Opracowanie to dedykuj� �onie mojej, Irenie, z podzi�kowaniem za pomoc i wyrozumienie w czasie mojego wieloletniego zaanga�owania. a "Wiedza Powszechna � Warszawa Wst�p Ok�adka i uk�ad graficzny ca�o�ci KRZYSZTOF DOBROWOLSKI Redaktor MICHA� CZAJKA Sk�ad i �amanie elektroniczne BOGDAN NAWROCKI � Copyright by Wydawnictwo �Wiedza Powszechna" Warszawa 1995 Niniejsze dzie�o obejmuje wydarzenia militarne (wojny, bitwy, powstania, starcia zbrojne), kt�re mia�y miejsce w krajach ca�ego �wiata, w okresie od staro�ytno�ci do 1990 r. w��cznie. Wydarzenia historyczne o du�ym znaczeniu s� dostatecznie spopularyzowane, natomiast niezmiernie rzadko spotyka si� w literaturze relacje z wydarze� militarnych niewielkiego formatu, szczeg�lnie w ma�ych pa�stwach, chocia� wydarzenia te kszta�towa�y przecie� histori� poszczeg�lnych pa�stw. Leksykon zawiera wiadomo�ci zaczerpni�te z wieloj�zycznej literatury historycznej, a w jego has�ach znajduj� si� szczeg�y na og� pomijane, jak t�o wydarze� (przy ma�o znanych wydarzeniach), dok�adne daty, ilo�� wojsk, nazwiska dow�dc�w i straty. Szczeg�y konfrontowano z wieloma �r�d�ami, celem uzyskania mo�liwie najwy�szego stopnia zgodno�ci z prawd�. Autor dokona� wyboru 782 wa�niejszych i mniej znacz�cych epizod�w z powszechnej historii wojskowo�ci zdaj�c sobie spraw�, �e dob�r hase� w podobnej pracy musi zawsze w pewnym stopniu mie� charakter subiektywny. Has�a zosta�y u�o�one w porz�dku alfabetycznym wed�ug nazw miejsc wydarze�. Przewa�nie s� to nazwy miejscowo�ci, czasami tak�e nazwy rzek, krain geograficznych, pa�stw, a w wypadku bitew morskich r�wnie� nazwy bior�cych udzia� w bitwie okr�t�w. Aby u�atwi� czytelnikom odnalezienie poszczeg�lnych wydarze�, do leksykonu do��czono skorowidz bitew u�o�onych w porz�dku chronologicznym, ponadto leksykon jest zaopa- trzony w indeks os�b. ISBN 214-1046-4 Wykaz skr�t�w A Armia adm. admira� APanc. Armia Pancerna arcyks. arcyksi��� BK Brygada Kawalerii BPanc. Brygada Pancerna BPZmot. Brygada Piechoty Zmotoryzowanej bryg. brygadier ckm ci�ki karabin maszynowy D Dywizja DK Dywizja Kawalerii DP Dywizja Piechoty DPanc. Dywizja Pancerna DPDes. Dywizja Powie trzno-Desantowa DZmot. Dywizja Zmotoryzowana feldmarsz. feldmarsza�ek GA Grupa Armii gen. genera� hr. hrabia KC Komitet Centralny km kilometr kmdr komandor kontradm. kontradmira� KP Korpus Piechoty KPanc. Korpus Pancerny kpt. kapitan marynarki LDPanc. Lekka Dywizja Pancerna M. miasto, miejscowo�� marsz. marsza�ek m.in. mi�dzy innymi MJ. major "lto milion ok. oko�o p�d. po�udnie, po�udniowy PK pu�kownik P�n. P�noc, p�nocny p�w. P�wysep PP Pu�k piechoty por. porucznik Ppanc. przeciwpan- cerny S P^P^wnik PP0^ Podporucznik P. prowincja Ps. pseudonim rez. rezerwa rk.1 r�czny karabin maszynowy rtm. rotmistrz rz. rzeka tys. tysi�ce wiceadm. wiceadmira� Wch. wicehrabia w. wielki, wyspa w�asc. w�a�ciwie wsch. wsch�d, wschodni zach. zach�d, zachodni 1. Bitwa morska w Zatoce Abukir - 1 VIII 1798 r.________________ Egipska wyprawa Bonapartego w 1798-99 r. W 1798 r. Francuzi przygotowali wypraw� do Egiptu, b�d�cego prowincj� imperium osma�skiego, zamierzaj�c uczyni� z niego baz� do kolonialnych podboj�w na wschodzie. 19 V 1798 r. wyruszy�a w najg��bszej tajemnicy z Tu-lonu ekspedycja - 200 transportowc�w z 40 000 �o�nierzy pod eskort� 13 okr�t�w liniowych, 7 fregat i 35 mniejszych okr�t�w, pod dow�dztwem adm. F. Brueysa. 12 VI Francuzi zaj�li Malt� i obrabowali skarbiec Zakonu Kawaler�w Malta�skich, a l VII wyl�dowali w Egipcie, pod Aleksandri�. Flota angielska adm. H. Nelsona (14 okr�t�w liniowych), poszukuj�ca od dw�ch miesi�cy flory francuskiej, odkry�a j� l VIII stoj�c� na kotwicach w Zatoce Abukir (Abu Qir). Adm. Brueys nie m�g� si� zdecydowa�, czy walczy� w zatoce, czy wyj�� w morze. Cz�� okr�t�w angielskich zaatakowa�a Francuz�w z morza, a cz�� wesz�a mi�dzy wybrze�e, a ustawione w jedn� lini� r�wnoleg�� do wybrze�a okr�ty, bior�c je w dwa ognie. Francuzi ponie�li kl�sk�; ocala�y jedynie dwa okr�ty liniowe i dwie fregaty. Pod ogniem wylecia� w powietrze flagowy �Orient", z tak� si��, �e w s�siednich okr�tach pu�ci�y nity; wraz z nim poszed� na dno zrabowany skarb malta�ski. W walce zatopiono 5 okr�t�w francuskich 9 podda�o si�. Francuzi stracili 1700 zabitych, ok. 1500 rannych i 2000 je�c�w, a Anglicy - 2 okr�ty uszkodzone, 218 zabitych i 678 rannych. Bitwa pod Abunjeim, w Trypolitanii - 12/13X11 1940 r. zob. 405 A Armia adm. admira� APanc. Armia Pancerna arcyks. arcyksi��� BK Brygada Kawalerii BPanc. Brygada Pancerna BPZmot. Brygada Piechoty Zmotoryzowa nej bryg. brygadier ci�ki karabin maszynowy Dywizja Dywizja Kawalerii Dywizja Piechoty DPanc. Dywizja Pancerna DPDes. Dywizja Powie trzno--Desantowa DZmot. Dywizja Zmotoryzowana feldmarsz. feldmarsza�ek GA Grupa Armii gen. genera� hr. hrabia KC ptmar. kapitan marynarki LDPanc. Lekka Dywizja Pancerna m. miasto, miejscowo�� marsza�ek mi�dzy innymi major milion oko�o po�udnie, po�udniowy pu�kownik p�noc, p�nocny P1*- P�wysep PP Pu�k piechoty por porucznik Ppanc. przeciwpan- cerny Podpu�kownik Podporucznik prowincja pseudonim rezerwa r�czny karabin maszynowy rtm- rotmistrz rz' rzeka tys- tysi�ce wiceadm. wiceadmira� ^"*nr. wicehrabia w�a�c. wsch. zach. zat. marsz. m. in. mjr min ok. p�d. p�k p�n. ckm D DK DP PP�r- Prow- pseud. rez. rkm Komitet Centralny � kilometr kmdr komandor k�ntradm. kontradmira� KP Korpus Piechoty KPa"c- Korpus Pancerny kP'" kapitan , wyspa w�a�ciwie wsch�d, wschodni zach�d, zachodni zatoka 2. Nalot na zak�ady metalowe w Abu Zaabal w Egipcie - 12 II 1970 r.___________ Po wojnie arabsko-izraelskiej 5-10 VI 1967 r. pomimo obowi�zuj�cego zawieszenia broni mno�y�y si� akty dywersji ze strony arabskiej i odwetowe ze strony Izraela oraz obustronne dzia�ania lotnictwa, szczeg�lnie w rejonie Kana�u Sueskie-go. W jednej z tych akcji dwa samoloty izraelskie zbombardowa�y rankiem 12 II 1970 r. wielkie zak�ady metalurgiczne w Abu Zaabal pod Kairem, powoduj�c wielkie zniszczenia, zabijaj�c 70 i rani�c 98 robotnik�w. By�a to akcja terrorystyczna i demonstracja si�y Izraela. 