Opracowanie to dedykuję żonie mojej, Irenie, z podziękowaniem za pomoc i wyrozumienie w czasie mojego wieloletniego zaangażowania. a "Wiedza Powszechna • Warszawa Wstęp Okładka i układ graficzny całości KRZYSZTOF DOBROWOLSKI Redaktor MICHAŁ CZAJKA Skład i łamanie elektroniczne BOGDAN NAWROCKI © Copyright by Wydawnictwo „Wiedza Powszechna" Warszawa 1995 Niniejsze dzieło obejmuje wydarzenia militarne (wojny, bitwy, powstania, starcia zbrojne), które miały miejsce w krajach całego świata, w okresie od starożytności do 1990 r. włącznie. Wydarzenia historyczne o dużym znaczeniu są dostatecznie spopularyzowane, natomiast niezmiernie rzadko spotyka się w literaturze relacje z wydarzeń militarnych niewielkiego formatu, szczególnie w małych państwach, chociaż wydarzenia te kształtowały przecież historię poszczególnych państw. Leksykon zawiera wiadomości zaczerpnięte z wielojęzycznej literatury historycznej, a w jego hasłach znajdują się szczegóły na ogół pomijane, jak tło wydarzeń (przy mało znanych wydarzeniach), dokładne daty, ilość wojsk, nazwiska dowódców i straty. Szczegóły konfrontowano z wieloma źródłami, celem uzyskania możliwie najwyższego stopnia zgodności z prawdą. Autor dokonał wyboru 782 ważniejszych i mniej znaczących epizodów z powszechnej historii wojskowości zdając sobie sprawę, że dobór haseł w podobnej pracy musi zawsze w pewnym stopniu mieć charakter subiektywny. Hasła zostały ułożone w porządku alfabetycznym według nazw miejsc wydarzeń. Przeważnie są to nazwy miejscowości, czasami także nazwy rzek, krain geograficznych, państw, a w wypadku bitew morskich również nazwy biorących udział w bitwie okrętów. Aby ułatwić czytelnikom odnalezienie poszczególnych wydarzeń, do leksykonu dołączono skorowidz bitew ułożonych w porządku chronologicznym, ponadto leksykon jest zaopa- trzony w indeks osób. ISBN 214-1046-4 Wykaz skrótów A Armia adm. admirał APanc. Armia Pancerna arcyks. arcyksiąźę BK Brygada Kawalerii BPanc. Brygada Pancerna BPZmot. Brygada Piechoty Zmotoryzowanej bryg. brygadier ckm ciężki karabin maszynowy D Dywizja DK Dywizja Kawalerii DP Dywizja Piechoty DPanc. Dywizja Pancerna DPDes. Dywizja Powie trzno-Desantowa DZmot. Dywizja Zmotoryzowana feldmarsz. feldmarszałek GA Grupa Armii gen. generał hr. hrabia KC Komitet Centralny km kilometr kmdr komandor kontradm. kontradmirał KP Korpus Piechoty KPanc. Korpus Pancerny kpt. kapitan marynarki LDPanc. Lekka Dywizja Pancerna M. miasto, miejscowość marsz. marszałek m.in. między innymi MJ. major "lto milion ok. około płd. południe, południowy PK pułkownik Płn. Północ, północny płw. Półwysep PP Pułk piechoty por. porucznik Ppanc. przeciwpan- cerny S P^P^wnik PP0^ Podporucznik P. prowincja Ps. pseudonim rez. rezerwa rk.1 ręczny karabin maszynowy rtm. rotmistrz rz. rzeka tys. tysiące wiceadm. wiceadmirał Wch. wicehrabia w. wielki, wyspa własc. właściwie wsch. wschód, wschodni zach. zachód, zachodni 1. Bitwa morska w Zatoce Abukir - 1 VIII 1798 r.________________ Egipska wyprawa Bonapartego w 1798-99 r. W 1798 r. Francuzi przygotowali wyprawę do Egiptu, będącego prowincją imperium osmańskiego, zamierzając uczynić z niego bazę do kolonialnych podbojów na wschodzie. 19 V 1798 r. wyruszyła w najgłębszej tajemnicy z Tu-lonu ekspedycja - 200 transportowców z 40 000 żołnierzy pod eskortą 13 okrętów liniowych, 7 fregat i 35 mniejszych okrętów, pod dowództwem adm. F. Brueysa. 12 VI Francuzi zajęli Maltę i obrabowali skarbiec Zakonu Kawalerów Maltańskich, a l VII wylądowali w Egipcie, pod Aleksandrią. Flota angielska adm. H. Nelsona (14 okrętów liniowych), poszukująca od dwóch miesięcy flory francuskiej, odkryła ją l VIII stojącą na kotwicach w Zatoce Abukir (Abu Qir). Adm. Brueys nie mógł się zdecydować, czy walczyć w zatoce, czy wyjść w morze. Część okrętów angielskich zaatakowała Francuzów z morza, a część weszła między wybrzeże, a ustawione w jedną linię równoległą do wybrzeża okręty, biorąc je w dwa ognie. Francuzi ponieśli klęskę; ocalały jedynie dwa okręty liniowe i dwie fregaty. Pod ogniem wyleciał w powietrze flagowy „Orient", z taką siłą, że w sąsiednich okrętach puściły nity; wraz z nim poszedł na dno zrabowany skarb maltański. W walce zatopiono 5 okrętów francuskich 9 poddało się. Francuzi stracili 1700 zabitych, ok. 1500 rannych i 2000 jeńców, a Anglicy - 2 okręty uszkodzone, 218 zabitych i 678 rannych. Bitwa pod Abunjeim, w Trypolitanii - 12/13X11 1940 r. zob. 405 A Armia adm. admirał APanc. Armia Pancerna arcyks. arcyksiążę BK Brygada Kawalerii BPanc. Brygada Pancerna BPZmot. Brygada Piechoty Zmotoryzowa nej bryg. brygadier ciężki karabin maszynowy Dywizja Dywizja Kawalerii Dywizja Piechoty DPanc. Dywizja Pancerna DPDes. Dywizja Powie trzno--Desantowa DZmot. Dywizja Zmotoryzowana feldmarsz. feldmarszałek GA Grupa Armii gen. generał hr. hrabia KC ptmar. kapitan marynarki LDPanc. Lekka Dywizja Pancerna m. miasto, miejscowość marszałek między innymi major milion około południe, południowy pułkownik północ, północny P1*- Półwysep PP Pułk piechoty por porucznik Ppanc. przeciwpan- cerny Podpułkownik Podporucznik prowincja pseudonim rezerwa ręczny karabin maszynowy rtm- rotmistrz rz' rzeka tys- tysiące wiceadm. wiceadmirał ^"*nr. wicehrabia właśc. wsch. zach. zat. marsz. m. in. mjr min ok. płd. płk płn. ckm D DK DP PP°r- Prow- pseud. rez. rkm Komitet Centralny ™ kilometr kmdr komandor k°ntradm. kontradmirał KP Korpus Piechoty KPa"c- Korpus Pancerny kP'" kapitan , wyspa właściwie wschód, wschodni zachód, zachodni zatoka 2. Nalot na zakłady metalowe w Abu Zaabal w Egipcie - 12 II 1970 r.___________ Po wojnie arabsko-izraelskiej 5-10 VI 1967 r. pomimo obowiązującego zawieszenia broni mnożyły się akty dywersji ze strony arabskiej i odwetowe ze strony Izraela oraz obustronne działania lotnictwa, szczególnie w rejonie Kanału Sueskie-go. W jednej z tych akcji dwa samoloty izraelskie zbombardowały rankiem 12 II 1970 r. wielkie zakłady metalurgiczne w Abu Zaabal pod Kairem, powodując wielkie zniszczenia, zabijając 70 i raniąc 98 robotników. Była to akcja terrorystyczna i demonstracja siły Izraela. 3. Bitwa nad rz. Acheloos - 20 VIII 917 r. Wojna bułgarsko - bizantyjska w 913-917 r. W 913 r. bułgarski car Symeon I wraz ze sprzy- mierzonymi Węgrami i Pieczyngami wtargnął na terytorium Bizancjum i dotarł pod Konstantyno- pol, który obiegł. Widząc brak szans na zdobycie potężnej twierdzy jaką było miasto - wszczął rokowania pokojowe, wkrótce jednak zerwał je i kontynuował działania wojenne, pustosząc okolicę. W odwecie, w 917 r., armia bizantyjska, pod dowództwem Leona Fokasa, wylądowała we wsch. Bułgarii, na przylądku Anchialo, założyła umocniony obóz u jego nasady i rozwinęła swe szyki na płn. zach. od obozu, nad rzeczką Acheloos, naprzeciw nadciągającym z zachodu Bułgarom, prowadzonym przez cara Symeona I. Bitwę rozpoczęli 20 VIII 917 r. Bizantyjczycy atakiem jazdy na lewe skrzydło bułgarskie. Atak ten został po zaciętej walce odparty i wówczas jazda bułgarska, stojąca w rezerwie z dala od prawego skrzydła, obeszła walczących i uderzyła na bizantyjski obóz, zdobywając go. Bizantyjczy-ków ogarnęła panika i rzucili się do ucieczki na płn., płd. i mierzeją na wsch., do Anchialo. Pogrom był kompletny; Leon Fokas zdołał ujść i schronił się do twierdzy Neseber. 4. Bitwa pod Adrianopolem - 14 IV 1205 r. Panujący w Bizancjum od 1204 r. Łacinnicy zostali znienawidzeni przez ludność za ucisk i grabieże; gdy wiosną 1205 r. wojska ich udały się do Małej Azji i na Peloponez - ludność Tracji powstała, mordując łacińskie garnizony, względnie zmuszając je do ucieczki. Wiele miast zwróciło się do cara Bułgarii - Kałojana, prosząc o pomoc i obiecując koronę bizantyjską. Kałojan wyraził zgodę i rozpoczął działania wojenne od wymordowania łacińskiej załogi m. Didymotichon; Łacinnicy opuścili Adrianopol, który następnie obsadziły oddziały bułgarskie. Wkrótce nadciągnął pod Adrianopol cesarz łaciński Baldwin I z wojskiem i rozpoczął oblężenie miasta; Kałojan pospieszył z odsieczą, z Bułgarami i Kumanami. 14 IV 1205 r. doszło do bitwy - Kumanowie zaatakowali obóz łacinników, a następnie pozorowali ucieczkę. Gromada rycerzy z hr. Ludwikiem de Blois na czele ruszyła w pogoń i wpadła w zasadzkę, a wówczas cesarz Baldwin pospieszył z oddziałem na pomoc. W bitwie poległ hr. de Blois i ok. 300 rycerzy, a cesarz Baldwin dostał się do niewoli. Według niesprawdzonej wersji wrzucony został w kajdanach do grobu i po trzech dniach zmarł. Wojsko łacińskie uciekło nocą z 26 na 27 IV spod Adrianopola ku morzu. 5. Zajęcie Adrianopola przez Turków w 1361 r. Za sułtana Murada I podbój Płw. Bałkańskiego wszedł w decydującą fazę. Murad skierował główne uderzenie przeciwko południowym krajom słowiańskim, a ani Serbia, ani rozbita na drobne państewka Bułgaria, ani osłabione wewnętrznymi 8 7. Bitwa pod Aduą - 1 III 1896 r. walkami Cesarstwo Bizantyjskie nie były zdolne do stawienia skutecznego oporu. W 1361 r. sułtan Murad wysłał beglerbega Lala Szahina na zdobycie drugiego co do wielkości miasta bizantyjskiego - twierdzy Adrianopol. Na wieść o nadciąganiu armii tureckiej dowódca garnizonu twierdzy, Hadrianos wyruszył z wojskiem naprzeciw niej. W bitwie Bizantyj-czycy zostali rozgromieni, a Hadrianos uciekł łodzią aż do ujścia rz. Maricy. Zdemoralizowana klęską i ucieczką dowódcy załoga twierdzy poddała się Turkom bez walki. Sułtan uczynił Adrianopol swoją stolicą i bazą militarną do dalszych operacji, zdążających do zdobycia Konstantynopola. 6. Odbicie Adrianopola przez Turków - 23 VII 1913 r.____________________ II wojna bałkańska w 1913 r. W I wojnie bałkańskiej, w 1912/13 r. Turcja utra- ciła swoje posiadłości europejskie z wyjątkiem Konstantynopola, który obroniła na przedpolu miasta, na linii umocnień Czataldży. W II wojnie bałkańskiej Serbii, Czarnogóry, Grecji i Rumunii z Bułgarią, rozpoczętej 30 VI 1913 r., gdy Bułgarzy zaczęli ponosić klęski, Turcja sformowała 80- tysięczną armię pod dowództwem Izzet Paszy i 13 VII 1913 r. rozpoczęła natarcie z linii Czataldży i z płw. Gallipoli na płn. Bułgarskie oddziały osłonowe cofały się, niszcząc mosty, próba stawienia oporu pod Lule-Burgas nie powiodła się. 18 VII turecka kawaleria dotarła pod Adrianopol i Izzet Pasza zażądał oddania miasta, grożąc pochodem w głąb Bułgarii. Bułgaria skapitulowała i 23 VII Enwer Bej na czele brygady kawalerii wjechał do Adrianopola, a Bułgarzy, po krótkim oporze na dworcu kolejowym, wycofali się na starą granicę. Wojna włosko-etiopska w 1895/96 r. Włosi, dążąc do podboju Etiopii, zajęli w 1895 r. dwa jej nadgraniczne miasta: Aduę i Makalle, co doprowadziło do wybuchu wojny. Włoski korpus generała O. Baratieriego - 16 519 żołnierzy i 56 dział, idący z Erytrei na podbój Etiopii, został l III 1896 r. zaatakowany pod Aduą przez etiopską armię ces. Menelika II, liczącą 78 600 żołnierzy z 42 działami. Armia włoska maszerowała trzema kolumnami: środkowa - gen. G. Arimondi, z dowództwem korpusu - 2495 żołnierzy i 12 dział, lewa - gen. M. Albertoni - 4076 żołnierzy i 14 dział i prawa -gen. V. Dabormida - 3800 żołnierzy i 12 dział. Rezerwą - 4150 żołnierzy z 12 działami - dowodził gen. G. Ellena. Kolumny nie utrzymywały ze sobą łączności, a dowództwo nie znało siły przeciwnika. Gen. Baratieri obiecywał przywieźć do Rzymu Menelika w klatce. Etiopczycy uderzyli o godz. 530 na lewą kolumnę i po pięciogodzinnej walce rozbili je biorąc gen. Albertoniego do niewoli. W pościgu uderzyli na kolumnę środkową, wspartą przez rezerwę; po zaciętej walce, w której padł gen. Arimondi -Włosi rozpierzchli się w panice, a generałowie Baratieri i Ellena uciekli. Prawa kolumna, na którą uderzył Ras Makonen z 30 000 żołnierzy, broniła się przez 11 godzin, ale gdy poległ gen. Dabormida, a nadbiegli uciekający żołnierze gen. Albertoniego - wszyscy rzucili się do ucieczki. W 24 godziny uciekinierzy przebyli 105 km, przybywając do Addi Kaje w Erytrei. Włosi stracili ok. 11 000 zabitych i rannych i wszystkie działa, a Etiopczycy ok. 4000 zabitych i 6000 rannych. Klęska ta zmusiła Włochy do uznania niepodległości Etiopii. 10 11 8. Wojna domowa i interwencja radziecka w Afganistanie w 1978-92 r.__________ Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu (LDPA) dokonała 27 IV 1978 r. zbrojnego prze- wrotu; prezydent S. M. Daud, j'ego rodzina i współpracownicy zostali zamordowani. Władzę objęła Rada Rewolucyjna, na czele której stanął N. M. Taraki. Nowe władze oparły się na partii i armii i zaczęły wprowadzać reformy, likwidujące feudalne stosunki. 9 V 1978 r. proklamowano Demokratyczną Republikę Afganistanu, zawarto 5 XII układ z ZSRR o przyjaźni i współpracy, a ZSRR obiecał pomoc. Rada Rewolucyjna zaczęła przeprowadzać reformę rolną, unieważniła długi obciążające wieś, zaczęto likwidować wszelkie przejawy feudalizmu. Akcja ta wywołała gwałtowny sprzeciw duchowieństwa i obszarników, a gdy Taraki kazał stracić kilku znanych przywódców muzułmańskich - mułłowie ogłosili świętą wojnę (dżihad). Rządy terroru, walka z religią i starodawnymi obyczajami ustosunkowały wrogo społeczeństwo do władz, wobec czego dla ratowania sytuacji LDPA usunęła Tarakiego (uduszono go), a władzę objął 11 IX 1979 r. szef urzędu bezpieczeństwa - H. Amin, stając na czele Rady Rewolucyjnej. W kraju zaczęły działać liczne oddziały powstańcze mudżahedinów, wspierane przez Pakistan, Iran i USA. Amin, nie mogąc poradzić sobie z partyzantką, zwrócił się z prośbą o pomoc do ZSRR, który powołując się na układ o pomocy skwapliwie jej udzielił, wysyłając 26 XII 1979 r. 12-tysięczny korpus pod dowództwem gen. B. Gromowa. Mudżahedinów zaczęły wspierać: Pakistan, Iran, państwa arabskie i USA. 28 XII 1979 r. Amin został zastrzelony, a władzę przejął przybyły z wojskami radzieckimi Babrak Karmal; oświadczył on, że poprzednia władza miała charakter represyjny i doprowadziła do głębokich podziałów w społeczeństwie. Rosjanie zreorganizowali armię rządową, zaopatrzyli ją w nowoczesny sprzęt wojenny i wspólnie rozpoczęli działania przeciw partyzantom. W całym kraju toczyły się zacięte walki, a lotnictwo radzieckie intensywnie bombardowało opanowane przez mudżahedinów tereny. Powstańcy ponieśli dwie ciężkie porażki: w zaciekłych walkach toczo- nych do 21 IV 1984 r. zostali wyparci z doliny Panczszir, przez którą prowadzi jedyna droga z ZSRR do Kabulu, oraz w walkach od IV do VI 1986 r. utracili swoją główną bazę - Jawal, odległą 18 km od Chostu. Nowoczesna ta baza miała stać się siedzibą rządu Afgańskiej Republiki Islamskiej; 2000 partyzantów poległo, a 4000 rannych dostało się do niewoli. Bazę zniszczono. W 1984 r. mudżahedini opanowali 76% powierzchni kraju, w 1984/85 r. zdezerterowało z armii rządowej 55 000 żołnierzy, a z policji ok. 10 000. W XI 1986 r. B. Karmal został odsunięty od władzy. 3 I 1987 r. Rada Rewolucyjna uchwaliła deklarację o pojednaniu narodowym, zapowiedziała wstrzymanie ognia od 15 I 1987 r. oraz * powszechną amnestię, a sekretarz Rady Rewolucyjnej M. Nadżib zaapelował do mudżahedinów o rozpoczęcie rozmów pokojowych. 30 IX 1987 r. Nadżib powrócił do tradycyjnego nazwiska Nadżi-bullah, a 7 I 1989 r. został prezydentem. Pod presją opinii światowej nowe kierownictwo ZSRR wycofało do 15 II 1989 r. swe wojska z Afganistanu, a 21 III 1991 r. mudżahedini zdobyli Chost -ważny punkt strategiczny i obiegli Kabul. 16 IV 1992 r. Nadżibullah zbiegł, a 25 IV mudżahedini zajęli bez walki Kabul. 28 IV w siedzibie MSZ w Kabulu odbyła się uroczystość przekazania władzy przez ustępujący reżim komunistyczny. Sibghatullah Modżaddedi, przywódca Frontu Wyzwolenia, objął funkcję tymczasowego prezydenta. 12 13 9. Wojna angielsko-burska w Płd. Afryce w 1899-1902 r. Straty wojsk radzieckich wyniosły 13 000 zabitych i ok. 30 000 rannych, a wojsk rządowych ok. 248 000 zabitych i rannych. Z kraju uszło ok. 5 min ludzi, a poległo ok. l min osób cywilnych. Anglia, dążąca do aneksji republik burskich, Ora- nii i Transwalu, sprowokowała wojnę, żądając praw dla kolonistów angielskich i odmawiając uznania niepodległości republik. 11 X 1899 r. Burowie rozpoczęli działania prewencyjne, wkroczyli do Natalu, Beczuany i Kraju Przylądkowego, oblegając miasta Ladysmith, Kimberley i Ma-feking, odnieśli zwycięstwa 15 XII 1899 r. pod Colenso, 28 XI - nad rz. Modder, 11 XII pod Magersfontain, pod Stormbergiem i nad rz. Tudelą. Anglicy bronili się w oblężonych miastach i ściągali posiłki, osiągając wkrótce liczbę 250 000 żołnierzy przeciwko 60-tysięcznej chłopskiej armii burskiej. W II 1900 r. Anglicy rozpoczęli ofensywę. 18 II Anglicy zmusili do kapitulacji gen. P. Cro- nje z 4500 żołnierzami, 13 III po pobiciu oddzia- łów gen. L. Bothy zajęli stolicę Oranii - Bloem- fontein, a 5 VI stolicę Transwalu - Pretorię. Burowie poniósłszy wielkie straty przeszli z resztą wojsk - ok. 20 000 żołnierzy pod dowództwem gen. Ch. de Wet - do działań partyzanckich, co skłoniło Anglików do stosowania na szeroką skalę terroru wobec ludności cywilnej. Po trzech latach walk Anglicy zwyciężyli i 31 V 1902 r. zawarto pokój. Orania i Transwal uznały zwierzchnictwo Anglii. Potyczka pod Ain Zara (okręg Trypolis) w Libii - 4 XII 1924 r. zob. 403 10. Bitwa morska pod Akcjum - 2 IX 31 r. p.n.e. Walka o władzę w Imperium Rzymskim w 44-30 r. p.n.e. Rywalizacja o pełnie władzy w Rzymie po śmierci Juliusza Cezara między jego adoptowanym synem Gajuszem Oktawiuszem, a pierwszą osobą po Cezarze, jego najbliższym stronnikiem, Markiem Antoniuszem, po długim okresie napięć doprowadziła do wojny. Antoniusz, podczas podróży w Afryce poznał królową Egiptu - Kleopatrę, zakochał się z wzajemnością, ożenił się i pozostał w Aleksandrii, starając się uniezależnić od Rzy- mu. Adoracja i wywyższanie Kleopatry wywołały oburzenie w Rzymie, a testament Antoniusza, który w 31 r., p.n.e. dostał się w ręce Oktawiana, a który zapisywał jego synom wielkie dobra w przydzielonych mu w zarząd przez Rzym terytoriach i jego wola pochowania go po śmierci przy boku Kleopatry - stał się powodem wypowiedzenia mu wojny przez Rzym. Obie strony zaczęły gromadzić wojska; Antoniusz z ok. 112 tyś. żołnierzy obozował w Patrae (Patras) na przylądku Akcjum, a jego flota - 170 dużych okrętów, 200 lekkich galer egipskich i 300 statków transportowych - została zablokowana w Zatoce Ambrakijskiej przez flotę Oktawiana - ok. 260 lekkich okrętów, i dowodzona przez Marka Wipsaniusza Agrypę. Sam Oktawian z ok. 92 000 ludzi obozował na płn. od zatoki, w porcie Tory-ne (Parge). Odcięcie dowozu lądem oraz choroby i wzrastające dezercje skłoniły - po kilku miesiącach ocze- kiwania - Antoniusza do przyjęcia bitwy. Uprzednio, z powodu braku załóg, kazał spalić 140 galer egipskich, a z resztą, z 22 000 legionistów na pokładach, wyszedł z zatoki w morze. Flota podzielona była na centrum i skrzydła, a w tyle znajdowała się eskadra egipska. Agrypa, mając 15 14 na pokładach oprócz marynarzy 8 legionów i 5 kohort, rozdzielił swe siły również na trzy eskadry, z których skrzydłowe wyciągnęły nieprzyjaciela na otwarte morze i tam, wykorzystując swą ruchliwość i nie dopuszczając do abordażu, łamały wiosła i zapalały pociskami wyrzucanymi z katapult ciężkie okręty Antoniusza. Kleopatra, widząc przewagę floty Oktawiana, odpłynęła ze swoimi galerami do Egiptu, a w ślad za nią podążył Antoniusz; jego flota biła się bez dowództwa przez pewien czas, wreszcie, pobita na skrzydłach i zaatakowana w centrum, poniósłszy ciężkie straty, zawróciła do zatoki, gdzie po 7 dniach skapitulowała, wraz z oddziałami lądowymi. Po upadku Aleksandrii w 30 r. p.n.e. Antoniusz popełnił samobójstwo, a po jego śmierci odebrała sobie życie Kleopatra. 11. Bitwa nad rzeką Alamana - 7 IX 1821 r. Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Bajram Pasza szedł z 7000 żołnierzy z Tessalii do Środkowej Grecji, gdzie zamierzał połączyć się z Mehmed Paszą i Omerem Brioni Paszą i razem z nimi iść na Przesmyk Koryncki i Arkadię. Grecy - 2300 ludzi pod dowództwem G. Dikaiosa - ob- sadzili wszystkie przejścia w górach prowadzące do Attyki zajęli stanowiska przy Basilika, która to pozycja panowała nad drogą do Liwadi, nato- miast Odysseus obsadził góry Parnasu. 5 IX 1821 r. Turcy dotarli do Platanii i ich straż przed- nia starła się z oddziałem 600 Greków; Turcy cofnęli się. 7 IX Bajram ruszył naprzód, ale gdy armia jego rozciągnęła się w ciasnych wąwozach -Grecy zaatakowali ze wszystkich stron. Turcy dotarli w walkach do rz. Alamana i tu zostali rozbici. W popłochu wycofali się ku Platanii, tracąc ok. 1000 zabitych i rannych, 100 jeńców i 2 działa. 12. Bitwa pod El Alamein - 23 X-3 XI 1942 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Po przełamaniu w połowie czerwca 1942 r. przez wojska niemiecko-włoskie, dowodzone przez gen. E. Rommla, pasa brytyjskich umocnionych rejonów („boksów") od El Gazala do Bir Hakeim - brytyjska 8 A gen. N. M. Ritchie, straciwszy 10 000 żołnierzy, 550 czołgów i 200 dział, wycofała się do Egiptu, pozostawiając załogę w Tbbru-ku. Tobruk został oblężony i 20 VI skapitulował; Rommel wziął 33 000 jeńców i wielkie zapasy. 23 VI Rommel przekroczył granicę Egiptu, a Ritchie odszedł do El Alamein i 30 VI zajął tam obronną pozycję od morza do depresji Qattara na płd.; dowództwo przejął gen. B. L. Montgo-mery. Rommel, pomimo wyczerpania, mając zaledwie 125 czołgów uderzył w nocy na 31 VIII, ale nie zdołał przełamać brytyjskiej obrony i po czterodniowych walkach, straciwszy 3 000 żołnierzy i 50 czołgów, cofnął się na pozycje wyjściowe. Obie strony wzmacniały pospiesznie swe siły, w X 1942 r. Rommel posiadał 6 dywizji piechoty, 5 dywizji pancernych, l dywizję piechoty zmotoryzowanej i l brygadę, łącznie 80 000 żołnierzy, 540 czołgów, 1219 dział i 350 samolotów, a Mont-gomery - 230 000 żołnierzy, 1440 czołgów, 2311 dział i 1500 samolotów (3 dywizje pancerne, 6 dywizji piechoty, 2 brygady pancerne i 5 brygad piechoty). Brytyjczycy rozpoczęli 9 X potężne bombardowanie przez 700 bombowców, a 23 X, po przygotowaniu artyleryjskim przez 1000 dział, ruszyli do natarcia. 27 X Rommel przeprowadził szereg gwałtownych przeciwnatarć; ciężkie walki toczyły się do l XI, a w nocy na 2 XI brytyjski XXX Korpus przedarł się z ciężkimi stratami przez niemiecko-włoskie pola minowe. Po gwałtownej bitwie pancernej w rejonie Tell el-Akka- 17 16 kir, przegranej przez Rommla, rozpoczął on 3 XI odwrót. Straty niemiecko-włoskie wyniosły 59 000 żołnierzy (w tym 34 000 Niemców) zabitych, rannych i jeńców, oraz ok. 500 czołgów 400 dział, a brytyjskie - 13 500 żołnierzy i 432 czołgi. Odwrót Rommla przeprowadzony został po mistrzowsku, bez strat. 13. Oswobodzenie Albanii w 1944 r._______ II wojna światowa w 1939-45 r. Po agresji niemieckiej na ZSRR Komunistyczna Partia Albanii zainicjowała w końcu 1941 r. ruch narodowowyzwoleńczy. W ciągu 1942 r. powstało kilkadziesiąt oddziałów partyzanckich liczących łącznie ok. 10 000 ludzi: toczyli oni walki z okupantami. W III 1943 r. utworzono powstańczy sztab generalny, a 15 III - z połączonych oddziałów partyzanckich sformowano I brygadę szturmową Armii Wyzwolenia Narodowego (UNC). Po kapitulacji Włoch (3 IX 1943 r.) oddziały UNC rozbroiły dwie dywizje włoskie, co pozwoliło sformułować dwie dalsze brygady. Stan liczebny wzrósł do 20 000. W I 1944 r. cztery dywizje niemieckie próbowały okrążyć i zniszczyć zgrupo- wanie oddziałów UNC w płd. Albanii, w rejonie Elbasan, ale próba nie powiodła się. 14 VI 1944 r. wszystkie oddziały UNC rozpoczęły akcje zaczepne, zmuszając Niemców do opuszczenia szeregu miast; po 3 miesiącach walk wyzwolono 3/4 terytorium Albanii. 3 X 1944 r. Niemcy, na rozkaz dowództwa, zaczęli się wycofywać z płd. części Płw. Bałkańskiego, prowadząc bezustanne walki z atakującymi zewsząd oddziałami UNC. 17 XI 1944 r. wolna już była stolica - Tirana, a do 29 XI - wolna cała Albania. Straty UNC wyniosły ok. 28 000 zabitych i ok. 20 000 rannych, a straty Niemców - ok. 3600 zabitych. 14. Bitwa na równinie Albulena w Albanii -7 IX 1457 r. Walki wyzwoleńcze w Albanii w 1443-60 r. W 1456 r. naczelnik straży pogranicznej - Georg Stres Balsha zdradził Albanię i oddał Turkom pograniczną fortecę - Modricę. W kilka tygodni potem przeszedł na stronę Turków jeden z naj- bliższych doradców władcy Albanii, Skanderbega - Gamza Kastriota. W końcu wiosny 1457 r. 80- tysięczna armia turecka, pod dowództwem Isaaka Evrenoz Beja, wkroczyła do Albanii, prowadzona przez Gamzę Kastriota, mianowanego przez sułtana namiestnikiem Kruji. Skanderbeg, nie mając sił na stawienie czoła Turkom w otwartej walce, prowadził wojnę podjazdową, nie dając im spokoju. 7 IX 1457 r. napadł niespodziewanie na Turków, biwakujących na równinie Albulena w pobliżu twierdzy Kruja i rozgromił ich, biorąc m. in. do niewoli Gamzę Kastriota. Było to zwycięstwo wojskowe i polityczne, podnoszące autorytet Skanderbega w kraju i na arenie międzynarodowej. W 1460 r. Skanderbeg zawarł pokój z Turcją. 15. Oblężenie Alesji w Galii w 52 r. p.n.e. Gdy jesienią 53 r. p.n.e. Cezar, po pokonaniu ludów belgijskich wrócił do Italii - na ziemiach celtyckich wybuchło powstanie, rozpoczęte masakrą kupców italskich w Cenabum (Orlean). Rewolta rozszerzyła się na prawie całe terytorium Galii, a na jej czele stanął młody, odważny, o wielkich wpływach wśród Arwernów - potomek ich wodza - Wercyngetoryks. Zaalarmowany Cezar pospieszył z Italii do zimowego obozu wojskowego w Agedincum (Sens) i z 10 legionami (60 000 żołnierzy) ruszył na płd.-zach., zdobył i spalił Cenabum, a następnie Avaricum, gdzie wymordował ok. 40 000 mieszkańców. Następnie 19 18 Algierczyków, a ok. 10 000 uwięziono. Powstańcy, wspomagani przez Maroko i Tunezję, robili wypady ze swoich baz w górach, atakowali patrole, posterunki i obozowiska, prowadzili akcje dywersyjne, staczali bitwy. 19 IX 1958 r. Narodowy Komitet Rewolucji Algierskiej ogłosił niepodległą Republikę Algierską. Narastające we Francji tendencje do zakończenia wojny skłoniły w V 1958 r. reakcyjne elementy spośród kolonistów i wojska, z gen. R. Salanem na czele, do wzniecenia buntu i przejęcia władzy w Algierii celem utrzymania w niej reżimu kolonialnego. Bunt stłumiono i pod naciskiem opinii światowej rząd francuski gen. Ch. de Gaulle'a wszczął rokowania, w wyniku których podpisano 18 II 1962 r. układ, uznający niepodległość Algierii. 18. Bitwa pod Aljubarrota - 14 VIII 1385 r.____ Najazd kastylijski na Portugalię w 1384/85 r. Gdy następcą zmarłego króla Portugalii, Ferdy- nanda I, wybrano Jana I (mistrza zakonu Avis) - pretendujący do tronu król Kastylii, Jan I wtarg- nął do Portugalii i szedł przez Coimbrę na Lizbonę. Armia portugalska, dowodzona przez króla Jana I i sławnego rycerza Nuno Alvaresa Pereirę, ruszyła z Abrantes naprzeciw najeźdź- com; do spotkania doszło pod Aljubarrota, ok. 100 km na płn. od stolicy. Armia kastylijska liczyła 18 000 żołnierzy (6500 piechoty, 6750 jazdy, 5000 kuszników) i ok. 10 000 zbrojnego pospólstwa, a armia portugalska ok. 7000 żołnierzy (4000 piechoty, 1700 jazdy, 800 kuszników, 700 łuczników) i ok. 5000 zbrojnego pospólstwa. Bitwa rozpoczęła się 14 VIII po południu i trwała kilka godzin. Kastylijczycy byli znużeni marszem i upałem, a ich dowództwo było miernej jakości, natomiast Portugalczycy mieli świetnego dowódcę, który wybrał do walki znakomitą pozycję na stoku płaskowyżu i osłonił ją przed atakiem jazdy palisadą i wilczymi dołami. Pewna siebie kastylijska straż przednia uderzyła na pozycję portugalską, wbijając się klinem w jej środek, ale po krótkiej walce została otoczona i zniszczona, co spowodowało panikę w armii kastylijskiej, żołnierze rzucili się do ucieczki, ścigani przez Portugal-czyków. Straty Kastylijczyków wyniosły ok. 10 000, a Portugalczyków - ok. 2000 zabitych i rannych. 19. Bitwa morska okrętów: „Alliance" - „Atalanta" l „Trepassy" 28 V 1781 r._____ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. W styczniu 1781 r. amerykańska kaperska fregata „Alliance" (32 działa), dowodzona przez kpt. J. Barry'ego, przewiozła do Francji wysokiego urzędnika ambasady amerykańskiej w Paryżu J. Lawrensa. W drodze powrotnej, gdy 28 V fregata znajdowała się przy płd. wybrzeżu Nowej Szkocji, w pobliżu wysepki Cape Sable, natknęła się na dwa brytyjskie okręty wojenne - korwetę „Atalanta" (16 dział) i bryg „Trepassy" (14 dział). Przy prawie bezwietrznej pogodzie, uniemożliwiającej podejście do abordażu, okręty wolno zbliżały się do siebie, gęsto się ostrzeliwując. Zaraz na początku walki kpt. Barry został poważnie ranny, ale jego załoga nie załamała się, dzielnie walczyła i zręcznie manewrowała, a 12-funtowe pociski fregaty demolowały brytyjskie okręty. Po zaciętej walce ciężko uszkodzone brytyjskie okręty poddały się. 20. Bitwa nad rz. Alma - 20 IX 1854 r.______ Wojna krymska w 1853-56 r. Do toczącej się od 1853 r. wojny rosyjsko-turec- kiej włączyły się 27 II 1854 r. Anglia i Francja, 22 23 a następnie także Królestwo Sardynii. W dniach 14-17 IX 1854 r. wojska sprzymierzone - 28 000 Francuzów, 27 000 Anglików i 7000 Turków, ze 134 działami, dowodzone przez marsz. A. de Saint Arnaud i lorda Raglana, wylądowały pod osłoną floty wojennej pod Eupatorią na Krymie i ruszyły na Sewastopol. 20 IX nad rz. Alma (ok. 30 km przed Sewastopolem) zastąpiło im drogę wojsko rosyjskie - 36 000 żołnierzy ze 122 działami, dowodzonych przez adm. A. S. Mien-szykowa. Niski stan wody w rzece uniemożliwił sprzymierzonym zaatakowanie Rosjan na całej długości frontu. Centrum i prawe skrzydło rosyjskie skutecznie odpierały ataki, natomiast lewe, którego Rosjanie ze względu na obecność floty sprzymierzonych nie mogli oprzeć o wybrzeże Morza Czarnego - zostało oskrzydlone przez Francuzów i zmuszone do odwrotu, zmuszając tym do odwrotu resztę armii. Rosjanie cofnęli się ku Sewastopolowi, za rz. Kacza. Straty rosyjskie -5700, a sprzymierzonych - 4300 żołnierzy zabitych i rannych. 21. Wyzwolenie Alzacji i Lotaryngii w 1944/45 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Posuwając się za odchodzącymi Niemcami wojska amerykańskie dostały w IX 1944 r. rozkaz oczyszczenia z Niemców Alzacji i Lotaryngii i wyjścia na linię Zygfryda. 7 A amerykańska i l A francuska zajęły na płn. Strasburg i doszły do Renu, a na płd. l A francuska zajęła Belfort i także doszła do Renu. W środku pozostało wybrzuszenie 60 na 40 km z Colmarem. W ciągu tych dwóch tygodni walk Niemcy stracili ok. 10 000 zabitych i rannych i ok. 17 000 jeńców, a Francuzi ok. 10 000 zabitych i rannych. 31 XII 1944 r. rozpoczęło się niespodziewanie natarcie niemieckie z rejonu Colmaru. 10 dywizji 24 niemieckich parło na zach. od Strasburga z za- miarem okrążenia i zniszczenia 7 A amerykańskiej, 1000 samolotów bombardowało lotniska sprzymierzonych w Belgii i Holandii. Na 150--kilometrowym froncie Amerykanie przeszli do obrony. Niemcy włamali się na 30 km na zach. od Strasburga. 20 I 1945 r. ruszyło kontrnatarcie l A francuskiej, wzmocnionej l korpusem z 7 A amerykańskiej. W ciężkich 20- dniowych walkach odparto Niemców, zlikwidowano kolmarskie wybrzuszenie i 9 II 1945 r. alianci dotarli do Renu, wyzwalając całkowicie Alzację i Lotaryngię. 22. Zatopienie ścigacza „PT109" przez niszczyciel „Amagiri" -2 VIII 1943 r. II wojna światowa w 1939—45 r. Dowódca amerykańskiej bazy ścigaczy torpedowych na wyspie Redova otrzymał l VIII 1943 r. informację, że Japończycy zamierzają przerzucić tej nocy niszczycielami posiłki na wyspę Kolom-bangara, leżącą w archipelagu Wysp Salomona. Wieczorem wszystkie ścigacze wyszły w morze, ale 4 japońskie niszczyciele z 900 żołnierzami, sprzętem wojennym i zaopatrzeniem przemknęły się w ciemnościach, bez strat. Dowódca ścigacza „PT109" - kpt. J. F. Kennedy, licząc na to, że niszczyciele wracać będą tą samą trasą, pozostał w tym rejonie. Po pomocy niespodziewanie wyłonił się z ciemności płynący z ogromną szybkością japoński niszczyciel „Amagiri" i przejechał przez ścigacz, przecinając go na pół i zabijając 2 ludzi; część rufowa natychmiast zatonęła, a utrzymującej się na powierzchni części dziobowej uczepił się dowódca i 12 marynarzy. Marynarka USA nie poszukiwała ścigacza, pewna, że zatonął wraz z załogą. Kpt. Kennedy, holując ciężko rannego marynarza, przepłynął wraz ze swymi ludźmi 5 km do bezludnej wysepki Plum Pudding, a z niej codziennie wypływał daleko na szlak, wy- 25 patrując na próżno okrętów. Dopiero szóstego dnia napotkał łódkę z dwoma tubylcami; ci za- alarmowali posterunek amerykański na wyspie Wana-Wana. Ósmego dnia ścigacz „PT157" z bazy na w. Roviana zabrał skrajnie wyczerpanych rozbitków. 23. Bitwa morska przy przylądku Angamos - 8X1879 r.___________________ Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1879-83 r. Peruwiańskie okręty wojenne - przestarzały pan- cernik „Huascar" i eskortowiec „Union" - wyszły 30 IX 1879 r. z Ariki na rajd wzdłuż wybrzeży chilijskich. Po ostrzelaniu szeregu portów okręty zawróciły na płn. i gdy 8 X znalazły się w pobliżu Antofagasty, zauważyły nadchodzące z płn. okręty chilijskie, a wśród nich nowoczesny pancernik „Blanco Escalada". „Huascar" i „Union" skręciły na zach., ścigane przez okręty chilijskie, a następnie znów skręciły na płn. i tu natknęfy się na chilijski pancernik „Almirante Cochrane" i korwetę „O'Higgins". Szybki „Union" uciekł, a „Almirante Cochrane", szybszy od „Huascara", płynął za nim poza zasięgiem jego artylerii i bezustannie go ostrzeliwał. Poległ dowódca „Huascara" - adm. Grau, rozbite zostały urządzenia sterujące, wybuchł pożar. Dowództwo okrętu przejął kpt. E. Aguirre; próbował on staranować chilijski okręt, a gdy się to nie udało - nakazał opuścić banderę i otworzyć zawory denne, aby okręt zatopić. „Huascar" zajęty został przez Chi- lijczyków, którzy zamknęli zawory i ugasili pożar. Peruwiańczycy stracili 64 zabitych i 140 jeńców, a Chilijczycy - 10 rannych. 24. Nieudana próba inwazji Anglii przez Normanów w 1030 r. Po śmierci króla Anglii Ethelreda, w 1016 r., król duński Kanut najechał i podbił Anglię, koronując się jako jej król, a synowie Ethelreda - Edward i Alfred uszli do swego wuja, Ryszarda II, władcy Normandii. Po śmierci Ryszarda II i następnie jego brata Ryszarda III, władzę nad Normandią objął najmłodszy brat - Robert I. Zapragnął on zapewnić tron angielski prawowitemu dziedzicowi, starszemu synowi Ethelreda - Edwardowi i wysłał w tej sprawie poselstwo do króla Kanuta. Kanut, który w międzyczasie podbił Norwegię -zlekceważył propozycję układów z Robertem, a wówczas ten postanowił dochodzić siłą praw swojego siostrzeńca. W 1030 r. zgromadził w porcie Fecamp (ok. 30 km na płn. od Le Havre) liczną, dobrze wyekwipowaną flotę, obsadzoną walecznymi żołnierzami i pożeglował ku brzegom Anglii. Nagły, silny sztorm uniemożliwił dotarcie do celu i zapędził normandzką flotyllę z powrotem, ku wyspie Jersey, przy czym wiele okrętów zatonęło, względnie zostało uszkodzonych. Ocalałe okręty zostały na dłuższy czas unieruchomione brakiem wiatru. W tej sytuacji Robert został zmuszony do rezygnacji z zamiaru inwazji, która straciwszy moment zaskoczenia - nie miała już szans powodzenia. 25. Wojna króla angielskiego Henryka l z Robertem, ks. Normandii w 1106 r._____ Henryk I, zw. Beauclerc, najmłodszy syn Wilhelma Zdobywcy, objął tron angielski po nagłej śmierci jednego ze starszych braci i w nieobecności drugiego, Roberta, uczestniczącego w krucjacie. Gdy Robert wrócił i z wojskiem nor-mandzkim wylądował 20 VII 1101 r. w Ports-mouth - przyłączyli się do niego baronowie nor-mandzcy; za Henrykiem stanęła natomiast cała ludność anglosaska. Spór o tron groził wojną domową. Do zbrojnego starcia jednak nie doszło, bracia zawarli układ: Robert otrzymał hrabstwo Cotentin i inne posiadłości w Normandii oraz roczną rentę 2000 funtów sterlingów. 26 27 Henryk pomimo ogłoszonej amnestii krwawo rozprawił się z baronami normandzkimi, którzy go opuścili, a w 1105 r. udał się do Normandii z wojskiem i zajął dwa ważne miasta - Bayeux i Caen. Jesienią 1106 r. Henryk ponownie pożeg- lował z wojskiem do Normandii i wymusił od brata hrabstwo Evreux, a następnie obiegł zamek llnchenbray, należący do hr. de Mortain. Na od- siecz przybył ks. Robert i 5 jego wasali z hufcami. 28 IX 1106 r. doszło do bitwy, w której Henryk odniósł zwycięstwo. Wielka ilość rycerzy poległa, a 400, m. in. ks. Roberta - wzięto do niewoli. Ks. Robert został przewieziony do Anglii i osadzony pod strażą, a Normandię król przyłączył do Anglii. 26. Wojna domowa w Anglii w 1135-1153 r. l XII 1135 r. zmarł Henryk I, król angielski, a 22 XII koronowano na króla Stefana, wnuka Wilhelma Zdobywcy, wbrew woli Henryka, który na dziedziczkę tronu wyznaczył swoją córkę - Matyldę. Stefan był łagodnego usposobienia, co przyczyniło się do rozpanoszenia się baronów, którzy lekceważąc króla, zaczęli budować zamki warowne i trudnić się rozbojem. W kraju zapanował chaos, rozpoczęły się bunty, a phi. granicę zaczęli najeżdżać Szkoci. W tej sytuacji potężny magnat, Robert hr. Gloucester, z pod- uszczenia Matyldy wszczął w Normandii rebelię przeciwko królowi, zyskując poparcie wielu baronów w Anglii, którzy obsadzili szereg zamków i miast. Ośrodkiem rebelii stał się Bristol, z którego rycerze robili zbrojne wyprawy, rabując i mordując mieszkańców. Toczyły się walki, obie strony zdobywały i traciły zamki i grody. Chaos pogłębił się w 1138 r. z powodu najazdu Szkotów, którzy zaczęli okrutnie pustoszyć kraj, zostali jednak 22 VIII rozgromieni w bitwie pod North-allerton. Wojna domowa toczyła się nadal, a kraj podzielił się na dwa obozy - jeden z Robertem i Matyldą na zachodzie, drugi - wierny królowi - na wscho- dzie, z Londynem. 2 II 1141 r. w przegranej bit- wie pod Lincoln król dostał się do niewoli i został uwięziony w Bristolu, ale 14 IX w zdobytym przez wojska królewskie Winchesterze pochwycono hr. Roberta; dokonano wymiany i walczono dalej. W 1144 r. w bitwie pod Tilbury zwyciężył król i od tej porty zaznaczyła się jego przewaga. Robert zaczął tracić zamki. W 1147 r. Robert umarł, a Matylda wróciła do Normandii; w Anglii nadal walczył jej syn - Henryk, który odniósł kilka zwycięstw. Był on kandydatem do tronu i Matylda uzyskała dla niego poparcie duchowieństwa. Wojna wygasła w 1153 r., kiedy to śmierć Eustachego, syna Stefana, rozstrzygnęła sprawę dziedzictwa tronu. Wszczęto rokowania, w wyniku których Stefan adoptował Henryka i uczynił go swoim następcą. Stefan zmartw 1154 r. 27. Próba inwazji hiszpańskiej na Anglię l klęska niezwyciężonej armady w 1588 r. Wojna angielsko-hiszpańska w 1587-1604 r. Wspieranie przez Anglię powstańców w należących do Hiszpanii Niderlandach oraz napady angielskich korsarzy na okręty i zamorskie posiadłości hiszpańskie skłoniły króla Hiszpanii Filipa II do zorganizowania zbrojnej ekspedycji przeciwko Anglii. 28 V 1588 r. armada hiszpańska - 20 wielkich galeonów, 44 uzbrojone okręty handlowe, 23 transportowce i 43 małe okręty, łącznie 130 okrętów z 8500 marynarzami i 19 000 żołnierzy, z 2431 działami, pod dowództwem adm. ks. de Medina Sidonia - wyruszyła z ujścia rz. Tag ku portom Flandrii, aby po zabraniu z nich 31-tysięcznej armii gen. A. Farnese, ks. Parmy, dokonać inwazji Anglii. Flota angielska -136 okrętów z 14 385 marynarzami, 1540 żołnie- 29 28 rzami, z 1972 działami, dowodzona przez adm. Ch. Howarda, jego zastępcę wiceadm. F. Drake'a i dowódców zespołów: M. Frobishera, J. Haw-kinsa i T. Fennera, oraz dowódcę obrony wybrzeży, adm. H. Seymoura - osłaniała wybrzeże, sporadycznie ostrzeliwując Hiszpanów. Po potyczkach pod Fowey, Portland Bili i koło wyspy Wight Hiszpanie, straciwszy 6 okrętów, przebili się przez Kanał La Manche i zakotwiczyli pod Calais. Tutaj 8 VIII Anglicy puścili na nich 8 branderów, wywołując popłoch i ucieczkę okrętów na pełne morze, następnie rozproszone okręty zaatakowali, zatapiając koło Gravelines trzy i kilka uszkadzając. 9 VIII adm. Medina Sidonia, nie otrzymawszy od ks. Farnese żołnierzy, transport których zablokowała flota holenderska adm. J. hr. Nassau, straciwszy przy wybrzeżach Flandrii 7 okrętów - zrezygnował z inwazji i popłynął na Morze Płn., aby wzdłuż brzegów Szkocji i Irlandii powrócić do Anglii. Wicher nie pozwalał na zachowanie szyku, co wykorzystali Anglicy, wyłapując względnie zatapiając dalsze 16 małych okrętów. 12 VIII okręty angielskie zawróciły do zatoki Firth of Forth. Po drodze silne sztormy zatopiły 31 okrętów hiszpańskich, tak, że do Hiszpanii powróciło zaledwie 67, z ok. 10 000 ludzi. Anglicy nie ponieśli strat w okrętach, poza branderami, a w ludziach wyniosły one ok. 100 osób. 28. Rewolucja w Anglii w 1688/89 r. Król Jakub usiłował podporządkować sobie parla- ment i przywrócić katolicyzm, co spowodowało wybuch rewolucji; bezpośrednim jej powodem stało się postawienie przed sąd w 1688 r. kilku biskupów protestanckich. 30 VI 1688 r. opozycjoniści wezwali zięcia króla, namiestnika Niderlandów, Wilhelma III Orańskiego, do udzielenia im pomocy wojskowej. Wilhelm wylądował 5 XI w Anglii, w zatoce Torboy, z 15-tysięczną armią holenderską i triumfalnym pochodem przeszedł z Exeteru do Londynu. Jakub, choć miał wierne sobie oddziały, nie mógł się zdecydować na żadną kontrakcję, wobec czego opuścili go wszyscy jego zwolennicy. 10 XII 1689 r. Jakub wyprawił żonę z dziećmi do Francji i próbował sam się tam udać, ale w porcie Sheerness został rozpoznany i odstawiony do Londynu; gdy w końcu XII 1689 r. zrzekł się tronu, pozwolono mu wyjechać do Francji. 23 II 1689 r. parlament ogłosił córkę Jakuba - Marię II i jej męża - Wilhelma III Orańskiego parą panującą. Jednocześnie uchwalono ustawy (Bili of Rights) ograniczające władzę króla na rzecz parlamentu. Królowi ode- brano prawo zawieszania obowiązujących ustaw, nakładania podatków i utrzymywania stałej armii w czasie pokoju bez zgody parlamentu. Rewolucja ta ustanowiła dominację parlamentu nad królem. 29. Wojna o niepodległość i wojna domowa w Angoli w 1961-89 r.___ W 1956 r. powstała w Angoli lewicowa partia - Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA), pod przewodnictwem dr. A. A. Neto; była ona prześ- ladowana przez policję, a wielu jej członków dostało się do więzienia. 4 II 1961 r. oddział zbrojny MPLA uwolnił część więźniów, rozpoczynając tym aktem walkę zbrojną o niepodległość Angoli. W 1960 r. dr. H. Roberto utworzył prawicową organizację - Front Narodowego Wyzwolenia Angoli (FNLA), a w 1966 r. J. Savimbi utworzył prawicowy Narodowy Związek na Rzecz Pełnej Niepodległości Angoli (UNITA); obie te partie rywalizowały z MPLA, którą wspierały ZSRR, Kuba i państwa socjalistyczne. W 1970 r. MPLA kontrolowała jedynie centralną część kraju. Po rewolucji z 25 IV 1974 r. w Portugalii nowe jej władze zobowiązały się opuścić Angolę do 11 XI 30 31 1975 r. Pragnęły one przekazać władzę wszystkim trzem ugrupowaniom i 15 I 1975 r. podpisane zostało porozumienie tych grup z Portugalią, ale nie weszło w życie z powodu zbyt dużej rozbieżności celów. Rozgorzała wojna domowa. MPLA obsadziła Kabindę i stolicę Luandę; 25 III 1975 r. ruszyły z zachodu na Luandę oddziały FNLA, a z płd. - oddziały UNITA i 5 VII brygada RPA. MPLA miało kontakty z Kubą od 1966 r., Kuba przysyłała dla jej oddziałów zaopatrzenie, broń i instruktorów. A. Neto zdając sobie sprawę z tego, że MPLA jest za słaba do uchwycenia i utrzymania władzy, poprosił F. Castro o skuteczną pomoc. W początkach X 1975 r., oddziały RPA i UNITA wtargnęły na 600 km w głąb Angoli, dochodząc do Bengueli, a oddziały FNLA rozpoczęły 8 XI szturm Luandy. W tej ostatniej chwili wylądowały na lotnisku stolicy 3 samoloty, przywożąc 650 kubańskich komandosów, a drogą morską zaczęły przybywać dalsze oddziały, ogółem 50 000 żołnierzy. 11 XI 1975 r. dowódca portugalskich sił zbrojnych w Angoli, kontradm. Leonel Cardoso, ogłosił w imieniu rządu niepodległość Angoli i w dniu tym odpłynęły ostatnie oddziały portugalskie. Oddziały FNLA zostały rozbite, a oddziały RPA i UNITA odparte na 200 km od stolicy. Gdy l IV 1976 r. wojska angolsko-kubańskie dotarły do granicy Namibii, RPA wyraziła zgodę na rozejm. UNITA w oparciu o największą w Angoli grupę etniczną Ovimbundu kontynuowała partyzantkę, prowadząc akcje sabotażowe, napadając na zakłady przemysłowe i ośrodki górnicze, paraliżując użytkowanie jedynej linii kolejowej. Wkrótce, pod pretekstem, że namibijscy partyzanci SWAPO założyli swe bazy w płd. Angoli i są przez Angolę wspomagani - oddziały RPA zaczęły przekraczać granicę, a lotnictwo rozpoczęło intensywne bombardowania płd. Angoli. W kraju panował chaos, 32 brak fachowców z powodu emigracji 470 000 Portugalczyków, zastój w produkcji. Angażowani przez władze zagraniczni eksperci byli porywani przez partyzantów. Jedną z większych akcji UNITA był atak 12 III 1983 r. na m. Catumbela, na linii kolejowej. Stacjonujący tam oddział Ludowych Sił Zbrojnych liczący 600 żołnierzy został rozgromiony przez 1200 świetnie uzbrojonych partyzantów, a miasteczko spalone. Rząd Angoli ogłaszał amnestie i wzywał do pojednania, ale propozycje rozmów z UNITA odrzucał. UNITA w 1984 r. kontrolowała 1/3 terytorium kraju. W 1984 r., po wizycie wiceministrów spraw zagranicznych W. Brytanii i CSRS w Hu-ambo J. Savimbi zwolnił kilkuset przetrzymywanych zagranicznych ekspertów. Podjęta 13 VII 1987 r. ofensywa rządowo- kubańska dla zadania decydującego ciosu, skierowana na m. Mavinga, będące kluczem do głównej kwatery UNITA w Huambo, przy udziale 4600 żołnierzy rządowych i kubańskich - została, w zaciętej bitwie nad rz. Lomba powstrzymana przez 5500 żołnierzy UNITA i RPA, z wielkimi stratami po stronie rządowej. Także ofensywa wojsk RPA i UNITA w płd. Angoli, w I-III 1988 r., została w ciężkich walkach zatrzymana pod Cuito Cuanavale. Żadna ze stron nie osiągnęła swego celu, co skłoniło je do rozpoczęcia rokowań i zawarcia 9 VIII 1988 r. rozejmu. UNITA nie uczestniczyła w rokowaniach, nie uznała porozumień i kontynuowała partyzantkę do 26 III 1989 r., kiedy to podczas afrykańskiego „szczytu" w Kairze podpisano porozumienie dotyczące uregulowania sytuacji wewnętrznej w Angoli, oraz zawarto rozejm między MPLA i UNITA. Angola była zrujnowana, wyczerpana i nie stać jej było na dalsze prowadzenie wojny. 22 XII 1989 r. podpisano w ONZ, w Nowym Jorku, porozumienie w sprawie niepodległości Namibii i wycofania wojsk kubańskich z Angoli 33 w terminie do VII 1991 r. 31 V 1991 r. MPLA i UNITA podpisały w Luandzie traktat pokojowy; ustalono, że jesienią 1992 r. odbędą się wolne wybory. Rząd prezydenta Jose Eduardo Dos Santosa został odideologizowany, co ułatwiło porozumienie. Obie strony przekonały się, że nie da się osiągnąć zwycięstwa środkami militarnymi. 30. Bitwa morska przy brzegach w. Anguilla -8 XI 1796 r.____________________ Wojna Francji z I koalicją w 1792-97 r. W trakcie działań wojennych na Antylach przybyły do brytyjskiej wyspy Anguilla 8 XI 1796 r. dwa francuskie okręty - fregata „Le Desius" (26 dział, 336 marynarzy i żołnierzy) i bryg „La Yaillante" (10 dział, 135 marynarzy i żołnierzy). Francuzi wylądowali przy Rendezvous Bay, z zamiarem opanowania wyspy. Mieszkańcy stawili energiczny opór, obsadzając fort Sandy Hill, a jednocześnie posłali statek do pobliskiej wyspy Antigua po pomoc. Była tam na szczęście brytyjska fregata „Lapwing", dowodzona przez kpt. R. Bartona, która bezzwłocznie pospieszyła ku Anguilli. Fregata przybyła w ostatniej chwili, gdy miasto było już zdobyte i palone, a obrońcom fortu brakowało amunicji. Francuzi na widok brytyjskiego okrętu wsiedli na statki i starali się ujść, ale to im się nie udało. Po krótkiej walce w kanale między Anguilla a wysepką St. Martin bryg „La Yaillante" wyrzucił się na brzeg, a fregata „Desius" ogarnięta pożarem poddała się. Francuzi stracili 80 zabitych i 40 rannych. 31. Bitwa pod Anjar w Libanie - 29 XI 1622 r. Emir Druzów Fahr ed-Din II, dążąc do usamo- dzielnienia Libanu, zorganizował z pomocą europejskich instruktorów 15-tysięczną, dobrze wyszkoloną armię. Gubernator prowincji damasceń- skiej Mustafa Pasza z niepokojem śledził wzrost siły Libanu; gdy w 1622 r. sułtan turecki Mu-rad IV nadał Fahr ed-Dinowi dobra lenne w Na-bulus i Ajlun, w Palestynie - Mustafa Pasza wyruszył z 12- tysięczną armią do Libanu, zamierzając niespodziewanym atakiem zniszczyć przygraniczne 4-tysięczne oddziały libańskie i spodziewając się, że ten cios złamie morale armii libańskiej. Zaskoczenie nie udało się, nadciągnął Fahr ed-Din z armią i 29 XI 1622 r. doszło do bitwy koło przygranicznej miejscowości Anjar, w dolinie Bekaa, w Libanie, przy drodze Damaszek - Bejrut; armia syryjska została rozgromiona, a Mustafa dostał się do niewoli. Dzięki temu zwycięstwu Fahr ed-Din stał się władcą całego Lewantu, od Aleppo do Egiptu, a sułtan zalegalizował w 1624 r. jego zdobycze, mianując go władcą Arabistanu. 32. Bitwa nad rz. Antietam Creek - 16/171X1861 r._______________ Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. Konfederacki generał R. Lee po zwycięskiej bitwie 29/30 VIII 1861 r. nad rz. Buli Run ruszył z 25-tysięczną armią na Waszyngton i Baltimore, a gen. T. Jacksona wysłał z 16 000 żołnierzy do Marylandu, licząc na wzniecenie tam powstania. Gen. Jackson wkroczył do Marylandu i zdobył Harper's Ferry z dużymi magazynami, biorąc 11 000 jeńców, ale ludność zachowała się obojętnie, zgłosiło się zaledwie 500 ochotników. W tym czasie gen. G. B. McClellan z 80-tysięczną armią federalną ruszył naprzeciw gen. Lee, rozpoczynając 16 IX bitwę nad rz. Antietam Creek, przy m. Sharpsburg; gen. Jackson pospieszył na pomoc. Gen. McClellan postanowił rozstrzygnąć bitwę na prawym skrzydle i rzucił tam korpus gen. J. Hoo-kera, który gwałtownie zaatakował dywizję gen. Jacksona, zmuszając ją do cofania się, ale rezerwy 34 35 konfederatów odparły atak. W zaciekłej walce korpus Hookera został rozbity, a on sam ranny. Dywizje Jacksona straciła ok. 50% stanu osobo- wego i została wycofana na tyły. Także atak federalnego korpusu gen. J. K. Mansfielda na lewym skrzydle na dywizję gen. D. H. Hillsa został od- party, a gen. Mansfield poległ. Atak ponowił korpus gen. Ch. Sumnera i konfederaci zaczęli się cofać, ale przybyłe na czas z płd. dwie pozostałe dywizje gen. Jacksona odparły atak. Wkrótce zaatakowane zostały przez kolejny federalny korpus gen. B. Franklina, a w tym czasie konfederaci wdarli się na prawym skrzydle do Sharpsburga; w centrum frontu nie walczono. Konfederaci obronili swoje pozycje, ale ich marsz na Waszyngton został zastopowany. Gen. McClel-lan nie wykorzystał swojej liczebnej przewagi, uderzając pojedynczymi korpusami, zamiast całością sił; był to błąd. Straty wojsk federalnych -2108 zabitych, 9549 rannych, 753 jeńców, straty konfederatów - 2700 zabitych, 9024 rannych, 2000 jeńców. 33. Bitwa przy wsi Ap Bać - 2 l 1903 r. Wojna wietnamska w 1957-75 r. 7 VII 1954 r. cesarz Płd. Wietnamu Bao Dai mianował premierem przybyłego z emigracji, z USA, polityka - Ngo Dinh Diema. Diem, korzystając z poparcia USA, dokonał w 1955 r. zamachu stanu, zdetronizował cesarza, ogłosił Płd. Wietnam republiką i stanął na jej czele jako prezydent, szybko jednak przedzierzgnął się w dyktatora i rozpoczął rządy terroru. Reakcją społeczeństwa stało się odrodzenie się w 1957--59 r. ruchu partyzanckiego; 20 XII 1960 r. ukonstytuował się Narodowy Front Wyzwolenia Płd. Wietnamu, a 19 II 1961 r. utworzono Narodowowyzwoleńcze Siły Zbrojne, które rozpoczęły walkę z reżimem sajgońskim. Pierwsze bitwy partyzanci stoczyli z oddziałami sajgońskimi 2 I 1963 r., przy wsi Ap Bać, 60 km na płd. zach. od Sajgonu. Batalion partyzancki - 230 ludzi, wyśledzony został l I przez samoloty i w krótkim czasie otoczony przez ok. 3000 żołnierzy rządowych z 13 czołgami, dowiezionych samochodami i helikopterami. Żołnierze sajgońscy niechętnie uczestniczyli w bratobójczej walce, toteż całodzienne ich ataki, wspierane przez lotnictwo i artylerię, nie zdołały przełamać oporu partyzantów; po północy wycofali się oni niepostrzeżenie. Partyzanci podali swe straty - 28 zabitych i rannych, a rządowe określili na kilkuset zabitych i rannych, w tym 3 doradców amerykańskich. 34. Kapitulacja armii konfederatów w Appomattox - 9 IV 1865 r. _________ Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. l IV 1865 r. armia unionistów gen. U. Granta, licząca ok. 70 000 żołnierzy, silnym uderzeniem przełamała środek linii obronnych oblężonej stolicy konfederatów - Richmondu, co zmusiło gen. Lee, dowódcę armii konfederackiej, do opuszczenia 2 IV stanowisk obronnych w Petersburgu i opuszczenia stolicy. Gen. Lee zamierzał podążyć na płd., aby połączyć się z 30- tysięcz-ną armią gen. J. E. Johnstona, cofającego się z Georgii na płn. przed ok. 80-tysięczną armią gen. W. Shermana, ale już 31 III gen. P. H. She- ridan z armii gen. Granta z 12 000 jazdy obszedł konfederatów od płd. i zdobył ważny węzeł ko- munikacyjny - Five Forks, odcinając gen. Lee drogę na płd. i zmuszając go do zmiany kierunku na zachodni. Armia konfederacka szła głodna i obdarta, stale zmniejszająca się przez liczne de- zercje. 6 IV unioniści zaatakowali tyły armii gen. Lee nad rz. Sailer's Creek, niszcząc tabory, biorąc tysiące jeńców i obejściem pozbawiając gen. Lee swobody manewru. W tej sytuacji 7 IV gen. 36 37 Grant zaproponował gen. Lee poddanie się. 9 IV 1865 r. gen. Lee na spotkaniu z gen. Grantem w Appomattox przyjął jego warunki. Na wiadomość o kapitulacji armii gen. Lee - gen. Johnston skapitulował 14 IV przed gen. Shermanem. Zakończeniem wojny było poddanie się 26 V ostatniego oddziału konfederatów w rejonie Nowego Orleanu. 35. Bunt Arabów na Płw. Arabskim w 1915 r. I wojna światowa w 1914-18 r. W VI 1915 r. w należącym do Turcji Hedżazie wybuchło powstanie Arabów pod wodzą szerifa Mekki - Husajna ibn Alego, inspirowane przez Anglików, którzy za pośrednictwem swojego agenta T. E. Lawrence'a przekupywali szejków, śląc im pieniądze, broń i zaopatrzenie. Synowi Husajna - Fejsalowi - obiecywali tron Syrii, licząc na ugruntowanie tam swych wpływów. Turcy mieli w Hedżazie niewielkie siły: 10 000 żołnierzy w Medynie, 2500 przy ochronie linii kolejowej Amman-Medyna, 1000 w porcie Al- Wadżh i ok. 1500 w rozrzuconych posterunkach. 18 I 1916 r. wyruszyła z portowego miasta Janbo (na płn. od Dżiddy) armia arabska - 5000 jazdy na wielbłądach i 5000 pieszych wojowników, z 4 działami i 10 ckm, pod dowództwem szejka Fejsala, któremu w charakterze doradcy towarzyszył Lawrence. Posuwano się wzdłuż brzegu morza na płn., likwidując po drodze drobne tureckie garnizony. W tym czasie luźne arabskie oddziały z poszczególnych plemion prowadziły wzdłuż linii kolejowej działalność dywersyjno- sabotażową. Kolumna Fejsala rozbiła turecki batalion broniący wąwozu na drodze do Akaby; Turcy stracili ok. 300 zabitych i rannych i 160 jeńców. 6 VII garni- zon Akaby skapitulował. W mieście tym Fejsal założył główną kwaterę. Rezultatem tego zwycięs- twa był napływ kilku tysięcy ochotników do arabskiej armii. Armia Fejsala została podporządkowana dowództwu brytyjskiemu i po przeszkoleniu skierowana na front palestyński., gdzie wzięła udział w walkach w 1918 r. na prawym skrzydle wojsk brytyjskich, l X 1918 r. armia arabska zajęła opuszczony przez Turków Damaszek, a 30 X - Turcja skapitulowała. W marcu 1920 r. Fejsal wybrany został królem Syrii, a gdy w 1921 r. Syrię przyznano Francji - Anglicy zaofiarowali mu tron Iraku. 36. Bitwa na morzu Arafura - 15 l 1962 r. Zatarg, indonezyjsko - holenderski w 1949-63 r. W okresie napięcia stosunków między Indonezją a Holandią na tle przynależności Irianu Zach. (Zach. Nowa Gwinea) doszło 15 I 1962 r. do bitwy morskiej ok. 40 km na płd. od Irianu Zach. Eskadra holenderska - niszczyciel, fregata i kilka mniejszych jednostek - pod pretekstem naruszenia wód terytorialnych zaatakowała zespół indo- nezyjskich kutrów torpedowych, patrolujących wody wokół wysp Aru. Po godzinnej zaciętej walce zatopiony został l kuter indonezyjski, na którym zginął szef sztabu indonezyjskiej marynarki wojennej - kmdr Jos Sudarso. 50 marynarzy zatopionego kutra dostało się do niewoli holen- derskiej. 37. Bitwa pod Araure - 5 XII 1813 r.________ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. W 1813 r. Hiszpanie utrzymywali się jeszcze w Wenezueli tylko w fortecach: Puerto Cabello i Córo. Gdy pod koniec roku ruszył z płd. wsch. na stolicę - Caracas - J. T. Boves na czele chmary półdzikich pastuchów (llaneros) - z Córo wyszedł płk. J. Ceballos z 1300 żołnierzami i for- 39 38 sownym marszem szedł na płd., aby się z nimi połączyć. 10 XI 1813 r. Ceballos rozgromił połączone siły idących z Kolumbii wojsk republikańskich gen. S. Bolivara i R. Urdanety w bitwie pod Barąuisimeto; uszli oni do San Carlos. Ceballos połączył się z oddziałem llaneros, dowodzonym przez J. Yańeza, ściągnął posiłki i z 5200 żołnierzy szykował się do zadania republikanom decydującego ciosu, ale Bolivar i Urdaneta także zmobilizowali swe siły, gromadząc 4800 ludzi. Do bitwy, największej z dotychczasowych, doszło 5 XII pod Araure, na wsch. stokach Andów, ok. 95 km na płn. zach. od Puerto Cabello. Początek był niepomyślny dla republikanów, gdyż oddział 500 ich żołnierzy wpadł w zasadzkę i został zniszczony. Hiszpańska artyleria zadała ciężkie straty republikanom, ale w toku zaciętej walki Bolivar na czele dragonów szaleńczą szarżą rozbił hiszpańską kawalerię i zmieszał szyki w centrum, co natychmiast wykorzystała jego piechota i frontalnym atakiem rozbiła Hiszpanów, zmuszając ich do szybkiego odwrotu. Republikanie stracili ok. 800 zabitych i rannych, a Hiszpanie ok. 500 zabitych oraz 300 rannych i jeńców, których po bitwie republikanie wymordowali. 38. Bitwa pod Arcole - 15-17 XI 1796 r._____ Kampania włoska Bonapartego w 1796/97 r. Wiosną 1796 r. 18-tysięczna armia francuska gen. N. Bonapartego uderzyła przez płn. Włochy w kierunku Wiednia, pobiła 30-tysięczną armię austriacką gen. J. Beaulieu, której część obiegła następnie w Mantui. Dwie austriackie próby odsieczy nie powiodły się, a przy trzeciej 19-ty- sięczna armia gen. J. Alvinczy została 15 XI 1796 r. zaatakowana przez Francuzów nad rz. Alpone. Bonaparte uderzył na lewe skrzydło Austriaków przez bagnisty obszar w widłach rzek - Adygi i Alpone. 15 XI oddziały francuskie przeprawiły się przez Adygę pod Ronc i za- atakowały: na lewym skrzydle gen. A. Massena, na prawym gen. P. Augereau w kierunku Arcole, gdzie znajdował się most przez rz. Alpone. Massena szybko uzyskał sukces, natomiast Augereau został powstrzymany ogniem artylerii austriackiej, bijącej ze wsch. brzegu rzeki i blokującej most. Bonaparte osobiście poprowadził atak na most i zdobył go. Austriacy, zagrożeni oskrzydleniem, wycofali się, ze stratą ok. 7000 żołnierzy, za rz. Piawę. Francuzi stracili ok. 4500 żołnierzy. 39. Bitwa w Ardenach w 1944/45 r. ____ II wojna światowa w 1939-45 r. W nocy z 15 na 16 XII 1944 r., na środkowym odcinku frontu zach., w masywie górskim Arde- nów uderzyły niespodziewanie trzy armie niemieckie liczące razem 25 dywizji, tj. ok. 250 000 żołnierzy z 900 czołgami, pod dowództwem feld-marsz. W. Modela, z zamiarem dotarcia do Antwerpii i zniszczenia wojsk sojuszniczych w Belgii i Holandii. Ofensywę wspierało 500 samolotów. Wojska sojusznicze zostały całkowicie zaskoczone, cztery dywizje amerykańskie stojące w Ardenach zostały rozbite, resztki ich uchodziły w popłochu. Na płn. odcinku niemiecka 6 APanc. SS - 9 dywizji gen. S. Dietricha - wdarła się na głębokość ok. 60 km i tam powstrzymana została przez l A amerykańską, w centrum 5 APanc. - 7 dywizji gen. H. von Manteuffla - obiegła ważny węzeł drogowy Bastogne, broniony przez bryg. A. McAuliffe z 18 000 żołnierzy, a jedna dywizja poszła naprzód na 80 km, docierając do m. Di-nant, gdzie została rozbita przez armię anglo- amerykańską. Na płd. 7 A - 4 dywizje gen. E. Brandenbergera - włamała się na szerokość ok. 40 km i zatrzymana została przez amerykan- 41 40 ski III i IV Korpus. Rozpoczęty się zaciekłe walki. Na prośbę Churchilla Stalin przyspieszył ofensywę wojsk radzieckich na froncie wschodnim; ruszyła ona 12 I 1945 r. przełamując od razu front, co zmusiło Hitlera do przerzucenia armii gen. S. Dietricha na wschód. Sojusznicy wykorzystali osłabienie Niemców i wyparli ich w Ardeny, likwidując wyłom do 31 I 1945 r. Straty Niemców - 81 834 żołnierzy zabitych, rannych i jeńców oraz ok. 600 czołgów, a straty sojuszników -76 890 zabitych, rannych i jeńców oraz 733 czołgi. 40. Bitwa pod Arica - 5-7 VI 1880 r.________ Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1879-83 r. 26 II 1880 r. Chilijczycy wysadzili w Ilo, na płn. od Tacny, desant - 14 000 żołnierzy, z którego oddział 8500 żołnierzy pod dowództwem gen. M. Baąuedano ruszył wybrzeżem na płd. i po kilku bitwach z cofającymi się wojskami peruwiańskimi podszedł 5 VI pod portowe miasto Arica, a jednocześnie flota chilijska zablokowała port od strony morza. Peruwiański dowódca garnizonu, płk F. Bolognesi, dysponujący 2000 żołnierzy, zorganizował obronę na podmiejskim masywie skalnym - El Morro, wznoszącym się na 139 m n. p. m., trudno dostępnym. Pozycję wzmocniono wykutymi transzejami i zaopatrzono w artylerię, a u podnóża założono pola minowe. Od strony morza ubezpieczał miasto silny monitor „Manco Capac". Chilijczycy rozpoczęli 5 VI silny ostrzał artyleryjski, 7 VI nagłym szturmem, prowadzonym przez płk. P. Lago, po 55 minutach zażartej walki zdobyli pozycję. Płk. Bolognesi poległ, a monitor załoga zatopiła. Straty peruwiańskie wyniosły ok. 800, a chilijskie ok. 500 żołnierzy zabitych i rannych. 41. Obrona klasztoru Arkadia na Krecie - 21 XI 1866 r._______ Powstanie na Krecie w 1866-69 r. W początkach powstania gubernator Krety Mus- tafa Pasza dowiedział się, że w klasztorze Arka- dia, położonym na płn. wsch. od Rethimnon, zmagazynowano broń i zapasy żywności dla powstańców, bezzwłocznie więc wyruszył tam z oddziałem żołnierzy. Klasztor Arkadia, największy na Krecie, zbudowany z kamienia, był ufortyfikowany i przetrzymał już niejedno oblężenie. Schroniła się w nim okoliczna ludność. Turcy, przybywszy pod klasztor, wezwali opata Gabriela do poddania się, a gdy odmówił - rozpoczęli ostrzał zabudowań; Mustafa dysponował 23 000 żołnierzy i ciężkimi działami. Ogień dział dokonał wyłomu w bramie i wówczas żołnierze korpusu egipskiego ruszyli do szturmu. Dwa ataki zostały odparte, ale w trzecim Turcy wdarli się na dziedziniec, podciągnęli działa i z bliska rozpoczęli bombardowanie budynków. W walce poległ opat Gabriel, a wówczas jeden z mnichów podpalił magazyn prochu, a wybuch zrujnował zabudowania. Oca-laty 92 osoby, wiele zginęło w walce, podczas wybuchu i w rzezi po zdobyciu klasztoru. 42. Bitwa pod Arnhem - 17-26 IX 1944 r. II wojna światowa w 1939—45 r. W ramach zaplanowanej przez marsz. B. Montgo-mery'ego operacji pod kryptonimem „Market--Garden", mającej na celu obejście od płn. niemieckiej obronnej linii Zygfryda i wdarcie się do Zagłębia Ruhry - 17 IX 1944 r. brytyjska 2 A uderzyła z Belgii wzdłuż wsch. granicy Holandii na płn., a amerykańskie 82 i 101 DPDes. opanowały leżące na jej trasie marszu mosty na kanałach i rz. Waal i Mozie. Przy najważniejszym 42 43 44. Potyczka pod Arroyo Blanco - 2 X 1895 r. moście, na dolnym Renie, pod Arnhem, zrzucono na wsch. brzegu rzeki brytyjską l DPDes. gen. R. Urąuharta i pierwszy rzut szybowcowy z polskiej I Samodzielnej Brygady Spadochronowej (SBSpad.). Niespodziewanie w rejonie zrzutu znalazł się, skierowany tam na odpoczynek, II KPanc. SS (9 i 10 DPanc.) gen. SS W. Bitt-richa. Natychmiast obsadził on Arnhem i zaatakował spadochroniarzy odpierając ich, jednak batalion płk. J. Prosta - 500 żołnierzy - dotarł boczną, niestrzeżoną drogą do mostu i zablokował go; l DPDes. wycofała się na zach. od Arnhem, do Oosterbeck. Rozgorzała zacięta walka. Do pik. Prosta przedarło się jeszcze 200 żołnierzy, co pozwoliło mu utrzymać zajęte stanowisko. 