Krzysztof Blagier Czynnik ludzki Id�c korytarzem zauwa�yli z daleka, �e drzwi sekretariatu dyrektora s� uchylone, wi�c obaj zwolnili kroku. - Doktorze, przecie� nie wolno przeszkodzi� nam teraz, gdy jeste�my ju� blisko rozpocz�cia do�wiadcze� - gor�czkowa� si� Dorat. - Nie wyobra�am sobie, by mog�o doj�� do wstrzymania prac! Mimo zdenerwowania Adel u�miechn�� si� i spojrza� z sympati� na towarzysz�cego mu dryblasa. - Zgoda, rozumujesz logicznie, ale nie szukaj logiki tam, gdzie rz�dz� ludzkie ambicje. Wiesz, �e nasze prace s� ostatnim ju� �ladem dzia�alno�ci poprzedniej dyrekcji instytutu? Przypomnij sobie jak kolejno reorganizowano wszystkie inne zespo�y badawcze. No, ale odprowadzaj mnie dalej - sekretarka pu�ci zaraz plotk�, �e szukam oparcia w zbuntowanej m�odzie�y. Dorat zatrzyma� si�. - Powodzenia, doktorze, zaczekam a� pan stamt�d wyjdzie. Trzymam kciuki! Adel zapuka� w uchylone drzwi, zajrza� do wn�trza i wszed�. - Dzie� dobry, kochanie - rzuci� ponurej pannicy usadowionej za biurkiem. - Naczelny chcia� ze mn� rozmawia�. Czy teraz mnie przyjmie? Pannica skrzywi�a si� niech�tnie - Zaraz zapytam - dotkn�a przycisku interkomu. - Dyrektorze, przyszed� doktor Adel... - Prosz�, niech wejdzie - g�os z interkomu brzmia� niezbyt zach�caj�co. Adel poprawi� krawat, wyprostowa� si� i wkroczy� z determinacj� do gabinetu. Naczelny podni�s� swoje sto dziesi�� kilo zza biurka pokrytego stert� papier�w, poda� d�o� go�ciowi i wskaza� fotel przy niskim stoliku. - Niech�e pan siada, doktorze, tu b�dzie wygodniej ni� przy biurku. Mo�e papierosa? - Dzi�kuj�, nie pal�. Naczelny w milczeniu celebrowa� wyr�wnanie tytoniu w bibu�ce, b�ysk gazowego p�omyka zapalniczki, pierwsze k��by dymu. - Zaprosi�em pana na rozmow�, gdy� s�dz�, �e najwy�szy czas wyja�ni� sytuacj�, kt�ra powsta�a w pa�skim zespole. Widzi pan, od chwili obj�cia mojego stanowiska mam ci�gle trudno�ci z utrzymaniem dzia�alno�ci Zespo�u Podr�y w Czasie, zw�aszcza z panem jako szefem. Wielokrotnie ju� czyniono mi wym�wki: za du�o m�odych, niedo�wiadczonych ludzi, Adel te� nie ma do�wiadczenia kierowniczego... M�wi�em: zaczekajcie, przecie� poprzedni dyrektor dobrze si� zastanowi�, nim uruchomi� takie przedsi�wzi�cie, os�dzimy ich po wynikach. No i jak teraz wygl�dam po tej waszej wpadce? Zn�w zaci�gn�� si� dymem i zacz�� przerzuca� trzymany w r�ku plik kartek. "Szczwany lis" - przemkn�o przez my�l Adelowi, "Nie znosi mnie i moich ludzi od pierwszego spotkania, ale z pewno�ci� dowiedzie, �e usuwa mnie ze stanowiska i rozwi�zuje Zesp� pod naciskiem opinii �rodowiska. Osi�gnie to, o co mu naprawd� chodzi: b�ogi spok�j w Instytucie, niek�opotliwa realizacja niedu�ych temacik�w, �adnych ryzykownych bada� w rodzaju naszych przeskok�w czasowych, a na tym bladym tle - ON, Wielki Cz�owiek Nauki..." - Dyrektorze - zacz�� niepewnie - s�dz�, �e wpadka to zbyt mocne okre�lenie. Chyba nie ma powod�w do bardzo krytycznej oceny dotychczasowych prac... - Dotychczasowych, dotychczasowych - przerwa� do�� niegrzecznie Naczelny. - Tylko