3. Bitwa nad rz. Acheloos - 20 VIII 917 r. Wojna bu�garsko - bizantyjska w 913-917 r. W 913 r. bu�garski car Symeon I wraz ze sprzy- mierzonymi W�grami i Pieczyngami wtargn�� na terytorium Bizancjum i dotar� pod Konstantyno- pol, kt�ry obieg�. Widz�c brak szans na zdobycie pot�nej twierdzy jak� by�o miasto - wszcz�� rokowania pokojowe, wkr�tce jednak zerwa� je i kontynuowa� dzia�ania wojenne, pustosz�c okolic�. W odwecie, w 917 r., armia bizantyjska, pod dow�dztwem Leona Fokasa, wyl�dowa�a we wsch. Bu�garii, na przyl�dku Anchialo, za�o�y�a umocniony ob�z u jego nasady i rozwin�a swe szyki na p�n. zach. od obozu, nad rzeczk� Acheloos, naprzeciw nadci�gaj�cym z zachodu Bu�garom, prowadzonym przez cara Symeona I. Bitw� rozpocz�li 20 VIII 917 r. Bizantyjczycy atakiem jazdy na lewe skrzyd�o bu�garskie. Atak ten zosta� po zaci�tej walce odparty i w�wczas jazda bu�garska, stoj�ca w rezerwie z dala od prawego skrzyd�a, obesz�a walcz�cych i uderzy�a na bizantyjski ob�z, zdobywaj�c go. Bizantyjczy-k�w ogarn�a panika i rzucili si� do ucieczki na p�n., p�d. i mierzej� na wsch., do Anchialo. Pogrom by� kompletny; Leon Fokas zdo�a� uj�� i schroni� si� do twierdzy Neseber. 4. Bitwa pod Adrianopolem - 14 IV 1205 r. Panuj�cy w Bizancjum od 1204 r. �acinnicy zostali znienawidzeni przez ludno�� za ucisk i grabie�e; gdy wiosn� 1205 r. wojska ich uda�y si� do Ma�ej Azji i na Peloponez - ludno�� Tracji powsta�a, morduj�c �aci�skie garnizony, wzgl�dnie zmuszaj�c je do ucieczki. Wiele miast zwr�ci�o si� do cara Bu�garii - Ka�ojana, prosz�c o pomoc i obiecuj�c koron� bizantyjsk�. Ka�ojan wyrazi� zgod� i rozpocz�� dzia�ania wojenne od wymordowania �aci�skiej za�ogi m. Didymotichon; �acinnicy opu�cili Adrianopol, kt�ry nast�pnie obsadzi�y oddzia�y bu�garskie. Wkr�tce nadci�gn�� pod Adrianopol cesarz �aci�ski Baldwin I z wojskiem i rozpocz�� obl�enie miasta; Ka�ojan pospieszy� z odsiecz�, z Bu�garami i Kumanami. 14 IV 1205 r. dosz�o do bitwy - Kumanowie zaatakowali ob�z �acinnik�w, a nast�pnie pozorowali ucieczk�. Gromada rycerzy z hr. Ludwikiem de Blois na czele ruszy�a w pogo� i wpad�a w zasadzk�, a w�wczas cesarz Baldwin pospieszy� z oddzia�em na pomoc. W bitwie poleg� hr. de Blois i ok. 300 rycerzy, a cesarz Baldwin dosta� si� do niewoli. Wed�ug niesprawdzonej wersji wrzucony zosta� w kajdanach do grobu i po trzech dniach zmar�. Wojsko �aci�skie uciek�o noc� z 26 na 27 IV spod Adrianopola ku morzu. 5. Zaj�cie Adrianopola przez Turk�w w 1361 r. Za su�tana Murada I podb�j P�w. Ba�ka�skiego wszed� w decyduj�c� faz�. Murad skierowa� g��wne uderzenie przeciwko po�udniowym krajom s�owia�skim, a ani Serbia, ani rozbita na drobne pa�stewka Bu�garia, ani os�abione wewn�trznymi 8 7. Bitwa pod Adu� - 1 III 1896 r. walkami Cesarstwo Bizantyjskie nie by�y zdolne do stawienia skutecznego oporu. W 1361 r. su�tan Murad wys�a� beglerbega Lala Szahina na zdobycie drugiego co do wielko�ci miasta bizantyjskiego - twierdzy Adrianopol. Na wie�� o nadci�ganiu armii tureckiej dow�dca garnizonu twierdzy, Hadrianos wyruszy� z wojskiem naprzeciw niej. W bitwie Bizantyj-czycy zostali rozgromieni, a Hadrianos uciek� �odzi� a� do uj�cia rz. Maricy. Zdemoralizowana kl�sk� i ucieczk� dow�dcy za�oga twierdzy podda�a si� Turkom bez walki. Su�tan uczyni� Adrianopol swoj� stolic� i baz� militarn� do dalszych operacji, zd��aj�cych do zdobycia Konstantynopola. 6. Odbicie Adrianopola przez Turk�w - 23 VII 1913 r.____________________ II wojna ba�ka�ska w 1913 r. W I wojnie ba�ka�skiej, w 1912/13 r. Turcja utra- ci�a swoje posiad�o�ci europejskie z wyj�tkiem Konstantynopola, kt�ry obroni�a na przedpolu miasta, na linii umocnie� Czatald�y. W II wojnie ba�ka�skiej Serbii, Czarnog�ry, Grecji i Rumunii z Bu�gari�, rozpocz�tej 30 VI 1913 r., gdy Bu�garzy zacz�li ponosi� kl�ski, Turcja sformowa�a 80- tysi�czn� armi� pod dow�dztwem Izzet Paszy i 13 VII 1913 r. rozpocz�a natarcie z linii Czatald�y i z p�w. Gallipoli na p�n. Bu�garskie oddzia�y os�onowe cofa�y si�, niszcz�c mosty, pr�ba stawienia oporu pod Lule-Burgas nie powiod�a si�. 18 VII turecka kawaleria dotar�a pod Adrianopol i Izzet Pasza za��da� oddania miasta, gro��c pochodem w g��b Bu�garii. Bu�garia skapitulowa�a i 23 VII Enwer Bej na czele brygady kawalerii wjecha� do Adrianopola, a Bu�garzy, po kr�tkim oporze na dworcu kolejowym, wycofali si� na star� granic�. Wojna w�osko-etiopska w 1895/96 r. W�osi, d���c do podboju Etiopii, zaj�li w 1895 r. dwa jej nadgraniczne miasta: Adu� i Makalle, co doprowadzi�o do wybuchu wojny. W�oski korpus genera�a O. Baratieriego - 16 519 �o�nierzy i 56 dzia�, id�cy z Erytrei na podb�j Etiopii, zosta� l III 1896 r. zaatakowany pod Adu� przez etiopsk� armi� ces. Menelika II, licz�c� 78 600 �o�nierzy z 42 dzia�ami. Armia w�oska maszerowa�a trzema kolumnami: �rodkowa - gen. G. Arimondi, z dow�dztwem korpusu - 2495 �o�nierzy i 12 dzia�, lewa - gen. M. Albertoni - 4076 �o�nierzy i 14 dzia� i prawa -gen. V. Dabormida - 3800 �o�nierzy i 12 dzia�. Rezerw� - 4150 �o�nierzy z 12 dzia�ami - dowodzi� gen. G. Ellena. Kolumny nie utrzymywa�y ze sob� ��czno�ci, a dow�dztwo nie zna�o si�y przeciwnika. Gen. Baratieri obiecywa� przywie�� do Rzymu Menelika w klatce. Etiopczycy uderzyli o godz. 530 na lew� kolumn� i po pi�ciogodzinnej walce rozbili je bior�c gen. Albertoniego do niewoli. W po�cigu uderzyli na kolumn� �rodkow�, wspart� przez rezerw�; po zaci�tej walce, w kt�rej pad� gen. Arimondi -W�osi rozpierzchli si� w panice, a genera�owie Baratieri i Ellena uciekli. Prawa kolumna, na kt�r� uderzy� Ras Makonen z 30 000 �o�nierzy, broni�a si� przez 11 godzin, ale gdy poleg� gen. Dabormida, a nadbiegli uciekaj�cy �o�nierze gen. Albertoniego - wszyscy rzucili si� do ucieczki. W 24 godziny uciekinierzy przebyli 105 km, przybywaj�c do Addi Kaje w Erytrei. W�osi stracili ok. 11 000 zabitych i rannych i wszystkie dzia�a, a Etiopczycy ok. 4000 zabitych i 6000 rannych. Kl�ska ta zmusi�a W�ochy do uznania niepodleg�o�ci Etiopii. 