20 IX lądowało pod ogniem w Driel, w pobliżu mostu, na wsch. brzegu rzeki 1000 żołnierzy polskiej SBSpad. gen S. Sosabowskiego, tracąc 250 zabitych i wielu rannych; do gen. Urąuharta nie zdołali się jednak oni przedostać. 21 IX skapitulował płk Frost, sam ranny, mający już tylko 6 żołnierzy, a 22 IX do Driel dotarty czołowe oddziały 2 A brytyjskiej, z 66-godzinnym opóźnieniem w stosunku do planu. Most był już jednak dla niej stracony. 25 IX gen. Urąuhart otrzymał rozkaz ewakuacji łodziami do Driel; przeprawa zakończyła się masakrą, z 10 005 żołnierzy przeprawiło się 2398; straty Polaków wyniosły ok. 400 żołnierzy. Operacja „Market- Garden" zakończyła się klęską, ze stratą 17 000 żołnierzy. W dziewięciodniowych walkach w rejonie Arnhem alianci stracili 1200 zabitych i 6642 rannych, zaginionych i jeńców, a Niemcy 1100 zabitych i 2200 rannych. 43. Bitwa pod Arras 9 V-24 VI 1915 r._______ I wojna światowa w 1914—1918 r. Ofensywa francusko-angielska na froncie zachodnim, na linie niemieckie między La Bassee i Ar- ras, na odcinku 6 A niemieckiej ks. Ruprechta Bawarskiego, rozpoczęła się 9 V 1915 r., po kil- kudniowym przygotowaniu artyleryjskim. Jako miejsce przełamania frontu przewidziano odcinek 24 km od Yermelles, na płn. od Notre Damę de Lorette, a na płd. od Arras. Uderzenie 11 dywizji z 10 A francuskiej na pozycje I Korpusu Bawarskiego i XIV Korpusu niemieckiego od Yermelles po Arras początkowo powiodło się, zwłaszcza w centrum, gdzie walczył XXXII Korpus gen. P. Petaina; Francuzi posunęli się w głąb o 4 km. Jednak opór Niemców był tak silny, że pomimo zdobycia wzgórz Lorette przełamanie nie udało się. Ofensywa angielska w Artois także zawiodła. Całomiesięczne walki nie przyniosły Francuzom ani Anglikom sukcesu, a spowodowały wielkie straty - ok. 100 000 zabitych żołnierzy francuskich i 32 000 angielskich. Niemcy stracili ok. 73 000 zabitych i rannych. 24 VI marsz. F. Foch wydał rozkaz wstrzymania operacji. Antyhiszpańskie powstanie na Kubie w 1895-98 r. Powstańcy po opanowaniu prowincji Oriente skierowali się ku prowincjom Kuby zachodniej. Oddział powstańczy gen. J. M. Gomeza, idąc 2 X 1895 r. na zgrupowanie w San Cayetano, wyruszył rankiem z m. Jobabo, położonego nad zatoką Guacanayabo i po trzech godzinach marszu natknął się niespodziewanie, w pobliżu m. Arroyo Blanco, na straż przednią hiszpańskiego oddziału, dowodzonego przez płk. E. de Calleja. Powstańcy niezwłocznie zaatakowali zaskoczonych Hiszpa- nów i po krótkiej walce zmusili ich do wycofania się, po czym nie niepokojeni kontynuowali swój marsz. 44 45 45. Bitwa w rejonie El Asaba, w Libii - 23 III 1913 r._____________________ Wojna partyzancka w Libii w 1912-14 r. Powstańcy arabscy, zgrupowani między dolinami Arbaa i m. Sirt, dokonywali częstych wypadów przeciw załogom włoskim w Gharianie, w związku z czym dowodzący w tym rejonie włoski gen. O. Ragni zorganizował w III 1913 r. zbrojną wyprawę przeciwko nim. 23 III o godz. 6 dwie włoskie kolumny pod dowództwem gen. C. Le-quio wyruszyły z Tebadut w kierunku wzgórz Asaba i wzgórz na zach. od Wadi Arbaa. Jednocześnie pomocnicza kolumna składająca się z nieregularnych oddziałów tubylczych pod dowództwem płk. A. Fabbri wyruszyła z Birkuza i Kabta na obejście. Oddziały gen. Leąuio po dłuższej walce i przy niewielkich stratach opanowały o godz. 11 wzgórza Asaba i skierowały się na zach. na arabski obóz, który po zaciętej walce zdobyto atakiem na bagnety, a następnie spalono. Arabowie zostali rozgromieni i uszli na Mizdę i Yefren. W walce o obóz poległo ok. 200 Arabów: według wypowiedzi jeńców, Arabowie zabrali swych rannych na ok. 200 wielbłądach i mułach. W tym samym czasie kolumna płk. Fabbri, łamiąc opór Arabów, nacierała na oazę Montruz, zbliżając się do niej po 5 godzinach na odległość l km. Straty włoskie - 24 zabitych i 133 rannych. 46. Zdobycie Akropolu w Atenach przez Greków - 21 VI 1822 r.__________________ Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Powstańcy greccy przedostali się w nocy z 6 na 7 IV 1821 r. przez mury Aten i po krótkiej walce opanowali miasto. Garnizon wraz z kobietami i dziećmi wycofał się do cytadeli Akropolu i tam bronił się, cierpiał jednak głód. 30 V nadszedł z wojskiem Omer Brioni Pasza i Grecy zmuszeni zostali do ucieczki, ale gdy Brioni po zaopatrzeniu załogi w żywność i amunicję ruszył dalej, na Janinę - wrócili i wznowili oblężenie. Grecy bezustannie ostrzeliwali twierdzę z 12 dział i dwóch ciężkich moździerzy, krusząc mury, ale wszystkie ich ataki były krwawo odpierane. Po 440 dniach obrony Turcy, których zostało 800, z braku amunicji i żywności skapitulowali. Grecy zagwarantowali im odjazd do Smyrny, ale gdy złożyli broń - rzucili się na nich i zamordowali 600 osób; 200 osób, które zdołał ocalić konsul francuski, odesłano do Smyrny. 47. Bitwa pod Atolelros - 6 IV 1384 r. Najazd kastylijski na Portugalię w 1384-85 r. Po śmierci w 1383 r. króla Portugalii Ferdynanda I, gdy znaczna część arystokracji obwołała następczynią córkę króla - ks. Beatrice, małżonkę króla Kastylii, Jana I - wybuchło w Portugalii ogólnonarodowe powstanie, skierowane przeciwko feudałom i związkowi z Kastylią, a wówczas król Jan I wkroczył z armią do Portugalii. Jeden z oddziałów armii kastylijskiej w marszu z Bada-joz przeszedł granicę i w pobliżu Estremoz, pod Atoleiros natknął się na Portugalczyków, dowodzonych przez ks. Jana, mistrza zakonu Avis. Kastylijczycy po raz pierwszy zetknęli się z Portu-galczykami i ich uzbrojeniem - długimi lancami i procami. W zażartej bitwie, w której szczególnie odznaczył się sławny portugalski rycerz Nuno Al-vares Pereira, czworoboki ciężkozbrojnego rycerstwa kastylijskiego zostały rozbite i zmuszone do ucieczki. Ta epizodyczna porażka nie miała większego wpływu na przebieg działań wojennych, nie powstrzymała marszu wojsk kastylijskich; doszły one do Lizbony i obiegły ją. 46 47 48. Bitwa pod Austerlitz - 2 Xli 1805 r. Wojna francusko - austriacko - rosyjska w 1805 r. Po klęsce Austriaków pod Ulm spieszący im z pomocą korpus rosyjski gen. M. I. Kutuzowa -35 000 żołnierzy - zaczął się cofać, ścigany przez 50-tysięczną armię francuską Napoleona. 26 XI Kutuzow połączył się w Ołomuńcu z korpusem rosyjskim gen. F. F. Buxhówdena; przy armii znajdowali się ces. Franciszek I i car Aleksander I. Połączone armie rosyjsko-austriackie, liczące łącznie 90 000 żołnierzy, ruszyły 27 XI ku Dunajowi z zamiarem rozbicia prawego skrzydła francuskiego. Na wieść o tym Napoleon ściągnął korpusy marsz. L. N. Davouta i J. Bernadotte'a i z 75-tysięczną armią zajął pozycję na płaskowyżu Prace, pod Slavkowem (Austerlitz), na Morawach, l XII sprzymierzeni zaatakowali i zajęli płaskowyż, a 2 XII Buxhówden z 40 000 żołnierzy uderzył na prawe skrzydło francuskie, gen. F. Ko-lowrath z 16 000 na centrum i gen. P. I. Bagra-tion z 14 000 - na lewe skrzydło. Davout powstrzymał Bagrationa i odrzucił go na Ołomuniec, Soult przełamał centrum i uderzył na tyły Buxhówdena, rozbijając jego armię i spychając ją na bagna. Klęska sprzymierzonych była całkowita. Straty rosyjsko-austriackie - 27 000, a francuskie - 1300 żołnierzy zabitych i 7000 rannych. 49. Powstanie chłopskie w płn.-zach. Austrii w 1525 r._______________________ Powstanie w płn.-zach. Górnej Austrii było frag- mentem wielkiego powstania chłopskiego w płd. Niemczech i w Austrii. Na wiadomość o wybuchu powstania 25 V 1525 r. w Salzburgu - chłopi i mieszczanie w St. Georgen, w gminie Attergau (płn.-zach. Austria) zaczęli się gromadzić, wiecować, po czym 31 V chwycili za broń. Powstanie ogarnęło całą gminę, a na jego czele stanął Jórg Pargant. Chłopów podzielono na oddziały, wyznaczono dowódców; uzbrojenie było mizerne, różnorodne, mało broni palnej, przeważnie kosy, widły i topory. Zbrojne gromady zaczęły krążyć po okolicy, rabując urzędy, dwory i klasztory. 11 VI szlachta i kler zaproponowali wszczęcie pertraktacji, a 12 VI chłopi wysłali do arcyks. Ferdynanda, do Innsbrucka, pismo postulujące zmniejszenie ich obciążeń. Jednocześnie wysłali delegację do Salzburga z prośbą o zbrojną pomoc, lecz jej nie uzyskali, co wpłynęło na usztywnienie stanowiska kleru i szlachty. 9 VII arcyksią-żę ostrzegł chłopów, że jeśli nie zakończą rebelii, to postulaty ich nie będą rozpatrywane, a oni zostaną ukarani; wydał też 15 VII rycerzowi A. von Schifter rozkaz przywrócenia porządku. Chłopi przestraszyli się i rozwiązali swoją organizację, kończąc bunt. 50. Powstanie chłopskie w Górnej Austrii w 1626 r. __________________ Górna Austria, będąca ostoją protestantów, odda- na została w 1620 r. bawarskiemu ks. Maksymilianowi w zastaw za pożyczkę. W okresie kontrreformacji katolicy bawarscy rozpoczęli krwawe prześladowania protestantów, wywołując wrzenie wśród ludności. Bójka z żołnierzami bawarskimi 17 V 1626 r. na targu w Lembach przerodziła się w rozruchy, a następnie w żywiołowe powstanie chłopskie; gromady zbrojne w piki, halabardy, miecze i maczugi, dowodzone przez St. Fadingera i jego szwagra, Ch. Zellera, zaczęły atakować zamki i miasta, zabijać żołnierzy i zdobywać broń. Hasłem ich było przyłączenie kraju do Austrii. Namiestnik - hr. A. von Herberstorff, który wyruszył z Linzu z oddziałem 1000 żołnierzy i 3 działami - wpadł 21 V w zasadzkę i został przez oddział Zellera rozgromiony. 49 48 Powstanie rozwijało się, armia chłopska wzrosła do ok. 15 000 ludzi i wkrótce opanowała cały kraj z wyjątkiem miast Linz, Enns i Freistadt. Armia zaangażowana była w wojnie 30-letniej i na miejs- cu pozostały niewielkie siły. Ciężka sytuacja skłoniła cesarza do rokowań, ale gwałty wojsk bawarskich spowodowały wznowienie walk przez chłopów, którzy 24 VI obiegli stolicę - Linz, ostrzeli-wując ją z dział. W walkach o miasto Fadinger został 28 VI ranny i 5 VII zmarł, 18 VII poległ Zeller; nowym dowódcą obrano A. Wiellingera. 21 VII w bezskutecznym szturmie Linzu chłopi stracili ok. 1000 ludzi. 23 VII płk H. Lóbl z 2200 żołnierzami rozbił chłopów pod Enns, a 17 VIII -pod Neuhofen, znów poległo 1000 chłopów. Chłopi skapitulowali, a cesarz podpisał 23 IX amnestię, ale okrucieństwa wkraczających wojsk bawarskich spowodowały wznowienie powstania - rozbito oddział 4100 żołnierzy ks. von Holstein i 20 IX pod Pram rozgromiono 3820 żołnierzy T. von Lindlo, poległo 1730 żołnierzy. Wówczas przeciwko chłopom wyruszył sławny wódz - gen. G. H. von Pappenheim, z 4700 żołnierzami, wzmocniony 1250 żołnierzami cesarskimi i 2000 żołnierzy z Linzu. Do decydującej bitwy doszło 8 XI pod Eferding, gdzie w zaciekłej walce chłopi z 8500 ludzi stracili ok. 3000, a w następnej -15 XI pod Pinsdorf - z 6000 stracili ok. 2000. 17 XI w bitwie pod V6cklabruck stracili z 3000 -400 ludzi, a ostatni ich 2-tysięczny oddział został rozbity 20 XI pod Wolfsegg. Zrujnowany i wyludniony kraj został spacyfikowany, Wiellingera stracono 26 III 1627 r., 10 przywódców - 23 IV, a 7 ostatnich - 7 VII 1628 r. 51. Bitwa pod Avaris - 1580 r. p.n.e. Wojny domowe w Egipcie prowadzone w końcu XVI w. p.n.e. osłabiły kraj tak mocno, że gdy najechali go Azjaci, zwani Hyksosami - zajęli bez oporu dolny Egipt, grabiąc i paląc miasta i osiedla. Górny Egipt obronił swoją niepodległość, zatrzymując najeźdźców pod murami Teb. Hykso-si, w liczbie ok. 240 000 ludzi, założyli we wsch. części delty Nilu swoją stolicę - Avaris, tworząc z miasta potężną twierdzę. Po 100 latach niewoli władca Teb, król Na'segen (Ta'a III), wzmocniwszy swe państwo, powstał przeciwko Hyksosom. Po długoletnich walkach następca Na'segena -A'ahmes z XVIII dynastii stoczył w 1580 r. p.n.e. pod murami Avaris trzy decydujące bitwy na lądzie i na jeziorze Menzale, połączonym z odnogą Nilu, na którą leżało Avaris. Bitwy te złamały ostatecznie opór Hyksosów; Egipcjanie zdobyli miasto i ścigali uchodzących Hyksosów aż do płd. Palestyny. 52. Bitwa pod Ayacucho - 9 XII 1824 r.______ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1808-26 r. Po bitwie 6 VIII 1824 r. pod Junin, w której straż tylna armii hiszpańskiej doznała porażki - wice- król de la Serna i gen. J. Canterac, z armią 7936 żołnierzy (500 Hiszpanów oraz rojaliści i Indianie) wyruszyli l XI 1824 r. z Cuzco w kierunku Limy, a przeciwko nim wyszedł z Limy gen. J. Sucre z armią 5780 żołnierzy, 7 XII dotarł do Ayacucho i 8 XII stanął obozem na małym płaskowyżu o wymiarach 1200 na 800 m. 9 XII nadeszli Hiszpanie i gen. Canterac uszykował armię na wyższej części płaskowyżu, stawiając na prawym skrzydle dywizję gen. J. Valdesa (4 pułki piechoty, 3 szwadrony jazdy i 4 działa), w centrum dywizję gen. J. Moneta (5 pułków piechoty), na lewym skrzydle grupę gen. A. Villalobosa (5 pułków piechoty i 3 szwadrony jazdy) i z tyłu odwód (10 szwadronów jazdy i 7 dział). Gen. Sucre ustawił na lewym skrzydle dywizję gen. J. de La Mara (Legion peruwiański i 3 pułki 50 Metysów i Indian), na prawym - płk. J. Cordovę (4 pułki kolumbijskie), w środku bryg. A. Millera (5 szwadronów kolumbijskich) i w odwodzie dywizję kolumbijską gen. J. Lary. Sam stanął z tyłu, z 3 szwadronami jazdy. Bitwa rozpoczęła się o godz. 10; Yillalobos ruszył naprzód, ale został odparty z ciężkimi stratami. Gen. Yaldez wyparł dywizje La Mara na środek równiny, ale gen. Sucre rzucił odwód i uzyskał przewagę na skrzydłach. Gen. Canterac ruszył środkową kolumnę, ale żołnierze schodząc w dół pomieszali szyki, a wówczas jazda Millera i piechota Cordovy ruszyły do ataku i zanim Canterac zdążył dotrzeć z odwodem na plac boju - było już za późno, rojaliści uciekali. O godz. 13 walka była skończona, uciekających ścigano do zmroku. Hiszpanie stracili ok. 1800 zabitych i ok. 700 rannych. Do niewoli dostało się całe dowództwo, z de la Serną i Canteracem na czele, oraz ok. 1500 żołnierzy. Republikanie stracili 309 zabitych i 670 rannych. 10 XII gen. Canterac podpisał akt kapitulacji wszystkich garnizonów w Peru. 53. Likwidacja autonomii Azerbejdżanu i Płn. Kurdystanu w 1946 r. Po agresji niemieckiej na ZSRR wojska radziec- kie, brytyjskie i amerykańskie wkroczyły do Iranu, aby otworzyć sobie bezpieczną drogę do ZSRR. Układem z 29 I 1942 r. państwa te zobowiązały się wycofać swe wojska z Iranu w ciągu 6 miesięcy po zakończeniu wojny. W okupowanych przez wojska radzieckie Azerbejdżanie i Płn. Kur- dystanie elementy lewicowe utworzyły Partię Narodową, która przejęła władzę w tych prowincjach i ogłosiła autonomię. Po zakończeniu wojny wojska angielskie i amerykańskie opuściły Iran w terminie, natomiast ZSRR wycofał swe wojska dopiero pod presją ONZ, w 1946 r. Jesienią 1946 r. wybuchł bunt plemion kaszkajskich, skierowany przeciwko Azerbejdżanowi; 17 X premier Iranu A. Kawami określił ten bunt jako patriotyczny sprzeciw ludności przeciw naruszaniu niezależności i integralności Iranu, usunął z rządu przedstawicieli Partii Narodowej i 10 XII 1946 r. skierował wojsko do Azerbejdżanu i Płn. Kurdystanu. W obydwu tych prowincjach ogłoszono stan wojenny. Po walkach ze zbrojnymi oddziałami Partii Narodowej obie prowincje opanowano, partię zdelegalizowano, rozstrzelano ok. 750 jej członków, a jej przywódcę - Kazi Mohammeda powieszono. Autonomię zlikwidowano. 54. Bitwa pod Azincourt - 25 X 1415 r.______ Wojna stuletnia 1337-1453 r. W sierpniu 1415 r. Anglicy pod wodzą króla Henryka V wylądowali u ujścia Sekwany i 22 IX zdobyli port Harfleur, ponieśli jednak przy tym tak duże straty, że Henryk zrezygnował z marszu na Paryż i wyruszył do Calais, aby odpłynąć do Anglii. 24 X zastąpiła mu jednak drogę skoncen- trowana w Rouen armia francuska. Henryk uszykował swą armię - ok. 6000 żołnierzy, głównie piesi łucznicy - między Tramecourt i Azincourt; spieszeni rycerze wraz z łucznikami zajęli front długości 800 m, umocniony zaostrzonymi palami. Francuzi bali się atakować konno łuczników, więc konetabl Ch. d'Albret spieszył część rycerstwa i utworzył z niego dwie pierwsze linie swego szyku; w trzeciej i czwartej linii stanęło konne rycerstwo, a w tyle piechota. 25 X, po daremnym oczekiwaniu na atak Francuzów, Henryk wydał rozkaz do natarcia. Łucznicy lekko przebiegli 700 m po rozmokłym terenie, zbliżyli się do Francuzów, zatknęli w ziemię pale i uszykowani w szachownicę zaczęli strzelać jednocześnie z trzech szeregów, zadając Francuzom ciężkie straty; wówczas konne francuskie rycerstwo zaczęło napierać na flanki łuczników, zostało jednak odparte. Wtedy d'Albret skierował na Anglików 52 53 spieszonych rycerzy, którzy jednak po przełamaniu środka angielskiej linii zostali otoczeni i wycięci. Wówczas uderzył na Anglików ks. Braban-tu, który właśnie przybył na pole bitwy, ale i on został odparty. Uciekające rycerstwo porwało za sobą piechotę i Anglicy po trzech godzinach walki odnieśli zwycięstwo. Okazało się, że piesi łucznicy mają miażdżącą przewagę nad rycerstwem, także pieszym. Bitwa pod Azua, w Dominikanie -19 III 1844 r. zob. 627 55. Bitwa pod Bachmaczem - 10-13 III 1918 r. I wojna światowa w 1914—18 r. Niemcy, po zawarciu 3 III 1918 r. pokoju z Rosją - przystąpili do przyznanej im traktatem pokojowym okupacji Ukrainy. Niemiecka armia gen. A. von Linsingena i austro-węgierska gen. S. Bóhm-Ermolliego maszerowały w głąb Ukrainy, walcząc z bolszewicką partyzantką. Niemcy po zajęciu Kijowa maszerowali w rejon linii kolejowej Kijów-Briańsk, a w ten sam rejon zdążał wycofujący się z Ukrainy Legion Czechosłowacki - ok. 50 000 żołnierzy - który kierował się ku stacji Bachmacz z zamiarem ewakuacji do Włady-wostoku. Wysłane przodem trzy bataliony czechosłowackie zdążyły zająć przed Niemcami miasto i stację. Bolszewickie władze miasta przysłały na pomoc Czechosłowakom oddział żołnierzy z 2 działami. Wkrótce nadeszły oddziały niemieckie straży przedniej i 10 III zaatakowały pozycje czechosłowackie. Pierwszy atak odparty został ogniem artylerii i kontratakiem. Niemcy podciągnęli posiłki i raz po raz ponawiali ataki, jednak dowódca czechosłowacki płk. J. Ćervinka zręcznie operował swoimi niewielkimi siłami i skutecznie bronił pozycji. 13 III, po czterech dniach walki, Niemcy wycofali się i nadchodzący Legion, nie niepokojony, załadował się i odjechał na Wschód. Straty niemieckie - ponad 1500, a czechosłowackie - ok. 400 żołnierzy zabitych i rannych. 56. Obrona Bahii - VII 1822-2 VII 1823 r._____ Kortezy w Lizbonie dekretem z dn. 19 IX 1821 r. skasowały centralistyczną organizację Brazylii, przekazując władzę gubernatorom i zażądały powrotu regenta Dom Pedra do Portugalii. Ten nawrót do kolonializmu wzburzył ludność, wywierano nacisk na księcia, aby pozostał w kraju, co też uczynił, oznajmiając l I 1822 r. o swojej decyzji. W Brazylii były jednak dwa silne, wierne Lizbonie garnizony: w stolicy oddział 2000 żołnierzy umocnił się na wzgórzu Morro de Castello, gotów do walki, jednak osobista interwencja Dom Pedra skłoniła ich do odjazdu do Portugalii. Natomiast dowódca głównych sił w Bahii, gen. L. M. Madeira, obsadził kilkoma tysiącami żołnierzy górujące nad miastem forty i poparty przez trzy wierne Lizbonie prowincje - Para, Bahię i Maranhao, wzmocniony posiłkami z Portugalii, stał na straży jej interesów. Ogłoszony 12 X 1822 r. cesarzem Brazylii Pedro I wysłał już w VII 1822 r. pod Bahię niewielki oddział wojska, który starał się blokować miasto od strony lądu. Następnie zaangażował adm. A. T. Cochrane'a, który z 6 niewielkimi okrętami wojennymi rozpoczął 3 IV 1823 r. blokadę od strony morza. Takie połowiczne oblężenie przedłużyło się, gdyż oblegający byli za słabi, aby zmusić Portugalczy-ków do kapitulacji. W końcu jednak gen. Madeira, odczuwając trudności zaopatrzeniowe i widząc, że sytuacja w niepodległej już Brazylii ustabilizowała się i nie ma szans na jej zmianę - załadował żołnierzy i cenniejszy dobytek na okręty i w nocy z l na 2 VII 1823 r. opuścił Brazylię. 54 55 57. Bitwa w Górach Bałkańskich - 22 VI 811 r. Wojska bułgarskie chana Kruma zajęły pod ko- niec 808 r. rejon rzeki Strumy, a następnie za- władnęły bizantyjskim umocnionym grodem - Serdiką; w obronie grodu poległo ponad 6000 żołnierzy i wielu mieszkańców. Bułgarzy sprowadzili osadników słowiańskich i przemianowali Serdikę na Sofię. W odwecie bizantyjski cesarz Nicefor I po ściągnięciu wojsk z Azji ruszył w 811 r. na Bułgarię, docierając aż do jej stolicy -Pliski, którą po ograbieniu spalił. Krum, który bezskutecznie proponował układy, wycofał się w góry i organizował armię z Bułgarów, Awarów 1 Słowian. W drodze powrotnej Bizantyjczycy zatrzymali się nad rz. Ticza, w Starej Płaninie, a Bułgarzy przygotowali w międzyczasie zasadzkę odległej o ok. 8 km na płd. przełęczy Werbic, obsadzając ją i tarasując drogę powalonymi drzewami. W nocy na 22 VI Bułgarzy zaatakowali z trzech stron obóz cesarski, a wycofujące się w nieładzie oddziały rozgromili na przełęczy. Powstała panika, poległ cesarz i członkowie jego sztabu, zaś następca tronu Staurakios został poważnie ranny; zdołał wprawdzie ujść, ale po 2 miesiącach umarł w Konstantynopolu. 58. l wojna bałkańska - 8 X 1912-30 V 1913 r. Państwa bałkańskie, wykorzystując osłabienie Turcji wojną z Włochami w 1911/12 r., postanowiły wygnać Turków z Europy. Zawarły one potajemnie sojusz, zmobilizowały 793 000 żołnierzy i wydały Turcji wojnę: 8 X Czarnogóra, 17 X Serbia i Bułgaria i 19 X 1912 r. Grecja. Turcja zdołała wystawić zaledwie 307 000 żołnierzy, zgrupowanych w armiach: „Wschód", Abdullaha Paszy - 74 000 i „Zachód", Alego Riza Paszy -173 000. W rejonie Konstantynopola pozostała 60-tysięczna armia osłonowa Szukri Paszy. Działania wojenne rozpoczęła 8 X 35-tysięczna armia Czarnogóry, dowodzona przez króla Mikołaja I; zajęła ona Beranę i Bijelo Polje, a następnie obiegła Skutari (Szkodrę). 294-tysięczna armia bułgarska, dowodzona przez króla Ferdynanda, pobiła Turków 23/24 X pod Kirk-Kilisse, 30/31 X pod Liile-Burgas i obiegła Adrianopol. Jej marsz na Konstantynopol został zatrzymany przed stolicą, na linii obronnej Czataldża. 286-tysięczna armia serbska pod dowództwem króla Piotra zajęła Sandżak Nowopazarski, pobiła Turków 23/24 X pod Kumanovem i 18 XI pod Monasti-rem i zajęła Macedonię. 103-tysięczna armia grecka, dowodzona przez ks. Konstantyna, pobiła Turków 19 X pod Elassonem, 9 XI zajęła Saloniki, obiegła Janinę, a jej flota zajęła desantami wyspy Morza Egejskiego. W XII 1912 r. rozpoczęły się pertraktacje pokojowe, a 22 I 1913 r. dokonano w Turcji przewrotu i 3 II wznowiono działania wojenne. 26 II Bułgarzy zdobyli Adrianopol, 6 II Grecy zdobyli Janinę, a 23 IV Czarno-górcy zajęli Skutari. W tej sytuacji Turcja poprosiła 16 IV o zawieszenie broni. Podpisany 30 V 1913 r. traktat pokojowy pozostawił Turcji w Europie tylko Konstantynopol i rejon cieśnin. Bitwa o Bandjarmasin na Borneo - 9X1 1945 r. zob. 286 59. Potyczka pod Barranguita - 3 VII 1916 r. Interwencja zbrojna USA w Dominikanie w 1916- 24 r. Przeciwko wybranemu w 1914 r. pod presją USA prezydentowi Dominikany, J. I. Jimenezowi, wy- stąpił w 1916 r. Kongres i minister obrony - gen. D. Arias, który z oddziałem żołnierzy opanował stolicę. USA interweniowały, wysyłając ekspedycję wojskową pod dowództwem kontradm. A. Caper-tona. 16 V 1916 r. na płn. wybrzeżu wyspy, w Monte Cristi i w Puerta Pląta, wylądował de- 57 56 sant - 1800 żołnierzy pod dowództwem gen. J. Pendletona, z zamiarem okupowania prowincji Norte i Cibao. Maszerującą na Santiago kolumnę żołnierzy USA przy wyjściu z tunelu w górach Monte Cristi ostrzelali patrioci, tracąc przy tym jednego towarzysza - Laito Baeza. Jego pogrzeb w Santiago stał się patriotyczną manifestacją, w czasie której wzywano ludność do walki z inter- wentami; zorganizowano oddział 250 ochotników pod dowództwem Maximo Cabrala. Oddział ten, uzbrojony przeważnie w maczety, stoczył 3 VII 1916 r. potyczkę z żołnierzami USA w m. Barran-quita, na drodze do Santiago. Wojsko ogniem karabinów ręcznych i maszynowych nie dopuściło do walki wręcz, patrioci zostali odparci ze stratą 29 zabitych. Amerykanie stracili l zabitego i kilku rannych. Bohaterstwo tej garstki patriotów, którzy odważnie stanęli do nierównej walki, obudziło w ludziach uczucia patriotyczne i wznieciło powszechny ruch oporu przeciwko interwentom. 60. Obrona m. Bastogne - 17-26 XII 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. 16 XII 1944 r. trzy armie niemieckie - 250 000 żołnierzy z 900 czołgami, pod dowództwem feld-marsz. W. Modela - rozpoczęły niespodziewanie gwałtowną ofensywę na froncie zach. na odcinku masywu Ardenów, przełamując słabo obsadzony front. W ciągu kilku dni klin niemiecki o podstawie 100 km wdarł się na głębokość 80 km, dochodząc do Dinant i wzniecając zamieszanie w dowództwie wojsk sprzymierzonych. Na zapleczu Niemców pozostał jednak ważny węzeł drogowy -m. Bastogne, bronione uporczywie przez amerykańską 101 DPDes. i inne drobne oddziały, łącznie 18 000 żołnierzy z 80 czołgami, pod dowództwem bryg. A. McAuliffe. Od 17 XII rozpoczęło się oblężenie Bastogne przez oddziały 5 APanc. gen. H. von Manteuffla; ustawiczne bombardo- wanie nie odnosiło skutku, a wielokrotne ataki były odpierane. Od 24 XII weszło do akcji potęż- ne lotnictwo sprzymierzonych, a 26 XII przebiły się przez pierścień oblężniczy czołowe oddziały nacierającego z płd. III Korpusu amerykańskiego. Gdy na prośbę premiera W. Churchilla Rosjanie przyspieszyli swoją ofensywę, uderzając 12 I 1945 r. - Niemcy zmuszeni byli przerzucić z GA feld-marsz. Modela na wschód 6 APanc. i szereg dywizji, co wykorzystali sprzymierzeni, uderzyli z trzech stron i do 31 I 1945 r. zlikwidowali wyłom. W całej ardeńskiej operacji Niemcy stracili 81 834 żołnierzy, a sprzymierzeni - 76 880. 61. Obrona płw. Bataan - 2 I-9 IV 1942 r._____ II wojna światowa w 1939-45 r. 8 XII 1941 r. lotnictwo japońskie dwoma nalota- mi zniszczyło lotniska i stojące na nich samoloty amerykańskie na wyspie Luzon na Filipinach, a 12 XII zaczęła lądować na płn. wybrzeżu tej wyspy japońska 14 A gen. M. Hommy - 25 000 żołnierzy. Siły amerykańskie na wyspie składały się z dwóch korpusów: I Korpus gen. J. Wain-wrighta - 3 dywizje piechoty i II Korpus gen. E. J. Kinga - 4 dywizje piechoty, ogółem ok. 80 000 żołnierzy, pod naczelnym dowództwem gen. D. Mac Arthura. Tylko jedna dywizja była amerykańska, pozostałe - filipińskie. Gdy po kilku desantach na płn. Japończycy wylądowali 21 XII także na płd. od Manili - obrońcy oddali 2 I 1942 r. stolicę bez walki i wycofali się na półwysep Bataan. Płw. Bataan, o długości ok. 40 i szerokości ok. 30 km, górzysty i zalesiony, dogodny był do obrony lądowej, a przed desantami broniła go flotylla ścigaczy. Odległa od drugiej linii obrony o 3,5 km twierdza Corregidor wspierała obrońców ogniem swych ciężkich dział. Po ciężkich walkach na 58 59 przedpolu, toczonych od 26 XII, obrońcy zajęli linię obronną w połowie półwyspu, której bronili do 25 I 1942 r., a następnie pod naporem Japoń- czyków, u których gen. Hommę zastąpił gen. T. Yamashita - wycofali się na drugą linię, w rejon wysokiej na 1320 m góry Bataan, położonej na cyplu półwyspu. Na tej pozycji, bezustannie bombardowani z lądu, morza i powietrza, utrzy- mywali się jeszcze 83 dni, a gdy zabrakło amunicji, leków i żywności - gen. Wainwright, który przejął dowództwo po odwołanym w międzyczasie do USA gen. Mac Arthurze, przeprawił się 8 IV na Corregidor z kilkoma batalionami, a gen. King, z 36 858 żołnierzy, 9 IV 1942 r. skapitulował. Bitwa o m. Batua na Celebesie -8 VI l M 946 r. zob. 286 62. Obrona Belfortu - 3 XI 1870-18 II 1871 r. Wojna francusko - niemiecka w 1870/71 r. Twierdza Belfort - ważny francuski punkt strate- giczny przy granicy niemiecko-szwajcarskiej, broniąca przejścia między Wogezami, a górami Jura - oblegana była od 3 XI 1870 r. przez armię niemiecką gen. U. von Tresckow, którego siły, stale wzmacniane, doszły do 29 000 żołnierzy. Załoga twierdzy liczyła 17 694 żołnierzy z 341 działami, pod dowództwem płk. M. P. A. Den-fert- Rochereau. Przez cały czas oblężenia trwał ostrzał artyleryjski i toczyły się walki z wypadami francuskimi. Szturm niemiecki 26 I 1871 r. na kluczowy fort Perches załamał się ze stratą ok. 400 żołnierzy, Niemcy zajęli jedynie dwa zniszczone, opuszczone przez Francuzów forty - La Miot-te i La Justice. Twierdza broniła się skutecznie aż do zawieszenia broni i wówczas 15 II 1871 r., na rozkaz rządu francuskiego, została opuszczona i 18 II zajęta przez Niemców. Straty francuskie - 4745 żołnierzy, a niemieckie - 2137 żołnierzy zabitych i rannych. 63. Rewolucja w Belgii w 1830 r. Belgia była w unii z Holandią od 1815 r. Naras- tające sprzeczności na tle różnic religijnych, językowych i finansowych wytworzyły napiętą atmosferę. Iskrą, która wywołała wybuch, była rewolucja lipcowa 1830 r. we Francji. 25 VIII 1830 r. po przedstawieniu w operze w Brukseli tłum, podniecony fabułą osnutą na tle powstania w Neapolu przeciwko Hiszpanii, wyszedł na ulice, gdzie hasła rewolucji podchwyciła młodzież i szersze masy. Zaatakowano budynki rządowe, a nieliczne wojsko nie interweniowało. 23 IX wojsko wkroczyło do Brukseli i rozgorzały kilkudniowe walki 10-tysięcznej armii z powstańcami. Poległo ok. 500 żołnierzy i ok. 700 powstańców, ale wojsko nie zdołało utrzymać miasta. 24 IX powstał belgijski rząd tymczasowy, który 4 X proklamował niepodległość kraju. Interwencja mocarstw spowodowała zawieszenie broni, a następnie uznanie niepodległości Belgii, ale Holendrzy jeszcze raz wkroczyli do Belgii i w walkach 29 YII-8 VIII 1831 r. rozgromili zaimprowizowaną armię belgijską, jednak pod presją Francji musieli się wycofać i uznać ustaloną przez mocarstwa granicę. 64. Wyzwolenie Belgii w 1944 r.__________ II wojna światowa w 1939-45 r. 22 VIII 1944 r. wojska sojusznicze rozpoczęły ofensywę w płn. Francji, uderzając siłami 21 Grupy Armii (16 dywizji) gen. B. Montgome-ry'ego, na płn. i -12 GA (12 dywizji) gen. O. Brad-leya na płn. wsch. Po stronie niemieckiej stały trzy Grupy Armii, prawoskrzydłowa „B" i lewo- skrzydłowa „Górny Ren", pod naczelnym dowództwem feldmarsz. G. von Rundstedta; na 60 61 odcinku belgijskim stały 15, 7, 5 i l Armie, l A kanadyjska i 2 A brytyjska z 21 GA, nacierając z linii Sekwany, przekroczyły granicę Belgii, 3 IX zajęty Brukselę, a 4 IX - Antwerpię. Szybkość posuwania się kolumn pancernych zaskakiwała Niemców, nie pozwalając im zorganizować oporu ani dokonywać zniszczeń. Niezmiernie ważny port w Antwerpii dostał się nieuszkodzony w ręce sojuszników. Broniąca tego rejonu niemiecka 82- -tysięczna 15 A gen. G. von Zangena została wyparta do Holandii, w rejon ujścia rz. Skaldy. Amerykańskie l i 3 A, idąc w ślad za wycofującymi się na linię Zygfryda Niemcami, doszły 7 IX do wsch. granicy Belgii na rz. Mozie, przekroczyły ją i weszły do Luksemburga; Belgia została wyzwolona. 65. Oswobodzenie Belgradu - 20 X 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. 6 IX 1944 r. wojska radzieckie dotarty do granicy jugosłowiańskiej w rejonie Turnu Severin. Niemcy rozpoczęli ewakuację Grecji 26 VII, aby więc przeciąć im drogę odwrotu - linię kolejową Salo-niki-Belgrad - rozpoczęto 28 IX tzw. operację belgradzką. Przeznaczone do tej operacji wojska radzieckie, jugosłowiańskie i bułgarskie liczyły łącznie 660 000 żołnierzy z 4477 działami, 421 czołgami i 1250 samolotami. Niemcy mieli 150 000 żołnierzy, 2130 dział, 125 czołgów i 352 samoloty. 28 IX wojska radzieckie przy silnym wsparciu lotniczym rozpoczęty natarcie i po 7 dniach walk przełamały niemiecką linię obrony w Górach Wschodnioserbskich, docierając 13 X pod Belgrad i łącząc się z nacierającymi z płd. zach. oddziałami jugosłowiańskimi. Na płd. wsch. od miasta okrążono i zniszczono do 19 X grupę ok. 20 000 Niemców. 20 X wojska radzieckie i jugosłowiańskie wdarty się od płd. i wsch. do miasta i po całodziennych zaciekłych walkach ulicznych, w których Niemcy stracili 15 000 zabitych i 9000 jeńców - opanowały miasto. Ostatni punkt oporu - twierdza Kalemegdan - zdobyty został pod wieczór szturmem. Straty niemieckie -ok. 24 000, a radzieckie - ok. 8000 żołnierzy. 66. Agresja najemników na Benin - 16 l 1977 r. 16 I 1977 r. na lotnisku stolicy Beninu - Kotonu wylądował o godz. 7 nieoznakowany samolot „DC-8", z którego wysiadło ok. 100 uzbrojonych białych i czarnych osobników; pomaszerowali oni do centrum miasta i zaatakowali pałac prezydenta i budynki rządowe. Sprowadzone pospiesznie oddziały wojska po trzygodzinnej walce odparty napastników, którzy wycofali się na lotnisko i o godz. 10 odlecieli. W walce zginęło 6 osób, a 51 zostało rannych, l najemnik - Murzyn został ujęty. O zorganizowanie tej agresji, na której czele stał francuski płk G. Borgeaud, a której celem było obalenie rządu ludowego, prezydent Mathieu Kerekou oskarżył władze Gabonu, Togo, Maroka, Wybrzeża Kości Słoniowej, Senegalu i Francji. Ujęty najemnik zeznał, że wraz z innymi przeszkolony był w specjalnym obozie w Gabonie. 67. Bitwa pod Bennlngton - 16 VIII 1777 r. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Gen. J. Burgoyne, idący z armią z Kanady do m. Albany, dochodząc do rz. Hudson wysłał płk. F. Bauma z 700 Hesami i 90 lojalistami po żywność do pobliskiej miejscowości Bennington, gdzie znajdowały się składy amerykańskie. Dowódca miejscowej milicji - gen. J. Stark, powiadomiony o pojawieniu się nieprzyjacielskiego oddziału, zebrał w Bennington 1200 ludzi. 16 VIII 1777 r. milicja gen. Starka zaatakowała wzgórze, na którym był obóz Hesów. W bitwie płk Baum poległ, a lojaliści uciekli, Hesowie 62 63 jednak bronili się zacięcie. Pod koniec walki nadeszły posiłki: do Amerykanów - płk S. Warner z 300 ludźmi, a do Hesów - płk F. Brey-mann z 650 Hesami. Walkę wznowiono i kontynuowano aż do zmroku, po czym Hesowie uciekli; do obozu gen. Burgoyne wróciło ich tylko 374. Straty Hesów - 200 zabitych i 700 jeńców, a amerykańskie - 30 zabitych i 40 rannych. Klęska oddziału brytyjskiego była dotkliwym ciosem dla szczupłej i pozbawionej żywności armii gen. Burgoyne. 68. Bitwa pod Beresteczkiem - 28-30 VI 1651 r. Powstanie ukraińskie w 1648-54 r. W początkach VI 1651 r. armia polska w sile 57 300 żołnierzy (w tym 30 000 pospolitego ruszenia) pod wodzą króla Jana Kazimierza stanęła w obozie warownym pod Sokalem. Chmielnicki z ok. 100 000 powstańców stał w okolicach Zbaraża i Tarnopola, oczekując przybycia Tatarów. W połowie VI 1651 r. król podjął marsz na wsch., aby zamknąć Chmielnickiemu drogę odwrotu na Kijów; pierwszym etapem marszu było Beres-teczko. 21-24 VI armia polska przeprawiła się przez Styr i założyła obóz. Król sądząc, że Chmielnicki wycofa się na Ukrainę - zarządził marsz na Dubno, tymczasem Chmielnicki połączył się 23 VI z ok. 25 000 Tatarów i ruszył na Dubno. Król, w porę powiadomiony, cofnął wysunięte oddziały i skoncentrował całą armię w obozie. 29 VI nadciągnęła cała jazda kozacko-- tatarska; hetman w. koronny M. Potocki wysunął się z jazdą daleko przed obóz i poniósł wielkie straty w walce i pościgu. 30 VI wystąpiła cała armia polska: w centrum stanęła w przedzie artyleria pod wodzą króla, pod osłoną dragonii, a za nią trzy linie piechoty z raj- tarami. Na skrzydłach jazda w 6 liniach, wsparta pospolitym ruszeniem. Skraj prawego skrzydła osłaniał stojący w lesie oddział piechoty z kilkoma działkami. Lewym skrzydłem dowodził hetman M. Kalinowski (faktycznie J. Wiśniowiec-ki), prawym - S. Lanckoroński. Na lewym skrzydle wojsk Chmielnickiego stanęli Tatarzy, na prawym jazda kozacka, osłaniająca nadciągającą piechotę i tabory. Król, widząc, że kozacy okopują się - dał rozkaz do natarcia. 18 chorągwi księcia Wiśniowieckiego spędziło jazdę kozacką i zaczęło rozrywać tabor, a równocześnie na Tatarów uderzyło centrum, zmuszając ich do ucieczki (w zamęcie odwrotu uprowadzili Chmielnickiego). Wówczas ruszyło do walki prawe skrzydło i rozbiło tylną straż Tatarów; Kozakom udało się ponownie zamknąć tabor. Centrum polskie zwróciło się w lewo, spychając Kozaków na bagna rz. Płaszówki, gdzie nocą Kozacy okopali się. Dowództwo przejął płk I. Bohun, usypano groblę przez rzeczkę i 8 VI Kozacy z wielkimi stratami przebili się przez grupę Lanckorońskiego. Polacy, osłabieni stratami i odejściem pospolitego ruszenia, nie byli w stanie wykorzystać zwycięstwa. 69. Rewolucja w Berlinie - 15-18 III 1848 r. Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. Pod wpływem ruchów rewolucyjnych, które w 1848 r. wystąpiły w Europie, zaczęły się w Niemczech niepokoje, a w Berlinie - od 6 III -wiece, demonstracje i 13 III pierwsze zamieszki. 14 III oddział kawalerii, obrzucony kamieniami, rozpędził tłum pałaszami. 15 III tłumy manifestowały przed pałacem, obrzucając żołnierzy kamieniami i raniąc 2 oficerów i 19 żołnierzy. Żądano reform. 18 III 1848 r. król Fryderyk Wilhelm IV zgodził się na zniesienie cenzury prasy. Tegoż dnia rozpoczęła się przed zamkiem królewskim wielka manifestacja dziękczynna, w trakcie której tłum zażądał dodatkowo wycofania wojska 64 65 z miasta. Dwa strzały wywołały panikę i wzburzenie, krzyczano „zdrada, do broni", zaczęto ata--kować żołnierzy i budować barykady. Wojsko dało ognia z dział i karabinów i zaatakowało obsadzone przez rebeliantów budynki i barykady; walki toczyły się całą noc, głównie w pobliżu pałacu, na Kónigs- i na Breitenstrasse. Wojsko - 14 990 żołnierzy, pod dowództwem gen. M. von Prittwitza - miało zdecydowaną przewagę, ale król, obawiając się o wynik starć, zgodził się na wycofanie wojska i wydał odezwę „Do moich kochanych Berlińczyków", zapowiadającą wpro- wadzenie reform. Żołnierzy zastąpiła gwardia obywatelska, ogłoszono amnestię, powołany został pierwszy w Prusach rząd liberalny. W starciach zginęło ok. 230 osób cywilnych - ilości rannych nie ustalono; wojsko straciło 20 zabitych i 254 rannych. 70. Zdobycie Berlina - 2 V 1945 r._________ n wojna światowa w 1939-45 r. Operacja berlińska rozpoczęła się 16 IV 1945 r. natarciem wojsk radzieckich na 300-kilometro- wym froncie; od Szczecina do Górlitz 23 armie radzieckie (w tym 2 polskie) w ciężkich walkach sforsowały Odrę i Nysę, przełamały niemiecką obronę i wyszły nad Łabę. Berlin do 25 IV został całkowicie okrążony, a próby odsieczy podejmowane przez 12 A gen. W. Wencka, zgrupowanie frankfurcko-gubińskie i GA „Środek" - unices- twiono. 22 IV 464 000 żołnierzy radzieckich (w tym 12 500 polskich), z 12 700 działami, 2100 wyrzutniami rakiet, 1500 czołgami i działami pancernymi rozpoczęło szturm. Obroną Berlina dowodził gen. H. Weidling, dysponujący ok. 150 000 żołnierzy i 60 000 Volks-sturmu, z 3000 dział i 250 czołgami; w mieście rozbudowano system barykad, pobudowano schrony i umocniono ważniejsze obiekty. Przez 10 dni toczyły się zażarte walki, miasto było bombardowane bez przerwy przez artylerię i lotnictwo. Oddziały radzieckie nacierały klinami na wybranych kierunkach, rozcinając obronę na części, żołnierze przebijali się przez zabudowania i podwórza, omijając umocnienia. 30 IV Hitler popełnił samobójstwo, a 2 V szturmujący dotarli do centrum miasta, do Reichstagu i wówczas Niemcy zaprzestali oporu. Straty radzieckie wyniosły 304 887 zabitych i rannych i 2156 czołgów. Straty niemieckie - 236 081 zabitych żołnierzy i ludności cywilnej. Wojska radzieckie wzięły 134 000 jeńców. 71. Rewolta w Berlinie - 16/17 VI 1953 r._____ 11 VI 1953 r. odbyła się w Genewie narada Stałej Międzynarodowej Delegacji, która została wybrana w XI 1952 r. na Międzynarodowej Konferencji dla Pokojowego Rozwiązania Problemu Niemieckiego. Delegacja wydała apel do czterech mocarstw o wszczęcie rokowań w sprawie traktatu pokojowego i zjednoczenia Niemiec. W związku z tym apelem zaczęły się odbywać w miastach radzieckiej strefy okupacyjnej wiece pod hasłem zjednoczenia Niemiec. Ciężka sytuacja gospodarcza w tej strefie i ucisk administracyjny spowodowały narastanie rozgoryczenia i wrzenia wśród ludności, a hasła zjednoczenia trafiały na podatny grunt, przecież tuż za miedzą, w NRF, szybko wzrastał dobrobyt. W tej naprężonej atmosferze zainicjowano strajk powszechny w Berlinie, w strefie radzieckiej, a gdy 16 VI po wiecach ludzie demonstrowali na ulicach - brutalna ingerencja policji spowodowała, że demonstracje przekształciły się w rewoltę. W Berlinie i wielu miastach NRD tłumy wyległy na ulice, wzburzone, uzbrojone w kije, łomy, siekiery, butelki z benzyną i fosforem. Atakowano, demolowano i podpalano budynki partyjne i rządowe, kluby 67 66 młodzieży komunistycznej, atakowano funkcjonariuszy partyjnych, porwano wicepremiera Otto Nuschke i przekazano go policji zachodnioberliń-skiej, napadano na składy żywności i na więzienia, uwalniano więźniów. Radzieckie władze okupacyjne ogłosiły stan wyjątkowy, a władze cywilne zmobilizowały robotnicze brygady komunistyczne, policję i inne organy władzy i z aktywną pomocą wojsk radzieckich, przy użyciu broni palnej zdławiły po dwóch dniach rewoltę. Rozpoczęto masowe aresztowania. Przestraszone władze (Rada Ministrów) ogłosiły 17 VI uchwałę, w której - przyznając się do popełnienia błędów gospodarczych i administracyjnych - liberalizowały szereg przepisów w dziedzinie zaopatrzenia ludności, w skupie artykułów rolnych, w opodatkowaniu, znosiły ograniczenia w wydawaniu kartek żywnościowych, uchylały stosowanie środków przymusu przy ściąganiu należności z tytułu podatków, zarzą- dzały rewizje „niesłusznych" wyroków sądowych itd. Był to owoc 48-godzinnej rewolty, wywalczony krwią poległych i rannych obywateli. Liczby ofiar nie ujawniono. Opinię publiczną starano się przekonać, że sprawcami wydarzeń byli agenci amerykańscy. 72. Odbicie Besarabii przez Rumunów w 1941 r. II wojna światowa w 1939-45 r. W 1941 r. na froncie płd. działała niemiecka Grupa Armii „Południe" feldmarsz. G. von Rundstedta, z której na odcinku rumuńsko-- radzieckiej granicznej rz. Prut stały armie ru- muńskie: 3 A na płn. i 4 A na płd., a niemiecka 11 A pośrodku. GA „Południe" liczyła łącznie 63 dywizje i 16 brygad, z czego na 3, 4 i 11 A przypadało 31 dywizji i 16 brygad. Niemieckim założeniem strategicznym było związanie walką armii radzieckich na froncie rumuńskim i uderzenie głównymi siłami GA „Południe", z rejonu Chełm- Lwów na Berdyczów i dalej, na płd. wsch., do ujścia Bohu, co odcięłoby wojska radzieckie zgrupowane na prawobrzeżnej Ukrainie. Od pierwszych dni wojny nad rz. Prut toczyły się zaczęte walki, w toku których 3 i 11 A utworzyły na wsch. brzegu rzeki przyczółki. Z przyczółków tych rozpoczęło się 2 VII natarcie 3 i 11 A. Wojska radzieckie - 18 i 9 A, liczące 86 dywizji, za- grożone odcięciem przez prące na płd. wsch. kli- ny pancerne - opuściły swoje pozycje, oddały 16 VII Kiszyniów i wycofały się za Dniestr. Rejon dolnego biegu Prutu broniony był przez oddziały radzieckiej 3 A i flotyllę dunajską do 25 VII 1 opanowanie go stanowiło końcowy etap wyzwalania zajętej 28 VI 1940 r. przez ZSRR Besarabii. Straty Rumunów wyniosły 4982 zabitych i 19 130 żołnierzy rannych i zaginionych. 73. Obrona wąwozu Bessang na w. Luzon - 2 XII 1899 r._____________________ Powstanie antyamerykańskie na Filipinach w 1899-1901 r. Rozpoczynając w 1898 r. działania wojenne na Filipinach USA sprowadziły z Hongkongu przebywającego tam przywódcę powstania z 1896 r. przeciwko Hiszpanom - dr J. Aguinaldo, który otrzymawszy obietnicę pomocy w uzyskaniu niepodległości Filipin, stanął na czele ruchu niepodległościowego, zorganizował armię, uzbrojoną przez Amerykanów i rozpoczął walkę z Hiszpanami, odnosząc zwycięstwa, jedno po drugim; armią dowodził gen. A. Luna. 23 I kongres narodowy proklamował niepodległą Republikę Filipińską. USA po zawarciu pokoju z Hiszpanią 10 XII 1898 r. i kupnie od niej Kuby, Porto Rico, Guam i Filipin zapragnęły pozbyć się republikańskiej armii filipińskiej. Zaczęły słać wojska na archipe- 68 69 lag i wkrótce sytuacja stała się napięta; rozgorzały walki. Pod naciskiem przeważających sił armia republikańska wraz z prezydentem Aguinaldo musiała wycofać się z rejonu Manili na płn. Odwrót ubezpieczał doborowy oddział 60 żołnierzy pod dowództwem gen. G. del Pilar, który, aby umożliwić oddziałom republikańskim oderwanie się od ścigających ich Amerykanów, obsadził wąski wąwóz Bessang, wiodący do przełęczy Tirad w górach Sierra Mądre, na wsch. w. Luzon. Rankiem 2 XII 1899 r., amerykański 33 pułk piechoty dotarł do wąwozu i zaatakował pozycje filipińskie, został jednak po zaciętej walce odparty. Wówczas Amerykanie przekupili miejscowego chłopa, który dziką ścieżką przeprowadził żołnierzy na tyły obrońców wąwozu. Zaatakowani z dwóch stron żołnierze filipińscy bronili się do ostatka i wąwóz Amerykanie sforsowali dopiero wtedy, gdy poległ gen. Pilar i pozostało zaledwie 8 żywych obrońców. Bohaterska obrona wąwozu pozwoliła ujść oddziałom republikańskim w góry, gdzie przeszły one do działań partyzanckich. 74. Bitwa pod Bezzecca - 12 VII 1866 r._____ Wojna prusko-włosko-austriacka w 1866 r. 40-tysięczny korpus gen. G. Garibaldiego szedł na Trydent dwiema kolumnami, wzdłuż zach. brzegu jeziora Garda, mając naprzeciw siebie austriac- kiego gen. F. Kuhna, z 13 000 strzelców tyrolskich. Gen. Kuhn bardzo zręcznie manewrował swoją małą armią wykorzystując trudny teren. 20 VII 1866 r. włoski pułk, dowodzony przez płk. G. Chiassi, obsadził wzgórza między Locca a Bezzecca, a 21 VII pozycje te zaatakował mjr hr. Ph. Grunne z 5 kompaniami z brygady płk. B. Montluisanta; l kompanię Grunne posłał na obejście skrzydła. Włosi opuścili wzgórza i wycofali się do Locca; tam zostali zaatakowani z tyłu i rozbici, tracąc ok. 550 żołnierzy wziętych do niewoli. Austriacy zaatakowali bezzwłocznie Bezzecca, bronione przez 5 batalionów włoskich; po ostrzale artyleryjskim mjr Grunne uderzył z płn. i ponownie posłał l batalion na obejście pozycji. Pomimo silnej obrony Włosi zostali pobici i wyparci z miasta, tracąc ok. 500 żołnierzy, jednak w kontrataku dwa pułki, dowodzone przez płk. M. Garibaldiego, wdarły się do miasta. Mjr Grunne, dysponując zaledwie 1900 żołnierzy, a wiedząc że nadchodzą główne siły włoskie, liczące ok. 15 000 żołnierzy - nie bronił zbyt uporczywie miasta i wycofał się na płn., do Monte Achen. Straty włoskie - 121 zabitych, 451 rannych i 1070 jeńców, a austriackie -25 zabitych, 82 rannych i 10 zaginionych. 75. Bitwa pod Białą Górą - 8 XI 1620 r.______ Wojna trzydziestoletnia w 1618-48 r. W VII 1620 r. wojska cesarsko-bawarskie Ligi Katolickiej pod dowództwem ks. Maksymiliana Bawarskiego i gen. hr. J. T. Tilly, po połączeniu się z armią gen. K. B. Boucąuoi Uczące łącznie 28 000 żołnierzy, ruszyły w kierunku Pragi. Dowodzący powstańcami czeskimi Chrystian, ks. An-haltu z 21 000 żołnierzy, w tym 5000 sprzymierzonej jazdy siedmiogrodzkiej, bronił podejścia do Pragi na umocnionej, ale z braku sprzętu niedostatecznie ufortyfikowanej pozycji, na wzgórzu, przed którym znajdowała się w pobliżu bagnista dolina Potoku Śareckiego, z prawej strony zamek Liboc i ogrodzony zwierzyniec, z lewej wąwóz. Tilly opanował przez zaskoczenie jedyny most na potoku oraz położoną nad nim wieś. Czesi, nie chcąc opuścić umocnionej pozycji, nie atakowali; rozwinęli się w dwa płytkie rzuty, 300 kroków jeden od drugiego, z dużymi odstępami, na przemian jazda i piechota. Siedmiogrodzianie mieli osłaniać lewe skrzydło, nie zajęli jednak wyznaczonej pozycji i stanęli w trzecim rzucie. 71 70 Bitwę rozpoczęły wojska cesarskie, wyćwiczone pułki najemników habsburskich, złożone z Niemców, Hiszpanów, Włochów i Polaków, rozwinięte w 5 czworoboków, w dwóch rzutach, w szachownicę, z jazdą na skrzydłach; dowodzący prawym skrzydłem Boucąuoi natarł na nieobsadzoną przez Siedmiogrodzian pozycję. Wysłany przeciw niemu pierwszy rzut regimentu hr. H. M. Thurna oddał jedną salwę i uciekł. Czeska rajtaria drugiego rzutu powstrzymała kontratakiem hr. Boucąuoi, nie wsparta jednak przez Siedmiogrodzian została odparta przez rajtarię hr. Tilly'ego i lisow-czyków. Lewe skrzydło czeskie załamało się i otoczeni w zwierzyńcu Czesi zostali wybici, nieliczni uszli do Pragi. Dwugodzinna bitwa zakończyła się klęską Czechów. 76. Oswobodzenie Białorusi - 26 IX 1943-28 VII 1944 r._____________ n wojna światowa w 1939-45 r. Pierwsze na terenie Białorusi miasto, Chotimsk, oswobodzone zostało 26 IX 1943 r., w toku ope- racji orłowskiej, na kierunku briańskim. W ofen- sywie radzieckiej 6 X 1943 r. oswobodzone zostały wschodnie rubieże Białorusi, stabilizując front w końcu 1943 r. na linii na zach. od Newla i na wsch. od Połocka, Witebska, Mohylewa, do Ow- rucza. W walkach w tym okresie przeszła chrzest ogniowy 12 X, w bitwie pod Lenino, polska l Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki. 23 VI 1944 r. ruszyła na Białorusi nowa potężna ofensywa radziecka - Front Bałtycki oraz trzy (l, 2 i 3) Fronty Białoruskie, łącznie 2 440 000 żołnierzy z 36 400 działami, 5200 czołgami i 5300 samo- lotami. Niemcy - GA „Środek" - mieli l 200 000 żołnierzy, 9500 dział, 900 czołgów i 1350 samolotów. W zaciętych walkach armie niemieckie zostały rozgromione i zmuszone do pospiesznego odwrotu. W kotłach pod Witebskiem, Bobruj- skiem i Mińskiem zniszczono, względnie wzięto do niewoli ok. 200 000 żołnierzy niemieckich. Wojska radzieckie szły zwycięsko na zach. krusząc opór Niemców; 27 VI 1944 r. oswobodzono Or-szę, 28 VI - Mohylew, 29 VI - Bobrujsk, 3 VII - stolicę Białorusi, Mińsk, 4 VII - Połock, 16 VII - Grodno. 20 VII wojska radzieckie dotarły do rz. Bug, a 28 VII zajęły Brześć, kończąc tym wyzwalanie - w określonych przez siebie granicach - Białorusi. 77. Zdobycie Bilbao - 20 VI 1937 r. ____ Wojna domowa w Hiszpanii w 1936—39 r. 31 III 1937 r. ruszyła na Baskonię ofensywa - ok. 60 batalionów frankistowskich i Włoski Korpus Ekspedycyjny, z 250 działami, 60 czołgami i ok. 100 samolotami, pod dowództwem gen. J. Sol-chagi. Baskonii bronił korpus „Euzkadi" -4 dywizje piechoty (51 batalionów) z 230 działami i 15 samolotami, pod dowództwem gen. G. M. Ulibarrii. Po ciężkich walkach obronnych nad rz. Deva i Guernica korpus musiał wycofać się ku Bilbao. Zawiodły, zorganizowane przez rząd centralny, dwa natarcia odciążające - pod Guadarrama i Huesca. 11 VI oddziały frankistów. pod dowództwem gen. F. Davilli rozpoczęły natarcie na linię umocnień Bilbao, tzw. „żelazny pas" długości 60 km, składający się z jednej linii bunkrów. 12 VI, po potężnym bombardowaniu artyleryjskim i lotniczym, trzy brygady piechoty rebeliantów zdobyły szturmem ważne punkty obrony - wzgórza 100, 190 i 371, przerywając „żelazny pas" na szerokości l km, między Larra-bezua i Beriaga. 14 VI rząd baskijski przeniósł się ze stolicy do m. Trucias; Bilbao, bombardowane przez lotnictwo i artylerię, było już nie do uratowania; 20 VI zostało opuszczone i tegoż dnia zajęte przez rebeliantów. Oddziały baskijskie wycofały się w kierunku Santander. 72 73 78. Obrona Bir Hakeim - 27 V-10 VI 1942 r. II wojna światowa w 1939-45 r. W II 1942 r. linia frontu w Libii przebiegała na zach. od El Gazala, od morza na płd., na wsch. od Rotonda Segnali. Brytyjskie umocnienia biegły z El Gazala na płd. 65 km, do Bir Hakeim. Nie było żadnych przeszkód naturalnych, położono więc pola minowe i obsadzono szereg punktów, nazwanych „boksami", przygotowanych do obrony okrężnej i bogato zaopatrzonych, aby wytrzymały ewentualne oblężenie. Skrajny południowy „boks" - Bir Hakeim, obejmujący strefę 16 km2, obsa- dzony był przez brygadę Wolnych Francuzów - 5500 żołnierzy pod dowództwem gen. M. P. Koe-niga. 26 II 1942 r. niemiecki gen. R. Rommel ruszył z Rotondo Segnali trzema dywizjami pancernymi, rozbił 3 zmotoryzowaną dywizję hinduską, otoczył wszystkie „boksy" i 27 V dotarł do Sidi Rezegh, a włoska DPanc. „Ariete" zaatakowała Bir Hakeim, odparta jednak została ze stratą 40 czołgów. 31 V Rommel zaatakował centrum pozycji brytyjskich, przeszedł pola minowe i l VI zdobył „boks" 150 brygady hinduskiej, biorąc 3000 jeńców. 4 VI dowódca 8A brytyjskiej, gen. N. M. Ritchie uderzył z płd. na Rommla, ale został pobity i mu- siał uchodzić; 7 VI Bir Hakeim zostało okrążone przez niemiecką 90 Dywizję Lekką i włoską dywizję zmotoryzowaną „Trieste". Potężne ataki piechoty i czołgów 8 i 9 VI zostały przez Francuzów odparte, a w nocy z 10 na 11 VI gen. Koenig przebił się z 4000 żołnierzy przez pierścień oblęż- niczy i uszedł do Bir El Gubi. Straty Francuzów wyniosły 1109 żołnierzy zabitych, rannych i zaginionych. Potyczka pod Bir Ikshadia (okręg Werfella) w Libii - 19 XI 1924 r. zob. 403 Potyczka pod Bir Otman (okręg Gadames) w Libii - 9 IV 1926 r. zob. 403 79. Zdobycie przez Włochów Bir Tagreft - 25 II 1928 r.____________________ 25 II 1928 r. , z rozkazu płk. R. Grazianiego, kpt. Aimone-Cat wyruszył z oddziałem 50 spahi-sów i 300 tubylców z rejonu oaz Dżufra, aby w ramach akcji oczyszczania terenu dotrzeć do oazy Tagreft i zająć tam studnię. Beduini śledzili marsz włoskiego oddziału i o godz. 830 zaatakowali go gromadą ok. 1500 jeźdźców, usiłując otoczyć go, pozorując atak z czoła i obchodząc boki. Włoski oddział posuwał się jednak wytrwale naprzód i o godz. 14 dotarł do Bir Tagreft, zdobywając szturmem oazę i studnię. Beduini bronili się jeszcze przez pewien czas na pobliskim skalistym wzniesieniu, ale zagrożeni obejściem - wycofali się. Włosi stracili 5 zabitych oficerów. Dzięki temu zwycięstwu Włosi opanowali stepy Syrty i oazy Dżufra. 80. Wojna domowa w Bizancjum w 1327-29 r. Wiosną 1327 r. ks. Andronik III wystąpił przeciwko swojemu dziadkowi - cesarzowi Andro-nikowł II, rozpoczynając wojnę domową. Andro- nik III uzyskał zbrojne poparcie cara bułgarskie- go, Michała Szyszmana, natomiast Andronika II poparł król serbski - Stefan Deczański; obaj sąsiedzi liczyli na korzyści terytorialne za swe usługi. W trakcie wojny Andronik III odniósł szereg zwycięstw, zajmując Tessaloniki, całą płd. Macedonię, Egipt i Albanię, natomiast stracił sprzymierzeńca, gdyż car Szyszman przeszedł na stronę Andronika II, starając się przy tym podstępem wtargnąć do Konstantynopola. Andronik II, uprzedzony w porę przez wnuka, udaremnił ten zamiar. 24 V 1328 r. Andronik III zajął Konstan- 75 74 tynopol, a 70-letniego Andronika II osadził w klasztorze, w którym zmarł on po 4 latach. Wojna w Bułgarii toczyła się nadal ze zmiennym szczęściem, zakończył ją dopiero układ pokojowy, zawarty wiosną 1329 r. Wojna ta osłabiła Bizancjum i ułatwiła Turkom jego podbicie. 81. Bitwa pod Blenheim (Hóchstadt) -13 VIII 1704 r._______ Hiszpańska wojna sukcesyjna w 1701-14 r. W 1704 r. działania wojenne skoncentrowały się w Bawarii; wojska francuskie marszałków C. Tal-larda i F. Marsina szły na pomoc pobitemu 2 VI 1704 r. pod Donauwórth ks. Maksymilianowi II, elektorowi bawarskiemu, a austriacki ks. Euge- niusz Sabaudzki nadszedł z 20 000 żołnierzy znad Renu i 11 VIII połączył się z anglo-holenderskimi wojskami ks. J. Marlborough. Wojska alianckie liczyły 52 000 żołnierzy z 52 działami a francusko- bawarskie - 56 000 ze 100 działami. Armie te stanęły 13 VIII 1704 r. w rejonie Blenheim do decydującej bitwy. Armie: francuska i bawarska działały oddzielnie, co osłabiało centrum frontu. Ks. Eugeniusz związał walką oddziały marsz. Marsina i elektora pod Lutzingen, a ks. Marlborough zaatakował marsz. Tallarda pod Blenheim, gdzie skoncentrował on większość swych sił. Gdy dwukrotne ataki piechoty francuskiej zostały odparte, Marlborough rzucił swą jazdę do gwałtownej szarży na słabe centrum; rozdzieliła ona oddziały Tallarda od Marsina i dotarła do Dunaju. 24 bataliony francuskiej piechoty i 4 pułki dragonów zostały otoczone w Blenheim i skapitulowały, a Tallard z 11 000 żołnierzy dostał się do niewoli. Resztki wojsk marsz. Marsina i elektora wycofały się na lewy brzeg Renu. Straty fran-cusko- bawarskie wyniosły 6000 zabitych i 13 000 rannych i jeńców, a alianckie - 4400 zabitych i 7300 rannych. 82. Powstanie chłopskie w Bobalna, w Siedmiogrodzie, w 1437-38 r. Na początku 1437 r. Siedmiogród został spusto- szony przez najazd Turków, a napady, rabunki i wyzysk chłopów ze strony zgromadzonego do walki z Turkami wojska oraz feudałów dopełniły miary goryczy, doprowadzając w IV 1437 r. do wrzenia i buntu. Chłopi zaczęli napadać na majątki klasztorne, dwory i zamki. Przywódcą powstania stał się chłop - Martin, a bazą - obóz chłopski na górze Bobalna (695 m n.p.m.), w Siedmiogrodzie. Po klęskach wojsk feudałów pod Bistrifą i wsią Apatiu feudałowie zawarli dwie umowy z chłopami - 6 VII i 6 X 1437 r., ale ich nie dotrzymali i chłopi wznowili powstanie. Największe sukcesy osiągnęli powstańcy, dowodzeni przez A. Magnusa, w XI 1437 r. zdobywając miasta: Dej, Ocna Dejului, Sic, Turda, Cojoc-na, Huedin, Bistrija, Cluj i Aiud. Feudałowie z pomocą Szeklerów odbili 15 XII Aiud i obiegli powstańców w Cluj. Po długim oblężeniu zdobyli w końcu I 1438 r. miasto urządzając rzeź chłopów. W walce poległ Magnus. Był to koniec powstania - rozpoczęły się represje. 83. Zajęcie m. Bochumbo przez partyzantów w 1937 r.______________________ Antyjapońska partyzantka w Korei w 1932-45 r. Pierwszym czynem bojowym utworzonej z oddziałów partyzanckich Koreańskiej Armii Ludowo- Rewolucyjnej (KALR) była akcja na m. Bochumbo (Poczhonbo) w płn.-wsch. Korei. Z bazy w przygranicznym okręgu Czonbaj wyruszył 2 VI 1937 r. oddział 150 żołnierzy KALR pod dowództwem Kim Ir Sena, kierując się na m. Bochumbo, gdzie dotarli lasami 4 VI i ukryli się na podmiejskim wzgórzu Kondzandok. Wieczorem zeszli ze wzgórza i wtargnęli do miasteczka zajmując waż- 77 76 niejsze obiekty - posterunek policji, magistrat, Biuro Ochrony Lasów i gospodarstwo rolne, oraz ubezpieczając drogi do Musan i Hiesan. Po zabi- ciu dwóch policjantów na posterunku, opróżnieniu magazynów i przeprowadzeniu propagandowej akcji wśród mieszkańców oddział, obładowany łupami, ruszył w drogę powrotną. Ścigający go oddział policji i żołnierzy japońskich został ostrzelany z zasadzki na górze Kusisan za rz. Amnok i wycofał się ze stratami. 84. Powstanie w Boliwii w 1949 r. 21 VII 1946 r. po dokonaniu zamachu stanu wła- dzę w Boliwii przejęła Socjalistyczno-Republikań-ska Partia „Sojusz", rozpoczynając rządy represji i terroru. W VIII 1949 r. radykalna partia Ruch Narodowo-Rewolucyjny (MNR) zdecydowała się przejąć władzę drogą przewrotu. Władze uzyskały zawczasu informację i 27 VIII aresztowały w stolicy ok. 200 spiskowców. Poza stolicą powstanie wybuchło i rozwijało się planowo, uzbrojone oddziały MNR zajęły szereg miast: Sucre, Potosi, Cochabamba, Oruro i Santa Cruz. Do powstania masowo przyłączali się robotnicy i górnicy. 3 X 1949 r. sformowano w Santa Cruz rząd - Narodo-wo-Rewolucyjną Juntę, a prezydentem obrano przebywającego na emigracji V. Paź Estenssoro. Wkrótce potem jednak słabe oddziałki powstań- cze, liczące po 20-30 ludzi, zostały rozbite przez wojsko; ostatni oddział zniszczono 15 X 1949 r. Rząd okrutnie rozprawił się z powstańcami. 85. Powstanie w Bolonii - 8 VIII 1848 r.______ Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. Powstanie przeciwko Austriakom 18 III 1848 r. w Mediolanie, w okupowanej przez nich Lombardu, zapoczątkowało serię powstań w innych miastach włoskich, pod hasłem niepodległości i zjednoczenia Włoch. M. in. w Bolonii, w Państwie Kościelnym, rozpoczęły się 7 VIII 1848 r., demonstracje studentów, które 8 VIII - po po- parciu ich przez ludność - przerodziły się w zbrojne powstanie; rozpoczęły się utarczki z wojskiem. Pod naciskiem tłumów nieliczny garnizon austriacki - ok. 3000 żołnierzy pod dowództwem gen. L. Weldena - opuścił 8 VIII miasto i udał się na płn., w rejon koncentracji wojsk austriackiego feldmarsz. J. Radetzky'ego. 86. Bitwa na równinie Bombona -7 IV 1822 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. W 1821 r. gen. J. Sucre przewiózł oddział ok. 1200 żołnierzy z Kolumbii do portowego miasta Guayaąuil w Ekwadorze i ruszył na stolicę - Qui- to, ale w bitwie z Hiszpanami pod Guachi poniósł klęskę, tracąc 200 zabitych i rannych i 600 jeń- ców; sam ranny - zdołał ujść. Wówczas S. Bolivar postanowił uderzyć na Quito równocześnie z dwóch stron, od strony Guayaąuil i Bogoty. Wyruszył z Bogoty z 6000 żołnierzy i szedł 1127 km przez puszcze i góry, tracąc po drodze, w niezwykle ciężkich warunkach, ok. 3000 żołnierzy. W Pasto, 4000 m nad poziomem morza, rojaliści stawili zaciekły opór i Bolivar musiał obejść to miasto. Dotarł on 7 IV na równinę, w pobliżu rancha Bombona, gdzie czekał na niego hiszpański gen. B. Garcia z 2000 żołnierzy i Indian. Hiszpanie opierali swe prawe skrzydło o wulkan Pasto, a lewe o bystrą rzekę Guaitare; w centrum osłaniało ich gęste zadrzewienie. Atakujące kolumny Bolivara ponosiły wielkie straty. W trakcie walki lewa kolumna, dowodzona przez gen. J. Valdesa, obeszła wulkan i uderzyła z flanki na Hiszpanów, wzniecając zamieszanie, a równoczesne uderzenie frontalne zmusiło Hiszpanów do odwrotu. Straty Bolivara były jednak tak ciężkie - 78 79 ok. 1000 zabitych i rannych - że nie miał sił do dalszej akcji i musiał się też wycofać. Gen. Sucre wykorzystał przerzucenie części sił hiszpańskich spod Guayaąuil przeciwko Bolivarowi i wzmocniony korpusem przysłanym z Peru przez gen. J. de San Martina - zaatakował 24 V Hiszpanów u stóp wulkanu Pichincha i zadał im klęskę; Hiszpanie stracili 2800, a republikanie - 250 zabitych i rannych. W wyniku tej bitwy oddziały Sucre i Bolivara zajęły 16 VI 1822 r. Quito, wyzwalając Ekwador. 87. Bitwa pod Borodino - 5-7 IX 1812 r._____ Rosyjska kampania Napoleona w 1812 r. Maszerującej na Moskwę Wielkiej Armii Napoleona - 135 000 żołnierzy i 587 dział - zagrodził drogę pod wsią Borodino nad rz. Kołoczą, na płd. zach. od Moskwy, rosyjski gen. M. I. Kutuzow, z 120 000 żołnierzy i 640 działami. Pierwsza linia rosyjska przebiegała od rz. Moskwy do wsi Sze-wardino, a pozycja główna - od umocnionych wzgórz przed wsią Górki, przez wieś Borodino, do tzw. Wielkiej Reduty i dalej do szańców przed wsią Siemionowskoje i do pozycji przed wsią Uti-ca. 5 IX straż przednia Wielkiej Armii - kawaleria Murata i korpus Davouta - zdobyła Szewar-dino. 7 IX Francuzi rozpoczęli atak: M. Ney na „Siemionowskoje, ks. E. Beauharnais na Borodino i Wielką Redutę, a ks. J. Poniatowski - na Uticę. Rosjanie bronili się zaciekle i Francuzi dopiero po południu, wszystkimi siłami - z wyjątkiem gwardii - osiągnęli swe cele. W nocy Rosjanie wycofali się do Moskwy. Straty Wielkiej Armii -30 000, a rosyjskie - 44 000 zabitych i rannych. 88. „Masakra" w Bostonie - 5 III 1770 r. ___ Mieszkańcy Bostonu, rozjątrzeni angielską polityką ceł, rewizjami statków i konfiskatami przemy- canych towarów wrogo przyjęli zakwaterowanie w mieście w 1768 r. garnizonu angielskiego. Żołnierze byli znienawidzeni i prawie codziennie miały miejsce zatargi i bójki z nimi. W sobotę 3 III 1770 r. wynikła bójka z żołnierzami, która zakończyła się niepomyślnie dla ludu. W niedzielę purytańscy mieszkańcy świętowali, ale w poniedziałek 5 III zapragnęli odwetu i tłum zaatakował szyldwacha stojącego przy Urzędzie Celnym. Na pomoc nadbiegł kpt. T. Preston z 8 żołnierzami i osłonił wartownika. Tłum zaczął lżyć żołnie- rzy, obrzucać ich kamieniami i lodem. Jeden z trafionych żołnierzy strzelił, a za jego przykładem strzeliło jeszcze 6 żołnierzy; padło z tłumu 3 zabitych i 8 rannych. Uderzono w dzwony i tysiące mieszkańców wyległy na ulice, żądając zemsty. Gubernatorowi udało się opanować sytuację; kpt. Preston i żołnierze zostali aresztowani i oddani pod sąd, a po kilku dniach wycofano wojsko z miasta. 89. Oblężenie Bostonu - 20 IV 1775-17 III 1776 r. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Po potyczce pod Lexington i Concord koloniści zaczęli gromadzić się wokół Bostonu z zamiarem opanowania miasta, którego załoga wynosiła wówczas ok. 3500 żołnierzy. Głównodowodzący sił brytyjskich, gen. T. Gage po zwycięskiej bitwie o wzgórze Bunker Hill 17 VI 1775 r. wycofał się do Bostonu i w spokoju oczekiwał posiłków z Anglii, a gen. G. Washington gromadził oddziały i organizował armię. W początkach III 1776 r. w Bostonie było już 11 000 żołnierzy i marynarzy, Washington zaś miał 14 000 żołnierzy i 66 dział. W nocy 4 III 1776 r. Amerykanie zajęli bezludny, lesisty i górzysty półwysep - Dorchester Heights, położony na płd. od miasta i umocnili się na nim, lokując artylerię. Rankiem 5 III Brytyjczycy ujrzeli umocnienia na wzgórzach i skierowane na 80 81 miasto działa; zaskoczenie było całkowite. Atak floty i desant piechoty angielskiej zostały odparte, wobec czego dowodzący gen. W. Howe zdecydował się opuścić zagrożone miasto. 