co dalej? Mam w�a�nie ten raport doktora Lama z prac grupy biolog�w - zna pan jego tre��. Po tym, czego Lam si� doszuka� w waszych badaniach, powinienem w�a�ciwie natychmiast przerwa� dzia�alno�� Zespo�u! Adel poruszy� si� nerwowo w fotelu. Mimo wszystko mia� nadziej� na �agodniejszy przebieg rozmowy. - Dyrektorze, chcia�am w�a�nie... M�wi�c prosto z mostu: ju� wkr�tce mogliby�my rozpocz�� eksperymenty, do s�ownie za dwa - trzy tygodnie. Czy nie by�oby lepiej doprowadzi� do do�wiadczalnego rozstrzygni�cia w�tpliwo�ci? M�g�bym przedstawi� panu program do�wiadcze�. - Co znowu? - �achn�� si� Naczelny. - Ja m�wi� o przerwaniu prac, a pan mi proponuje jakie� programy! - Uwa�am, �e powinni�my to om�wi�. Zgodnie z za�o�eniami planu bada�, do�wiadczenia powinny zacz�� si� od wysy�ania w przesz�o�� i przysz�o�� r�nych przedmiot�w. Cz�� druga to pr�by ze zwierz�tami, a dopiero na ko�cu - przenoszenie w czasie ludzi. - Dobrze znam plan - przerwa� Naczelny. - Do czego pan zmierza? - Poniewa� doktor Lam kwestionuje mo�liwo�� osi�gni�cia tego, co stanowi g��wny cel prac, to jest przeniesienie w czasie ludzkiego organizmu, celowe by�oby ograniczenie do minimum pr�b z przedmiotami i zwierz�tami do�wiadczalnymi i szybkie sprawdzenie za�o�e� trzeciej cz�ci. Omawiali�my to w Zespole... - Niech pan sobie to wybije z g�owy, doktorze! A w og�le, to dlaczego nie w��czy� pan biolog�w do tych prac wcze�niej? Nie zabrn�liby�cie w �lep� uliczk�. "Co za ob�uda" - przemkn�o przez my�l Adelowi. "Przecie� ten biolog, Lam, to podstawiony cz�owiek, brakuj�cy element w intrydze..." - Widz� - zacz�� drgaj�cym z emocji g�osem - �e r�nimy si� zasadniczo pogl�dami na sytuacj� w Zespole... Przerwa� mu g�os sekretarki z interkomu - Dyrektorze, ��cz� rozmow� telefoniczn� z ministrem. Naczelny poderwa� wszystkie swoje fa�dy t�uszczu z fotela i niemal podbieg� do telefonu. - Dzie� dobry, panie ministrze... tak jest, panie ministrze... tak jest, s�u�� uprzejmie... Adel pr�bowa� zebra� my�li. "Chyba nie mam ju� szans, pozostaje mi przecie� tylko propagandowa rozgrywka na seminarium Instytutu, no i ko�cowe pchni�cie. Co ja powiem tym moim m�odym zapale�com?" Naczelny ko�czy� tymczasem rozmow�. - Tak jest... zaraz wyje�d�am, b�d� w ministerstwie za p� godziny. Od�o�y� s�uchawk� i spojrza� z niesmakiem na Adela. - Musimy przerwa� rozmow�. Dalszy ci�g sprawy na jutrzejszym seminarium. Przypominam - najpierw pan referuje, potem Lam. A na spotkaniu z ministrem b�d� musia� wspomnie� o tym, �e chyba przerwiemy , realizacj� pa�skiego tematu. Do widzenia, doktorze - zaaferowany, nie poda� nawet Adelowi r�ki na po�egnanie. Adel opuszcza� gabinet z lekkim szumem w g�owie. Czekaj�cy na korytarzu Dorat z niepokojem spojrza� na jego zszarza�� twarz. - Co si� sta�o, szefie?! Czy�by grubas pana znokautowa� - Daj spok�j z �artami. Tak jak przypuszcza�em - jutro rozprawa z nam i... . - Jutro? Ach tak, seminarium. Nie z�o�y� pan rezygnacji, prawda? - Prawd� m�wi�c, nie zd��y�em. Przerwano nam rozmow�. - G�owa do