10 11 8. Wojna domowa i interwencja radziecka w Afganistanie w 1978-92 r.__________ Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu (LDPA) dokona�a 27 IV 1978 r. zbrojnego prze- wrotu; prezydent S. M. Daud, j'ego rodzina i wsp�pracownicy zostali zamordowani. W�adz� obj�a Rada Rewolucyjna, na czele kt�rej stan�� N. M. Taraki. Nowe w�adze opar�y si� na partii i armii i zacz�y wprowadza� reformy, likwiduj�ce feudalne stosunki. 9 V 1978 r. proklamowano Demokratyczn� Republik� Afganistanu, zawarto 5 XII uk�ad z ZSRR o przyja�ni i wsp�pracy, a ZSRR obieca� pomoc. Rada Rewolucyjna zacz�a przeprowadza� reform� roln�, uniewa�ni�a d�ugi obci��aj�ce wie�, zacz�to likwidowa� wszelkie przejawy feudalizmu. Akcja ta wywo�a�a gwa�towny sprzeciw duchowie�stwa i obszarnik�w, a gdy Taraki kaza� straci� kilku znanych przyw�dc�w muzu�ma�skich - mu��owie og�osili �wi�t� wojn� (d�ihad). Rz�dy terroru, walka z religi� i starodawnymi obyczajami ustosunkowa�y wrogo spo�ecze�stwo do w�adz, wobec czego dla ratowania sytuacji LDPA usun�a Tarakiego (uduszono go), a w�adz� obj�� 11 IX 1979 r. szef urz�du bezpiecze�stwa - H. Amin, staj�c na czele Rady Rewolucyjnej. W kraju zacz�y dzia�a� liczne oddzia�y powsta�cze mud�ahedin�w, wspierane przez Pakistan, Iran i USA. Amin, nie mog�c poradzi� sobie z partyzantk�, zwr�ci� si� z pro�b� o pomoc do ZSRR, kt�ry powo�uj�c si� na uk�ad o pomocy skwapliwie jej udzieli�, wysy�aj�c 26 XII 1979 r. 12-tysi�czny korpus pod dow�dztwem gen. B. Gromowa. Mud�ahedin�w zacz�y wspiera�: Pakistan, Iran, pa�stwa arabskie i USA. 28 XII 1979 r. Amin zosta� zastrzelony, a w�adz� przej�� przyby�y z wojskami radzieckimi Babrak Karmal; o�wiadczy� on, �e poprzednia w�adza mia�a charakter represyjny i doprowadzi�a do g��bokich podzia��w w spo�ecze�stwie. Rosjanie zreorganizowali armi� rz�dow�, zaopatrzyli j� w nowoczesny sprz�t wojenny i wsp�lnie rozpocz�li dzia�ania przeciw partyzantom. W ca�ym kraju toczy�y si� zaci�te walki, a lotnictwo radzieckie intensywnie bombardowa�o opanowane przez mud�ahedin�w tereny. Powsta�cy ponie�li dwie ci�kie pora�ki: w zaciek�ych walkach toczo- nych do 21 IV 1984 r. zostali wyparci z doliny Panczszir, przez kt�r� prowadzi jedyna droga z ZSRR do Kabulu, oraz w walkach od IV do VI 1986 r. utracili swoj� g��wn� baz� - Jawal, odleg�� 18 km od Chostu. Nowoczesna ta baza mia�a sta� si� siedzib� rz�du Afga�skiej Republiki Islamskiej; 2000 partyzant�w poleg�o, a 4000 rannych dosta�o si� do niewoli. Baz� zniszczono. W 1984 r. mud�ahedini opanowali 76% powierzchni kraju, w 1984/85 r. zdezerterowa�o z armii rz�dowej 55 000 �o�nierzy, a z policji ok. 10 000. W XI 1986 r. B. Karmal zosta� odsuni�ty od w�adzy. 3 I 1987 r. Rada Rewolucyjna uchwali�a deklaracj� o pojednaniu narodowym, zapowiedzia�a wstrzymanie ognia od 15 I 1987 r. oraz * powszechn� amnesti�, a sekretarz Rady Rewolucyjnej M. Nad�ib zaapelowa� do mud�ahedin�w o rozpocz�cie rozm�w pokojowych. 30 IX 1987 r. Nad�ib powr�ci� do tradycyjnego nazwiska Nad�i-bullah, a 7 I 1989 r. zosta� prezydentem. Pod presj� opinii �wiatowej nowe kierownictwo ZSRR wycofa�o do 15 II 1989 r. swe wojska z Afganistanu, a 21 III 1991 r. mud�ahedini zdobyli Chost -wa�ny punkt strategiczny i obiegli Kabul. 16 IV 1992 r. Nad�ibullah zbieg�, a 25 IV mud�ahedini zaj�li bez walki Kabul. 28 IV w siedzibie MSZ w Kabulu odby�a si� uroczysto�� przekazania w�adzy przez ust�puj�cy re�im komunistyczny. Sibghatullah Mod�addedi, przyw�dca Frontu Wyzwolenia, obj�� funkcj� tymczasowego prezydenta. 12 13 9. Wojna angielsko-burska w P�d. Afryce w 1899-1902 r. Straty wojsk radzieckich wynios�y 13 000 zabitych i ok. 30 000 rannych, a wojsk rz�dowych ok. 248 000 zabitych i rannych. Z kraju usz�o ok. 5 min ludzi, a poleg�o ok. l min os�b cywilnych. Anglia, d���ca do aneksji republik burskich, Ora- nii i Transwalu, sprowokowa�a wojn�, ��daj�c praw dla kolonist�w angielskich i odmawiaj�c uznania niepodleg�o�ci republik. 11 X 1899 r. Burowie rozpocz�li dzia�ania prewencyjne, wkroczyli do Natalu, Beczuany i Kraju Przyl�dkowego, oblegaj�c miasta Ladysmith, Kimberley i Ma-feking, odnie�li zwyci�stwa 15 XII 1899 r. pod Colenso, 28 XI - nad rz. Modder, 11 XII pod Magersfontain, pod Stormbergiem i nad rz. Tudel�. Anglicy bronili si� w obl�onych miastach i �ci�gali posi�ki, osi�gaj�c wkr�tce liczb� 250 000 �o�nierzy przeciwko 60-tysi�cznej ch�opskiej armii burskiej. W II 1900 r. Anglicy rozpocz�li ofensyw�. 18 II Anglicy zmusili do kapitulacji gen. P. Cro- nje z 4500 �o�nierzami, 13 III po pobiciu oddzia- ��w gen. L. Bothy zaj�li stolic� Oranii - Bloem- fontein, a 5 VI stolic� Transwalu - Pretori�. Burowie poni�s�szy wielkie straty przeszli z reszt� wojsk - ok. 20 000 �o�nierzy pod dow�dztwem gen. Ch. de Wet - do dzia�a� partyzanckich, co sk�oni�o Anglik�w do stosowania na szerok� skal� terroru wobec ludno�ci cywilnej. Po trzech latach walk Anglicy zwyci�yli i 31 V 1902 r. zawarto pok�j. Orania i Transwal uzna�y zwierzchnictwo Anglii. Potyczka pod Ain Zara (okr�g Trypolis) w Libii - 4 XII 1924 r. zob. 403 10. Bitwa morska pod Akcjum - 2 IX 31 r. p.n.e. Walka o w�adz� w Imperium Rzymskim w 44-30 r. p.n.e. Rywalizacja o pe�nie w�adzy w Rzymie po �mierci Juliusza Cezara mi�dzy jego adoptowanym synem Gajuszem Oktawiuszem, a pierwsz� osob� po Cezarze, jego najbli�szym stronnikiem, Markiem Antoniuszem, po d�ugim okresie napi�� doprowadzi�a do wojny. Antoniusz, podczas podr�y w Afryce pozna� kr�low� Egiptu - Kleopatr�, zakocha� si� z wzajemno�ci�, o�eni� si� i pozosta� w Aleksandrii, staraj�c si� uniezale�ni� od Rzy- mu. Adoracja i wywy�szanie Kleopatry wywo�a�y oburzenie w Rzymie, a testament Antoniusza, kt�ry w 31 r., p.n.e. dosta� si� w r�ce Oktawiana, a kt�ry zapisywa� jego synom wielkie dobra w przydzielonych mu w zarz�d przez Rzym terytoriach i jego wola pochowania