17 III 1776 r. 11 000 żołnierzy i 1000 lojalistów zabrały okręty wojenne do Halifaxu. Straty Amerykanów przy oblężeniu wyniosły 20 zabitych. 90. Powstań! • w Bośni i Hercegowinie w 1875 r. Gwałty, grabieże i wyzysk ze strony Turków i po- turczeńców, a do tego klęska głodu i zwiększenie podatków, spowodowały zaburzenia chłopskie w Hercegowinie, które po pierwszym starciu z Tarkami l VII 1875 r., przy wsi Metkovići, przerodziły się w powstanie. Słabe siły tureckie liczące ok. 1800 żołnierzy nie były w stanie opanować sytuacji i w VIII ruch rozszerzył się także na Bośnię. W powstaniu wzięło udział ok. 12 000 ludzi, działających w oddziałach partyzanckich, czyli „czetach". Garnizony tureckie zostały oblężone. Powstańców wspomagała Rosja, pragnąca osłabić Turcję, oraz Austro- Węgry, mające tajny układ z Rosją, akceptujący aneksję obu tych prowincji tureckich przez Austro- Węgry. Powstańcy toczyli drobne potyczki z Turkami; waż- niejszym wydarzeniem było zdobycie przez nich w Bośni n-. Turok Tiśkovac, a w Hercegowinie zwycięstwo 4-tysięcznej czety P. Soćicy, w bitwie stoczonej 3-5 XI pod wsią Muratovići, z 5-ty-sięcznym oddziałem Szefket Paszy. Pragnąc pomóc powstańcom, Serbia i Czarnogóra wy- powiedziały l VII 1876 r. wojnę Turcji, ale po kilku przegranych bitwach zmuszone zostały do zawarcia pokoju. Z początkiem wojny rosyjsko-- tureckiej 21 V 1877 r. powstanie nabrało nowego rozmachu, oswobadzając kraj od Turków, ale przybyłe w VIII 1877 r. znaczne siły tureckie zdławiły powstanie. Ocalałe resztki powstańców przeszły do działań partyzanckich. 91. Powstanie w Bośni i Hercegowinie w 1941 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Po opanowaniu Jugosławii w 1941 r. Bośnię i Hercegowinę przyłączyli Niemcy do nowo powstałego Państwa Chorwackiego; władzę objęli nacjonaliści chorwaccy - ustasze. Rozpętali oni terror wobec Serbów na terenie Chorwacji, a ci stawili zbrojny opór. 3 VI 1941 r. we wsi Dreżanj, na płd. od Nevesinja miało miejsce pierwsze starcie chłopów serbskich z ustaszami, a ogólne powstanie wybuchło 24 VI 1941 r., kiedy to powstańcy wdarli się do Nevesinja. Przybyłe oddziały wojska wyparły powstańców w góry Baba, Snijeż-nica, Lebrśnik, Sitnica i Hrgud. Wśród masy powstańców zapanował głód. Powstańcy niszczyli mosty, obiekty komunikacji, atakowali mniejsze oddziały wojska, likwidowali posterunki. Do 5 IX 1941 r. wyzwolili część wsch. Hercegowiny. 14 VIII 1941 r. 22 bataliony ustaszy zaatakowały partyzantów w zach. Bośni, ale atak na m. Drvar partyzanci odparli. Wówczas włączyły się do akcji wojska włoskie i 25 IX 1941 r. Drvar zdobyły, powstania jednak nie zdołały stłumić. 92. Wysadzenie fortu Botsaris - 23 IV 1826 r. Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Grecka twierdza Missolunghi na zach. wybrzeżu, przy wejściu do zatoki Patras, oblegana była od IV 1825 r. przez wojska turecko-egipskie. Gdy obrońcom zabrakło amunicji i żywności, podjęli oni, w nocy z 22 na 23 IV 1826 r. nieudaną próbę przebicia się. W walce Turcy wdarli się do twier- dzy, opanowując ją. W tej sytuacji dowódca fortu Botsaris, położonego na wysepce Anemomolos - prymat Kapsalis - podpalił magazyn prochu, wy- sadzając w powietrze fort wraz z załogą i wdzierającymi się do niego Turkami. 82 83 93. Bitwa pod Bouvines - 27 VII 1214 r.______ Wojna o zjednoczenie Francji w 1186-1214 r. Król francuski Filip II August toczył od 1186 r. wojnę o zjednoczenie Francji z koalicją - ze swoimi wasalami, głównie z Plantagenetami, którzy mieli we Francji wielkie lenna i jednocześnie byli królami Anglii, oraz z ich sprzymierzeńcem, niemieckim ces. Ottonem IV. W IV 1214 r. syn króla Filipa - ks. Ludwik wyparł z Akwitanii króla angielskiego, Jana bez Ziemi, a sam król Filip nie czekając na syna wyruszył z 7500 rycerstwa i piechoty przeciwko cesarzowi Ottonowi, który wraz z hr. Holandii i oddziałami zbuntowanych feudałów, z siłami ok. 12 000 żołnierzy wtargnął do płn. Francji. Decydująca bitwa rozegrała się 27 VII 1214 r. pod Bouvines, w płn. Francji, nad rz. Marek. Rozpoczęli ją rycerze flamandzcy i holenderscy uderzeniem na prawe skrzydło, spędzili piechotę i w luźnych pojedynkach rozpoczęli walkę z rycerzami francuskimi. Bój toczył się przez 3 godziny i zakończył się zwycięstwem Francuzów, którzy zwyciężyli także na lewym skrzydle, rozbijając najemną piechotę niemiecką, Brabantczyków i rycerzy hr. Boulogne. Natomiast w centrum cesarz Otton rozbił rycerzy króla Filipa, ale w krytycznym momencie sytuację uratowali rycerze przybyli z prawego skrzydła, zmuszając Ottona do szybkiego odwrotu. Bitwa ta zakończyła wojnę zwycięstwem Francji. 94. Bitwa nad rz. Boyaca - 7 VIII 1819 r._____ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. W wielkiej tajemnicy wyruszył gen. S. Bolivar z 3400 żołnierzami z bazy w Angosturze, aby przez Andy wyjść na tyły Hiszpanów i obalić ich władzę w Nowej Granadzie. Po przejściu w niezwykle ciężkich warunkach 1700 km w 75 dni, przeszedł góry przełęczą Pisba 27 VI 1819 r., sforsował ważny, broniony przez 300 żohlierzy hiszpańskich, punkt oporu w Paya i 5 VII zaczął schodzić zach. stokiem; ilość żohlierzy zmalała do 1900, reszta odpadła. Drogi do Bogoty bronił gen. J. M. Barreiro; 25 VII doszło do bitwy pod Pantana de Vargas, wygranej przez Bolivara szaleńczą szarżą jazdy llaneros płk. J. Rondona. Hiszpanie cofnęli się. Nad rz. Boyaca Barreiro skoncentrował 3000 żohlierzy, a Bolivar, wzmocniony ochotnikami, miał 2500. 7 VIII 1819 r. brawurowe natarcie patriotów rozbiło indiańskie wojsko Barreiry, a on sam dostał się do niewoli. Ujść zdołało jedynie ok. 50 żohlierzy. Na wieść o klęsce wicekról, dygnitarze, kupcy, urzędnicy i reszta wojska - ok. 1000 żohlierzy - opuścili Bogotę, którą Bolivar zajął 10 VIII, przynosząc wolność Nowej Granadzie. Gen. Barreira wraz z 30 oficerami hiszpańskimi został rozstrzelany. 95. Powstanie „farraupilha" w Brazylii w 1834-45 r._________________ 20 IX 1834 r. wybuchło w stanie Rio Grandę do Sul w Brazylii powstanie „farraupilha" (łachmaniarzy) na tle społecznym, szybko jednak wzięły w nim górę tendencje niepodległościowe, podsycane przez Argentynę, dążącą do oderwania przy tej okazji Urugwaju od Brazylii. Czołową rolę w tym powstaniu odgrywali, liczni w płd. prowincjach Brazylii, włoscy karbonariusze. Przywódcą obrano bogatego hodowcę bydła - Bento Gonc.alvesa da Silva, a dowódcą powstańczej floty mianowano G. Garibaldiego; okręty francuskie zaczęły dostarczać broń, amunicję i ochotników. 20 IX 1835 r. powstańcy zdobyli Porto Alegre i utrzymali je do 15 VI 1836 r., kiedy to bunt mieszkańców zmusił ich do opuszczenia miasta. 6 XI 1836 r. powstańcy ogłosili w m. Piratini nie- 85 84 podległość stanu - Republiki Rio Grandę, z pre- zydentem Gon$alvesem na czele. Goncalves znajdował się w tym czasie w niewoli, do której dostał się w bitwie na wyspie Fanfa, uciekł jednak z niej w 1837 r. i stanął na czele rządu republiki. Powstanie objęło także części stanu Santa Catari-na, gdzie 22 VII 1839 r. powstańcy z pomocą mieszkańców zdobyli m. Laguna, utracili je jed- nak 15 XI, po przegranej bitwie morskiej flotylli Garibaldiego z flotą rządową pod tym miastem. Akcje wojsk rządowych prowadzone byty nieudolnie, walki toczyły się ze zmiennym szczęściem. Rząd republiki ogłosił wolnymi tych niewolników, którzy zgłoszą się do armii, co dostarczyło mu znaczną ilość mężnych żołnierzy. Po 10 latach walk obie strony zmęczyły się, żadna nie mogła uzyskać przewagi, a stan Rio Grandę był spustoszony; powstańcy złożyli broń dopiero w 1845 r., po ogłoszeniu amnestii. 96. Powstanie „cabanas" w Brazylii w 1835-39 r. 7 I 1835 r. w stolicy brazylijskiej prow. Para -w Belem wybuchło powstanie biedoty, nazwane „cabanas" (mieszkańcy szałasów), zainicjowane przez popularnego kanonika, B. Camposa. Powstanie poparli pasterze, Indianie i Murzyni, wkrótce opanowało ono prawie cały stan; obwołano samodzielną republikę i wybrano prezydenta -płk. F. Malhera, usunięto go jednak wkrótce i stracono, gdyż zadeklarował on wierność dla cesarza Pedra II. Następcą wybrano przywódcę partyzantów F. Vinagre, ale i jego usunięto, gdyż także postąpił tak jak Malher. Ostatecznie na czele władz powstańczych stanął A. Vinagre, brat Francisca. Rząd wysłał wojsko, które w VI 1835 r., zajęło Belem. Powstańcy wycofali się w głąb prowincji, a gdy siły ich wzmocniły się do ok. 3000 ludzi - zaatakowali stolicę i w VIII 1835 r. po zaciętej walce, w której padł m. in. A. Vinagre, zdobyli ją. W IV 1836 r. flota rządowa zablokowała port w Belem, a jednocześnie podeszło pod miasto wojsko. Po zaciekłej obronie powstańcy opuścili 13 V 1836 r. stolicę i wycofali się w rejon górnej Amazonki, gdzie wspólnie z Indianami prowadzili jeszcze 3 lata działania partyzanckie. Ostatnie ognisko powstania wojsko zlikwidowało dopiero w 1839 r. 97. Powstanie „konstytucjonalistów" w Brazylii w 1932 r. W wyniku powstania z 3 X 1930 r. władzę dyktatorską w Brazylii objął G. Yargas, który obietnicami reform społecznych pozyskał wielką popularność. Oparł się on na młodych oficerach, a chcąc uniemożliwić wywieranie nacisku na rząd przez burżuazję i obszarników, zawiesił konstytucję i rozwiązał parlament. Stanowiska obsadzał młodymi oficerami. Narastał kryzys gospodarczy, niskie ceny kawy - głównego produktu eksportowego - rujnowały najbogatszy stan Sao Paulo, co skłoniło tamtejsze sfery burżuazyjne i obszarnicze do utworzenia tzw. Jednolitego Frontu, dążącego do obalenia Yargasa pod hasłem przywrócenia konstytucji. 9 VII 1932 r. wybuchło w Sao Paulo powstanie, na którego czele stanął przybyły z wojskiem z Mato Grosso tamtejszy dowódca Okręgu Woj- skowego - gen. B. Klinger; armia jego liczyła 70 000 żołnierzy, z artylerią, czołgami i 11 samolotami. Zbrojenie rebeliantów finansowali przemysłowcy i obszarnicy. Gen. Klinger ruszył na stolicę, ale armia jego została zatrzymana na granicy stanu przez wojska federalne, dowodzone przez gen. R Monteiro; rozpoczęty się walki pozycyjne. Wojska federalne otoczyły stan Sao Paulo, lotnictwo bombardowało jego stolicę, a flota zablokowała port w Santos. Sympatyzujące z powstańcami stany - Rio Grandę do Sul i Minas Gerais - zdradziły, deklarując lojalność 86 87 wobec rządu. Gdy powstańcom zaczęło brakować amunicji, a przewaga wojsk rządowych stawała się coraz wyraźniejsza - gen. Klinger l X 1932 r. złożył broń. Rząd ogłosił amnestię. 98. Kapitulacja twierdzy Breda - 15 VI 1625 r. Wojna o niepodległość Niderlandów w 1621-48 r. 6 IX 1624 r. Bredę - twierdzę nad rz. Mark, w Holandii, z załogą 40 000 żołnierzy - obiegły wojska hiszpańskie, dowodzone przez gen. A. Spi-nolę. Aby uniemożliwić zaopatrywanie miasta drogą wodną, zbudowano z obu jego stron mosty ze stanowiskami ogniowymi. Z odsieczą nadciągnął ks. Maurycy Orański i zaczął otaczać Hiszpanów, prowadzących prace oblężnicze przeciw bastionowi Geniken, 35-kilometrową linią szańców. Hiszpanie przerwali tamy i zatopili dolinę, co zmusiło ks. Maurycego do odstąpienia. Po jego śmierci w 1625 r. próbował przebić się do twierdzy ks. Fryderyk Henryk Orański, jednak bezskutecznie. 15 VI 1625 r. załoga twierdzy, po stracie 15 000 żołnierzy, z braku żywności - skapitulowała. 99. Bitwa pod Breitenfeld - 17 IX 1631 r._____ Wojna trzydziestoletnia w 1618-48 r. Przyczyną wybuchu wojny były konflikty religijne i polityczne, a uczestnicy jej zgrupowali się w dwóch obozach; w Unii - protestanci i w Lidze - katolicy. W 1630 r. wylądowały na Pomorzu wezwane przez protestantów wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które następnie 17 IX 1631 r. stoczyły pierwszą swoją bitwę - pod Breitenfeld, 6 km na płn. od Lipska - z armią Ligi katolickiej, dowodzoną przez feldmarsz. J. T Tilly'e-go, liczącą ok. 23 000 piechoty i 12 000 jazdy. Tilly, chcąc okrążyć przeciwnika i złamać jego skrzydła, uszykował na dogodnej pozycji, na wzgórzu 18 czworoboków piechoty, a na skrzydłach jazdę gen. G. H. von Pappenheima. Gustaw Adolf uszykował swoje wojsko - 24 000 Szwedów i 18 000 Sasów - w dwie linie; prawie cała jazda szwedzka, zmieszana z muszkieterami stanęła na prawym skrzydle, a na lewym - Sasi, ustawieni w szachownicę czworoboków. Bitwa rozpoczęła się atakiem wojsk cesarskich. Pappenheim na próżno usiłował oskrzydlić i złamać jazdę szwedzką, a czworoboki piechoty Tilly'ego, zmieniwszy kierunek natarcia, z pomocą jazdy rozbiły nieruchome czworoboki Sasów i zachodząc w lewo oskrzydlały Gustawa. Wówczas gen. G. Horn, wyprowadzając drugą linię wojsk pod kątem prostym do pierwszej, unicestwił ten zamiar. W końcowej fazie bitwy szwedzka jazda rozbiła jazdę Pappenheima, zdobyła działa i ostrzelała z nich stłoczoną na skrzydle Horna piechotę, co wywołało panikę. Zmrok uratował Tilly'ego od zupełnej klęski, utracił on 20 000 żołnierzy, a sam ranny, w 600 koni ratował się ucieczką do Halle. Szwedzi stracili 2100 żołnierzy. W wyniku tego zwycięstwa, osiągniętego dzięki ustawieniu piechoty w dwie linie i zdolności manewrowej Szwedów, Gustaw Adolf otworzył sobie drogę do płd. Niemiec. 100. Zdobycie Brescii przez Francuzów- 5 II 1512 r.____________________ Wojny włoskie w 1491-1559 r. Gdy w 1512 r. z obsadzonej przez Francuzów Brescii wódz francuski Gaston de Foix wyruszył z 12-tysięczną armią na odsiecz oblężonej przez Hiszpanów Bolonii - w mieście wybuchła rewolta mieszczan. Zaatakowali oni francuski garnizon, a sprowadzona w tajemnicy armia wenecka - 89 9300 żołnierzy, dowodzona przez gen. A. Gritti uderzyła na mury i wdarła się do miasta; Francuzi zdołali wycofać się do zamku. Zaalarmowany Gaston de Foix zostawił pod Bolonią jazdę, a sam z 400 żandarmami Bayarda i 4000 żołnierzy ruszył pospiesznie ku Brescii, rozbił po drodze broniący przeprawy przez rz. Adygę oddział wenecki i 4 II dotarł do miasta. Zostawił część żołnierzy pod murami, a z resztą wszedł do zamku i następnego dnia uderzył wraz z załogą na szańce weneckie; w przodzie nacierał oddział Bayarda. Po zaciętej walce, w której Bayard został ranny, szyki weneckie zostały przełamane i Wenecjanie rzucili się do ucieczki w głąb miasta, ścigani ogniem dział z zamku, a równocześnie ruszyły do szturmu na mury oddziały pozostawione pod miastem. Ponieważ bramy były zamknięte - ucieczka była niemożliwa. Rozpoczęła się straszna rzeź i rabunek miasta, trwające za zezwoleniem G. de Foix 7 dni. Zginęło ok. 20 000 żołnierzy weneckich i mieszczan. 101. Powstanie w Brescii - 23 111-1 IV 1849 r. Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. Na wiadomość o niepowodzeniach austriackich w walkach na Węgrzech i o wznowieniu działań wojennych przez Piemont wybuchło w Brescii powstanie ludowe. Bezpośrednim powodem było nałożenie na miasto wysokiej kontrybucji. Po walkach ulicznych 20- tysięczny garnizon austriacki został zmuszony do wycofania się z miasta, ale następnie artyleria zaczęła miasto ostrzeliwać. 30 III Austriacy, po otrzymaniu posiłków, otoczyli Brescię. 31 III gen. J. J. Haynau rozpoczął silne bombardowanie, a l IV nakazał generalny szturm; zabronił brać jeńców, zezwolił na rzeź i rabunek. Austriacy wdarli się do miasta i mordując, grabiąc i paląc opanowali je, ze stratą 326 żołnierzy. 102. Obrona Brimston Hill - 11 1-17 II 1782 r. Wojna Anglii z Francją, Hiszpanią i Holandią w 1778-83 r. Gubernator Martyniki, markiz F. C. de Bouville, wykorzystując przybycie 26 XI 1781 r. na Antyle francuskiej eskadry adm. F. de Grasse, dokonał 111 1782 r. desantu 6000 żołnierzy na należącej do Anglii wyspie St. Christopher (St. Kitts) i zajął jej stolicę - Basseterre. Brytyjski garnizon, ok. 650 żołnierzy pod dowództwem gen. S. Frasera, wycofał się na odległe o 14 km od miasta wzgórze Brimston Hill, gdzie został oblężony. Zaalarmowany adm. G. B. Rodney, stacjonujący na wyspie St. Lucia, wysłał 14 I adm. S. Hooda z 22 okrętami liniowymi i 700 żołnierzy celem odzyskania wyspy; 24 I zjawił się on przy w. St. Kitts. Adm. de Grasse, mający 26 okrętów liniowych, widząc słabszego przeciwnika wyszedł z zatoki, gdzie flota jego stała na kotwicy i zaatakował Anglików. Adm. Hood świetnym manewrem zajął opuszczone kotwicowisko i Francuzi pomimo wysiłków nie zdołali go wyprzeć, a gdy w czasie walki Anglicy zniszczyli francuski okręt amunicyjny - flota francuska odpłynęła. Anglicy wysadzili desant i dowodzący nim gen. R. Prescott nawiązał łączność z oblężonymi; prosili oni o działa i amunicję, co zaraz wysłano, ale transport wpadł w ręce Francuzów. 17 II wyczerpani obrońcy, mający ok. 150 zabitych i rannych i dużo chorych, skapitulowali; w związku z tym flota angielska tego samego dnia odpłynęła. 103. Bitwa pod Brooklynem, na Long Island - 27 VIII 1776 r.___________________ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. W VII 1776 r. wojska angielskie wylądowały przy ujściu rz. Hudson, na Staten Island, a 22 VIII 91 90 gen. W. Howe z 20-tysięczną armią przeprawił się na leżącą naprzeciw w. Long Island, lądując na jej płd. cyplu, w Gravesend Bay. Amerykanie, zajmujący umocnione pozycje na Wzgórzach Brooklyńskich, opuścili je i wycofali się na stanowiska w paśmie niskich wzgórz, biegnących od Narrows w głąb lądu do East River. Z trzech istniejących przełęczy obsadzili tylko dwie. 27 VIII Anglicy ruszyli naprzód, przeszli przez niebronioną przełęcz na tyły umocnień, a jedno- cześnie zaatakowali z frontu. Amerykanie ponieśli klęskę; z 10-tysięcznej armii gen. I. Putnama poległo, względnie zostało rannych 2000 żołnierzy, a 1000 dostało się do niewoli. Straty angielskie - 377 żołnierzy. W nocy zdemoralizowane oddziały amerykańskie zdołały przeprawić się na Manhattan. 104. Ofensywa na Bruneta, w Hiszpanii - 5-27 VII 1937 r.___________________ Wojna domowa w Hiszpanii w 1936-39 r. Pierwszą republikańską ofensywą na dużą skalę była operacja w rejonie Brunete, na zach. od Madrytu, przeprowadzona 5-27 VII 1937 r. Celem jej było odrzucenie rebeliantów od stolicy, odciążenie frontu płn. i pokrzyżowanie ofensywnych planów rebeliantów na płd. W walkach wzięło udział po stronie republikańskiej 105 000 żołnierzy z 250 działami, ze 130 czołgami i samochodami pancernymi oraz 140 samolotami, a po stronie rebeliantów - ok. 65 000 żołnierzy z 300 działami, 100 czołgami i 100 samolotami. Na kierunku głównego uderzenia działał IV Korpus gen. J. Modesto (3 dywizje i 18 kompanii), oraz 3 dywizje gen. E. Jurado. W nocy z 5 na 6 VII 1937 r. 11 Dywizja gen. E. Listera przekradła się między stanowiskami rebeliantów i gwałtownym atakiem zdobyła ważną strategicznie wieś Brunete, położoną na zapleczu frontu, a jednocześnie natarły pozostałe dywizje, przełamując front na szerokości 18 km i zajmując miejscowości: Villanueva de la Cafiada, Ouijorne, Los Llanos, Villanueva del Pardillo i Villafranca del Castillo. Zaciekły opór korpusu gen. J. E. Va- reli nie pozwolił powiększyć wyłomu. Rebelianci, otrzymawszy posiłki z frontu płn. i zdobywszy, dzięki niemieckiemu „Legionowi Condor", przewagę w powietrzu - odbili 24 VII Brunete, ale dalsze ich wysiłki zmierzające do odzyskania utraconego terenu pozostały bezowocne. Od 28 VII walki ustały i front ustabilizował się na linii Villanueva del Pardillo-Villanueva de la Cańada-Quijorna. Straty republikanów - 25 000, rebeliantów - 10 000 zabitych i rannych. 105. Obrona twierdzy Brześć - 22 YI-20 VII 1941 r.________________ n wojna światowa w 1939-45 r. Od pierwszego dnia wojny niemiecko-radzieckiej, tj. od 22 VI 1941 r., graniczna twierdza Brześć została okrążona i znalazła się na tyłach prącej na wschód niemieckiej Grupy Armii „Środek". W twierdzy, oblężonej przez 45 DP z XII Korpusu niemieckiego znalazło się ok. 3500 żołnierzy z różnych oddziałów i ze straży granicznej; 24 VI utworzone zostało jednolite dowództwo z kpt. I. N. Zubaczewem na czele. W pierwszym okresie, od 22 VI do końca miesiąca toczono walki na całym obszarze twierdzy, załoga nie tylko broniła się, ale i wielokrotnie kontratakowała. W drugim okresie, od l do 20 VII, gdy ilość obrońców stopniała, a umocnienia zostały zniszczone -walki toczono w ruinach i kazamatach do 20 VII, kiedy to Niemcy zamurowali wszystkie wejścia do podziemi. 92 93 106. Oblężenie twierdzy Buda - 18 VI-2 IX 1686 r. Wojna Ligi Świętej z Turcją w 1683-99 r. Forteca Buda z załogą turecką, liczącą 16 000 żołnierzy pod dowództwem Abd er-Rahman Paszy, oblężona została 18 VI 1686 r. przez 90-ty- sięczną armię ks. Karola Lotaryńskiego (wojska cesarskie, bawarskie i brandenburskie). Kilkakrotne szturmy sprzymierzonych były z wielkimi dla nich stratami odpierane. 22 VII wyleciała w po- wietrze zbrojownia, tworząc wyrwę w wałach szerokości ok. 45 m; nie skłoniło to jednak dowódcy twierdzy do poddania się, liczył on na odsiecz wielkiego wezyra Sulejmana. 27 VII podczas szturmu 12 000 żołnierzy na Bramę Wiedeńską, Zamek i od strony rzeki wybuchły pod atakującymi 4 miny, zabijając 3800 żołnierzy i ponad 200 oficerów, powodując popłoch i ucieczkę, z trudem opanowaną przez ks. Eugeniusza Sabaudzkiego. 14 VIII stoczono bitwę z armią wielkiego wezyra na płd. od miasta; Sulejman został odparty, ale zdołał przerzucić do twierdzy 500 żołnierzy. Oblegający po dokonaniu minami wyłomów w murach ruszyli do generalnego szturmu i 2 IX 1686 r. wdarli się do twierdzy; Sulejman odszedł do Belgradu. 107. Zajęcie Budapesztu przez adm. M. Horthyego w 1919 r._________ W 1919 r. Węgierska Republika Rad, chcąc odzyskać okupowany przez Rumunów Kraj Zaci- sański, rozpoczęła 20 VII przeciwko nim działania bojowe. Po kilku dniach walk 50-tysięczna Armia Czerwona została rozgromiona, 30 VII wojska rumuńskie przekroczyfy Cisę i 3 VIII zajęty Budapeszt, l VIII Węgierska Republika Rad upadła i Rada Związków Zawodowych utworzyła rząd socjalistyczny z J. Peidlem na czele. Rząd ten został obalony 7 VIII przez wojskowy zamach stanu I. Friedricha, który utworzył nowy rząd. Minister spraw wojskowych w utworzonym na terytorium zajętym przez wojska francuskie rządzie G. Karolyiego - adm. M. Horthy na czele zorganizowanej przez siebie „Armii Narodowej" przekroczył w początkach VIII 1919 r. Dunaj i 16 XI 1919 r., w dzień po wycofaniu się armii rumuńskiej - zajął Budapeszt. Rząd Friedricha upadł, l III 1920 r. parlament ogłosił Węgry monarchią i mianował M. Horthyego regentem. 108. l bitwa nad potokiem Buli Run - 21 VII 1861 r.__________________ Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. Pod naciskiem opinii publicznej prezydent A. Lincoln rozkazał gen. I. McDowellowi, obozującemu z 36 000 żołnierzy w rejonie Waszyngtonu, rozpoczęcie działań bojowych przeciwko konfederatom. 22-tysięczna armia konfederatów gen. P. G. T Beauregarda stała przy węźle kolejowym Manassas, nad potokiem Buli Run, ok. 50 km na płd. zach. od Waszyngtonu, a dalej na płn. zach., w Winchester stał 10-tysięczny korpus gen. J. E. Johnstona, obserwowany przez 14-ty-sięczny korpus wojsk federalnych gen. R. Pat-tersona, stojący na pm. od niego, w Martinsbur-gu; zadaniem jego było niedopuszczenie do połączenia się armii konfederatów. McDowell wiedział z rozpoznania, że centrum i prawe skrzydło konfederatów są silne, a lewe skrzydło słabo obsadzone, gdy więc 21 VII armia jego zbliżyła się do potoku Buli Run i o godz. 10 rozpoczęła walkę - rzucił do pozorowanego ataku w centrum, przy Stone Bridge, jedną dywizję, a na lewe skrzydło - dwie. Atak federalny w centrum załamał się, a opóźnienie ataku na skrzydło o 2 godziny wykorzystał gen. Beauregard, przerzucając tam posiłki z centrum. Jednakże po 94 95 zaciętej walce, pod naciskiem przeważających sił, lewe skrzydło konfederatów zaczęło się cofać w nieładzie; zwycięstwo McDowella zdawało się już być pewne, gdy w tym krytycznym momencie zaczęły przybywać koleją zaalarmowane oddziały gen. Johnstona i wprost z pociągu iść do ataku. Po dwugodzinnej walce natarcie wojsk federalnych załamało się i żołnierze rzucili się do panicznej ucieczki. Armia gen. McDowella rozpadła się, ale konfederaci byli zbyt wyczerpani i zdezorganizowani, aby wykorzystać to zwycięstwo i zająć pozostający bez osłony Waszyngton. Straty wojsk federalnych wyniosły 418 zabitych, 1552 rannych i 12 jeńców. 109. II bitwa nad potokiem Buli Run - 29/30 VIII 1862 r.__________________ Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. Według planu naczelnego dowódcy wojsk federalnych, gen. H. W. Hallecka, operująca w Wirginii Zach. armia gen. J. Pope miała ruszyć na płd., aby w Aąuia Landing (w pobliżu Fredericksbur-ga) połączyć się z idącą z płd., znad zatoki Chesa- peake, Armią Potomacu gen. McClellana, łączną siłą 200 000 żołnierzy rozbić 85-tysięczną armię konfederacką gen. R. E. Lee i pójść na stolicę Południa - Richmond. Gen. Lee rozumiał, że jedyną jego szansą jest szybki atak na armię gen. Pope'a i pobicie jej przed nadejściem Armii Potomacu. Armie federalne rozpoczęły marsz w VI 1862 r., a równocześnie gen. Lee ruszył przeciwko armii Pope'a i przewidując na podsta- wie warunków terenowych, że Pope zagrozi jego lewemu skrzydłu - wysłał silny oddział pod dowództwem gen. J. J. Jacksona, aby operując na tyłach nieprzyjaciela, odwrócił jego uwagę. Gen. Jackson wywiązał się znakomicie ze swojego zadania; manewrując w górskim terenie i pojawiając się coraz to w innym miejscu całkowicie zde- zorientował gen. Pope'a, a 27 VIII znienacka zawładnął magazynami jego armii w Manassas i zniszczył je. Po gorączkowych poszukiwaniach gen. Pope znalazł 29 VIII oddział gen. Jacksona nad potokiem Buli Run, ale był tu już i gen. Lee z armią. 30 VIII w zaciętej bitwie pozbawiona zaopatrzenia armia federalna została rozbita i w nieładzie, ścigana przez konfederatów, uszła do Centendlle, gdzie dochodziły już czołowe odziały Armii Potomacu. Obie armie, zagrożone oskrzydleniem przez gen. Jacksona, wycofały się szybko z Wirginii Zach. i na rozkaz gen. Hallecka podążyły w rejon umocnień Waszyngtonu. Straty wojsk federalnych - 1724 zabitych, 8372 rannych i 5958 jeńców, konfederatów - 1481 zabitych, 7627 rannych i 83 jeńców. 110. Najazd ks. Światosława na Bułgarię w 968 r. Cesarz bizantyjski Nicefor Fokas obserwując z niepokojem wzrastającą potęgę ks. kijowskiego - Światosława, postanowił nakłonić go do wojny z Bułgarią, w nadziei, że oba państwa w niej się osłabią. Po dyskretnych rokowaniach Światosław za cenę 1500 funtów złota wyraził zgodę i w VIII 968 r., z 10 000 żołnierzy, wraz z sojuszniczymi Pieczyngami wtargnął w ujście Dunaju i zdobył Drastar (Silistrię). Po wielu walkach opanował do końca 970 r. całą wsch. i płn. Bułgarię wraz ze stolicą - Presławiem; car Borys dostał się do niewoli. Światosław po wzmocnieniu swej armii zwerbowanymi Bułgarami i Węgrami zajął Nikopolis, przekroczył granicę Bizancjum i stoczył nierozstrzygniętą bitwę z Bizantyjczykami pod Adrianopolem. Z zajętych ziem bułgarskich utworzył rodzaj protektoratu, w którym car Borys nadal sprawował nominalną władzę, a w Presła-wiu stały wojska ruskie i bułgarskie. Pozostała, zachodnia część Bułgarii usamodzielniła się. 96 97 111. Powstanie w Bułgarii w 1185 r. W podbitej przez Bizancjum w 1018 r. Bułgarii wybuchło w XI 1185 r. powstanie, wzniecone przez bojarów, braci - Piotra i Asena, którym cesarz Izaak II odmówił nadania żądanych dóbr i przywilejów. Powstanie wybuchło w Tyrnowie, w krótkim czasie opanowało Bułgarię Naddunaj-ską i część Tracji. Dwie armie bizantyjskie zostały pobite, a dowódca trzeciej - Aleksy Branas - zbuntował się i ogłosił się w Adrianopolu cesa- rzem, poległ jednak w bitwie pod Konstantynopo- lem. Latem 1186 r. cesarz Izaak II wkroczył z armią do Bułgarii, odzyskał utracone twierdze i zmusił Piotra i Asena do ucieczki za Dunaj, ale po kilku miesiącach wrócili oni z posiłkami Ku- manów, ponownie zajęli Bułgarię i najechali Trację, pustosząc ją. Cesarz Izaak rozbił w X 1186 r. armię powstańczą pod twierdzą Lardea w Tracji, wiosną 1187 r. znów przekroczył Starą Płaninę i obiegł twierdzę Łowecz. Po trzy- miesięcznym bezskutecznym oblężeniu Izaak w początkach VI 1187 r. wszczął rokowania. Bizancjum, wyczerpane uprzednimi ciężkimi walkami z Normanami, nie było w stanie kontynuować wojny, tym bardziej, że powstańców poparł wielki żupan Serbii - Stefan Nemanja, a w Azji wybuchło powstanie. W wyniku rokowań Izaak uznał powstanie państwa bułgarskiego na obszarze między Dunajem a Starą Płaniną; wybrzeże morskie wraz z Tracją pozostało w rękach Bizancjum. Jako gwarancję dotrzymania układu otrzymał Izaak zakładnika - brata Piotra i Asena, Kałojana. Asen koronował się w Tyrnowie na cara Bułgarii jako Asen I. 112. Wojna Bułgarii z Epirem w 1230 r._______ Car bułgarski Iwan Asen II podniósł Bułgarię do szczytu potęgi. Licząc na zagarnięcie w przyszłoś- ci Konstantynopola pojął za żonę córkę cesarza łacińskiego Baldwina II, a jemu obiecał pomoc w jego walce z despotą Epiru - Teodorem Kom- nenem, który w 1222 r. zdobył Tessalonikę i koronował się tam na cesarza. W 1230 r. Teodor z silną armią najechał Bułgarię i opanował jej południowe tereny, przekraczając rz. Maricę; zaczął się tytułować carem Greków i Bułgarów. Do spotkania z armią bułgarską Iwana Asena doszło 9 III 1230 r. pod m. Kłokotnicą, na szlaku Adrianopol-Płowdiw; obie armie przyjętym zwyczajem ustawiły swe oddziały w dwóch rzutach: w środku piechota, na skrzydłach jazda. Gdy przeciwnicy związali się walką, ciężka konnica bułgarska, stojąca jak zwykle w rezerwie, z dala od prawego skrzydła, obeszła prawe skrzydło wojsk Teodora; równocześnie jazda bułgarska prawego skrzydła obeszła lewe skrzydło wojsk Teodora, po czym oba oddziały uderzyły na jego tyły i zdobyły jego obóz. Epiroci, ogarnięci paniką, zostali rozgromieni, a Teodor dostał się do niewoli i na rozkaz Asena został oślepiony. Bułgarzy, nie napotykając na opór, wkroczyli w głąb państwa epiro- tessalonickiego, w krótkim czasie opanowali Trację i Macedonię oraz Płn. Tessalię i część Albanii. 113. Powstanie w Bułgarii w 1403 r. W 1402 r. Timur rozbił w bitwie pod Ankarą armię turecką sułtana Bajazyda I, który dostał się do niewoli. W następstwie klęski wybuchła w Turcji wojna domowa, w której walczyli o władzę synowie Bajazyda. Zamieszki w Turcji i jej osłabienie wykorzystali dwaj carewicze bułgarscy, przebywający na Węgrzech: Konstantyn, syn Iwana Stracimira, cara Bułgarii Widyńskiej i Fruzin, syn Iwana Szyszmana, cara Bułgarii Tyrnowskiej. W porozumieniu z despotą serbskim Stefanem Lazarewiczem i przy poparciu króla Węgier, Zygmunta Luksemburskiego, wzniecili 99 98 oni w 1403 r. powstanie w ziemi widyńskiej i w okolicach Pirotu. W 1403 r. armia turecka, dowodzona przez syna Bajazyda - Sulejmana, pokonała powstańców w bitwie przy granicznej warowni Temska, w rejonie Pirotu. Konstantyn zbiegł do Serbii, a Fruzin - na Węgry. Był to koniec powstania. 114. Powstanie w Bułgarii w 1835 r. W 1835 r. patrioci bułgarscy zawiązali spisek antyturecki, na którego czele stanął komendant przekazanej Rosji twierdzy Silistria, kpt. G. Ma- marćzew. W okręgu tyrnowskim na czele spisku stanął bogaty kupiec Wełczo Dżamdżijata. O spisku dowiedział się czorbadżi (wiejski bogacz) Hadżi J. Kisjow z Eleny, udał się do Tyrnowa i przekazał wiadomość greckiemu metropolicie Ilarionowi, a ten natychmiast powiadomił tureckiego komendanta miasta. Przywódców spisku Turcy schwytali i stracili, z wyjątkiem kpt. Ma-marczewa, którego ze względu na posiadane obywatelstwo rosyjskie zesłali jedynie do Azji Mniejszej. Mimo braku przywódców wybuchły w tym czasie lokalne rozruchy wśród chłopstwa gnębionego podatkami, gwałtami i bezprawiem, podburzanego przez Serbię. Rozruchy przerodziły się wkrótce w powstanie, które objęło 16 wsi w okolicach Berkowa, Bełogradczika i Pirotu; na jego czele stanął chłop - Manczo Punin. Chłopi, zbrojni jedynie w kosy i 150 karabinów, zostali przez nadeszłe wojsko rozgromieni. Powstanie uśmierzono w przeciągu miesiąca, a schwytanych przywódców powieszono. 115. Powstanie kwietniowe w Bułgarii w 1876 r. Powstanie w Bułgarii w 1876 r. zorganizowali bułgarscy patrioci przebywający w Rumunii, 100 w m. Giurgiu; podzielono Bułgarię na 4 okręgi powstańcze i wyznaczono ich naczelników. Powstanie rozpoczęło się 2 V (20 IV według kalendarza juliańskiego) atakiem czety G. Benkowskiego - naczelnika IV okręgu - na posterunek tureckich żandarmów w m. Panagiuriszte i szybko rozszerzyło się na okoliczne miejscowości, ale masy ludowe pozostały obojętne, napływ ochotników był niewielki i cały ruch powstańczy zognis- kował się właściwie jedynie w IV okręgu. Turcy zgromadzili szybko - co było zaskoczeniem dla powstańców - kilka tysięcy żołnierzy i wspomagani przez baszybuzuków (żołnierzy oddziałów nieregularnych) i Czerkiesów rozpoczęli operacje wojskowe. 8 V (26 IV) Tursun Bej odbił m. Strelcze, oswobadzając broniącą się w cerkwi gromadę muzułmańskiej ludności, a następnie zaatakował umocnioną pozycję w m. Źli Dol, obsadzoną przez ok. 330 powstańców z Klisury i okolicy. Dwa tureckie ataki zostały odparte, ale gdy Turcy podpalili pobliską Klisurę -powstańcy opuścili pozycję i pobiegli ratować swój dobytek. Zaciętą walkę stoczono o powstańczy ośrodek - Panagiuriszte, zaatakowane 12 V (30 IV) przez 3- tysięczny oddział Hafiza Paszy. Dostępu broniło ok. 1000 powstańców, ale Turcy z pomocą artylerii wyparli ich z umocnionych pozycji i szturmem zdobyli miasteczko. W tym samym dniu Turcy odbili wieś Batak, mordując większość mieszkańców. We wsi Perusztica, atakowanej przez oddziały Reszida Paszy, broniło się od 11 do 13 V (29 IV-1 V) ok. 600 powstańców, a gdy Turcy wdarli się do wsi - 32 osoby popełniły samobójstwo; zginęło 345 Bułgarów. G. Ben-kowski, uchodząc z resztkami swej czety do Starej Płaniny, wpadł 24 (12) V w Górach Tetewenskich w turecką zasadzkę i został zastrzelony. Po dwóch tygodniach walk Turcy zdławili powstanie, przy czym zginęło ok. 12 000 Bułgarów. 101 116. Oswobodzenie Bułgarii w 1877 r. Wojna rosyjsko-turecka w 1877/78 r. Inspirowane przez Austro-Węgry i Rosję powstania w 1876 r. w Bośni-Hercegowinie i Bułgarii zostały okrutnie zdławione przez Turków, a Serbia, która l VII 1876 r. rozpoczęła wojnę z Turcją, została rozgromiona. Wydarzenia te spowodowały, na fali agitacji słowianofilskiej, wypowiedzenie przez Rosję 21 V 1877 r. wojny Turcji. 200-tysięczna armia rosyjska pod dowództwem w. ks. Mikołaja Mikołajewicza przekroczyła granice Rumunii, która ze 110- tysięczną armią przystąpiła do sojuszu z Rosją. Przy armii rosyjskiej znajdował się, utworzony uprzednio w Rosji, 5-tysięczny Legion Bułgarski. Rosjanie sforsowali 26/27 VI graniczną rzekę Dunaj, ale marsz ich został powstrzymany pod Plewną, którą zajął i ufortyfikował Osman Pasza z 54 000 żołnierzy. Liczne szturmy były odpierane przez Turków z ogromnymi dla Rosjan stratami. 12-14 VII gen. J. W. Hurko z 8000 żołnierzy przeszedł ścieżkami góry i od płd. zajął prowa- dzący od Plewny w głąb Bułgarii wąwóz Szipka; obsadził go N. G. Stoletow z 8000 żołnierzy (w tym Legion Bułgarski). W bohaterskiej obronie 21-23 VIII powstrzymał on atakującą armię Sulejmana Paszy. Legion Bułgarski w bitwie pod Starą Zagorą i w obronie Szipki poniósł wielkie straty, a dopływ ochotników był znikomy, ludność bułgarska pozostała bierna. 10 XII Plewną skapi- tulowała i 300-tysięczna armia rosyjska ruszyła na Konstantynopol. 20 I 1878 r. padł Adrianopol i Rosjanie stanęli przed turecką stolicą. Zajęcie jej jednak powstrzymała interwencja Anglii. 3 III 1878 r. podpisany został pokój w San Stefano, a Kongres Berliński w VI 1878 r. uchwalił m. in. podział Bułgarii na wasalne wobec Turcji Księstwo Bułgarskie i autonomiczną Rumelię Wsch., wchodzącą w skład Turcji. 117. Powstanie żołnierskie w Bułgarii w 1918 r. 14 IX 1918 r. rozpoczęła się ofensywa wojsk Ententy na froncie salonickim, a 17 IX front został przerwany i 13 dywizji bułgarskich, odmawiając dalszej walki, zaczęło uchodzić do kraju. Bułgarska Partia Socjalistyczna zorganizowała bunt wojska; pierwszy oddział zbuntował się 22 IX 1918 r., w m. Władają (4 km na płd. zach. od Sofii). Jeden z oddziałów zdemolował siedzibę sztabu głównego w Kiustendił. Bunt ogarnął ok. 40 000 żołnierzy. Powstały rewolucyjne komitety żołnierskie, a zbuntowane pułki skupiły się w Kiustendił, Górnej Dżumai i w Radomirze, a następnie wszystkie skoncentrowały się w Radomirze. Dowództwo z ramienia partii socjalistycznej (BRSDP) objął ppłk B. Nikołczew. Zaalarmowany rząd bułgarski zwrócił się do Ententy z prośbą o zawieszenie broni, uwolnił z więzienia przywódcę opozycji - A. Stambolijskiego i wysłał go z grupą posłów i ministrem wojny do Rado-miru na pertraktacje. Stambolijski i poseł R. Da- skałow przeszli na stronę buntowników i stanęli na czele ruchu. 27 IX proklamowano w Radomirze republikę ze Stambolijskim jako prezydentem; Daskałow, mianowany wodzem naczelnym, ruszył z 8- tysięczną armią na Sofię. 30 IX doszło do krwawej bitwy pod Sofią, w rejonie wsi Górna Bania, Bojana i Kniażewo, w której wojska rządowe, wsparte dywizją niemiecką, rozgromiły zbuntowane oddziały, a następnie 2 X zajęły Radomir. Daskałow zbiegł do Salonik, a Stambolijski ukrył się w Sofii. Przed sądami stanęło 40 000 żołnierzy i 800 oficerów; 2500 osób skazano na śmierć. 118. Przewrót w Bułgarii w VI 1923 r.________ Rząd chłopski A. Stambolijskiego toczył zaciętą walkę polityczną z partiami burżuazyjnymi. Napiętą sytuację wykorzystały ugrupowania mieszczańskie i Liga Wojskowa; przy poparciu cara 102 103 Borysa III dokonały w nocy z 8 na 9 VI 1923 r. przewrotu. Na czele spisku stanął gen. I. Wyłkow i gen. W. Lazarow. Ministrowie zostali areszto- wani przez junkrów i żołnierzy garnizonu Sofii. A. Stambolijski zorganizował zbrojny opór, ale 11 VI jego oddział został rozbity pod Pazar-dżykiem, a on sam schwytany i 14 VI zamordowany. Dla wsparcia rządu Stambolijskiego wybuchły w całej prawie Bułgarii lokalne powstania. W Plewnie robotnicy pod wodzą A. Hałaczewa opanowali prawie całe miasto, ale na polecenie KC Bułgarskiej Partii Komunistycznej przerwali walkę. Plewen i Szumen zostały oblężone przez chłopów, a Radomir, Trojan i Orchanie - zajęte. Po kilku dniach wojsko i bojówki spiskowców opanowały sytuację i rozpoczęły akcje represyjne. Znaczna liczba członków Związku Rolniczego i komunistów uszła do Jugosławii. 119. Powstanie wrześniowe w Bułgarii w 1923 r. Bułgarska Partia Komunistyczna przygotowała powstanie celem obalenia faszyzującego rządu A. Gankowa, ten jednak uderzył pierwszy -12 IX 1923 r. uwięziono ok. 2000 komunistów. Powstanie wybuchło jednak zgodnie z planem -23 IX, w okręgach; wraczańskim i widyńskim, z głównym ośrodkiem w okręgu wraczańskim. Utworzono Główny Wojskowo-Rewolucyjny Komitet Powstańczy, w skład którego weszli: W. Kołarow, G. Dymitrow i G. Genów. Powstanie objęto tylko niektóre rejony kraju, mianowicie okolice Pazardżyku, Bracigowo, Razłog, Popowo, Grudowo i Tyrnowo. Masowy charakter przyjęło tylko w płn.-zach. Bułgarii. Walki rozpoczęły się już 13 IX we wsi Mygliż, pod Kazanłykiem, ale powstańcy zostali wyparci w góry. W nocy z 19 na 20 IX powstanie wybuchło w całej ziemi staro-zagorskiej, jednak Starej Zagory, Kazanłyku i Czirpanu nie udało się zdobyć. Powstańcy opanowali Nową Zagorę, jednak bez koszar; wojsko 104 ściągnięte z okolicznych garnizonów odbiło miasto. 23 IX oddział powstańczy Christo Michajłowa zdobył m. Ferdinand; zdobyto Kneże, Oriachowo, Białą Slatinę i Berkowice. Nadeszłe silne oddziały wojska pobiły 26 IX powstańców pod Kriwodo- łem, odbiły Ferdinand i Berkowice. Rozpoczęła się seria porażek powstańców i zaczęli oni ucho- dzić do Jugosławii. Do 29 IX powstanie zostało stłumione. W wyniku działań wojskowych i represji zginęło ok. 4000 ludzi. 120. Powstanie w Bułgarii w 1944 r.________ II wojna światowa w 1939-45 r. Od 1941 r. Bułgaria współpracowała z Niemcami i uczestniczyła w okupacji Jugosławii i Grecji; od tegoż roku powstał w niej ruch oporu i rozpoczął się ruch partyzancki. 17 VI 1942 r. partia komu- nistyczna utworzyła Front Ojczyźniany oraz zorganizowała Narodowowyzwoleńczą Powstańczą Armię (NOPA), która w 1944 r. liczyła ok. 20 000 ludzi. Gdy wojska radzieckie doszły w 1944 r. do Dunaju - Bułgaria ogłosiła 26 VIII neutralność i powołała rząd partii chłopskiej (BZNS) z K. Murawiewem na czele. Pomimo tego ZSRR wypowiedział 5 IX wojnę Bułgarii i 8 IX wojska 3 Frontu Ukraińskiego, liczące 258 000 żołnierzy pod dowództwem marsz. F. I. Tołbuchina, przekroczyły granicę, a równocześnie Front Ojczyźniany wszczął zbrojne powstanie w Sofii (9 IX). Szturmowe oddziały NOPA pod dowództwem T. Żiwkowa wtargnęły do gmachów ministerialnych i aresztowały członków Rady Regencyjnej, rządu i Naczelnego Dowództwa; zostali oni rozstrzelani bez sądu. Władzę objął Front Ojczyźniany z K. Gieorgiewem na czele. Na wieść o powstaniu w Sofii oddziały partyzanckie przystąpiły do akcji w całym kraju, likwidując władze monarchistyczne; wojsko zachowało się biernie. 105 walki całą 8 A, XI Korpus Piechoty i XVI KPanc. oraz wzmocnili nacisk 4 A od strony Torunia na tyły zgrupowania. 14 IX trzy dywizje piechoty gen. W. Bortnowskiego wznowiły natarcie na kierunku Skierniewic, zdobywając po zaciekłych walkach Łowicz, ale zagrożone odcięciem przez pojawienie się idącej spod Warszawy na Sochaczew niemieckiej dywizji pancernej - wycofały się za Bzurę, a 15 IX rozpoczął się odwrót całego zgrupowania przez dolną Bzurę do Puszczy Kampinoskiej. Gen. T Kutrzeba opuścił armię 17 IX i wraz ze sztabem udał się do Warszawy. Tegoż dnia Niemcy uderzyli z Sochaczewa, opanowali przeprawy (mosty) przez rzekę i jednocześnie zaatakowali polskie zgrupowanie od płd.; ok. 300 samolotów rozpoczęło całodzienne bombardowanie. Pod bezustannym ogniem, ponosząc ogromne straty, Polacy usiłowali przebić się do puszczy, ale udało się to jedynie ok. 30 000 żołnierzy, a reszta - ok. 200 000 żołnierzy - dostała się niewoli. 124. Bitwa morska przy Calais - 7/8 VIII 1588 r. Wojna angielsko-hiszpańska w 1587-1604 r. Płynąca Kanałem La Manche do portów Flandrii armada hiszpańska - 130 okrętów, z 19 000 marynarzy i żołnierzy, sporadycznie atakowana przez płynącą w ślad za nią flotę angielską, stanęła 6 VIII 1588 r. na redzie portu Calais. Dowodzący armadą adm. A. de Medina Sidonia słał stąd listy do wodza armii hiszpańskiej w Niderlandach -gen. A. Farnese, żądając amunicji i 31 000 żołnierzy, przewidzianych planem inwazji Anglii, ten jednak nie mógł tego uczynić, gdyż flota holen- derska adm. J. von Nassau blokowała porty i uj- ścia rzek. Zgrupowanie wielkiej floty w porcie wykorzystali Anglicy i korzystając z dogodnego wiatru puścili na nią, nocą z 6 na 7 VIII, 8 bran-derów. Adm. Medina Sidonia przewidując taką możliwość zarządził na noc ostre pogotowie 108 i osłonił flotę łodziami, których załogi winny bosakami zaczepiać brandery i odprowadzać na boki, ku brzegowi. 6 branderów przerwało się jednak przez osłonę, wzniecając panikę na hisz- pańskich okrętach, które w popłochu, gnane wichrem i prądami, uchodziły na pełne morze; galeon „San Lorenzo" osiadł na mieliźnie. Adm. Medina Sidonia starał się osłonić pięcioma galeonami uciekające przed Anglikami rozproszone okręty armady, stanowiące łatwy łup. Szczęściem dla Hiszpanów tylko wiceadm. F. Drakę docenił okazję i rzucił się ze swoimi 20 okrętami w pogoń. Pozostali dowódcy - Ch. Howard, M. Frobisher i J. Hawkins ze swoimi eskadrami wdali się w walkę z osłaniającymi galeonami i z unieruchomionym „San Lorenzo". 8 VIII 60 hiszpańskich okrętów zdołało sformować szyk 1 Drakę, po czterogodzinnej walce w rejonie mielizn Gravelines, musiał się wycofać. Bitwę przerwała nagła ulewa, a i obu stronom zabrakło amunicji, armada więc, nie niepokojona więcej, spokojnie popłynęła ku Dunkierce. Hiszpanie stracili 3 galeony, a wszystkie pozostałe były uszkodzone ogniem dział. Anglicy stracili 8 statków użytych na brandery i ok. 100 zabitych. 125. Bombardowanie twierdzy Callao w Peru - 2 V 1866 r._____________________ Wojna Peru, Chile i Ekwadoru z Hiszpanią w 1863-71 r. Pragnąc wyegzekwować odszkodowanie za zajęcie dóbr hiszpańskich poddanych, osiadłych w Peru, Hiszpania wysłała w 1863 r. eskadrę okrętów wojennych pod dowództwem kontradm. M. A. Pin-zona, która zajęła bogate w guano peruwiańskie przybrzeżne wyspy Chincha. Rozpoczęły się rokowania z Peru, a w międzyczasie przybyły Hiszpanom posiłki z wiceadm. J. M. Pareja, który objął 109 dowództwo całości. 27 I 1865 r. prezydent Peru J. A. Pezet uznał roszczenia hiszpańskie, ale został obalony i na czele państwa stanął płk M. I. Prado, który 25 IX 1865 r. wypowiedział wojnę Hiszpanii. Po stronie Peru stanęły Chile, Boliwia i Ekwador, ale czynnie wystąpiło tylko Chile. 26 XI 1865 r. chilijska korweta „Esmeralda" zdobyła, po walce, hiszpańską kanonierkę „Yirgen de Covadonga"; na wieść o tym wiceadm. Pareja popełnił samobójstwo. Dowództwo eskadry objął adm. Casto Mendez- Nuńez, który rozpoczął blokadę wybrzeży Chile, topiąc statki handlowe; 31 III 1866 r. zbombardował port Yalparaiso. 25 IV 1866 r. hiszpańska eskadra, licząca 11 okrętów, podeszła pod nadbrzeżną peruwiańską twierdzę Callao i 2 V rozpoczęła ciężki ostrzał, wyrządzając wielkie zniszczenia i straty w ludziach - ok. 2000 zabitych i rannych. Forty odpowiedziały ogniem 51 dział, uzyskując liczne trafienia i zadając straty w ludziach - ok. 300 zabitych i rannych, m. in. ranny został adm. Mendez. Admirał Mendez, nie mając wojsk desantowych i wyczerpawszy amunicję, po naprawie uszkodzeń okrętów przy wysepce San Lorenzo zadecydował zakończenie akcji represyjnej i powrót do Hiszpanii. 126. Bitwa w wąwozie Calugareni - 23 VIII 1595 r. Wojna ligi antytureckiej z Turcją w 1594-96 r. l XI 1594 r. hospodar Wołoszczyzny Michał, wasal turecki, potajemnie należący do ligi anty- tureckiej, rozpoczął z armią 8000 żołnierzy rumuńskich i 2000 węgierskich działania wojenne przeciwko Turcji, napadając na garnizony tureckie. 21 VIII 1595 r. ponad 100-tysięczna armia turecka pod dowództwem Sinana Paszy przeprawiła się przez Dunaj i wkroczyła na Wo- łoszczyznę, kierując się na Bukareszt. Michał, zbyt słaby, aby stawić czoło Turkom w otwartym polu, postanowił zaatakować ich na drodze z Giurgiu, 10 km przed Bukaresztem, gdzie w bagnistym, otoczonym lasami wąwozie Calugareni prowadziła ona przez wąski most. Gdy 20--tysięczna turecka straż przednia pod dowództwem Saturadżi Mehmeda Paszy dotarła 21 VIII do wąwozu i zatrzymała się w nim czekając na główne siły - została zaatakowana przez jazdę rumuńską. Sinan skierował do wąwozu jazdę i janczarów z działami i w ślad za nimi ruszył z przednimi oddziałami do wąwozu, gdzie po odparciu Rumunów zatrzymał się na noc. Rankiem 23 VIII po ostrzale artyleryjskim Rumuni ruszyli do boju. Po trzech godzinach zaciętej walki, prowadzonej ze zmiennym szczęściem, Turcy uzyskali przewagę i Rumuni zaczęli się cofać, ale w tym momencie nadeszły dla nich posiłki - 300 żołnierzy z muszkietami - i walka zawrzała na nowo. Rumuńskie działa rozpoczęły ogień ze wzgórz, a Węgrzy i Kozacy obeszli bokami Turków i uderzyli na ich tyły, wzniecając zamieszanie w ich szeregach, a gdy ranny został Saturadżi - żołnierze jego zaczęli uciekać. Sinan nie był w stanie opanować paniki, przy tym koń jego wpadł w bagno, a paszę ocalił wierny żołnierz. Noc przerwała walkę, w której główne siły tureckie nie uczestniczyły, co biorąc pod uwagę, Michał wycofał się ze swoimi przemęczonymi żołnierzami, otwierając Turkom drogę do Bukaresztu. 127. Oblężenie Cambrai - 28 111-17 IV 1677 r. Wojna Francji z koalicją w 1672-78 r. Cambrai - miasto w płn.-wsch. Francji, zdobyte w 1544 r. na Francuzach przez hiszpańskiego króla Karola V, było silnie ufortyfikowane, z załogą 14 000 żołnierzy i 1000 uzbrojonych miesz- 110 111 czan pod dowództwem Pedra Zavala. 28 III 1677 r. armia francuska przystąpiła do oblężenia miasta. Po wykonaniu podkopów, po długotrwałym bombardowaniu i licznych szturmach, miasto 5 IV skapitulowało, ale Zavala wycofał się z częścią garnizonu do cytadeli i skutecznie odpierał ataki Francuzów. 17 IV, gdy artylerią i minami dokonano wyłomów w murach i zapowiedziano szturm generalny, Zavala kapitulował i wraz ze swymi 2400 żołnierzami opuścił cytadelę. 128. Bitwa pod Carabobo - 24 VI 1821 r.______ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. 25 XI 1820 r. hiszpański gen. P. Morillo i S. Boli- var podpisali 6-miesięczny rozejm, ale gdy w I 1821 r. zbuntowała się część garnizonu i mieszczanie wiernego dotychczas Hiszpanom m. Maracaibo - następca gen. Morillo, gen. M. La Torre, uznał to za zerwanie rozejmu i wznowił działania wojenne. Bolivar połączył swoje oddziały z korpusami gen. R. Urdanety i J. Paeza, gromadząc ok. 6300 żołnierzy i w VI 1821 r., wykorzystując odciągnięcie części sił hiszpańskich z frontu centralnego w celu obrony stolicy - Caracas, atakowanej od wsch. przez gen. J. Bermudeza, ruszył przeciwko 5-tysięcznej armii gen. La Torre. Do spotkania doszło 24 VI 1821 r. pod wsią Carabobo; La Torre zajął stanowiska we wsi, położonej w wąwozie, z zabezpieczeniem skrzydeł: prawego - przez góry, lewego - przez podmokły teren. Bolivar związał Hiszpanów walką frontową, a gen. Paez z trzema batalionami obszedł górskimi ścieżkami prawe skrzydło Hiszpanów, zagarniając ich artylerię. Jazda hiszpańska - 1500 żołnierzy - uderzyła na oddziały Paeza, rozbijając dwa bataliony llaneros, ale trzeci batalion - Legion brytyjski liczący 1000 żołnierzy -stawił zacięty opór i odparł Hiszpanów, zadając 112 im ciężkie straty. Walka na tyłach wznieciła zamieszanie w hiszpańskich szeregach i spowodowała ich pospieszny odwrót do Puerto Cabello, kryty przez doborowy pułk - 600 żołnierzy. Straty Hiszpanów - ok. 500 żołnierzy, a republikanów -30 zabitych i 100 rannych. 129. Zatopienie transportowca USA „Card" - 2 V 1964 r.______________________ Wojna wietnamska w 1957-75 r. 2 V 1964 r. w porcie Sajgonu, na rz. Mekong, w wyniku eksplozji osiadł na dnie na głębokości 14,5 m transportowiec amerykańskiej marynarki wojennej „Card" o wyporności 15 000 ton. Strat w ludziach nie było. Statek przywiózł do Wietna- mu helikoptery i samoloty, a zabierał uszkodzone helikoptery. Wybuch, który spowodował wyrwę o wymiarach 8 m na l m, poniżej linii wodnej - nastąpił 5 godzin przed odpłynięciem statku. Ładunek wybuchowy podłożyli partyzanci Viet Congu. 130. Bitwa pod Carpinteria - 19 IX 1836 r._____ Wojna domowa w Urugwaju w 1836-38 r. Bohater walk wyzwoleńczych, gen. F. Rivera, sprawował urząd prezydenta Urugwaju do 1834 r., po nim władzę przejął C. Anaya, a następnie prezydentem został w 1836 r. gen. N. Ori-be. Prezydent Oribe dbał o rozwój gospodarczy kraju, rządził rozumnie i uczciwie, zwalczał samowolę starej administracji i ograniczał wyzysk chłopów; działania te przysporzyły mu wielu wpływowych wrogów. Bazując na niezadowolonych elementach wzniecili oni w VII 1836 r. powstanie w kilku rejonach kraju pod hasłem obrony konstytucji. Na czele powstania stanął gen. F. Rivera, a z pomocą przyszedł mu dyktator 113 Argentyny, J. M. de Rosas, przysyłając oddział żołnierzy pod dowództwem płk. J. A. Lavalleja. W kraju zapanowało zamieszanie. 19 IX 1836 r. prezydent gen. Oribe na czele 1500 kawalerzys- tów stoczył bitwę pod Carpinteria, w której roz- gromił powstańcze oddziały; gen. Rivera i inni przywódcy zbiegli do Brazylii. Spokój w kraju trwał krótko, gen. Rivera nie zrezygnował z walki o władzę i 22 X 1837 r., wspomagany jak i po- przednio przez żołnierzy argentyńskich, wkroczył do Urugwaju i w bitwie pod Yucutujei pokonał oddział wojsk rządowych. Gdy 15 VI 1838 r. ponownie zwyciężył w bitwie pod El Palmar -gen. Oribe zrezygnował ze swego urzędu i wyjechał do Buenos Aires, a gen. Rivera wkroczył do Montevideo i 11 XI 1838 r. wybrany został prezy- dentem Urugwaju. 131. Bitwa morska przy porcie Casma - 18 l 1839 r.____________________ Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1837-39 r. Prezydent Boliwii, gen. A. Santa Cruz spowodował usunięcie w 1836 r. prezydenta Peru - A. Ga- marry i utworzył Federację Peru-Boliwia, stając na jej czele jako dyktator. Chile nie uznało tej federacji i XI 1836 r., wypowiedziało jej wojnę. W trakcie działań wojennych gen. Santa Cruz, nie dysponując flotą wojenną, zawarł umowę z działającym na pobliskich wodach francuskim korsarzem, kpt. L. Blanchet, dowodzącym trzema okrętami z załogami składającymi się z międzynarodowych awanturników; obiecał mu 200 000 dolarów za zniszczenie eskadry chilijskiej, blokującej peruwiańskie porty. 18 I 1839 r. chilijska eskadra kpt. R. Simpsona zaatakowana została przed peruwiańskim portem Casma (350 km na płn. od Callao) przez korsarskie okręty Blan-cheta. Siły byty równe, po 3 okręty, korsarze przeważali uzbrojeniem, a Chilijczycy wyszkolę- 114 niem. Korsarze zaatakowali z dwóch stron, ot- wierając piekielny ogień z dział i broni ręcznej, ale Chilijczycy stawili mężny opór, odpowiadając celnym ogniem. Po 3 godzinach walki korsarze porzucili jeden palący się własny okręt i wycofali się. 132. Bitwa pod Cassel - 23 VIII 1328 r. Wojny flandryjskie w 1297-1385 r. W 1322 r. rządy w hrabstwie Flandrii objął -po śmierci ojca - młody hr. Ludwik de Nevers. Wychowywał się on na dworze francuskim i Fla- mandczycy - niechętni Francuzom - uważając go za Francuza, usposobieni byli do niego nieprzy- jaźnie, toteż gdy oddał przynależne im prawa handlowe w porcie Sluys hrabiemu J. de Namur - wybuchł bunt mieszczan Brugii, który obrócił się przeciwko profrancuskim magnatom; palono i rabowano zamki, obydu hrabiów uwięziono, wkrótce jednak spór załagodzono. Rozruchy powtórzyły się w 1324 r., ale pośrednictwo króla Francji Karola IV Pięknego i tym razem dopro- wadziło do ugody. Gdy w 1328 r. król Karol zmarł, mieszczanie znów wystąpili zbrojnie i zaczęli niszczyć siedziby magnatów; wówczas na prośbę hr. Ludwika nowy król francuski Filip VI zebrał silną armię i ruszył ku Flandrii. Buntownicy, po których stronie stanęła większa część Zach. Flandrii, zgromadzili masę uzbrojonego mieszczaństwa, nad którym dowództwo objął Niklaes Zanneke. Do spotkania doszło 23 VIII 1328 r. pod m. Cassel; mieszczanie nie ulękli się rycerstwa i zaatakowali z taką furią, że o mało nie wzięli do niewoli samego króla. W toku zaciekłej bitwy uwidoczniła się wkrótce przewaga rycerstwa, mieszczanie zostali rozgromieni, poległ Zanneke i ok. 9000 jego ludzi, reszta rozpierzchła się. W rezultacie tej klęski zbuntowane miasta skapitulowały. 115 133. Odbicie Cayenne przez Francuzów - 18 XII 1676 r.__________________ Wojna Francji z koalicją w 1672-78 r. 6 V 1676 r. adm. J. Binckes z eskadry holender- skiego adm. M. A. de Ruytera, operując z Suri- namu, zajął niespodziewanym atakiem stolicę francuskiej Gujany - Cayenne, umocnił miasto szańcami i obsadził garnizonem 400 żołnierzy. Na kategoryczny rozkaz króla Francji Ludwika XIV min. marynarki, J. B. Colbert, zorganizował w wielkiej tajemnicy wyprawę dla odbicia miasta i wkrótce flotylla transportowców z kilkoma batalionami żołnierzy, eskortowana przez 10 okrętów liniowych, 2 fregaty i 2 gale-ony, pod dowództwem adm. hr. J. d'Estrees, wyruszyła do Gujany. Hr. d'Estrees nie zaatakował frontalnie, jak to było przyjęte, a - co było bez precedensu - wysadził desant nocą w pobliżu miasta i 18 XII 1676 r. o świcie zaatakował. Holendrzy, chociaż całkowicie zaskoczeni, bronili się zawzięcie, jednak przewaga liczebna Francuzów i gwałtowność ich ataku spowodowały, że walka trwała krótko. Holendrzy ponieśli znaczne straty, zmuszeni zostali do opuszczenia miasta i ścigani - uszli na płd. wsch., w rejon zatoki Oyapock. 134. Bitwa pod Cedynią - 24 VI 972 r. Pierwszy zbrojny najazd na Polskę rozpoczął się bezpośrednio po zakończeniu podboju słowiań- skich księstw na ziemiach połabskich. W 972 r. margrabia saskiej Marchii Wschodniej Hodon z hufcem rycerzy, wzmocniony oddziałem rycerzy hr. Zygfryda z Walbecku, przeprawił się na wsch. brzeg Odry, w rejonie na płd. od Cedyni. Przeciwko Niemcom wystąpił brat Mieszka I - ks. Czcibor z drużyną pancernych i tłumem pos- politego ruszenia. W pierwszym starciu Polacy zostali pobici, część rycerzy padła i część pospolitego ruszenia rozpierzchła się po okolicy, ale główne siły nie uległy panice i wycofały się na płn., do warownego nadodrzańskiego grodu -Cedyni, wzmacniając jego załogę. Tutaj 24 VI rozegrała się decydująca bitwa, w której Niemcy ponieśli klęskę, a Hodon z resztkami swojego rycerstwa uciekł w popłochu, ścigany przez zwycięzców. 135. Bitwa morska w zatoce Qesme - 7 VII 1770 r.____________________ Wojna rosyjsko-turecka w 1768-74 r. Rosyjska eskadra adm. hr. A. G. Orłowa - 9 li- niowców, 3 fregaty, l okręt artyleryjski i 17 okrę- tów pomocniczych - poszukując floty tureckiej na Morzu Egejskim, znalazła ją, stojącą na kotwicy w Zatoce Chioskiej - 16 liniowców, 6 fregat i ok. 50 małych jednostek pod dowództwem kapudana D. Hasan Paszy. Rosyjska straż przednia pod dowództwem adm. G. A. Spiridowa zaatakowała turecką flotę i w dwugodzinnej walce zatopiła flagowy okręt turecki „Real Mustafa", tracąc liniowiec „Ewstafij". Turecka eskadra uszła do zatoki Cesme, pod osłonę artylerii nadbrzeżnej i tam została zablokowana. Adm. Spiridow wysłał w nocy na 7 VII siedem okrętów pod dowódz- twem kontradm. S. K. Greiga; okręty te weszły pod ogniem do zatoki, stanęły na kotwicy i otwo- rzyły ogień na stłoczone okręty tureckie, a na- stępnie Greig wypuścił 4 brandery, z których jeden podpalił turecki liniowiec. Ogień przerzucił się na sąsiednie okręty i zniszczył turecką flotę; spaliło się 15 liniowców, 6 fregat i 40 małych statków, a l liniowiec i 5 galer - poddały się. Zginęło ok. 11 000 ludzi. Rosjanie stracili 11 ludzi, bez strat w okrętach. 116 117 136. Bitwa pod Chacabuco - 12 II 1817 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Armia 1200 ochotników argentyńskich gen. J. San Martina i chilijskich powstańców gen. B. O'Higginsa szła z La Pląta przez Andy, aby wyzwolić Chile spod hiszpańskiego panowania. Hiszpański gubernator, F. C. Marco del Pont na wieść o inwazji zebrał wszystkie siły - 2000 żołnierzy i posłał je pod dowództwem bryg. R. Ma-roto, aby bronił przejść, ale ten nie zdążył, gdyż San Martin przeszedł już szczyty gór i schodził w dolinę. Do starcia doszło 12 II 1817 r. pod m. Chacabuco. Idący z piechotą w awangardzie gen. O'Higgins nie czekając na resztę swego oddziału zaatakował Hiszpanów, ale został odparty ogniem artylerii, a po ponownym, znów odpartym ataku położenie jego stało się krytyczne. Tymczasem nadszedł gen. San Martin z resztą oddziału i oceniając sytuację, rzucił bezzwłocznie kawalerię na skrzydła Hiszpanów, a równocześnie piechota zaatakowała centrum. Kawaleria zdobyła działa, Hiszpanów otoczono ze wszystkich stron 1 po zaciętej walce rozbito. Stracili oni ok. 500 zabitych i ok. 600 jeńców. Straty San Martina wyniosły 12 zabitych i 120 rannych. 137. Bitwa nad rz. Chałchyn Goł - 2 Vll-31 Viii 1939 r.________________ Japońska agresja na Mongolię w 1939 r. W V 1939 r. dowództwo japońskiej Armii Kwan- tuńskiej zorganizowało szereg prowokacji na granicy Mongolii i zgrupowało 38-tysięczną armię z zamiarem przekroczenia granicznej rz. Chałchyn Goł i zniszczenia stojących za rzeką oddziałów radziecko-mongolskich. 2 VII Japończycy zaatakowali, ale w trzydniowej zaciekłej walce w rejonie góry Bain Cagan zostali rozgromieni, tracąc ok. 10 000 żołnierzy. 8 VII Japończycy uderzyli ponownie i ponownie zostali odparci ze stratą 5500 żołnierzy. Wówczas Japończycy skierowali w rejon walk 6 A gen. Ogisu Rippo, liczącą 75 000 żołnierzy z 500 działami, 182 czołgami i ok. 300 samolotami. Wzmocniona w międzyczasie armia radziecko- mongolska, dowodzona przez gen. G. K. Żukowa i marsz. Ch. Czojbałsa-na, liczyła 57 000 żołnierzy z 542 działami, 498 czołgami i 515 samolotami. 20 VIII wojska ra-dziecko-mongolskie po silnym przygotowaniu artyleryjskim zaatakowały Japończyków, wiążąc ich w centrum frontu, a dwiema grupami po 15 000 jazdy i oddziałów zmotoryzowanych uderzyły na skrzydła, rozbiły je i posuwając się wzdłuż granicy zamknęły kocioł. Japońskie próby przebicia się z zewnątrz nie powiodły się i po zaciekłych, trwających do 31 VIII walkach okrążone oddziały zlikwidowano. Straty japońskie -61 000 zabitych, rannych i jeńców, a radziecko-mongolskie - 18 500. 138. Zdobycie zamku Chapultepec - 14 IX 1847 r._____________________ Wojna USA z Meksykiem w 1847/48 r. Po zdobyciu Churubusco i Molino del Rey drogę do stolicy Meksyku zagradzała amerykańskiemu gen. W. Scottowi jeszcze tylko jedna przeszkoda - obronny, położony na wysokiej płaskiej górze o stromych zboczach zamek Chapultepec z załogą ok. 800 żołnierzy i 40 kadetów, pod dowództwem gen. N. Bravo. Specjalnie dobrany oddział 2654 żołnierzy amerykańskich pod dowództwem kpt. S. Caseya obszedł w nocy z 13 na 14 IX górę od tyłu, wspiął się cicho po stromym zboczu i wtargnął do zamku; po zaciekłej walce o każdą kondygnację Amerykanie opanowali zamek. 6 meksykańskich kadetów, nie chcąc dostać się do niewoli, skoczyło w przepaść, ponosząc śmierć. 118 119 i Równocześnie amerykańskie oddziały gen. J. A. Ouitmana, G. J. Pellowa i W. J. Wortha -ok. 7000 żołnierzy - uderzyły na pierścień szańców przy górze, zdobywając je szturmem. Przed atakiem Amerykanie postawili przed zamkiem szubienice i powiesili żołnierzy irlandzkiego pułku, którzy zdezerterowali z armii USA do Meksy-kanów, a następnie dostali się do niewoli w Chu-rubusco. Straty meksykańskie - ok. 1000 zabitych i rannych i 823 jeńców, a amerykańskie - 130 zabitych, 703 rannych i 29 zaginionych. 139. Oblężenie Charlestony - 29 111-12 V 1780 r. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Brytyjczycy, zrażeni niepowodzeniami na północy kraju, postanowili przenieść działania wojenne na południe, gdzie większość ludności pozostała lojalna wobec króla. 27 XII 1779 r. gen. H. Clin- ton wyruszył z Nowego Jorku do Charlestonu w Płd. Karolinie, wioząc na okrętach 8500 żołnie- rzy. Okrętami wojennymi dowodził adm. Marriot Arbuthnot. 14 II 1780 r. wylądowano poniżej Charlestonu, gdzie lord F. Rawdon przyprowadził posiłki, wzmacniając armię gen. Clintona do 12 700 żołnierzy. Miasta broniła amerykańska Armia Południowa gen. B. Lincolna, licząca 5096 milicjantów. Portu strzegły dwa forty - Sullivan i Johnson. 10 IV, po odmowie kapitulacji, rozpo- częto prace oblężnicze i bombardowanie miasta. 4 IV ppłk Banastre Tarleton rozbił amerykański oddział gen. I. Hubera, ubezpieczający drogę odwrotu Lincolna, biorąc 60 jeńców. 25 IV zdo- byto fort Sullivan, 9 V rozpoczęto potężne bom- bardowanie miasta, a 12 V - pod naciskiem władz cywilnych - Lincoln skapitulował. Straty amerykańskie - 90 zabitych, 140 rannych i 5466 jeńców oraz 4 okręty. Brytyjczycy stracili 268 zabitych i rannych. Była to największa klęska Amerykanów w wojnie o niepodległość. 120 140. Bitwa pod Chattanooga - 23-25 XI 1863 r. Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. Od 1862 r. Chattanooga - ważny węzeł komuni- kacyjny - była bazą operacyjną 60-tysięcznej armii konfederatów gen. B. Bragga na froncie zachodnim. W końcu VII 1863 r. armia federalna gen. W. S. Rosencransa zręcznym manewrem zmusiła konfederatów do opuszczenia miasta, ale gdy następnie 19 IX została pobita przez Bragga w bitwie nad potokiem Chickamauga - konfederaci znów podeszli pod miasto. Nie zdołali go jednak odzyskać, gdyż Rosencrans otrzymał posiłki - korpus gen. W. T. Shermana i 30-tysięczną armię gen. J. Hookera. Zajęli więc pozycje na wsch. od miasta, nad rz. Temessec, na 300 m wysokiej, o stromych zboczach, górze Lockert Mountain i na grzbiecie urwistego wzgórza tzw. Missionary Ridge, gdzie ustawili artylerię. W X 1863 r. naczelnym dowódcą federalnego frontu zach. mianowano gen. U. Granta i 23 XI rozpoczął on natarcie 80-tysięczną armią. Gen. Sherman uderzył na lewym skrzydle na Missionary Ridge, gen. Grant w centrum, a gen. Hooker, na prawym skrzydle, na kluczową pozycję - Lockert Mountain. 