g�ry, szefie. Niech pan idzie odpocz��! - rzuci� niespodziewanie Dorat i pop�dzi� w czelu�� korytarza. Adel ze zdziwieniem odprowadzi� go wzrokiem. Co za postrzeleniec! Zszed� schodami w d�, machinalnie dotar� do wyj�cia i w zamy�leniu powl�k� si� w stron� domu. Zda� sobie spraw�, �e jest zm�czony i zoboj�tnia�y. Nie m�g� zasn�� tego wieczora i musia� za�y� �rodek nasenny. Spa� mimo to �le i nazajutrz wsta� z przykrym b�lem g�owy. Dopiero po porannej toalecie i �niadaniu poczu� si� troch� lepiej, a spacer do Instytutu nieomal przywr�ci� go do dobrej formy. Nad uczuciem rezygnacji powoli bra�o g�r� przekonanie, �e nie sprzeda tanio swojej sk�ry i �e moralne zwyci�stwo w dyskusji na semirnarium jest jeszcze mo�liwe. Przeci�� na ukos obszerny hall Instytutu i poszed� wprost do sali seminaryjnej. Pocz�tek wyznaczono na �sm� rano, wi�c w sali zd��y�a ju� zebra� si� do�� liczna grupa zainteresowanych. Adel przebieg� wzrokiem twarze, skin�� g�ow� znajomym i usiad� w pierwszym rz�dzie krzese�. Nie wiedzie� czemu ogarn�o go niejasne odczucie niepokoju: walczy� z nim, pr�buj�c skupi� si� nad przerzucanymi jeszcze raz notatkami. Sala zape�nia�a si�. Kilka minut po �smej weszli cz�onkowie Rady Naukowej, o w�r�d mich Naczelny. Promieniej�c dobrym nastrojem, powita� zebranych i rozpocz�� zebranie kr�tkim wprowadzeniem. Wystudiowany obiektywizm jego wypowiedzi i spokojny ton, podkre�lany jowialn� postur� znakomicie wprowadza�y w b��d s�uchaczy nie�wiadomych prawdziwego celu seminarium. "Zaiste, Wielki Cz�owiek Nauki" - pomy�la� Adel. - "Mo�e by� spokojny, brudn� robot� zrobi� za niego inni". - W tej samej chwili dotar�a do niego zapowied� Naczelnego: - Prosz� teraz doktora Adela o om�wienie dotychczasowego przebiegu prac nad przeskokami czasowymi. Adel wsta�, rozejrza� si� po sali i zn�w dozna� tego samego niepokoj�cego uczucia, co przed kilkunastoma minutami. Wysi�kiem woli skoncentrowa� si� i zacz�� m�wi�. - Prosz� pa�stwa, powinni�my dzi� przedyskutowa� celowo�� prowadzenia dalszych bada� nad przeskokami czasowymi. Nie b�d� m�wi� d�ugo, chcia�bym raczej, by dyskusja by�a mo�liwie wszechstronna i wyczerpuj�ca. Odchrz�kn�� i wyprostowa� si� pod nieprzychylnym wzrokiem Naczelnego. - Najwa�niejsze za�o�enia naszych prac maj� bardzo wyra�ny rodow�d. Podstawy teoretyczne zosta�y stworzone kilkana�cie lat temu przez Urbana i Fritza w ich kr�tkiej pracy, opublikowanej w biuletynie "Yellow Letters of Theoretical Physics". Intuicyjne podstawy praktycznej realizacji przeskok�w czasowych zaczerpn�li�my natomiast z opublikowanych jeszcze wcze�niej prac Caeffa, w kt�rych przewidzia� on uzyskanie swobody przesuni�� czasowych przez wykorzystanie tak zwanego pi�tego wymiaru. Naszym osi�gni�ciem jest pomys� wykorzystania do tego celu nieliniowych efekt�w powstaj�cych w silnych polach grawitacyjnych. Zbudowali�my stanowisko do�wiadczalne, kt�re pos�u�y do przenoszenia w czasie przedmiot�w i zwierz�t do�wiadczalnych, a s�dzimy, �e b�dzie ono tak�e umo�liwia� przenoszenie ludzi. Obecnie, kiedy