go po �mierci przy boku Kleopatry - sta� si� powodem wypowiedzenia mu wojny przez Rzym. Obie strony zacz�y gromadzi� wojska; Antoniusz z ok. 112 ty�. �o�nierzy obozowa� w Patrae (Patras) na przyl�dku Akcjum, a jego flota - 170 du�ych okr�t�w, 200 lekkich galer egipskich i 300 statk�w transportowych - zosta�a zablokowana w Zatoce Ambrakijskiej przez flot� Oktawiana - ok. 260 lekkich okr�t�w, i dowodzona przez Marka Wipsaniusza Agryp�. Sam Oktawian z ok. 92 000 ludzi obozowa� na p�n. od zatoki, w porcie Tory-ne (Parge). Odci�cie dowozu l�dem oraz choroby i wzrastaj�ce dezercje sk�oni�y - po kilku miesi�cach ocze- kiwania - Antoniusza do przyj�cia bitwy. Uprzednio, z powodu braku za��g, kaza� spali� 140 galer egipskich, a z reszt�, z 22 000 legionist�w na pok�adach, wyszed� z zatoki w morze. Flota podzielona by�a na centrum i skrzyd�a, a w tyle znajdowa�a si� eskadra egipska. Agrypa, maj�c 15 14 na pok�adach opr�cz marynarzy 8 legion�w i 5 kohort, rozdzieli� swe si�y r�wnie� na trzy eskadry, z kt�rych skrzyd�owe wyci�gn�y nieprzyjaciela na otwarte morze i tam, wykorzystuj�c sw� ruchliwo�� i nie dopuszczaj�c do aborda�u, �ama�y wios�a i zapala�y pociskami wyrzucanymi z katapult ci�kie okr�ty Antoniusza. Kleopatra, widz�c przewag� floty Oktawiana, odp�yn�a ze swoimi galerami do Egiptu, a w �lad za ni� pod��y� Antoniusz; jego flota bi�a si� bez dow�dztwa przez pewien czas, wreszcie, pobita na skrzyd�ach i zaatakowana w centrum, poni�s�szy ci�kie straty, zawr�ci�a do zatoki, gdzie po 7 dniach skapitulowa�a, wraz z oddzia�ami l�dowymi. Po upadku Aleksandrii w 30 r. p.n.e. Antoniusz pope�ni� samob�jstwo, a po jego �mierci odebra�a sobie �ycie Kleopatra. 11. Bitwa nad rzek� Alamana - 7 IX 1821 r. Grecka wojna wyzwole�cza w 1821-29 r. Bajram Pasza szed� z 7000 �o�nierzy z Tessalii do �rodkowej Grecji, gdzie zamierza� po��czy� si� z Mehmed Pasz� i Omerem Brioni Pasz� i razem z nimi i�� na Przesmyk Koryncki i Arkadi�. Grecy - 2300 ludzi pod dow�dztwem G. Dikaiosa - ob- sadzili wszystkie przej�cia w g�rach prowadz�ce do Attyki zaj�li stanowiska przy Basilika, kt�ra to pozycja panowa�a nad drog� do Liwadi, nato- miast Odysseus obsadzi� g�ry Parnasu. 5 IX 1821 r. Turcy dotarli do Platanii i ich stra� przed- nia star�a si� z oddzia�em 600 Grek�w; Turcy cofn�li si�. 7 IX Bajram ruszy� naprz�d, ale gdy armia jego rozci�gn�a si� w ciasnych w�wozach -Grecy zaatakowali ze wszystkich stron. Turcy dotarli w walkach do rz. Alamana i tu zostali rozbici. W pop�ochu wycofali si� ku Platanii, trac�c ok. 1000 zabitych i rannych, 100 je�c�w i 2 dzia�a. 12. Bitwa pod El Alamein - 23 X-3 XI 1942 r. II wojna �wiatowa w 1939-45 r. Po prze�amaniu w po�owie czerwca 1942 r. przez wojska niemiecko-w�oskie, dowodzone przez gen. E. Rommla, pasa brytyjskich umocnionych rejon�w (�boks�w") od El Gazala do Bir Hakeim - brytyjska 8 A gen. N. M. Ritchie, straciwszy 10 000 �o�nierzy, 550 czo�g�w i 200 dzia�, wycofa�a si� do Egiptu, pozostawiaj�c za�og� w Tbbru-ku. Tobruk zosta� obl�ony i 20 VI skapitulowa�; Rommel wzi�� 33 000 je�c�w i wielkie zapasy. 23 VI Rommel przekroczy� granic� Egiptu, a Ritchie odszed� do El Alamein i 30 VI zaj�� tam obronn� pozycj� od morza do depresji Qattara na p�d.; dow�dztwo przej�� gen. B. L. Montgo-mery. Rommel, pomimo wyczerpania, maj�c zaledwie 125 czo�g�w uderzy� w nocy na 31 VIII, ale nie zdo�a� prze�ama� brytyjskiej obrony i po czterodniowych walkach, straciwszy 3 000 �o�nierzy i 50 czo�g�w, cofn�� si� na pozycje wyj�ciowe. Obie strony wzmacnia�y pospiesznie swe si�y, w X 1942 r. Rommel posiada� 6 dywizji piechoty, 5 dywizji pancernych, l dywizj� piechoty zmotoryzowanej i l brygad�, ��cznie 80 000 �o�nierzy, 540 czo�g�w, 1219 dzia� i 350 samolot�w, a Mont-gomery - 230 000 �o�nierzy, 1440 czo�g�w, 2311 dzia� i 1500 samolot�w (3 dywizje pancerne, 6 dywizji piechoty, 2 brygady pancerne i 5 brygad piechoty). Brytyjczycy rozpocz�li 9 X pot�ne bombardowanie przez 700 bombowc�w, a 23 X, po przygotowaniu artyleryjskim przez 1000 dzia�, ruszyli do natarcia. 27 X Rommel przeprowadzi� szereg gwa�townych przeciwnatar�; ci�kie walki toczy�y si� do l XI, a w nocy na 2 XI brytyjski XXX Korpus przedar� si� z ci�kimi stratami przez niemiecko-w�oskie pola minowe. Po gwa�townej bitwie pancernej w rejonie Tell el-Akka- 17 16 kir, przegranej przez Rommla, rozpocz�� on 3 XI odwr�t. Straty niemiecko-w�oskie wynios�y 59 000 �o�nierzy (w tym 34 000 Niemc�w) zabitych, rannych i je�c�w, oraz ok. 500 czo�g�w 400 dzia�, a brytyjskie - 13 500 �o�nierzy i 432 czo�gi. Odwr�t Rommla przeprowadzony zosta� po mistrzowsku, bez strat. 13. Oswobodzenie Albanii w 1944 r._______ II wojna �wiatowa w 1939-45 r. Po agresji niemieckiej na ZSRR Komunistyczna Partia Albanii zainicjowa�a w ko�cu 1941 r. ruch narodowowyzwole�czy. W ci�gu 1942 r. powsta�o kilkadziesi�t oddzia��w partyzanckich licz�cych ��cznie ok. 10 000 ludzi: toczyli oni walki z okupantami. W III 1943 r. utworzono powsta�czy sztab generalny, a 15 III - z po��czonych oddzia��w partyzanckich sformowano I brygad� szturmow� Armii Wyzwolenia Narodowego (UNC). Po kapitulacji W�och (3 IX 1943 r.) oddzia�y UNC rozbroi�y dwie dywizje w�oskie, co pozwoli�o sformu�owa� dwie dalsze brygady. Stan liczebny wzr�s� do 20 000. W I 1944 r. cztery dywizje niemieckie pr�bowa�y okr��y� i zniszczy� zgrupo- wanie oddzia��w UNC w p�d. Albanii, w rejonie Elbasan, ale pr�ba nie powiod�a si�. 14 VI 1944 r. wszystkie oddzia�y UNC rozpocz�y akcje zaczepne, zmuszaj�c Niemc�w do opuszczenia szeregu miast; po 3 miesi�cach walk wyzwolono 3/4 terytorium Albanii. 3 X 1944 r. Niemcy, na rozkaz dow�dztwa, zacz�li si� wycofywa� z p�d. cz�ci P�w. Ba�ka�skiego, prowadz�c bezustanne walki z atakuj�cymi zewsz�d oddzia�ami UNC. 17 XI 1944 r. wolna ju� by�a stolica - Tirana, a do 29 XI - wolna ca�a Albania. Straty UNC wynios�y ok. 28 000 zabitych i ok. 20 000 rannych, a straty Niemc�w - ok. 3600 zabitych. 