4 dywizje korpusu gen. G. H. Thomasa z armii gen. Hookera uderzyły na okopaną u podnóża góry Lockert piechotę, zdo- były okopy i pod huraganowym ogniem zaczęły się wspinać, w ślad za uciekającymi konfederatami, po niemal pionowym zboczu. Konfederaci okopani na szczycie tak byli zaszokowani atakiem masy 18 000 żołnierzy Unii, że ogarnęła ich panika i zaczęli uciekać. Po ciężkich dwudniowych walkach pozycje konfederatów zostały przełamane i armia ich zmuszona została do wycofania się na wsch., do Georgii. Konfederaci stracili 361 zabi- tych, 2160 rannych i 414 jeńców, federalni - 753 zabitych, 4722 rannych i 349 zaginionych. 121 141. Bitwa pod Cheroneją, w Grecji, w 338 r. p. n. e. Wojna Macedonii z Atenami w 340-338 r. p. n. e. Pod pretekstem interwencji w drobnym konflikcie wewnętrznym w Grecji Filip II Macedoński wkroczył do Grecji Środkowej na czele armii 32 000 żołnierzy i zajął ważny strategiczny punkt - Ela-teę, przez którą prowadziła droga do Teb i Aten. Zamysłem jego działania była chęć uzyskania hegemonii nad Helladą. Ateny zawarły przymierze z Beocją; dowództwo nad armią przypadło Tebom, a nad flotą - Atenom. Akarnanowie i Eubejczycy przyłączyli się do aliansu Teb i Aten, a silne plemię Etolów - do Macedończyków. Filip zdobył najważniejszy port Lokrów - Naupaktos i przekazał go Etolom, następnie posuwając się ku Atenom rozgromił 10-tysięczny korpus Chare-sa, złożony z najemników, a wówczas armia sprzy- mierzonych cofnęła się ku równinie Cheronei. Dalszy odwrót oddałby wielką część Beocji w ręce Filipa, do czego Teby nie mogły dopuścić, dlatego naczelny wódz sprzymierzonych, Tebańczyk Thea-genes zdecydował się przyjąć tu walną bitwę. Do bitwy doszło 2 VIII 338 r. p. n. e. Prawe skrzydło greckie obsadzili Beoci, lewe - Ateńczy- cy, a centrum - reszta sprzymierzonych i najem- nicy; siły greckie wynosiły ok. 30 000. Filip ustawił najlepsze swe oddziały wraz z ciężką kawalerią na lewym skrzydle; była to masa uderzeniowa mająca rozstrzygnąć bitwę. Centrum i prawe skrzydło miały być bierne. Atak lewego skrzydła macedońskiego, dowodzonego przez młodziutkiego następcę tronu - Aleksandra, złamał Beotów, a „święty hufiec" tebański został zniszczony. W tym momencie Filip, który rozmyślnie nakazał ustępować swojemu prawemu skrzydłu, aby ściągnąć Ateńczyków ze wzgórz - zaatakował ich i odniósł łatwe zwycięstwo; 1000 Ateńczyków po- legło, a 2000 dostało się do niewoli. Centrum, zaatakowane z dwóch stron, uległo zagładzie. Filip nie poszedł dalej; zaproponował on Ateń-czykom przystąpienie do nowego związku, który pod przewodnictwem Macedonii objąłby wszystkie państwa greckie. Ateny wyraziły zgodę. Grecja dostała się pod hegemonię Macedonii. 142. Bitwa morska w zatoce Chesapeake - 5 1X1781 r.____________________ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Z francuskiej bazy na Haiti przybyła do zatoki Chesapeake eskadra adm. F. J. P. de Grasse -28 okrętów liniowych i kilka fregat z transportem 3300 żołnierzy francuskich. 5 IX de Grasse na prośbę Washingtona wysłał do płn. krańca zatoki 8 okrętów liniowych pod dowództwem adm. J. M. Barrasa, celem przeprawienia 1890 żołnierzy amerykańskich spod Filadelfii pod Yorktown. Anglicy, uzyskawszy informację o pojawieniu się w głębi zatoki okrętów francuskich, wysłali z Nowego Jorku eskadrę adm. T. Gravesa z 19 okrętami liniowymi i 6 fregatami, celem zniszczenia francuskich okrętów. Wszedłszy 5 IX do zatoki Chesapeake Anglicy natknęli się na długą kolumnę eskadry francuskiej. Zaskoczenie było obu- stronne. Dla Anglików była to wspaniała okazja do rozcięcia i zniszczenia częściami francuskiej eskadry, ale Graves ze względu na liczebną przewagę Francuzów nie zaryzykował; jedynie 8 okrętów straży przedniej adm. S. Hooda wdało się w 2,5-godzinną walkę, do zmroku, z 15 okrętami francuskimi. Przez następne 3 dni obie eskadry krążyły na wzrokowej odległości, nie wykazując chęci do walki, a gdy 9 IX do eskadry francuskiej dołączyły okręty de Barrasa - Anglicy odpłynęli do Nowego Jorku, przypieczętowując tym czynem los armii gen. Ch. Cornwallisa w Yorktown. Stra- 123 122 ty Francuzów - 220 zabitych i rannych, a Ang- lików - 90 zabitych i 246 rannych. Okręty adm. Hooda zostały poważnie uszkodzone. Bitwa pod Chestres we Francji - 22-27 X 1918 r. zob. 731 143. Zamach stanu w Chile - 11 IX 1973 r.____ Na początku 1973 r. pogłębił się w Chile kryzys gospodarczy, 26 VII rozpoczął się strajk właścicieli ciężarówek, który sparaliżował życie gospodarcze. Od VII 1973 r. rozszalał się terror prawicowy, wysadzano mosty, niszczono linie energetyczne, zapanował chaos. 11 IX wybuchła rewolta w głównej bazie marynarki wojennej w Valpara-iso. Zbuntowane oddziały opanowały miasto, a jednocześnie w stolicy, w Santiago, dowódcy trzech rodzajów broni oraz policji utworzyli juntę wojskową, w skład której weszli gen. A. Pinochet, gen. G. Leigh Guzman, gen. C. Mendoza i adm. T. Merino. Junta zażądała natychmiastowego ustąpienia lewicowego prezydenta S. Allende. Prezydent odmówił, a wówczas zbuntowane oddziały zaatakowały jego siedzibę - pałac La Mo-neda, ostrzeliwując go i bombardując lotnictwem. W pałacu wybuchł pożar. Straż przyboczna prezydenta odpowiadała ogniem, a zwolennicy lewicowego rządu ostrzeliwali z dachów żołnierzy. Po 3,5 godzinach walki żołnierze zdobyli pałac; prezydent poległ. 12 IX powstał rząd wojskowy, który 13 IX ogłosił gen. A. Pinocheta prezydentem. Zakazano działalności partii politycznych. 144. Obrona m. Chinju nad rz. Chungsanri w 1593 r.______________________ Wojna japońsko-koreańsko-chińska w 1592-98 r. W XI 1592 r. inwazyjne wojska japońskie próbowały opanować m. Chinju nad rz. Chungsanri, ok. 124 100 km na zach. od m. Pusan. 4-tysięczny garnizon wraz z mieszkańcami bohatersko bronił miasta i po 15 dniach oblężenia Japończycy zmuszeni zostali do odstąpienia. Gdy w 1593 r. wojska japońskie wycofywały się ku płd. wybrzeżu, dowództwo japońskie postanowiło zdobyć Chinju, aby zwycięstwem podnieść ducha armii. 15 VI 1593 r. kilkudziesięciotysięcz-na armia japońska wyruszyła z Pusan i 21 VI obiegła Chinju. Niewielki garnizon pod dowództwem gen. Kim Hwa-jina wraz z 60 000 mieszkańców bronił się zawzięcie przez 7 dni. 28 VI Japończycy w generalnym szturmie wdarli się do miasta, mordując pozostałych przy życiu żołnierzy i mieszkańców. 145. Powstanie tajpingów w Chinach w 1851-64 r. 10 I 1851 r. wybuchło w Czintienie, w prow. Kuangsi, powstanie chłopskie pod wodzą Hung Siu-czuana, skierowane przeciwko obszarnikom i mandżurskiej dynastii Cing. W krótkim czasie powstanie rozszerzyło się na prowincje: Hupej, Anhuej, Ciangsu i Honan. Powstańców nazywano tajpłngami; zdobyli oni szereg miast i założyli państwo o ustroju opartym na ideach socjalizmu. Stolicą uczynili zdobyty 7 III 1853 r. Nankin, który przemianowali na Tienczing (Niebiańska Stolica). Wiosną 1853 r. 30-tysięczna armia tajpingów ruszyła na Pekin, ale poprzestała na zdobyciu 29 X Tiencinu, a wyparta z miasta w II 1854 r., rozpoczęła odwrót; w III 1855 r. została oblężona w m. Lienczou przez Mandżu-rów i zniszczona. Równoczesna wyprawa na zachód poniosła także klęskę w walkach w prow. Hunan. W 1856 r. przywódcy tajpingów rozpoczęli walki o władzę, co wykorzystali Mandżurowie i rozpoczęli ofensywę. W końcu 1863 r. ok. 30-tysięczna armia tajpingów Szy Ta- kaia, wycofująca się z prow. Kuangsi do Syczuanu, została otoczona i wymordowana. W XII 1863 r. wojska 125 cesarskie opanowały Suczou, a w V 1864 r. - Czangczou, wycinając powstańców. Nankin został oblężony i 19 XII 1864 r. - zdobyty; Hung Siu- -czuan popełnił samobójstwo, przywódców stracono w Nanczangu w XII 1864 r. Państwo tajpin-gów przestało istnieć. 146. „Wielki Marsz" Chińskiej Armii Czerwonej w 1934/35 r._____________________ II wojna rewolucyjna w Chinach w 1927-37 r. Armia Czerwona, dowodzona przez Mao Tse- -tunga i gen. Czu Te, operująca w prowincji Ciangsi, zagrożona zniszczeniem przez wojska kuomintangowskie gen. Czang Kai-szeka, które 2 X 1933 r. rozpoczęły ofensywę i poczyniły znaczne postępy - przerwała 16 X 1934 r. front na odcinku zach. i rozpoczęła „Wielki Marsz", trasą na zachód do prow. Szensi, gdzie powstał tzw. Okręg Specjalny Armii Czerwonej. Pomimo ogromnej przewagi wojsk Czang Kai-szeka Armia Czerwona przełamywała na trasie marszu umocnione pozycje i pierścienie okrążenia. Ścigana i bombardowana przez lotnictwo, stoczyła dzie- siątki bitew, przebyła ok. 10 000 km, przeszła przez 12 prowincji, 18 łańcuchów górskich i 24 rzeki. Z 80 000 żołnierzy, kierownictwa partyjnego i oddziałów pomocniczych, którzy rozpoczęli marsz, doszło na miejsce ok. 12 000 ludzi -reszta poległa, względnie zginęła z chorób i wyczerpania. 20 X resztki armii zakończyły marsz, wkraczając do m. Wajaopao, w płn. części prow. Szensi, w bazie tamtejszego zgrupowania Armii Czerwonej. 147. Wojna chińsko-japońska w 1937-45 r. Drobny, sprowokowany przez Japończyków incydent pod Lukouchiao (20 km od Pekinu) - strzelanina z żołnierzami chińskimi z 29 A Nankin- 126 skiej 7 VII 1937 r. - posłużył jako pretekst do wysłania „ekspedycji karnej", która zapoczątkowała ośmioletnią wojnę. 26 VII Japończycy zaatakowali Pekin i po walce z 29 A chińską zajęli go 8 VIII. Dnia 13 VIII wysadzili desant w Szanghaju i po trzymiesięcznych walkach z wojskami Kuomintangu zajęli go 9 XI 1937 r. Uderzając następnie z rejonów Pekinu i Szanghaju Japończycy w ciężkich walkach zajęli wsch. Chiny, od uprzednio opanowanej Mandżurii do granicy z Indochinami, wzdłuż linii Paotou - Puczou -Iczang - Hengjang - Nanning, tj. pas terenu długości ok. 2500 km i szerokości do 1000 km. Agresja japońska przyczyniła się do zjednoczenia narodu chińskiego i do wspólnej walki wojsk kuomintangowskich i komunistycznych z najeźdźcami. Chiny wspierane były przez państwa sprzymierzone - USA, Anglię i ZSRR, zaopatrujące je w broń, amunicję, lekarstwa i żywność, a USA i Anglia udzielały także wsparcia lotniczego. W 1945 r. Japończycy po utracie Birmy zaczęli wycofywać się na linię rz. Jangcy, a po włączeniu się do wojny ZSRR i po klęsce Armii Kwantuńskiej w Mandżurii - 17 VIII 1945 r. skapitulowali. Straty chińskie - 3 211 000, a japońskie - 396 000 żołnierzy zabitych i rannych. 148. Zajęcie płn. Chin przez Chińską Armię Ludową w 1948/49 r._______________ III wojna rewolucyjna w Chinach w 1946-49 r. Dowództwo wojsk radzieckich przekazało Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej zdobyte w Chinach tereny oraz broń i sprzęt wojenny zdobyty na Japończykach i przeorganizowało jaw cztery Armie Polowe pod dowództwem: l - Peng Te-huaja, 2 - Liu Po-czenga, 3 - Czen I i 4 - Lin Piao. Komunistyczne te armie rozpoczęły walki z wojskami kuomintangowskimi 127 Czang Kai-szeka. 4 A Polowa po szeregu walk okrążyła i do 2 XI zniszczyła zgrupowanie mandżurskie - 300-tysieczną elitarną armię Czang Kai-szeka, a następnie uderzyła na płd., rozczłon-kowując pas terenu obsadzony przez wojska kuo- mintangowskie; 14 I 1949 r. zajęła Tiencin, a 31 I skapitulował garnizon Pekinu. W tym czasie 2 i 3 A Polowe przeszły przez rz. Huangho i w okresie 7 XI 1948 r. - 10 I 1949 r. okrążyły główne zgrupowanie wojsk kuomintangowskich w rejonie na płd. od Suczou i po zaciekłych wal- kach rozgromiły je, zadając straty - 116 000 zabi- tych i rannych i 232 000 jeńców. Po tym zwycięstwie wojska komunistyczne wyszły na linię rz. Huaj-ho, kończąc w ten sposób opanowywanie Chin płn. 149. Opanowanie przez wojska komunistyczne płd.-zach. Chin w 1949 r. III wojna rewolucyjna w Chinach w 1946-49 r. W ostatnim etapie ofensywy jesiennej 1949 r. II Armia Polowa gen. Liu Po-czenga zajęła Kuejjang, odcinając siły kuomintangowskie w prow. Kuansi i Junnan od sił w prow. Syczu-an. Ugrupowania południowe wojsk kuomintangowskich były już zdemoralizowane, rozbite na małe oddziały, niezdolne do zorganizowanej obrony. Sztab ich dowódcy, gen. Pai Czung-si, uciekł w początkach grudnia 1949 r. na Hajnan. Armia komunistyczna, wspomagana przez partyzantów, weszła w początkach XII 1949 r. do prow. Junnan, a garnizon stolicy - Kunmingu -skapitulował. Wojska komunistyczne dotarły do granicy Wietnamu i Birmy, a w końcu grudnia padła ostatnia twierdza Kuomintangu na południu - Nanning; tym samym ustał wszelki opór. Płd.- zach. Chiny zostały opanowane przez armię komunistyczną. 150. „Ochotnicy" chińscy w wojnie koreańskiej w 1950-53 r.___________________ Wojna koreańska w 1950-53 r. Gdy w wyniku kontrofensywy wojsk południowo- koreańskich i ONZ, rozpoczętej 15 X 1950 r. z przyczółka pusańskiego, armie północnokoreań-skie zostały zmuszone do pospiesznego odwrotu aż do granicy chińskiej - Chiny, obawiając się usadowienia się Amerykanów na swojej granicy, udzieliły pomocy Koreańskiej Armii Ludowej, wysyłając do Korei Korpus 250 000 „ochotników" pod dowództwem gen. Peng Te-huaja. 25 X 1950 r. Chińczycy wraz z Koreańską Armią Ludową rozpoczęli kontrofensywę, zmuszając armię południowokoreańską i ONZ do odwrotu na frontach wsch. i zach.; 6 XII 1950 r. wyzwolony został Phenian, a 4 11951 r. ponownie zajęto Seul. Po walkach opuszczono go 14 III 1951 r. Front ustabilizował się w rejonie 38 równoleżnika. Po kolejnych nieudanych sześciu natarciach wojsk płd. i ONZ i ok. 400 uderzeniach wojsk płn., w których siłą napędową był korpus chiński - strony, nie widząc możliwości uzyskania rozstrzygnięcia militarnego, podpisały 27 VII 1953 r. w Panmundżonie układ rozejmowy. Chiński „ochotniczy" korpus powrócił do Chin 20 XI 1958 r. 151. Masakra na wyspie Chios w 1822 r._____ Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Mieszkańcy wyspy Chios pomimo wezwań patriotów greckich nie przyłączali się do powstania. Dopiero gdy 23 III 1822 r. pojawiła się flotylla grecka - 8 brygów i 30 łodzi, a na wyspie wylądował desant - L. Logothestis z oddziałem 500 powstańców z wyspy Samos i 150 emigrantów z Chios - wystąpili zbrojnie przeciwko Turkom, 128 129 zmuszając ich do wycofania się do cytadeli, gdzie zostali oblężeni. 11 IV zawinęła do portu Chios flotylla turecka kapudana Kara Ali - 46 okrętów z 7000 żołnierzy. Logothestis uciekł z wyspy ze swoim oddziałem, pozostawiając mieszkańców na pastwę Turków. Zemsta Turków była okrutna; żołnierze zniszczyli osiedla, wymordowali ok. 25 000 ludzi, a ok. 30 000 wzięli do niewoli - na sprzedaż. W odwecie Grecy - K. Kanaris z Ipsary i G. Papinis z Hydry - w nocy z 18 na 19 VI 1822 r. puścili 2 brandery na zgrupowaną w porcie flotę turecką, trafiając okręt kapudana. Pożar i wybuch prochów rozsadziły okręt, zabijając wielu Turków. Kara Ali został ranny i zmarł, a flota odpłynęła do Bosforu. 152. Bitwa pod Chocimiem - 2 IX-9 X 1621 r. Wojna polsko - turecka w 1620-21 r. Przyjęcie przez Polskę opieki nad Mołdawią hospodara G. Grazianiego doprowadziło do wojny z Turcją, uważającą ten kraj za teren swoich wpływów. Rzeczpospolita po klęsce pod Ceco-rą wystawiła nową armię do wojny z Turcją, pod dowództwem hetmana J. K. Chodkiewicza - ok. 18 000 jazdy, 12 000 piechoty i ok. 25 000 pieszych Kozaków dowodzonych przez hetmana P. Konaszewicza- Sahajdacznego, oraz ok. 50 dział. Chodkiewicz pod osłoną łańcucha patroli (1000 koni) zaczął 20 VIII 1621 r. umacniać przedmoście chocimskie trzema obozami. Obóz sił głównych osłonięty był łańcuchem szańców z zamkiem chocimskim w tyle, otoczonym ciąg- łym półksiężycowym wałem, opierającym się z obu stron o Dniestr; w lewo był obóz Kozaków, a nieco w przodzie obóz Lisowszczyków. Umocnienia sił głównych miały trzy odcinki: prawy -hetmana S. Lubomirskiego, centralny - królewicza Władysława i lewy Chodkiewicza. Wydzielono też odwód. 130 Już 31 VIII jazda turecka straży przedniej ude- rzyła na Kozaków, chcąc ich odciąć od Polaków. 2 IX nadciągnął sułtan Osman II z armią tu- recko-tatarską, ok. 100-tysięczną, z 62 działami, a piechota turecka zaatakowała słabo jeszcze umocniony obóz kozacki. Kozacy, wsparci piechotą i jazdą polską, odparli atak. Także odparty został atak 3 IX - na odcinek Lubomirskiego. 4 IX ponowiono atak na Kozaków, ale Polacy znów pospieszyli z pomocą, odpierając Turków, zdobywając i niszcząc wiele dział. Tymczasem Tatarzy przepłynęli Dniestr i odcięli dowóz żywności z Kamieńca. 7 IX Turcy znienacka wtargnęli na odcinek Lubomirskiego, ale polski kontratak odrzucił ich, a wieczorem odparte zostało ogniem piechoty i szarżą husarzy ogólne natarcie. Do 14 IX Turcy przeprawili na płn. brzeg rzeki działa i zaczęli ostrzał obozu kozackiego od tyłu, a 15 IX ponowny ogólny atak odparto ogniem. Chory Chodkiewicz przekazał dowództwo Lubo-mirskiemu i 24 IX zmarł. Brak zaopatrzenia i dezercje pogarszały sytuację obrońców. 25 IX, gdy Lubomirski skracał linie obronne, Turcy znów uderzyli i znów zostali odparci. Odparty też został ostatni atak 28 IX. Obie strony były wyczerpane i zgodziły się na rokowania, w wyniku których 9 X Polska uznała władzę Turcji nad Mołdawią. Obrona Chocimia jest przykładem zwycięskiej obrony czynnej. 153. Bitwa pod Chocimiem - 10/11 XI 1673 r. Wojna polsko - turecka w 1672-76 r. Wódz turecki Husejn Pasza z ok. 30 000 żołnie- rzy i 50 działami stanął w Chocimiu, na prawym brzegu Dniestru, w ufortyfikowanym dawnym obozie polskim z 1621 r., którego tyły osłaniała rzeka; most na Dniestrze zapewniał mu komunikację z Kamieńcem i zabezpieczał ewentualny odwrót. Turcy oczekiwali na posiłki prowadzone 131 z płd. przez Kapłana Paszę, tymczasem wojsko koronne dowodzone przez J. Sobieskiego prze- prawiło się na prawy brzeg Dniestru pod Luką i pod Bojanem i połączyło się z wojskiem litewskim, licząc łącznie 30 000 żołnierzy i 65 dział. Poza tym w drodze dołączyło do niego kilka tysięcy Mołdawian. 9 XI armia Sobieskiego dotarła do Chocimia, a następnego dnia, pod osłoną ognia artylerii, zajęła pozycję naprzeciwko tureckiego obozu, opierając skrzydła półkolem o Dniestr. W pierwszym rzucie stanęła piechota, w drugim 7 pułków jazdy. Pierwsza próba szturmu nie powiodła się; piecho- ta z prawego skrzydła wdarła się na szańce, ale została odrzucona przez Turków. Przez całą noc Sobieski trzymał wojsko w szyku bojowym, a działa prowadziły ciągły ogień. Zimna noc wyczerpała Turków. Rankiem 11 XI wojsko polskie ruszyło do natarcia na całym froncie. Piechota prawego skrzydła ponownie wdarła się na szańce i zaczęła przygotowywać przejścia dla jazdy, lecz atak Turków znów ją odparł. Tureckie ataki poza szańcami odpierała jazda. Wkrótce nastąpił generalny atak Polaków i piechota wdarła się do obozu tureckiego na całej długości wałów, a prawe skrzydło zagroziło jedynej drodze odwrotu Turków przez most, co spowodowało, że rzucili się oni do ucieczki, w czasie której most się za- łamał. Armia turecka została całkowicie rozbita, a niedobitki były ścigane przez lekką jazdę polską i mołdawską. Był to przykład wzorowego działania po liniach wewnętrznych przeciwnika. 154. Oswobodzenie m. Choramszar - 24 V 1982 r.____________________ Wojna iracko - irańska w 1980-89 r. 22 IX 1980 r. wojska irackie wtargnęły na tery- torium Iranu, aby korzystając z panującego tam chaosu wyegzekwować pełną suwerenność Iraku na granicznej rzece Szatt al-Arab. Na przy- granicznych terenach była tylko żandarmeria i oddziały paramilitarne, toteż wojska irackie napotykając słaby tylko opór posuwafy się szybko w głąb Iranu, kierując się na m. Dezful, Ahwaz i Choramszar, w prow. Chuzestan. Położone przy ujściu rz. Karun do Szatt al-Arab m. Choramszar (Choniszar), z największym irańskim portem przeładunkowym, było najbliższym celem irackiej ofensywy. Wojska irackie podeszły pod miasto w końcu IX 1980 r., ale tu napotkały niespodziewanie na zażarty opór „strażników rewolucji" i piechoty morskiej. Przez trzy tygodnie toczyły się zacięte walki uliczne o każdy dom; miasto ostrzeliwała ciężka artyleria i bombardowało lotnictwo, ale dopiero 25 X resztki obrońców zostały wyparte z miasta za rz. Karun. Ofensywa iracka została wkrótce zatrzymana i rozpoczęły się kontrnatarcia irańskie. W III ofensywa irańska oczyściła z Irakijczyków płn. część prow. Chuze-stanu, a następnie 30 IV doprowadziła do otoczenia z trzech stron Choramszaru i po zaciętych walkach - oswobodzenia dnia 24 V 1982 r. To kwitnące, piękne „miasto kwiatów" zostało w działaniach wojennych całkowicie zniszczone. 155. Powstanie w Chorwacji w 1941 r._______ II wojna światowa w 1939-45 r. Po kapitulacji Jugosławii 18 IV 1941 r. utworzone zostało pod egidą Niemiec Wolne Państwo Chor- wackie, do którego włączono Bośnię, Hercegowinę i Syrmię. Rozpoczęto eksterminację miejscowych Serbów. Partia komunistyczna przystąpiła do organizowania oddziałów partyzanckich, których powstało ok. 30; zasilane one były głównie przez prześladowanych Serbów. Pierwszą akcją bojową partyzantów było zlikwidowanie w nocy z 23 na 24 VII 1941 r. posterunku żandar- 132 133 merii w m. Banski Koraćevac. Wojska włoskie i ustasze rozbili partyzantów, idących na koncen-tracjęw Alpy Dynarskie. W Górskim Kotorze i na Pomorzu Chorwackim sformowano w VIII 1941 r. oddziały partyzanckie, które następnie prowadziły akcje dywersyjne i sabotażowe. W miastach tworzono grupy szturmowe, ale na ogół ruch oporu był słaby. 156. Zdobycie Churubusco - 20 VIII 1847 r. Wojna USA z Meksykiem w 1847/48 r. Amerykański gen. W. Scott z 8497 żołnierzami i 68 działami wylądował 7 III 1847 r. pod Vera Cruz, zdobył to miasto i ruszył na stolicę Meksy- ku. Zagradzającą mu drogę armię meksykańską, dowodzoną przez gen. Santa Annę, pobił pod Cerro Gordo i Contreras i poszedł pod kolejną zaporę - umocnione m. Churubusco, położone nad rzeką tejże nazwy. Główną pozycją był klasztor - kościół i dwa budynki z kamienia, z wykutymi strzelnicami, z murowanym ogrodzeniem z dwoma narożnymi bastionami, z wałem i fosą, obsadzony przez ok. 1500 żołnierzy, wśród których był oddział Irlandczyków - dezerterów z armii USA. Załogą dowodził gen. N. Bravo. Za klasztorem była rzeka, osłonięta groblą i umocnioną pozycją San Antonio. Całą obroną dowodził gen. P. M. Anaya. Gen. Scott rozpoczął bitwę 20 VIII uderzeniem na San Antonio. Ogromna przewaga artylerii złamała zacięty opór Meksykanów, którzy rozpoczęli odwrót na przyczółek; w trakcie odwrotu zostali zaatakowani przez idącą na obejście pozycji klasztornej brygadę gen. G. J. Pellowa i rozproszeni. Atakująca z Coyacan brygada gen. L. Twiggsa zaatakowała klasztor i po ciężkiej walce wdarła się do środka; wówczas załoga skapitulowała. Następnie gen. Scott skierował poprzez rzekę na tyły przyczółka brygadę gen. J. Shieldsa, a gen. Santa Anna na jej widok zarządził odwrót. Shields nie był dość silny, aby temu przeszkodzić. Z 25-tysięcznej armii meksykańskiej ocalało ok. 15 000, stracili 4297 zabitych i rannych, 2637 jeńców i ok. 3000 zaginionych. Amerykanie stracili 119 zabitych, 805 rannych i 38 zaginionych. 157. Powstanie w Clenfuegos na Kubie - 5 IX 1957 r.__________________ Wojna domowa na Kubie w 1956-59 r. Jedyną drogą transportu ochotników, broni i amunicji dla oddziałów powstańczych było morze, patrolowane jednak przez okręty rządowe. Próbą otwarcia i zabezpieczenia tej drogi było powstanie, które wybuchło 5 IX 1957 r. w porcie Cienfuegos, w prowincji Las Yillas - w głównej bazie marynarki wojennej. W pobliżu fortu znaj- dował się masyw górski Escambray - drugie po Sierra Maestra ognisko walk partyzanckich. Celem powstania było zdobycie lub zniszczenie okrętów wojennych, co zapewniłoby swobodę transportu. Bunt w bazie zorganizowało 30 mary-narzy-spiskowców pod dowództwem P. Diaza; dołączyli do nich inni marynarze i cywile, łącznie ok. 300 osób. Zdobyto koszary i opanowano miasto, ale zapomniano o radiostacji, a ta zaalarmowała pobliskie m. Santa Clara, z którego w niedługim czasie nadciągnęło wojsko i policja, wierne prezydentowi F. Batiście. Po krótkiej walce bunt został stłumiony, poległo ok. 100 żołnierzy i policjantów, prawie wszyscy maryna-rze-spiskowcy i ok. 600 osób cywilnych. 158. Zdobycie m. Ciudad Bolivar - 20 VII 1903 r. Dyktator Wenezueli - C. Castro Ruiz zmienił w 1901 r. konstytucję, co pozwoliło mu sprawować legalnie władzę do 1905 r. Dało to pretekst opozycji, wspieranej przez zagraniczne firmy, do 135 134 zorganizowania powstania. Dowództwo objął gen. | M. A. Matos. Oddziały powstańcze formowano f| w Kolumbii, siły obu stron były niewielkie, prowa- j| dzono „małą wojnę", odnosząc zwycięstwa i po nosząc porażki. 21 IV 1903 r. gen. Matos pobił wojska rządowe pod El Guapo, San Felipe i Mo- ron i zajął m. Barąuisimeto, lecz wkrótce został w nim oblężony przez 7500 żołnierzy rządowych. Miasto, bronione przez 2000 powstańców, zostało 10 VI zdobyte, a gen. Matos uszedł na holender ską wyspę Curaęao i wystosował apel do prezy denta Castro, oznajmiając koniec powstania i prosząc o pozwolenie powrotu do Caracas. Ostatnią twierdzą powstania zostało m. Ciudad Bolivar (Angostura) nad rz. Orinoko. 20 VII miasto zostało ostrzelane przez flotę rządową i zaatakowane przez 2100 żołnierzy, dowodzonych przez gen. J. V. Gomeza. Po trzech dniach zażar tych walk ulicznych wojska rządowe zdobyty miasto. Poległo ok. 100 żołnierzy rządowych i ok. 200 powstańców. 159. Bitwa pod Cochabamba - 1 XII 1815 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Podczas powstania przeciw Hiszpanom w Peru w 1815 r. oddziały powstańców, dowodzone przez gen. J. Rondeau, skoncentrowały się w górach, w rejonie osady Sipe-Sipe (ok. 20 km na płd. wsch. od La Paź); otaczane one byty powoli przez oddziały rojalistów gen. J. Pezueli, które obsadziły zachodnie wyjścia z Kordylierów i dążyły do zajęcia wąwozu Tapacari i wysoko położonego Charapaya - 2 mile od Sipe-Sipe, aby uniemożliwić odwrót powstańcom. W dniach 26-28 XII oddziały gen. Pezueli schodziły z gór na rozległą równinę, na której w pobliżu Cochabamba, w osadzie Sipe-Sipe znajdowało się obozowisko powstańców, a równocześnie oddział rojalistów szedł niepostrzeżenie zboczem góry Viluma, aby zaatakować powstańców z flanki, l XII 1815 r. doszło do bitwy, w trakcie której powstańcy zostali niespodziewanie zaatakowani z boku, co wznieciło wśród nich popłoch i ucieczkę. Klęska ta zakończyła powstanie. 160. Bitwa pod Cocherel - 16 V 1364 r. Wojna stuletnia w 1337-1453 r. Podczas wojny Francji ze sprzymierzonym z Anglią królem Nawarry, Karolem Złym - wódz francuski B. du Guesclin, osłaniając z 1200 rycerzami Normandię, stoczył 16 V 1363 r. bitwę z oddziałem 1800 Nawarczyków, dowodzonym przez J. de Grailly'ego przy wiosce Cocherel (ok. 1,5 mili od Evreux). Francuzi zaatakowali umocnione pozycje Nawarczyków, a następnie pozorowali ucieczkę, aby ich z tych pozycji wywabić. Angielski dowódca, Jean Joiiel, wbrew rozkazom de Grailly'ego rzucił się ze swoim oddziałem w pogoń za Francuzami i de Grailly zmuszony był wesprzeć go. Du Guesclin wybrał 30 najlepszych swych rycerzy i rozkazał im porwać de Grailly'ego, co też udało się im wykonać, a wówczas Francuzi uderzyli na rozproszonych w pościgu, a pozbawionych wodza Nawarczyków i po zaciętej walce rozbili ich. Jean Jouel poległ. 161. Zdobycie Coimbry - 27 IV 1065 r._______ Reconquista w Hiszpanii i Portugalii w 718-1492 r. W okresie walk z Maurami na pograniczu Galicji i Kastylii jeden ze znaczniejszych możnowładców tego rejonu, komes Sisnando, pan na Tentugal, sprawował początkowo funkcję ministra w rządzie emira Ibn Abbada w Sewilli, a następnie przeszedł na służbę u Ferdynanda I, króla Kastylii 136 137 i zainicjował zbrojną wyprawę na położone w pobliżu granicy miasto Coimbrę. Z oddziałem królewskich żołnierzy zdobył miasto przez zaskoczenie 27 IV 1065 r., za co mianowany został przez króla gubernatorem Coimbry i zajętych terenów. 162. Bitwa pod Colenso 15 XII 1899 r._______ Wojna angielsko-burska w Afryce Płd. w 1899-1902 r. Po porażkach w początkach wojny nad rz. Mad- der, pod Magersfontein i pod Stormbergem, rząd angielski zmusił naczelnego dowódcę wojsk w Płd. Afryce, gen. R. H. Bullera do działań ofensywnych - żądano zwycięstwa. Buller ruszył w początkach XII 1899 r. z 18 000 żołnierzy z rejonu Durbanu, w Natalu - w kierunku oblężonego przez Burów Ladysmith. 6000 Burów zajęto stanowiska nad rz. Tugelą, pod m. Colenso, przy trzech znajdujących się tam mostach. Trzy wzgórza o stromych zboczach, w pętlach rzeki na jej płn. brzegu, zostały umocnione potrójnymi rzędami okopów i zasiekami, a na szczytach ulokowano baterie. Całość znakomicie zamaskowano. Zabezpieczono też szańcami i ogniem krzyżowym miasteczko Colenso, położone na płd. brzegu rzeki; zabezpieczono flanki. Anglicy zjawili się 15 XII rano, szli bez rozpoznania i ubezpieczenia, ostrzelali przypuszczalne stanowiska Burów, a ponieważ ci nie odpowiadali - przystąpili na lewym skrzydle do forsowania rzeki. Schodzące do rzeki kolumny brygady gen. F. Harta dostały się nagle pod morderczy ogień i zmasakrowane - rozbiegły się w panice. Środkowa brygada gen. H. J. T. Hildyarda także poniosła ciężkie straty, a jej artyleria, która nieopatrznie zbliżyła się aż do dworca, straciła całą obsługę i wraz z dwiema osłaniającymi je kompaniami wpadła w ręce Burów. Gdy i prawoskrzydłowe 138 brygady gen. D. M. Dundonalda i D. Bartona rozpierzchły się pod ciężkim ogniem Fortu Wylie - gen. Buller nakazał o godz. 11 odwrót. Straty angielskie- 1197 zabitych, rannych i jeńców; Burowie mieli 8 zabitych i 28 rannych. 163. Bitwa pod Coliseo - 23 XII 1895 r.____ Antyhiszpańskie powstanie na Kubie w 1895-98 r. Idące z prow. Oriente na zachód oddziały pow- stańcze gen. A. Maceo i M. Gomeza - ok. 2200 ludzi - napotkały 23 XII 1895 r. w m. Coliseo (na płd. od Santa Clara) oddział hiszpański gen. A. Martineza Camposa - ok. 3000 ludzi. Hiszpanie zostali w walkach ulicznych wyparci z miasteczka i obawiając się oskrzydlenia przez kawalerię kreolską gen. Gomeza - pospiesznie wycofali się ku m. Santa Clara. 164. Bitwa pod Concepclon - 9/10 VII 1882 r. Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1879-83 r. Armia chilijska po zwycięskich bitwach w 1880 r. pod Chorillos i Miraflores rozbiła w bitwie o stolicę Peru - Limę - 25-tysięczną armię peruwiańską i 17 I 1881 r. zajęła miasto. Klęska spowodowała upadek rządu i ogólne rozprzężenie w kraju, zorganizowany opór ustał, natomiast rozpoczęła działalność partyzantka. Chilijczycy, nie mając z kim rokować, zabezpieczyli rejon Limy placówkami i czekali na ustabilizowanie się sytuacji. 9 VII 1882 r., jedna z placówek - w wiosce Con-cepcion, na płd. wsch. od Limy, obsadzona przez 78 żołnierzy pod dowództwem kpt. I. Pinto - została otoczona przez kilkutysięczny oddział partyzantów i Indian, dowodzony przez płk. Juana Gasto. Chilijczycy bronili się bohatersko przez dwa dni, po czym 10 VII wioska została zdobyta, a jej obrońcy wycięci do nogi. 139 165. Obrona wyspy Gon Co w 1964-72 r._____ Wojna wietnamska w 1957-75 r. Wyspa Con Co, tzw. Wyspa Tygrysia, należąca do DRW, położona 20 mil od brzegu na wysokości linii podziału Wietnamu, była ufortyfikowana, miała wykute w skałach stanowiska bojowe, schrony, magazyny, szpital; zaopatrzona była w ciężką artylerię i rakiety. Była ważnym punktem strategicznym, osłaniającym komunikację morską między DRW i Wietnamem Płd. oraz osłaniającym rybaków na wodach przybrzeżnych. Wyspa-twierdza atakowana była od 28 XI 1964 r., przez cały okres wojny, przez lotnictwo i flotę wojenną USA. Obrońcy odpierali wszystkie ataki, strącili ogółem ok. 500 samolotów i zatopili względnie uszkodzili wiele mniejszych jednostek floty wojennej USA. 166. Obrona twierdzy Corregidor - 9 IV-6 V1942 r.___________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Po kapitulacji armii amerykańskiej na płw. Bata- an, na wyspie Luzon, na Filipinach 14 A japońska gen. T. Yamashity rozpoczęła 9 IV 1942 r. oblężenie Corregidoru - skalistej, ufortyfikowanej wysepki (15 km2), leżącej w wejściu do Zatoki Manilskiej. Załoga - 13 575 żołnierzy, którzy uszli z płw. Bataan, pod dowództwem gen. J. Wain-wrighta - przez 27 dni odpierała ataki japońskie, likwidując pod bezustannym ogniem z lądu, morza i powietrza próby desantów. 5 V, po ciężkim bombardowaniu, wylądowały na wysepce desanty - morski i powietrzny, które po całonocnej walce zmusiły załogę twierdzy 6 V do kapitulacji. Straty amerykańskie - ok. 2000 zabitych i rannych i 11 575 jeńców, a japońskie - ok. 4000 zabitych i rannych. 140 167. Zdobycie twierdzy Corregidor - 27 II 1945 r. II wojna światowa w 1939-45 r. 29 I 1945 r. wojska amerykańskie wylądowały w zach. części wyspy Luzon i po opanowaniu płw. Bataan rozpoczęły walkę o Corregidor, broniony przez 6000 żołnierzy japońskich pod dowództwem kmdr. S. Itagaki. Po miesięcznym bombardowaniu twierdzy 16 II 1945 r. zrzucono desant lotniczy 503 pułku spadochronowego pod dowództwem płk. S. W. Jonesa, a jednocześnie wysadzono desant morski V batalionu 34 pp i l pułku piechoty. Po zaciętych walkach w tunelach i kazamatach fortów opór japoński został do 27 II złamany. Straty japońskie - 4497 żołnierzy zabitych i 19 jeńców; reszta zginęła w rozbitych fortyfikacjach. Straty amerykańskie - 228 zabitych i 725 rannych. 168. Bitwa pod Courtral - 11 VII 1302 r._______ Wojny flandryjskie w 1297-1385 r. Francuzi po zwycięskiej wojnie 1297-1300 r. z Flandrią wcielili ją do korony, ale już w V 1302 r. wybuchło przeciw nim powstanie mieszczan i chłopów. Obleganym przez Flaman-dów francuskim załogom w zamkach miast Cassel i Courtrai pospieszyła z pomocą 17-tysięczna armia francuska (7000 rycerstwa i ok. 10 000 piechoty) pod dowództwem hr. Roberta d'Artois. Flamandowie przerwali oblężenie Cassel i wszystkie swe siły, ok. 7000 piechoty pod dowództwem W. de Juliers, zebrali pod Courtrai, na prawym brzegu rz. Lys, za bagnistym strumieniem Groe-ninghe i łączącym go z fosą rowem. Otwarty do natarcia pozostawał tylko wąski pas terenu na prawym skrzydle. 141 170. Bitwa pod Grecy - 26 VIII 1346 r. Bitwę rozpoczęła piechota francuska i najemni kusznicy genueńscy, a gdy pod gradem strzał Flamandowie cofnęli się - ruszyło do natarcia rycerstwo francuskie, tratując po drodze swoich piechurów. Jazda nie zdołała rozerwać zwartego szyku zbrojnej w piki, halabardy i okute cepy piechoty flamandzkiej. Nie powiódł się też wypad Francuzów z zaniku, a wówczas de Juliers rzucił odwody na skrzydła Francuzów, zadając im ciężką klęskę. Poległo ok. 6000 Francuzów, m. in. hr. d'Artois. Na polu bitwy znaleziono ok. 700 pozłacanych ostróg rycerskich i stąd nazwano tę bitwę „bitwą złotych ostróg". 169. Bitwa pod Cowpens - 17 l 1781 r._______ Amerykańska wojna o niepodległość w 1795-82 r. Dowódca południowej armii amerykańskiej, gen. N. Green wysłał gen. D. Morgana z 1100 ludźmi do działań na tyłach idącej na płn. armii gen. Ch. Cornwallisa. Lord Cornwallis, dowiedziawszy się o tym, wysłał 2 I 1781 r. płk. Banastre Tarle-tona z jego legionem liczącym 100 dragonów i 80 piechoty, wzmocnionym dwoma pułkami piechoty i szwadronem kawalerii - łącznie 1100 żołnierzy -przeciwko Morganowi, który 16 I zajął pozycję na wzgórzu pod m. Cowpens. Amerykanie ustawili się w trzech równoległych liniach, a jazda została w odwodzie. 17 I nadeszli Brytyjczycy i o godz. 7 kolumna piechoty z jazdą na skrzydłach zaatakowała Amerykanów. Po chwilowej panice milicji, szybko opanowanej przez Morga- na, liczniejsza jazda amerykańska zmusiła brytyjską do odwrotu, a po godzinie walki przy przewadze Amerykanów brytyjska piechota zaczęła uciekać. Straty brytyjskie - 100 zabitych, 220 rannych i 270 jeńców; straty amerykańskie - 12 zabitych i 60 rannych. 142 Wojna stuletnia w 1337-1453 r. Królowie angielscy mieli na terenie Francji ogromne posiadłości, uzyskane dzięki powiązaniom dynastycznym, których to posiadłości królowie francuscy stopniowo ich pozbawiali. Poza tym Anglia rywalizowała z Francją o wpływy we Flandrii, która była dla Anglii głównym rynkiem zbytu wełny. Wybuch antyfrancuskiego powstania we Flandrii stał się początkiem wojny stuletniej. 12 VII 1346 r. król angielski Edward III wylądował w Normandii z armią 7000 łuczników i 3000 jazdy i ruszył na wsch., do Flandrii. W Rouen zagrodził mu drogę król francuski Filip VI z ok. 8000 jazdy i 4000 piechoty. Anglicy obeszli jego pozycje, ruszyli w górę Sekwany, przeprawili się przez rzekę i 16 VIII stanęli w Pontoise. Następnie przeszli w bród Sommę i rankiem 26 VIII osiągnęli Crecy, zajmując dogodną pozycję na wzgórzu, do którego przylegały lasy, a płd. stok tworzył ostrą skarpę. Na wzgórzu ustawiła się część łuczników, którzy wbili pale i opletli je linami; za tą osłoną stanęła w trzech hufcach reszta łuczników i jazda. Lewym hufcem jazdy dowodził Edward, a prawym jego syn Edward, ks. Walii zwany Czarnym Księciem; jazda prawego i środkowego hufca została spieszona, z tyłu na dole znajdował się obóz. Ścigający Anglików Francuzi posuwali się długą kolumną - w przodzie najemni kusznicy genueńscy, za nimi 3 hufce jazdy, z tyłu piechota. Ok. godz. 15 zauważono Anglików. Genueńczycy zaczęli strzelać, ale mokre od deszczu kusze okazały się nieskuteczne; gdy podeszli bliżej - angielscy łucznicy zasypali ich gradem strzał. Genueńczycy zaczęli się wycofywać, tratowani przez pierwszy hufiec jazdy francuskiej, który ruszył ku wzgórzu. Ataki francuskie odpierane były przez angielskich 143 łuczników. Drugi hufiec jazdy przełamał linię łuczników, ale został zepchnięty ze wzgórza przez hufiec środkowy. Uciekający Francuzi wpadli na gotujący się do natarcia trzeci francuski hufiec jazdy i spowodowali zamieszanie, co wykorzystał Edward; rzucił do natarcia odwód złożony z jazdy i rozbił Francuzów. 171. Zniszczenie torpedowca „Crete-a-Pierrot"-6 1X1902 r.____________________ Wojna domowa na Haiti w 1902 r. A. Firmin, wpływowy członek rządu, dążąc do objęcia stanowiska prezydenta doprowadził do wybuchu wojny domowej. 6 IX 1902 r. podlegający mu niszczyciel „Crete-a-Pierrot" eskortujący handlowy statek niemiecki, wiozący transport wojska - został zatrzymany przez niemiecki krą- żownik „Panther". Nie chcąc poddać okrętu, dowódca jego, adm. H. Killick skierował go na mieliznę i wysadził magazyn amunicji, niszcząc okręt. Epizod ten przyczynił się do porażki Fir-mina. W XI 1902 r. zwycięskie wojska skłoniły Kongres do wyboru gen. N. Alexisa na prezydenta. 172. Obrona m. Curtatone - 29 V 1848 r._____ Wojna włosko-austriacka w 1848/49 r. Feldmarsz. J. Radetzky z armią 40 000 żołnierzy i 150 działami ruszył w V 1848 r. z Werony do Mantui, z zamiarem uderzenia na bok armii piemonckiej rozwiniętej nad rz. Mincio. Na płn. zach. od Mantui stał na umocnionej pozycji, między Curtatone a Montanara, włoski gen. C. B. Laugier z 6000 żołnierzy toskańskich, z 11 działami. Feldmarsz. Radetzky zatrzymał w odwodzie, w Mantui, 24 000 żołnierzy ze 101 działami, a z 16 000 żołnierzy i 24 działami, uformowa- 144 nymi w 4 kolumny, zaatakował 29 V pozycje włoskie, kierując 8600 żołnierzy na główną pozycję - Curtatone. Włosi stawili dzielny opór i odparli pierwszy atak, ale drugi atak, wzmocniony brygadą z odwodu, zmusił oddziały gen. Laugiera, które poniosły wielkie straty, do wycofania się na Grazie i Goito. Również pod Montanara Włosi, po bohaterskiej obronie, zagrożeni obejściem skrzydła i wyjściem Austriaków przez opuszczone już Curtatone na tyły, wycofali się. Straty włoskie - 180 zabitych, 900 rannych i 2000 jeńców, a straty austriackie - 93 zabitych, 519 rannych i 63 zaginionych. 173. Bitwa morska pod Cuszimą - 27/28 V 1905 r.___________________ Wojna rosyjsko-japońska w 1904-05 r. Agresywność rosyjskiej polityki na Dalekim Wschodzie, zabór Mandżurii i zwiększanie wpływów w Korei wywołały w Japonii nienawiść do Rosji i doprowadziły do zerwania 5 II 1904 r. stosunków dyplomatycznych. Flota rosyjska na Dalekim Wschodzie zgrupowana była w Port Arturze i we Władywostoku; w nocy na 9 II 1904 r. flota japońska niespodziewanie zaatakowała flotę w Port Arturze, uszkadzając dwa pancerniki i krążownik, a 9 II w koreańskim porcie Czemul- po zatopiła krążownik i kanonierkę. 8 IV wpadł na minę rosyjski pancernik admiralski i zatonął, a wraz z nim naczelny dowódca floty - wiceadm. S. Makarow z całym prawie sztabem. 10 VIII przy próbie wyjścia z Port Artura flota rosyjska wraz ze współdziałającą z nią eskadrą z Władywostoku zostały rozbite, częściowo zniszczone, częściowo rozproszone; flota rosyjska Oceanu Spokojnego przestała istnieć. Celem pomszczenia klęski i odcięcia Japonii od jej armii 14 X 1904 r. wysłano z Libawy Flotę 145 Bałtycką pod dowództwem wiceadm. Z. Rożdiest-wienskiego - 12 pancerników, 3 krążowniki pancerne i 6 lekkich, 9 torpedowców, 6 transportowców i 2 okręty szpitalne, z zadaniem odblokowania Portu Artura. W międzyczasie 2 I 1905 r. Port Artur skapitulował i wobec tego zadanie floty zmieniono, nakazano przedarcie się do Władywostoku. 27 V 1905 r. zagrodził drogę rosyjskiej flocie w Cieśninie Koreańskiej japoński adm. H. Togo z 6 pancernikami, 6 krążownikami opancerzonymi i 24 lekkimi, 20 kontrtorpedowca-mi i kanonierkami, oraz z 60 torpedowcami. Okręty japońskie były nowoczesne - rosyjskie przestarzałe, powszechnie nazywane „starymi kaloszami". Zaatakowana o godz. 14 flota rosyjska po walce artyleryjskiej, która trwała do północy, poniosła duże straty, a wiceadm. Rożdiest-wienski został ranny; dowództwo objął wiceadm. N. I. Niebogatow. Rano 28 V resztki floty rosyjskiej, w tym 4 pancerniki poddały się Japończykom. W bitwie tej Japończycy zatopili 21 okrętów rosyjskich, w tym 8 pancerników, a 9 zmusili do poddania się. Część okrętów, które zdołały ujść, internowano i rozbrojono w portach chińskich i filipińskich, a krążownik „Ałmaz" i 2 torpedowce dotarły do Władywostoku. Japończycy stracili 3 torpedowce. 174. Zajęcie Cypru przez Bizancjum w 964 r. Przy podziale Imperium Rzymskiego w 395 r. na części: wschodnią i zachodnią Cypr przypadł Bizancjum, które jednak zbytnio się nim nie interesowało. W 632 r. nastąpiła pierwsza inwazja wyspy; z Palestyny i Syrii przybyli Saracenowie pod wodzą kalifa Abu Bekra, którzy po splądro- waniu osiedli odjechali z łupami. W 647 r. zjawił się przed wyspą gubernator Syrii Muawija z 700 okrętami i obiegł stolicę - Konstancję. Mieszkań- cy odrzucili propozycję poddania się z zachowaniem życia, licząc na pomoc z Konstantynopola, 146 ale pomoc ta przybyła za późno; miasto zostało zdobyte, mieszkańcy wycięci, a Saracenowie z wielkimi łupami odpłynęli. Wkrótce, w ponownym najeździe, znów część mieszkańców wymordowani, część uciekła w góry, osiedla zrabowano i zniszczono. W 891 r. Cesarstwo Bizantyjskie, rozpoczynając wojnę z Arabami i pragnąc ocalić mieszkańców Cypru, ewakuowało ich przed rozpoczęciem działań wojennych do Cylicji, ale zaraz po wojnie wrócili oni na wyspę, zastając swe osiedla całkowicie zdewastowane. Dopiero w 964 r. Bizancjum doceniło handlowe znaczenie Cypru; cesarz Nicefor Fokas przysłał silną flotę i wojskową załogę, która chroniła odtąd wyspę przed niebezpieczeństwem najazdów. 175. Zdobycie Cypru przez Turków w 1571 r. Wojna Ligi Świętej z TUrcją w 1570-73 r. Cypr należał od 1488 r. do Wenecji, będąc jej bazą wojenną i jednocześnie siedzibą piratów. Gdy w 1570 r. Turcja zażądała przekazania tej wyspy - Wenecja odmówiła, co spowodowało turecką inwazję wyspy. Latem 1570 r. flota turecka - 150 galer i 50 okrętów transportowych -weszła do zatoki Larnaka i wysadziła 50 000 żołnierzy, dowodzonych przez Mustafa Paszę. 22 VII Turcy podeszli pod Nikozję, bronioną przez 10 000 żołnierzy. Po trzech odpartych szturmach Turcy, wzmocnieni przez 20 000 marynarzy, w generalnym szturmie 9 X zdobyli miasto, mordując 20 000 i uprowadzając w niewolę 2000 mieszkańców. 23 I 1571 r. Mustafa rozpoczął oblężenie twierdzy Famagusta, bronionej przez 7000 żołnierzy pod dowództwem Marca Antonia Bragadino. Po 6 miesiącach oblężenia i odparciu 7 szturmów - twierdza l VIII skapitulowała pod warunkiem swobodnego odjazdu załogi na Kretę. Turcy 147 podstawili 40 statków. 5 VIII, gdy zaokrętowano się, Bragadino z 9 dostojnikami udał się do obozu tureckiego celem przekazania kluczy. Mustafa zażądał zakładników, Bragadino odmówił, wynikła ostra sprzeczka i rozjątrzony Mustafa kazał uwięzić delegację. Bragadinowi odcięto nos i uszy, a po 10 dniach obdarto go ze skóry; towarzyszy jego ścięto. 7 III 1573 r. Wenecja zawarła pokój z Turcją, zrzekając się Cypru na jej korzyść. 176. Agresja turecka na Cypr - 20 VII 1974 r. W siłach zbrojnych Republiki Cypru - 12-tysięcz- nej Gwardii Narodowej korpus oficerski stanowiło 650 oficerów regularnej armii greckiej, którzy wywierali wpływ na politykę państwa. Gdy prezydent arcybiskup Makarios zażądał od Grecji odwołania tych oficerów, dokonali oni 15 VII 1974 r. zamachu stanu, ostrzelali pałac prezydenta i przejęli władzę, dążąc do unii z Grecją. Makarios opuścił Cypr. Zamach ten sprowokował Turcję do zbrojnej interwencji na wyspie w celu ochrony licznej tam ludności tureckiej. 20 VII zaczęła lądować w rejonie Cyrenii (Kyrene) turecka dywizja powietrzno- desantowa i desant morski; zajęły one port Cyrenię z okolicą oraz turecką dzielnicę Nikozji. Rozpoczęły się walki z Gwardią Narodową, po kilku dniach ustały na skutek interwencji ONZ; rozpoczęły się negocjacje, ale zostały 13 VIII zerwane przez Grecję. 15 VIII oddziały tureckie, wzmocnione w międzyczasie do 20 000 żołnierzy, rozpoczęły natarcie, uzyskały przewagę i po zaciętych walkach opanowały północną część wyspy, zatrzymując się na tzw. Linii Attyli, biegnącej w poprzek wyspy, na płd. od m. Lefka, przez Nikozję do Famagusty, prawie pokrywającej się z 35 równoleżnikiem; zajęły płn. część Nikozji, Cyrenię, Famagustę i Mor-fu. Wyspa została podzielona na dwie części -grecką i turecką. Podział ten utrzymuje się; Turcy żądają utworzenia na wyspie państwa federalne- go. Z tureckiej części wyspy przeszło do greckiej części 200 000 Greków, a odwrotnie - 40 000 Turków. 177. Uznanie niepodległości Czarnogóry - 31 VIII 1862 r.___________________ Czarnogóra - mały (ok. 3000 km2) górzysty, trudno dostępny kraj, dzięki swym warunkom terenowym zachował faktyczną niezależność, choć Turcja uważała go zawsze za swoją prowincję (Karadag). Granice były dosyć płynne, gdyż poszczególne szczepy ciągle wędrowały w poszukiwaniu pastwisk. W X 1843 r. władca Czarnogóry, ks. Piotr II Petrović NjegoS na mocy układu z paszą hercegowińskim uzyskał sporny dotychczas, pograniczny obwód Grahovo, ustalając granicę od strony płn. W 1851 r. Turcy zapragnęli zawładnąć Czarnogórą; rozpoczęły się utarczki graniczne, które doprowadziły do wojny w I/II 1852 r. Skończyłaby się ona tragicznie dla Czarnogóry, gdyby nie interwencja Austrii i Rosji, poparta koncentracją wojsk na granicy. Wobec groźby wojny Turcja zrezygnowała ze swych zamiarów, ale nadal uważała Czarnogórę za swą prowincję, co nie pozwalało na międzynarodowe uznanie jej niepodległości. W 1858 r. Turcy ponownie zaatakowali Czarnogórę, wysyłając 8-tysięczną armię pod dowództwem Husejna Czerkes Paszy. W bitwie 10-13 V 1858 r. na polach Grahova Mirko Petro-vić z 5500 żołnierzami rozgromił Turków, co skłoniło Portę do ustępliwości. Komisja ustaliła 14 X 1859 r. granice, dodając Grahovo, Rudine, Niksićką Żupę i Gornje Vasojeviće. Kolejny władca Czarnogóry, ks. Mikołaj I, wspomagał w 1862 r. powstańców w Hercegowinie, co spowodowało atak wojsk tureckich; ks. Mikołaj zmuszony był prosić o pokój. Układ pokojowy, podpisany 31 VIII 1862 r., potwierdził granice wytyczone 148 149 w 1859 r. Akt ten umożliwił międzynarodowe uznanie niepodległości Czarnogóry. 178. Powstanie w Czarnogórze w 1941 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Po agresji niemieckiej 22 VI 1941 r. na ZSRR partia komunistyczna w okupowanej przez wojska włoskie Czarnogórze zaczęła organizować oddziały partyzanckie. Akcje bojowe rozpoczęto 13 VII 1941 r. zajęciem m. Cevo i Virpazar i likwidacją posterunków włoskich. Oblężone Cetynię, na górze Kosćek, na płd. wsch. od Cetynii 70 partyzantów wzięło do niewoli włoski batalion zmotoryzowany. Oddziały partyzanckie likwidowały posterunki, napadały na mniejsze oddziały wojska, niszczyły mosty. 20 VII 5-tysięczny oddział po całodziennej walce zmusił do kapitulacji batalion włoski i straż celną w m. Berane. Po dwu- dniowym oblężeniu partyzanci wzięli do niewoli 20 VII garnizon włoski w m. Bijelo Polje, a 2-ty-sięczny oddział powstańczy po walce w dniu 19/20 VII zdobył m. Danilovgrad, biorąc do niewoli batalion piechoty z artylerią. Ok. 3000 powstańców zaatakowało 17 VII m. KolaSina, biorąc garnizon do niewoli. W lipcu Włosi stracili ok. 4800 żołnierzy. Było 90 oddziałów powstańczych, ogółem 32 000 ludzi. Wyzwoliły one teren ok. 10 000 km2. 18 VII sześć dywizji włoskich natarło na wyzwolone tereny i opanowało je, ale ruchu partyzanckiego nie zdołano zdławić i trwał on nadal. 179. Oswobodzenie Czechosłowacji - 20 1X1944-11 V1945 r.______________ II wojna światowa w 1939-45 r. Tocząc ciężkie walki z wojskami niemieckimi wojska radzieckie wkroczyły 20 IX 1944 r., na teren Czechosłowacji i do końca IV 1945 r. oswobodziły prawie całą Słowację. Nacierały wojska radzieckie trzech Frontów Ukraińskich: na płn. - 1., marsz. I. S. Koniewa, w centrum - 4., gen. A. I. Jeremienki i na płd. - 2., marsz. R. J. Mali- nowskiego, łącznie 2 028 000 żołnierzy z 27 722 działami. Po stronie niemieckiej walczyły wojska GA „Środek" pod dowództwem feldmarsz. F. Schórnera i część wojsk GA „Austria" pod dowództwem gen. L. Rendulica, łącznie ok. 900 000 żołnierzy, 9700 działami. W zaciętych walkach wojska radzieckie wypierały Niemców, zajmując: 22 IV - Opawę, 26 IV - Brno, 30 IV -Morawską Ostrawę. 5 V 1945 r. wybuchło w Pradze na tyłach armii niemieckiej powstanie, ale po dwóch dniach walk jego przywódcy zawarli z Niemcami układ - Niemcy zobowiązali się nie zniszczyć miasta w zamian za powstrzymanie się od ataków na przechodzące wojska niemieckie. 7 V ruszyło natarcie wojsk radzieckich w kierunku Pragi z rejonów Drezna, Ołomuńca i Brna; po walkach wojska radzieckie wkroczyły 9 V do Pragi, odcinając części oddziałów niemieckich odwrót; główne siły niemieckie uszły do stojących w rejonie Karłowych Warów wojsk USA. W toku praskiej operacji wojska radzieckie wzięły ok. 860 000 jeńców, a w walkach o wyzwolenie Czechosłowacji, toczących się do 11 V 1945 r., wojska radzieckie straciły ok. 140 000 zabitych. 180. Inwazja Czechosłowacji przez wojska Układu Warszawskiego 21 VIII 1968 r.____ Wzrastająca krytyczna postawa społeczeństwa Czechosłowacji, a szczególnie młodzieży, wobec sytuacji gospodarczej i politycznej w kraju wywołała zaniepokojenie komunistów i była dogłębnie analizowana na obradach KC partii w XII 1967 r. i w I 1968 r. Większość członków KC Komunis- 150 151 tycznej Partii Czechosłowacji (KPCz) z A. Dub- ćekiem na czele opowiedziała się za liberalizacją gospodarki i życia politycznego, za swobodą prasy i środków przekazu. Ustalenia te zaczęto wprowadzać w życie, co wyraźnie zaniepokoiło Związek Radziecki, który oświadczył, że uważnie śledzi wydarzenia w CSRS, stwierdza, że ujawniają się siły wrogie socjalizmowi, dążące do obalenia ustroju socjalistycznego i wprowadzenia kapitalizmu i że ZSRR gotów jest udzielić pomocy zdrowym siłom społecznym. I sekretarz KC KPCz A. Dubćek i członkowie rządu niejednokrotnie konferowali z władzami ZSRR, wyjaśniając sens zachodzących zmian i zapewniając o wierności socjalizmowi i przyjaźni ze Związkiem Radzieckim. Konferencje kończyły się zawsze w miłym nastroju, ale ZSRR przygotowywał w tajemnicy interwencję zbrojną. 14 VII 1968 r. odbyła się narada przywódców ZSRR, Polski, Węgier, Bułgarii i NRD, na której uzgodniono akcję wojskową przeciwko CSRS; powiadomiono Czechosłowację, że nigdy nie pozwoli się na dokonanie wyłomu w systemie socjalistycznym i na zmianę układu sił w Europie. 22 VIII rząd Polski oświadczył, że „działacze partyjni i państwowi CSRS" zwrócili się 21 VIII do Polski i państw socjalistycznych z prośbą o pomoc wojskową dla obrony ustroju socjalistycznego i że 21 VIII oddziały wojskowe tych państw wkroczyły do CSRS. Prezydent L. Svoboda i A. Dub-cek zaapelowali do społeczeństwa o zachowanie spokoju i ludność zachowała się biernie. Albania, Rumunia, Jugosławia i państwa zachodnie potępiły agresję, a Chiny nazwały ją „ohydną zbrodnią". Prasa radziecka podała, że w CSRS został storpedowany spisek kontrrewolucyjny przeciwko zdobyczom socjalizmu, że wojska radzieckie pozostaną czasowo w CSRS, natomiast pozostałe zostaną wycofane do dnia 26 VIII 1968 r. 16 IX ZSRR i CSRS zawarły układ o tymczasowym 152 stacjonowaniu wojsk radzieckich na terytorium CSRS; liczebność tych wojsk określono na 75 000 żołnierzy. 181. Obrona Częstochowy - 18 XI-26 XII 1655 r. II wojna północna w 1655-60 r. Klasztor Paulinów w Częstochowie - religijna stolica Polski - położony był na wzniesieniu, miał wysokie mury z czterema bastionami i fosę; był małą silną fortecą, z załogą 160 żołnierzy najemnych, ok. 70 zakonników, garścią Niemców i 5 szlachciców z czeladzią, miał 20 armat, w tym 12 dużego kalibru. Król Karol Gustaw rozkazał obsadzić klasztor, aby się zabezpieczyć od strony Cesarstwa i Śląska; przeor A. Kordecki uznawał zwierzchność króla szwedzkiego, ale był świadkiem rabunku przez Szwedów katedry na Wawelu i bojąc się o ogólnie znane skarby klasztorne postanowił nie wpuszczać Szwedów. Obraz Matki Boskiej wywieziono i ukryto na Śląsku. 18 XI 1655 r. podszedł pod klasztor gen. B. Mul-ler z 850 żołnierzami szwedzkimi i 750 polskimi (wśród nich ks. D. Wiśniowiecki i J. Sobieski), była to jazda, nie nawykła do działań oblężni-czych, artyleria liczyła 8 armat lekkich. Po bezskutecznych rokowaniach Szwedzi rozpoczęli ostrzał, chcąc wzniecić pożar. Ostrzał przerywany był kilkakrotnie przez rokowania. Przeor godził się wpuścić żołnierzy, ale polskich, na co Muller nie mógł się zgodzić. Aby wymusić kapitulację, posłał do Krakowa po działa oblężnicze oraz sprowadził 30 górników z Olkusza dla wykonania podkopów. Przygotowania te przestraszyły oblężonych, ale ks. Kordecki - pomimo tego, że dowodził załogą miecznik sieradzki, St. Różyc-Zamoy-ski - był duszą obrony, wyznaczał straże, zachęcał do walki, zwalczał defetyzm. 10 XII przybyły 153 działa oblężnicze i dwie kompanie piechoty. 11 XII sześć ciężkich dział rozpoczęło ostrzał, a tegoż dnia Karol Gustaw na skutek interwencji Polaków, wskazujących na wzburzenie w kraju wywołane oblężeniem, wydał polecenie jego przerwania. 26 XII gen. Miiller otrzymał rozkaz od marsz. A. Wittenberga, a 27 XII zwinął oblężenie i odszedł do Piotrkowa. 182. Powstanie w Cziprowci w Bułgarii, w 1688 r. Gdy w wojnie z Turcją wojska austriackie zdobyły 6 IX 1688 r. Belgrad i szły na Bułgarię - wybuchło tam z dawna przygotowywane powstanie, obejmując całą płn.- zach. część kraju z głównym ośrodkiem w m. Cziprowci (ok. 30 km na płn. od Pirotu). Powstańcy gromadzili się przy mających doświadczenie bojowe czetach D. Pejacze-wicza, B. Marinowa, L. Czaki i Ł. Andrejewicza. Przeciw powstańcom wystąpił wasal turecki -węgierski ks. I. Thókóly z ok. 1000 zbrojnych i Yegen Pasza z 1500 żołnierzami; obaj napadli na oddziały powstańcze i na miasta objęte pow- staniem. Tymczasem wojska austriackie stanęły, a główne ich siły został skierowane do zach. Eu- ropy, wskutek czego powstańcy, nie mający wyszkolenia wojskowego i słabo uzbrojeni, nie byli w stanie stawiać długo oporu. 24/25 (13/14) IX 1688 r. Thókóly i Yegen Pasza zaatakowali główne siły powstańców w obozie wojskowym, w Żera-wicy, na zach. od Kutłowicy (ok. 25 km na wsch. od Cziprowców) i w bitwie rozgromili ich, a następnie szturmem zdobyli Cziprowci, gdzie schroniły się resztki powstańców. Tych, którzy nie zdążyli uciec - wycięto, a miasto i okoliczne wsie zniszczono. 183. Podbój Dahomeju przez Francuzów w 1892 r. Francuzi, którzy od 1864 r. posiadali na wybrze- żach królestwa Dahomeju punkty handlowe, zagarnęli z czasem portowe miasta: Kotonu i Porto- Novo i od 1887 r. zaczęli nakładać cła na towary dahomejskie. Panujący od 1889 r. król Behanzin najechał znienacka w 1891 r., z 12-tysięczną armią Kotonu i zdobył je, a wówczas Francuzi zareagowali zorga- nizowaniem ekspedycji zbrojnej. Korpus francuski, składający się z batalionu Legii Cudzoziemskiej, kompanii piechoty morskiej, strzel- ców senegalskich i dwóch szwadronów spahi-sów, łącznie 3000 żołnierzy pod dowództwem płk. A. Doddsa, skoncentrował się w Porto-Novo, wyruszył na granicę Dahomeju i tam, w m. Dogba, założył bazę wypadową. 20 IX 1891 r. kilkutysięczny oddział wojowników Behanzina zaatakował bazę, wdzierając się do środka, ale po zaciętej walce został wyparty, zostawiając ok. 700 zabitych i rannych. Z bazy korpus ruszył na płn. brzegiem rz. Oue-me, staczając raz po raz walki z atakującymi Dahomejczykami; rozgromiono oddział ok. 500 amazonek gwardii królewskiej, zdobyto po ciężkiej walce obóz Adegon, silnie umocniony; 15 X zdobyto obejściem z flanki główną pozycję, broniącą podejścia do stolicy. 24 X przybyły na pomoc Doddsowi bardzo potrzebne posiłki - 800 strzelców senegalskich. 26 X zdobyto szturmem silną pozycję Ouakon, a w nocy odparto, po czterogodzinnej walce, napad na obóz. 4 XI zdobyto, po sześciogodzinnej walce, święte miasto Cana, a 15 XI Francuzi podeszli pod stolicę -Abomey. Behanzin, widząc że nie obroni miasta, ewakuował ok. 60 000 mieszkańców i podpalił je, a następnie wycofał się w głąb kraju; 17 XI Francuzi wkroczyli do zniszczonej, jeszcze dymiącej stolicy. W I 1894 r. król Behanzin pod presją wodzów skapitulował; został zesłany przez Francuzów na Martynikę, a kraj stał się kolonią francuską. 154 155 184. Zajęcie rosyjskiego Dalekiego Wschodu przez Armię Czerwoną w 1922 r. 185. Bitwa o Dardanele - 19 11-19 III 1915 r. Po pokonaniu Kołczaka rząd radziecki, zbyt słaby jeszcze, aby siłą zabezpieczyć swoje daleko- wschodnie terytoria przed zakusami państw kapitalistycznych, utworzył w IV 1920 r. Daleko- wschodnią Republikę (DWR), obejmującą Zabaj-kale, Kraj Amurski, Przymorze, Kamczatkę i Płn. Sachalin. Władzę sprawowali bolszewicy z udziałem eserowców i mienszewików, a armię sformowano z jednostek wydzielonych z Armii Czerwonej, pod naczelnym dowództwem W. Bliłchera. 26 V 1921 r. elementy burżuazyjne dokonały z pomocą Japończyków przewrotu we Włady-wostoku. Utworzono rząd burżuazyjny i tzw. armię białopowstańczą pod dowództwem esauła Kałmykowa, liczącą 4500 żołnierzy z 12 działami i trzema pociągami pancernymi. Rozpoczęła ona 30 XI 1921 r. natarcie, 22 XII zajęła Chabarowsk i przeprawiwszy się przez rz. Amur zdobyła ufortyfikowaną stację Wołoczajewka. 5 II 1922 r. armia DWR - 7600 żołnierzy z 30 działami, 2 czołgami i trzema pociągami pancernymi, pod dowództwem W. Bluchera - uderzyła na Wołoczajewkę i po 8 dniach ciężkich walk zdobyła stację szturmem 12 II, a w pościgu zajęła 14 II Chabarowsk. 7 X oddziały DWR zdobyły szturmem umocnioną pozycję Spasskaja. Biało- gwardziści zostali rozgromieni, 19 X padła stacja Okeanska i 25 X 1922 r. armia DWR wkroczyła do Władywostoku. Japonia pod naciskiem USA wycofała swe wojska z terytorium radzieckiego, a 14 XI 1922 r. rząd DWR zwrócił się do ZSRR z prośbą o przyjęcie Republiki do Związku Radzieckiego; prośba została uwzględniona. I wojna światowa w 1914-18 r. Aby otworzyć sobie najkrótszą drogę morską dla zaopatrywania sojuszniczej Rosji w amunicję i sprzęt wojenny, alianci postanowili opanować Dardanele i Konstantynopol; mając pewność, że zadanie to wykona sama flota - skoncentrowali 82 okręty wojenne (51 angielskich, 30 francuskich, l rosyjski), pod naczelnym dowództwem wiceadm. S. H. Cardena. Cieśnina, długości 60 km i średniej szerokości 4 km, broniona była przez 11 przestarzałych fortów, pola minowe, wyrzutnie torpedowe i liczne, świetnie zamaskowane baterie polowe. Dowództwo obrony sprawował płk A. Dżewad Pasza. Akcję rozpoczęto 19 II 1915 r. ciężkim ostrzałem fortów i baterii, jednak po całodniowej walce okręty, otrzymawszy wiele trafień, zmuszone były do odwrotu. 25 II akcję wznowiono, zniszczono dwa forty wejściowe — Kum-Kale i Orkaniye, ale okręty znów musiały się wycofać. Dalsze ataki l, 2 i 5-8 III nie dały widocznych rezultatów. 16 III dowództwo przejął angielski kontradm. J. M. de Robeck. 19 III - w decydującym ataku - 17 okrętów liniowych wpłynęło do cieśniny, prowadząc huraganowy ogień, ale forty i baterie polowe nadal odpowiadały, zatapiając francuski liniowiec „Bouvet". Przy wycofywaniu się okrętów francuski liniowiec „Gaulois" został ciężko uszkodzony przez minę i osiadł na mieliźnie przy w. Tenedos. Wpadł na minę angielski krążownik „Inflexible", a uszkodzony przez minę krążownik „Irresistible" zatopiła turecka artyleria. Zatonął też na minie angielski krążownik „Ocean". Kontradm. de Robeck poniósłszy ciężkie straty przekonał się, że bez wojsk lądowych nie zdobędzie cieśniny i przerwał akcję. Straty tureckie - 114 zabitych i rannych, a ze 176 dział - 9 zniszczo- 156 157 nych. Straty aliantów - 3 okręty liniowe zatopione i ok. 1000 zabitych i rannych. 186. Masakra w wiosce Deir Jassin w Palestynie w 1948 r.________ Wojna arabsko-żydowska w Palestynie w 1948/49 r. Po podziale Palestyny rozgorzały walki między Arabami i Żydami. W ich trakcie 9 IV 1948 r. do arabskiej wioski Deir Jassin wdarł się oddział żydowskiej organizacji bojowej Irgun Zwai Leumi i wymordował mieszkańców - 254 osoby. Był to akt terroru, mający na celu spowodowanie atmosfery strachu wśród Arabów i ucieczkę ich z Palestyny; cel ten osiągnięto, uciekło ok. 700 000 arabskiej ludności. W odwecie bojówka arabska napadła 11 IV 1948 r. na konwój żydowski w pobliżu Jerozolimy i zamordowała 77 lekarzy, pielęgniarek i studentów, udających się na wykłady do uniwersytetu. Powstanie dekabrystów w Petersburgu -14X11 1825 r. zob. 538 187. Bitwa pod Del Robię - 10 VIII 1813 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. W 1811 r. władzę dyktatorską w Chile przejął J. M. Carrera, cieszący się poparciem patriotów, dążący do usamodzielnienia się Chile. Zaniepo- kojony wicekról wysłał z Peru w 1813 r. bryg. A. Pareja z 250 żołnierzami. Wylądował on na rojalistycznej wyspie Chiloe, zorganizował tam 2-tysięczną armię i popłynął z nią na płn. 27 III wylądował w Talcahuano i ruszył na Concepcion 158 i Chillan; garnizony tych miast przyłączyły się do niego wzmacniając jego armię do ok. 5000 ludzi. Miał tu poparcie ludności, rozdrażnionej grabieżami w wewnętrznych walkach o władzę w 1812 r. Brat dyktatora, gen. J. Carrera skoncentrował w Talca - 275 km na płn. od Chillan - 4,6-ty-sięczną armię patriotów, w IV 1813 r. ruszył na płd. i pobił oddział Hiszpanów, biorąc 300 jeńców. Wówczas gen. Pareja opuścił Talcahuano i Concepcion i wykorzystując miesięczną przerwę w działaniach obwarował się w Del Robię, na przedpolu Chillan. Ataki patriotów na obóz załamały się, surowy klimat, zimne i częstsze deszcze osłabiły ich morale i gdy 10 VIII 1813 r. odparte zostało kolejne natarcie - rozpoczęli odwrót. Hiszpanie uderzyli na wycofujących się patriotów i rozbili ich; gen. Carrera ucieczką ocalił się przed niewolą. 188. Obrona Derny - 4 XI 1911-3 III 1912 r. Wojna włosko - turecka w 1911/12 r. 8 X 1911 r. ostrzelał Dernę włoski okręt liniowy „Napoli", a 14 X zjawiła się przed portem eskadra adm. E. Presbitero - 9 okrętów wojennych. Admirał przesłał Turkom ultimatum, żądające kapitulacji, a gdy nie otrzymał odpowiedzi - rozpoczął 16 X bombardowanie miasta, a następ- nie 4 XI wysadził desant 500 żołnierzy. Garnizon turecki, ok. 2000 żołnierzy, wzmocniony przez arabskie oddziały nieregularne, wycofał się z miasta, poza zasięg dział okrętowych i zajął pozycje na podmiejskich, wysokich wzgórzach. 