otrzymali�my ju� zam�wione kilka miesi�cy temu grawitrony o dostatecznie du�ej mocy wyj�ciowej, zmontowanie ca�ego stanowiska jest kwesti� kilkunastu dni. Jednak�e, jak niekt�rym z obecnych wiadomo, zg�oszono pod naszym adresem zastrze�enia dotycz�ce realno�ci planowanych eksperyment�w z udzia�em ludzi. Chodzi o to, �e do�wiadczenia z nieo�ywion� materi�, a nawet ze zwierz�tami - mog� da� tylko bardzo ograniczony zas�b informacji. Przeskok czasowy jest mianowicie zjawiskiem bardzo trudno poddaj�cym si� naszym technikom pomiarowym. Nie ma mo�liwo�ci dok�adnego �ledzenia tego, co b�dzie si� dzia�o z przedmiotem lub zwierz�ciem podczas eksperymentu, gdy� bie��ce przekazywanie informacji od obiektu do�wiadczalnego do obserwatora jest fizycznie niemo�liwe. W czasie trwania eksperymentu mo�na mierzy� tylko parametry charakteryzuj�ce zjawiska zachodz�ce wok� strefy przeskoku, a wi�c na przyk�ad parametry pola grawitacyjnego lub pob�r mocy w zespole grawitron�w. Mo�na wprawdzie przenie�� w czasie - razem z badanym obiektem - aparatur� pomiarow� wraz z rejestratorami wynik�w, ale stanowi to powa�ne utrudnienie wielu eksperyment�w, a poza tym i tak nie zapewnia uzyskania pe�nego obrazu zachodz�cych zjawisk. Wyniki wst�pnych bada� nie pozwol� zatem na wiarygodne przewidywania proces�w, kt�re podczas przeskoku czasowego mog� zachodzi� w �wiadomo�ci cz�owieka. Z tego w�a�nie wzgl�du do naszego zespo�u zosta�a do��czona grupa biolog�w i lekarzy, kt�rzy otrzymali zadanie sprawdzenia realno�ci cel�w naszego programu bada�. Tyle na razie z mojej strony... Adel z�o�y� notatki i usiad�. W tej samej chwili zupe�nie nieoczekiwanie u�wiadomi� sobie, co by�o przyczyn� dr�cz�cego go uczucia niepokoju: na sali nie by�o nikogo z Zespo�u. "Zrejterowali i zostawili mnie samego?" zachodzi� w g�ow�. - "Nie do wiary..." Naczelny udzieli� tymczasem g�osu Lamowi. Niewysoki korpulentny blondyn w �rednim wieku by� wyra�nie podenerwowany, ale wyuczon� lekcj� recytowa� g�adko. - Kole�anki i koledzy - zacz�� nie jestem na tyle mocny w fizyce i matematyce, by przedstawi� moje rozumowanie na gruncie formalnym, ale musz� na pocz�tek odwo�a� si� do teorii. Jak wiadomo, funkcje wyst�puj�ce w r�wnaniach przeskoku czasowego, podanych przez Urbana i Fritza, wykazuj� charakterystyczne punkty nieci�g�o�ci. Fizycznym odpowiednikiem tych nieci�g�o�ci s� chwile, w kt�rych badany obiekt zachowuje si� niezgodnie z lokaln� strza�� czasu, czyli chwile przesuni�cia czasowego. Niew�tpliwym osi�gni�ciem zespo�u doktora Adela jest znalezienie odpowiednich metod dla realizacji takiego przesuni�cia. Ich stosowanie do przedmiot�w nieo�ywionych nie budzi zastrze�e�, ale zastan�wmy si�, jak w chwili przesuni�cia czasowego mo�e zachowa� si� �ywy organizm. Szczeg�lnie istotne jest to, jak zachowuj� si� - w �wietle tego, co wiemy dzi� o mechanizmach dzia�ania ludzkiej pami�ci - struktury bia�kowe przechowuj�ce informacje. Procesy �yciowe przebiegaj� przecie� zawsze zgodnie z lokaln� strza�� czasu, gdy� w przeciwnym