14. Bitwa na r�wninie Albulena w Albanii -7 IX 1457 r. Walki wyzwole�cze w Albanii w 1443-60 r. W 1456 r. naczelnik stra�y pogranicznej - Georg Stres Balsha zdradzi� Albani� i odda� Turkom pograniczn� fortec� - Modric�. W kilka tygodni potem przeszed� na stron� Turk�w jeden z naj- bli�szych doradc�w w�adcy Albanii, Skanderbega - Gamza Kastriota. W ko�cu wiosny 1457 r. 80- tysi�czna armia turecka, pod dow�dztwem Isaaka Evrenoz Beja, wkroczy�a do Albanii, prowadzona przez Gamz� Kastriota, mianowanego przez su�tana namiestnikiem Kruji. Skanderbeg, nie maj�c si� na stawienie czo�a Turkom w otwartej walce, prowadzi� wojn� podjazdow�, nie daj�c im spokoju. 7 IX 1457 r. napad� niespodziewanie na Turk�w, biwakuj�cych na r�wninie Albulena w pobli�u twierdzy Kruja i rozgromi� ich, bior�c m. in. do niewoli Gamz� Kastriota. By�o to zwyci�stwo wojskowe i polityczne, podnosz�ce autorytet Skanderbega w kraju i na arenie mi�dzynarodowej. W 1460 r. Skanderbeg zawar� pok�j z Turcj�. 15. Obl�enie Alesji w Galii w 52 r. p.n.e. Gdy jesieni� 53 r. p.n.e. Cezar, po pokonaniu lud�w belgijskich wr�ci� do Italii - na ziemiach celtyckich wybuch�o powstanie, rozpocz�te masakr� kupc�w italskich w Cenabum (Orlean). Rewolta rozszerzy�a si� na prawie ca�e terytorium Galii, a na jej czele stan�� m�ody, odwa�ny, o wielkich wp�ywach w�r�d Arwern�w - potomek ich wodza - Wercyngetoryks. Zaalarmowany Cezar pospieszy� z Italii do zimowego obozu wojskowego w Agedincum (Sens) i z 10 legionami (60 000 �o�nierzy) ruszy� na p�d.-zach., zdoby� i spali� Cenabum, a nast�pnie Avaricum, gdzie wymordowa� ok. 40 000 mieszka�c�w. Nast�pnie 19 18 Algierczyk�w, a ok. 10 000 uwi�ziono. Powsta�cy, wspomagani przez Maroko i Tunezj�, robili wypady ze swoich baz w g�rach, atakowali patrole, posterunki i obozowiska, prowadzili akcje dywersyjne, staczali bitwy. 19 IX 1958 r. Narodowy Komitet Rewolucji Algierskiej og�osi� niepodleg�� Republik� Algiersk�. Narastaj�ce we Francji tendencje do zako�czenia wojny sk�oni�y w V 1958 r. reakcyjne elementy spo�r�d kolonist�w i wojska, z gen. R. Salanem na czele, do wzniecenia buntu i przej�cia w�adzy w Algierii celem utrzymania w niej re�imu kolonialnego. Bunt st�umiono i pod naciskiem opinii �wiatowej rz�d francuski gen. Ch. de Gaulle'a wszcz�� rokowania, w wyniku kt�rych podpisano 18 II 1962 r. uk�ad, uznaj�cy niepodleg�o�� Algierii. 18. Bitwa pod Aljubarrota - 14 VIII 1385 r.____ Najazd kastylijski na Portugali� w 1384/85 r. Gdy nast�pc� zmar�ego kr�la Portugalii, Ferdy- nanda I, wybrano Jana I (mistrza zakonu Avis) - pretenduj�cy do tronu kr�l Kastylii, Jan I wtarg- n�� do Portugalii i szed� przez Coimbr� na Lizbon�. Armia portugalska, dowodzona przez kr�la Jana I i s�awnego rycerza Nuno Alvaresa Pereir�, ruszy�a z Abrantes naprzeciw naje�d�- com; do spotkania dosz�o pod Aljubarrota, ok. 100 km na p�n. od stolicy. Armia kastylijska liczy�a 18 000 �o�nierzy (6500 piechoty, 6750 jazdy, 5000 kusznik�w) i ok. 10 000 zbrojnego posp�lstwa, a armia portugalska ok. 7000 �o�nierzy (4000 piechoty, 1700 jazdy, 800 kusznik�w, 700 �ucznik�w) i ok. 5000 zbrojnego posp�lstwa. Bitwa rozpocz�a si� 14 VIII po po�udniu i trwa�a kilka godzin. Kastylijczycy byli znu�eni marszem i upa�em, a ich dow�dztwo by�o miernej jako�ci, natomiast Portugalczycy mieli �wietnego dow�dc�, kt�ry wybra� do walki znakomit� pozycj� na stoku p�askowy�u i os�oni� j� przed atakiem jazdy palisad� i wilczymi do�ami. Pewna siebie kastylijska stra� przednia uderzy�a na pozycj� portugalsk�, wbijaj�c si� klinem w jej �rodek, ale po kr�tkiej walce zosta�a otoczona i zniszczona, co spowodowa�o panik� w armii kastylijskiej, �o�nierze rzucili si� do ucieczki, �cigani przez Portugal-czyk�w. Straty Kastylijczyk�w wynios�y ok. 10 000, a Portugalczyk�w - ok. 2000 zabitych i rannych. 19. Bitwa morska okr�t�w: �Alliance" - �Atalanta" l �Trepassy" 28 V 1781 r._____ Ameryka�ska wojna o niepodleg�o�� w 1775-82 r. W styczniu 1781 r. ameryka�ska kaperska fregata �Alliance" (32 dzia�a), dowodzona przez kpt. J. Barry'ego, przewioz�a do Francji wysokiego urz�dnika ambasady ameryka�skiej w Pary�u J. Lawrensa. W drodze powrotnej, gdy 28 V fregata znajdowa�a si� przy p�d. wybrze�u Nowej Szkocji, w pobli�u wysepki Cape Sable, natkn�a si� na dwa brytyjskie okr�ty wojenne - korwet� �Atalanta" (16 dzia�) i bryg �Trepassy" (14 dzia�). Przy prawie bezwietrznej pogodzie, uniemo�liwiaj�cej podej�cie do aborda�u, okr�ty wolno zbli�a�y si� do siebie, g�sto si� ostrzeliwuj�c. Zaraz na pocz�tku walki kpt. Barry zosta� powa�nie ranny, ale jego za�oga nie za�ama�a si�, dzielnie walczy�a i zr�cznie manewrowa�a, a 12-funtowe pociski fregaty demolowa�y brytyjskie okr�ty. Po zaci�tej walce ci�ko uszkodzone brytyjskie okr�ty podda�y si�. 20. Bitwa nad rz. Alma - 20 IX 1854 r.______ Wojna krymska w 1853-56 r. Do tocz�cej si� od 1853 r. wojny rosyjsko-turec- kiej w��czy�y si� 27 II 1854 r. Anglia i Francja, 22 23 a nast�pnie tak�e Kr�lestwo Sardynii. W dniach 14-17 IX 1854 r. wojska sprzymierzone - 28 000 Francuz�w, 27 000 Anglik�w i 7000 Turk�w, ze 134 dzia�ami, dowodzone przez marsz. A. de Saint Arnaud i lorda Raglana, wyl�dowa�y pod os�on� floty wojennej pod Eupatori� na Krymie i ruszy�y na Sewastopol. 20 IX nad rz. Alma (ok. 30 km przed Sewastopolem) zast�pi�o im drog� wojsko rosyjskie - 36 000 �o�nierzy ze 122 dzia�ami, dowodzonych przez adm. A. S. Mien-szykowa. Niski stan wody w rzece uniemo�liwi� sprzymierzonym zaatakowanie Rosjan na ca�ej d�ugo�ci frontu. Centrum i prawe skrzyd�o rosyjskie skutecznie odpiera�y ataki, natomiast lewe, kt�rego Rosjanie ze wzgl�du na obecno�� floty sprzymierzonych nie mogli oprze� o wybrze�e Morza Czarnego - zosta�o oskrzydlone przez Francuz�w i zmuszone do odwrotu, zmuszaj�c tym do odwrotu reszt� armii. Rosjanie cofn�li si� ku Sewastopolowi, za rz. Kacza. Straty rosyjskie -5700, a sprzymierzonych - 4300 �o�nierzy zabitych i rannych. 