13 XI Włosi rozpoczęli ostrzeliwanie tureckich pozycji, a 17 XI ruszył pierwszy atak, zapoczątkowując serię - 24 XI, l, 16, 27 XII 1911 r., 17 I, 11, 12 II i 13 III 1912 r. Turcy, nad którymi dowództwo objął Enwer Bej, walczyli z wielką zaciekłością, krwawo odpierając wszystkie ataki i dopiero po 159 189. Zdobycie Dien Bien Phu - 8 V 1954 r. 190. Bitwa pod Dijon - 23 l 1871 r. wzmocnieniu sił włoskich do pełnej dywizji z cięż- ką artylerią i lotnictwem wycofali się w głąb kraju, gdzie stawiali zacięty opór aż do zawarcia pokoju, tj. do 18 X 1912 r. Straty włoskie wyniosły ok. 800 żołnierzy zabitych i rannych. Wietnamska wojna wyzwoleńcza w 1945-54 r. Dien Bien Phu była to japońska baza wojskowa z okresu II wojny światowej, położona na węźle drogowym przy granicy Laosu, na zach. od Ha- noi, w dolinie szerokości 9 km i długości 16 km, obrzeżonej pokrytymi roślinnością wzgórzami. 20 X 1953 r. wylądował w dolinie desant spado- chroniarzy francuskich, stopniowo wzmacniany; zbudowano dwa lotniska i 49 punktów oporu. Centrum bazy - Muong Thanh, położone w środku doliny, tworzył bunkier dowództwa, otoczony 35 redutami mieszczącymi 2/3 ogółu załogi. W płn. części doliny, na wzgórzach, znajdowały się reduty: „Gabrielle", „Annę Marie" i „Beatri-ce", a w płd. części reduta „Isabelle". Bazę obsadziło 16 200 żołnierzy pod dowództwem płk. Ch. de Castries (w trakcie walk awansowany na generała). Przydzielono załodze kompanię czołgów i eskadrę 12 samolotów. Zaopatrzeniem bazy zajęło się lotnictwo. Baza, uważana za nie do zdobycia, miała stać się według koncepcji dowódcy francuskiego Korpusu Ekspedycyjnego w Indo-chinach - gen. H. Navarre - przynętą, na której miała się wykrwawić szturmami nieuchwytna Wietnamska Armia Wyzwoleńcza. Nie przewidział on jednak, że gen. Vo Nguyen Giap wtoczy swe haubice na okoliczne wzgórza i tak je ukryje, że nie znajdzie ich lotnictwo, że haubice te zniszczą lotniska, że mgła i deszcze ograniczą działalność lotnictwa i że Wietnamczycy wykonają 160 100 km rowów, którymi bezpiecznie podejdą pod stanowiska francuskie. Bazę otoczyła wkrótce skrycie 40-tysięczna Wiet- namska Armia Wyzwoleńcza, dowodzona przez gen. Vo Nguyen Giapa; 13 III Wietnamczycy roz- poczęli akcję, zdobywając, krok po kroku, teren. 17 III padły reduty „Gabrielle" i „Beatrice", a reduta „Annę Marie" poddała się bez walki. 30 III zaatakowano centrum bazy; najcięższe walki toczyły się o wzgórze z dowództwem bazy. Francuzi wielokrotnie kontratakowali, a lotnictwo bombardowało pozycje wietnamskie, ale teren obrony zmniejszał się ustawicznie. 7 V w general- nym szturmie zdobyto po zaciekłej walce Muong Thanh, biorąc do niewoli gen. de Castries ze sztabem, a 8 V opanowano ostatni punkt oporu - redutę „Isabelle". Ta klęska Francuzów zniweczyła ich nadzieje na reaktywowanie kolonialnego panowania w Indochinach. Straty francuskie - 2293 zabitych i 5134 rannych. Wojna francusko - niemiecka w 1870/71 r. Francuska Armia Wschodnia gen. Ch. Bourbakie- go szykowała się do uderzenia z rejonu Besanęon na odsiecz oblężonej twierdzy Belfort; lewe jej skrzydło ubezpieczała w rejonie Dijon Ochotnicza Armia Wogezów - ok. 20 000 żołnierzy, dowo- dzona przez gen. G. Garibaldiego. Pruski płk H. von Kettler otrzymał rozkaz ubezpieczenia pięcioma batalionami skrzydła armii oblężniczej. Rozpoznając sytuację dotarł on pod umocnione, pełne wojska m. Dijon i 23 I 1871 r. zaatakował leżący na płn. od miasta, przy Pouillu, zespół obsadzonych przez Francuzów budynków fabrycznych. Ukryci w zabudowaniach Francuzi odparli atak, przy czym w morderczym ogniu padło 716 zabitych i rannych Niemców, tracąc jedyny w tej 161 wojnie sztandar. Straty francuskie wyniosły ok. 300 zabitych i rannych. Przełamanie frontu na odcinku Dobropolje, w Macedonii, w 1918 r. zob. 421 191. Walki o pozycje na Doss'Alto, w Alpach - 21 1X1918 r._____________________ I wojna światowa w 1914-18 r. W X 1917 r. rząd włoski zezwolił na sformowanie we Włoszech armii czechosłowackiej z ochotników i jeńców - Czechów i Słowaków. Zorganizowano 60- tysięczny korpus armijny włosko-czecho-słowacki, w którym było 24 000 żołnierzy czechosłowackich; kadra oficerska była włoska. Korpus ten wziął udział w walkach w rejonie górnej Ady-gi i w paśmie gór Altissimo di Nago, na wsch. brzegu jeziora Garda, gdzie o pozycje na skalnym wybrzuszeniu Doss'Alto (703 m n.p.m.) i Monte Grappo, górujące nad doliną Loppio, obsadzone przez włosko-czechosłowacką 6 DP, liczącą 14 966 żołnierzy toczyły się w dniach 16 VI, 3 VIII i 21 IX 1918 r. zaciekłe walki. Przeprowadzony 21 IX kontratak III batalionu 33 pułku czeskiego po niezwykle zaciętej walce doprowadził do odzyskania wszystkich uprzednio straconych pozycji. 192. Oblężenie twierdzy Drastar (Dorostolon) - 23 IV-22 VII 971 r._________________ Wiosną 970 r. zajmujący wsch. Bułgarię w. ks. Światosław wtargnął do Bizancjum i spustoszył Trację. Wódz bizantyjski Bardas Skleros z 10 000 żołnierzy wyparł najeźdźców za Bałkany. Rok później cesarz bizantyjski Jan I Tzimiskes ruszył z 30-tysięczną armią na podbój zajętej przez Rusów Bułgarii, a równocześnie jego flota - 300 statków - weszła w niestrzeżone ujście Dunaju. 162 Światosław nie spodziewał się najazdu, przełęcze nie były bronione; Tzimiskes szybko przeszedł góry i skierował się na stolicę - Presław, obsadzo- ną przez 15 000 żołnierzy pod dowództwem wojewody Swenelda. 13 IV - gdy nadeszły tabory z machinami oblężniczymi - Bizantyjczycy zaatakowali Presław i 14 IV, po zażartej walce, wdarli się do miasta; car Bułgarii Borys II dostał się do niewoli, a Sweneld z nielicznym oddziałem przedarł się i uszedł do Drastaru (Dorostolonu), gdzie stał Światosław. Ściągnął on natychmiast garnizony ze wszystkich miast i z kilkudziesięcioma tysiącami żołnierzy zamknął się w twierdzy. Tzimiskes 17 IV ruszył naprzód, 23 IV podszedł pod miasto i zaatakował Rusów, którzy oczekiwali go przed murami. Rusowie po odparciu 12 uderzeń schronili się do twierdzy. 25 IV flota bizantyjska podpłynęła i zablokowała miasto od strony Dunaju. 26/27 IV stoczono drugą bitwę i Rusowie znów uszli za mury. 29 IV i 19 VII statki Rusów zrobiły udane wypady po żywność. 20 VII stoczono trzecią bitwę, a 22 VII czwartą. Rusowie stawiali twardy opór i Bizantyjczycy nie potrafili ani ich złamać, ani odciąć im odwrotu do twierdzy. Głód zmusił w końcu Rusów do wszczęcia rokowań, które rozpoczęto 23 VII i w wyniku których Światosław zrzekł się wszelkich praw do Bułgarii i odszedł z pozostałymi mu 22 000 żołnierzy. Chan Pieczyngów - Kuria, uprzedzony przez Bizantyjczyków, napadł na Rusów na poro-hach Dniepru; padł Światosław z całą prawie drużyną, ocalał znów tylko Sweneld z niewielkim oddziałem. 193. Niemiecki atak na m. Drvar w Jugosławii - 25/26 V 1944 r.____________________ II wojna światowa w 1939-45 r. W 1944 r. Niemcy przeprowadzili operację „Rósselsprung" mającą na celu zniszczenie sztabu 163 Jugosłowiańskich Wojsk Narodowowyzwoleńczych (NOVJ) z marsz. J. Broz-Tito, znajdującego się w m. Drvar, w Bośni. 25 V 1944 r. lotnictwo niemieckie zbombardowało Drvar i okolicę i zrzuciło desant - 340 żołnierzy, a samoloty transportowe przywiozły dalszych 114 żołnierzy. Jednocześnie ok. 10 000 żołnierzy niemieckich uderzyło z rejonów: Bihać, Knin i Srb koncen- trycznie na Drvar. Batalion ochrony sztabu, szko- ła oficerska i znajdująca się w pobliżu III brygada wojska stawiły opór spadochroniarzom, którzy, wzmocnieni posiłkami - 171 żołnier^ - wdarli się do miasta; po zaciekłych walkach ulicznych Niemcy zostali wyparci. 26 V niemiecki pułk zmotoryzowany i pułk piechoty przedarły się przez linie obronne i opanowały Drvar. Marsz. J. Broz-Tito ze sztabem i władzami ludowymi oraz z misjami wojskowymi ZSRR, W. Brytanii i USA - zdołali wycofać się z miasta i zostali przetransportowani samolotami angielskimi na wyspę Vis na Adriatyku. Straty niemieckie - 213 zabitych, 881 rannych i 59 zaginionych. 194. Bitwa o Przełęcz Dukielską - 8 IX-30 X 1944 r.__________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Na prośbę przywódców powstania, które 28 VIII 1944 r. wybuchło w Słowacji 38 A gen. K. Mos-kalenki z l. Frontu Ukraińskiego - wzmocniona 25 KPanc., I K Kawalerii, Korpusem czechosłowackim gen. L. Svobody i 2 A Lotniczą - uderzyła 8 IX 1944 r. na Krosno, w kierunku Dukli i Preszowa, oraz na kierunkach pomocniczych -na Jedliniec, Dębowiec i Iwonicz. Równocześnie, dla odciążenia tych działań, uderzyła z rejonu Zagórza (k. Sanoka) l A gwardii gen. A. Greczki z 4. Frontu Ukraińskiego, siłami dwóch korpusów piechoty, w kierunku Komańczy. Przełęczy broniło 19 dywizji piechoty z 17 Armii niemieckiej gen. 164 J. Harpera. Po przełamaniu obrony niemieckiej zajęto 11 IX Krosno, 14 IX - Iwonicz, 20 IX - Duklę i 23 IX - Tylawę. Uderzając z Tylawy korpus czechosłowacki, po niezwykle zaciętych, krwawych walkach w górzystym, zalesionym terenie, opanował 6 X Przełęcz Dukielską. Niemcy wycofali się na linię rz. Ondawy, organizując na niej silną obronę i powstrzymując 19 X natarcie wojsk radzieckich, które 30 X zmuszone zostały do przejścia do obrony. Powstanie w Słowacji zostało w międzyczasie zdławione przez Niemców. Straty wojsk radzieckich - 110 000, czechosłowackich - 6500, a niemieckich - 30 000 zabitych i rannych, oraz 31 300 jeńców. 195. Bitwa przy stacji Dumlupunar - 26-31 VIII 1922 r.__________________ Wojna grecko-turecka w 1919-22 r. Po przegranej bitwie nad rzeką Sakarya Grecy wycofali się na linię Eski§ehir - Afyon Karahisar i przygotowywali kolejne natarcie, koncentrując trzy korpusy: I K - gen. N. Trikupisa (5 dywizji piechoty, l dywizja jazdy i l pułk piechoty) w re- jonie Afyon Karahisar, III K gen. P. Sumilasa -(3 dywizje piechoty, l pułk piechoty) - w rejonie Eskigehir i rezerwa - II K gen. K. Dijenisa (3 dy- wizje piechoty) - w rejonie Djuger; łącznie ok. 120 000 żołnierzy, z 380 działami i 30 samolotami, pod naczelnym dowództwem gen. G. Hadjia-niestisa, stojącego ze sztabem w Izmirze. Naczelny dowódca turecki - M. Kemal Pasza dysponował dwiema armiami: 2 A Ismet Paszy (12 dywizji piechoty i l dywizja kawalerii) w rejonie Eski§e-hir i l A - dowodzona bezpośrednio przez Kema-la Paszę (5 dywizji piechoty i 4 dywizje kawalerii) w rejonie Afyon Karahisar; łącznie ok. 110 000 żołnierzy z 350 działami i 20 samolotami. Turcy, pozorując ruchy zaczepne na płn., 26 VIII 165 1922 r. po huraganowym ostrzale artyleryjskim uderzyli na płd., 27 VII przerwali front, okrążając Afyon Karahisar, a kawaleria zaatakowała skrzydła i tyły Greków oraz ich rezerwy w Djuger, wzniecając popłoch. Hadjianiestis - tracąc łączność z armią - polecił objąć dowództwo gen. Trikupisowi. W zaciętych walkach Turcy spychali Greków na płn. zach. w rejon lesisto-górski, a kawaleria odcinała drogi odwrotu. 29 VIII sify greckie zostały rozcięte na dwie grupy: w rejonie wzgórz Corum- Dag i stacji Dumlupunar okrążono resztki korpusu Trikupisa, a 15 km dalej na płn. walczyła grupa 3 dywizji pod dowództwem gen. A. Frangu. Próby połączenia się tych grup zostały przez Turków unicestwione. 31 VIII gen. Trikupis z 4690 żołnierzami skapitulował. Nominacja na głównodowodzącego zastała go już w niewoli. Zdemoralizowane masy wojsk greckich, niszcząc, paląc i mordując po drodze, uciekały ku Izmirowi, a wraz z nimi uciekała ludność cywilna greckiego pochodzenia, l IX Turcy zajęli U§ak i Eski§ehir. Próba gen. Frangu zorganizowania oporu na linii Ala§ehir - Salihli zakończyła się katastrofą, Turcy wzięli 16 000 jeńców. Nowy grecki głównodowodzący - gen. G. Polimenakos postanowił nie bronić Izmiru i 9 IX Turcy wkro- czyli do tego miasta. Tegoż dnia Turcy zajęli Bursę. Grecy ewakuowali się pod osłoną floty greckiej i angielskiej. W 15-dniowej kampanii Turcy wzięli 40 000 jeńców, 284 działa i 15 samolotów, przy własnych stratach ok. 12 000 zabitych i rannych. Grecy stracili ogółem 75 000 żołnierzy. 196. Forsowanie Dunaju przez wojska rosyjskie w 1877 r. __ __ _____________ Wojna rosyjsko-turecka w 1877/78 r. 24 IV 1877 r. Rosja wypowiedziała wojnę Turcji i 200- tysięczna armia rosyjska pod dowództwem w. ks. Mikołaja Mikołajewicza przekroczyła grani- 166 cę rumuńską, dążąc nad Dunaj - graniczną rzekę Turcji. Turcy, nie wiedząc gdzie Rosjanie będą się chcieli przeprawić, zgrupowali swe sify w Ruszczuku i Nikopolu, a wzdłuż rzeki rozstawili drobne oddziały obserwacyjne. Rosjanie rozpoczęli forsowanie Dunaju w nocy z 25 na 26 VI 1877 r., pod Swisztowem; przeprawiała się 14 DP gen. M. I. Dragomirowa, a z niej jako pierwszy przeprawiał się łodziami i pontonami Wołyński pułk piechoty. Czujki tureckie spostrzegły desant, gdy znajdował się on ok. 300 m od brzegu, otworzyły ogień i zaalarmowały oddziały stojące w Swisztowie i Wardimie. Pierwsi żołnierze rosyj- scy przybili do brzegu o godz. 3, a gdy przeprawił się pierwszy rzut desantu - Rosjanie zaatakowali Turków i wyparli ich z okopów. O godz. 330 nadbiegł strażujący w okolicy batalion turecki -730 żołnierzy - i otworzył na przeprawę ogień z 6 dział i z broni ręcznej. Rosjanie ponieśli ciężkie straty - ok. 1000 zabitych, utopionych i rannych oraz 2 działa zatopione z tratwą. Straty Turków wyniosły ok. 640 zabitych i rannych. Po przeprawieniu się piątego rosyjskiego rzutu Turcy zrezygnowali z walki i wycofali się. 197. Ewakuacja wojsk alianckich z Dunkierki w 1940 r.______________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Plan wojenny francuski był obronny; nad granicą Belgii stały główne sify: I Grupa Armii - 16 dy- wizji gen. G. Billotte'a i Brytyjski Korpus Eks- pedycyjny gen. J. Gorta - 9 dywizji. Współdziałać miały 23 dywizje belgijskie i 10 holenderskich. Granicę z Luksemburgiem, na której góry Ardeny uważano za nie do przebycia, osłaniało 19 dywizji francuskich, a granicę z Niemcami zabezpieczała Linia Maginota, z załogą 49 dywizji francuskich i l dywizji angielskiej. 10 V 1940 r. uderzyła na Belgię i Holandię niemiecka Grupa Armii „B" - 167 29 dywizji gen. F. von Boćka; aliancka l GA spiesząc z pomocą weszła w głąb Belgii i do Holandii, a wówczas nastąpiło 12 V główne uderzenie niemieckie, na płd. Grupa Armii „A' -45 dywizji gen. G. von Rundstedta - przeszła w Luksemburgu przez Ardeny, przeszła przez rz. Może rozbijając obronę francuską. 3 Korpusy Pancerne gen. P. von Kleista - 134 370 żołnierzy i 1250 czołgów - pognały bez oporu przez Sedan ku morzu; 20 V zajęły one Abbe-ville, a 25 V — Boulogne, odcinając północne zgrupowanie alianckie - l GA, które pod naciskiem niemieckiej GA „B" cofało się ku morzu, do jedynego już wolnego portu - do Dunkierki. 24 V na rozkaz Hitlera gen. Kleist wstrzymał natarcie na Dunkierkę, co umożliwiło aliantom zorganizowanie jej obrony. 26 V Anglicy rozpo- częli ewakuację żołnierzy do Anglii. 27 V skapitulowała armia belgijska. Anglicy skoncentrowali 693 statki i łodzie i pod osłoną lotnictwa i floty wojennej, a pod nieustannym bombardowaniem przez niemiecką artylerię i lotnictwo - kontynuowali ewakuację. 31 V skapitulowało 6 okrążonych w rejonie Lilie dywizji francuskich z l GA. 4 VI Niemcy zajęli Dunkierkę, biorąc do niewoli ok. 40 000 żołnierzy francuskich. Ewakuowano ogółem 215 000 żołnierzy angielskich oraz 173 000 Francuzów, Belgów i Polaków. Straty angielskie - ok. 53 000 żołnierzy, 224 statki i 106 samolotów. 198. Bitwa pod Diirnkrut (Suchymi Kratami) - 26 VIII 1278 r.____________________ Wybrany w 1273 r. królem niemieckim Rudolf z Habsburga zorganizował w 1276 r. wyprawę na będące nominalnie pod władzą króla czeskiego - Przemysła Ottokara II - Austrię, Styrię, Krainę i Karyntię. Ottokar, utraciwszy poparcie w krajach austriackich, musiał się upokorzyć i w pokoju wiedeńskim 21 XI 1276 r. zrzekł się wszystkich 168 nabytków w krajach alpejskich oraz Chebu zatrzymując jedynie Czechy i Morawy, nie pogodził się jednak ze swoją porażką i - ociągając się z wydaniem krajów, których się zrzekł - zabiegał o pozyskanie sprzymierzeńców. Pozyskał on część Węgrów i poparcie księcia polskiego - Bolesława Wstydliwego oraz pomoc Miśni i Turyngii, a także Brandenburgii, które obawiały się wzmocnienia władzy Rudolfa. Po stronie Rudolfa stanęły Węgry. Z 2000 jazdy i oddziałem Węgrów ruszył on przeciwko Ottokarowi. Do rozstrzygającej bitwy doszło 26 VIII 1278 r. na polach morawskich, między Diirnkrut a Jedenspeigen, ok. 45 km na płn.- wsch. od Wiednia. Po wyrównanej, zaciętej walce uderzenie jazdy Rudolfa na skrzydła czeskie wprowadziło zamieszanie w ich szeregach, które przerodziło się w ucieczkę. Król Ottokar został zabity w ucieczce przez wrogich mu rycerzy austriackich z jego otoczenia, którym przewodził Rudolf von Emerberg. Wraz z jego przegraną i śmiercią runął program zbudowania wielkiego państwa czeskiego, sięgającego od Karkonoszy do Adriatyku. 199. Bitwa nad rz. Ebro, w Hiszpanii - 25 VI1-16 XI 1938 r.________________ Wojna domowa w Hiszpanii w 1936-39 r. Dowództwo wojsk republikańskich, pragnąc zahamować ofensywę rebeliantów na Katalonię i Walencję, zorganizowało największą w tej wojnie operację odciążającą nad rz. Ebro. 25 VII 1938 r. wojska republikańskie - armia „Ebro" gen. J. Modesto licząca 3 korpusy po 3 dywizje, łącznie 50 000 żołnierzy (wzmacniane przez cały okres walk) - sforsowały z zaskoczenia rz. Ebro, przełamały linie obronne rebeliantów, obsadzone przez Korpus Marokański gen. J. Yaąiie - dwie dywizje w linii i jedna w odwodzie, razem ok. 18 000 żołnierzy - i utworzyły przyczółek na 169 201. Agresja brytyjsko-francusko-izraelska na Egipt w 1956 r. prawym brzegu rzeki, w rejonie m. Gandesa, szeroki na 48 km i głęboki do 25 km. Po ściągnię- ciu posiłków rebelianci przeszli 3 VIII do kontr- ofensywy i w ciężkich trzymiesięcznych walkach, po 7 natarciach do 16 XI zlikwidowali przyczółek, wypierając oddziały republikańskie za rzekę. Cel akcji republikanów został jednak osiągnięty, rebelianci ściągnęli nad Ebro część oddziałów z kierunku wsch. i ofensywa na Katalonię i Wa- lencję została na 3 miesiące zahamowana. Straty republikanów - ok. 44 000, a rebeliantów - ok. 70 000 zabitych, rannych i zaginionych. 200. Powstanie Arabiego Paszy w Egipcie w 1882 r.______________________ Po otwarciu Kanału Sueskiego Anglia i Francja zaczęły dążyć do podporządkowania sobie Egiptu, wywołując tym narastające wzburzenie wśród społeczeństwa. Bunt garnizonu kairskiego 9 IX 1881 r. zmusił kedywa Egiptu Tewfika do zmiany ugodowego rządu na nacjonalistyczny, w którym ministrem wojny został płk Ahmed Arabi Pasza. Usunięto urzędników europejskich kontrolujących finanse Egiptu, przeprowadzono czystkę w armii, rozpoczęto konfiskaty dóbr cudzoziemców. 11 VI 1882 r. wybuchły w Aleksandrii zamieszki, w których zginęło ok. 50 Europejczyków. Anglia interweniowała; 11 VII flota brytyjska ostrzelała Aleksandrię, a desant jej zajął po walce miasto. Wojska egipskie wycofały się w deltę Nilu. Anglicy zajęli bez walki 2 VIII Suez, a 20 VIII - Port Said i Ismailię, gdzie wysadzili 13-tysięczny korpus ekspedycyjny gen. G. J. Wolseleya. W początkach IX 1882 r. gen. Wolseley ruszył na Kair, a 13 IX pod Tell el-Kebir zagrodził mu drogę płk Ahmed Arabi z 26 000 żołnierzy, w tym pospolite ruszenie Beduinów. W bitwie Egipcjanie ponieśli klęskę; 14 IX Anglicy zajęli Kair; płk Arabi Pasza został uwięziony, a Egipt stał się de facto protektoratem brytyjskim. 170 26 VII 1956 r. prezydent Egiptu G. A. Naser ogłosił nacjonalizację Kanału Sueskiego. Francja i W. Brytania ostro zareagowały, zamroziły aktywa egipskie, odwołały europejski personel obsługi Kanału i rozpoczęły przygotowania do zbrojnej interwencji. Sytuację tę wykorzystał Izrael i 29 X jego ok. 35-- tysięczna armia pod (faktycznym) dowództwem M. Dajana zaatakowała znienacka egipskie pozycje na Płw. Synajskim. Rozstawiona w rejonach obronnych Abu Agheila, El Arisz i Gaza, ok. 30-tysięczna armia egipska została po zaciętych walkach rozbita. Wojska izraelskie zajęły 31 X kluczową pozycję Abu Agheila, 2 XI El Arisz i Gazę i doszły do Kanału; 5 XI zdobyto Szarm esz-Szejk, na płd. cyplu półwyspu. W międzyczasie W. Brytania i Francja wystosowały 30 X ultimatum do walczących stron, żądając wycofania wojsk na 10 mil na wsch. i zach. od Kanału celem rozdzielenia stron i zapewnienia wolnej żeglugi na Kanale, dając termin do 31 X i grożąc interwencją zbrojną. Egipt odrzucił ultimatum i wówczas, wieczorem 31 X lotnictwo francusko-brytyjskie zbombardowało lotniska w rejonie Kairu. 5 XI desant 1200 spadochroniarzy zajął Port Fuad, a 6 XI desant morski zajął Port Said i doszedł do El Kantara. Operacjami dowodził brytyjski gen. Ch. Keightley. Potępienie agresji przez opinię światową, ostry sprzeciw ZSRR i brak poparcia przez USA spo- wodowały wstrzymanie z dniem 7 XI działań wojennych i wycofanie wojsk francusko-angielsko-izraelskich do 22 XII 1956 r. Straty egipskie na Synaju wyniosły ok. 1500 zabitych i ok. 6000 jeńców, a w strefie Kanału ok. 1000 zabitych i ok. 5000 rannych. 171 202. Bitwa pod El Tejar - Cartago - 12 IV 1948 r. Rewolta w Kostaryce w 1948 r. Po wybuchu 10 III 1948 r. buntu wojskowego, z gen. J. Figueres Ferrerem na czele, przeciwko rządowi utworzonemu przez komunistyczną partię Yanguardia (Awangarda) 10 IV rebelianci rozpo- częli ofensywę na miasta Puerto Limon i Cartago. Gen. Figueres wyruszył 10 IV z 600 żołnierzami z Santa Maria de Dota, obszedł w ciężkim terenie, przez lasy, linie wojsk rządowych między Casamata i Frailes i 12 IV niespodziewanie wtargnął do Cartago, które zajął po godzinnej walce, a następnie umocnił się na podmiejskich wzgórzach Ochomogo pod El Tejar i odparł atak wojsk rządowych. Upadek tego miasta spowodował ustąpienie 15 IV prezydenta i zaprzestanie oporu przez wojska rządowe. 203. Bitwa morska „Emden" - „Sydney" - 9X11914 r. __________________ I wojna światowa w 1914—18 r. 14 VIII 1914 r. krążownik niemiecki „Emden" (3390 t, 10 dział 105 mm), dowodzony przez kmdr. K. von Miillera, opuścił z rozkazu wice- adm. M. von Spee eskadrę dalekowschodnią stacjonującą w Cingtao, w Chinach, celem podjęcia działań korsarskich na Oceanie Indyjskim. Operując w rejonie Zatoki Bengalskiej i wysp indonezyjskich, zatopił w okresie 10 IX-18 X 1914 r. 16 brytyjskich statków handlowych. 22 IX ostrzelał i zniszczył w porcie Madras 2 zbiorniki ropy, a 28 X, przyprawiwszy dla zmylenia czwarty komin, wszedł do portu Penang na Płw. Malaj-> skim i zatopił rosyjski krążownik „Żemczug" (3080 t) oraz francuski kontrtorpedowiec „Mous-quet", po czym skierował się ku Wyspom Koko- 172 sowym; 5 alianckich krążowników bezskutecznie poszukiwało korsarza. 9 XI „Emden" zatrzymał się przed portem Refu- ge na wyspie Płd. Keeling i wysłał desant - 3 ofi- cerów i 47 marynarzy - w celu zniszczenia stacji radiotelegrafu i przecięcia kabli podmorskich. W tym czasie przechodził w pobliżu konwój 38 statków z wojskami australijskimi i nowozelandzkimi, eskortowany przez 3 krążowniki; przechwycono alarmową depeszę z wyspy i na odsiecz ruszył australijski krążownik „Sydney" (5400 t, 8 dział 152 mm), dowodzony przez kmdr. I. C. T. Glossopa. Na widok zbliżającego się krążownika „Emden", ostrzeliwując się, zaczął uchodzić, ale ciężkie pociski „Sydneya" zaczęły go demolować. Po 20 minutach walki „Emden" stracił 2 kominy, maszt, przyrządy celownicze i wyrzutnie torped, działa jego umilkły. Kmdr Miiller skierował okręt ku Płn. Keelingowi i osadził go na przybrzeżnych skałach. Niemcy stracili 132 zabitych i zmarłych z ran i 182 jeńców, w tym 65 rannych. „Sydney" miał 4 zabitych i 17 rannych. W trakcie walki okrętów oddział desantowy, dowodzony przez kpt. H. von Mticke, opanował stojący w porcie 100-tonowy szkuner „Ayesha" i odpłynął, docierając do Hodeidy na Płw. Arabskim i dalej koleją do Niemiec, gdzie przybył w V 1915 r. 204. Walka Suliotów z Turkami w Epirze w 1822 r. Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Sulioci - mieszkańcy Epiru pochodzenia albań- skiego - wzięli czynny udział w powstaniu greckim 1821 r. Sułtan po bezskutecznych próbach pozyskania ich wysłał w 1822 r. przeciwko nim Kurszid Paszę z 11- tysięczną armią. Turcy przeszli przełęczą Thalf i 28 V 1822 r. zaatakowali Suliotów od strony Hagios Nikolaos, Sabruchi 173 i Manaki. 30 V po zaciętej walce Turcy zdobyli wsie Murgas i Suli, a Sulioci, których liczba wynosiła ok. 1000 zdatnych do walki, wycofali się z rodzinami do wsi Kiafa i Navariko, oraz dalej, do Chonia. 17 VI Turcy zaatakowali te trzy ośrodki, ale Sulioci, wspomagani przez uzbrojone kobiety, bronili się bohatersko i odparli atak. Wówczas Kurszid przekazał dowództwo Omerowi Brioni Paszy, a sam powrócił do Larissy. Brioni rozpoczął blokadę Kiafy, aby wziąć ją głodem. Z odsieczą wyruszył 19 V z Koryntu prezydent Grecji, ks. A. Maurokordatos z 2360 Grekami i hufcem filohellenów, ale 17 VII w bitwie u podnóża gór Suli, pod Peta, został przez Turków rozgromiony. Po klęsce odsieczy Sulioci, nie mogąc już liczyć na żadną pomoc, uszli skrycie na w. Korfu. 205. Bitwa pod Erzerum, przy forcie Azizie - 9 XI 1877 r.______________________ Wojna rosyjsko-turecka w 1877/78 r. Po ciężkiej porażce armii tureckiej Muchtara Paszy 5 XI 1877 r. w przesmyku Dewe-boyun, gdy uciekała ona w popłochu, pod ogniem, do Erzerum - Rosjanie atakując mogli zająć miasto z marszu, ale ruszyli oni dopiero po czterech dniach, a ta zwłoka pozwoliła Turkom zorganizować obronę. 9 XI o godz. 4 rosyjskie oddziały gen. W. A. Heimanna ruszył dwiema kolumnami, ze wsch. i płd., do natarcia na Erzerum. Oddział straży przedniej ze wsch. kolumny podkradł się cicho do wysuniętego bastionu fortu Azizie - Top Dagh, obsadzonego przez 560 żołnierzy, Rosjanie przedostali się po drabinach do wewnątrz i przez zaskoczenie, po krótkiej walce opanowali ten mały fort, biorąc załogę do niewoli. Dowódca fortu Azizie, kpt. Mehmet Ali pospieszył na odgłos walki z dwiema kompaniami biegiem na pomoc. Rosjanie, oczekując na posiłki, pozosta- 174 wili bramę otwartą i z kolei oni zostali zaskoczeni przez Turków, którzy wpadli z furią do wewnątrz, rąbiąc i strzelając. Rosjanie stracili ok. 600 zabi- tych i rannych, tylko nielicznym udało się zbiec. Wojska tureckie podniecone sukcesem ruszyły do natarcia, odrzucając Rosjan za przesmyk Dewe- boyun. Rosjanie, pomimo wzmocnienia przez grupę dowódcy armii, gen. A. A. Tergukasowa, nie zaryzykowali nowego ataku i poprzestali na oblężeniu. Sytuacja na tym froncie nie uległa zmianie do końca wojny, tj. do 31 I 1878 r. 206. Zdobycie fregaty „Esmeralda" - 5/6 XI 1820 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Pld. w 1809-26 r. 20 VIII 1819 r. wyruszył z Chile gen. San Martin z 4500 żołnierzami drogą morską do Peru, by je wyzwolić spod hiszpańskiego panowania. Wyprawę osłaniały okręty wojenne adm. A. T. Cochrane. Wyprawa wylądowała 8 IX przy Pisco; San Martin pomaszerował na Limę, a adm. Cochrane zablokował port wojenny Callao starając się bezskutecznie nakłonić Hiszpanów do kapitulacji. W porcie, pod osłoną fortów ze 160 działami, stała flota hiszpańska - 3 fregaty, szku-ner i 10 uzbrojonych mniejszych statków, oraz dwie obce fregaty - amerykańska „Macedonian" i brytyjska „Hyperion". Adm. Cochrane powziął śmiały zamiar zdobycia jednej z hiszpańskich fregat. W nocy na 6 XI 1820 r. flotylla 14 łodzi z 80 marynarzami i 160 żołnierzami, prowadzona przez adm. Cochrane, wślizgnęła się do portu i skierowała ku fregacie „Esmeralda"; część oficerów przebywała w mieście. Chilijczycy wdarli się na pokład i w zaciętej 15- minutowej walce na noże i pistolety opanowali okręt, ale akcję zauważono na brzegu i zaalarmowane forty otworzyły ogień na okręt. Sytuacja stała się krytyczna, ale uratował ją Cochrane; Fregaty, brytyjska i amerykańska, zgodnie z umową z Hiszpanami na wypa- 175 dek nocnego ataku, wystawiły światła sygnalizacyjne i Cochrane uczynił to samo. Zdezorientowani Hiszpanie wstrzymali ogień i zanim go wznowili - Cochrane zdążył ujść ze swoją zdobyczą. Straty hiszpańskie na fregacie - ok. 160 zabitych i ran- nych i 210 jeńców, a chilijskie - 11 zabitych i 30 rannych. „Esmeraldę" po naprawie włączono do floty chilijskiej. 207. Zajęcie Estonii przez Armię Radziecką - 26 VI1-24 Xi 1944 r.________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Estonii broniła niemiecka GA „Północ", w skład której wchodziły 16 i 18 A, oraz Grupa Operacyj- na „Narwa", łącznie 38 dywizji, tj. ok. 340 000 żołnierzy pod dowództwem (od 3 VII 1944 r.) gen. H. Friesena. Po stronie radzieckiej pod Narwą działały wojska Frontu Leningradzkiego (2 i 6 A), pod dowództwem marsz. L. A. Gowo- rowa, a na środkowym odcinku - wojska 3 Frontu Bałtyckiego (12 A, 67 A i l A Szturmowa), pod dowództwem gen. I. I. Maslennikowa. Współdziałały - Flota Bałtycka i lotnictwo. Naczelne dowództwo sprawował marsz. A. M. Wasilewski. Wojska 3. Frontu Bałtyckiego rozpoczęty natarcie 17 VII 1944 r.; 23 VII zajęty Psków, a w okresie 13-25 VIII zajęty m. Voru, Elva i Tartu w Estonii. Wojska Frontu Leningradzkiego przy współudziale floty oswobodziły 26 VII Narwę. Hitler usunął gen. Friesena i dowódcą GA „Północ" mianował gen. F. Schórnera. W połowie września 1944 r. linia frontu biegła od Narwy przez jezioro Pejpus i przez Tartu na płd. Koncentrując wojska dla obrony Rygi Niemcy rozpoczęli 18 IX odwrót spod Narwy; idąca w ślad za nimi 8 A radziecka zajęła 22 IX stolicę Estonii - Tallin. 27 IX wojska radzieckie wylądowały na archipelagu Wysp Moonsundzkich i po ciężkich walkach, toczonych 176 do 24 XI opanowały go, kończąc tym samym zaj- mowanie Estonii. 19 X wojska radzieckie przebity się do morza w rejonie Kłajpedy, odcinając GA „Północ" od Prus Wsch. Zgrupowanie niemieckie, liczące 33 dywizje, wycofało się spod Rygi do Kurlandii i broniło się tam do końca wojny. 208. Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. W 1848 r. przez prawie całą Europę przeszła fala ruchów rewolucyjnych. Ludy żądały swobód obywatelskich i uznania praw narodowych. W I 1848 r. powstanie na Sycylii zmusiło króla do nadania konstytucji, 22 II lud Paryża obalił mo- narchię, od 13 III rozpoczęła się seria rozruchów i starć z wojskiem w Austrii. W Czechach i na Węgrzech rozwinął się potężny ruch narodowy. Powstanie w Pradze stłumiono 16 VI po zbom- bardowaniu miasta, a na Węgrzech - po ciężkich, trwających 17 miesięcy walkach - 13 VIII 1849 r. przy pomocy wojsk rosyjskich. Cesarz zmuszony jednak został do wprowadzenia ustroju konsty- tucyjnego i uwłaszczenia chłopów. Powstanie 28 III w Mediolanie przeciw Austriakom zapoczątkowało powstania w innych miastach włoskich. Powstańców poparł król Piemontu, ale klęski jego wojsk 23-25 VII 1848 r. pod Custoz-zą, 21 III 1849 r. pod Mortarą i 23 III pod No-varą zadecydowały o jego przegranej i upadku powstania we Włoszech. Od l III 1848 r. rozpoczął się ruch rewolucyjny w państwach niemieckich, stłumiony wkrótce przez wojska tamtejszych monarchów, jedynie w Prusach, w Berlinie, rewolucja z 15-18 III 1848 r. zwyciężyła, zmuszając króla Fryderyka Wilhelma IV do wprowadzenia rządów parlamentarnych. Dał tym przykład innym władcom niemieckim. Pomimo stłumienia większości ruchów rewolucyjnych efektem Wiosny Ludów stał się upadek absolutyzmu i wprowadzenie rządów liberalnych. 177 209. Zdobycie Evory- 8 VI 1166 r. Reconquista w Hiszpanii i Portugalii w 718-1492 r. Evora, stolica prow. Alentejo, zajęta została przez Maurów w 712 r. Miasto - położone na wzgórzu i obwarowane murami - uważane było za nie do zdobycia. W 1166 r. rycerz portugalski Geraldo Geraldes, zwany „O Sem Pavor" (bez trwogi), skazany za rozbój na banicję, postanowił zmazać swe winy niezwykłym wyczynem. Zorganizował zbrojny oddział z udziałem krzyżowców i wzmocniony posiłkami z m. Santarem pod dowództwem Ferńao Gonc.alvesa wyruszył pod Evorę. W nocy grupa żołnierzy podkradła się pod mury i po drabinie przedostała się do jednej z wież. Rankiem Geraldo z wielkim hałasem zainscenizował atak na mury z drugiej strony miasta, ściągnęła tam zaalarmowana załoga, a wówczas ukryci w wieży jego żołnierze zeszli na dół i otworzyli bramę, przez którą natychmiast wtargnął Geraldo z żołnierzami i po krótkiej walce z zaskoczonymi Maurami opanował miasto. Za swój bohaterski czyn uzyskał on od króla przebaczenie i nominację na gubernatora Evory. 210. Bitwa pod Falalse - 8-21 VIII 1944 r._____ II wojna światowa w 1939-45 r. 6 VI 1944 r. wojska sprzymierzone wylądowary we Francji, w Normandii, otwierając drugi front w Europie Zach.; uchwycono 5 przyczółków, które po 10 VI połączono i pogłębiono do 18 km. Do 25 VII skoncentrowano tam 32 dywizje z 2500 czołgami, tworząc 21 GA pod dowództwem marsz. B. Montgomery'ego. Niemcy dysponowali w Normandii Grupą „Zachód", pod dowództwem gen. H. Eberbacha, liczącą sześć dywizji pancernych i dwie dywizje piechoty, wydzielone z GA 178 „B" feldmarsz. G. von Rundstedta. 25 VI armie anglo-kanadyjskie uderzyły na niemiecki punkt oporu w m. Caen, zdobyły go 21 VII i nacierając dalej na płd. dotarły do m. Falaise, a kanadyjski I i II Korpus nacierały na wsch., na linię rz. Vie. W rejonie Falaise powstało wybrzuszenie frontu niemieckiego i szansa okrążenia walczących tam dywizji. 9 VII polska l DPanc. dowodzona przez gen. S. Mączka, walcząca na lewym skrzydle, w składzie II Korpusu kanadyjskiego, dążąc do okrążenia Niemców w rejonie Trun, opanowała 19 VIII po ciężkiej walce leżące na drodze niemieckiego odwrotu m. Chambois i wzgórze Mont Ormel („Maczuga") i umocniła się tam; liczyła 16 095 żołnierzy, 381 czołgów i 473 działa. W międzyczasie l i 3 A amerykańskie przełamały 25-27 VII w bitwie pod Avranches obronę niemiecką, 3 A poszła na płd., do Le Mans i dalej na płn., docierając 13 VIII do Argentan, zamykając częściowo kocioł od płd. Niemcy rozpoczęli odwrót na linię rz. Vie. Polska dywizja od 19 VIII, tj. od dnia zaryglowania drogi odwrotu, była wściekle atakowana przez trzy pozostałe w kotle niemieckie dywizje pancerne i z zewnątrz przez trzy dywizje pancerne, które uprzednio wyrwały się. Ataki te trwały do wieczora 21 VIII, tj. do chwili podejścia kanadyjskiej 4 DPanc. 22 VIII okrążone dywizje skapitulowały. W walce z polską l DPanc. Niemcy stracili 55 czołgów, 49 dział, ok. 500 samochodów i 5113 jeńców. 211. Bitwa morska przy Falklandach -8 XII 1914 r. I wojna światowa w 1914-18 r. Eskadra niemieckich okrętów wojennych wice-adm. M. von Spee - 2 krążowniki pancerne („Gneisenau" i „Scharnhorst") i l lekki („Niirn-berg") stacjonujące w Cingtao, w Chinach - opus- 179 ciła bazę w VI 1914 r., udając się w rejs do wysp Oceanii, a po wybuchu wojny skierowała się ku zach. wybrzeżom Ameryki Płd. Po drodze przyłączyły się operujące na tamtych wodach lekkie krążowniki „Leipzig" i „Dresden". l XI niemiecka eskadra napotkała w pobliżu chilijskiego portu Coronel eskadrę brytyjską kontradm. Ch. Cradoc-ka (4 krążowniki) i w bitwie zatopiła dwa z nich, a następnie przez Cieśninę Magellana przeszła na Atlantyk i szła na płn., zamierzając zniszczyć po drodze brytyjską bazę na Falklandach. W rejonie tym była już jednak od 7 XII, przerzucona pospiesznie, eskadra brytyjska wiceadm. F. Sturdee - 2 krążowniki pancerne „Invincible" i „Inflexi-ble", 3 ciężkie - „Carnarvon", „Cornwall" i „Kent" i l lekki - „Glasgow". Niemieckie okręty starały się ujść, ale szybsze brytyjskie zmusiły je do przyjęcia bitwy. Rozpoczęła się ona 8 XII 1914 r., o godz. 9. Wiceadm. von Spee, pragnąc ocalić lekkie krążowniki, pozwolił im odłączyć się od eskadry, co też uczyniły, starając się ujść, ale udało się to tylko „Dresden". „Leipzig" i „Nurn-berg" zostały zatopione. Nowoczesne, lepiej uzbrojone i szybsze okręty brytyjskie po 10 godzinach walki zatopiły obydwa niemieckie krążowniki pancerne, z całej więc eskadry ocalał tylko szybki „Dresden". Straty w ludziach niemieckie -1895, brytyjskie - 10 zabitych i 35 rannych. Ocalało i dostało się do niewoli 215 niemieckich marynarzy. 212. Wojna argentyńsko-brytyjska o Falklandy w 1982 r.________ __ Argentyna, roszcząca sobie prawa historyczne do brytyjskiej kolonii - wysp Falklandów - nagłym atakiem 2 IV 1982 r. zajęła te wyspy; garnizon brytyjski - 79 żołnierzy - nie stawiał oporu. W. Brytania zareagowała ostro - zerwała stosunki dyplomatyczne i 5 IV wysłała ekspedycję: 36 okrętów wojennych, w tym dwa lotniskowce, 180 z 1000 żołnierzy celem odbicia wyspy, a 30 IV ogłosiła morską i powietrzną blokadę archipelagu. Argentyńczycy pospiesznie przerzucili na wyspę ok. 12 000 żołnierzy pod dowództwem gen. M. B. Menendeza i umocnili się w rejonie głównego miasta - Port Stanley. Ponieważ mediacje pokojowe nie dały rezultatu Brytyjczycy wzmocnieni posiłkami do 5000 żołnierzy rozpoczęli l V działania bojowe. 3 V brytyjski okręt podwodny zatopił argentyński krążownik „General Belgra-no", a helikoptery ostrzelały i zatopiły statek patrolowy „Sobral", natomiast samoloty argentyńskie zatopiły rakietami dwa brytyjskie torpedowce - „Sheffield" i „Coventry", kontenerowiec „Atlantic Conveyor" i fregatę „Ardent". Po zbombar- dowaniu lotnisk Brytyjczycy wysadzili 21 V desant 1000 żołnierzy w porcie San Carlos, z którego następnie 27 V ruszyło natarcie na odległe o 80 km główne miasto - Port Stanley. 31 V Brytyjczycy wysadzili drugi desant - 3000 żołnierzy na płd. od Port Stanley i 2 VI całość sił brytyjskich pod dowództwem gen. J. Moore rozpoczęła przy współudziale lotnictwa i artylerii okrętowej atak na pozycje argentyńskie w rejonie miasta; po dwunastodniowej walce Argentyńczycy poddali się. Straty brytyjskie - 237 zabitych i 759 rannych, a argentyńskie ok. 1200 zabitych, ok. 1100 rannych i 10 250 jeńców. 213. Bitwa pod Fallen Timbers - 20 VIII 1794 r. W walkach z najazdem białych na terytorium indiańskie sprzymierzeni Indianie - Miami, Shaw- nisi, Delawarowie i Irokezi pod wodzą Małego Żółwia - pokonali w 1790 r. oddział gen. J. Har- mera, a następnie, jesienią 1791 r., w bitwie nad rz. St. Mary - oddział 1500 żołnierzy gen. A. St. Claira. W 1794 r. wyruszyła trzecia ekspedycja - gen. A. Wayne, z 2000 żołnierzy i 1000 ochotników z Kentucky, dowodzonych przez Ch. Scotta. Mały Żółw, z ok. 2000 Indian i 70 181 białymi - Francuzami, Anglikami i Amerykanami - zastąpił mu drogę 20 VIII nad rzeką Maumee, ok. 15 mil od Toledo w Ohio. Indianie zaatako- wali pierwsi, wdzierając się w szeregi ochotników, ale szarża kawalerii odrzuciła ich, a ogień piechoty i jej natarcie na bagnety rozproszyły Indian i zmusiły ich do wycofania się. Straty oddziału gen. Wayne - 33 zabitych i ok. 100 rannych, straty Indian znacznie wyższe. Przegrana skłoniła Indian do zawarcia 3 VIII 1795 r. w Greenville układu, sankcjonującego osadnictwo białych na ich terenach. 214. Oblężenie zamku Farla - 19 XII 1373 r. Armia kastylijska króla Henryka II, która idąc z Galicji wtargnęła do Portugalii, stanęła przed zagradzającym drogę przygranicznym obronnym zamkiem Faria. Pan zamku - hr. Nuno Gon?alves - podróżował w tym czasie i został schwytany przez Kastylijczyków. Zagrozili oni dowodzącemu załogą zaniku pod nieobecność Gonęalvesa jego synowi, że jeśli nie podda zamku - ojciec jego zginie. Gon§alves poprosił, aby poprowadzono go pod mury zamku, gdyż pragnie nakłonić syna do poddania się. Gdy uczyniono zadość jego prośbie, zaklął syna, aby bronił zamku wszelkimi siłami, po czym wydobył ukryty sztylet i przebił się, ponosząc śmierć. Ten bohaterski czyn skłonił króla Henryka do wszczęcia rokowań pokojowych, które zakończyły się małżeństwem jego syna z infantką portugalską - Beatrice. 215. Powstanie Diego Silanga na Filipinach w 1762/63 r.____________________ Po licznych buntach i powstaniach chłopskich wybuchło w 1762 r. w prowincji Ilocos, na płn.- zach. krańcu wyspy Luzon, największe i najlepiej zorganizowane powstanie chłopskie pod wodzą pochodzącego z rodziny kacyków Diego Silanga. 182 Rozpoczęło się ono w Bigane, centrum prow. Nueva Segovia i szybko rozszerzyło się na całe terytorium prow. Ilocos. Ideologia powstańców była skomplikowana, chłopi żądali zmniejszenia podatków i pańszczyźnianych powinności, wygnania hiszpańskich urzędników i mnichów - augus- tianów, którzy władali wielkimi majątkami, a jednocześnie hasłem była obrona religii i zwierzchność króla hiszpańskiego. Diego Silang był religijnym fanatykiem, głoszono, że jest on wysłannikiem Jezusa Chrystusa, mającym za zadanie oczyszczenie i umocnienie religii na Filipinach. W początkach 1763 r. Silang opanował 3/4 prowincji Ilocos i ustanowił nowe władze, wyznaczając na kapitanów osiedli swoich stronników. Walki z powstańcami prowadziły luźne oddziały plemienia Anda, mnichów i kacyków. W V 1763 r. Silang został zabity, co spowodowało załamanie się powstania; ponownie wprowadzono hiszpańską administrację i mnichów. Bunty wybuchały jeszcze w różnych miejscach do jesieni i zostały ostatecznie stłumione w X 1763 r. 216. Zajęcie Fiume (Rijeki) przez Włochów w 1918 r._____________________ Na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. przedmiotem ostrej dyskusji stało się m. Fiume, do którego rościły sobie pretensje Włochy i Jugo- sławia. Na razie spokoju w mieście strzegły wojska francuskie, greckie i włoskie. Gdy na żądanie komisji alianckiej usunięto z miasta oddział gre- nadierów włoskich za jego niesforność - oddział ten, zebrany w m. Ronchi, zbuntował się przeciw- ko swemu dowódcy i powziął decyzję powrotu do Fiume. Na swego dowódcę żołnierze wezwali znanego pisarza G. d'Annunzia, który w tym czasie prowadził we Włoszech gwałtowną propagandę nacjonalistyczną. D'Annunzio z oddziałem zbuntowanych oficerów i żołnierzy oraz ochotni- 183 ków cywilnych przybył do Ronchi, objął dowództwo nad całym zgrupowaniem i ruszył do Fiume; 12 IX 1919 r. wkroczył do miasta i proklamował jego przyłączenie do Włoch. Wojska francuskie i greckie opuściły miasto. Bunt żołnierzy i ich samowolna akcja były ciosem w prestiż rządu włoskiego i to w momencie, gdy walczył on o zdobycze terytorialne przy podziale monarchii austro-węgierskiej, toteż nie uznał on aneksji, a wówczas d'Annunzio ogłosił się dyktatorem i sprawował w Fiume rządy pełne teatralnego patosu. Po podpisaniu 12 XI 1920 r. w Ra-pallo układu włosko-jugosłowiańskiego, ustanawiającego Fiume wolnym miastem, rząd włoski wezwał d'Annunzia do opuszczenia miasta, ale ten odmówił, oświadczając, że bronić go będzie „do ostatniej kropli krwi". Rząd włoski wysłał do Fiume okręty wojenne z oddziałem wojska, miasto ostrzelano 24 XII i wojsko po krótkiej utarczce zmusiło d'Annunzia i jego oddział do opuszczenia miasta. 27 I 1924 r., na mocy zawartego w Rzymie traktatu z Jugosławią, Fiume przełączone zostało do Włoch. 217. Bitwa pod Fontenoy, w Belgii - 11 V 1745 r. Austriacka wojna sukcesyjna w 1740-48 r. Wódz francuski - hr. Maurycy Saski, osłaniający z 49 000 żołnierzy oblężenie Tournai, zajął pozycję w umocnionej wsi Fontenoy, od której ciągnęły się linie redut na zach. do ufortyfikowanej wsi Antoing i na płn., do lasku Barry. Sprzymierzeni - 47 000 Holendrów, Hanowerczyków i Anglików pod dowództwem ks. W. A. Cumber-landa, dążąc z odsieczą dla twierdzy, zaatakowali Francuzów. Natarcie Holendrów na froncie płd. załamało się, natomiast na froncie wsch. kolumna piechoty angielsko-hanowerskiej przebiła się między redutami, ale utknęła przed drugą linią 184 francuską. W trakcie walki hr. Maurycy skupił większość swych sił i rozbił ogromny czworobok nieprzyjacielskiej piechoty, zmuszając sprzymierzonych do odwrotu. Straty francuskie -5400 ludzi, a sprzymierzonych - 7000 i 2000 jeńców. 218. Zdobycie Fortu Duguesne - 25 XI 1758 r. Wojna angielsko-francuska w Kanadzie w 1754-63 r. W wojnie angielsko-francuskiej w Ameryce Płn., będącej fragmentem wojny siedmioletniej w Europie, Francuzi - zwycięzcy do końca 1757 r. -zaczęli po przybyciu z Europy posiłków dla wojsk angielskich ponosić klęski, tracąc potężną twierdzę Louisbourg i szereg fortów. W końcu 1758 r., gen. J. Forbes i płk G. Washington na czele milicji z Marylandu, Wirginii i Pensylwanii zajęli bez walki francuski Fort Duąuesne, położony nad rz. Ohio i panujący nad jej doliną. Załoga fortu, zdemoralizowana klęskami ponoszonymi przez Francuzów, w Kanadzie, na wieść o zbliżaniu się Anglików - uciekła. Anglicy przemianowali nazwę fortu na Fort Pitt (Pittsburgh). 219. Oblężenie Fortu Penobsct - 25 V-13VIII 1779 r. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Wiosną 1779 r. angielski płk A. Maclean przybył z Halifaxu z 800 żołnierzy do zatoki Penobsct w amerykańskim stanie Maine i na półwyspie o urwistych brzegach, ok. 15 km od ujścia rz. Penobsct, zbudował fort. Amerykanie natychmiast zorganizowali ekspedycję zbrojną celem wyparcia Anglików. Z Bostonu wyruszył konwój okrętów transportowych z ok. 4000 żołnierzy i milicji, pod 185 dowództwem gen. S. Lovella, pod osłoną okrętów wojennych kmdr. D. Saltonstalla. Przybywszy 25 V do zatoki Penobsct wylądowali ok. 700 m od fortu, rozpoczęli regularne oblężenie i ostrzał artyleryjski. Przy forcie stały 3 angielskie okręty wojenne, które odpowiadały na ogień, gdyż działa w forcie nie były jeszcze zamontowane. Dogodny moment do ataku na nieukończone umocnienia minął, a energiczny płk Maclean, pracując dzień i noc, dokończył je, a jednocześnie zaalarmował Nowy Jork, skąd ruszył na odsiecz adm. G. Collier z eskadrą okrętów wojennych. 13 VIII Lovell stwierdził, że milicją nie zdobędzie fortu, zwinął więc oblężenie i unikając spotkania z eskadrą Colliera wpłynął na rz. Penobsct. Ścigany stracił znaczną część okrętów, a ludzie jego zeszli na ląd i przez dzikie bezdrożne tereny, kompletnie wyczerpani, dotarli do zamieszkałych okolic. 220. Zdobycie Fortu Penobsct - 1 IX 1814 r. Wojna USA z Anglią w 1812-15 r. W odwecie za zniszczenia dokonane przez wojska amerykańskie w trakcie inwazji Kanady korpus angielski wylądował w pobliżu Waszyngtonu, pobił 8-tysięczną armię amerykańską, zajął 24 VIII stolicę, zburzył gmachy publiczne i wrócił na okręty. Drugą akcję przeprowadzili Anglicy na Fort Penobsct w stanie Maine; l IX 1814 r. eskadra angielska adm. G. Cockburna - 27 okrętów - przybyła z Halifaxu, wysadziła przy ujściu rz. Penobsct desant 3500 żołnierzy, który po krótkiej walce zdobył leżący przy ujściu tej rzeki Fort Penobsct. Przed upadkiem fortu Amerykanie zdążyli zatopić stojącą przy forcie własną fregatę „Adams". Trzecią akcję przeprowadzili Anglicy na Baltimore, ale miasto, bronione przez 20 000 żołnierzy, było dla nich nie do zdobycia. 186 221. Bitwa przy Forcie Phil Kearny - 2 VIII 1867 r. I wojna indiańska w 1867-68 r. Zbudowany na trasie do Montany w 1866 r. Fort Phil Kearny uzyskał przydomek „Niebezpieczny", gdyż był izolowaną pozycją w dzikim terenie, w górnym biegu rz. Powder River. 2 VIII 1867 r. grupa drwali, robotników i 32 żołnierzy, znajdująca się poza fortem, została napadnięta i oblężona przez ok. 1500 Indian z wodzem Czerwoną Chmurą na czele. Oddział żołnierzy, pod dowództwem kpt. J. Powella, składał się z wyborowych strzelców i był zaopatrzony w nowoczesne karabiny. Otoczono się kręgiem wozów i broniono się z powodzeniem, aż do przybycia odsieczy z fortu, odpierając 6 ataków Siuksów i Cheyennów. Ok. 180 Indian poległo względnie zostało rannych. Biali stracili 7 zabitych. W 1868 r. fort ewakuowano i został on natychmiast zniszczony przez Indian. 222. Oblężenie Fortu Stanwix - 2-22 VIII 1777 r. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Podczas, gdy angielska armia gen. J. Burgoyne szła z Kanady na m. Albany - z Fortu Oswego, nad jeziorem Ontario, wyruszył na jego spotkanie do Albany płk. Barry Saint Leger, z 900 lojalista- mi i 1000 Indian-Irokezów, dowodzonych przez Josepha Branta. Oddział szedł wzdłuż rz. Mo- hawk, aby pod Albany zaatakować Amerykanów. 100 km od Oswego, 2 VIII natknęli się na opór -na Fort Stanwbc z załogą 750 ludzi, pod dowództwem płk. P. Gansevoorta; fort był mocny, a załoga odważna. Saint Leger obiegł fort, przygotowując się do długiego oblężenia. 5 VII dostał wiadomość, że na pomoc oblężonym idą oddziały amerykańskie i że są już 10 mil od fortu. 6 VIII Saint Leger podzielił swój oddział, część pozosta- 187 wił przy forcie, a część, w tym Indian, wysłał do wąwozu w lesie, 6 mil od fortu, dla przygotowania zasadzki. Oddział amerykański - 800 ludzi pod dowództwem gen. N. Herkimera - został zaatakowany znienacka, ponosząc klęskę, stracił ok. 160 zabitych i 60 rannych; Herkimer został ranny i zmarł. St. Leger kontynuował oblężenie, ale gdy ruszył na odsiecz gen. B. Arnold z 950 ludźmi, a Indianie odeszli - przerwał 22 VIII oblężenie i ruszył z powrotem do Oswego. 223. Zdobycie Fortu Sumter - 13 IV 1861 r. Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. W kilka dni po ogłoszeniu secesji przez Karolinę Płd. w nocy 26 XII 1860 r. dowódca fortów federalnych w Charlestonie - mjr R. J. Andersen -przeniósł się z załogą 55 artylerzystów i 3 ofice- rów z nadbrzeżnego, trudnego do obrony Fortu Maultrie do bardziej bezpiecznego, bo położone- go na wyspie, w środku portu - Fortu Sumter. Prezydent A. Lincoln zadecydował utrzymanie tego fortu, w związku z czym 8 IV wyruszył z Nowego Jorku transport z żywnością i 200 żoł- nierzami pod dowództwem kpt. G. Foxa, ale okręty przy wchodzeniu do portu zostały ostrze- lane i zmuszone do wycofania się na redę. 11 IV dowódca garnizonu w Charlestonie, gen. P. G. T Beauregard, zażądał poddania fortu, na co mjr Andersen oświadczył, że o ile do dnia 15 IV nie otrzyma instrukcji i zaopatrzenia z Waszyngtonu, to fort podda. Konfederaci uznali to oświadczenie za niewystarczające i 12 IV o świcie rozpoczęli ostrzał artyleryjski fortu. Po całodziennym bombardowaniu wybuchł w forcie pożar baraków, grożąc wybuchem prochowni, wobec czego 13 IV po południu, mjr Andersen skapitu- lował. Nikt nie zginął po żadnej stronie, załoga fortu została odesłana na stojące na redzie statki federalne, które odpłynęły następnie do Nowego 188 Jorku. Zdobycie fortu Sumter rozpoczęło wojnę secesyjną. 224. Zdobycie Fortu Tlconderoga - 10 V 1775 r. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775- 82 r. 7 V 1775 r. kpt. marynarki amerykańskiej Ethan Allen z oddziałem 80 ochotników, tzw. Chłopców z Zielonych Gór, wyszedł z Bennington, prze- prawił się przez jezioro Champlain i nocą 9 V podszedł do granicznego, położonego nad jezio- rem, brytyjskiego Fortu Ticonderoga. Fort obsa- dzony był przez 37 weteranów, częściowo inwalidów, umocnienia były niekompletne, brama była co prawda zamknięta, ale furtka otwarta. Oddział wszedł do środka; wartownik chciał zaalarmować załogę, ale muszkiet nie wypalił. Komendant fortu - kpt. W. de La Place, zaskoczony w łóżku, pod groźbą przyłożonej do piersi szpady skapitulował i poddał fort. 225. Zdobycie Fortu Yincennes (Sackville) - 25 II 1779 r.____________________ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775- 82 r. Gen. G. R. Clark ze 127 ochotnikami, idąc ze wsch., z Fortu Pitt wzdłuż rzeki Ohio, po wyczerpującym 70-dniowym marszu w zimie, po przejś- ciu 180 mil, doszedł do pierwszego z trzech naj- dalej na płd.-zach. wysuniętych brytyjskich fortów - Fortu Yincennes (Sackville), umocnionego pali- sadą i obsadzonego przez 100 żołnierzy z 12 działami, dowodzonych przez płk. H. Hamiltona. Amerykanie ostrzelali fort, zabijając i raniąc wielu artylerzystów i unieszkodliwiając część dział, a następnie 24 II zażądali kapitulacji, grożąc represjami. Dla poparcia groźby na oczach załogi fortu rozstrzelali 5 wziętych do niewoli Indian, przy których znaleziono skalpy Ameryka- 189 nów. 25 II Hamilton, przeceniając siry nieprzyjaciela, skapitulował; wzięto do niewoli 79 żołnierzy. 226. Zdobycie Fortu Washington - 16 XI 1776 r. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Gen. G. Washington, zagrożony odcięciem na wyspie Manhattan, zdołał w ostatniej chwili prze- prawić swą armię przez rz. Hudson, pozostawia- jąc na wyspie płk. R. Magave z ok. 3000 żołnie- rzy, z czego 300 stanowiło załogę fortu Lee, zwanego fortem Washingtona, a reszta okopała się na brzegu. Fort Lee (Washingtona), położony na cyplu wyspy, na stromym wzgórzu, zaopatrzony w 43 działa, uważany był za nie do zdobycia. 16 XI 1776 r. rano, gdy rozwiała się mgła nad rzeką, Amerykanie na pozycjach przybrzeżnych ujrzeli ze zdumieniem angielskie okręty liniowe z wycelowanymi działami, ze spuszczonymi łodziami, wypełnionymi żołnierzami. Zaskoczenie było tak wielkie, że po pierwszej, morderczej salwie artylerii okrętowej wszyscy rzucili się w popłochu do ucieczki, a napotkawszy przy drugim brzegu Hesów skierowali się ku fortowi. Wkrótce powstał w nim tak okropny tłok, że uniemożliwił jakąkolwiek obronę i powoli postępujący naprzód Hesowie i Anglicy bez trudu opanowali fort, zagarniając wielkie zapasy żywności i sprzętu wojennego. Straty amerykańskie -59 zabitych, 96 rannych i 2837 jeńców, a angielskie - 78 zabitych i 374 rannych. 227. Inwazja wojsk sprzymierzonych w płd. Francji - 15 VIII 1944 r._________ II wojna światowa w 1939-45 r. W celu odciążenia frontu w Normandii i obejścia od wsch. sił niemieckich znajdujących się w płd.- 190 -zach. i środkowej Francji przez uderzenie na płn. doliną Rodanu przeprowadzono 15 VIII 1944 r. morską operację desantową w rejonie St. Maxi- me, pomiędzy Cavalaire i Agay, na południu Francji. Operację przeprowadziła 7 A francusko- amerykańska gen. A. Path (5 DP i 2 DPanc. francuska gen. J. de Lattre de Tassigny i 3 DP amerykańska). Płd. Francji broniła niemiecka 19 A z GA „G", pod dowództwem gen. J. Blas- kowitza (9 DP i l DPanc.). Do przeprowadzenia operacji sprzymierzeni użyli 850 okrętów i ok. 5000 samolotów. 15 VIII przed świtem zrzucono desanty spadochronowe i o godz. 710 rozpoczęto bombardowanie rejonu desantu, a o 8°° zaczęły lądować - przy słabym oporze Niemców - dywizje amerykańskie pierwszego rzutu. Natarcie wojsk sprzymierzonych, wspomagane przez oddziary ruchu oporu, skierowało się na Tulon i Marsylię i na płn.-zach. Dowództwo niemieckie, nie mogąc stawić skutecznego oporu, wydało 18 VIII rozkaz odwrotu. Do 20 IX wylądowało ponad 400 000 żołnierzy, ale pomimo szybkiego działania aliantów Niemcy zdołali uniknąć okrążenia w środkowej Francji i wycofać się, częściowo na linię umocnień granicznych, częściowo przez Alpy do Włoch. 228. Oswobodzenie Francji w 1944-45 r. II wojna światowa w 1939-45 r. 6 VI 1944 r. sprzymierzeni rozpoczęli lądowanie w Normandii na płw. Cotentin i w rejonie Caen, siłami l 600 000 żołnierzy, 6000 czołgów i 10 859 samolotów, pod dowództwem gen. D. Eisen- howera. Siły niemieckie we Francji wynosiły 526 000 żołnierzy, 2000 czołgów i 160 samolotów. Dowodził (od 2 VI) feldmarsz. H. G. von Kluge. Po ciężkich walkach obronnych ruszyła 25 VII ofensywa amerykańska, po trzech dniach walk front niemiecki został przerwany pod Avranches 191 i pancerne dywizje amerykańskie poszły na Paryż. 15 VIII sprzymierzeni wysadzili desant w Prowansji, zajmując Tulon i Marsylię; Niemcy pospiesznie odchodzili na płn. 19 VIII wybuchło powstanie w Paryżu, a 25 VII miasto zajęła DPanc. gen. P. Leclerca. Postępując za wycofującymi się Niemcami sprzymierzeni doszli 2 X do granicy belgijskiej, 28 XI zajęli Strasburg, dochodząc do Renu, a po odparciu natarcia niemieckiego z rejonu Kolmaru w walkach 31 XII 1944 r. - 9 II 1945 r. wyparli z Alzacji Niemców za Ren. Francja została wyzwolona. W walkach we Francji Niemcy stracili 460 900 żołnierzy zabitych, rannych i jeńców, a sprzymierzeni - 224 000 żołnierzy. 229. Bitwa morska w zatoce Frigate, na w. St. Christopher - 25/26 l 1782 r. Wojna Anglii z Francją, Hiszpanią i Holandią w 1778-83 r. Francuska eskadra adm. F. de Grasse'a, która 26 XI 1781 r. przybyła na Martynikę, dokonała 11 I 1782 r., z inspiracji gubernatora - markiza F. C. de Bouville, inwazji na należącą do Anglii wyspę St. Christopher, wysadzając na niej desant 6000 żołnierzy. Garnizon wyspy stawił opór, a zaalarmowany angielski adm. G. B. Rodney, stacjonujący na w. St. Lucia, wysłał 14 I adm. S. Hooda z 22 okrętami liniowymi i 700 żołnierzami; 24 I zbliżył się on do stojącej w zatoce Frigate eskadry francuskiej. Adm. de Grasse, mający 26 okrętów liniowych, zobaczywszy słabszego przeciwnika wyszedł z zatoki na pełne morze i zaatakował Anglików, a wówczas Hood świetnym manewrem wszedł do zatoki i bronił się w niej. Francuzi, nie mogąc go obejść, nic mu nie mogli zrobić i po dwóch dniach krążenia przed zatoką i wzajemnego ostrzeliwania się - zmuszeni 192 byli odpłynąć. Straty były tylko w ludziach, równe po obu stronach, po ok. 320 osób. 230. Bitwa pod Frydlandem - 14 VI 1807 r.____ Wojna francusko-prusko-rosyjska w 1806/07 r. W pościgu za resztkami wojsk pruskich, rozbitych pod Jena i Auerstadt, armia napoleońska weszła na ziemie polskie i za Wisłą zetknęła się z nadchodzącą na pomoc Prusakom 75-tysięczną armią rosyjską gen. L. A. T. Benningsena. Po szeregu starć z Francuzami Rosjanie wycofali się za rz. Łynę, odsłaniając drogę na Królewiec, gdzie znajdował się korpus L'Estocqa (2 dywizje pruskie i l rosyjska) - 20 000 żołnierzy. Napoleon, dysponujący 70 000 żołnierzy, wysłał przeciwko KEstocąowi korpusy marsz. N. J. Soulta i L. N. Davouta oraz jazdę marsz. J. Murata i sam ruszył pod Frydland (obecnie Prawdinsk), wysyłając przodem jazdę marsz. J. Lannesa, która zajęła Frydland. Benningsen odbił Frydland i na lewym brzegu Łyny ustawił z lewej strony gen. ks. P. I. Bagrationa z 20 000 żołnierzy, z prawej gen. M. D. Gorczakowa z 35 000 i w odwodzie 20 000 oraz artylerię. Bitwa rozpoczęła się 14 VI 1807 r. rano, natar- ciem Lannesa; w południe przybył Napoleon i skierował na prawo od Lannesa korpus marsz. M. Neya, na lewo - korpus marsz. E. A. Mortie- ra, a do odwodu - marsz. C. P. Yictora i gwardię. O godz. 17 Ney uderzył na Bagrationa, a Yictor i Mortier na Gorczakowa. Ney dostał się pod ogień artylerii i poniósł ciężkie straty, ale wsparty dywizją Yictora - uderzył i wdarł się do Fryd-landu. Bitwę rozstrzygnął potężny atak gwardii na Gorczakowa. Rosjanie zostali rozbici i rozpoczęli pospieszny odwrót. Straty rosyjskie - 15 000, a francuskie - 5000 żołnierzy. 193 231. Zdobycie przez Włochów oazy Funduk Al-Shibani - 17 XII 1922 r.______ Pacyfikacja Libii po I wojnie światowej w 1919-26 r. W 1921 r. z bazy w Azizia (45 km na płd. od Trypolisu) wyruszyła zbrojna ekspedycja pod wodzą płk. R. Grazianiego, wspomagana przez grupy płk. P. Pizzariego i płk. C. Belli, łącznie 2000 żołnierzy włoskich i 1000 Berberów szejka Jussufa Kerbish. Powstańcy, dowodzeni przez szejka Hameda Sunni, nie mogąc stawić czoła dysponującym silną artylerią i bronią maszynową Włochom - tocząc potyczki, cofali się. 31 X 1922 r. Włosi zajęli zniszczone i opuszczone Yefren, a 17 XII idąca równolegle do głównych sił grupa płk. Belli zajęła bez walki oazę Funduk Al-Shibani, ale została tam znienacka otoczona przez powstańców i zawzięcie atakowana. Grupa, licząca ok. 300 żołnierzy włoskich i 200 Berberów, uratowana została w ostatniej chwili przez płk. Grazianiego który, słysząc gwałtowną kanonadę, posłał na pomoc oddział kilkuset żołnierzy, na widok których powstańcy wycofali się. Tegoż dnia Włosi zajęli Garian, co oznaczało opanowanie uważanego za niedostępny masywu Garianu. Potyczka przy oazie Funduk El-Jamel (okręg Misurata) w Trypolitanii - 26 V 1915 r. zob. 402 232. Bitwa o płw. Gallipoli - 25 IV 1915-8 i 1916 r.______________ I wojna światowa w 1914-18 r. Atak floty brytyjsko-francuskiej na Dardanele, przeprowadzony w okresie 19 II - 18 III 1915 r., mający na celu opanowanie cieśnin i otwarcie najkrótszej drogi do Rosji - zakończył się poraź- 194 ką, wobec czego alianci postanowili opanować cieśniny armią lądową zajmując płw. Gallipoli. Górzysty półwysep z licznymi umocnieniami obsadzony był przez 5 Armię turecką, dowodzoną przez niemieckiego gen. O. Liman von Sanders, Uczącą 84 000 żołnierzy. Alianci ześrodkowali na wyspie Lemnos korpus australijsko- hinduski pod dowództwem gen. I. Hamiltona, liczący 77 000 żołnierzy. 25 IV 1915 r. korpus ten rozpoczął lądowanie na płd. cyplu półwyspu i na płd. od zatoki Suwla, a równocześnie, celem zdezorientowania Turków, wysadzono desant - 17 000 żołnierzy francuskich - na azjatyckim brzegu, na skraju cieśniny, przy forcie Kum- Kale. Francuzi zdobyli fort, następnego jednak dnia na rozkaz gen. Hamiltona ewakuowali się z tego przyczółka. Na cyplu półwyspu i na płd. od zatoki Suwla, w zaciekłych walkach, za cenę ogromnych strat, alianci zdobyli do 28 IV dwa małe przyczółki, a wszelkie próby ich powiększenia były bezowocne. Bezskuteczne też pozostawały liczne kontrataki tureckie i walki przybrały charakter pozycyjny. Pomimo stopniowego zwiększania sił do 539 000 żołnierzy alianci nie zdołali przełamać tureckiej obrony, a szturmy 6, 9, 10, 15 i 21 VIII w rejonie zatoki Suwla zakończyły się klęską, ze stratą 60 000 zabitych i rannych. Ogromne straty skłoniły rząd brytyjski do zaniechania operacji. 8 XII wydano rozkaz ewakuacji wojsk i do 8 I 1916 r. opuszczono półwysep. Straty aliantów wyniosły 146 229 zabitych i rannych, 3 okręty liniowe i 7 łodzi podwodnych, a straty tureckie -186 000 zabitych i rannych, l okręt liniowy i 2 kontrtorpedowce. 233. Bitwa przy oazie Gardabia - 29 IV 1915 r. Antywłoskie powstanie w Libii w 1914-18 r. Włochy zaatakowały 29 IX 1911 r. tureckie pro- wincje w Płn. Afryce - Trypolitanię i Cyrenajkę 195 i w trakcie wojny, 23 I 1912 r. ogłosiły ich anek-sję. Arabów walczących u boku Turków zaczęto odtąd traktować jako rebeliantów, bombardując lotnictwem oazy i wysyłając w głąb kraju ekspedycje karne. Po zakończeniu 18 X 1912 r. wojny z Turcją i po ewakuacji wojsk tureckich Arabowie kontynuowali walkę zbrojną, prowadząc działania partyzanckie, jednak niektóre plemiona przeszły na stronę Włochów i braty udział w walkach u ich boku. 29 IV 1915 r. wyruszyła z Fortu Sirte kolumna 4000 włoskich i erytrejskich żołnierzy pod dowództwem gen. A. Miani, wspomagana przez 3500 tubylców dowodzonych przez szejka Rama-dana as-Suweihili. Miała ona za zadanie zniszczenie obozu powstańców w Orfella Sirtica, gdzie zgromadzili się wojownicy z Trypolitanii i Cyre-najki pod dowództwem szejka Safi ad-Dina as-Senusi. W tymże dniu, gdy kolumna włoska zaatakowała partyzantów przy oazie Gardabia, jeden z oddziałów tubylczych przeszedł na stronę partyzantów i zaatakował Włochów i Erytrejczy-ków, a krótko po tym zbuntowały się pozostałe oddziały tubylcze i uderzyły z tyłu na Włochów, rozbijając ich i wzniecając popłoch. Włosi i Ery-trejczycy z wielkim trudem zdołali się przebić i ujść, ścigani aż do nocy przez Arabów, tracąc wszystkie działa i broń maszynową, 218 zabitych i jeńców, w tym 18 oficerów oraz 409 rannych, w tym 150 białych. 234. Bitwa Francuskiego Korpusu Ekspedycyj- nego nad rz. Garigllano - 11-15 V 1944 r. n wojna światowa w 1939-45 r. W czwartym natarciu na niemiecką linię obronną Gustawa na Płw. Apenińskim, przebiegającą szczytami górskimi, wzdłuż rzek Garigliano -Gari - Rapido, uczestniczył w składzie 5 Armii 196 amerykańskiej Francuski Korpus Ekspedycyjny (FKE), dwie dywizje kolonialne i oddział strzelców marokańskich, pod dowództwem gen. A. P. Juina. Walczył on na lewym skrzydle, w masywie gór Aurunci, między Morzem Tyrreńskim a doliną rz. Liri, nasyconym umocnieniami, bro- nionym przez 71 i 94 DP oraz l pułk z 44 DR Natarcie rozpoczął FKE 11 V 1944 r., opanowując po walce Monte Faito. 13 V po huraganowym ostrzale zdobył góry: Girofano, Feuci i zajął szczyt Monte Maio, Castelforte i Monte Roton- do, oczyszczając zakręt rz. Garigliano. Przełamano skrzydło obrony niemieckiej, opanowując San Andrea, San Ambrogio i San Apolinari. Dolina rz. Liri znalazła się pod ogniem FKE. Wieczorem 14 V FKE opanował San Giorgio, Castellone i Cantalupo. Niemieckie zgrupowanie obronne zostało całkowicie zdezorganizowane. 