razie uleg�aby naruszeniu druga zasada termodynamiki. Nasza grupa robocza stara�a si� wyja�ni� w�tpliwo�ci i niestety, wnioski s� zdecydowanie pesymistyczne. Uwa�amy, �e cz�owiek nie jest fizjologicznie przystosowany do przeskok�w czasowych. Badania prowadzone przez zesp� doktora Adela, nie bior�ce pod uwag� czynnika ludzkiego, posz�y w niew�a�ciwym kierunku. Adel przesta� s�ucha�, gdy� drzwi sali seminaryjnej uchyli�y si� i do wn�trza wsun�a si� ostro�nie posta� w bia�ym fartuchu, w kt�rej rozpozna� z zaskoczeniem jednego z technik�w grupy monta�u stanowiska do�wiadczalnego. Ten tak�e zauwa�y� szefa i ostro�nie, na palcach podszed� bli�ej, by wr�czy� z�o�on� kartk� papieru, po czym szybko wymkn�� si� z powrotem na korytarz. Adel rozwin�� kartk� i przebiegi j� wzrokiem. Natychmiast rozpozna� pismo Dorata, cho� musia� przeczyta� kilka razy, zanim zacz�� rozumie� tre��. - W tej sytuacji - ko�czy� tymczasem swoje wywody Lam - z ca�ym przekonaniem twierdz�, �e program bada� nad przeskokami czasowymi jest nierealny i niepotrzebny oraz stawiam wniosek o przerwanie prac. Zapad�o kr�tkie milczenie. Lam usiad� i rozgl�da� si� wok�, szukaj�c w twarzach s�uchaczy reakcji na swoje wyst�pienie. - Mocno postawiona sprawa - z udan� trosk� w glosie skomentowa� Naczelny. - Zanim rozpoczniemy dyskusj�, mo�e jeszcze zapytam, co na to doktor Adel? Adel przebieg� kolejny raz wzrokiem kartk� Dorata i spojrza� na zegarek. - Dyrektorze - zacz�� - doktor Lam przedstawi� mocne uzasadnienie tezy, �e Zesp� Podr�y w Czasie powinien by� rozwi�zany. Wygl�da na to, �e mog� w tej sprawie powsta� nowe okoliczno�ci, cho� jeszcze nie wiem, czy wynikn� z nich argumenty za, czy przeciw kontynuacji bada�. Z punktu widzenia dyscypliny pracy - okoliczno�ci s� raczej niekorzystne dla Zespo�u. Ot� otrzyma�em w�a�nie wiadomo�� - cho� trudno mi w ni� uwierzy� - �e moi ludzie sko�czyli dzi� w nocy monta� stanowiska do�wiadczalnego, zrobili kilka wst�pnych pr�b dzia�ania i dziesi�� minut temu , rozpocz�li prawdziwy eksperyment. Zdaje si�, �e je�li przejdziemy do sterowni stanowiska, to b�dziemy mogli obejrze� powr�t kolegi Dorata z podr�y w przesz�o��. W ciszy, kt�ra zapad�a, s�ycha� by�o much� t�uk�c� si� o szyb� �wietlika pod sufitem. Nie trwa�o to jednak d�u�ej ni� sekund�: nagle, ludzie rzucili si� do wyj�cia i korytarz zat�tni� odg�osem biegn�cych ku hali do�wiadczalnej. W sali seminaryjnej pozostali tylko Adel, Naczelny, Lam i kilku szacownych cz�onk�w Rady Naukowej. Adel poruszy� si� w stron� wyj�cia. - P�jdzie pan obejrze�, dyrektorze? Naczelny nie odpowiedzia�. Po kr�tkiej chwili wahania wsta� jednak i razem ruszyli korytarzem w kierunku oszklonych drzwi sterowni. Gdy weszli do obszernego pomieszczenia, mocno zat�oczonego ciekawskimi, t�um rozst�pi� si� i przepu�ci� ich do pulpitu operatora, umieszczonego na wprost przeszklonej �ciany zwr�conej ku wn�trzu hali do�wiadczalnej. Za szyb� po�yskiwa�y matow� biel� rz�dy grawitron�w, otaczaj�ce pomost z komor� czasoprzestrzenn�. Zwoje prowizorycznie