21. Wyzwolenie Alzacji i Lotaryngii w 1944/45 r. II wojna �wiatowa w 1939-45 r. Posuwaj�c si� za odchodz�cymi Niemcami wojska ameryka�skie dosta�y w IX 1944 r. rozkaz oczyszczenia z Niemc�w Alzacji i Lotaryngii i wyj�cia na lini� Zygfryda. 7 A ameryka�ska i l A francuska zaj�y na p�n. Strasburg i dosz�y do Renu, a na p�d. l A francuska zaj�a Belfort i tak�e dosz�a do Renu. W �rodku pozosta�o wybrzuszenie 60 na 40 km z Colmarem. W ci�gu tych dw�ch tygodni walk Niemcy stracili ok. 10 000 zabitych i rannych i ok. 17 000 je�c�w, a Francuzi ok. 10 000 zabitych i rannych. 31 XII 1944 r. rozpocz�o si� niespodziewanie natarcie niemieckie z rejonu Colmaru. 10 dywizji 24 niemieckich par�o na zach. od Strasburga z za- miarem okr��enia i zniszczenia 7 A ameryka�skiej, 1000 samolot�w bombardowa�o lotniska sprzymierzonych w Belgii i Holandii. Na 150--kilometrowym froncie Amerykanie przeszli do obrony. Niemcy w�amali si� na 30 km na zach. od Strasburga. 20 I 1945 r. ruszy�o kontrnatarcie l A francuskiej, wzmocnionej l korpusem z 7 A ameryka�skiej. W ci�kich 20- dniowych walkach odparto Niemc�w, zlikwidowano kolmarskie wybrzuszenie i 9 II 1945 r. alianci dotarli do Renu, wyzwalaj�c ca�kowicie Alzacj� i Lotaryngi�. 22. Zatopienie �cigacza �PT109" przez niszczyciel �Amagiri" -2 VIII 1943 r. II wojna �wiatowa w 1939�45 r. Dow�dca ameryka�skiej bazy �cigaczy torpedowych na wyspie Redova otrzyma� l VIII 1943 r. informacj�, �e Japo�czycy zamierzaj� przerzuci� tej nocy niszczycielami posi�ki na wysp� Kolom-bangara, le��c� w archipelagu Wysp Salomona. Wieczorem wszystkie �cigacze wysz�y w morze, ale 4 japo�skie niszczyciele z 900 �o�nierzami, sprz�tem wojennym i zaopatrzeniem przemkn�y si� w ciemno�ciach, bez strat. Dow�dca �cigacza �PT109" - kpt. J. F. Kennedy, licz�c na to, �e niszczyciele wraca� b�d� t� sam� tras�, pozosta� w tym rejonie. Po pomocy niespodziewanie wy�oni� si� z ciemno�ci p�yn�cy z ogromn� szybko�ci� japo�ski niszczyciel �Amagiri" i przejecha� przez �cigacz, przecinaj�c go na p� i zabijaj�c 2 ludzi; cz�� rufowa natychmiast zaton�a, a utrzymuj�cej si� na powierzchni cz�ci dziobowej uczepi� si� dow�dca i 12 marynarzy. Marynarka USA nie poszukiwa�a �cigacza, pewna, �e zaton�� wraz z za�og�. Kpt. Kennedy, holuj�c ci�ko rannego marynarza, przep�yn�� wraz ze swymi lud�mi 5 km do bezludnej wysepki Plum Pudding, a z niej codziennie wyp�ywa� daleko na szlak, wy- 25 patruj�c na pr�no okr�t�w. Dopiero sz�stego dnia napotka� ��dk� z dwoma tubylcami; ci za- alarmowali posterunek ameryka�ski na wyspie Wana-Wana. �smego dnia �cigacz �PT157" z bazy na w. Roviana zabra� skrajnie wyczerpanych rozbitk�w. 23. Bitwa morska przy przyl�dku Angamos - 8X1879 r.___________________ Wojna Chile z Peru i Boliwi� w 1879-83 r. Peruwia�skie okr�ty wojenne - przestarza�y pan- cernik �Huascar" i eskortowiec �Union" - wysz�y 30 IX 1879 r. z Ariki na rajd wzd�u� wybrze�y chilijskich. Po ostrzelaniu szeregu port�w okr�ty zawr�ci�y na p�n. i gdy 8 X znalaz�y si� w pobli�u Antofagasty, zauwa�y�y nadchodz�ce z p�n. okr�ty chilijskie, a w�r�d nich nowoczesny pancernik �Blanco Escalada". �Huascar" i �Union" skr�ci�y na zach., �cigane przez okr�ty chilijskie, a nast�pnie zn�w skr�ci�y na p�n. i tu natkn�fy si� na chilijski pancernik �Almirante Cochrane" i korwet� �O'Higgins". Szybki �Union" uciek�, a �Almirante Cochrane", szybszy od �Huascara", p�yn�� za nim poza zasi�giem jego artylerii i bezustannie go ostrzeliwa�. Poleg� dow�dca �Huascara" - adm. Grau, rozbite zosta�y urz�dzenia steruj�ce, wybuch� po�ar. Dow�dztwo okr�tu przej�� kpt. E. Aguirre; pr�bowa� on staranowa� chilijski okr�t, a gdy si� to nie uda�o - nakaza� opu�ci� bander� i otworzy� zawory denne, aby okr�t zatopi�. �Huascar" zaj�ty zosta� przez Chi- lijczyk�w, kt�rzy zamkn�li zawory i ugasili po�ar. Peruwia�czycy stracili 64 zabitych i 140 je�c�w, a Chilijczycy - 10 rannych. 24. Nieudana pr�ba inwazji Anglii przez Norman�w w 1030 r. Po �mierci kr�la Anglii Ethelreda, w 1016 r., kr�l du�ski Kanut najecha� i podbi� Angli�, koronuj�c si� jako jej kr�l, a synowie Ethelreda - Edward i Alfred uszli do swego wuja, Ryszarda II, w�adcy Normandii. Po �mierci Ryszarda II i nast�pnie jego brata Ryszarda III, w�adz� nad Normandi� obj�� najm�odszy brat - Robert I. Zapragn�� on zapewni� tron angielski prawowitemu dziedzicowi, starszemu synowi Ethelreda - Edwardowi i wys�a� w tej sprawie poselstwo do kr�la Kanuta. Kanut, kt�ry w mi�dzyczasie podbi� Norwegi� -zlekcewa�y� propozycj� uk�ad�w z Robertem, a w�wczas ten postanowi� dochodzi� si�� praw swojego siostrze�ca. W 1030 r. zgromadzi� w porcie Fecamp (ok. 30 km na p�n. od Le Havre) liczn�, dobrze wyekwipowan� flot�, obsadzon� walecznymi �o�nierzami i po�eglowa� ku brzegom Anglii. Nag�y, silny sztorm uniemo�liwi� dotarcie do celu i zap�dzi� normandzk� flotyll� z powrotem, ku wyspie Jersey, przy czym wiele okr�t�w zaton�o, wzgl�dnie zosta�o uszkodzonych. Ocala�e okr�ty zosta�y na d�u�szy czas unieruchomione brakiem wiatru. W tej sytuacji Robert zosta� zmuszony do rezygnacji z zamiaru inwazji, kt�ra straciwszy moment zaskoczenia - nie mia�a ju� szans powodzenia. 25. Wojna kr�la angielskiego Henryka l z Robertem, ks. Normandii w 1106 r._____ Henryk I, zw. Beauclerc, najm�odszy syn Wilhelma Zdobywcy, obj�� tron angielski po nag�ej �mierci jednego ze starszych braci i w nieobecno�ci drugiego, Roberta, uczestnicz�cego w krucjacie. Gdy Robert wr�ci� i z wojskiem nor-mandzkim wyl�dowa� 20 VII 1101 r. w Ports-mouth - przy��czyli si� do niego baronowie nor-mandzcy; za Henrykiem stan�a natomiast ca�a ludno�� anglosaska. Sp�r o tron grozi� wojn� domow�. Do zbrojnego starcia jednak nie dosz�o, bracia zawarli uk�ad: Robert otrzyma� hrabstwo Cotentin i inne posiad�o�ci w Normandii oraz roczn� rent� 2000 funt�w sterling�w. 26 27 Henryk pomimo og�oszonej amnestii krwawo rozprawi� si� z baronami normandzkimi, kt�rzy go opu�cili, a w 1105 r. uda� si� do Normandii z wojskiem i zaj�� dwa wa�ne miasta - Bayeux i Caen. Jesieni� 1106 r. Henryk ponownie po�eg- lowa� z wojskiem do Normandii i wymusi� od brata hrabstwo Evreux, a nast�pnie obieg� zamek llnchenbray, nale��cy do hr. de Mortain. Na od- siecz przyby� ks. Robert i 5 jego wasali z hufcami. 