15 V FKE, walcząc w niesłychanie trudnym górskim terenie, przeniknął do masywu Petrella i wieczorem tego dnia dotarł do niemieckiej linii obronnej - „Dora". 235. Bitwa morska „Gaspe" - „Diomede" - 15 V 1814 r.___________________ Wojna USA z Anglią w 1812-15 r. Angielska prywatna handlowa fregata „Gaspe" (243 t), uzbrojona 4 działami, dowodzona przez kpt. Eliasa de la Perelle, podążająca z macierzystej wyspy Jersey do Chaleur Bay, przy przylądku Gaspe w Nowym Brunszwiku, w Kanadzie - została zaatakowana 25 V 1814 r., przy brzegach kanadyjskich, przy ujściu rz. Św. Wawrzyńca, przez amerykański kaperski szkuner „Diomede" (350 t, 6 dział), dowodzony przez kpt. J. Smitha. Po czterech godzinach pościgu i walki szkuner postradał część takielunku i zaczął tracić szybkość, co skłoniło kpt. Smitha do rezygnacji z ewentualnej zdobyczy i do odwrotu. Straty 197 „Gaspe" wyniosły 3 zabitych i 7 rannych, a „Dio- mede" - 5 zabitych i 4 rannych. 236. Obrona gmachu Poczty Polskiej w Gdańsku-1 1X1939 r.___________ II wojna światowa w 1939-45 r. W napiętej sytuacji politycznej, wobec antypolskiej niemieckiej kampanii propagandowej, polskie władze wojskowe, licząc się z możliwością napadów bojówek hitlerowskich na gmach Poczty Polskiej w Gdańsku, zmagazynowały w nim broń - karabiny ręczne, 3 ręczne karabiny maszynowe i granaty, oraz wyznaczyły dowódcę załogi - ppor. K. Guderskiego. l IX 1939 r., o godz. 445 hitlerowcy zaatakowali budynek, w którym w tym czasie znajdowało się 50 osób załogi, l kolejarz i 3 osoby rodziny dozorcy. Zaskoczenie nie udało się, atak został odparty przez załogę ogniem km i granatami. Drugi atak także został odparty, wówczas Niemcy sprowadzili samochody pancerne i działa i rozpoczęli ostrzał, uszkadzając mocno budynek. Obrońcy skapitulowali dopiero wówczas, gdy Niemcy użyli miotaczy płomieni, podpalając budynek. Z załogi poległo w walce 6 osób - wśród nich ppor. Guderski; 4 rannych zmarło, 4 osoby uciekły, 39 wzięto do niewoli i 5 IX rozstrzelano. 237. Bitwa przy m. Gedabia (Agedabia) - 16 IV 1914 r.___________________ Wojna partyzancka w Libii w 1912—14 r. Po zawarciu przez Turcję 18 X 1912 r. pokoju z Włochami i wycofaniu się z Trypolitanii i Cyre- najki wojsk tureckich - walkę z Włochami kon- tynuowały miejscowe plemiona. Jedną z baz powstańczych w Zach. Cyrenajce była Gedabia (Agedabia), gdzie przebywało ok. 2000 wojowni- 198 ków z plemienia Mogarba, pod dowództwem szejka Ahmeda Szerifa. 16 IV 1914 r. nadeszła z odległego o ok. 30 km, położonego w zatoce Wielkiej Syrty, nadbrzeżnego m. Zuetina kolumna wojsk włoskich pod dowództwem gen. A. Can-tore i zaatakowała zgrupowanie powstańców. Po krótkiej, ale zaciętej walce Włosi, dysponujący nowoczesnym uzbrojeniem, rozproszyli arabskie oddziały, rzucając w pościg kawalerię. Utrata Gedabii, ważnego węzła drogowego, była dotkliwym ciosem dla powstańców. Straty Arabów -154 zabitych i dużo rannych, a straty włoskie -8 zabitych i 26 rannych. 238. Bitwa pod Germantown - 4 X 1777 r._____ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775- 82 r. Angielski gen. W. Howe w VII 1777 r. pożeglo- wał z Nowego Jorku, z 18-tysięczną armią do zatoki Chesapeake, wylądował ok. 50 mil od Filadelfii i ruszył na stolicę. 16 IX pobił nad rz. Brandywine próbującą go powstrzymać amerykańską armię gen. J. Sullivana i M. J. P. de La Fa-yette i 28 IX wkroczył do stolicy. Gen. Howe rozkwaterował się w mieście na zimę, rozstawiając swe wojska nad rz. Delaware dla ochrony komunikacji. Gen. G. Washington zebrał 11-- tysięczną armię i postanowił wykorzystać rozproszenie angielskich oddziałów; 4 X uderzył niespodziewanie na 9-tysięczny korpus angielski w Germantown. Planowane przez niego okrążenie Anglików z braku dyscypliny w oddziałach milicji zawiodło, ale silny atak w centrum uzyskał sukces, Anglicy zaczęli się cofać. Nagła mgła spowodowała zamieszanie i zwolnienie akcji, a w międzyczasie nadciągnął zaalarmowany gen. Ch. Cornwallis, który zaatakował Amerykanów i zmusił ich do szybkiego odwrotu. Straty angielskie wyniosły ok. 600, a amerykańskie ok. 1200 zabitych i rannych. 199 239. Bitwa morska przy zatoce Geronta -9 IX 1824 r. Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Flota turecka Chosrew Paszy połączyła się l IX 1824 r. przy w. Kos z flotą egipską Ibrahima Paszy w celu zdobycia opanowanej przez greckich powstańców w. Samos; łącznie liczyła ona 86 okrętów wojennych i 300 transportowych, z 16 000 ludzi. Flota grecka - 80 okrętów z 5000 ludzi - skoncentrowała się 5 IX przy wyspach Le-ros, Lipso i Patmos i 8 IX zaatakowała flotę turecko- egipską sześcioma branderami. Flota turecka uciekła do portu Budrum, a Egipcjanie zniszczyli ogniem dział l brander, l chybił celu i spalił się. Noc i wiatr rozdzieliły walczących. 9 IX na płn. od Budrum doszło do drugiego starcia; bryg egipski zaatakowały 4 brandery greckie - bryg ocalał, a brandery spaliły się. Bitwa przesunęła się ku zatoce Geronta (Gehron); tu 2 greckie brandery spaliły tunezyjską fregatę (44 działa, 650 ludzi), a wówczas flota turecko-egipską, obawiając się dalszych strat, uszła ku w. Kos i do Budrumu. 240. Bitwa pod Gettysburgiem - 1-3 VII 1863 r. Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. Konfederacki gen. R. Lee z 75 000 żołnierzy i 172 działami przeprawił się w końcu VI 1863 r. na płn. brzeg rz. Potomac i szedł wzdłuż doliny Shenandoah. Chciał on zdobyć Maryland i Pen- sylwanię, liczył też na to, że dla obrony zagrożo- nego Waszyngtonu i Baltimore Unia ściągnie część oddziałów z zachodu, co by odciążyło oblężony tam Yicksburg. Nowy dowódca armii federalnej, gen. G. Meade, zdezorientowany co do zamiarów gen. Lee przekroczył także 25/26 VI rz. Potomac i z 90 000 żołnierzy i 220 działami szedł równolegle do gen. Lee, osłaniając Waszyngton i Baltimore. W pobliżu miasta Gettysburg gen. Lee, dążąc do bitwy, zaczął koncentrować swoje idące luźno trzy korpusy i l VII przednia straż III Korpusu weszła do Gettysburga, napotykając tam niespodziewanie kawalerię federalną z korpusu gen. J. Reynoldsa. Wywiązała się walka, do której wchodziły kolejno nadchodzące oddziały obu stron. Oddziały Unii zostały w tym dniu wyparte z miasteczka i zajęły pozycje na pobliskim „Wzgórzu cmentarnym", a konfederaci obsadzili odległe o 1,5 km „Wzgórze seminaryjne". Drugiego dnia II i III Korpusy konfederatów bezskutecznie atakowały flanki pozycji federalnych na wzgórzach, a 3 VII gen. Lee zdecydował się uderzyć czołowo na „Wzgórze cmentarne" i rzucił do ataku przybyłe właśnie wyborowe oddziały I Korpusu, liczące 15 000 żołnierzy. Po dwugodzinnym przygotowaniu artyleryjskim ruszył atak przez otwarte pole pod górę, ale w strasznym ogniu dział i karabinów załamał się; kilkuset żołnierzy, którzy dotarli do pozycji federalnych, poległo w walce względnie dostało się do niewoli. 4 VII gen. Lee rozpoczął odwrót, a wyczerpani walką zwycięzcy nie ścigali go. Bitwa ta stała się punktem zwrotnym w wojnie, kończącym ofensywne działania konfederatów. Straty kon- federatów - 2592 zabitych, 12 706 rannych i 5150 zaginionych. Straty wojsk federalnych - 3070 zabitych, 14 497 rannych i 5434 zaginionych. Potyczka przy oazie Gharara (okręg Mezda) w Libii - 22 X 1925 r. zob. 403 Potyczka przy oazie Ghar Yunes w Libii -26 III 1913 r. zob. 401 Potyczka przy oazie Ghaser Ahmed w Libii -26 l 1922 r. zob 403 200 201 241. Potyczka przy oazie Ghira - 28 VIII 1929 r. Powstanie przeciwko Włochom w Libii w 1928-31 r. W 1929 r. wyruszyły na powstańczy Fezzan dwie grupy tubylców pozostających w służbie Włochów - 16 VIII ze Sciuaref 100 wojowników, pod wodzą Ali Sadauji, wraz ze 100 meharystami (jazda wielbłądzia) pod wodzą Salef en-Nassera i 20 VIII z Hun grupa Dżofra - 164 wojowników pod wodzą Mahdi Mussy. Obie miały się połączyć 25 VIII w rejonie Wadi Sallau. Mahdi Mussa powrócił l IX do Hun, oznajmiając, że nie napotkał grupy Sciuaref, a grupa ta szła tymczasem na Sebhę, staczając po drodze zwycięskie potyczki z powstańcami. Z Brack grupa Sciuaref poszła na zachód i 28 VIII, pod Ghira, 45 km od Brack, została niespodziewanie zaatakowana przez ok. 150 powstańców z plemienia Dżofra, Ulad Bu-Sef i Agga. Po kilkugodzinnej walce słabo uzbrojeni powstańcy wycofali się, a grupa wróciła do Brack. Straty grupy Sciuaref wyniosły 18 zabitych i 23 rannych; powstańcy unieśli swoich zabitych i rannych ze sobą. 242. Oblężenie Gibraltaru - 27 VI 1779-10 III 1783 r._____________ Wojna Anglii z Francją, Hiszpanią i Holandią w 1778-83 r. Angielska twierdza Gibraltar, z załogą 5382 żołnierzy pod dowództwem gen. G. Elliota, z 7000 cywilnych mieszkańców, została 27 VI 1779 r. zablokowana od lądu przez 14-tysięczną armię hiszpańską i 4000 Francuzów. Od strony morza twierdzę blokowała flota hiszpańsko-francuska. Dowodził ks. Louis de Berton de Crillon. Próbowano zmusić Anglików do kapitulacji głodem, ale gdy flocie angielskiej udało się dostarczyć 202 oblężonym zaopatrzenie - 12 IV 1781 r. rozpo- częto bombardowanie z 114 dział. 27 XI 1781 r. w wypadzie nocnym z twierdzy gen. R. Ross, z 2014 żołnierzami, zdobył i zagwoździł 28 dział. W trzecim roku walki armia oblężnicza została wzmocniona do 33 000 żołnierzy. Oblężeni cierpieli głód, gdyż okręty angielskie tylko trzykrotnie przedarły się przez blokadę - w I 1780 r., w II 1782 r. i w X 1782 r., przywożąc zaopatrzenie i 2436 żołnierzy. 13 IX 1782 r., po bezustannym czterodniowym ostrzale z lądu przez 298 dział, rozpoczęto ostrzał twierdzy z morza, z 10 pływających baterii, które podholowano z Algeci-ras w pobliże murów. W pogotowiu do wysadzenia desantu stanęło opodal 50 okrętów hiszpańskich i francuskich. Pływające baterie, nie mogąc manewrować, poniosły duże straty od ognia Anglików, którzy strzelali rozpalonymi kulami. Spowodowano pożar na baterii „Talia Piedra", wy- buchły prochy i rozpalone głownie poleciały na sąsiednie baterie. Brak wiatru uniemożliwił ich wycofanie, więc je podpalono, aby się nie dostały Anglikom. Podczas ewakuacji załóg zginęło wielu ludzi. 20 I 1783 r. wojujące strony podpisały zawieszenie broni, 10 III zniesiono oblężenie Gibraltaru, a 3 IX zawarto pokój. Straty angielskie wyniosły ok. 100 zabitych i rannych, hiszpańskie - ponad 1500 zabitych i rannych, oraz wielu jeńców. 243. Zdobycie twierdzy Giurgiu - 30 X 1595 r. Wojna ligi antytureckiej z Hircją w 1594-96 r. W 1594 r. z inicjatywy papieża Klemensa VIII zawiązała się liga antyturecka, do której weszły: Hiszpania, Austria, państwa niemieckie i kilka księstw włoskich. Celem ligi było obalenie potęgi tureckiej w Europie. 13 XI 1594 r. hospodar 203 Wołoszczyzny Michał, wasal turecki, który w tajemnicy zgłosił swój akces do ligi, rozpoczął działania wojenne nagłym atakiem na naddunajską twierdzę Giurgiu; miasto zdobył i złupił, ale twierdza odparła jego ataki. Zimą oddziały Michała zapuszczały się do Bułgarii, napadając na garnizony tureckie, a 21 I 1595 r. zdobyły Rusz-czuk (Ruse). Latem 1595 r. Turcy zorganizowali wyprawę wojenną. 21 VIII kilkudziesięciotysięcz-na armia pod dowództwem Sinana Paszy przeprawiła się przez Dunaj, zajęła Bukareszt i Tirgo-vi§te i szykowała się do marszu na Siedmiogród, gdzie, po zwycięskiej potyczce pod Calugareni, wycofał się Michał. W końcu września ruszyła przeciwko Turkom ponad 20- tysięczna armia ligi pod dowództwem Z. Batorego, do której dołączył Michał ze swoimi 8000 żołnierzy. Odbito Tirgovi§te i Bukareszt - Sinan Pasza cofał się bez walki. 30 X 1595 r. wojska ligi podeszły pod Giurgiu; Sinan Pasza zdołał się już przeprawić z większością armii przez Dunaj , a przez pontonowy most wycofywała się właśnie jego straż tylna. Sprzymierzeni rozgromli oddziały, które nie zdążyły wejść na most, a następnie zaatakowali twierdzę Giurgiu, położoną na wyspie i oddzieloną wąskim kanałem od płn. brzegu. Toskańska artyleria zrobiła wyłom w murach i sprzymierzeni wdarli się 30 X do wa- rowni, wycinając jej obrońców. 244. Bitwa pod Golto - 30 V 1848 r.________ Wojna włosko-austriacka w 1848-49 r. Po wybuchu powstania w Mediolanie wojska austriackiego feldmarsz. J. Radetzky'ego wycofały się za rz. Mincio, a armia piemoncka króla Karola Alberta - ok. 60 000 żołnierzy - obiegła twierdzę Peschiera nad jeziorem Garda. Dla odciążenia twierdzy Radetzky z 30 000 żołnierzy 204 rozpoczął marsz z rejonu Mantui i po zdobyciu Curtatone podszedł pod Goito, gdzie jego czołowe dwie brygady - gen. L. Benedeka i gen. L. Wohlgemuta - zaatakowane zostały przez cztery brygady piemonckie gen. B. F. Bava, liczące ok. 22 000 żołnierzy. Austriacki korpus gen. K. d'Aspre, wysłany dla obejścia prawego skrzydła Piemontczyków, zapędził się za daleko i nie wziął udziału w bitwie. Nie mogąc nadążyć z pomocą i obawiając się odcięcia tych brygad - Radetzky zarządził odwrót za rz. Mincio, na Mantuę. Straty austriackie - ok. 600, a piemonckie - ok. 500 ludzi. 245. Zniszczenie mostu na rz. Gorgopotamos, w Grecji-25 XI 1942 r.________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Pierwszą wielką operacją sił zbrojnego greckiego Ruchu Oporu - ELAS (komuniści), EDES (mo- narchiści) i misji angielskiej płk. Eddie Myersa - było opanowanie w dniu 25 XI 1942 r. i następnie wysadzenie mostu na rz. Gorgopotamos, w Grec- ji, na szlaku Janina-Missolunghi, co tę ważną dla niemieckich okupantów arterię komunikacyjną unieruchomiło na przeciąg 6 tygodni. 246. Oblężenie Granady w Nikaragui - 22 Xl-14 XII 1856 r.___________________ Interwencja państw środkowoamerykańskich w Nikaragui w 1856/57 r. Dążąc do obalenia prezydenta Nikaragui - ame- rykańskiego awanturnika W. Walkera - armie Hondurasu, Gwatemali, Salwadoru i Kostaryki pod dowództwem gen. R. Bellos wkroczyły do Nikaragui i obiegły jej stolicę - Granadę. Miasta bronił gen. K. F. Henningsen, wypędził on mieszkańców i zniszczył przedmieścia, aby utrudnić 205 podejście; dysponował 421 żołnierzami. 22 XI 1856 r. rozpoczął się atak sprzymierzonych, trwały zażarte walki uliczne, a ludzie Henningsena cofając się do centrum podpalali i wysadzali dom po domu. Do 25 XI Henningsen miał 22 zabitych i 73 rannych; był odcięty od jeziora, gdzie w starym forcie było 27 jego żołnierzy, do 26 XI z budynków pozostały jedynie klasztor, katedra i kilka budynków mieszkalnych, a gdy sprzymierzeni zdobyli klasztor - Henningsen, który go uprzednio podminował, wysadził go w powietrze. Henningsen kazał żołnierzom zbudować parkan do brzegu jeziora i pod jego osłoną ewakuował rannych, żołnierzy i cywilów - ok. 300 osób. Walker przysłał mu 13 XII 160 ludzi, ale po drodze padło 14 zabitych i 30 rannych. Tegoż dnia Henningsen nakazał odwrót w stronę jeziora, dotarł do niego 14 XII i przeprawił się do Rivas. Straty Henningsena wyniosły 124 zabitych i rannych, 120 zmarło z chorób, 40 dezerterów i 2 jeńców. Pozostało mu 135 żołnierzy zdolnych do walki. 247. Zdobycie zamku Granaditas w Meksyku - 28 X 1810 r. Antyhiszpańskie powstanie w Meksyku w 1810/11 r. W VIII 1810 r. Hiszpanie w Meksyku otrzymali donos o przygotowaniach patriotów do powstania i rozpoczęli aresztowania, co skłoniło jednego z przywódców spisku, ks. M. Hidalgo y Costilla do przedterminowego ogłoszenia - 16 IX 1810 r., w m. Dolores w prow. Guanajuato - rozpoczęcia powstania ludowego. Ok. 50 000 powstańców ruszyło na Guanajuato, które zajęto bez walki. Gubernator J. A. de Riańo zamknął się z żołnie- rzami i bogatymi Kreolami z miasta w Alhondiga de Granaditas, ogromnym murowanym zamku, posadowionym na wysokiej, górującej nad miastem skale. Powstańcy obiegli zamek, ale uzbroję- 206 ni byli jedynie w broń sieczną i proce, toteż oble- gani ogniem broni palnej kosili ich całymi szeregami. W końcu jeden z powstańców przekradł się pod budynek i podpalił drewniane drzwi, a gdy się spaliły - powstańcy wdarli się do środka i wy- mordowali większość obrońców, a następnie rozpoczęli rabunek. 248. Wojna boliwijsko-paragwajska o Grań Chaco w 1932-35 r.___________________ Grań Chaco jest wielką równiną między rz. Paraną a Andami. Odkrycie w Boliwii, w pobliżu granicy z Argentyną i Paragwajem źródeł ropy naftowej i prawdopodobieństwo istnienia bogatych złóż ropy w paragwajskim Grań Chaco, do którego rościła sobie pretensje Boliwia, doprowadziły do wojny, w której Boliwię popierały monopole naftowe USA, a Paragwaj - brytyjskie. W 1927/28 r. rozpoczęty się starcia graniczne, w VI 1932 r. Boliwia zerwała stosunki dyplomatyczne z Paragwajem, a w dniach 25-29 VII 1932 r. wojska boliwijskie znienacka zaatakowały i zajęty graniczne forty paragwajskie - Coronel Bogado, Corrales i Toledo, oraz 31 VII kluczowy punkt obrony paragwajskiej w Chaco - Fort Boąueron. Paragwajczycy przeszli 9 IX 1932 r. do kontrataku, uderzając na Fort Boąueron. Po 2 dniach bombardowania załoga fortu, pozbawiona żywności, wody i amunicji, 30 IX skapitulowała. Była to największa i najważniejsza bitwa tej wojny. Dalsze działania ze względów terenowych ograniczyły się do potyczek. Boliwijscy żołnierze źle znosili warunki klimatyczne równiny - upały, brak wody, insekty. Paragwajczycy, przyzwyczajeni do tego klimatu, uzyskali wkrótce wyraźną przewagę. Przez cały czas wojny toczyły się negocjacje pokojowe w Buenos Aires, które 12 VI 1935 r. doprowadziły do zawarcia pokoju. Boliwia poniosła klęskę, z wystawionych 6 dywizji piechoty straciła 207 ok. 50 000 zabitych i rannych, ok. 30 000 jeńców i 3/4 spornego terytorium. Paragwaj, z wystawionych 8 dywizji piechoty i l dywizji kawalerii, stracił ok. 36 000 zabitych i rannych i 3000 jeńców. Armią boliwijską dowodził gen. H. Kundt, a paragwajską gen. J. F. Estigarribia. 249. Bitwa morska przy zatoce Grand Cul de Sac, na w. St. Lucia - 16 XII 1778 r.________ Wojna Anglii z Francją, Hiszpanią i Holandią w 1778-83 r. 10 XII 1778 r. angielska eskadra adm. Barringto- na - 7 okrętów liniowych i transportowce z trze- ma brygadami piechoty, pod dowództwem gen. J. Granta - wyruszyła z Nowego Jorku w celu opanowania francuskiej wyspy Saint Lucia na Małych Antylach. Równocześnie wyruszyła z Bostonu francuska eskadra adm. hr. Ch. H. d'Es-tainga - 12 okrętów liniowych. Przechwyciła ona 3 transportowce angielskie i d'Estaing sądząc, że Barrington płynie ku Barbadosowi pospieszył zastawić pułapkę przy w. Antigua. Anglicy dotarli do w. St. Lucia 14 XII i łatwo ją opanowali; transportowce ukryto w zatoce Grand Cul de Sac (na płd. od m. Castries), liniowce stanęły przed wejściem do zatoki, na brzegu ustawiono liczne baterie, a żołnierze okopali się, chroniąc dojście do zatoki. Obroną dowodził gen. R. Abercromby. D'Estaing, poznawszy swą omyłkę, pospieszył ku St. Lucia, a ponieważ zmasowany ogień dział nie pozwolił mu zbliżyć się do zatoki - wysadził 8 km na płn. od niej desant 5000 żołnierzy pod dowództwem markiza de Bouville, który 16 XII uderzył na Anglików od tyłu. Przez 3 godziny Francuzi zaciekle, ale bezskutecznie szturmowali angielskie okopy i poniósłszy ogromne straty -1500 zabitych i rannych - zmuszeni zostali do wycofania się. D'Estaing, nic nie osiągnąwszy, odpłynął ku Martynice. 250. Bitwa morska w zatoce Grand Port, na w. Mauritius - 23 VIII 1810 r.________ Wojny napoleońskie - Działania na morzach 1803-15 r. W połowie VIII 1810 r. angielski kmdr S. Pym, blokujący czterema fregatami Port Louis na w. Ile de France (Mauritius), opanował małą wysepkę w zatoce Grand Port, założył na niej swą bazę, zostawił przy niej jedną fregatę i po- wrócił przed Port Louis. 20 VIII 1810 r. zjawił się francuski kmdr V. Duperre z dwiema frega- tami, korwetą i uzbrojonym statkiem handlowym, przepędził angielską fregatę i zakotwiczył w Grand Port. Zaalarmowany Pym przybył 23 VIII i zaatakował Francuzów, jednak w czasie walki dwie jego fregaty - „Magicienne" i „Sirius" - wpadły na rafy i zostały przez załogi podpalone, a jedna — „Nereide" - ciężko uszkodzona, poddała się. Anglicy stracili 275 zabitych i rannych i 600 jeńców, a Francuzi - 150 zabitych i rannych. Pozostała fregata - „Iphigenia" - zabrała załogi ze zniszczonych fregat i starała się ujść, ale 28 VIII natknęła się na francuskiego kmdr. F. A. Hamelina, który wyszedł z Port Louis i poddała się. 251. Bitwa morska okrętów „Grand Turk" - „Hinchinbroke" - 2 V 1814 r. Wojna USA z Anglią w 1812-15 r. Amerykański kaperski bryg - „Grand Turk", posiadający 18 dział i 150 ludzi załogi pod do- wództwem kpt. J. Breeda, opuścił 17 II 1814 r. port Salem (rejon Bostonu) i wziął kurs na Azory. Krążąc w akwenie między Azorami, W. Brytanią i Portugalią, przechwycił 5 brytyjskich statków handlowych i w IV 1814 r. zawrócił 209 208 do Ameryki. 2 V 1814 r., znajdując się ok. 1000 km na płn.-wsch. od Małych Antyli, spostrzegł okręt brytyjski i ruszył do ataku. Okazało się, że spotkanie to stało się najcięższym przeżyciem w jego kaperskiej karierze. Nieprzyjacielski okręt był brygiem Królewskiej Poczty Indii Zachodnich, uzbrojonym w 22 działa, zwącym się „Hinchinbroke", dowodzonym przez kpt. W. Ja-mesa. Podążał on z w. St. Thomas do W. Brytanii. Walka rozpoczęła się o godz. 5 ostrzelaniem brytyjskiego okrętu z dział i muszkietów, a ten odpowiedział silnym ogniem. Brytyjczycy celowali w takielunek i po godzinie walki był on zdemolo- wany, reje potrzaskane, żagle podziurawione. Manewrowanie okrętem stało się bardzo trudne i załoga zmuszona została do bezzwłocznego rozpoczęcia naprawy. Do godz. 7 doprowadzono okręt do względnego porządku i wszczęto pościg za oddalającym się brytyjskim okrętem. W międzyczasie o godz. 10 pogoda popsuła się, nadciągnęła burza, która zmusiła kpt. Breeda do zaprzestania pościgu i zwinięcia żagli. Wkrótce okręt brytyjski zniknął z pola widzenia. W bitwie tej Amerykanie stracili 2 zabitych; okręt miał silnie uszkodzony takielunek. Brytyjski okręt otrzymał ok. 20 trafień w kadłub. „Grand Turk" po 108 dniach rejsu wpłynął 5 VI do Portland w stanie Maine. 252. Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Początkiem greckiej akcji był wypad patrioty greckiego, ks. A. Ypsilantiego w III 1821 r. z greckim „Św. Legionem", z Rosji do Mołdawii. Nie udało mu się jednak wzniecić powstania, 14 VI poniósł klęskę pod Dragasani i uszedł do Austrii. 6 IV rozpoczął się od dawna przygotowywany ruch powstańczy w Morei, a następnie na Peloponezie i na wyspach. 7 IV powstańcy opanowali Ateny, a po zwycięskiej bitwie 24 V pod Valtetsi - zajęli prawie cały Peloponez. Główne 210 siły tureckie, zajęte walką ze zbuntowanym Ali Paszą z Janiny, dopiero po jego śmierci 5 II 1822 r. uzyskały swobodę ruchów, l I 1822 r. Zgromadzenie Narodowe proklamowało niepodległość Grecji; prezydentem wybrano ks. A. Mau- rokordatosa, a wodzem naczelnym ks. Ypsilantiego. Turcy rozpoczęli ofensywę, Kurszid Pasza szedł spod Janiny na Grecję zach., a Dramali Pasza - na wschodnią. Pod Peta ponieśli 17 VII klęskę Sulioci i hufiec filohellenów. Po ciężkich walkach Grecy zmusili Turków do odwrotu spod Argos do Koryntu; walki z Turkami chwilowo ustały, a rozpoczęła się bratobójcza wojna domowa o władzę. W 1824 r. sułtan Mahmud II uzyskał pomoc od paszy Egiptu - Muhammada Alego, obiecując mu Cypr, Kretę i paszałyk Morei. 16-tysięczna armia egipska pod wodzą Ibrahima Paszy - syna Mu- hammada Alego - wylądowała w początkach 1825 r. w Modon, na Peloponezie. Ibrahim wraz z Turkami zdobył Navarino, Tripolis i twierdzę Missolunghi, a Turcy w V 1825 r. Akropol w Atenach; położenie Greków stało się tragiczne. Wówczas w VII 1827 r. interweniowały Rosja, Anglia i Francja, a po przypadkowym zniszczeniu floty egipsko- tureckiej 20 X 1827 r. pod Navarino Rosja rozpoczęła działania wojenne, a Francja wysadziła wojska na Peloponezie. Turcja ustąpiła, a zawarty 14 IX 1829 r. traktat pokojowy zagwarantował autonomię Grecji. 253. Odzyskanie Krety, Epiru i Płd. Macedonii przez Grecję w 1913 r._____________ Wojny bałkańskie w 1912/13 r. Dążąc do rozbioru europejskich posiadłości Tur- cji Serbia, Czarnogóra, Bułgaria i Grecja zawarły tajne przymierze i znienacka rozpoczęły wojnę: Czarnogóra 8 X, a Serbia i Bułgaria 17 X 1912 r. 211 14 X grecki premier E. Yenizelos proklamował przyłączenie do Grecji Krety, będącej autono- miczną prowincją turecką, a 19 X Grecja wypowiedziała wojnę Turcji i dwie greckie armie przekroczyły granicę. Płd. Macedonii bronił Hassan Taksim Pasza z 27 000 żołnierzy. 93-tysięczna grecka armia „Tessalia" pod dowództwem ks. Konstantyna zajęła 20 X Elasson, broniony przez 7000 Turków, zajęła Servię i po ciężkich walkach 1-6 XI - Jonicę. Turcy opuścili Saloniki, które 8 XI zajęli Grecy, a 10 XI weszli do miasta także Bułgarzy. 9 XI Grecy zajęli Florinę, a 30 XI zwyciężyli Turków pod Seres. Druga armia grecka -„Epir", licząca 15 000 żołnierzy pod dowództwem gen. K. Sapuntzakisa, zdobyła 3 XI Prevezę i 25 XI podeszła pod umocnione główne miasto Epiru - Janinę, bronione przez 10 000 żołnierzy pod dowództwem Essada Paszy. Po rozbiciu 18 XI pod Monastyrem tureckiej armii „Zachód" do Janiny napłynęło z niej 20 000 żołnierzy. 12 XII przybył pod Janinę ks. Konstantyn z 30 000 żołnierzy. Rozpoczęły się szturmy i 6 III 1913 r. Grecy zdobyli miasto. Essad Pasza z niewielkim oddziałem uszedł do Albanii. Po zawarciu pokoju z Turcją 30 V 1913 r. spór o podział Macedonii doprowadził do wojny Serbii, Czarnogóry i Grecji z Bułgarią. 30 VI Bułgarzy zaatakowali Serbów, a 4 VII Grecy włączyli się do wojny, rozbrajając garnizon bułgarski w Salonikach. Sprzymierzeni, do których 10 VII dołączyła Rumunia, nacierali zwycięsko w kierunku Sofii. 15 VII Bułgarów zaatakowali także Turcy. Bułgarzy ponosili klęski i zmuszeni byli prosić o zawieszenie broni. Na mocy traktatu pokojowego z 10 VIII 1913 r. Grecja uzyskała od Bułgarii jej część Płd. Macedonii. W Płd. Albanii, okupowanej przez wojska greckie, wybuchło 26 II 1914 r. antyalbańskie powstanie inspirowane przez Greków i l III powstańcy ogłosili utworzenie republiki Płn. Epiru. Na żądanie mocarstw 212 wojska greckie opuściły teren Płn. Epiru, ale w okresie I wojny światowej 24-31 X 1914 r. ponownie go obsadziły. 254. Agresja włoska na Grecję w 1940 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Odrzucenie przez Grecję włoskiego ultimatum, żądającego wyrażenia zgody na wojskową okupację Grecji, spowodowało włoską agresję. 28 X 1940 r. włoskie lotnictwo zaatakowało miasta greckie, a 150-tysięczna włoska armia, dowodzona przez gen. Ugo Cavallero, przekroczyła granicę. Twardy opór 50-tysięcznych greckich sił osłonowych dał czas na skoncentrowanie na granicy albańskiej 130-tysięcznej armii pod dowództwem gen. A. Papagosa. Po 15 dniach walk ofensywa włoska załamała się, a 14 XI rozpoczęła się kontrofensywa grecka. 9 A włoska została rozbita, Grecy wyparli Włochów ze swego terytorium i wkroczyli do Albanii, zdobywając 22 XI Korczę, 5 XII Frasheri, 8 XII Pogradeci i Gjirokastrę; 24 XII podeszli na 20 km pod Berat. Tu siły Greków wyczerpały się i front ustabilizował się. Pod koniec XII 1940 r. Włosi mieli 16 dywizji i mniejsze oddziały, a Grecy 13 dywizji i 3 brygady. Próba opanowania Tepeleny przez Greków w II 1941 r. nie powiodła się, także włoska ofensywa z 9 III załamała się 16 III i dopiero uderzenie Niemców na Grecję 6 IV doprowadziło do jej kapitulacji 20 IV 1941 r. 255. Wyzwolenie Grecji w 1944 r.__________ II wojna światowa w 1939-45 r. Zwycięstwa armii radzieckiej zaktywizowały dzia- łania utworzonej w końcu 1942 r. przez grecką partię komunistyczną Greckiej Armii Ludowo--Wyzwoleńczej (ELAS), liczącej wiosną 1944 r. 213 ok. 48 000 żołnierzy dowodzonych przez gen. S. Serafisa. W bezustannych walkach z Niemcami i żandarmerią oraz „ochronnymi batalionami" kolaboracyjnego rządu greckiego ELAS oswobodziła do końca 1943 r. 2/3 terytorium kraju. Zaniepokojone dowództwo niemieckie zorganizowało w okresie 5-25 VIII 1944 r. operację wojskową celem otoczenia i zniszczenia zgrupowania ELAS w górach Pindus, w Etolii, ale patrioci po ciężkich walkach, po wygraniu bitwy pod Karpe-nissi wyrwali się z okrążenia. W związku z postępami armii radzieckiej na Bałkanach dowództwo niemieckie wydało 3 X 1944 r. rozkaz wycofania się wojsk GA „E", z Grecji, Albanii i płd. Jugosławii. Główne siły odchodziły na phi. doliną Wardaru i przez Albanię. Garnizony Aten i Salonik ewakuowano samolotami. Partyzanci i oddziały ELAS zajęły 12 X Ateny, a 30 X Saloniki. 3 XI całe terytorium Grecji było już wolne. 256. Wojna domowa w Grecji w 1946-49 r.____ W trakcie wycofywania się wojsk niemieckich z Bałkanów zaczęły lądować w Grecji wojska angielskie pod dowództwem gen. A. Scobiego, wkraczając do obsadzonych już przez ELAS miast - Pireusu, Salonik i Aten. Pod ochroną Anglików wrócił do Aten emigracyjny rząd J. Papandreu i zaczął formować oddziały wojskowe, rozpoczynając równocześnie kampanię propagandową przeciwko partii komunistycznej (EAM) i ELAS. Gdy 3/4 XII 1944 r. policja ostrzelała tłum mani- festantów - oddziały ELAS rozpoczęły walkę zbrojną z wojskami rządowymi, a wówczas gen. Scobie skierował do walki piechotę angielską z czołgami i lotnictwem, a 100 samolotów transportowych USA zaczęło przerzucać posiłki Anglikom. Po krwawych walkach oddziały ELAS zostały wyparte z Aten i 9 I 1945 r. EAM poprosiła o zawieszenie broni; w lutym ELAS zaprzestało walki. W odpowiedzi na rozpoczęte surowe re- presje w stosunku do komunistów EAM zorga- nizowała 35-tysięczną Armię Demokratyczną pod dowództwem gen. Markosa, utworzyła w 1947 r. „Tymczasowy Rząd Wolnej Grecji" i rozpoczęła wojnę domową. Siły komunistów stale wzrastały. 244-tysięczna armia rządowa, wyposażona i kierowana przez Misję Wojskową USA, po trzyletnich zaciętych walkach, toczonych do 21 VIII 1949 r. w górach Grammos i Vitsi, na pograniczu Albanii, rozbiła oddziały Armii Demokratycznej; tysiące jej członków uszło do krajów socjalistycznych. Straty wojsk rządowych wyniosły 12 777 zabitych, 27 000 rannych i 4527 zaginionych; ogólne straty komunistów na Grammos i Vitsi -9228 zabitych. 257. Kapitulacja Grenady - 2 l 1492 r. Reconquista w Hiszpanii i Portugalii w 718-1492 r. W 1480 r. upłynął termin rozejmu między Kastylią i emiratem Grenady, a jego przedłużenie uzależnił król Kastylii Ferdynand V od płacenia haraczu. Odmowa oznaczała wojnę i rozpoczął ją emir Grenady - Ali Abu al-Hassan w 1480 r., zdobyciem m. Zahara. W odwecie Kastylijczycy nagłym uderzeniem w 1482 r. zdobyli warownię al-Hamma, strzegącą wejścia przez góry Sierra al-Hamma do królestwa Grenady. W trakcie walk podniósł bunt przeciwko Alemu jego syn Abu Abdullah i opanował stolicę, rozpoczynając wojnę domową, ale gdy zaatakował także kastylijskie miasto Lucenę - został pobity i dostał się do niewoli; Ali wrócił wówczas na tron, jednakże w 1485 r. abdykował na rzecz swego brata Mu-hammada, zwanego az- Zagall („mężny"), walego (namiestnika) Malagi. W międzyczasie Ferdynand sprzymierzył się z Abu Abdullahem, pomógł mu zorganizować armię i wraz z nim ruszył na Grenadę, zajmując jedną warownię po drugiej, bądź 215 214 to szturmem bądź układami. Az-Zagall został pobity i zrezygnował z tronu, a Abu Abdullah został emirem Grenady. Gdy Ferdynand zażądał od niego oddania miasta - dopiero wówczas Abu Abdullah poznał jego zamiary; odmówił i zaczął organizować obronę, a Ferdynand z 10-tysięczną armią, wiosną 1492 r. obiegł Grenadę. Potężne mury i 2 cytadele z za- łogą 3000 żołnierzy odstraszały od szturmowania, Ferdynand postanowił więc wziąć miasto głodem i szczelnie je otoczył. Załoga licznymi wypadami gnębiła Kastylijczyków, ale w mieście narastał głód i nędza, po rocznym oblężeniu zmuszając Abu Abdullaha do rokowań. 25 XI 1491 r. podpisano układ, ustalający termin kapitulacji miasta za 2 miesiące, o ile nie nadejdzie odsiecz; gdy ta nie nadeszła - Kastylijczycy wkroczyli 2 I 1492 r. do Grenady, kończąc tym aktem reconąuistę. 258. Szturm Redut Grlwicklch - 7-12 IX 1877 r. Wojna rosyjsko-turecka w 1877/78 r. Po sforsowaniu przez Rosjan Dunaju Osman Pasza wyszedł z 16-tysięczną armią z Widynia i po forsownym marszu obsadził i ufortyfikował położone naprzeciwko rosyjskiego przyczółka m. Plewnę; po przybyciu posiłków armia jego wzrosła do 54 000 żołnierzy. Dwa szturmy rosyjskie - 20 i 30 VII 1877 r. - odparte zostały z wielkimi stratami. 7 IX wojska rosyjsko-rumuń-skie pod dowództwem gen. M. D. Skobielewa rozpoczęły trzecie natarcie, tym razem na dwie ważne reduty w m. Griwice, obsadzone przez ok. 6 batalionów tureckich. W morderczych sześciodniowych walkach, prowadzonych przez 22 bataliony rosyjskie i 18 rumuńskich, łącznie ponad 30 000 żołnierzy - obydwie reduty zdobyto, ale Turcy w natychmiastowym kontrataku odbili większą, najważniejszą redutę; mniejszą, zdobytą 216 11 IX przez rumuński batalion dowodzony przez mjr. A. Popesco - utrzymano. Straty rosyjskie - 233 zabitych i 787 rannych, rumuńskie - 1351 zabitych i 1218 rannych. 259. Bitwa pod Grunwaldem - 15 VII 1410 r. Wojna polsko - krzyżacka w 1409-11 r. Wojska polskie, prowadzone przez króla Władysława Jagiełłę - 14 000 jazdy polskiej, 10 000 Litwinów i Rusinów i 3000 Tatarów, razem 27 000 - pozorując różne kierunki marszu, przeprawiły się 30 VI 1410 r. przez Wisłę pod Czer-wińskiem i skierowały się na Malbork. W. mistrz Ulryk von Jungingen, stojący z wojskiem pod Świeciem, na wiadomość o przeprawie Polaków pozostawił nad Wisłą 3000 jazdy, a z 11 000 (4000 rycerzy, 3000 knechtów i 4000 łuczników) pospiesznie ruszył i 14 VII zagrodził Jagiełłę drogę pod Grunwaldem. Następnego dnia -15 VII - Krzyżacy rozpoczęli bitwę uderzeniem na płn. skrzydle, na oddziały litewsko-ruskie; nie wytrzymały one uderzenia ciężkiej jazdy i uszły z pola bitwy. Na płd. skrzydle po 6 godzinach walki Polacy zaczęli spychać Krzyżaków na płn. wsch.; wówczas w. mistrz z odwodem i wolną jazdą z płn. skrzydła zaatakował Polaków, ale ci, także wzmocnieni przez odwód i powracających Litwinów powstrzymali Krzyżaków, okrążyli ich i rozbili. Poległ w. mistrz i większość rycerzy, wielu dostało się do niewoli, a nieliczni uciekli. Klęska ta złamała potęgę Zakonu. 260. Walki na w. Guadalcanal - 7 VIII 1942-8 II 1943 r.______________ II wojna światowa w 1939-45 r. W V 1942 r. wylądowali na w. Guadalcanal, w archipelagu Wysp Salomona, Japończycy - 500 217 żołnierzy i 2000 robotników - i rozpoczęli karczo- wanie dżungli pod budowę lotniska, które pozwo- liłoby im opanować cały rejon Oceanii. Amerykanie, zorientowawszy się w sytuacji, wysłali ekspedycję pod dowództwem kontradm. F. Fletchera -l pancernik, 6 krążowników, 3 lotniskowce i 19 niszczycieli, oraz transportowce z 19 000 żołnierzy. 7 VIII lotnisko zostało ostrzelane i zbombardowane, a 8 VIII zajęte przez desant bez walki. Japończycy wycofali się w głąb wyspy. Tegoż dnia kontradm. Fletcher w obawie o swoje 3, jedyne na Pacyfiku, lotniskowce - odszedł z nimi, przekazując dowództwo floty kontradm. R. K. Turne-rowi. Na wieść o amerykańskim desancie wiceadm. G. Mikawa ruszył 8 VIII z 5 krążownikami i l niszczycielem ku Guadalcanal. W jej rejonie, w nocy na 9 VIII, w ciągu 32 minut zniszczył 4 amerykańskie krążowniki, a piąty uszkodził, ale zamiast zniszczyć bezbronne transportowce z 11 000 żołnierzy i sprzętem na pokładach -w obawie przed lotnictwem zawrócił do bazy w Rabaul. Od 18 VIII zaczęły lądować na wyspie posiłki japońskie i amerykańskie, wzmacniając Japończyków do 40 000 żołnierzy pod dowództwem gen. H. Hyakutake, a Amerykanów do 60 000 żołnierzy pod dowództwem gen. A. Van-degrifta (od 7 XII 1942 r. - gen. A. Path). Przez 6 miesięcy toczyły się o wyspę zaciekłe walki na lądzie, morzu i w powietrzu. Sytuacja Japończyków na Pacyfiku stale się pogarszała i zmusiła w końcu Naczelne Dowództwo do wydania rozkazu ewakuacji wyspy. Gen. Hyakutake przeprowadził ewakuację po mistrzowsku; 20 niszczycieli przewiozło w dniach 1-8 II 1943 r. 12 000 żołnierzy. Amerykanie, wprowadzeni w błąd demonstracjami floty i lotnictwa japońskiego, nie zauważyli ewakuacji. Straty japońskie - 24 600 żołnierzy zabitych, rannych i zaginionych, 2 pancerniki, 4 krążowniki, l lotniskowiec, 218 11 niszczycieli i 6 okrętów podwodnych. Straty amerykańskie - 5845 żołnierzy, 8 krążowników, 2 lotniskowce i 14 niszczycieli. 261. Bitwa morska przy w. Guadalcanal - 13-15X1 1942 r.__________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Po trzech miesiącach walk na w. Guadalcanal Japończycy postanowili zadać decydujący cios, zniszczyć zgrupowaną przy wyspie flotę amerykańską, zbombardować lotnisko i wydatnie wzmocnić siły lądowe. W tym celu skierowali ku wyspie trzy zespoły okrętów - łącznie 4 pancerniki, 11 krążowników, 2 lotniskowce i 50 niszczycieli, oraz 11 transportowców z 12 000 żołnierzy. Amerykanie mieli w tym czasie przy wyspie 2 pancerniki, 8 krążowników, l lotniskowiec i 22 niszczyciele. 13 XI 1942 r. doszło do pierwszej bitwy japońskiego zespołu wiceadm. H. Abe -17 okrętów z zespołem amerykańskim kontradm. D. J. Callaghana- 13 okrętów. W 34-minutowej bitwie Japończycy stracili l pancernik i 2 niszczy- ciele, a Amerykanie - 2 krążowniki i 4 niszczyciele. Tegoż dnia japoński zespół wiceadm. G. Mikawy — 6 krążowników i 6 niszczycieli -bombardował lotnisko na wyspie, ale zaatakowany przez lotnictwo wycofał się ze stratą l krążownika. Lotnictwo amerykańskie zaatakowało zespół 11 transportowców kontradm. R. Tanaki, zatapiając 7; pozostałe 4 wyrzuciły się na brzeg Guadal-canalu w pobliżu Tassafarongi. Niszczyciele wyratowały ok. 5000 rozbitków. 15 XI nadszedł z płn. japoński zespół wiceadm. N. Kondo - 4 krążowniki, 2 pancerniki, 2 lotniskowce i 19 niszczycieli, wzmocniony l pancernikiem z zespołu wiceadm. Abe, z zamiarem zbombardowania lotniska na Guadalcanal. Nocą nat- 219 knął się na amerykański zespół kontradm. W. A. Lee - 2 pancerniki i 4 niszczyciele. W starciu Japończycy stracili l pancernik i l niszczyciel, a Amerykanie 3 niszczyciele. Kondo nie wiedząc, że Amerykanom pozostał tylko l pancernik, wycofał się. 15 XI 1942 r. bitwa została zakończona, a jej efektem było złamanie potęgi japońskiej w tym rejonie. 262. Bitwa na wzgórzach Guararapes w Brazylii - 19 IV 1648 l 19 M 1649 r.______________ Po pierwszej nieudanej próbie opanowania płn. Brazylii przez Holendrów w 1623 r. nastąpiła w 1629 r. druga, w której zajęto całą północ kraju, od rz. Sao Francisco do rz. Amazonki. W 1644 r. wybuchło powstanie ludności przeciwko Holendrom pod wodzą Joao F. Yieira, A. F. Camarao i H. Diaza, które wkrótce ogarnęło całą kolonię. Holendrzy, tracąc teren, zgromadzili wszystkie swe siły pod dowództwem Sigismunda von Schkoppe w stolicy - Recife, którą ufortyfikowano. W X 1645 r. miasto zostało oblężone od strony lądu. Gdy flota dowiozła posiłki, Schkoppe wyszedł 18 III 1648 r. z miasta, zdobył najbliższe pozycje i 19 II zaatakował głów- ne siły powstańców, których pozycje - 3 mile na płd. od Recife - osłaniał z jednej strony łańcuch wzgórz Guararapes, z drugiej bagna, z wąskim dojściem. Całodzienna walka zakończyła się przegraną Holendrów, którzy straciwszy ok. 400 ludzi i działa wycofali się. Powstańcy stracili ok. 500 ludzi. Obie strony wróciły na poprzednie stanowiska. 19 II 1649 r. Holendrzy ponownie próbowali przerwać oblężenie i w tym samym miejscu ponieśli klęskę. Straty ich były tak duże, że wojska starczało już tylko do obrony. Holandia, uwikłana w wojnę w Europie, nie mogła pomóc i 26 I 1654 r. gen. Schkoppe po 99 miesiącach oblężenia skapitulował, z warunkiem swobodnego odjazdu Holendrów. 220 Powstanie w Guelma, w Algerii - 8 V 1945 r. zob. 16 263. Bitwa przy zamku Gutenberg - 13 II 1499 r. Walki niepodległościowe w Szwajcarii w 1499 r. W styczniu 1499 r. oddział Tyrolczyków wtargnął do kantonu Gryzonii, rozpoczynając tym napadem tzw. „wojnę szwabską" na terenie od Engadynu do Bazylei, przy czym Związek Szwab-ski udzielił pomocy swym tyrolskim sojusznikom. Wojna początkowo miała charakter walk partyzanckich, w których małe grupy wdzierały się na teren przeciwnika, pustosząc okolicę. Po pierwszej większej bitwie pod Hard, zwycięskiej dla Szwajcarów, wtargnęli oni 7 II 1499 r. do hrabstwa Vaduz, spustoszyli zamek i okoliczne wioski, a następnie obiegli zamek Gutenberg. W bitwie pod zamkiem 13 II z przybyłymi na odsiecz wojskami cesarskimi Szwajcarzy zostali pobici i zmuszeni do opuszczenia hrabstwa. Po wielu zwycięskich dla Szwajcarów walkach zawarto 22 IX 1499 r. pokój uznający całkowite uniezależnienie Konfederacji Szwajcarskiej od Cesarstwa Habsburgów. Potyczka pod EI-Habela w Libii -24 IV 1917 r. zob. 402 264. Obrona twierdzy Haengju (Hjandju) - 12 IV 1593 r._____________________ Wojna japońsko-koreańsko-chińska w 1592-98 r. Najezdnicza armia japońska, pobita w styczniu 1593 r. w wielkiej bitwie pod Pyongyang (Phenia-nem), w Płn. Korei, przez wojska chińsko-kore-ańskie, zmuszona została do odwrotu na płd. 221 266. Bitwa morska pod Hanko (Gangut) - 26/27 VIM 714 r._____________ Wielka wojna północna w 1700-21 r. W ślad za uchodzącymi Japończykami szły wojska chińskie i 20-tysięczna armia koreańska. Gdy wyzwolony został Seul, gubernator prow. Dżolla -gen. Kwón Yul przeprawił się z 5000 żołnierzy przez rz. Hań i 12 IV 1593 r. zajął górską fortecę Haengju (Hjandju) w prow. Kojan, celem odcięcia Japończykom drogi odwrotu. Tegoż dnia doszło do ciężkiej walki z Japończykami, którzy przez cały dzień zażarcie atakowali twierdzę. Wszystkie ataki zostały odparte, ale tak zaangażowały one załogę twierdzy, że nie była w stanie przeszkodzić przemarszowi armii na południe. 265. Zdobycie fortów El Hani i Said Misri - 3-28X1911 r. _________________ Wojna włosko-turecka w 1911/12 r. 12 X 1911 r., po uprzednim ostrzale, weszła do portu Trypolis włoska eskadra adm. A. Aubry -12 okrętów wojennych i 19 transportowych -i wysadziła desant - 11 pułk bersalierów. Słaby garnizon turecki wycofał się poza donośność włoskiej artylerii, a Włosi zajęli bez walki miasto i forty. 23 X ok. 6000 żołnierzy tureckich podeszło niepostrzeżenie do linii włoskich i uderzyło w centrum, a jednocześnie kilka tysięcy jeźdźców zaatakowało włoskie lewe skrzydło. Włoska linia obrony została w wielu miejscach przerwana. Turcy wdarli się do miasta, a Arabowie zmusili Włochów do opuszczenia fortów Said Misri i El Hani (5 km na płd.-wsch. od Trypolisu). Rzucone do walki posiłki - 82 pp i ogień ciężkiej artylerii okrętowej uratowały Włochom sytuację i po dziesięciogodzinnym boju zdołali oni wyprzeć Turków z miasta, ale walki w rejonie fortów toczyły się jeszcze przez 5 dni, do 28 X 1911 r. Straty włoskie wyniosły 490 zabitych i 161 rannych. Straty Turków i Arabów były znaczne, ale nie ustalone. 222 Flota rosyjska - 99 galer z 15 000 żołnierzy, dowodzona przez adm. F. M. Apraksina, wypłynęła 9 V 1714 r. z Kronsztadu, z zamiarem wzmocnienia rosyjskiego garnizonu w Abo (Turku); drogę zagrodziła jej flota szwedzka adm. G. Wattranga (15 liniowców, 3 fregaty i grupa galer), która stanęła przy płn. cyplu półwyspu Hanko (Gangut). Car Piotr I użył podstępu; kazał ułożyć u nasady półwyspu, szerokiej na 2,5 km, drewniany pomost i pozorować przeciąganie galer na stronę zach., a wówczas Wattrang posłał eskadrę kontradm. N. Ehrenskjólda (l fregatę, 6 galer i 3 małe statki) do Rijaksfjórdu, do końca budowanego pomostu, a kontradm. E. Lillie z 8 liniowcami i 2 okrętami bombardującymi -ku flocie rosyjskiej, z rozkazem jej zaatakowania. Piotr I wykorzystał rozdzielenie sił szwedzkich i 26 VII - gdy brak wiatru unieruchomił flotę szwedzką - posłał eskadrę kontradm. M. Ch. Zmajewicza (20 galer), która obeszła flotę szwedzką otwartym morzem i zablokowała znajdujące się w fiordzie okręty Ehrenskjólda. Adm. Wattrang odwołał eskadrę Lilliego i przy- puszczając, że główne siły rosyjskie pójdą trasą Zmajewicza - zajął pozycję w dalszej odległości od brzegu. Wykorzystał to Piotr i 27 VII skierował pozostałe galery tuż przy brzegu do Rijaksfjórdu, a następnie całą siłą zaatakował eskadrę Ehrenskjólda i po zaciętej trzygodzinnej walce zniszczył ją. Straty szwedzkie - 361 zabitych, 350 rannych i 257 jeńców, a rosyjskie - 222 zabitych i 342 rannych. 28 VII adm. Wattrang odpłynął na Wyspy Alandzkie, pozostawiając brzegi Finlandii bez osłony. 223 267. Zajęcie Hankou, Hanjang i Wuczang w 1949 r. III wojna rewolucyjna w Chinach w 1946-49 r. W drugiej połowie IV 1949 r. armia komunistyczna, licząca ok. 3 100 000 żołnierzy, zorganizowana, uzbrojona i wyekwipowana przez ZSRR oraz wspierana przez jego lotnictwo - rozpoczęła generalną ofensywę celem zniszczenie resztek sił kuomintangowskich. W toku walk utworzony został wielki kocioł w rejonie Nankin-Szanghaj-- Hangczou-Nanczang, w którym znalazło się ok. 300 000 żołnierzy z 500-tysiecznej armii Kuomin-tangu, skoncentrowanej do obrony linii rz. Jang-cy. Po przecięciu przez oddziały 2 Armii Polowej linii Czekiang-Kiangsi, zgrupowanie wojsk Kuomintangu w rejonie Nankin-Szanghaj odcięte zostało od zgrupowania gen. Pai Czung-si, w rejonie Hankou. Przeciwko temu zgrupowaniu 4 Armia Polowa gen. Lin Piao rozpoczęła 10 V 1949 r. działania zaczepne. Pod silny naporem armii komunistycznej wojska gen. Pai Czung-si opuściły 16 VIII 1949 r. rejon Hankou, Hanjang i Wuczang i rozpoczęły odwrót na płd. 268. Zdobycie m. Thang Long (Hanoi) - 5 l 1789 r. Cesarz Chin Tlen Lung wysłał w XI 1788 r. do Wietnamu gubernatora prow. Kuangtung - Sun Szy-i z 200-tysięczną armią, aby pod pretekstem przywrócenia tronu obalonemu i zbiegłemu do Pekinu królowi Annamu - Le Chieu Tbngowi - zawładnąć tym krajem. Chińczycy zajęli przygraniczną prowincję Bać Bo (Tonkin) i stolicę Thang Long (Hanoi) i 20 X 1788 r. proklamowali powrót króla Le na tron. Władca południowej części Wietnamu - Nguyen Van Hue ogłosił króla Le zdrajcą i sam proklamował się królem, przyjmując imię Quang Trung. Zebrał on 100-tysięczną chłopską armię tzw. Tajsonów i 30 XII 1788 r. 224 ruszył trzema kolumnami na odległe o 80 km Thang Long. 3 I 1789 r. Nguyen doszedł do umocnionego posterunku Ha Hoi, 20 km na płd. od stolicy; garnizon poddał się. Następnie zaata- kował kolumną słoni bojowych następny posterunek Ngue Hoi - 15 km od stolicy - i zdobył go, otwierając sobie drogę do stolicy. Wobec szybkiego marszu Nguyena Chińczycy nie zdążyli zorganizować obrony miasta; Sun Szy-i uszedł z oddziałem jazdy, co wywołało panikę w armii. Żołnierze zaczęli uciekać przez Rzekę Czerwoną, topiąc się. 5 I 1789 r. Nguyen zajął Thang Long, osiągając największe zwycięstwo w historii Wietnamu. 269. Bitwa morska przy wyspach Han-San - 6 VII 1592 r.______________________ Wojna japońsko-koreańsko-chińska w 1592-98 r. Shogun Japonii Hideyoshi Toyotomi zażądał w 1592 r. zgody Korei na przemarsz armii japoń- skiej, która miała uderzyć na Chiny, a gdy jej nie uzyskał - dokonał inwazji. 13 IV 1592 r. 200-- tysięczna armia japońska zaczęła lądować w Korei, w porcie Pusan. Transportowi wojsk japońskich i ich zaopatrzeniu mocno przeszkadzała flota koreańska, a zwłaszcza sławny adm. Li Sun-sin, który doskonale wyszkolił swoje załogi, a pokłady okrętów, jako pierwszy w historii, opancerzył. Okręty te, zwane „żółwiami", zaopatrzył w drugie stalowe tarany. 6 VII 1592 r. Li zaskoczył flotę japońską - 36 okrętów dużych, 24 średnie i 13 małych - przy zach. wybrzeżu, przy porcie Kennejan, ale Japończycy na jego widok skryli się w zatoce. Było tam zbyt ciasno, aby móc skutecznie atakować, poza tym Japończycy mogli w razie klęski uciec na ląd, Li zastosował więc fortel celem ich wywabienia. Ukrył większość swych okrętów przy wyspach Han-San, a z kilkoma podszedł do zatoki. Gdy japońskie okręty wy- 225 szły, zaczął uciekać, aż Japończycy w pościgu dotarli do wysp Han-San; gdy ujrzeli tam flotę koreańską, rzucili się do panicznej ucieczki. W pościgu Koreańczycy zatopili 59 japońskich okrętów, uszedł tylko l duży, 7 średnich i 6 małych. 270. Zdobycie Harblna - 20 VIII 1945 r.____ II wojna światowa w 1939-45 r. Po zrzuceniu 6 VIII 1945 r. przez samolot USA bomby atomowej na Hiroszimę ZSRR wypowiedział 8 VIII wojnę Japonii i 9 VIII wojska radzieckie wkroczyły z trzech stron do Mandżurii. Z zach., z Mongolii nacierały wojska Frontu Zabajkalskiego marsz. R. J. Malinowskiego -583 000 żołnierzy i mongolskie - 16 000, ze wsch., z Przymorza wojska l Frontu Dalekowschodniego marsz. K. A. Miereckowa - 531 000 żołnierzy i z płn., znad Amuru wojska 2 Frontu Dalekowschodniego gen. M. A. Purkajewa - 264 000 żołnierzy; naczelne dowództwo sprawował marsz. A. M. Wasilewski. Na Harbin szła z płn., z rejonu Leninskoje 15 A gen. S. K. Mamonowa z 2 Frontu Dalekowschodniego, licząca 91 000 żołnierzy, ze współudziałem amurskiej flotylli wojennej. Jednocześnie szła na Harbin ze wsch., z rejonu Grodekowo l A gen. A. P. Biełoborodowa, z l Frontu Dalekowschodniego. Harbin, będący siedzibą dowódcy Armii Kwantuńskiej, gen. O. Yamady, osłaniały rejony umocnione: od płn. wsch. - Fucin i od wsch. - Mutanciang, obsadzone przez wojska l Frontu gen. S. Kita, liczące 10 dywizji i l brygadę, łącznie ok. 100 000 żołnierzy. Radziecka l A po przełamaniu umocnień granicznych, po pięciodniowych zaciekłych walkach opanowała 17 VIII Mutanciang. 15 A opanowała 11 VIII - po ciężkich walkach - Fucin, 17 VIII zdobyła m. Ciamusy, a flotylla amurska zdobyła Sansin i droga na Harbin stanęła otworem. 17 VIII gen. Yamada poprosił o przerwanie działań wojennych; 18-20 VIII wylądował w Har-binie radziecki desant powietrzny - 491 żołnierzy z l Frontu Dalekowschodniego, w celu przekazania warunków kapitulacji i dopilnowania ich do- trzymania, a 19 VIII Armia Kwantuńska skapitu- lowała. Do niewoli wzięto 593 990 żołnierzy japońskich, zdobyto 686 czołgów, 861 samolotów i 1836 dział. 271. Bitwa pod Hastlngs - 14 X 1066 r.______ Władca Normandii, ks. Wilhelm, roszcząc pretensje do korony angielskiej, zorganizował po śmierci króla Anglii Edwarda Wyznawcy wyprawę wojenną do Anglii, gdzie w międzyczasie wybrany został królem hr. Wessexu - Harold II. Ks. Wilhelm przeprawił się z 7000 żołnierzy na 700 statkach z Normandii przez Kanał La Manche do zatoki Pevensey w pobliżu m. Hastings, w hrabstwie Sussex i aby zdeterminować swych żołnierzy -kazał spalić statki. Król Harold, zajęty w tym czasie na płn. odpieraniem najazdu Norwegów, ruszył pospiesznie przeciwko Wilhelmowi z 9000 prymitywnie uzbrojonych żołnierzy. Bitwa rozegrała się 14 X 1066 r. pod Hastings. Anglicy obsadzili wzgórze Senlac i skutecznie odpierali ataki Normanów, spychając ich ze stoków, ale gdy lewe skrzydło Wilhelma załamało się i pierzchło, ścigane przez Anglików - uderzyła na nich z boku jazda Wilhelma, zadając im klęskę. W wyniku tego zwycięstwa Normanowie objęli władzę w Anglii. 272. Atak na pałac prezydenta w Hawanie - 13 III 1957 r.___________________ Wojna domowa na Kubie w 1956-58 r. Kierownictwo Związku Studentów Kubańskich postanowiło dokonać zamachu stanu - zabić znienawidzonego prezydenta F. Batistę, opano- 227 226 wać radiostację i wezwać obywateli do strajku powszechnego, poza tym opanować gmach uni- wersytetu i zainstalować tam główną kwaterę rewolucyjną. 15 III 1957 r., grupa bojowa ok. 100 ludzi pod dowództwem J. A. Echevarii zaatakowała znienacka trzy obiekty w Hawanie: pałac prezydenta, radiostację i uniwersytet. Zamachowcy, zbrojni w pistolety maszynowe, wdarli się na pokoje prezydenta, który zdążył jednak ujść; zajęto też radiostację. Wprowadzone niezwłocznie do akcji wojsko z czołgami oraz policja opanowały sytuację. Powstańcy zostali rozgromieni, poleg- ło ok. 40 wraz z Echevarią, ok. 50 zostało ran- nych, kilku uciekło. Akcja nie udała się, ale wpłynęła na rozwój ruchu rewolucyjnego w kraju. 273. Obrona półwyspu Hel - 8 iX-2 X 1939 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Rejon umocniony Hel z załogą 3500 żołnierzy pod dowództwem kmdr. W. Steyera, wraz z bazującą na Helu i współdziałającą w jego obronie flotą, podlegały dowódcy Morskiej Obrony Wybrzeża, kmdr. S. Frankowskiemu. Kmdr Steyer dysponował artylerią nadbrzeżną, przeciwdesanto-wą i przeciwlotniczą; jedyna nowoczesna bateria im. Heliodora Laskowskiego - 4 działa kalibru 152,4 mm - ulokowana była na cyplu półwyspu. Od l IX rozpoczęły się naloty lotnictwa niemieckiego, które szczególnie zawzięło się na rejon cypla półwyspu; 3 IX lotnictwo zatopiło niszczyciel „Wicher" i stawiacz min „Gryf"; była to wielka strata dla obrony. 11 IX niemiecki 42 pp z korpusu gen. L. Kaupischa zajął po krótkiej walce Wielką Wieś i Władysławowo i poprzestał na zablokowaniu półwyspu, licząc na wzięcie go głodem. 25 i 27 IX półwysep ostrzeliwały pancerniki „Schleswig-Holstein" i „Schlesien", a bateria cyplowa ostrzeliwała niemieckie okręty. Do końca miesiąca toczyły się jedynie utarczki patroli, dopiero 30 IX, po huraganowym ostrzale artyleryjskim, ruszyło niemieckie natarcie. Po krótkiej walce oddziały polskie wycofały się do Kuźnicy, a następnie na główną linię obrony, pod Jastarnię. Niemcy przygotowywali się do generalnego natarcia, do którego jednak już nie doszło. Dowódca Obrony Wybrzeża, kontradm. J. Unrug, biorąc pod uwagę braki amunicji i żywności oraz wygaśnięcie walk w kraju, zgłosił l X przez radio dowódcy floty niemieckiej w Zatoce Gdańskiej kontradm. H. Schmundtowi kapitulację. 2 X oddziały niemieckie wylądowały w porcie Helu i w Jastarni. 274. Zatopienie greckiego krążownika „Helle" -15 VIII 1940 r.___________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Przed włoską agresją na Grecję, która nastąpiła 28 X 1940 r., rozpoczęły się zbrojne prowokacje włoskie. 30 VII 1940 r. samoloty włoskie zbom- bardowały 2 kontrtorpedowce i 2 okręty podwod- ne na wodach greckich, a 15 VIII 1940 r. włoski okręt podwodny podszedł do wyspy Tenos w archipelagu Cykladów, na Morzu Egejskim i storpedował grecki krążownik „Helle" o wyporności 2115 t. Rząd grecki, nie chcąc zadrażniać napiętych stosunków z Włochami, ogłosił, że krążownik został zatopiony przez okręt podwodny „niewia- domego pochodzenia". 275. Powstanie w Hercegowinie w 1861/62 r. Już w 1856 r. wybuchło w Hercegowinie powstanie, inspirowane przez Czarnogórę, będącą bazą powstańców. Gdy powstanie to już przygasało, Turcy spacyfikowah' w 1861 r. cztery powstańcze wsie: Baljci, Vracenovići, Pilatovći i MiruSe, paląc zabudowania i mordując tych mieszkańców, kto- 228 229 rży nie zdążyli ujść. Czyn ten wzburzył ludność i spowodował wznowienie powstania, które zogniskowało się w rejonach graniczących z Czarnogórą, z której szli ludzie, broń i zaopatrzenie. Na czele powstania stanął wojewoda Luka Vuka-nović. Turcy ściągnęli wojska znad serbskiej granicy, ale dziki, górzysty i lesisty teren, pełen kryjówek i pozbawiony osiedli, nie pozwalał na zorganizowanie żadnej większej, skutecznej akcji wojskowej, a i powstańcy, słabi liczebnie, ograniczali się jedynie do akcji partyzanckich. Turcy odizolowali tereny przygraniczne i powstanie, nie mogąc się wykazać żadnym sukcesem i nie uzyskawszy poparcia ludności w głębi kraju, wygasło pod koniec 1862 r. 276. Wojna z karlistaml w Hiszpanii w 1873-76 r. Gdy w II 1873 r. król hiszpański Amadeusz I abdykował i rządy objęli republikanie - w kraju zapanowała anarchia. Prawie cała Aragonia i północ Kastylii stanęły po stronie pretendenta do tronu ks. Karola (Don Carlosa), który przybył z Francji i ogłosił się królem. Szereg miast ogłosiło się samodzielnymi kantonami, powstała Katalonia; wojna domowa ogarnęła całą Hiszpanię. Większość wojsk rządowych zaangażowana była na płd. kraju i dzięki temu karliści, którymi od II 1873 r. dowodził gen. A. Dorregaray, szybko opanowali płn. część kraju po rz. Ebro; stolicą ich stała się Estella. Siły karlistów, liczące początkowo ok. 15 000 żołnierzy, wzrosły pod koniec 1873 r. do ok. 60 000, a w 1874 r. - do ok. 100 000; sytuacja wojsk rządowych stała się krytyczna, oblężone zostało Bilbao. 2 I 1874 r. prezydent E. Castelar ustąpił, a nazajutrz gen. M. Pa-via rozpędził Kortezy; na czele państwa stanął marsz. F. Serrano, zebrał on 80-tysięczną armię i ruszył przeciwko karlistom. Rozgorzały zacięte, okrutne walki, ale żadna ze stron nie mogła uzyskać przewagi. 230 29 XII 1874 r. gen. A. Campos dokonał zamachu stanu i wprowadził na tron Alfonsa, ks. Asturii (Alfons XII). Król zaapelował o zakończenie walk, obiecał amnestię i jednocześnie ze 150- -tysięczną armią rozpoczął ofensywę. Papież, Anglia i Francja, popierające dotychczas karlistów - uznały króla Alfonsa. Był to cios dla karlistów, który spowodował rozkład w ich szeregach; siły ich zaczęły szybko topnieć, odpadali stronnicy. W XI 1875 r. gen. A. Campos opanował Katalonię, walczono w Nawarze i Baskonii. 15 II 1876 r. wojska rządowe rozpoczęły ostateczną ofensywę; 19 II gen. Primo de Rivera zdobył Estellę, 21 II gen. J. Quesada zdobył Tolosę, gdzie znajdował się sztab karlistów. Don Carlos z batalionem żołnierzy uszedł do Francji, a wojska jego skapitulowały. Ok. 10 000 żołnierzy zajęło się bandytyzmem. 277. Wojna domowa w Hiszpanii w 1936-39 r. Zwycięstwo wyborcze Frontu Ludowego w 1936 r. wywołało reakcję prawicy. 18 VII 1936 r. wybuchł bunt wojsk w hiszpańskim Maroku i rozprzestrzenił się na cały kraj. Dowództwo objął gen. F. Franco. Rebeliantów wspomagały Niemcy i Włochy, transportując ich z Afryki do Hiszpanii i zaopatrując w sprzęt wojenny; Niemcy przysłali lotniczy legion „Condor", a Włosi 50-tysięczny Korpus Ekspedycyjny. Republikanów zaopatrywały w sprzęt wojenny i ludzi ZSRR i Meksyk. Zorganizowano z ochotników komunistyczne brygady międzynarodowe, liczące 35 000 ludzi. Siły Republiki liczyły 835 000, a rebeliantów -768 000 żołnierzy. W okresie do III 1937 r. re-belianci opanowali zach. część kraju i rozpoczęli walki o Madryt; cztery kolejne ofensywy rebeliantów nie przyniosły sukcesu, rozbity został włoski Korpus Ekspedycyjny. W okresie IV 1937 -II 1938 r. ofensywy republikańskie na Brunete, 231 Saragossę i Teruel - po początkowych sukcesach - odparte zostały z dużymi stratami. Po ciężkich walkach rebelianci opanowali Asturię. W okresie III 1938 - III 1939 r. rebelianci odcięli Katalonię, 26 I 1939 r. zdobyli Barcelonę. Ofensywa republikańska 25 VII - 15 XI nad rz. Ebro, największa i najkrwawsza, zakończona została odwrotem republikanów. Po upadku Katalonii osamotniony Madryt skapitulował 28 III 1939 r. Był to koniec Republiki; gen. F. Franco został dyktatorem Hiszpanii. oddziałami szturmowymi. W X 1938 r. rząd rozwiązał międzynarodowe brygady, w nadziei, że i gen. Franco wycofa Włochów i Niemców, a gdy tego nie uczynił - ex-członkowie brygad ponownie wzięli czynny udział w walkach w Katalonii; po jej upadku przeszli w II 1939 r. do Francji i tam zostali internowani. Straty brygad wyniosły 13 500 zabitych, rannych i zaginionych, w tym ok. 3200 Polaków. Polacy w hiszpańskiej wojnie domowej w 1936-39 r. zob. 556 278. Brygady międzynarodowe w wojnie hiszpańskiej w 1936-39 r. Wojna domowa w Hiszpanii w 1936-39 r. Po buncie wojskowym 18 VII 1936 r. przeciwko republikańskiemu rządowi w Hiszpanii i wobec zaangażowania się po stronie rebeliantów wojsk niemieckich i włoskich zaczęli spieszyć z pomocą republice ochotnicy z całego świata, a jako pierwsi - sportowcy zrzeszeń robotniczych, biorący w tym czasie udział w spartakiadzie w Barcelonie. Formowanie brygad rozpoczęto w X 1936 r.; 14 X utworzony został komitet organizacyjny, przemianowany następnie w Komisariat Wojenny Brygad Międzynarodowych. Pierwsze brygady uległy wkrótce reorganizacji i powstały nowe: XI niemiecko-austriacka im. E. Thalmanna, XII włoska im. G. Garibaldiego, XIII polska im. J. Dąbrowskiego, XIV francuska „La Marseilla- ise", XV angielsko-amerykańska im. A. Lincolna oraz 129 czesko-bałkańska. Ogółem liczyły one 32 109 ludzi. Organizatorami byli m. in. P. To-gliatti, P. Nenni, L. Longo, a jednym z czołowych dowódców był gen. K. Świerczewski, pseud. „Walter". Brygady walczyły na najtrudniejszych odcinkach frontów - w obronie Madrytu, pod Brunete, pod Saragossą i nad rz. Ebro. Były one 232 279. Bitwa na wzgórzu Hittin - 3/4 VII 1187 r. Bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia przez suhana Egiptu Salah ad-Dina (Saladyna) działań wojennych przeciwko Królestwu Jerozolimskiemu był zbójecki napad rycerza R. de Chatillon na idącą do Mekki karawanę i zabicie w niej m. in. siostry suhana. R. de Chatillon, najbardziej awanturniczy wódz, sprawując dowództwo w al- Karak, napadał na przechodzące w pobliżu zamku karawany i rabował je, gwałcąc tym warunki rozejmu. Prośba sułtana o wydalenie winowajcy z królestwa została odrzucona, w następstwie czego sułtan wtargnął z 20-tysięczną armią do królestwa, zdobywając miasta jedno po drugim, l VII 1187 r. zdobył Tyberiadę i 3/4 VII w pobliżu Jeziora Tyberiadzkiego stoczył decydującą bitwę z podą- żającą ku niemu z płd. armią króla Gwidona de Lusignan - 2500 rycerzy i ok. 20 000 piechoty. Krzyżowcy zostali zaskoczeni, otoczeni na wzgórzu Hittin i w zaciekłej walce rozgromieni. Prawie wszyscy rycerze polegli, król, de Chatillon i jeden z rycerzy dostali się do niewoli; de Chatillon, któremu Salah ad-Din poprzysiągł zemstę, został ścięty. Ogołocona z załogi Jerozolima zajęta została 2 X 1187 r. 233 280. Agresja niemiecka na Holandię w 1940 r. 282. Bitwa nad rz. Huaj-ho - 7 XI 1948-10 l 1949 r. II wojna światowa w 1939-45 r. W nocy na 10 V 1940 r. Niemcy, gwałcąc neutralność Holandii, rozpoczęli przeciwko niej działania bojowe. Desanty lotnicze - 4000 spadochroniarzy - obsadziły lotniska, mosty i punkty strategiczne, a silne bombardowania przez lotnictwo dezorga- nizowały i paraliżowały opór wojsk holenderskich, które aczkolwiek silniejsze liczebnie - 350 000 żołnierzy przeciwko 293 000 żołnierzy niemieckich - ale słabo wyszkolone i niedostatecznie uzbrojone, nie wytrzymały naporu prących naprzód pancernych dywizji niemieckich. Niemiecka 9 DPanc., która wyszła z rejonu Wesel, dotarła do delty rz. Waal, rozdzielając Holandię na pół. Wojska holenderskie zostały otoczone w Eind-hoven i w rejonie Haga-Rotterdam i po czterech dniach oporu, po niemieckiej groźbie zbombardowania miast, 15 V skapitulowały. Nieliczne oddziały uszły drogą morską do Anglii. Straty holenderskie - 2890 zabitych, 6889 rannych i ok. 300 000 jeńców. zdołano opanować, desant został rozgromiony, tracąc 7842 ludzi, ale sprzymierzeni - 2 A brytyj- ska - doszli do Renu 20 X 1944 r. Dnia 23 III 1945 r. desantem lotniczym zdobyto przyczółek na wsch. brzegu Renu, na płn. od Wesel; z niego ruszyło 5 IV natarcie na Arnhem i dalej na płn. na Groningen, oswobadzając całą wsch. część Holandii. Pozostała, zach. część na płn. od Zui- der Zee, obsadzona przez 25 A niemiecką, nie była atakowana, gdyż Komisarz Rzeszy - Seyss-- Inąuart zagroził zerwaniem tam. Niemcy skapitulowali w Holandii 5 V 1945 r. Odbicie Homs w Libii przez Arabów -27 VII 1913 r. zob. 401 Potyczka pod Honggiha, w Korei, w 1940 r. zob. 349 281. Wyzwolenie Holandii w 1945 r.________ II wojna światowa w 1939-45 r. W połowie IX 1944 r. sprzymierzeni dotarli do granicy holenderskiej; postanowiono obejść przez teren wsch. Holandii niemiecką linię umocnień - linię Zygfryda - od pni. i ruszyć dalej na wsch., na Zagłębie Ruhry. W tym celu zrzucono 17 IX 17 000 spadochroniarzy na rejon Yeghel, Eindho-ven i Arnhem, dla uchwycenia mostów na rz. Mozie, Waal i Renie i utrzymania ich do czasu natarcia wojsk lądowych, które ruszyły równocześnie do natarcia na płn. z linii granicy belgijsko-holenderskiej. Mostu na Renie w Arnhem nie 234 III wojna rewolucyjna w Chinach w 1946-49 r. W toku ofensywy Armii Ludowo-Wyzwoleńczej 2 i 3 Armie Polowe okrążyły w płn. części prow. Ciangsu, między Suczou a rz. Huaj-ho zgrupowanie ok. 550 000 żołnierzy wojsk kuomintangow-skich. Wszelkie wysiłki wyrwania się z okrążenia okazały się bezowocne, w zaciekłych walkach zniszczono 170- tysięczną armię gen. Huang Po-tao, przy czym on sam poległ w boju. Zniszczono 120-tysięczną armię gen. Huang Weja, która przyszła na pomoc z centralnych Chin, a jego samego wzięto do niewoli. Zniszczono także trzy korpusy, dowodzone przez gen. Tu Yu- minga, liczące ponad 250 000 żołnierzy, które opuściły Suczou, uchodziły w kierunku Jungczeng i tam 235 283. Forsowanie rz. Hudson - 6-15 X 1777 r. zostały rozbite; gen. Tu Yu-ming dostał się do niewoli. Ocalałe resztki wojsk kuomintangowskich wycofały się pospiesznie na płd., za rz. Jangcy, odsłaniając rejon Nankin-Szanghaj. Cała kam- pania trwała 2 miesiące i 5 dni; Armia Ludowo- Wyzwoleńcza zniszczyła ogółem ok. 540 000 żołnierzy Kuomintangu i oswobodziła rozległe tereny na płn. i płd. od rz. Huaj-ho oraz zajęła dogodną pozycję wyjściową do uderzenia na rejon Nankin-Szanghaj. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Na spotkanie angielskiej armii gen. J. Burgoyne, idącej z Kanady na płd., na m. Albany, wyruszył z Nowego Jorku 4 X 1777 r. gen. H. Clinton z 3000 żołnierzy i eskadrą okrętów wojennych. Atakując śmiało angielska piechota, wsparta ogniem z okrętów, zdobyła 6 X amerykańskie forty: Clinton, Montgomery i Constitution, bro- niące wejścia na rz. Hudson; zerwano łańcuchy przegradzające rzekę i 8 X ekspedycja ruszyła w górę rzeki. Gen. Clinton Uczył na to, że Ame- rykanie skierują przeciw niemu część swych sił, odciążając gen. Burgoyne'a, ale tak się nie stało, a gen. Burgoyne znajdował się w tragicznej syju- acji i niecierpliwie wyglądał pomocy z południa. 13 X gen. Clinton wysłał przodem gen. J. Vaug-hana z 2000 żołnierzy i eskortą okrętów. 15 X dotarł on w pobliże Albany, ale niski stan wody nie pozwolił na dalszą podróż ciężko załadowanych okrętów i Anglicy zmuszeni byli zawrócić, pozostawiając gen. Burgoyne'a swojemu losowi; skapitulował on 17 X 1777 r. Potyczka przy oazie Hun (okręg Dżofra) w Libii - 26 l 1915 r. zob. 401 236 284. Bitwa pod Iławą Pruską (Preussisch Eylau) -8 li 1807 r._____________________ Wojna francusko-prusko-rosyjska w 1806/07 r. Po klęsce pod Jena i Auerstadt Prusacy wycofali się na wsch., skąd szły im na pomoc armie rosyjskie gen. L. Benningsena - 62 000 żołnierzy i gen. F. Buxhówdena - 50 000 żołnierzy. Rosjanie po przegranych bitwach z armią napoleońską pod Czarnowem, Pułtuskiem i Golyminem wycofali się za Narew, ale 15 I 1807 r., otrzymawszy posiłki, przeszli do ofensywy. 8 II 1807 r. doszło do krwawej bitwy armii rosyjskiej gen. Benningsena (82 000 żołnierzy z 400 działami) z armią francuską Napoleona (67 000 żołnierzy z 200 działami) - pod Iławą Pruską (obecnie Bagrationowsk). Rankiem 8 II Rosjanie uderzyli na korpus marsz. N. J. Soulta na lewym skrzydle, ale Soulta wsparł korpus marsz. L. N. Davouta i atak odparto. Gdy Benningsen rzucił na lewe skrzydło swoje odwody - Napoleon skierował na rosyjskie lewe skrzydło korpus marsz. P. F. Ch. Augereau, ten jednak w zamieci śnieżnej dostał się pod ogień 80 rosyjskich dział i straciwszy ok. 5000 żołnierzy cofnął się. Wówczas Rosjanie uderzyli w centrum i na lewym skrzydle, jednak marsz. J. Murat wspaniałą szarżą 80 szwadronów jazdy odrzucił ich. Wieczorem nadszedł korpus marsz. M. Neya i zaatakował prawe skrzydło rosyjskie, co skłoniło Benningsena do nakazania odwrotu. Straty francuskie - 3000 zabitych i 7000 rannych, a rosyjskie - 7000 zabitych, 20 000 rannych i 4000 jeńców. 285. Powstanie sipajów w Indiach w 1857/58 r. Dyskryminacja rasowa, utrudnianie praktyk religijnych i agitacja wolnościowa spowodowały narastające wrzenie w tubylczych pułkach; wśród tzw. sipajów zaczęły wybuchać sporadyczne bunty. W 1857 r. zaczęto wprowadzać w armii nowe 237 karabiny Enfielda i rozeszła się pogłoska, że naboje do nich smarowane są tłuszczem krowim względnie wieprzowym. Hindusów ogarnęło przerażenie, dotknięcie takiego tłuszczu groziło utratą kasty, staniem się nieczystym - pariasem. 10 V 1857 r. żołnierze garnizonu w Meerut, w Bengalu, odmówili na ćwiczeniach strzelania nowymi karabinami, a poddani represjom zbuntowali się, zabili angielskich oficerów i ruszyli ku stolicy -Delhi. Garnizon miasta i mieszkańcy przyłączyli się do buntu, wymordowali Europejczyków i ogłosili Wielkiego Mogoła - Bahadura Szaha II, rezydującego w Delhi - przywódcą. Powstanie rozszerzyło się - 31 V wybuchło w Lakhnau, 4 VI w Kanpurze, 6 VI - w Allahabadzie, 14 VI -w Gwaliorze; dowództwo armii powstańczej objął popularny Nana Sahib i Tantia Topi. Radżowie w Indiach Środkowych ogłaszali niepodległość, sytuacja Anglików stawała się tragiczna. W koszarach w Kanpurze 600 angielskich żołnierzy, kobiet i dzieci oblegano przez 21 dni, wszyscy zginęli. W pałacu w Lakhnau oblężono garnizon miasta. Wojska angielskie w Indiach - 24 000 żołnierzy - były na razie za słabe. W początkach VI 1857 r. podszedł pod Delhi korpus angielski - 6500 żołnierzy - i rozpoczął szturmowanie umoc- nień, ale dopiero 14 IX wdarli się Anglicy do miasta. Po 6 dniach walk ulicznych 30 000 sipa- jów wycofało się z miasta udając się do Lakhnau, gdzie nadal broniło się 1250 Anglików. 25 IX przedarły się do Lakhnau posiłki - 2500 żołnierzy, a 11 XI dalsze 4300 żołnierzy i wszyscy razem opuścili miasto. W II-III 1858 r. angielski naczelny dowódca, gen. C. Campbell skoncentrował swe oddziały, wzmocnione posiłkami z Anglii, Sikhami i Gurkami i z 40-tysięczną armią zaczął systematycznie opanowywać punkty oporu. W III 1858 r. - po długotrwałych walkach ze 120--tysięczną armią sipajów - Campbell odbił Lakhnau; sipaje rozproszyli się po kraju, ścigani przez 238 kolumny angielskie. Królowa Wiktoria prokla- macją z l XI 1858 r. zlikwidowała Kompanię Wschodnio-Indyjską i obiecała łaskę powstańcom, co przyczyniło się do zaprowadzenia spokoju w kraju. 286. Indonezyjska wojna wyzwoleńcza w 1945-49 r.____________________ Po ogłoszeniu 17 VIII 1945 r. niepodległości Indonezji i po kapitulacji 2 IX 1945 r. Japonii przybył 5 X 1945 r. do Dżakarty gubernator holenderski z 700 żołnierzami i wspierany przez wojska brytyjskie i amerykańskie rozpoczął organizowanie kolonialnej administracji. Doprowadziło to do konfliktu z władzami indonezyjskimi, a po sprowokowanych przez wojsko brytyjskie krwawych starciach 29 X-7 XI 1945 r. w Surabai - konflikt przerodził się w walkę zbrojną z Holendrami i Brytyjczykami. W 1945/47 r. Holendrzy posługiwali się pomocniczymi oddziałami policji KNIL (Konklijk Nederlands Indish Leger), które na początku inwazji japońskiej ewakuowano do Australii, a które po wojnie powróciły. Oddziały te, złożone z wiernych Holandii tubylców, wzmoc- nione przez najemników, dowodzone przez mjr. R. Westerlinga, przeprowadziły akcje pacyfikacyj-ne i wsławiły się okrucieństwem i mordami na wielką skalę. W toku tych działań oddziały regularnej armii indonezyjskiej w ciężkich walkach obroniły przed atakami policji KNIL m. in. następujące miasta: 9 XI 1945 r. - Bandjarmasin, stolicę indonezyjskiego Borneo; 8 VIII 1946 r. - Batua w płd.-zach. części w. Celebes; 20 XI 1946 r. - Margarana na w. Bali; l I 1947 r. - Palembang, stolicę Sumatry. Indonezja uzyskała pełną niepodległość po czterech latach walk - 27 XII 1949 r. 239 287. Bitwa na równinie lngavi w Boliwii -18X1 1841 r.________________ Prezydent Peru, gen. A. Gamarra, który doszedł do władzy w okresie chaosu w kraju, zapragnął w celu umocnienia swej pozycji reaktywować roz- wiązaną w 1839 r. unię z Boliwią. Z oddziałem 5200 żołnierzy wkroczył do Boliwii, zajął jej stolicę La Paź i 18 XI 1841 r. w pobliżu Yiacha, na płd. od La Paź, na równinie Ingavi napotkał Boliwijczyków. Boliwijski gen. J. Ballivian, z 2300 żołnierzami, wzmocniony w ostatniej chwili oddziałem 1500 jazdy przyprowadzonym przez płk. J. M. Yelasco, w bitwie trwającej zaledwie 50 minut rozgromił Peruwiańczyków, którzy stracili ok. 3000 zabitych i rannych oraz jeńców; poległ m. in. także gen. Gamarra. Zwycięski gen. Balli- vian wkroczył do Peru, które zmuszone zostało do zawarcia 7 VI 1842 r. pokoju i uznania nie- podległości Boliwii. 288. Pierwsza bitwa pod lnónu - 7-10 l 1921 r. Wojna grecko-turecka w 1919-22 r. Po kapitulacji Turcji w I wojnie światowej zwycięskie państwa Ententy okupowały szereg jej prowincji, a Grecy, którym za udział w wojnie obiecano rejon Izmiru (Smyrny), zasiedlony w znacznej części przez ludność pochodzenia greckiego, wysadzili 15 V 1919 r. pod osłoną floty 4000 żołnierzy i w ciągu 15 dni zajęli cały izmirski wilajet. Grabieże okupantów wzburzyły ludność i rozbudziły ogólnonarodowy ruch wyzwoleńczy, powstały oddziały partyzanckie, a w 1920 r. utworzono republikański rząd w Ankarze i Kemal Pasza zaczął organizować regularną armię. Anglicy, zaniepokojeni o cieśniny, zezwolili Grekom na marsz w głąb Anatolu celem rozbicia nacjonalistów i partyzantów, a sami 25 VI 1920 r. wysadzili desant w Mudanie i ogniem dział okrętowych wspierali działania Greków, którzy 22 VI rozpo- częli natarcie z Izmiru na Bursę, U§ak i Aydin, zajmując po walkach te miejscowości. Wykorzystując ogołocenie z wojsk tureckich rejonu Bursy, skąd wojska te skierowane zostały przeciwko zbuntowanemu partyzanckiemu oddziałowi Edhen Beja, ruszył 6 I 1921 r. z Bursy w kierunku Ankary III Korpus grecki - 11 000 żołnierzy, z 28 działami, pod dowództwem gen. K. Petmazasa. Turcy, którym na tym froncie pozostało zaledwie 6000 żołnierzy (11 DP), pod dowództwem Ismet Paszy, zmuszeni byli cofać się pod naporem przeważających sił; Grecy zajęli Inegól, 8 I - Pazarcik i wyszli na przedpole lnónu. Ismet Pasza zajął pozycje na wzgórzach pod lnónu; w dniu nadejścia Greków przybyła pospiesznie ściągnięta z frontu partyzanckiego 4 DP, a następnego dnia jeszcze 61 DP. Po trzydniowych ciężkich walkach turecki kontratak zmusił Greków, którzy ponieśli ciężkie straty, do odwrotu na pozycje wyjściowe. 289. Druga bitwa pod lnónu - 30 111-1 IV 1921 r. Wojna grecko-turecka w 1919-22 r. 23 III 1921 r. wojska greckie pod dowództwem gen. A. Papulasa - 3 korpusy liczące ok. 40 000 żołnierzy - rozpoczęły drugą ofensywę z rejonu Bursy i U§aku, z zamiarem dotarcia do linii kole- jowej Eski§ehir-Konya. Na odcinku południowym oddziały Refet Paszy - 15 000 żołnierzy po ciężkich walkach wycofały się do linii kolejowej, oddając Afyon Karahisar i dominujące nad okolicą wzgórza Dumlupunar. Na odcinku pomoc- nym natrafili Grecy na zacięty opór oddziałów Ismet Paszy - 30 000 żołnierzy, które wycofały się na linię starych umocnień pod lnónu. Greckie szturmy zostały tu krwawo odparte i wyczerpani Grecy, straciwszy ok. 8000, żołnierzy zmuszeni 240 241 zostali do wycofania się, co z kolei zmusiło do cofnięcia się wysuniętej na wsch. i zagrożonej odcięciem południowej grupy greckiej. Obie strony były wyczerpane i niezdolne do działań bojowych; nastąpił zastój. 290. Bitwa morska przy porcie lqulque - 21 V 1879 r. _______________ Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1879-83 r. Blokująca boliwijski port Iquique okręty chilijskie: korweta „Esmeralda" (800 t), dowodzona przez kpt. A. Prata i szkuner „Yirgen de Cova-donga" (500 t), dowodzony przez kpt. C. Condel-la, zostały 21 V 1879 r. zaskoczone i zaatakowane przez dwa okręty peruwiańskie: pancernik „Huas-car" (3500 t), dowodzony przez kpt. M. Grau i fregatę „Independencia" (2400 t), dowodzoną przez kpt. J. Moore. Szkuner zaczął uciekać na płd., ścigany przez fregatę, a korweta „Esmeralda" rozpoczęła walkę z pancernikiem „Huascar" i przy próbie abordażu została przez niego staranowana i zatopiona, przy czym ze 180 ludzi załogi zginęło 120, wraz z kpt. Pratem; reszta dostała się do niewoli. „Huascar" stracił l zabitego i 2 rannych. 291. Powstanie antyanglelskie w Iraku w 1920 r. Po I wojnie światowej Irak okupowany był przez wojska W. Brytanii, która w 1920 r. otrzymała z ramienia Ligi Narodów mandat nad tym krajem, czyniący go protektoratem angielskim. Komitet powstania („Maktab as-saura"), ustanowiony przez partię „Straż Niepodległości", przygotował powstanie, a pretekstem stało się aresztowanie przez Anglików jednego z szejków w m. Rumajsa i odbicie go 30 VI 1920 r. przez ludzi jego plemienia. Angielski garnizon rozbito, a resztki jego zabarykadowały się w gmachu urzę- 242 dowym. Zajście to przekształciło się w ogólnonarodowe antyangielskie powstanie, którego duchowym przywódcą został Mohammed Taki ad--Din asz-Szirazi, przywódca religijny szyitów. Garnizon w Rumajsa oswobodzony został 21 VII po wygranej 20 VII przez Anglików bitwie pod Arsi-jate; angielskie straty w bitwie i straty garnizonu wyniosły 625 zabitych i rannych. 4 VII powstali Arabowie w rejonie Samarry, a 23 VII stoczyli bitwę z oddziałem 800 żołnierzy o m. Kefil, rozgramiając ich. Oswobodzono szereg miejscowości nad środkowym Eufratem, a Anglicy wycofali się do m. Hille. Powstała ludność Nedżefu i Kerbeli, a ulemowie (teolodzy) szyitów ogłosili 6 VIII w Kerbeli „świętą wojnę". W Bagdadzie Anglicy uprzedzili wybuch powstania, aresztując i rozstrzeliwując 5 przywódców oraz wprowadzając stan oblężenia. Walki toczyły się w całej środkowej części kraju, wiele brytyjskich garnizonów było oblężonych, spokojne pozostało tylko Południe i Kurdystan. Anglicy skoncentrowali w Iraku 150-tysięczną armię i w końcu VIII 1920 r. przystąpili do likwidacji powstania, odbijając kolejno miasta: 14 X Samar- rę, 15 X - Kerbelę, 18 X - Nedżef. W XI 1920 r. skapitulował ostani punkt oporu - Rumajsa, co oznaczało koniec powstania. 292. Powstanie anty brytyjskie w Iraku w 1931 r. 30 VI 1930 r. premier Iraku Nuri as-Said podpisał układ z W. Brytanią, który uznawał niepodległość kraju, wiążąc go jednak więzami „wieczystej przyjaźni" z W. Brytanią, zastrzegającą sobie prawa konsultacji w sprawach polityki zagranicznej. Zawarty sojusz wojskowy, przyznający wojskom brytyjskim prawo korzystania z kolei, lotnisk i portów, uznawał „specjalne interesy" W. Brytanii i oddawał jej bazy wojskowe w Hab-banija i asz- Szu'ajba. Układ ten wywołał ogromne 243 wzburzenie w catym kraju, rozpoczęty się masowe demonstracje i wiece, a gdy do tego w VI 1930 r. wydano ustawę o podatkach lokalnych - wybuchfy strajki i rozruchy w szeregu miast, kierowane przez partię narodową, sprzymierzoną z szyickimi duchownymi (mudżtahidami), którym przewodził cieszący się wielkim autorytetem naczelny szyicki przywódca religijny - Mohammed Taki ad- Din asz-Szirazi. Najpoważniejsze wystąpienia miary miejsce 11 i 12 VII w Bagdadzie, el-Muntefik i w portowym mieście Basra, gdzie pobudowano barykady, a policja i wojsko dopiero po krwawych dwudniowych walkach ulicznych opanowały sytuację. Równocześnie przeciwko układowi wystąpili Kurdowie pod przywództwem szejka M. Dizli i M. Barzaniego, łącząc hasła sprzeciwu z żądaniem niepodległości Kurdystanu. Armia iracka, wspomagana przez lotnictwo angielskie zlikwidowała powstanie, zadając 23 IV klęskę Kurdom i wypierając ich do Iranu. 293. Zamach stanu w Iraku - 8 II 1963 r. 8 II 1963 r. o godz. 5 samoloty wojskowe startu- jące z bazy lotniczej w Habbanija (80 km od stolicy) zbombardowały gmach Ministerstwa Obrony w Bagdadzie - siedzibę prezydenta, gen. Abd al- Karim Kassema, a następnie gmach ten zaatakowały zbuntowane oddziaty wojska. Ogłoszono, że powstała Krajowa Rada Rewolucyjna, która mianowała płk. Abd as-Salama Arifa prezy- dentem Republiki Iraku. O godz. 1550, po walce, obrońcy gmachu Ministerstwa Obrony - 600 żoł- nierzy - poddali się. Aresztowano, natychmiast osądzono i rozstrzelano gen. Kassema i trzech wyższych oficerów. Jeszcze przez kilka dni toczyły się walki w porcie Basra, w m. Amara i Każeniem; zginęło ogółem ok. 1500 osób. Przewrót, poparty przez partię al-Baas, miał oblicze pro-naserowskie i antykomunistyczne. 244 294. Wojna iracko-irańska w 1980-89 r.______ Irak, obawiając się rozszerzenia przez Iran rewo- lucji islamskiej na swój teren i błędnie oceniając siłę militarną Iranu, wypowiedział układ o podziale szlaku wodnego Szatt al-Arab i licząc na łatwe do osiągnięcia zdobycze terenowe - rozpoczął 23 IX 1980 r. działania wojenne, wkraczając do Iranu. Walki rozwinęły się na 600-kilometrowym froncie, wojska irackie wtargnęły na głębokość do 30 km, zdobywając szereg miast, m. in. 24 X Choramszar, oblegając Abadan, bombardując Ahwaz, Desful, a szczególnie port przeładunkowy ropy na wyspie Chark, natomiast lotnictwo irań- skie bombardowało Mosul, Kirkuk, Erbil, Basrę i Bagdad. W 1981 r. Irańczycy podciągnąwszy wojska wyparli 30 II napastników z Chuzistanu, a 4 V odbili Choramszar. W 1982 r. Irańczycy przejęli inicjatywę i do 29 VI wojska irackie zostały wyparte z Iranu. 13 VII 1982 r. wojska irańskie wkroczyły do Iraku; prezydent Saddam Husajn, zaczął apelować o pokój, ale Iran żądał uprzedniego napiętnowania Iraku jako agresora, 150 mld dolarów odszkodowania i ustąpienia Saddama. W 1983 r. walki toczyły się w strefie przygranicznej, a Iran przeprowadzał wielokrotnie ofensywy bez znaczących efektów. Dopiero w,II 1984 r. wojskom irańskim udało się sforsować rz. Szatt al-Arab i umocnić się na płd. od Basry, zagraża- jąc miastu i ostrzeliwując je artylerią. Irańczycy zajęli też roponośne wyspy Madżnun. 4 III 1984 r. Irak zaczął stosować broń chemiczną, a 11 III 1985 r., zapoczątkowano „wojnę o miasta", bombardując i ostrzeliwując rakietami Bagdad, Teheran i szereg innych miast. Atakowano też okręty w Zatoce Perskiej. Syria, Libia, Płd. Jemen i OWP wspierały Iran, a Arabia Saudyjska i szejkanaty - Irak. Dla ochrony żeglugi w Zatoce Perskiej USA, Francja i inne państwa wysłaty tam 245 okręty wojenne. 12 III 1985 r. wojska irańskie rozpoczęty wielką ofensywę przez błota Howeiza, pragnąc przerwać drogę Basra-Bagdad; po wielodniowych zaciekłych walkach Irańczycy zostali wyparci za rz. Tygrys. W ciągu 1986 i 1987 r. sytuacja nie uległa zmianie, próby zdobycia Basry byty unicestwiane, toczyły się walki pozycyjne, bombardowano miasta i okręty, a próby mediacji nie dawafy wyników. 13 VII 1988 r. wojska irackie wyparły Irańczyków ze swego terytorium w rejonie Sulejmanii i Basry i po ponownym zastosowaniu broni chemicznej -20 VII - Iran oznajmił, że przyjmuje rezolucję nr 598 Rady Bezpieczeństwa ONZ, dotyczącą przerwania ognia. 19 VIII 1989 r. ogłoszono rozejm. 295. Zniszczenie irackiego centrum atomowego -7 VI 1981 r.___________________ 7 VI 1981 r. o godz. 1837 samoloty izraelskie zbombardowały i całkowicie zniszczyły irackie centrum atomowe „Osirak" w Tammuz, w pobliżu Bagdadu. W akcji wzięło udział 9 myśliwców bombardujących F-16 i 6 osłaniających je samolotów myśliwskich F-15. Samoloty przeleciały nad Jordanią i płn. częścią Arabii Saudyjskiej, nie wykryte przez system wczesnego ostrzegania. Godzina ataku była tak wybrana, aby w centrum nie było zagranicznych specjalistów, zginął jed- nakże jeden technik francuski. Była to akcja prewencyjna; Izrael z niepokojem śledził budowę tego centrum atomowego i -jak oświadczył premier izraelski Menachem Begin - był przeświadczony, że będą tam produkowane bomby atomowe, których celem miał być Izrael. Premier dodał, że jeżeli centrum zostanie odbudowane, to ponownie zostanie zniszczone. 296. Rewolucja w Iranie w 1978/79 r. Narastający w latach 1976-78 r. kryzys wewnętrzny i nasilenie się opozycji antymonarchistycznej na tle forsowanych przez rząd reform dezorganizowały życie gospodarcze. Mnożyły się demonstracje i strajki, kierowane przez kler szyicki, którego przywódca - ajatollah R. Chomeini -przebywał od 15 lat na emigracji, początkowo w Iraku, następnie we Francji. W starciach demonstrantów z policją zginęło 18 II w Tebrizie 100 osób, a 8 IX w Teheranie ok. 1000 osób. Rząd wprowadził 11 VIII stan wyjątkowy, a dla złagodzenia nastrojów ogłosił l X amnestię, zahamował zwalczaną przez szyitów emancypację kobiet, przywrócił kalendarz muzułmański i zamknął domy gry, ale mimo tego przez cały kraj przetaczały się coraz potężniejsze fale demonstracji i rozruchów, l I 1979 r. cesarz powołał nowy rząd z Sz. Bachtiarem na czele. 16 I 1979 r. cesarz Mohammed Reza Pahlawi przekazał władzę uprzednio powołanej Radzie Regencyjnej i wraz z rodziną opuścił Iran. l II 1979 r. R. Cho- meini powrócił z Francji do Iranu, przejął władzę i utworzył Tymczasowy Rząd Rewolucyjny. 30 III przeprowadzono referendum, w którym 98% gło- sujących wypowiedziało się za utworzeniem republiki islamskiej, l IV 1979 r. proklamowano Islamską Republikę Iranu. 297. Powstanie w Irlandii w 1798 r._________ Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków, przy- gotowujące powstanie, wyznaczyło jego wybuch na wiosnę 1798 r., ale w marcu władze wpadły na trop organizacji i aresztowały przywódców, a 19 V naczelny dowódca, lord E. Fitzgerald, zaskoczony w mieszkaniu, bronił się, został ranny i zmarł. Powstania nie można już było odwołać, ale pozbawione dowódców było bez szans i stało się szeregiem izolowanych wystąpień, łatwo stłu- 246 247 mionych przez brytyjską armię i protestancką milicję. W Ulsterze trwało ono 7 dni, dwie armie powstańcze zostały rozgromione, a dowódcy schwytani i straceni. W Wexford rozpoczęło się w nocy z 24 na 25 V. Powstańcy pod dowództwem księdza J. Murphy rozgromili 27 V oddział milicji z płn. Corku - ze 110 milicjantów ocalało 5; powstanie ogarnęło cały Wexford i trwało 2 tygodnie. Stłumione zostało po ataku 21 VI na sztab powstańczy w Yinegar Hill. Powstanie w Antrim i Down rozpoczęło się 7 VI, ale po kilku bitwach bez sukcesów - wygasło. Oczekiwana pomoc Francuzów przybyła za późno; pod koniec VIII 1798 r. wylądował w hrabstwie Mayo oddział wojsk francuskich pod do- wództwem gen. J. J. A. Humberta, ale został pobity i złożył broń. Flotylla wioząca drugą fran- cuską ekspedycję została rozgromiona w pobliżu Tory przez flotę brytyjską. Okręt flagowy „Hoche" poddał się i na nim wzięto do niewoli przywódcę patriotów irlandzkich Theobalda Wolfe Tonę. Popełnił on samobójstwo 19 XI 1798 r. Taki był epilog powstania. 298. Powstanie w Irlandii w 1867 r._______ Wyzysk ze strony obszarników, rugowanie chłopów z gospodarstw i straszna klęska głodu -l 500 000 osób zmarło z głodu i chorób - spowodowały wzburzenie ludności i powstanie tajnych stowarzyszeń wolnościowych. Największe stowa- rzyszenie - IRB (Irlandzkie Rewolucyjne Brater- stwo) wyznaczyło wybuch powstania na 11 II 1867 r., później przesunięto termin na 5 III, ale dwie organizacje nie zostały w porę powiadomione i rozpoczęty akcję 11 II w hrabstwie Kerr na płd. kraju. Małe, odizolowane grupki patriotów nie mogły wiele zdziałać i po kilku utarczkach zostaty rozproszone. Uprzedzone władze brytyjskie aresztowały przywódców i koncentru- 248 jąć wojska zapobiegły wybuchowi powstania w marcu. 299. Powstanie w Irlandii w 1916 r. Powstanie przygotowywano przez szereg miesięcy, jednostki Irlandzkich Ochotników i Armii Obywatelskiej przeprowadzały jawnie ćwiczenia bojowe. Wysłannik republikanów - sir Roger Casement zabiegał w Berlinie o pomoc Niemiec; Anglicy wiedzieli o wszystkim i lekceważyli te przygotowania. Powstanie wybuchło 23 IV 1916 r. w Dublinie, ok. 2000 powstańców obsadziło punkty strategiczne w mieście i gmach Poczty Głównej, na którym zatknięto sztandar Republiki. Ogłoszono niepodległość Irlandii, utworzono Rząd Tymczasowy, wybrano prezydentem Patricka Pearse; wydał on odezwę do ludu. Społeczeństwo odnio- sło się do powstania obojętnie, a nawet wrogo. W Dublinie było 1200 żołnierzy angielskich, którzy stawili opór. Walki w mieście trwały 6 dni. Kanonierka angielska bombardowała gmach Poczty i okolicę, zamieniając dzielnicę w stos ruin. Zginęło kilkaset osób cywilnych. 29 IV 1916 r. prezydent Pearse wydał rozkaz kapitulacji. Anglicy rozstrzelali 14 przywód- ców powstania, w tym 7 członków Rządu Tymczasowego. 300. Wyprawa gen. J. Sullivana przeciwko Irokezom w 1779 r. 3 VI 1778 r. oddział 200 lojalistów pod dowódz- twem J. Johnsona i 900 Indian-Irokezów pod dowództwem J. Branta spustoszył m. Wyoming (60 km na wsch. od Buffalo) i dotarł do m. Newton (Elmira) - 135 km na płd. od jeż. Ontario, mordując osadników i paląc ich osiedla. Masakra powtórzyła się nieco później w Cherry Valley. W odwecie, na rozkaz gen. G. Washingtona, wyruszyła latem 1779 r. ekspedycja karna - 2500 249 302. Bitwa pod Isaszeg - 6 IV 1849 r. 303. Bitwa nad rz. Isly - 14 VIII 1844 r. żołnierzy pod dowództwem gen. J. Sullivana - wkraczając na tereny pięciu zjednoczonych plemion Irokezów, w rejonie Wielkich Jezior. 29 VIII 1779 r. zagrodził gen. Sullivanowi drogę pod Newton, nad rz. Chemung, J. Brant z 500 Irokezami, 100 lojalistami i garstką żołnierzy brytyjskich. W bitwie oddział Branta został roz- gromiony, poległ m. in. dowódca lojalistów -kpt. W. Butler. Gen. Sullivan stracił 40 ludzi. Wojsko zniszczyło 40 indiańskich osiedli, wycinając tych z mieszkańców, którzy nie zdążyli uciec. Akcję karną zakończono 15 IX 1779 r. 301. Bitwa pod Isandlwana (Isandula) - 22 l 1879 r._____________________ Agresja angielska na państwo Zulusów w 1879 r. 12 I 1879 r. Anglicy rozpoczęli działania wojenne przeciwko państwu Zulusów z zamiarem jego podbicia. Trzy kolumny, łącznie 11 100 żołnierzy (3 800 Anglików i 7 300 żołnierzy kolonialnych), pod dowództwem gen. F. T Chelmsforda przekroczyły granicę, kierując się na królewski kraal -Ulundi. 22 I rankiem, gdy gen. Chelmsford, znajdujący się przy środkowej kolumnie, wyjechał z marym oddziałkiem na rekonesans - na jego obozującą w dolince, w pobliżu Isandlwana, kolumnę dowodzoną przez płk. A. W. Durnforda uderzyło znienacka ok. 10 000 Zulusów; ich rezerwa - ok. 5000 - nie wzięła udziału w walce. Zulusi zdołali od razu opanować tabor z zapasami m. in. amunicji i gdy w toku walki żołnierzom zabrakło nabojów - pozostafy im do obrony tylko bagnety. Walka wręcz wkrótce przyjęła charakter rzezi; trwała ona ok. 2 godzin. Poległ płk Durnford, 63 oficerów, 740 żołnierzy angiel- skich i ok. 350 żołnierzy kolonialnych, a także 200 ludzi obsługi; reszta zdołała ujść. Zulusi zdobyli obóz z dużą ilością wojskowych zapasów oraz 2 działa. 250 Powstanie na Węgrzech w 1848/49 r. l IV 1849 r. ruszyła przeciwko Austriakom ofensywa 52- tysięcznej armii węgierskiej, dowodzonej przez gen. A. Górgeya. Po wygraniu dwóch bitew - pod Hatvan i Tapiabicske - trzecią, decydującą stoczyli Węgrzy 6 IV pod wsią Isaszeg. Obronne pozycje austriackiego korpusu gen. J. Jelaćicia usytuowane były na wzgórzach wzdłuż drogi Gódólló-Isaszeg i obsadzone byty przez dwa korpusy, liczące ok. 36 000 żołnierzy. Węgierski korpus gen. G. Klapki zaatakował Isaszeg i prawe skrzydło, a gen. Damjanich - lewe skrzydło; w rezerwie stała dywizja gen. J. Wysockiego, łącznie 52 000 żołnierzy. W trakcie walki nadszedł austriacki korpus gen. F. Schlicka, kierując się na tyry Węgrów. Sytuację uratował gen. Wy-socki, który bezzwłocznie uderzył na Austriaków i odrzucił ich. W międzyczasie trwała zażarta walka o Isaszeg, wieś dwukrotnie przechodziła z rąk do rąk, aż po raz trzeci zdobyta została przez Węgrów i utrzymana. Austriacy wycofali się ze stratą 4000 zabitych i rannych do Pesztu. Konflikt francusko-marokański w 1844 r. Pobity w wojnie z Francuzami emir arabskiego państwa Algieru - Abd el-Kader schronił się z resztką swych wojsk w Maroku, w przygranicznej miejscowości Udżda. Wiosną 1844 r. francuski dowódca rejonu Oranu - gen. L. Lamoriciere dla obrony przed wypadami emira założył warowny obóz w Lalla Maghrnia, 25 km od Udżda, na terenie, który od dawna był przedmiotem sporu między Marokiem a posiadłościami tureckimi w Algierii. Sułtan Maroka uważając, że wtargnie- 251 to na jego teren, wysłał 40-tysięczny korpus wojska na granicę pod dowództwem swego syna -Sidi Muley Abd er-Rahmana. W maju wywiązały się walki; naczelny dowódca wojsk francuskich w Algierii gen. T. R. Bugeaud parł do wojny i podbicia Maroka. Francuzi zbombardowali Tan-ger i Mogador, a gen. Bugeaud z 10 300 żołnierzy rozbił 14 VIII 1844 r., nad pograniczną rz. Isly korpus marokański ks. Muleya Abd er-Rahmana. Straty marokańskie - 800 zabitych i 2000 jeńców, francuskie - 30 zabitych i 100 rannych. 304. Bitwa pod Issos (obecnie Dórtyd) -333 r. p.n.e. Wyprawa Aleksandra Macedońskiego przeciw Persji w 334-323 r. p.n.e. Aleksander Macedoński po podporządkowaniu sobie Grecji wyruszył wiosną 334 r. p.n.e. przeciw Persom, rzekomo w celu oswobodzenia greckich miast w Azji Mniejszej, a w rzeczywistości po skarby i niewolników. Z armią 30 000 piechoty i 6000 jazdy przeprawił się przez Hellespont, w maju pobił nad rz. Granik armię małoazjatyc-kich satrapów i maszerował brzegiem zatoki Issikos (Aleksandretty) ku przełęczy Belen, aby wyjść przez nią na nizinę syryjską. Persowie stojący na wsch. od gór Amanos wyszli wówczas na jego tyły, odcinając go od jego bazy. Aleksander pozostawił sojuszników greckich do pilnowania obozu i przełęczy Belen i zawrócił ku Persom. Ok. 100-tysięczna armia perska Dariusza III zajmowała mocną pozycję na pm. brzegu rz. Pinaros, na froncie od morza do gór. W centrum stanęli najemnicy greccy, po obu stronach ciężko- zbrojna piechota azjatycka, na prawym skrzydle jazda, wzgórza na lewym obsadziła piechota. Armia Aleksandra rozwinęła się na lewym brzegu rzeki: na lewym skrzydle lekka jazda Parmeniona, w centrum falanga macedońskiej piechoty, na prawym skrzydle Aleksander z ciężką jazdą, osłaniany osobnymi oddziałami przed piechotą perską. Długość frontu wynosiła ok. 2,5 km. Bitwa rozpoczęła się równocześnie na obu skrzydłach; Parmenion z trudem powstrzymał natarcie perskiej jazdy, a ciężka jazda Aleksandra prze- łamała perską piechotę i wyszła na tyły. W cen- trum falanga macedońska forsując strome brzegi rz. Pinaros toczyła zacięty bój z piechotą grecką Dariusza i dopiero uderzenie lekkozbrojnej pie- choty na flankę Greków złamało ich opór; wówczas Dariusz ze swoją armią rzucili się do ucieczki, a ich bogaty obóz wpadł w ręce zwycięzców. 305. Wyzwolenie Istrii i wybrzeży Słowenii w 1945 r.______________________ II wojna światowa w 1939-45 r. 4 A Narodowowyzwoleńczych Wojsk Jugosławii (NOVJ) rozpoczęła natarcie nad rz. Uną, po dwóch dniach zaciętych walk przełamała opór Niemców i 28 III zdobyła Bihać; 4 IV przełamała front na odcinku od Jezior Plitwickich do Karlo- bagu, zdobywając to miasto 10 IV, a następnie odrzuciła niemiecką 237 DP w stronę Rijeki i zajęła Ogulin. 13 i 19 DP NOVJ atakując wzdłuż wybrzeża wyszły 20 IV na lewy brzeg rz. Rećiny, tuż przed Rijeką i SuSakiem, a 26 DP zajęła wyspę Krk. W dn. 21/22 IV po zaciętych walkach wyzwolono Suśak, a 9 DP z wyspy Cres rozpoczęła lądowanie w Istrii. 30 IV 20 DP przełamała obronę Triestu i wraz z 9 i 20 DP, po walkach ulicznych, wyzwoliła 2 V Triest. W tym czasie 3 brygada wyzwoliła płw. Milje, a 31 DP -Trzić i Gorice; 3 V poddało się 3000 żołnierzy w Općinach. 7 V poddał się 97 Korpus niemiecki liczący 16 000 żołnierzy, który przebijał się z Istrii na płn. i został okrążony w Bistricy przez 7 dy- wizji NOVJ. Z dniem tym opór w Istrii ustał. 252 253 306. Zdobycie wyspy Iwo Jima - 16 III 1945 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Dla założenia bazy lotniczej do nalotów na Japonię Amerykanie wytypowali wyspę Iwo Jima (20,3 km2), położoną w archipelagu Yolcano, 660 mil od Tokio. Japończycy, spodziewając się inwazji, ufortyfikowali wyspę, kując w skałach schrony i korytarze, budując liczne bunkry, zamieniając wyspę w twierdzę. Załogą - 23 000 żołnierzy - dowodził gen. Tadamichi Kuribayashi. Od XII 1944 r. wyspa była bombardowana przez lotnictwo i okręty wojenne, a 19 II 1945 r. podeszła flota inwazyjna - ok. 680 okrętów wojennych i transportowych z 111 300 żołnierzami- i po ostrzale rozpoczęto lądowanie. Wojskiem dowodził gen. H. Smith, akcję wspierało 1522 samolotów i artyleria okrętowa. Po trzech dniach niesłychanie zaciętych walk rozcięto japońską obronę na pół, odizolowując zamienioną w fortecę górę Suribachi (168 m wysokości). Nie mogąc zdobyć tej góry Amerykanie zamurowali wejścia do tuneli. Na naszpikowanym bunkrami płaskowyżu toczyły się krwawe walki; 20 II Amerykanie zdobyli lotnisko nr l, 28 II - nr 2. Po 26 dniach walk 16 III ustał zorganizowany opór, ale jeszcze 2 IV wypadło z kryjówki ok. 200 Japończyków, siejąc śmierć i zniszczenie wśród żołnierzy amerykańskich. Straty amerykańskie - 6300 zabitych, 22 300 rannych, l lotniskowiec i 168 samolotów, a straty japońskie - ok. 22 000 zabitych i ok. 1000 rannych wziętych do niewoli. 307. Zdobycie twierdzy IzmaH - 22 XII 1790 r. Wojna rosyjsko-turecka w 1787-92 r. W 1783 r. Rosja zagarnęła niezależny chanat krymski, co doprowadziło do wojny z Turcją; w 1787 r. Turcy zaczęli przegrywać jedną bitwę po drugiej, cofając się od Krymu do Mołdawii. W 1788 r. Rosjanie zdobyli twierdzę Oczaków, w 1790 r. Bendery, Akerman, Kilię i Tulczę i w XI 1790 r. obiegli położoną w delcie Dunaju, nad Kilią, potężną twierdzę - Izmaił. Otaczał ją wał wysokości 6-8 m i fosa szerokości 12 m, głębokości 6- 10 m. Kamienne budynki w twierdzy znakomicie nadawały się do obrony. Załoga twierdzy liczyła 35 000 żołnierzy z 265 działami; dowodził nią Aidas Mehmet Pasza. Rosjanie mieli 31 000 żołnierzy z 500 działami i flotyllę rzeczną - 206 statków; dowodził gen. I. W. Gudowicz, zastąpiony wkrótce przez gen. A. W. Samojłowa. Rosjanie szturmowali twierdzę bezskutecznie przez cały listopad. Z nastaniem zimy gen. Sa- mojłow postanowił przerwać oblężenie i wycofać się, ale wówczas - 12 XII - dowództwo przejął gen. A. W. Suworow, który od razu rozpoczął przygotowania do generalnego szturmu. Celem zdezorientowania Turków przez kilka kolejnych nocy prowadzono ostrzał twierdzy i pozorowano ataki; wreszcie 22 XII w nocy ruszono do osta- tecznego szturmu. Zaatakowano z trzech stron: 12 000 żołnierzy o strony wsch., 7500 od zachodu i 9000 żołnierzy przetransportowanych przez flotę - od płd., od strony rzeki. W rezerwie pozostało 2500 Kozaków. Wykorzystując zaskoczenie Turków Rosjanie sforsowali umocnienia i wdarli się do twierdzy; rozgorzały zaciekłe walki uliczne o każdy budynek. Do godz. 16 opór Turków został złamany i twierdza zdobyta. Straty Turków - 26 000 zabitych i 9000 jeńców. Rosjanie stracili 4000 zabitych i 6000 rannych. 308. Zdobycie Izmiru (Smyrny) przez Turków - 9 1X1922 r._____________________ Wojna grecko-turecka w 1919-22 r. Traktat pokojowy, zawarty z Turcją 10 VIII 1920 r. w Sevres, oddawał Grecji znaczne obszary 254 255 w Anatolu z miastem Izmir (Smyrna), zamieszka- łe w większości przez Greków. Była to przyrzeczona w 1916 r. przez aliantów nagroda za przystąpienie Grecji do wojny. W pokonanej Turcji alianci - Anglicy, Francuzi, Włosi i Amerykanie - zajmowali różne tereny; Grecy już 19 V 1919 r. zajęli Izmir, wywołując wzburzenie wśród ludności i powstanie ruchu narodowo-wyzwoleń-czego. Oddziały partyzanckie rozpoczęły zwalczanie agresorów, a w 1921 r. Mustafa Kemal Pasza rozpoczął organizowanie Armii Obrony Narodowej. W okresie 7 I 1921-26 VIII 1922 r. wojska greckie podejmowały cztery ofensywy w kierunku Ankary - bez powodzenia. Rozpoczęta 26 VIII 1922 r. kontrofensywa turecka doprowadziła w bitwie pod Afyon Karahisar - Dumlupunar 30 VIII do pogromu wojsk greckich i ich panicznej ucieczki wraz z grecką ludnością cywilną w kierunku Izmiru; po drodze palili i niszczyli wsie i miasteczka. 6 IX rozpoczęła się w Izmirze ewakuacja Greków na okręty, ale uprzednio podpalili oni miasto, które płonęło przez tydzień. Całkowitemu zniszczeniu zapobiegli tureccy mieszkańcy , którzy wystąpili zbrojnie przeciwko Grekom. Masakrze stłoczonych w porcie Greków zapobiegły angielskie, włoskie i francuskie okręty wojenne, które weszły do portu. Gdy 9 IX 1922 r. wojska tureckie wkraczały do miasta, było ono już opanowane przez powstańców. Ewakuacja Greków zakończyła się 16 IX 1922 r. 309. Wojna Izraelsko-arabska „Jom Kippur" - 6X-11 Xi 1973 r._________________ Zawieszenie broni zawarte po wojnie w 1967 r. zostało zerwane 6 X 1973 r., w dniu żydowskiego święta Jom Kippur, nagłym atakiem wojsk egipskich i syryjskich. Po ostrzale artyleryjskim egipska 2 A sforsowała szeroki na 150 m Kanał Sue-ski na odcinku Kantara-Ismailia, a 3 A - na odcinku od Jeziora Gorzkiego do Suezu; na 100 km 256 froncie nacierało 100 000 żołnierzy egipskich z 700 czołgami. Odparli oni izraelskie kontrataki i wdarli się na Synaj na głębokość do 15 km nisz- cząc izraelską linię umocnień, tzw. linię Bar Lewa. Równocześnie zaatakowali Syryjczycy wspomagani przez 2 dywizje irackie i brygady -marokańską, jordańską i saudyjską, osiągnęli lokalne sukcesy, ale ponieśli wielkie straty w czołgach - ok. 80 %. 9 X lotnictwo izraelskie rozpoczęło bombardo- wanie miast syryjskich, a wojska izraelskie odparły Syryjczyków i wtargnęły do 20 km w głąb Syrii, zagrażając Damaszkowi. 15 X wojska izraelskie przerwały front egipski na styku 2 i 3 A; 20- -tysięczna armia izraelska przeprawiła się przez Jezioro Gorzkie, rozbiła atakującą brygadę egip- ską, skręciła na płn. i wyszła na tyły 3 A, przeci- nając drogę zaopatrzenia na 101 km od Kairu. Stojąca na pustyni i pozbawiona wody armia egipska znalazła się w tragicznej sytuacji, jednakże pod naciskiem USA, nie chcących dopuścić do upokorzenia Egiptu, Izraelczycy powstrzymali się od jej zniszczenia; wszczęto rokowania i 11 XI 1973 r. zawarto zawieszenie broni. Straty arabskie - 21 000 zabitych i 65 000 rannych i jeńców; straty izraelskie - 3000 zabitych. 310. Zdobycie przez Greków Janiny - 6 III 1913 r. I wojna bałkańska w 1912/13 r. Grecja wypowiedziała 19 X 1912 r. wojnę Turcji i jednocześnie jej wojska przekroczyły granicę; 93- tysięczna armia „Tessalia" pod wodzą ks. Kon- stantyna ruszyła na Saloniki, a grupa „Epir" -jedna dywizja, 15 000 żołnierzy pod dowództwem gen. K. Sapuntzakisa, poszła na Janinę. Janina, główne miasto Epiru, położona była w górach Pindus, na zach. brzegu jeż. Janina, osłonięta z płn., zach. i płd. górami, z liniami umocnień 257 polowych, z jedynym dojściem doliną od płd., bronioną przez fort Bisani z 10-tysięczną załogą dowodzoną przez Essad Paszę. 25 X Grecy po- deszli pod Janinę i zablokowali ją ze wsch., zach. i płd., ale byli za słabi, by uzyskać sukces, tym bardziej, że po przegranej przez Turków 18 XI bitwie pod Monastyrem część oddziałów tureckiej Armii Wardarskiej uszła do Janiny, wzmacniając załogę do 30 000 żołnierzy. 6 XII Grecy wysadzili desant w Saranda, w Albanii, celem zablokowania Janiny od płn., ale zostali rozbici przez Essada Paszę i zmuszeni do ucieczki na okręty. 12 XI przybył pod Janinę ks. Konstantyn z 30 000 żołnierzy; Grecy rozpoczęli natarcia 13, 14 i 19 XII, ale ataki ich załamywały się. Ostra zima przerwała działania. 20 I 1913 r. po sprowadzeniu ciężkich dział Grecy rozpoczęli ostrzeliwanie fortu Bisani, demolując go. W II 1913 r. Grecy przerzucili w tajemnicy większość swych sił na lewe skrzydło i wykorzystując zaabsorbowanie Turków sytuacją przy forcie Bisani - 6 III niespodziewanie zaatakowali górskie pozycje tureckie, zdobywając umocnienia na wzgórzach Mano-liassa, a po południu - baterie na górze Św. Mikołaja. Turcy zaczęli uciekać w popłochu na równinę, ku miastu i Grecy idąc za nimi bez większego oporu zajęli Janinę, biorąc 22 500 jeńców. Essad Pasza z kilkutysięcznym oddziałem zdołał ujść w góry Albanii - do Szkodry. 311. Bitwa w Lasach Janowskich i w Puszczy Solskiej - 9-25 VI 1944 r.____________ II wojna światowa w 1939-45 r. W początkach VI 1944 r. Niemcy zorganizowali największą w Polsce operację przeciwpartyzancką w lasach lipskich, Janowskich i w Puszczy Solskiej, w województwie lubelskim, pod kryptonimem „Sturmwind", z udziałem żołnierzy Wehrmachtu, 258 policji SS i miejskiej, oddziału strzelców, kawalerii kałmuckiej i lotnictwa, ogółem 25 000 żołnierzy, pod dowództwem gen. S. Haenicke. W lasach lipskich i Janowskich bazowało ok. 1200 partyzantów polskich i ok. 1800 radzieckich, w dwóch grupach, odległych od siebie o kilkanaście kilometrów, większość w lasach lipskich, reszta na skraju lasów Janowskich. Gdy pierścień okrążenia zamknął się i 11 VI Niemcy rozpoczęli natarcie -partyzanci po potyczce pod Jarocinem wycofali się w głąb lasów Janowskich i przygotowali stanowiska obrony okrężnej w rejonie Porytowego Wzgórza, między rz. Branwią na płd., a bagnem Kokoszaki na płn. Na dowódcę całości wybrano ppłk. N. Prokopiuka. 14 VI Niemcy zaatakowali partyzanckie pozycje; szturmowali je raz po raz, bombardowało je lotnictwo, dochodziło do walki wręcz, zaciekły bój trwał przez 14 godzin. Partyzanci utracili część Porytowego Wzgórza i zmuszeni zostali do wycofania się na drugą linię obrony. Ponieśli poważne straty, ale straty Niemców były wielkie. W nocy partyzanci po kryjomu opuścili swe stanowiska i przez uprzednio dokonany wyłom w pierścieniu okrążenia poszli na płd. ku Puszczy Solskiej. Staczając po drodze drobne potyczki, po 40 km marszu dotarli do Puszczy Solskiej i zatrzymali się w rejonie wsi Osuchy i Kozaki Osu-chowskie. Połączono się z miejscowymi grupami partyzantki radzieckiej. 21 VI Niemcy zamknęli pierścień okrążenia także wokół Puszczy Solskiej, rozpoczęły się walki w rejonie Osuch i nad rz. Tanwią. Oddziały radzieckie postanowiły przebijać się w kierunku płd.- wsch., w rejon obwodu lwowskiego, a dwie brygady AL i oddział łącznikowy - na płn., do lasów Janowskich. Przybyłe w międzyczasie oddziały AK i BCh pod dowództwem mjr. E. Markiewicza pseud. „Kalina", liczące ok. 1200 ludzi, nie chciały współdziałać z AL, usiłowały przebić się w rejonie Osuch i poniosły 259 klęskę, tracąc ze stanu 1200 ludzi 80%, tj. ok. 860. Była to największa klęska partyzantki na ziemiach polskich. Mjr Markiewicz poległ, wziętych przez Niemców 70 jeńców rozstrzelano. Operacja „Sturmwind" poniosła fiasko, nie zdołano zniszczyć partyzanckich zgrupowań, poniosły one co prawda straty, ale zachowały zdolność bojową. 312. Kapitulacja Japonii - 2 IX 1945 r._______ II wojna światowa w 1939-45 r. Nagłym atakiem lotniczym na bazę floty wojennej USA w Pearl Harbour na Hawajach, w dniu 7 XII 1941 r., Japonia rozpoczęła wojnę. Wyko- rzystując uzyskaną na morzu przewagę Japończycy w szybkim tempie opanowali Filipiny, Malaje, Indochiny, Indie Holenderskie, przekroczyli granice Indii, opanowali wyspy Pacyfiku aż do Australii, zajęli część Nowej Gwinei i wyspy Salomona oraz zajęli wielkie tereny w Chinach. Kontrofensywa USA rozpoczęła się od desantu na wyspę Guadalcanal (Wyspy Salomona) 7 VIII 1943 r. Wyspę tę Amerykanie odbili po 6 miesiącach morderczych walk. Odtąd, po zniszczeniu w szeregu bitew floty japońskiej, Amerykanie stopniowo odzyskiwali utracone tereny. 6 i 9 VIII 1945 r. Amerykanie zrzucili bomby atomowe na Hiroszimę i Nagasaki i wówczas Japonia poprosiła ZSRR o pośrednictwo w zawieszeniu broni. ZSRR odmówił i 9 VIII wypowiedział Japonii wojnę. Armie radzieckie wkroczyły do Chin, rozbiły Armię Kwantuńską i zajęty Mandżurię, płn. Chiny i płn. Koreę. W obliczu klęski Japonia 2 IX 1945 r. skapitulowała. 313. Bitwa nad rz. Jarmuk - 20 VIII 636 r._____ Sławny wódz arabski - Halid ibn al-Walid („miecz Allaha") wyruszył z oddziałem ok. 800 ludzi w III 634 r. z al-Hiry (miasto nad Eufratem, 150 km na płd. od Bagdadu) i po ciężkim marszu przez pustynię zajął Suwę, wychodząc na tyły armii bizantyjskiej. Po drodze przyłączały się do niego różne oddziały arabskie. 30 VII 634 r., po zwycięskiej bitwie z Bizantyjczykami zajął Agna-dain i 10 III 635 r. podszedł pod Damaszek, który po sześciomiesięcznym oblężeniu skapitulował w IX 635 r. Następnie Halid, którego armia wzmocniła się do 25 000 żołnierzy, opuścił Homs i Damaszek i podążył na płd., w dolinę rz. Jarmuk (wsch. dopływ Jordanu) naprzeciw nadchodzącej z płd. 50-tysięcznej armii bizantyjskiej, dowodzonej przez ks. Teodora, brata cesarza He-rakliusza. Po kilkumiesięcznych drobnych potyczkach doszło 20 VIII 636 r. do decydującej bitwy. Bizantyjczycy i ich najemne oddziały arabskie i aramejskie (plemiona semickie) nie potrafili powstrzymać strasznego ataku fanatycznych sy- nów pustyni i zostali rozgromieni. Armia bizantyj- ska rzuciła się do panicznej ucieczki, kto nie zdą- żył uciec - padł pod mieczem; ks. Teodor poległ. Syria, która od roku 64 p.n.e. należała do Rzymu, a następnie do Bizancjum - została stracona. 314. Rewolucja wrześniowa w Jemenie Płn. w 1962 r. __________________• Z inicjatywy grupy oficerów utworzona została w Płn. Jemenie w XII 1961 r. tajna organizacja, wzorowana na egipskich Wolnych Oficerach, a na jej czele stanął, zafascynowany Naserem, płk Abdullah as-Sallal. 19 IX 1962 r. zmarł imam Ahmed, a gdy nowy władca Mohammed al-Badr ogłosił, że będzie postępował drogą ojca - w nocy z 26 na 27 IX dokonano zamachu stanu; 6 czoł- gów i 4 wozy pancerne sprowadzone z Hodeidy do stolicy - Sany, ostrzelały pałac imama, zajęły radiostację i lotnisko. Armia nie interweniowała, a imam, ranny, zdołał ujść w przebraniu. Rewo- lucjoniści proklamowali republikę. Ogłoszono 260 261 stan wyjątkowy, zamknięto granice, zapowiedziano szereg reform, aresztowano i stracono 23 byłych wysokich urzędników i członków rodziny imama. Wuj imama - ks. Saif al-Islam al-Badr uszedł do Arabii Saudyjskiej, aby zorganizować kontrrewolucję. Przybył tam także obalony imam al-Badr. Arabia Saudyjska i Jordania wsparły rojalistów, dostarczając broni i pieniędzy; wsparła ich także W. Brytania, śląc broń z bazy w emiracie Beihan, w Jemenie Płd. Walki w rejonach granicznych rozpoczęły się w X 1962 r. i wkrótce rojalistyczne oddziały Beduinów opanowały prawie cały kraj, z wyjątkiem miast. Republikanów uratował Egipt, przysyłając im na pomoc 50-ty-sięczny korpus ekspedycyjny, który natychmiast włączył się do walk. Rozpoczęła się długa, siedmioletnia wojna domowa. 315. Wojna domowa w Płn. Jemenie w 1962-69 r. Po obaleniu 27 IX 1962 r. imama al-Badra już w X 1962 r. rozpoczęły się walki zwolenników republiki z rojalistami, wspieranymi przez Arabię Saudyjską i W. Brytanię, ślące broń i pieniądze. Republice przyszedł z pomocą Egipt, przysyłając 50 000 żołnierzy, którzy od razu włączyli się do walk. Walki toczyły się przez 7 lat. W 1965 r. korpus egipski stracił 1607 żołnierzy i został zepchnięty z gór do miast, a w 1966 r. zmuszony został do wycofania się w rejon Sana-Taizz--Hodeida. W VII 1967 r., w związku z wojną z Izraelem, Egipt zabrał swój korpus z Jemenu. Rojaliści kilkakrotnie podchodzili pod stolicę -Sanę, ostrzeliwując ją ogniem artylerii, ale nie byli w stanie jej zdobyć; utrzymywali się jednak w okolicznych górach. W 1967 r. wojskowy zamach stanu obalił zaciętego wroga rojalistów - gen. Abdullaha as-Sallala i do władzy doszedł odłam umiarkowanych z gen. H. al-Amri na czele, dążący do zakończenia woj- 262 ny. W X 1968 r., w kolejnej ofensywie rojaliści podeszli pod Sanę, lecz znów zostali odparci. W 1969 r. szereg rojalistycznych plemion zaprzestało walki. 8 IX republikanie zdobyli ostatni punkt oporu rojalistów - m. Saada, a przywódca rojalistów - emir Muhammed al-Husajn - zre- zygnował z dowództwa i zrzekł się praw do tronu. 23 V 1970 r. rząd zawarł porozumienie z rojalis-tami, w wyniku którego wielu przywódców rojalis- tycznych weszło do władz republiki. Członkowie rodziny imama pozostali na emigracji. 316. Bitwa pod Jena - 14 X 1806 r._________ Wojna francusko-prusko-rosyjska w 1806/07 r. Po wojnie francusko-austriacko-rosyjskiej w 1805 r., gdy car Aleksander I odmówił podpisania zawartego z Francją 20 VII 1806 r. traktatu pokojowego, a Prusy 9 VIII zarządziły mobilizację - Napoleon wydał swojej rozstawionej w Bawarii 95- tysięcznej armii rozkaz pogotowia do wznowienia działań. Armie pruskie rozlokowane były w trzech miejscach: 20 000 żołnierzy gen. E. F. Ruchela - pod Eisenach, 60 000 ks. K. W. F. Brunszwickiego - w rejonie Gotha--Weimar i 50 000 ks. F. L. Hohenlohe - na płd. od Weimaru. Napoleon skierował korpusy marsz. J. Lannesa i P. F. Ch. Augereau wzdłuż frontu armii ks. Hohenlohe na Jenę, a korpusy marsz. J. B. J. Bernadotte'a, L. N. Davouta, M. Neya i N. J. Soulta - na wsch. od pruskiego zgrupowania, na m. Gera, zajmując je 11 X i uderzając na Jenę. U Prusaków powstało zamieszanie. Ruchel poszedł na płd. zach., na Fuldę, a główne siły ks. Brunszwickiego ruszyły w kierunku Berlina, ubezpieczając się od płd. armią ks. Hohenlohe. Napoleon odciął drogę na Berlin, kierując na płn. korpus Davouta, który 12 X zajął Naumburg i 14 X stoczył zwycięską bitwę pod Auerstadt z wycofującą się armią ks. Brunszwickiego, a sam 263 uderzył na armię ks. Hohenlohe. Bitwę rozpoczął 14 X Lannes, a nadchodzące korpusy Augereau, Neya, Soulta i Murata stopniowo włączały się do walki. Generalne natarcie francuskie o godz. 13 rozbiło armię ks. Hohenlohe i przybyłe w międzyczasie oddziały Riichela, liczące łącznie 53 000 żołnierzy. Rozbita armia pruska rzuciła się do ucieczki, ścigana przez kawalerię. Straty francuskie - ok. 5000, a pruskie - 12 000 zabitych i rannych i 40 000 jeńców, łącznie z ujętymi w pościgu. 317. Zdobycie m. Jerez de la Frontera - 9 X 1264 r._____________________ Reconquista w Hiszpanii i Portugalii w 718-1492 r. Zawarty w III 1245 r. przez królestwo Niebla, Grenadę i Murcję pokój z Kastylią został w V 1263 r. zerwany, a jednocześnie zbuntowali się Maurowie na południu, w Kadyksie, Puerto de Santa Maria, Rota, Jerez de la Frontera, Medina Sidonia, San Lucar, Arco i Utrera. Maurowie obiegli obsadzone przez Kastylijczyków zamki. Król Kastylii Alfons X natychmiast zgromadził wojsko i wyruszył przeciwko buntownikom. Pierwsze padło królestwo Niebla, adm. Pedro Martinez de Fe zaatakował flotą Kadyks i 14 IX 1263 r. zdobył go, następnie padały inne miejscowości. Najdłużej broniło się Jerez de La Frontera, oblężone przez lennika Kastylii Alah-mara. Skapitulowało ono dopiero 9 X 1264 r., po sześciu miesiącach bohaterskiego oporu. Ze wszystkich zbuntowanych, a następnie zdoby- tych miast Maurowie zostali wypędzeni do Afryki. 318. Rozruchy w Jerozolimie - 4 IV 1920 r.____ W trakcie I wojny światowej rząd brytyjski, ulegając wpływom finansjery żydowskiej, ogłosił 2 XI 1917 r. tzw. deklarację Balfoura w sprawie utwo- 264 rżenia w Palestynie żydowskiej siedziby narodowej. Po zajęciu w 1918 r. Palestyny przez wojska angielskie rozpoczęła się, inspirowana przez organizację syjonistyczną, stale natężająca się imigracja Żydów. Biedny dotychczas kraj ożył, Żydzi wykupywali i zagospodarowywali tereny, rozwijali handel, tworzyli od podstaw przemysł, głosili przy tym ideę utworzenia państwa żydowskiego. Jątrzyło to tubylczą ludność arabską, narastała wzajemna nieufność i nienawiść. W tej atmosferze przypadek doprowadził do wybuchu. 4 IV 1920 r., w czasie procesji muzułmańskiej w Jerozolimie, w której uczestniczyli najfanatycz- niejsi pielgrzymi z Hebronu - rzekomo jakiś Żyd splunął na chorągiew Proroka, a według innej wersji zaatakowano stojącego na uboczu Żyda. Powstało zamieszanie. Arabowie rzucili się na Żydów, podpalili ich seminarium rabinackie, zaczęła się strzelanina. Natychmiast zjawiły się oddziały samoobrony żydowskiej zbrojne w kije, maczugi, żelazne pręty itp., a za nimi szli członkowie nielegalnej żydowskiej organizacji bojowej „Hagana" uzbrojeni w broń palną. Rozpoczęła się bijatyka i strzelanina. W trwających cały dzień rozruchach zginęło 6 Arabów i 5 Żydów, a ok. 200 osób raniono. Władze angielskie ogłosiły stan wojenny, aresztowano 108 osób, a sąd wojenny skazał przywódców - członka komisji syjonistycznej W. Żabotyńskiego i 12 Żydów oraz inspiratora rozruchów, przewodniczącego Najwyższej Rady Muzułmańskiej - Al-Hadżdż Amina al-Husejnie- go, na wieloletnie więzienie. 319. Desant francuski na w. Jersey - 6 l 1781 r. Wojna Anglii z Francją, Hiszpanią i Holandią w 1778-83 r. W 1781 r. Francuzi podjęli próbę zdobycia an- gielskiej wyspy Jersey, leżącej przy brzegach 265 Normandii, w Kanale La Manche. W nocy z 5 na 6 I 1781 r. pułk żołnierzy francuskich - 800 ludzi pod dowództwem barona de Rullecourt wylądował na wyspie, na przylądku La Roque, opanował Fort Regent i wtargnął do stolicy - St. Helier. Gubernator, zaskoczony w łóżku przez Francuzów, skapitulował i wydał rozkaz złożenia broni, ale jego zastępca mjr F. Peirson zignorował ten rozkaz i na czele żołnierzy garnizonu zaatakował ich. Po zaciętej walce najeźdźcy zostali wyparci z miasta i zmuszeni do opuszczenia wyspy. W walce polegli mjr Peirson i baron de Rullecourt oraz większość napastników, a ok. 200 Francuzów dostało się do niewoli. 320. Bitwa pod Jordanowem - 2-5 IX 1939 r. II wojna światowa w 1939-45 r. l IX 1939 r. niemiecki XXII KPanc. gen. E. von Kleista, składający się z 7 dywizji z 388 czołgami i 171 samochodami pancernymi, uderzył ze Słowacji na Nowy Targ-Chabówkę, zagrażając oskrzydleniem od płd. armii „Kraków". Dowódca Armii „Kraków" gen. A. Szylling wzmocnił płd. skrzydło armii, bronione przez jeden pułk KOP i jeden batalion Obrony Narodowej, przerzucając tam spod Krakowa pancerno-motorową 10 Brygadę Kawalerii płk. St. Mączka; zajęła ona 2 IX rano pozycje obronne na płd. od m. Jordanów, nad rz. Skawą. Tego samego dnia uderzyły na polskie pozycje czołowe oddziały niemieckie -ok. 170 czołgów, wsparte lotnictwem; dwa ataki zostały odparte ze stratą ok. 50 czołgów niemieckich, dopiero w trzecim ataku Niemcy zdołali zająć wieś Wysoką, na płd. wsch. od Jorda-nowa. Oddziały 10 BK, spychane przeważającymi siłami, odchodziły wolno na kolejne pozycje obronne, tocząc w ciągu 2-5 IX zacięte walki o Jordanów, Pcim, Kasinę Wielką i Myślenice. Ten kilkudniowy opór 10 BK pozwolił Armii 266 „Kraków" wycofać się w porę z zarysowującego się oskrzydlenia. 321. Zamach stanu w Jugosławii - 27 III 1941 r. 25 III 1941 r. pod silnym naciskiem niemieckim Jugosławia zgłosiła akces do paktu trzech mo- carstw (Niemcy-Włochy-Japonia), co spowodowało obalenie rządu D. Cvetkovicia przez grupę oficerów pod dowództwem gen. D. Simovicia - dowódcy lotnictwa. Spiskowcy obsadzili główne obiekty w Belgradzie, aresztowali członków rządu z premierem Cvetkoviciem oraz regentów i wydali orędzie do narodu, powiadamiające o usunięciu regencji i przejęciu władzy przez króla Piotra II. Na czele nowego rządu stanął gen. D. Si-mović; układ z państwami faszystowskimi został anulowany, natomiast zawarto układ o nieagresji i przyjaźni z ZSRR. 6 IV 1941 r. Niemcy, Włochy, Węgry i Bułgaria dokonały agresji na Jugosławię i po 12-dniowych walkach zajęły kraj. 17 IV armia jugosłowiańska skapitulowała. 322. Narodowe powstanie w Jugosławii w 1941-44 r.___________________ II wojna światowa w 1939—45 r. Bezpośrednio po kapitulacji Jugosławii - 17 IV 1941 r. - partia komunistyczna rozpoczęła przy- gotowania do walki zbrojnej z okupantem. 26 VI 1941 r. powstał Sztab Główny Ludowo-Wyzwo- leńczych Oddziałów Partyzanckich, z sekretarzem KC Komunistycznej Partii Jugosławii - J. Broz Tito na czele. Ruch powstańczy objął cały kraj, rozpoczęto partyzantkę z ok. 70 000 ludzi, a pod koniec wojny Narodowowyzwoleńcze Wojska Jugosłowiańskie - NOVJ liczyły ok. 800 000 żołnierzy wraz z oddziałami partyzanckimi. Niemcy mieli początkowo 80 000 żołnierzy i 25 000 ustaszów, a w 1945 r. - 500 000 żołnierzy. Prze- 267 prowadzili oni 7 operacji w celu okrążenia i zniszczenia partyzantów, ale ci każdorazowo przebijali się i przechodzili w inne rejony kraju. Stoczono szereg bitew, największą - 3-10 III 1943 r. nad rz. Neretwą i 21 V - 16 VI 1943 r. w rejonie rz. Sutjeski. 26 VIII 1944 r. rozpoczął się odwrót Niemców z Bałkanów. 20 X 1944 r. armia jugosłowiańska uczestniczyła w wyzwoleniu Belgradu. Wspomagana przez armię radziecką wyparła w początkach V 1945 r. wszystkie niemieckie oddziały, oswobadzając kraj. Straty jugosłowiańskie - 305 000 zabitych i 425 000 rannych. 323. Bitwa w dolinie Junin - 6 VIII 1824 r._____ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809- 26 r. Gen. San Martin, pragnąc zlikwidować peruwiański bastion rojalistów, udał się do La Płaty po pomoc, otrzymał ją i w połowie 1820 r. zorganizował armię 4500 żołnierzy, którą lord C. Cochrane przewiózł okrętami do Peru i wysadził 8 IX 1820 r. opodal m. Pisco, ok. 100 km na płd. od Limy. Armia ta nie odnosiła sukcesów, a indiańska ludność nie była jej przychylna, wobec czego San Martin wszczął rokowanie z wicekrólem de La Serną, proponując utworzenie królestwa Peru; nie dały one jednak rezultatu, wicekról wycofał się w góry, do Cuzco, a San Martin zajął Limę i 28 VII 1822 r. proklamował niepodległość Peru, zostając jego dyktatorem. Nie miał dość sił, aby wyeliminować wicekróla i w kraju działały dwa rządy, stwarzając chaos. Sytuację wyjaśnił gen. S. Bolivar; wiosną 1824 r. zorganizował w Kolumbii 6-tysięczną armię, przeszedł Kordyliery i zszedł w doliny Peru. 6 VIII 1824 r. doszło do bitwy w dolinie Junin ze strażą tylną 19-tysięcznej armii hiszpańskiej, dowodzonej przez gen. J. Can- teraca. Bitwę stoczyła tylko kawaleria obu stron; w półtoragodzinnej zażartej walce na lance i szab- 268 le, bez jednego wystrzału, jazda hiszpańska została rozbita i ze stratą 368 zabitych wycofała się wraz z całą armią, w porządku, do Cuzco. 324. Bitwa w m. AI-Kadissija - 20 XI 1963 r. Zamach stanu w Iraku w 1963 r. 18 XI 1963 r. prezydent Iraku Abd as-Salam Arif dokonał wojskowego zamachu stanu, usuwając od władzy ekstremistyczne skrzydło partii al-Baas i rozwiązując dekretem jej paramilitarne 40-ty- sięczne, dobrze uzbrojone oddziały milicji -Gwardię Narodową. Gwardzistów wezwano do natychmiastowego przekazania broni wojsku, grożąc śmiercią za niewykonanie rozkazu. W Bagdadzie i w wielu innych miastach gwardziści stanowili zbrojny opór, a szczególnie zacięte walki rozgorzały 20 X w bazie milicji w m. Al-Kadissija, położonym na skraju pustyni, ok. 80 km na płd. od Kerbeli, gdzie baasistowscy przywódcy zgrupowali kilka tysięcy gwardzistów. Oddziały wojska, dowodzone przez gen. Saddama Husajna al-Takriti, po całodziennych walkach ulicznych zmusiły gwardzistów do kapitulacji. 325. Obrona pozycji w masywie Kajmakćalan - 15 1X1918 r.___________________ I wojna światowa w 1914-18 r. Front macedoński, ciągnący się od Albanii do ujścia rz. Strumy, obsadzony był przez cztery armie bułgarskie (w tym 22 bataliony i 72 baterie niemieckie), liczące 400 000 żołnierzy pod dowództwem gen. N. Żekowa (od 18 IX 1918 r. gen. G. Todorowa). Dowódca wojsk alianckich, gen. L. Franchet d'Esperey, dysponował armią 619 000 żołnierzy (8 dywizji francuskich, 4 brytyjskie, 7 serbskich, 8 greckich i l włoska). 15 IX 1918 r., o godz. 6, po trzydniowej nawale artyle- 269 ryjskiej ruszyło natarcie alianckie. Francuskie 1 serbskie dywizje, atakując w centrum frontu między rz. Crną i Wardarem, przełamały go na odcinku Dobropolje na szerokości 25 km, zdo- bywając Kanarite, Yeternik i Kravice. Pozycje bułgarskie na skrzydłach frontu utrzymały się, odpierając ataki aliantów. Odparte też został ataki na silną pozycję na górze Sokół (1822 m n.p.m.) w masywie Kajmakćalan na zach. od Dobropolja, obsadzoną przez 10 pp z bułgarskiej 2 DP, wzmocniony niemiecką kompanią ckm-ów. Po południu zaatakowała Sokół serbska dywizja „Drina", ale odparto ją silnym ogniem. Drugi atak Serbów i francuskiej 122 DP uwieńczyło jednak powodzenie o godz. 21; gdy obrońcom zabrakło amunicji, alianci zdobyli pozycję. Straty bułgarsko- niemieckie wyniosły ok. 900 zabitych i rannych, z pułku pozostało 2 oficerów i 86 żołnierzy. 326. Wyprawa płk. Stephena Wattsa Kearny do Kalifornii w 1846 r._______________ W 1846 r. amerykański płk St. W. Kearny zorganizował w Forcie Leavenworth, w Missouri, oddział ochotników, tzw. Armię Zachód - 1658 ludzi z 16 działami i jeszcze przed wybuchem wojny z Meksykiem wyruszył na podbój jego terytoriów. Po przekroczeniu granicy Nowego Meksyku zdobył 18 VIII 1846 r. - po przekupieniu gubernatora - m. Santa Fe bronione przez ok. 4000 Meksykanów i bez dalszych przeszkód szedł na zachód do Kalifornii. W tym czasie w Kalifornii wybuchły walki, wywołane proklamowaniem niepodległości przez osadników amery- kańskich pod przywództwem kpt. J. Ch. Fremon- ta. Płk Kearny po przybyciu rozbił 6 XII 1846 r. oddziały meksykańskie w bitwie pod San Pas- qual i toczył walki do I 1847 r., kiedy to meksy- kański gubernator Kalifornii Pio Pico skapitulował. 270 327. Bitwa nad rz. Kałką - 31 V 1223 r. Mongolskie podboje w 1206-1527 r. W IV 1223 r. wojska południoworuskich książąt idących na pomoc chanowi Połowców - Kotiano- wi - przeprawiły się przez Dniepr i ruszyły na wsch., rozbijając pod drodze przednią straż mon- golską. Za rz. Kałką (dopływ rz. Kalmius, wpadającej do Morza Azowskiego) oczekiwały ich główne siły mongolskie, dowodzone przez Dżebe i Subudeja. W wojsku ruskim nie było jednolitego dowództwa, Ks. halicki Mścisław Udały, a z nim inni książęta - z wyjątkiem wielkiego ks. kijowskiego Mścisława Romanowicza - forsowali Kałkę i kolejno wchodzili w bój. Mongołowie początkowo cofnęli się, a potem uderzyli na oddziały ruskie, które zdążyły się przeprawić; atakowali je ze wszystkich stron. Pułki halickie, wołyńskie ks. Da-niły i inne cofały się z ogromnymi stratami, a ścigający ich Mongołowie przeprawili się przez rzekę i otoczyli obóz kijowian. Po trzech dniach walki Mścisław Romanowicz, zapewniwszy sobie swobodne odejście, poddał się. Po opuszczeniu obozu wojsko kijowskie zostało zdradziecko wymordowane przez Mongołów; zginęło sześciu książąt ruskich i ok. 10 000 wojowników. 328. Oswobodzenie Kambodży - 10 l 1979 r. W 1970 r. skrajna prawica dokonała zamachu stanu w Kambodży, usunięto ks. Norodoma Sihanouka i szefem państwa został Chang Heng, którego z kolei zastąpił w 1972 r. gen. Łon Nol; rozpoczął on akcję antywietnamską i wezwał wojska amerykańskie i sajgońskie do Kambodży. 3 V 1970 r., zebrał się w Pekinie Kongres Narodowy Kambodży, który powołał Zjednoczony Front Narodowy Kambodży (FUNK) i utworzył Królewski Rząd Jedności Narodowej z ks. Noro- domem Sihanoukiem na czele; wezwał on naród 271 do walki. W 1970-72 r. oddziały partyzanckie FUNK toczyły w Kambodży walki z wojskami rządowymi, amerykańskimi i sajgońskimi, opanowując w 1973 r. ok. 50% powierzchni kraju. 17 IV 1975 r. oddziały FUNK zdobyły stolicę -Phnom Penh i wkrótce opanowały cały kraj. W IV 1976 r. ks. Sihanouka zastąpił Khieu Sam-phan, a wicepremierem i ministrem spraw zagranicznych został Poi Pot. Byli oni realizatorami skrajnych teorii maoistowskich; zlikwidowano szkoły średnie i wyższe, zniesiono wynagrodzenie za pracę, przesiedlono ludność z miast na wieś, dokonywano masakr, powodując śmierć ok. 3 min ludzi, dokonywano prowokacji antywietnamskich. W 1978 r. powstał Zjednoczony Front Ocalenia Narodowego Kambodży i rozpoczęła się działalność partyzantów. 10 I 1979 r. proklamowano Kampuczańską Republikę Ludową z Heng Sam-rinem na czele; wezwał on wojska wietnamskie, które wkroczyły do Kambodży dla ochrony republiki. Zwolennicy Poi Pota przeszli do partyzantki. 329. Rebelia w płn.-zach. Kanadzie w 1885 r. Metysi ze środkowej Kanady, zaagitowani przez „nawiedzonego Duchem Bożym" G. Dumonta, porzucili swoje gospodarstwa i ruszyli za nim na zachód, zatrzymując się w Saskatchewan. Gdy w III 1885 r. przybyli tam imigranci z Ontario i znaleźli się w nędzy - Metysi wykorzystali sytuację i sprowokowali zamieszki; jednocześnie ich delegacja udała się do USA, do stanu Montana, do popularnego duchowego przywódcy Metysów - L. Riela i uzyskała jego zgodę na przyjazd do Saskatchewan i objęcie przywództwa ruchu. G. Dumont został adiutantem Riela. Riel wysłał petycję do rządu w Ottawie, żądając przekazania ziemi Metysom, przekształcenia terytorium w prowincję i budowy linii kolejowej z Saskatchewan do Zatoki Hudsona, ale jednocześnie organi- 272 zował secesję terytorium Saskatchewan. Mając niewielkie siły zaagitował 20-tysięczną społeczność Indian z ich wodzem Wielkim Niedźwiedziem. Wegetowali oni w rezerwatach i stęsknieni byli, tak jak i Metysi, za wolnym życiem nomadów, więc na wezwanie Riela z zapałem wykopali topór wojenny. Zaalarmowany rząd w Ottawie, zorganizował ekspedycję wojskową - 8000 żołnierzy pod dowództwem gen. F. D. Middletona. Wojsko przybyło do Winnipeg 27 III, a w początkach IV 1885 r. w utarczce przy Fish Creek rozbito powstańcze zgrupowanie. Dumont 1 Wielki Niedźwiedź zdołali ujść, a Riel został ujęty, oskarżony o zdradę stanu i skazany na śmierć. Został stracony 16 XI 1885 r. w m. Regina. Dla uczestników buntu ogłoszono amnestię. 