u�o�onych kabli i surowa, nie pokryta farba blacha �cian komory �wiadczy�y, �e monta� odbywa� si� z wielkim po�piechem. Przej�cia mi�dzy urz�dzeniami by�y jednak uporz�dkowane, nie wykorzystane materia�y starannie u�o�one pod �cianami hali, a pod stropem p�on�� ostrzegawczo czerwonym �wiat�em wielki napis: UWAGA - EKSPERYMENT. NIEBEZPIECZNE POLE GRAWITACYJNE. Do wn�trza sterowni dobiega� g�uchy pomruk uk�ad�w zasilania grawitron�w. "Nie do wiary" - pomy�la� Adel patrz�c na to wszystko. "Ten wieczny ba�aganiarz Dorat tym razem dopilnowa� porz�dku !" - Wie pan czym grozi ta niebezpieczna zabawa? - odzyska� mow� Naczelny. - Prosz� natychmiast przerwa� eksperyment! - A wie pan, co b�dzie, je�li eksperyment oka�e si� udany? - niemal weso�o odpar� Adel. - Prosz� rozejrze� si� doko�a, ilu mamy �wiadk�w. Ludnie wpatrywali si� z napi�ciem w komor� stanowiska. Mo�na by�o �atwo odr�ni� w�r�d nich m�odzie� z zespo�u Adela; ci z r�wn� ciekawo�ci� zerkali od czasu do czasu na prze�o�onych stoj�cych przy pulpicie. Adel spojrza� na ekran monitora, na kt�ry nieustannie wype�za�y liczby raportu przekazywanego przez komputer nadzoruj�cy do�wiadczenie. - Musz� pana uprzedzi�, dyrektorze, �e zgodnie z zaprojektowan� przez nas procedura do�wiadcze� cz�owiek po przeskoku czasowym musi by� natychmiast poddany dok�adnym badaniom lekarskim. Tak wi�c, w zasadzie nie b�dziemy mogli porozumie� si� z Doratem, dop�ki lekarze nie b�d� pewni stanu jego zdrowia. Co prawda, nie wiem, czy lekarze s� na miejscu... Przesun�� suwak wy��cznika na pulpicie. Mruczenie grawitron�w cich�o stopniowo, a� wreszcie zgas� ostrzegawczy napis pod stropem. W tej samej chwili uchyli�y si� drzwi na drugim ko�cu hali i w kierunku stanowiska do�wiadczalnego ruszy�y trzy postacie w bia�ych fartuchach. Adel z zaskoczeniem rozpozna� towarzysz�cych znajomemu laborantowi dw�ch lekarzy z grupy Lama. A wi�c i oni wsparli Dorata! - Minister poprosi� mnie wczoraj o sprawozdanie i wnioski z dzisiejszego seminarium. Niepotrzebnie poruszy�em u niego ten temat - ze szczerym j�kiem wyrwa�o si� Naczelnemu. "Kto mieczem wojuje..." - pomy�la� sentencjonalnie Adel. Tymczasem postacie za szyb� wesz�y ju� na pomost i mocowa�y si� z zamkni�ciem w�azu komory. Gdy w�az uchyli� si� wreszcie, jedna z postaci znikn�a we wn�trzu. T�um zgromadzony w sterowni ockn�� si� i eksplodowa� gwarem podniesionych rozm�w. - Do tej pory wszystko przebiega dok�adnie wed�ug procedury - przekrzykiwa� ha�as Adel, nachylaj�c si� do Naczelnego. W otworze w�azu pojawi�o si� co� niebieskiego. - Jest Dorat, hurra, zdr�w i ca�y! wrzasn�� m�ody cz�owiek przyklejony nosem do szyby. - Ubrany w niebieski fartuch, by mo�na by�o �atwo odr�ni� go od ludzi z zespo�u obs�ugi - obja�nia� Adel, ale Naczelny odpowiedzia� tylko skrzywieniem fa�d t�uszczu na obliczu. Dorat sta� ju� na pomo�cie. Cho� wygl�da� na lekko oszo�omionego, trzyma� si� bardzo dobrze. Spojrza� w kierunku okien sterowni, podni�s� r�k� w g�r� w zwyci�skim ge�cie i zacz�� schodzi� w d� po schodach. powr�t