28 IX 1106 r. dosz�o do bitwy, w kt�rej Henryk odni�s� zwyci�stwo. Wielka ilo�� rycerzy poleg�a, a 400, m. in. ks. Roberta - wzi�to do niewoli. Ks. Robert zosta� przewieziony do Anglii i osadzony pod stra��, a Normandi� kr�l przy��czy� do Anglii. 26. Wojna domowa w Anglii w 1135-1153 r. l XII 1135 r. zmar� Henryk I, kr�l angielski, a 22 XII koronowano na kr�la Stefana, wnuka Wilhelma Zdobywcy, wbrew woli Henryka, kt�ry na dziedziczk� tronu wyznaczy� swoj� c�rk� - Matyld�. Stefan by� �agodnego usposobienia, co przyczyni�o si� do rozpanoszenia si� baron�w, kt�rzy lekcewa��c kr�la, zacz�li budowa� zamki warowne i trudni� si� rozbojem. W kraju zapanowa� chaos, rozpocz�y si� bunty, a phi. granic� zacz�li naje�d�a� Szkoci. W tej sytuacji pot�ny magnat, Robert hr. Gloucester, z pod- uszczenia Matyldy wszcz�� w Normandii rebeli� przeciwko kr�lowi, zyskuj�c poparcie wielu baron�w w Anglii, kt�rzy obsadzili szereg zamk�w i miast. O�rodkiem rebelii sta� si� Bristol, z kt�rego rycerze robili zbrojne wyprawy, rabuj�c i morduj�c mieszka�c�w. Toczy�y si� walki, obie strony zdobywa�y i traci�y zamki i grody. Chaos pog��bi� si� w 1138 r. z powodu najazdu Szkot�w, kt�rzy zacz�li okrutnie pustoszy� kraj, zostali jednak 22 VIII rozgromieni w bitwie pod North-allerton. Wojna domowa toczy�a si� nadal, a kraj podzieli� si� na dwa obozy - jeden z Robertem i Matyld� na zachodzie, drugi - wierny kr�lowi - na wscho- dzie, z Londynem. 2 II 1141 r. w przegranej bit- wie pod Lincoln kr�l dosta� si� do niewoli i zosta� uwi�ziony w Bristolu, ale 14 IX w zdobytym przez wojska kr�lewskie Winchesterze pochwycono hr. Roberta; dokonano wymiany i walczono dalej. W 1144 r. w bitwie pod Tilbury zwyci�y� kr�l i od tej porty zaznaczy�a si� jego przewaga. Robert zacz�� traci� zamki. W 1147 r. Robert umar�, a Matylda wr�ci�a do Normandii; w Anglii nadal walczy� jej syn - Henryk, kt�ry odni�s� kilka zwyci�stw. By� on kandydatem do tronu i Matylda uzyska�a dla niego poparcie duchowie�stwa. Wojna wygas�a w 1153 r., kiedy to �mier� Eustachego, syna Stefana, rozstrzygn�a spraw� dziedzictwa tronu. Wszcz�to rokowania, w wyniku kt�rych Stefan adoptowa� Henryka i uczyni� go swoim nast�pc�. Stefan zmartw 1154 r. 27. Pr�ba inwazji hiszpa�skiej na Angli� l kl�ska niezwyci�onej armady w 1588 r. Wojna angielsko-hiszpa�ska w 1587-1604 r. Wspieranie przez Angli� powsta�c�w w nale��cych do Hiszpanii Niderlandach oraz napady angielskich korsarzy na okr�ty i zamorskie posiad�o�ci hiszpa�skie sk�oni�y kr�la Hiszpanii Filipa II do zorganizowania zbrojnej ekspedycji przeciwko Anglii. 28 V 1588 r. armada hiszpa�ska - 20 wielkich galeon�w, 44 uzbrojone okr�ty handlowe, 23 transportowce i 43 ma�e okr�ty, ��cznie 130 okr�t�w z 8500 marynarzami i 19 000 �o�nierzy, z 2431 dzia�ami, pod dow�dztwem adm. ks. de Medina Sidonia - wyruszy�a z uj�cia rz. Tag ku portom Flandrii, aby po zabraniu z nich 31-tysi�cznej armii gen. A. Farnese, ks. Parmy, dokona� inwazji Anglii. Flota angielska -136 okr�t�w z 14 385 marynarzami, 1540 �o�nie- 29 28 rzami, z 1972 dzia�ami, dowodzona przez adm. Ch. Howarda, jego zast�pc� wiceadm. F. Drake'a i dow�dc�w zespo��w: M. Frobishera, J. Haw-kinsa i T. Fennera, oraz dow�dc� obrony wybrze�y, adm. H. Seymoura - os�ania�a wybrze�e, sporadycznie ostrzeliwuj�c Hiszpan�w. Po potyczkach pod Fowey, Portland Bili i ko�o wyspy Wight Hiszpanie, straciwszy 6 okr�t�w, przebili si� przez Kana� La Manche i zakotwiczyli pod Calais. Tutaj 8 VIII Anglicy pu�cili na nich 8 brander�w, wywo�uj�c pop�och i ucieczk� okr�t�w na pe�ne morze, nast�pnie rozproszone okr�ty zaatakowali, zatapiaj�c ko�o Gravelines trzy i kilka uszkadzaj�c. 9 VIII adm. Medina Sidonia, nie otrzymawszy od ks. Farnese �o�nierzy, transport kt�rych zablokowa�a flota holenderska adm. J. hr. Nassau, straciwszy przy wybrze�ach Flandrii 7 okr�t�w - zrezygnowa� z inwazji i pop�yn�� na Morze P�n., aby wzd�u� brzeg�w Szkocji i Irlandii powr�ci� do Anglii. Wicher nie pozwala� na zachowanie szyku, co wykorzystali Anglicy, wy�apuj�c wzgl�dnie zatapiaj�c dalsze 16 ma�ych okr�t�w. 12 VIII okr�ty angielskie zawr�ci�y do zatoki Firth of Forth. Po drodze silne sztormy zatopi�y 31 okr�t�w hiszpa�skich, tak, �e do Hiszpanii powr�ci�o zaledwie 67, z ok. 10 000 ludzi. Anglicy nie ponie�li strat w okr�tach, poza branderami, a w ludziach wynios�y one ok. 100 os�b. 28. Rewolucja w Anglii w 1688/89 r. Kr�l Jakub usi�owa� podporz�dkowa� sobie parla- ment i przywr�ci� katolicyzm, co spowodowa�o wybuch rewolucji; bezpo�rednim jej powodem sta�o si� postawienie przed s�d w 1688 r. kilku biskup�w protestanckich. 30 VI 1688 r. opozycjoni�ci wezwali zi�cia kr�la, namiestnika Niderland�w, Wilhelma III Ora�skiego, do udzielenia im pomocy wojskowej. Wilhelm wyl�dowa� 5 XI w Anglii, w zatoce Torboy, z 15-tysi�czn� armi� holendersk� i triumfalnym pochodem przeszed� z Exeteru do Londynu. Jakub, cho� mia� wierne sobie oddzia�y, nie m�g� si� zdecydowa� na �adn� kontrakcj�, wobec czego opu�cili go wszyscy jego zwolennicy. 10 XII 1689 r. Jakub wyprawi� �on� z dzie�mi do Francji i pr�bowa� sam si� tam uda�, ale w porcie Sheerness zosta� rozpoznany i odstawiony do Londynu; gdy w ko�cu XII 1689 r. zrzek� si� tronu, pozwolono mu wyjecha� do Francji. 23 II 1689 r. parlament og�osi� c�rk� Jakuba - Mari� II i jej m�a - Wilhelma III Ora�skiego par� panuj�c�. Jednocze�nie uchwalono ustawy (Bili of Rights) ograniczaj�ce w�adz� kr�la na rzecz parlamentu. Kr�lowi ode- brano prawo zawieszania obowi�zuj�cych ustaw, nak�adania podatk�w i utrzymywania sta�ej armii w czasie pokoju bez zgody parlamentu. Rewolucja ta ustanowi�a dominacj� parlamentu nad kr�lem. 29. Wojna o niepodleg�o�� i wojna domowa w Angoli w 1961-89 r.___ W 1956 r. powsta�a w Angoli lewicowa partia - Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA), pod przewodnictwem dr. A. A. Neto; by�a ona prze�- ladowana przez policj�, a wielu jej cz�onk�w dosta�o si� do wi�zienia. 4 II 1961 r. oddzia� zbrojny MPLA uwolni� cz�� wi�ni�w, rozpoczynaj�c tym aktem walk� zbrojn� o niepodleg�o�� Angoli. W 1960 r. dr. H. Roberto utworzy� prawicow� organizacj� - Front Narodowego Wyzwolenia Angoli (FNLA), a w 1966 r. J. Savimbi utworzy� prawicowy Narodowy Zwi�zek na Rzecz Pe�nej Niepodleg�o�ci Angoli (UNITA); obie te partie rywalizowa�y z MPLA, kt�r� wspiera�y ZSRR, Kuba i pa�stwa socjalistyczne. W 1970 r. MPLA kontrolowa�a jedynie centraln� cz�� kraju. Po rewolucji z 25 IV 1974 r. w Portugalii nowe jej w�adze zobowi�za�y si� opu�ci� Angol� do 11 XI 30 31 1975 r. Pragn�y one przekaza� w�adz� wszystkim trzem ugrupowaniom i 15 I 1975 r. podpisane zosta�o porozumienie tych grup z Portugali�, ale nie wesz�o w �ycie z powodu zbyt du�ej rozbie�no�ci cel�w. Rozgorza�a wojna domowa. MPLA obsadzi�a Kabind� i stolic� Luand�; 25 III 1975 r. ruszy�y z zachodu na Luand� oddzia�y FNLA, a z p�d. - oddzia�y UNITA i 5 VII brygada RPA. MPLA mia�o kontakty z Kub� od 1966 r., Kuba przysy�a�a dla jej oddzia��w zaopatrzenie, bro� i instruktor�w. A. Neto zdaj�c sobie spraw� z tego, �e MPLA jest za s�aba do uchwycenia i utrzymania w�adzy, poprosi� F. Castro o skuteczn� pomoc. W pocz�tkach X 1975 r., oddzia�y RPA i UNITA wtargn�y na 600 km w g��b Angoli, dochodz�c do Bengueli, a oddzia�y FNLA rozpocz�y 8 XI szturm Luandy. W tej ostatniej chwili wyl�dowa�y na lotnisku stolicy 3 samoloty, przywo��c 650 kuba�skich komandos�w, a drog� morsk� zacz�y przybywa� dalsze oddzia�y, og�em 50 000 �o�nierzy. 11 XI 1975 r. dow�dca portugalskich si� zbrojnych w Angoli, kontradm. Leonel Cardoso, og�osi� w imieniu rz�du niepodleg�o�� Angoli i w dniu tym odp�yn�y ostatnie oddzia�y portugalskie. Oddzia�y FNLA zosta�y rozbite, a oddzia�y RPA i UNITA odparte na 200 km od stolicy. Gdy l IV 1976 r. wojska angolsko-kuba�skie dotar�y do granicy Namibii, RPA wyrazi�a zgod� na rozejm. UNITA w oparciu o najwi�ksz� w Angoli grup� etniczn� Ovimbundu kontynuowa�a partyzantk�, prowadz�c akcje sabota�owe, napadaj�c na zak�ady przemys�owe i o�rodki g�rnicze, parali�uj�c u�ytkowanie jedynej linii kolejowej. Wkr�tce, pod pretekstem, �e namibijscy partyzanci SWAPO za�o�yli swe bazy w p�d. Angoli i s� przez Angol� wspomagani - oddzia�y RPA zacz�y przekracza� granic�, a lotnictwo rozpocz�o intensywne bombardowania p�d. Angoli. W kraju panowa� chaos, 32 brak fachowc�w z powodu emigracji 470 000 Portugalczyk�w, zast�j w produkcji. Anga�owani przez w�adze zagraniczni eksperci byli porywani przez partyzant�w. Jedn� z wi�kszych akcji UNITA by� atak 12 III 1983 r. na m. Catumbela, na linii kolejowej. Stacjonuj�cy tam oddzia� Ludowych Si� Zbrojnych licz�cy 600 �o�nierzy zosta� rozgromiony przez 1200 �wietnie uzbrojonych partyzant�w, a miasteczko spalone. Rz�d Angoli og�asza� amnestie i wzywa� do pojednania, ale propozycje rozm�w z UNITA odrzuca�. UNITA w 1984 r. kontrolowa�a 1/3 terytorium kraju. W 1984 r., po wizycie wiceministr�w spraw zagranicznych W. Brytanii i CSRS w Hu-ambo J. Savimbi zwolni� kilkuset przetrzymywanych zagranicznych ekspert�w. Podj�ta 13 VII 1987 r. ofensywa rz�dowo- kuba�ska dla zadania decyduj�cego ciosu, skierowana na m. Mavinga, b�d�ce kluczem do g��wnej kwatery UNITA w Huambo, przy udziale 4600 �o�nierzy rz�dowych i kuba�skich - zosta�a, w zaci�tej bitwie nad rz. Lomba powstrzymana przez 5500 �o�nierzy UNITA i RPA, z wielkimi stratami po stronie rz�dowej. Tak�e ofensywa wojsk RPA i UNITA w p�d. Angoli, w I-III 1988 r., zosta�a w ci�kich walkach zatrzymana pod Cuito Cuanavale. �adna ze stron nie osi�gn�a swego celu, co sk�oni�o je do rozpocz�cia rokowa� i zawarcia 9 VIII 1988 r. rozejmu. UNITA nie uczestniczy�a w rokowaniach, nie uzna�a porozumie� i kontynuowa�a partyzantk� do 26 III 1989 r., kiedy to podczas afryka�skiego �szczytu" w Kairze podpisano porozumienie dotycz�ce uregulowania sytuacji wewn�trznej w Angoli, oraz zawarto rozejm mi�dzy MPLA i UNITA. Angola by�a zrujnowana, wyczerpana i nie sta� jej by�o na dalsze prowadzenie wojny. 22 XII 1989 r. podpisano w ONZ, w Nowym Jorku, porozumienie w sprawie niepodleg�o�ci Namibii i wycofania wojsk kuba�skich z Angoli 33 w terminie do VII 1991 r. 31 V 1991 r. MPLA i UNITA podpisa�y w Luandzie traktat pokojowy; ustalono, �e jesieni� 1992 r. odb�d� si� wolne wybory. Rz�d prezydenta Jose Eduardo Dos Santosa zosta� odideologizowany, co u�atwi�o porozumienie. Obie strony przekona�y si�, �e nie da si� osi�gn�� zwyci�stwa �rodkami militarnymi. 30. Bitwa morska przy brzegach w. Anguilla -8 XI 1796 r.____________________ Wojna Francji z I koalicj� w 1792-97 r. W trakcie dzia�a� wojennych na Antylach przyby�y do brytyjskiej wyspy Anguilla 8 XI 1796 r. dwa francuskie okr�ty - fregata �Le Desius" (26 dzia�, 336 marynarzy i �o�nierzy) i bryg �La Yaillante" (10 dzia�, 135 marynarzy i �o�nierzy). Francuzi wyl�dowali przy Rendezvous Bay, z zamiarem opanowania wyspy. Mieszka�cy stawili energiczny op�r, obsadzaj�c fort Sandy Hill, a jednocze�nie pos�ali statek do pobliskiej wyspy Antigua po pomoc. By�a tam na szcz�cie brytyjska fregata �Lapwing", dowodzona przez kpt. R. Bartona, kt�ra bezzw�ocznie pospieszy�a ku Anguilli. Fregata przyby�a w ostatniej chwili, gdy miasto by�o ju� zdobyte i palone, a obro�com fortu brakowa�o amunicji. Francuzi na widok brytyjskiego okr�tu wsiedli na statki i starali si� uj��, ale to im si� nie uda�o. Po kr�tkiej walce w kanale mi�dzy Anguilla a wysepk� St. Martin bryg �La Yaillante" wyrzuci� si� na brzeg, a fregata �Desius" ogarni�ta po�arem podda�a si�. Francuzi stracili 80 zabitych i 40 rannych. 31. Bitwa pod Anjar w Libanie - 29 XI 1622 r. Emir Druz�w Fahr ed-Din II, d���c do usamo- dzielnienia Libanu, zorganizowa� z pomoc� europejskich instruktor�w 15-tysi�czn�, dobrze wyszkolon� armi�. Gubernator prowincji damasce�-