330. Bitwa pod Kannami, w Italii - 2 VIII 216 r. p.n.e.____________ II wojna punicka w 218-201 r. p.n.e. Pretekstem dla Rzymu dla wypowiedzenia wojny Kartaginie było zdobycie przez Hannibala w 219 r. p.n.e. portu Sagunt, sprzymierzonego z Rzymem, leżącego na wsch. wybrzeżu Hiszpanii. Hannibal uprzedzając akcję Rzymu wyruszył z Hiszpanii z wielką armią, przekroczył z wielkim trudem i ogromnymi stratami Pireneje i Alpy i zszedł na Nizinę Padańską w Górnej Italii; zostało mu 20 tyś. piechoty i 6 tyś. jazdy. Gdy nad rz. Trebbią pobił rzymską armię - wybuchło powszechne powstanie plemion celtyckich, poważnie zasilając jego armię. Po kolejnym zwycięstwie nad Rzymianami w 217 r. nad Jeziorem Trazymeń-skim stanął po Kannami, nad rz. Ofanto, w płd. Italii, do decydującej bitwy z Rzymianami. Armia Hannibala wzrosła w międzyczasie do 40 000 piechoty i 6000 jazdy, a armia rzymska liczyła 80 000 piechoty i 6000 jazdy, dowodzili konsulo- 273 wie: Warro i Emiliusz Paulus. W centrum szyku rzymskiego stanęło 70 000 piechoty, a na skrzydłach jazda; w pierwszej linii - lekka piechota. Podobny był szyk u Hannibala, za lekką piechotą kartagińską stanęła w centrum piechota Celtów i Iberów, po obu jej stronach ciężkozbrojna pie- chota libijska, na prawym skrzydle numidyjska jazda Maharbala, na lewym - ciężka jazda karta- gińską Hasdrubala; Hannibal dowodził w centrum. Rzymianie uderzyli na centrum, które wygięło się, ale nie pękło; w tym samym czasie Hasdrubal rozbił jazdę Paulusa i uderzył od tyłu na walczącą z Maharbalem jazdę Warrona. Gdy skrzydło Warrona zostało rozbite - Hannibal wpuścił głęboko Rzymian w swoje wygięte centrum i rzucił na ich boki libijską piechotę. Otoczeni Rzymianie ponieśli ogromne straty, ok. 70 000 (50 000 zabitych i 23 000 jeńców), ujść zdołało zaledwie ok. 14 000; Kartagińczycy stracili ok. 8000. Bitwa ta jest klasycznym przykładem dwustronnego okrążenia nieprzyjaciela w celu całkowitego jego zniszczenia. Utarczka pod Kansambong, w Korei -30 VI 1937 r. zob. 349 331. Zajęcie Kantonu przez komunistów - 14X1949 r. ____________________ ni wojna rewolucyjna w Chinach w 1946-49 r. W dn. 17/18 VII 1949 r. ruszyła letnia ofensywa Armii Ludowo- Wyzwoleńczej. II Armia Polowa gen. Liu Po-czenga przerwała front wojsk kuo- mintangowskich na pograniczu prow. Hunan i Kuangtung i 6 X zajęła Czaoczou, a następnie wdarła się między wojska gen. Pai Czung-si a ugrupowanie kuomintangowskie w Kantonie i uderzyła prawym skrzydłem od strony płd.-zach., a lewym - na umocnienia wokół Kantonu, od strony płn. W wyniku koncentrycznego ataku 274 Kanton został 14 X 1949 r. zdobyty, a przebywa- jący w nim rząd nacjonalistyczny przeniósł się pospiesznie do Czungcingu. 332. Atak izraelski na m. Karame - 21/22 III 1968 r.___________________ Wschodnią część doliny Jordanu zamieszkiwało ok. 200 000 Arabów, w większości uchodźców z Palestyny; z tego terenu* komandosi z organizacji bojowej al-Fatah dokonywali ustawicznie wypadów na tereny zajęte przez Izrael, na zach. brzeg Jordanu. 21/22 III 1968 r. wojska izraelskie przeprowadziły akcję represyjną - dwie brygady, wsparte czołgami, wtargnęły do Jordanii kierując się na główną bazę al-Fatah w m. Karame i dokonując jednocześnie desantu komandosów na śmigłowcach. W zaciętych walkach z żołnierzami jordańskimi i komandosami al- Fatah Izraelczycy zajęli miasto, zniszczyli bazę palestyńską, po czym wycofali się. Oficjalnie podane straty wyniosły: izraelskie - 22 zabitych i 3 rannych, jordańsko-palestyńskie - ok. 130 zabitych i rannych. 333. Bitwa pod Karpenlssl - 20 VIII 1823 r.____ Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. 8-tysięczna armia turecka wdarła się w VIII 1823 r. przez dolinę Acheloos do zachodniej Grecji. Dowodził nią Mustafa Pasza. W straży przedniej dowodzonej przez Dżellad-Din Beja było 4000 Mirditów (katolickich Albańczyków), najwierniejszych sług sułtana. Gdy stanęli oni obozem przed Karpanissi - Grecy postanowili napaść na nich. Markos Botsaris z 350 Suliotami miał przedostać się do obozu, a równocześnie oddział górali z wiosek Nosimo i Tranachorio miał zaatakować Turków z zewnątrz. W nocy na 20 VIII 1823 r. Botsaris z Suliotami wkradł się do obozu tureckiego, ale górale zawiedli, więc Mar- 275 kos po daremnym wyczekiwaniu rozpoczął akcję bojową; zaczęła się rzeź śpiących Turków. W całonocnej bitwie w obozie Turcy stracili ok. 800 ludzi, a Grecy 13 zabitych i 27 rannych; wśród zabitych znalazł się niestety sławny dowódca powstańców - Markos Botsaris. 334. Zdobycie Karsu przez Seldżuków w 1064 r. Armeński gród Kars, leżący przy głównej magistrali tranzytowej do Trapezuntu, stał się z czasem ośrodkiem handlu, a po zajęciu przez Cesarstwo Bizantyjskie w 1042-45 większości prowincji armeńskich i utworzeniu z nich wasalnych księstw -stał się stolicą księstwa Karsu. Napływający z Azji Środkowej Seldżucy od 1034 r. zaczęli najeżdżać Armenię, wobec czego wzmocniono obwarowania grodów i miast, m. in. i Karsu, budując w nim silną warownię. Pokonana przez Seldżuków Gruzja sprzymierzyła się z nimi, otwierając im drogę do pogranicznych księstw armeńskich - Lohri i Karsu. W trzecim z kolei najeździe, w 1054 r., Seldżucy pod wodzą sułtana Togrul Bega zburzyli miasto Kars i doszli aż do warowni Malaz-girt, którą przez pewien czas bezskutecznie oblegali. Ostatni władca Karsu, ks. Gagik Abas, usiłował ratować swoje państwo przekazaniem go pod opiekę Bizancjum, ale cesarz Konstantyn X nie docenił narastającego niebezpieczeństwa i nie wykazał zainteresowania losem Karsu. Po sułtanie Togrulu nastał utalentowany wódz - Alp Arslan. W 1064 r. ruszył on przez Gruzję na płd., spustoszył księstwo Lohri, a 6 VI 1064 r., zdobył bohatersko bronione miasto i twierdzę Kars; miasto spalił, a mieszkańców wyciął. Seldżucy opanowali całe księstwo Karsu i stanęli na granicy cesarstwa. Upadek Armenii, tego potężnego bastionu chrześcijańskiego, stał się początkiem upadku Bizancjum. 335. Zdobycie Katalonii - 23 XII 1938-9 II 1939 r. Wojna domowa w Hiszpanii w 1936-39 r. W początkach III 1938 r. rebelianci uderzyli z rejonu Saragossy na płd. wsch. i wyzyskując za- skoczenie i przewagę sił dotarli 15 IV do Am- post, nad morzem, odcinając Katalonię. Dysponowali oni ok. 300 000 żołnierzy (26,5 dywizji), 950 działami, 250 czołgami i samochodami pancernymi i 500 samolotami. Katalonii broniła Grupa Armii pod dowództwem gen. J. Sarrabii, licząca 170 000 żołnierzy (21 dywizji), z 270 działami, 50 czołgami i 134 samolotami; Armia „Wschód", płk. J. Perea broniła frontu od Pirenejów do m. Balaguer, a Armia „Ebro" gen. G. J. Modesto - frontu wzdłuż rz. Segre i Ebro do morza. 23 XII 1938 r. rebelianci rozpoczęli ofensywę z przyczółków w rejonie Seros i Tremp, nad rz. Segre i po zaciekłych walkach przerwali front na szerokości 120 km, posuwając się w głąb na 100 km; 26 I 1939 r. Barcelona została oddana rebeliantom bez walki. Resztki armii republikańskiej - 53 000 żołnierzy i setki tysięcy uciekinierów cywilnych uszły w okresie do 9 II 1939 r. do Francji, gdzie żołnierze zostali internowani. 336. Obrona Kępy Oksywskiej - 13-19 IX 1939 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Kępa Oksywska jest wysokim płaskowyżem o po- wierzchni ok. 25 km2, częściowo zalesionym, z polami ornymi i nieużytkami, z jarami, z kilkoma drobnymi osiedlami i przedmieściem Gdyni - Oksywiem, oddzielonym od śródmieścia basenem portowym. Od zach. i płn. osłania Kępę szeroki na 2-5 km pas błot i torfowisk. Na Kępę prowadzą jedynie trzy drogi. Do połowy 1939 r. była tu baza marynarki wojennej z warsztatami i magazynami. Załoga liczyła 1316 żołnierzy. 276 277 Od l IX 1939 r. nacierał z rejonu Bytowa i Lę- borka w kierunku Gdyni korpus gen. L. Kaupi- scha z 4 A niemieckiej gen. G. von Kluge, liczą- cy 27 600 żołnierzy, a z Sopotu brygada gen. F. Eberhardta - 12 000 żołnierzy. Pod naporem Niemców dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża -płk S. Dąbek z 14 700 żołnierzami wycofał się na przedpole Gdyni; sam z częścią wojska przeszedł na Kępę Oksywską. Teren Kępy był bezustannie bombardowany przez lotnictwo i okręty wojenne. 9 IX Niemcy zajęli Puck, a 10 IX Redę; obrońcy tego odcinka - 1140 żołnierzy - wycofali się na Kępę. Z Redy Niemcy dotarli do pm. skraju Kępy, zajmując 10 IX osiedla Mosty i Kazimierz. O te miejscowości rozgorzały zaciekłe walki; żołnierzy polskich wspomagały 3 trałowce, baterie cyplowe z Helu i bateria „Cannet" z Oksywia. Zabudowania przechodziły z rąk do rąk. Płk Dąbek dla ratowania sytuacji przerzucił na Kępę oddziały broniące Gdyni, oddając miasto Niemcom; zajęli je oni 14 IX 1939 r. Siły polskie na Kępie wzrosły do 7500 żołnierzy, ale Niemcy dysponując przeważającymi siłami wdzierali się w głąb Kępy z płn. zach., z Kazimierza i z płd. Po 6 dniach walk Polakom pozostał już tylko skrawek wybrzeża. 19 IX, w ostatniej fazie walki płk Dąbek ostrzeliwał Niemców, a gdy żołnierze skapitulowali -strzałem z pistoletu odebrał sobie życie. Straty polskie w walkach o Gdynię i Kępę Oksywską wyniosły ok. 1700 zabitych i ok. 3200 rannych. Powstanie w Kherrata, w Algierii -8- 15 V 1945 r. zob. 16 337. Wyprawa kijowska - 26 IV-21 IX 1920 r. Wojna polsko-radziecka w 1919-20 r. Wykorzystując chaos powstały w Rosji po wybuchu rewolucji, marsz. J. Piłsudski powziął ideę 278 utworzenia federacji Polski, Białorusi i Ukrainy, celem zabezpieczenia wschodniej granicy Polski. 26 IV 1920 r. Polska uznała niepodległość Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL) i dyrektoriat atamana S. Petlury za zwierzchnią władzę państwa; w tymże dniu naczelny wódz armii polskiej i ataman Petlura opublikowali odezwę do obywateli URL, zawiadamiającą o decyzji rządu polskiego okazania Ukrainie pomocy wojskowej w walce z wojskami rosyjskimi. Polskie wojska miały ustąpić z Ukrainy po objęciu władzy przez prawowity rząd URL. Do 23 IV 1920 r. skoncentrowano na granicy Ukrainy trzy armie polskie: 2 A gen. A. Listowskiego (28 batalionów, 3 szwadrony, 9 baterii) miała za zadanie uderzenie na Berdyczów, 3 A gen. Rydza-Śmigłego (42 bataliony, 53 szwadrony,43 baterie) miała uderzyć na Żytomierz, 6 A gen. W. Iwaszkiewicza (39 batalionów, 8 szwadronów, 35 baterii) miała zabezpieczać od płd. działania 3 A. Siły polskie liczyły łącznie 60 000 żołnierzy. W składzie 2 A znajdowała się dywizja ukraińska, a w 6 A -ukraińska grupa bojowa. Po stronie rosyjskiej stały dwie armie; 12 Armia S. Mieżeninowa i 14 -H. Uborewicza, liczące łącznie 55 033 żołnierzy. 26 IV 1920 r. ruszyła polska ofensywa i tegoż dnia zdobyto Żytomierz, 27 IV - Berdyczów, Korosteń i Bar. 12 A została rozbita, tracąc 15 000 jeńców i 80 dział, l V wojska polskie zajęty Winnicę, a 2 V - Fastów, biorąc 25 000 jeńców i 120 dział. Resztki armii rosyjskiej wycofały się za Dniepr i 8 V wojska polskie bez oporu wkroczyły do Kijowa. W powiązaniu z wyprawą kijowską Grupa Poleska płk. Sikorskiego przeprowadziła tzw. operację mozyrską, zajmując 6 II Mozyrz, Kalenkowicze i 9 V - Rzeczycę, przerywając tym samym linię komunikacyjną płn.-płd. Ludność Ukrainy ulegając propagandzie komunistycznej uwierzyła, że celem Polski jest przywrócę- 279 nie obszarnikom majątków na Ukrainie i nie poparła Petlury, a dowództwo rosyjskie pospiesz- nie uzupełniało 12 i 14 Armię, tworzyło grupę J. E. Jakira i formowało l Konną Armię Budion- nego jako grupę uderzeniową. 5 VI wojska rosyj- skie rozpoczęły ofensywę: 12 Armia natarła czołowo na Kijów i została odparta, a l Konna Armia S. M. Budionnego przerwała front nad Skwirą, na płd. od Kijowa, kierując się na tyły 3 A polskiej. Gdy i 12 Armia przerwała front nad Zbruczem i zagroziła 3 A od płn. - wojska polskie 9 VI opuściły Kijów i rozpoczęły odwrót, zwycięsko likwidując próby okrążenia. Budionny i 12 Armia zostali pobici w rejonie Dubna i Brodów; przegrana ich z 6 A polską 27 VII pod Toporowem udaremniła pierwszą próbę przedarcia się na Lwów, a drugą - 17 VIII powstrzymano już pod samym miastem. 18 VIII 12 i 13 DP i jazda płk. Rómmla zadały Budionnemu ciężką porażkę, zawrócił on na Lublin. 21 VIII 6 A polska rozpoczęła natarcie i zajęła Stryj; 14 Armia rosyjska pobita cofnęła się. 28 VIII Budionny poniósł klęskę pod Grabowcem k. Hrubieszowa w walce z 2 DP Legionów. 29 VIII Budionny napadł na Zamość, który bronił się przez 3 dni; 10 i 13 Dywizje pościgowe dopadły Budionnego i zadały mu klęskę, on sam uciekł z 3000 jeźdźców, a 5 IX resztki te zostały rozbite i przepędzone za Bug. 13 IX wojska polskie zajęły Włodzimierz i Kowel, 16 IX Łuck i Równe, a 21 IX osiągnęły linię rz. Zbrucz, kończąc zwycięsko kampanię. 338. Bitwa pod Kircholmem (Salaspils) - 27 IX 1605 r.___________________ Wojna polsko-szwedzka w 1600-10 r. Hetman J. K. Chodkiewicz przybywszy z 3110 jazdy i 1040 piechoty, z 7 działami, na odsiecz obleganej przez Szwedów Rygi, stanął obozem pod Kircholmem, nad Dźwiną, w pobliżu Rygi. Ze względu na liczebną przewagę Szwedów (2425 rajtarów, 8300 piechoty i 11 dział) dowodzonych przez króla Karola IX, Chodkiewicz zdecydował się stoczyć bitwę obronno-zaczepną. Ustawił wojsko na wzgórzu, w trzech rzutach: w centrum, w I rzucie 2 roty piechoty, 5 dział i 300 husarzy pod dowództwem por. W. Woyno, w II rzucie 300 rajtarów, w III rzucie 400 husarzy pod dowództwem T. Łąckiego, na lewym skrzydle 350Tatarów pod dowództwem por. T. Dąbrowy, 300 husarzy, 400 Kozaków, 100 wolontariuszy; naprawym skrzydle, pod dowództwem J. P. Sa- piehy, w trzech rzutach 650 husarzy i 100 wolon- tariuszy. Lewe skrzydło polskie osłaniała rz. Dźwiną i rozłożony nad nią otaborowany obóz, przy którym stały 4 lekkie chorągwie T. Dąbrowy i 2 działa. Karol IX, który przybył po całonocnym marszu w ulewnej burzy, szykował się na przeciwległym wzgórzu, odległym o ok. l km, również z zamiarem stoczenia bitwy obronno-zaczepnej; w I rzucie ustawił 7 regimentów piechoty w linii opartej prawym skrzydłem o zabudowania Kircholmu, a za nią, w lukach - 6 regimentów rajtarii. W II rzucie było 5 regimentów piechoty, l regiment rajtarii i za nimi 5 regimentów rajtarii jako od- wód. Chodkiewicz, chcąc sprowokować Szwedów do natarcia, rozpoczął bitwę harcami. Chorągwie Dąbrowy wdały się w bój i po 3 godzinach walki rzuciły się do pozorowanej ucieczki, a wówczas cały I rzut szwedzki gwałtownie natarł, oddalając się o l km od II rzutu. Zmieszany nagłym ogniem dział i piechoty, rozbity został kontratakiem Woyny i rajtarii kurlandzkiej, zanim II rzut przyszedł z pomocą. Jednocześnie, osłonięta kurzawą, uderzyła husaria Dąbrowy; po rozbiciu rajtarów wpadła na II rzut piechoty i zmusiła go do ucieczki. Karol IX zaczął organizować obronę w zabudowaniach Kircholmu, a dla osłony prze- 281 280 grupowania rzucił na skrzydło Sapiehy pozostałe 5 kornetów. Chodkiewicz uruchomił odwód, który dwiema szarżami rozbił lewe skrzydło szwedzkie i wyszedł na tyły piechoty, wywołując panikę. Nastąpiło ogólne natarcie i pościg. Zginęło ok. 6000 Szwedów, wielu utonęło, wielu dostało się do niewoli, a rozproszonych wymordowała ludność. Karol IX, ranny, uszedł z kilkuset jeźdźcami. Straty polskie wyniosły ok. 100 zabitych i wielu rannych. Bitwa ta była przykładem mistrzowskiego dowodzenia. 339. Bitwa pod Kłuszynem - 4 VII 1610 r._____ Polska i szwedzka interwencja w Rosji w 1610 r. Wojsko polskie - 7500 jazdy, 1000 piechoty i 4000 Kozaków, pod wodzą hetmana St. Żółkiewskiego - blokowało w Carewom Zajmiszczu wojewodę I. Wałujewa (8000 żołnierzy), który usiłował dać odsiecz Smoleńskowi, obleganemu przez króla Zygmunta III. Z Kaługi wyruszył na pomoc Wałujewowi Dymitr Szujski z 30 000 żołnierzy oraz z posiłkami szwedzkimi Pontusa de la Gardie i E. Horna, z 5000 żołnierzy szkockich. Żółkiewski zostawił 700 jazdy, 800 piechoty, Kozaków i działa, by 3 VII z 6800 jazdy, 200 piechoty i dwoma działami wyruszyć po kryjomu naprzeciw nadciągającej odsieczy. Maszerując nocą spotkał niespodziewanie pod Kłuszynem (150 km na zach. od Moskwy) wojska Szujskiego. Wojska moskiewskie i szwedzkie biwakowały w dwóch oddalonych od siebie obozach, za opłot- kami wsi Prieczystoje. Żółkiewski postanowił pobić wpierw słabo uzbrojone wojska moskiewskie, a po sprowadzeniu dział i piechoty - szwedzkie. Naprzeciw obozu rosyjskiego ustawił centrum - 2 pułki ciężkiej jazdy w dwóch rzutach, prawe skrzydło - chorąg- 282 wie kozackie, również w dwóch rzutach, a naprzeciw obozu Szwedów lewe skrzydło - własny pułk jazdy, w dwóch rzutach, pod wodzą ks. J. Poryc-kiego i w lewo od niego piechotę kozacką; w tyle stanął silny odwód. Szykując drogę do natarcia hetman kazał podpalić Prieczystoje i płoty. Na widok ognia Szujski i Szwedzi wyprowadzili wojsko z obozów. Szujski po odparciu wielu szarż, po trzech godzinach walki zmuszony został do odwrotu pod Kłuszyn. Jazda ks. Poryckiego wiążąca w tym czasie Szwedów poniosła ciężkie straty i dopiero gdy sprowadzono działa i piechotę, zmuszono Szwedów do odwrotu. Tymczasem Szujski wrócił, umocnił się w obozie we wsi Pirniewo i na nowo podjął walkę, broniła się też część Szwedów, ale bez dowódców i wkrótce skapitulowała. Osamotniony Szujski wycofał się w stronę Kaługi, a Żółkiewski powrócił pod Care-wo Zajmiszcze i skłonił Wałujewa do kapitulacji. Bitwa ta jest przykładem działania po liniach wewnętrznych, zaskoczenia i zastosowania ekonomii sił. 340. Bitwa pod Kockiem - 2-5 X 1939 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Po przełamaniu 10 IX pod Wizną polskiej obrony na Narwi XIX KPanc. gen. H. Guderiana skiero- wał się na płd. wschód, a równocześnie na połud- niu XXII KPanc. gen. P. von Kleista nacierał od rz. San na płn. wschód Niemcy zamierzali wziąć w kleszcze armie polskie na wschodzie kraju. W tej sytuacji gen. Fr. Kleeberg, organizujący w Brześciu nad Bugiem Grupę Operacyjną „Pole- sie", otrzymał rozkazy obrony Polesia na linii Brześć-Pińsk, aby zabezpieczyć odwrót armii polskich. Z braku sił obsadzone zostały jedynie punkty oporu, z których najważniejszymi były Brześć i Kobryń. Twierdza Brześć padła po walce 17 IX, a Kobryń opuszczony został 18 IX. Tym- 283 czasem 17 IX wkroczyły do Polski wojska radzieckie, a 18 IX opuściły Polskę rząd i Naczelny Wódz. Pozostawiony samemu sobie gen. Klee-berg wycofał się z Polesia w rejon: Kamień Ko-szyrski- Włodawa, skąd zdecydował się ruszyć ku Warszawie. W międzyczasie Warszawa skapitulowała 28 IX i gen. Kleeberg postanowił przedrzeć się w Góry Świętokrzyskie, l X Samodzielna Grupa Operacyjna (SGO) „Polesie", licząca 17 000 żołnierzy, doszła do Kocka; niemiecka 13 DZmot. stała w rejonie Kock-Lubartów, zagradzając drogę. Bitwa rozpoczęła się na zach. od Kocka 2 X atakiem niemieckim na miasto. Atak załamał się i Polacy przeszli do przeciwnatarcia. 3 X polska kawaleria i 50 DP wznowiły atak, ale walka została nierozstrzygnięta. 4 X niemiecka 13 DZmot. nacierała w rejonie Woli Gułowskiej, a na plac boju spieszyła 29 DZmot. 4 X bitwa zaczęła wchodzić w stadium krytyczne; gen. Kleeberg postanowił uderzyć większością swych sił na 13 DZmot. i zniszczyć ją przed nadejściem 29 DZmot. 5 X Polacy odbili Wolę Gułowską, zadając Niemcom ciężkie straty. Niemieckie kontrataki załamały się i dowódca 13 DZmot., gen. H. Otto, ratując dywizję przed zniszczeniem, zarządził odwrót. Polakom wyczerpywała się amunicja, a na pole walki wkraczała 29 DZmot. gen. J. Lemelsena. Brak amunicji uniemożliwił Polakom dalszą walkę, wszczęto rokowania i 6 X SGO „Polesie" skapitulowała. Do niewoli dostało się 16 862 żołnierzy, poległo - 257. 341. Wojna domowa w Kolumbii w 1899-1902 r. W zastępstwie chorego prezydenta M. San- clemente władzę w Kolumbii sprawował wiceprezydent J. M. Marroąuin. Dążył on do dyktatury, a tymczasem w kraju rosła inflacja i wzmagał się kryzys ekonomiczny; kraj wymagał głębo- 284 kich reform. W VI 1899 r. liberałowie podjęli próbę buntu, lecz zostali rozgromieni, a rząd wprowadził 18 X stan wyjątkowy, co doprowadziło do wybuchu strasznej wojny domowej. Wojna konserwatywnego rządu z liberałami ogarnęła wkrótce cały kraj. Armie maszerowały, walczyły i gruntownie rujnowały kraj. Wojska rządowe wygrały bitwę pod Bucaramanga i Potonegro (11- 26 V 1900 r.), liberałowie zwyciężyli w bitwie na rz. Peratonco 16 XII 1899 r. i odparli atak na m. Chita, w Andach 15 I 1901 r. Klęska wojsk rządowych w departamencie Panama, gdzie w oblężonym przez liberałów m. Aąuadulce skapitulowało 30 VII 1902 r. 3500 żołnierzy, 13 generałów i 500 oficerów - skłoniło rząd do rokowań, przy pośrednictwie USA. 21 XI 1902 r., na pokładzie krążownika USA „Wisconsin" obie strony podpisały układ kończący wojnę, nazwaną później „wojną 1000 dni". Komuna Paryska - 18 Ul-28 V 1871 r. zob. 526 342. Oblężenie Konstantynopola przez Arabów w 717/18 r.____________________ Zacięta konkurencja handlowa bizantyjsko-arab- ska doprowadziła w 717 r. do wojny, do której obie strony starannie się przez dwa lata przygoto- wywały. Latem 716 r. wojsko arabskie pod do- wództwem brata kalifa - Maslamy ibn Abd al- -Malika zgromadziło się w Dabig, blisko Aleppo, przezimowało tam i wiosną ruszyło naprzód. Po zdobyciu Pergamonu Maslama przeszedł Hel- lespont i 15 VIII 717 r. stanął przed Konstan- tynopolem, zakładając obóz warowny. Flota arab- ska — 1800 okrętów pod dowództwem Sulejmana - podpłynęła l IX pod mury miasta. 3 IX galery bizantyjskie niespodziewanym wypadem zaatakowały 20 okrętów arabskiej tylnej straży, niszcząc kilkanaście z nich „ogniem greckim". Liczne 285 szturmy Arabów załamywały się na potężnych murach, a wkrótce nastąpiła niezwykle ostra zima - 100 dni śniegów i mrozów. Greckie okręty przecinały szlaki zaopatrzenia, nastąpił głód, armia demoralizowała się. Wiosną 718 r. 400 ciężkich okrętów i 360 pojazdów z zaopatrzeniem z Egiptu dotarło do brzegów Bosforu. Wielu marynarzy - chrześcijańskich Koptów - uciekło do Konstanty- nopola i cesarz Leon III za ich radą uderzył znienacka na tę flotę, niszcząc ją „ogniem grec- kim". Armia arabska, wygłodzona, nękana napadami zbrojnych oddziałów greckich i latem 718 r. zaatakowana przez Bułgarów - zrezygnowała z oblężenia. 15 VIII 718 r. Maslama wycofał się do Azji Mniejszej z armią, a flota jego zniszczona została przez liczne burze na Morzu Marmara i Morzu Egejskim. 343. Zdobycie Konstantynopola przez krzyżowców - 13 IV 1204 r._______ W 1198 r. papież Innocenty III zainicjował nową, czwartą z kolei krucjatę. Ok. 20 000 krzyżowców zebrało się w Wenecji, a ponieważ nie byli w stanie zapłacić w całości kosztów transportu - doża E. Dandolo zobowiązał ich do zdobycia dla Wenecji należącego do Węgier m. Zadar. Było to pierwsze odchylenie od idei krucjaty. Wiosną 1202 r. uciekł do Włoch, zbiegłszy z więzienia, ks. Aleksy Angelos, syn więzionego ces. bizantyjskiego Izaaka II. Szukając pomocy, zawarł on umowę z krzyżowcami, zobowiązując się za pomoc w przywróceniu jego ojcu tronu wypłacić 200 000 srebrnych monet, utrzymywać przez rok flotę krzyżowców i wysłać 10 000 żołnierzy na zdobycie Ziemi Świętej. Flota krzyżowców wyruszyła 23 V 1203 r. i 24 VI zjawiła się przed Konstantynopolem. Zdobyto Galatę, zerwano łańcuch zamykający dostęp do Zatoki Złotego Rogu, okręty wpłynęły do portu 286 i pomimo rozpaczliwego oporu nielicznego garnizonu - krzyżowcy zdobyli 17 VII stolicę. Aleksy III uciekł, a tron odzyskał Izaak II wraz z synem Aleksym IV. Aleksy zapłacił krzyżowcom pierwszą ratę - 100 000 marek ściągniętych z mieszkańców. Ludność, wzburzona podatkami, tyranią łacinników i grabieżą, zbuntowała się w 1204 r.; Aleksy IV został zabity, a cesarz Izaak II zmarł w więzieniu. Cesarzem obrano Aleksego V Murzuflosa, zięcia Aleksego III. W tej sytuacji zebrani pod murami krzyżowcy zawarli w III 1204 r. układ z Wenecjanami o podziale Cesarstwa, po czym 9 IV rozpoczęli szturm i w nocy z 12 na 13 IV wdarli się do miasta, paląc, mordując i rabując. Cesarz Aleksy V uciekł. Krzyżowcy osadzili na tronie jednego z rycerzy, uczestniczących w krucjacie - hr. Flandrii Baldwina, a Cesarstwo podzielili między siebie na drobne księstwa. 344. Upadek Konstantynopola - 29 V 1453 r. W połowie XV w. teren Cesarstwa Bizantyjskiego ograniczał się jedynie do Konstantynopola z najbliższą okolicą i części Peloponezu; miasto otoczone było posiadłościami tureckimi i łączność ze światem utrzymywało jedynie drogą morską. Zbliżał się koniec Cesarstwa, a świat chrześcijański pozostawał głuchy na jego apele o pomoc. W IV 1453 r. około 100-tysięczna armia turecka pod wodzą sułtana Mehmeda II, z flotą ok. 300 okrętów, przystąpiła do oblężenia miasta, blokując je równocześnie od strony morza. Cesarz Konstantyn XI Paleolog dysponował jedynie 9000 żołnierzy i marynarzy, co nie starczyło na obsadzenie 20,5 km długich murów, tym bardziej, że po kilku nieudanych szturmach Turcy zorientowali się w sytuacji i przetransportowali na walcach 72 statki lądem na zamkniętą łańcuchem Zatokę Złotego Rogu, zamykając pierścień oblężenia i odciągając z frontu lądowego część żołnie- 287 rży nad zatokę. Cesarz liczył na potęgę murów, ale Turcy posiadali olbrzymie działo o pociskach wagi ok. 15 cetnarów, którym 21 V skruszyli część muru przy bramie Św. Romana. Po 3 tygodniach oblężenia i wielu bezowocnych szturmach Turcy ruszyli w nocy z 28 na 29 V do generalnego szturmu. Zaganos Pasza z janczara- mi wdarł się przez wyrwę przy bramie Św. Romana do wewnątrz i po zaciekłych walkach ulicznych Turcy opanowali miasto, rozpoczynając rzeź i rabunek. Cesarz, walczący na czele swego orszaku, poległ; odcięto mu głowę i zatknięto na kolumnie na placu Augusteon. 345. Bitwa na Morzu Koralowym - 7/8 V 1942 r. II wojna światowa w 1939-45 r. 5 V 1942 r. wyruszyła z bazy japońskiej w Raba- ulu, na Nowej Brytanii, flota desantowa z zamia- rem zdobycia bazy brytyjskiej Port Moresby na Nowej Gwinei, eskortowana przez 33 okręty wojenne wiceadm. T. Takagi. Operujący na Morzu Koralowym amerykański kontradm. F. Fletcher, powiadomiony rozpoznaniem lotniczym o flocie japońskiej, skierował się z 34 okrętami wojennymi przeciwko niej. 7 V 76 samolotów amerykańskich z lotniskowców „Yorktown" i „Lexington" odkryło i zaatakowało japoński lotniskowiec „Shoho", ubezpieczony przez 3 krążowniki i 6 niszczycieli; trafiony bombami lotniskowiec zatonął. W tym czasie 60 samolotów japońskich zniszczyło wzięty błędnie za lotniskowiec amerykański zbiornikowiec, oraz l niszczyciel. Floty, nie wiedząc o tym z powodu złej widoczności, znalazły się blisko siebie. 8 V amerykański zwiad lotniczy odkrył flotę japońską - 2 lotniskowce, 2 krążowniki i niszczy- ciele w odległości 333 km na płn. wsch. Natychmiast z amerykańskich lotniskowców wystarto- 288 wało 76 samolotów torpedowych, nurkowców i myśliwców, a jednocześnie z dwóch japońskich lotniskowców wystartowały samoloty do ataku na okręty amerykańskie. Lotniskowiec „Lexington" został trafiony 3 torpedami i kilkoma bombami i ciężko uszkodzony - zatopiony został przez amerykański niszczyciel. Zwrotniejszy „York-town" ocalał. Samoloty amerykańskie natomiast trafiały bombami i uszkodziły japoński lotniskowiec „Shokaku". Straty amerykańskie wyniosły ogółem l lotniskowiec, l niszczyciel, l zbiornikowiec i 33 samoloty, a japońskie - l lotniskowiec i 43 samoloty. Okręty nawodne nie nawiązały styczności. 346. Wojna chińsko-koreańska w 660-74 r. Na półwyspie koreańskim znajdowały się trzy królestwa: Koguryo w płn. zach. części, Silla we wschodniej i Paekche w płd. zach. W 660 r. 130-tysięczna armia chińska dynastii Tang pod dowództwem gen. Su Ting-fang, wraz ze sprzymierzoną 50-tysieczną armią królestwa Silla pod dowództwem gen. Kim Yu-sin, zaatakowały królestwo Paekche i 18 VII zdobyły jego stołeczną fortecę Sabi. Chińczycy pozostawili w Paekche 10 000 żołnierzy pod dowództwem gen. Liu Jen-yuan, mianowanego gubernatorem i odeszli z jeńcami do Chin. Paekche zostało włączone do Chin. W 667 r. wojska chińskie pod dowództwem gen. Li Szy-ci i królestwa Silla pod dowództwem gen. Kim In-mun najechały królestwo Koguryo, które po krótkim oporze zostało pokonane. Chińczycy zabrali do Chin króla i 200 000 jeńców, a samo królestwo włączyli do Chin. Udział królestwa Silla w zwycięstwach został przez Chińczyków zignorowany, co spowodowało stopniową zmianę jego polityki i rozpoczęcie wspierania ruchu powstańczego na zajętych przez Chińczyków terenach. W 671 r. królestwo Silla 289 rozpoczęło otwarte działania przeciwko Chińczykom, jego wojska weszły do Paekche, zdobyły fortecę Sabi i opanowały całe królestwo. Cesarz chiński Kao Tsung wysłał w 674 r. armię do Korei, ale została ona pobita przez wojska Silla, które zdobyły szereg fortec i zajęły główną kwaterę chińską w stolicy Koguryo - Pyongyangu (Phenianie). Chińczycy wycofali się w popłochu na płw. Liaotung, a wojska Silli opanowały całą Koreę. 347. Powstanie chłopskie w Korei w 1893-95 r. I okres - 1893 r. Nieurodzaj w 1893 r. w rolni- czych prowincjach południowych spowodował klęskę głodu. Rozpoczęły się demonstracje głodowe, które przerodziły się w powstanie. Przestano płacić podatki i dzierżawy, wygoniono urzędników, zajmowano ziemie obszarników. Ruchowi przewodziły sekty religijne, zgrupowane w związku „Tbnghak"; Żądano legalizacji związku, ochrony przed nadużyciami urzędników, usunięcia cudzoziemców. Gdy przywódców „Tbnghak" aresztowano - wzburzony, 10-tysięczny tłum wtargnął do Seulu. Przestraszony król i rząd poszli na ugodę z chłopami, uwzględniając ich postulaty. II okres - I-VI 1894 r. W Kobu (prow. Dzolla) nałożono podatek na wodę, co wywołało rozru- chy. Wybrany na przywódcę Dzon Pong Dzun rozpoczął organizację armii chłopskiej. Po dwóch wygranych starciach z wojskiem i zdobyciu broni chłopi wygrali 7 IV 1894 r. bitwę z wojskiem pod Peksan i ruszyli na Seul. 8 V 1894 r. rząd ponow- nie zawarł ugodę z chłopami. III okres. W wojnie chińsko-japońskiej chłopska armia pomagała Chińczykom. W XI 1894 r. chłopi wygrali ośmiodniową bitwę z Japończykami pod lysz, ale 23 XI 1894 r. wojska rządowe i japońskie w bitwie w rejonie Kongdzu rozgromi- 290 ły armię chłopską, która rozpadła się. 9 XII Dzon Pong Dzun został wraz z innymi przywódcami schwytany i stracony, co stało się ostatnim aktem walki. Powstanie upadło. 348. Powstanie antyjapońskie w Korei w 1919 r. Pod wpływem rewolucji rosyjskiej wzmógł się w Korei ruch niepodległościowy, przez kraj przechodziły fale strajków i demonstracji. Agitację niepodległościową prowadził powstały w XII 1918 r. w Seulu Ośrodek Inicjatywy Ruchu Niepodległościowego; organizował on masowe demonstracje i zabiegał o poparcie USA. 22 I 1919 r. zmarł b. cesarz koreański Kojong i rozeszła się pogłoska, że został on otruty przez Japończyków; lud ogarnęło wzburzenie. Pogrzeb l III zgromadził tłumy ludzi i przekształcił się w ogromną demonstrację niepodległościową, a brutalne represje policji doprowadziły do starć zbrojnych, które do końca III 1919 r. objęły cały kraj. Chłopi, uzbrojeni w noże, widły i siekiery, napadali na urzędy i posterunki oraz na majątki ob- szarników. Bito i zabijano policjantów i żandar- mów; z 218 powiatów zaburzenia objęły 211. Władze z pomocą przysłanych z Japonii 4000 żołnierzy i 400 żandarmów opanowały do końca IV 1919 r. sytuację i zaprowadziły porządek. Bilans powstania: 7909 zabitych, 15 691 rannych, 52 770 aresztowanych, 760 zniszczonych domów. 349. Antyjapońska partyzantka w Korei w 1932-45 r. ____________ W graniczącej z Koreą chińskiej prowincji Cilin, w której zamieszkiwało ok. miliona Koreańczyków, sekretarz Komunistycznej Partii Korei Kim Ir Sen (Kim Il-Sung) stworzył w początkach 1932 r. z aktywistów mały oddział partyzancki do walki z japońskimi okupantami Korei. Oddział 291 351. Wojna koreańska w 1950-53 r. ten wkrótce rozrósł się do około 2500 ludzi, a główną jego bazą stał się górzysty i lesisty teren pograniczny w dorzeczu rzek Amnok i Tuman- gan, w górach Pektu-san, z których robiono wypady do wschodniej Mandżurii i w głąb Korei. W III 1934 r. oddziały partyzanckie przeorganizo- wano w Koreańską Armię Ludowo-Rewolucyjną (KALR); była ona zbyt słaba, aby staczać bitwy, ograniczała się więc, tak jak poprzednio, do działań partyzanckich i akcji sabotażowych. Odnotowano następujące drobne potyczki, napady na posterunki policyjne i wojskowe, na magazyny wojskowe i handlowe: VI 1934 r. - Rajagoo, VIII 1936 r. - Moosonghy, 30 VI 1937 - Kansam- bong, 1937 r. - góra Chiesanfen, V 1939 r. - Tehondan i III 1940 r. - Honggiha. Potyczki te nie miały znaczenia militarnego, a jedynie propa- gandowe, ujawniając istnienie zbrojnych sił wy- zwoleńczych i rozbudzając ruch oporu. 350. Oswobodzenie płn. Korei w 1945 r. II wojna światowa w 1939-45 r. 9 VIII 1945 r. ZSRR rozpoczął działania wojenne przeciwko Japonii, dokonując zmasowanych ataków lotniczych na węzły strategiczne w Mandżurii i Korei. Desantami morskimi zajęto porty na wsch. wybrzeżu Korei - 11 VIII Unggi, 12 VIII Nadzin, 16 VIII Sejsin, a po ciężkiej walce z 6-ry- sięcznym garnizonem - 21 VIII Fusan i 22 VIII Wonsan. W ten sposób przerwano połączenia Japonii z kontynentem, uniemożliwiając dowóz posiłków. 19 VIII skapitulowała Armia Kwan- tuńska. 24 VIII desantami lotniczymi zajęto m. Hamhyng i Phenian; w działaniach bojowych pomagała Koreańska Armia Ludowo-Rewolucyj-na pod dowództwem Kim Ir Sena. W końcu sierpnia 1945 r. Korea była wolna, a 2 IX Japonia skapitulowała. Straty radzieckie w Korei - 1500 zabitych i 3200 rannych. 292 25 VI 1950 r. armia Korei Płn. - 188 000 żołnierzy pod dowództwem marsz. Kim Ir Sena - uderzyła niespodziewanie z linii demarkacyjnej na Koreę Płd. Wojska południowokoreańskie, słabo uzbrojone i wyszkolone, nie były w stanie stawić skutecznego oporu i w walkach wycofywały się na płd. 7 VII Rada Bezpieczeństwa ONZ uznała Koreę Płn. za agresora i zaapelowała o udzielenie pomocy Korei Płd. 15 państw podjęło apel, wysyłając symboliczne oddziały, łącznie ok. 30 000 żołnierzy, a USA - ok. 400 000. Naczelne dowództwo objął amerykański gen. D. MacArthur. Ofensywa wojsk północnokoreańskich robiła szybkie postępy, 28 VI zajęto Seul, 7 VII -Czhungdzu, a po rozbiciu 24 VII amerykańskiej 24 DP pod Tedzon cała Korea Płd. stanęła otworem z wyjątkiem przyczółka głównego portu Korei - Pusanu. O port ten, do którego napływały wojska amerykańskie z Japonii i Hawajów, toczyły się do 15 IX zaciekłe walki na linii Masan- -Tegu-Phohang. W tym czasie lotnictwo USA zniszczyło wszystkie zakłady zbrojeniowe w Korei Płn., a następnie 15 IX 1950 r. rozpoczęła się kontrofensywa wojsk ONZ. 15 IX flota USA wysadziła desant 50 000 żołnierzy w Inczhon, 28 IX zdobyto odległy o 25 km Seul i 20 X - Phenian. Na froncie przyczółka 8 A amerykańska - 180 000 żołnierzy - przełamała 26 IX front i ruszyła na płn. Zagrożona okrążeniem i zniszczeniem armia północnokoreańska rozpadła się, uciekając w popłochu na płn., rzucając ciężki sprzęt. Wielu żołnierzy zginęło, wielu dostało się do niewoli. 20 X wojska ONZ zajęły desantem port Wonsan, a 25 X doszły do granicznej z Chinami rz. Amnok (Jalu), zajmując Czhosan. 27 X 1950 r. rozpoczęła się interwencja Chin; 300- tysięczna armia „ochotników" pod dowództwem gen. Peng Te-huaja przeprawiła się przez 293 rz. Amnok i wraz z resztkami wojsk północno- koreańskich rozpoczęła 3 XI ofensywę. W toku ciężkich walk Chińczycy zajęli 6 XII Phenian, 16 XII Wonsan, 4 I 1951 r. - Seul. W IV 1951 r. front ustabilizował się na starych umocnieniach linii 38 równoleżnika. Rozpoczęła się seria lokalnych natarć chińskich i amerykańskich, w trakcie których obie strony osiągnęły niewielkie zdobycze terenowe, nie zmieniające ogólnej sytuacji. Rozpoczęły się rokowania i 27 VII 1953 r. podpisano układ rozejmowy na zasadzie status quo. „Ochotnicy" chińscy w wojnie koreańskiej 1950-53 r. zob. 150 352. Rewolucja w Korei Płd. w 1960 r. W wyborach prezydenckich z 15 III 1960 r. zwyciężył ponownie rządzący od 12 lat, popierany przez USA, a powszechnie znienawidzony przez ludność reakcyjny polityk Li Syng-man. Rządził on po dyktatorsku, tłumiąc brutalnie wszelkie przejawy demokracji, wszyscy uważali wybory za sfałszowane. 19 IV demonstrujący w Seulu 15-ty-sięczny tłum został ostrzelany przez policję, padło 81 zabitych i ok. 300 rannych. Wywołało to rozruchy i krwawe starcia z policją. Rząd wprowadził stan wyjątkowy, ale demonstracje i rozruchy zaczęły ogarniać cały kraj, w Seulu tłumy oblegały pałac prezydencki, toczono walki z policją, podpalano gmachy państwowe. Do akcji w końcu kwietnia wkroczyło wojsko, otaczając gmachy i odpierając ataki tłumu. 26 IV parlament unieważnił wybory prezydenckie, gabinet poddał się do dymisji, a Li Syng-man zre2ygnował z funkcji prezydenta, jednak krwawe starcia trwały nadal. W nocy z 27 na 28 IV zastrzelony został przez własnego syna, także powszechnie znienawidzony, wiceprezydent Li Ki-pong. Tłumy demonstrowały codziennie, żądając ustąpienia reakcyjnego Zgromadzenia Narodowego i zniesienia ustaw repre- syjnych. 29 V Li Syng-man opuścił po kryjomu kraj, udając się na Hawaje i wówczas dopiero demonstracje wygasły. Od 19 IV w starciach w Seulu zginęło 162, a rannych zostało ok. 1000 osób. 353. Obrona Koryntu - 5 V 1821 r._________ Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Mnich Gregorios Dikaios z 600 ludźmi zajął Korynt i obiegł zamek obronny położony na wysokiej na 840 m górze, umocniony szańcami, z działami, obsadzony przez 600 albańskich żołnierzy pod dowództwem Kiamil Beja. Gdy w końcu IV 1821 r. zbliżył się do Koryntu idący z Janiny do Patras Mustafa Bej z 3500 żołnierzami - Grecy uciekli, pozostawiając Dikaiosa z 10 ludźmi. Po krótkiej utarczce 5 V 1821 r., w której oddziałek grecki został zniszczony, Dikaios podpalił leżący u podnóża góry, słynący z piękności pałac Kiamil Beja i uszedł w góry. 354. Bitwa na Kosowym Polu - 15 VI 1389 r. W celu zahamowania podbojów tureckich na Bałkanach Serbia i Bułgaria Zach. zawarły przymierze, ale w 1388 r. sułtan Murad I pokonał i zhołdował Bułgarię Zach., a w 1389 r. ruszył z 300-tysięczną armią przeciwko Serbii. Car serbski Lazar zebrał ok. 200 000 ludzi - Serbów, Bułgarów, Bośniaków, Albańczyków, Wołochów, Polaków i Węgrów; szli oni oddzielnymi kolumnami. Do spotkania doszło 15 VI 1389 r. na Kosowym Polu, nad rz. Zitnicą. Na początku bitwy doprowadzono do sułtana rzekomego dezertera - Miłosza Kubilovicia, szwagra cara Laza-ra, a ten chyląc się do nóg sułtana wbił mu sztylet w piersi. Kubilović został rozsiekany, a dowództwo po sułtanie objął jego syn - Bajazyt. Śmierć sułtana zatajono przed wojskiem. W bitwie Baja- 294 295 żyt rozbił na lewym skrzydle 20-tysięczną kolumnę Bośniaków, którzy rzucili się do ucieczki, pociągając za sobą Wołochów i Węgrów. Jazda turecka otoczyła wówczas główną serbską kolumnę i po zażartej walce rozbiła ją; nastąpił pogrom. Car Lazar dostał się do niewoli i w odwecie za śmierć sułtana został ścięty. Klęska ta zapocząt- kowała upadek Serbii. 355. Powstanie w Kosowie w 1910 r. Młodoturcy, współdziałający początkowo z Al-bańczykami, po dojściu do władzy zaczęli ograniczać ich prawa narodowe, a gdy wiosną 1910 r. nałożyli na mieszkańców wilajetu Kosowo nowy podatek - wzburzenie mieszkańców przerodziło się w powstanie; wybuchło ono 4 IV w Priśtinie i wkrótce ogarnęło cały wilajet. Powstańcy zajęli pozycje w górach i przekazali władzom tureckim swoje żądania: zniesienie części podatków i zwolnienie z obowiązku służby wojskowej. Turcy wprowadzili w wilajecie stan wojenny i skoncentrowali w Priśtinie 24 bataliony żołnierzy pod dowództwem Szefket Torgut Paszy. 25 IV powstańcy obsadzili dwie wsie na płd. od wąwozu Śtimlje i zaatakowali przybyły oddział żołnierzy, zostali jednak odparci ze stratą ok. 100 ludzi; Turcy stracili 3 zabitych i 11 rannych. Powstańcy obsadzili przełęcz Kaćanik, ale gdy 30 IV nadciągnął Torgut Pasza z wojskiem - blokujący przełęcz kilkusetosobowy oddział, dowodzony przez Idrisa Seferi, rozproszył się. W dniach 6-9 V Turcy rozbili na przełęczy Ermolievo oddział powstańców Hassana Hussima i spalili wieś Budakovo, gdzie znajdowała się jego główna kwatera. Powstańcy stracili ok. 250 zabitych i rannych, a Turcy 8 zabitych i 20 rannych. 12 V dowództwo wojsk w wilajecie Kosowo przejął minister wojny - Mahmud Szefket Pasza i akcja wojskowa stała się skuteczniejsza, l VI Turcy zajęli Diakovo, a 5 VI schwytali czołowego przywódcę 296 powstańców — Nussa i 5 innych przywódców. Był to koniec powstania. 356. Wyzwolenie Krakowa - 19 l 1945 r.______ 11 wojna światowa w 1939-45 r. 12 I 1945 r. ruszyła z linii Wisły ofensywa wojsk radzieckich. Już pierwszego dnia zostały przełamane dwie linie obrony niemieckiej i na odcinku płd. z trzonu wojsk I Frontu Ukraińskiego kierującego się na Wrocław - 59 A gen. I. Ko-rownikowa, 60 A gen. P. Kuroczkina i 4 APanc. gen. P. Połubojarowa skręciły na płd. zach., na Kraków, uderzyły na trzecią linię obrony niemieckiej, obsadzoną przez oddziały 17 A i 4 APanc. z Grupy Armii ,,A' i po zaciętych walkach zbliżyły się 17 I do przedmieść miasta. Dowództwo niemieckie starało się za wszelką cenę utrzymać Kraków, który osłaniał dojście do wielkiej bazy przemysłu zbrojeniowego, do Śląska. Pobudowano wokół miasta umocnienia polowe, a na ulicach - 240 bunkrów. Wojska radzieckie, posuwające się na płd. i płn.-zach., zagroziły oskrzydleniem obrony niemieckiej, a równocześnie zaatakowały miasto frontalnie i po zaciętej walce, przy minimalnym wsparciu przez artylerię, aby miasta nie zniszczyć - zmusiły Niemców 19 I 1945 r. do opuszczenia Krakowa. 357. l bitwa pod Krasnem - 15 VIII 1812 r._____ Kampania rosyjska Napoleona w 1812 r. Kawaleria francuska marsz. J. Murata dopadła i zaatakowała pod Krasnem tylną straż cofającej się armii rosyjskiej gen. M. Kutuzowa - dywizję gen. D. P. Niewierowskiego, liczącą 7000 żołnierzy (12 batalionów piechoty, 4 szwadrony kawalerii, 12 dział). Ze stratą 700 zabitych i rannych oraz 800 jeńców Rosjanie zdołali wycofać się na 297 Smoleńsk. Straty francuskie - ok. 500 żołnierzy zabitych i rannych. 358. II bitwa pod Krasnem - 15 XI 1812 r. Kampania rosyjska Napoleona w 1812 n W trakcie odwrotu armii napoleońskiej z Mos- kwy, za Smoleńskiem, pod Krasnem, Napoleon z 18 000 gwardii i Polaków zderzył się niespodziewanie z przednią strażą armii rosyjskiej M. Kutu-zowa, dowodzoną przez gen. M. Miłoradowicza i został odcięty od trzech postępujących za nim korpusów - 50 000 żołnierzy ks. Eugeniusza Beauharnais, marsz. L. N. Davouta i M. Neya. Gwardia i Polacy brawurowym atakiem przebili się przez niemniej zaskoczonych Rosjan i połączyli się z głównymi siłami, ratując cesarza przed niewolą, a „Wielką Armię" przed zagładą. 359. Bitwa pod Krechowcaml - 24 VII 1917 r. I wojna światowa w 1914-18 r. Po rewolucji lutowej w Rosji (12 III 1917 r.) Rząd Tymczasowy, którego hasłem było kontynuowanie wojny „aż do zwycięskiego końca" zarządził pod naciskiem sojuszników w VII 1917 r. ofensywę na Froncie Płd.-Zach., która przy wielkich stratach zakończyła się niepowodzeniem. 19 VII wojska austro-węgierskie przeszły do przeciwnatarcia i przełamały obronę rosyjską, l pułk ułanów, dowodzony przez płk. B. Mościc-kiego, z walczącej po stronie rosyjskiej Dywizji Strzelców Polskich, dowodzonej przez gen. T. By-lewskiego, podczas panicznego odwrotu wojsk rosyjskich otrzymał rozkaz wstrzymania natarcia Niemców na Stanisławów, dla umożliwienia odwrotu rosyjskich dywizji. 24 VII pod Krechowca-mi ułani przez cały dzień toczyli bohaterski bój, nie dopuszczając wroga do miasta, a następnie 298 staczając formalne bitwy na ulicach Stanisławowa z rozpasanym żołdactwem rosyjskim, grabiącym i palącym miasto. Niemiecki gen. K. Litzmann dla uczczenia waleczności polskich żołnierzy zezwolił władzom miasta na roztoczenie specjalnej opieki nad rannymi i jeńcami polskimi. Pułk nazywany był od tej pory Krechowieckim. 360. Powstanie w m. Kresna, w Macedonii - 17 (5) X 1878 r._________________ Bułgarzy, rozgoryczeni ustaleniami Kongresu Berlińskiego z 1878 r., które pozostawiły połowę kraju w granicach Turcji - zaczęli organizować w Księstwie Bułgarskim komitety, mające przygotować powstanie w Rumelii pod hasłem przyłączenia jej do Księstwa Bułgarskiego. Zaczęto też organizować czety i przerzucać je do Rumelii. Turcy, wyparci z Bośni i Hercegowiny przez Aus- triaków, przeszli do Macedonii, dopuszczając się tam częstych gwałtów zaogniających sytuację. Wzburzona ludność spowodowała zamieszki w rejonie m. Kresna (22 km na płd. od Górnej Dżumaji), a czeta St. Karastoiłowa, licząca 400 ludzi, zaatakowała turecki garnizon w m. Bansko, w pobliżu Kresny, zmuszając go do wycofania się. Sukces ten spowodował rozszerzenie się powstania na miejscowości położone na płd. od Kresny - Oszczawę, Włachi i Kruszicę. Połączone czety B. Marinowa, Sz. Michajłowa i G. Bankowa oswobodziły Bansko Górne, Dolno Gradliszcze, Godlewo, Broniewo, Baczewo i Bielicę. W ciągu miesiąca powstańcy oswobodzili ok. 40 wsi, wprowadzając w nich swoją administrację. Przywódcą powstania wybrano oficera rosyjskiego - A. I. Kałmykowa; dysponował on 4 czetami pieszymi i l konną. Utworzony 23 (11) XI 1878 r. w górach Pirin rząd tymczasowy wezwał ludność do powstania. Sterroryzowana ludność turecka zaczęła masowo uchodzić na płd., do m. Melnik. 299 Rząd rosyjski pod naciskiem Anglii i Austro- Węgier udzielił namiestnikowi rosyjskiemu w Księstwie Bułgarskim - ks. A. M. Donduko-wowi- Korsakowowi ostrej nagany za popieranie ruchu czetnickiego, w związku z czym rozwiązał on komitety powstańcze. W tej sytuacji ruch czetnicki w Macedonii osłabł, a wówczas wojsko tureckie i baszybuzucy ruszyli do akcji i do VII 1879 r. powstanie zdławili, a Kałmykowa wzięli do niewoli. 361. Wyzwolenie Krety przez Bizantyjczyków w 961 r.______________________ Po upadku powstania Maurów w Kordowie, w Hiszpanii, w 814 r., ok. 15 000 ich uszło do Maroka, a następnie przeszli do Aleksandrii, którą opanowali, a gdy kalif al-Mamun wypędził ich w 827 r., udali się na należącą do Bizancjum w. Kretę i zajęli ją. Bizancjum przedsiębrało kil- kakrotnie wyprawy dla odzyskania tego ważnego punktu strategicznego: w 843 r. Teoklistos odzyskał wyspę, ale tylko na rok, w 911 r. Himerios poniósł klęskę przy jej brzegach w bitwie z flotą arabską, w 949 r. Gongylas zorganizował kolejną wyprawę, ale nieudolnie dowodzona poniosła porażkę. Latem 960 r. ruszyła czwarta wyprawa, dowodzona tym razem przez samego cesarza - Nicefora II Fokasa. Z potężną flotą zjawił się on przed stolicą wyspy - Kandią i po uciążliwym siedmiomiesięcznym oblężeniu w II 961 r. zdobył miasto i wyspę, przejmując ją ponownie pod swoje panowanie. Bizantyjczycy wymordowali ok. 200 000 Saracenów, a drugie tyle kobiet i dzieci uprowadzili do niewoli. 362. Powstanie na Krecie w 1866-69 r._______ Uciskani i wyzyskiwani przez Turków greccy mieszkańcy wyspy Krety, nie znalazłszy sprawiedliwości u sułtana, który na petycję z V 1866 r. dał ostrą negatywną odpowiedź, rozpoczęli akcję zbrojną pod hasłem przyłączenia wyspy do Grecji. 14 V 1866 r. miały miejsce pierwsze rozruchy w Kydonii i wkrótce powstanie ogarnęło całą wyspę; 2 IX powstańcy ogłosili przyłączenie Krety do Grecji. Na czele powstania stanął Hatsimicha-les Geannares. Wojska gubernatora Krety, Ismail Paszy liczyły ok. 40 000 żołnierzy, a powstańców było ok. 6000, ale górzysty, trudno dostępny teren sprzyjał działaniom partyzanckim. W zasadzie miary miejsce tylko drobne starcia, większe znaczenie miały tylko dwa: atak, w początkach XI 1866 r., 10 000 Turków na powstańczą kwaterę w górskiej wiosce Zerbas, bronionej przez 1600 powstańców, zakończony odparciem Turków, którzy stracili ok. 700 żołnierzy oraz atak 21 X 23 000 Turków na duży warowny zespół budynków klasztoru Arkadia (16 km na płd. wsch. od Rethimnon), broniony przez 900 powstańców pod dowództwem opata Gabriela; Turcy po rozbiciu budynków artylerią klasztor zdobyli, a z obrońców ocalało 92 ludzi. Grecja pomagała powstańcom, śląc ludzi i broń, ale w 1868 r. po tureckim ultimatum musiała pod naciskiem mocarstw zaprzestać tej pomocy i w 1869 r. powstanie upadło. 363. Bitwa o Kretę - 20-28 V 1941 r.________ II wojna światowa w 1939-45 r. Po kapitulacji 21 IV 1941 r. głównych sił greckich angielski Korpus Ekspedycyjny ewakuowany został z Peloponezu na w. Kretę. Na wyspie znalazło się 27 500 żołnierzy australijskich i nowozelandzkich oraz 15 000 żołnierzy greckich bez ciężkiego sprzętu; dowodził gen. B. Freyberg. W kwietniu Niemcy rozpoczęli bombardowanie wyspy, a 20 V rozpoczęli zrzuty XI Korpusu Powietrzno- Desantowego, dowodzonego przez gen. K. Studenta, ze wsparciem przez VIII Kor- 301 300 pus Lotniczy, łącznie 22 750 żołnierzy, 1165 samolotów i 80 szybowców. Do 26 V Niemcy zrzucili ok. 20 000 żołnierzy i opanowali m. Male-me, Rethimnon i bazę marynarki w zatoce Suda, a 28 V wylądowali pod m. Sitia Włosi z Dodeka-nezu. Próby niemieckich desantów morskich zostały przez flotę brytyjską udaremnione. Po ciężkich walkach obronnych Brytyjczycy rozpoczęli 29 V ewakuację wojska do Egiptu, wywożąc w okresie do l VI 18 000 żołnierzy. Straty brytyjskie: 3500 zabitych, 11 800 jeńców, 3 krążowniki, 6 niszczycieli, 1800 marynarzy zabitych i 200 rannych. Straty niemieckie: 6553 zabitych i 200 rannych. 364. Bitwa w m. Krsko - 5 II 1573 r._________ Powstanie chłopskie w Chorwacji w 1573 r. Po wybuchu 29 I 1573 r. powstania chłopskiego w Chorwacji, w rejonie na płn. zach. od Zagrze- bia, przywódca chłopów M. Gubec podzielił swe siły na dwie kolumny. Jedną dowodził sam, a wodzeni drugiej wyznaczył Chorwata - Iliję Gregori-cia wysyłając go z 5000 ludzi ze Stubicy na płd. zach., z zadaniem zajmowania po drodze osiedli i werbowania z nich chłopów, a następnie osacze- nia Zagrzebia i Lubiany. Gregorić zajął Breźice - bez broniącego się zamku — i Krsko z zamkiem, zostawił w nim M. Kupinika z 2000 ludzi i 5 I poszedł dalej, zajmując miasteczka, dwory i zamki. W międzyczasie władze Krainy ogłosiły mobilizację przeciwko buntownikom i wysłały na rekonesans barona J. Turna z 500 żołnierzami. W pobliżu Krska Turn napotkał 2-tysięczny oddział powstańców, który zawrócił, aby bronić się w mieście. Turn zaatakował miasteczko z dwóch stron, z jednej piechotą, z drugiej jazdą, a wówczas większość chłopów rzuciła się do ucieczki. Nieliczni bronili się w wieży i w czterech budyn- kach. Zabito ok. 300 chłopów, a wielu w czasie ucieczki utonęło w rz. Sawie. 365. Oblężenie twierdzy Kruja w Albanii w 1466/67 r.____________________ Jesienią 1466 r. sułtan turecki Mehmed I wtarg- nął ze 150-tysięczną armią do Albanii i zaatako- wał twierdzę Kruja (ok. 25 km na płn. od Tirany), położoną na wysokiej górze, bronioną przez znamienitego wodza - Tanusha Topią z 4000 żołnierzy. Atak został odparty, wobec czego Mehmed pozostawił pod murami jednego ze swoich dowódców, Bałaban Bender Paszę z 80 000 żołnierzy, a sam poszedł na południe Albanii. Władca Albanii - ks. G. Kastriota (Skanderbeg) udał się w XII 1466 r. do papieża z prośbą o pomoc, ale nic nie uzyskał, natomiast państwa chrześcijańskie przysłały mu 13 000 żołnierzy. Wróciwszy do kraju Skanderbeg zabrał się energicznie do organizacji armii i osiągnął stan 24 000 żołnierzy. Kruja broniła się nadal. Wiosną 1467 r. idący z posiłkami dla Bałabana brat jego Junis został zaskoczony w górach przez Skanderbega i rozbity, a sam z synem dostał się do niewoli. Rozwścieczony tą klęską Bałaban podjechał pod mury miotając obelgi i tam został śmiertelnie postrzelony. Turcy wycofali się na 5 km od twierdzy i założyli obóz; Skanderbeg zaatakował ich, ale po trzech dniach walki zdołali się oni przebić i odejść. Oblężenie trwało 6 miesięcy. 366. Powstanie na Kubie w 1868-78 r._______ Powstanie rozpoczęło się 10 X 1868 r. opubliko- waniem niepodległościowego „Manifestu Junty Rewolucyjnej" przez C. M. Cespedesa na plantacji La Demajague, w prow. Oriente. W krótkim czasie objęło ono wsch. i środkową część wyspy, a deputowani z oswobodzonych prowincji wybrali prezydentem S. Cisnerosa Betancourt, a naczel- 302 303 m nym dowódcą J. Quesadę. Wojska hiszpańskie, liczące początkowo 22 000 żołnierzy, wzmocnione zostały posiłkami z metropolii i milicją do 110 000. Powstańcy ze swoich baz w lasach i górach mogli prowadzić jedynie działania partyzanckie małymi grupami, po 100 do 200 ludzi. Po 10 latach wyniszczających walk hiszpański gen. A. Martinez Campos doprowadził do zawarcia 10 III 1878 r. kompromisowego pokoju; powstańcy mieli złożyć broń, a rząd hiszpański zobowiązał się ogłosić amnestię, dać wolność niewolnikom walczącym w powstańczych szeregach oraz przeprowadzić na wyspie reformy administracyjne. Dowódca powstańczy w prow. Oriente - A. Ma-ceo nie podporządkował się rozkazom naczelnego dowództwa, powołał nowy rząd i kontynuował walkę, ale po dwóch miesiącach oddziały jego zostały rozbite przez Hiszpanów i powstanie zakończyło się klęską. 367. Desant powstańców na Kubie - 2 XII 1956 r. Wojna domowa na Kubie w 1956-59 r. Organizacja kubańskich rewolucjonistów - Ruch 26 Lipca - zorganizowała desant powstańców z Meksyku na Kubę. 25 XI 1956 r. grupa 82 uzbrojonych powstańców pod dowództwem F. Castro wypłynęła jachtem „Granma" z meksykańskiego portu Tuxpan i 2 XII wylądowała na Kubie, w Alegria del Pio, w prow. Oriente. Zostali oni zauważeni z przepływającego w pobliżu statku, wiadomość przekazano władzom i wkrótce rejon lądowania zbombardowało lotnictwo. 5 XII, gdy powstańczy oddział znajdował się w pobliżu Niąuero, przy plantacji trzciny cukrowej - został niespodziewanie otoczony i ostrzelany przez żandarmerię, którą sprowadził zdrajca przewodnik. W walce oddział powstańczy został rozgromiony, 27 ludzi poległo, 43 wzięto do niewoli i rozstrzelano, jedynie F. Castro z 11 ludźmi 304 zdołali ujść do lasu i przedostać się do gór Sierra Maestra. Stali się oni zalążkiem ruchu powstań- czego w kraju. 368. Wojna domowa na Kubie w 1956-59 r. 2 XII 1956 r. wylądowała na Kubie, w prow. Oriente, grupa 82 powstańców z F. Castro na czele. Lądowanie zostało odkryte, oddział zbom- bardowany, otoczony przez wojska rządowe i rozbity; F. Castro z ocalałymi 11 ludźmi przedostał się w góry Sierra Maestra. Napływali ochotnicy i oddział szybko się rozrastał, a wysyłane przeciwko niemu ekspedycje wojskowe były bezskuteczne. Od 1957 r. powstańcy rozpoczęli ataki na liczne punkty strategiczne. W XII 1958 r. ruszyła z prow. Oriente na zachód generalna ofensywa powstańców, w trakcie której zdobyto 18 miast, a między nimi l I 1959 r. Santiago de Cuba i Santa Clara. Gdy 10-tysięczna armia powstańcza zbliżała się do stolicy, dyktator F. Batista złożył 31 XII 1958 r. urząd i wyjechał do Dominikany. 2 I 1959 r. powstańcy wkroczyli do Hawany, pieczętując zwycięstwo rewolucji i kres wojny. 369. Walki na Kuble w 1958 r.____________ Wojna domowa na Kubie w 1956-59 r. W początkach 1958 r. F. Castro podzielił swój oddział na 4 części, nazwane frontami: I Front - kolumna „Jose Marti", ok. 800 ludzi, pod dowództwem F. Castro, działająca w górach Sierra Maestra. II Front - kolumna „Frank Pais", ok. 1000 ludzi, pod dowództwem R. Castro, odeszła 11 III na płn. prow. Oriente, w rejon gór Sierra del Cristo i Sierra de Nicera. III Front - kolumna „Antonio Guiteras", ok. 300 ludzi pod dowództwem J. Almeidy, działająca w rejonie El Chico, w pobliżu Santiago de Cuba. 305 IV Front - oddziały C. Cienfuegosa i E. Guevary, ok. 230 ludzi, działające w prow. Las Yillas. Przekradły się one w okolice Santa Clara i prze- rwały główny szlak komunikacyjny z Hawany do Santiago de Cuba. Do końca IV 1958 r. oddziały powstańcze rozrosły się i przekształciły w Armię Powstańczą. W końcu listopada Armia Powstańcza rozpoczęła ofensywę; F. Castro opuścił góry Sierra Maestra, po 10 dniach walk rozbił pod Gisa duży oddział wojska i zajął Palma Soriano, kilkanaście km na płn. od Santiago. Oddziały R. Castro także zeszły z gór i zajęły La Maya na płn. wybrzeżu, a następnie ruszyły na płn. wsch. i w XI 1958 r. po walkach pod San Luis, Alto Sango i El Cristo opanowały rejon Guantanamo; 25 XII wraz z oddziałami F. Castro rozpoczęły natarcie na Santiago de Cuba, bronione przez 6000 żołnierzy. 29 XII 1958 r. oddziały Cienfuegosa i Guevary zaatakowały i l I 1959 r. zdobyły Santa Clara, otwierając sobie drogę do Hawany. W nocy 31 XII/1 I dyktator F. Batista uciekł samolotem do Dominikany, reżim załamał się, l I 1959 r. skapitulowało Santiago de Cuba, a 4 I oddziały Cienfuegosa i Guevary wkroczyły do stolicy -Hawany. 370. Inwazja Kuby - 17 IV 1961 r.__________ Po dwóch latach rządów F. Castro na Kubie, kiedy zawiodły nadzieje na jego upadek, w USA dojrzała idea pośredniej interwencji zbrojnej; CIA rozpoczęła przygotowania. 15 IV 1961 r. startu- jące z bazy kontrrewolucjonistów kubańskich w Gwatemali, nieoznakowane samoloty zbombardowały lotniska na Kubie, sygnalizując tym bliską agresję. 17 IV wylądował w Zatoce Świń - na Playa Giron i Playa Larga, na Kubie, zbrojny desant 1500 emigrantów kubańskich z 5 czołgami i artylerią, przywieziony statkami z bazy Puerto 306 Cabezas w Nikaragui. Lądowano pod osłoną 8 samolotów na wąskim pasie wybrzeża, oddzielonym od głębi lądu bagnami. O godz. 10 tegoż dnia do walki wkroczył batalion milicji ludowej -800 ludzi; siły te stopniowo wzmocniono do 6 batalionów wojska i milicji z czołgami i artylerią. Lotnictwo ludowe zaatakowało okręty, topiąc i pozbawiając agresorów zapasów amunicji. Przez cały dzień 18 IV toczyły się walki na przyczółku, a 19 IV agresorzy, otoczeni i pozbawieni osłony lotniczej, o godz. 10 skapitulowali. Walka trwała ogółem 72 godziny. Poległo 149 żołnierzy i milicjantów kubańskich, wzięto do niewoli ok. 1200 kontrrewolucjonistów. Prezydent USA J. F. Ken-nedy wziął na siebie całą odpowiedzialność za nieudaną akcję. 371. Zdobycie oaz Kufra - 1 III 1941 r._______ II wojna światowa w 1939-45 r. Podwładny gen. Ch. de Gaulle'a - dowódca od- działów Wolnych Francuzów w Afryce Środkowej, płk P. Leclerc zorganizował w 1941 r. wyprawę do Libii celem zajęcia oaz Kufra. 31 I 1941 r. kolumna 43 samochodów ciężarowych z kompanią piechoty, z 2 działami oraz 2 samochody z karabinami maszynowymi i oddział ok. 200 meharystów z Czadu, ogółem ok. 400 ludzi (w tym 100 Europejczyków), przekroczyły granicę Libii na trasie Fala (w Czadzie) - Kufra, mając do przebycia 600 km. 17 II kolumna dotarła do oazy Sarra, a 18 II - w rejon oaz Kufra i stoczyła potyczkę z oddziałami włoskiego garnizonu, po której Włosi wycofali się do fortu El Tag. Fort, usytuowany na wysokim skalistym płaskowyżu, był silnie umocniony i Francuzi byli za słabi, aby zdobyć go szturmem, poprzestali więc na odizolowaniu go. Lotnictwo włoskie - 4 samoloty - dokonało zrzutów kontenerów z zaopatrzeniem dla załogi fortu, ale niecelnie i ładunki upadły poza 307 fortem. Płk Leclerc apelował do Włochów, namawiając ich do kapitulacji. Zdemoralizowana załoga, nie widząc możliwości odsieczy, l III poddała się. Francuzi wzięli do niewoli 59 oficerów, podoficerów i żołnierzy włoskich, 273 żołnierzy kolonialnych oraz 4 działa. Jeńców odesłano do Fort Lamy w Czadzie, a rejon oaz Kufra przekształcono w bazę wojenną państw sprzymierzonych. 372. Bitwa pod Kuju (Kylju) w 1019 r.________ Najazd chiński na koreańskie królestwo Koguryó w 1018/19 r. W XII 1018 r. cesarz chiński Liao wysłał 100-ty- sięczną armię pod dowództwem gen. Siao Pai- -kuo celem podbicia leżącego na płn. zach. Korei królestwa Koguryó. Koreańczycy przygotowani byli do wojny i oczekiwali najeźdźców z armią dwukrotnie od nich liczniejszą przy Anju. Po przejściu granicznej rzeki Jalu Chińczycy wpadli w zasadzkę, przygotowaną przez gen. Kang Kam-chana i ponieśli ciężkie straty, a w międzyczasie gen. Kang Min-chom odciął im odwrót. Wówczas Chińczycy zaatakowali stolicę -Pyongyang (Phenian), licząc, że będzie ona bez osłony, ale napotkali silny opór i zmuszeni byli rozpocząć odwrót. Pod m. Kuju Chińczycy zostali koncentrycznie zaatakowani przez gen. Kang Kam-chana i Kim Chong-hyona i po krótkiej walce rozgromieni. Z całej armii chińskiej ocalało zaledwie kilka tysięcy żołnierzy. 373. Bitwa na Kullkowym Polu - 8 IX 1380 r. Moskiewski ks. Dymitr przestał uznawać zwierzchnictwo Złotej Ordy i odmówił płacenia daniny. Wzrost jego potęgi zaniepokoił sąsiadów - Litwę i Riazań, które zawiązały z Tatarami koalicję przeciw Moskwie; wojska miały się spotkać nad rz. Oką. Ks. Dymitr, chcąc zapobiec po- 308 łączeniu się sprzymierzeńców, ruszył ze 150-ty-sięczną armią z Kołomny na płd., przeciw Tatarom. 8 IX 1380 r. doszło do spotkania na Kuliko-wym Polu, nad Donem; Litwa i Riazań zawiodły i władca Złotej Ordy - chan Mamaj sam uderzył z ok. 150- tysięczną armią na armię Dymitra. W toku zażartej walki centrum moskiewskie zaczęło się chwiać, a lewe skrzydło - cofać; wówczas Mamaj, chcąc wykorzystać sukces, rzucił na lewe skrzydło gros swoich sił, ale Dymitr ukrytym w lesie pułkiem odwodowym uderzył na tyły Tatarów i rozbił ich, a jednocześnie natarło centrum i prawe moskiewskie skrzydło. Tatarzy ratowali się ucieczką. Litewski w. ks. Jagiełło i ks. Oleg z Riazania na wieść o klęsce Mamaja wycofali się. Zwycięstwem tym Moskwa wyzwoliła się spod zwierzchnictwa Złotej Ordy. 374. Powstanie w m. Kum, w Iranie, w 1963 r. Chcąc wyjść z głębokiego kryzysu ekonomicznego premier Iranu Ali Amini zainicjował szereg reform socjalno-ekonomicznych nazwanych „białą rewolucją", a ponieważ parlament (Medżlis) rozwiązano 9 V 1961 r., reformy wprowadzano dekretami; jako pierwszy - dekret o reformie rolnej. Dekret ten, jak i wprowadzana emancypacja kobiet napotkały na gwałtowny sprzeciw znacznej części obszarników oraz duchowieństwa. Podburzano lud, głosząc, że zmiany te są pogwałceniem konstytucji i praw islamu; organizowano demonstracje i zamieszki, padali zabici i ranni. 21 VII 1962 r. premiera Aminiego zastąpił Asa-dollah Alam, a szach Mohammed Reza Pahlawi, uważający reformy za podstawę do stworzenia nowoczesnego państwa, zarządził referendum w sprawie wprowadzenia 6 dekretów: reformy rolnej, nacjonalizacji lasów, ordynacji wyborczej, powszechnego nauczania, przyznania robotnikom 20% zysku z zakładów przemysłowych i reprywatyzacji przedsiębiorstw przemysłowych. 309 Referendum, przeprowadzone 26 I 1963 r., po- mimo silnej agitacji duchowieństwa przyniosło miażdżące zwycięstwo rządowi, a wówczas 23 III duchowieństwo zorganizowało w wielu miastach demonstracje przeciwko rządowi i dynastii Pahla-wi; znów były liczne ofiary. Po kolejnych rozruchach 4 VI 1963 r., władze aresztowały rezydującego w świętym mieście szyitów Kum przywódcę szyitów, imama R. Chomeiniego i 29 innych przywódców, a wtedy wyszły na ulice Kum tysiące wiernych, próbując uwolnić aresztowanych. Rozpoczęły się trzydniowe walki w Kum i w innych miastach, padły setki zabitych i rannych. Wojsko zdławiło powstanie. Przeprowadzono 17 IX 1963 r. wybory do Medżlisu, które przyniosły rządowej partii „Nowy Iran" wielkie zwycięstwo, gwarantując przeprowadzenie reform. 375. Bitwa pod Kunowicami (Kunersdorf) - 12 VIII 1759 r.___________________ Wojna siedmioletnia w 1756-63 r. Wojna toczyła się między Austrią i Prusami oraz Francją i Anglią. Z Austrią sprzymierzyła się Rosja, Szwecja i Saksonia. 12 VIII 1759 r. doszło do bitwy pod Kunowicami (Kunersdorf) w obecnym woj. gorzowskim. Sprzymierzeni (41 000 Rosjan i 18 000 Austriaków z 250 działami) pod wodzą feldmarsz. P. Sałtykowa zajmowali umocnione pozycje na kilku wzgórzach na płn. i płd.-zach. od Kunowic, frontem na płn.-zach., między bagnistą rz. Lisią i rz. Odrą. Na wiadomość o przejściu Odry przez Prusaków 11 VIII zmienili front na zach. Fryderyk II, król pruski (48 000 żołnierzy i 230 dział), obozujący po przejściu Odry pod Starymi Biskupicami, postanowił zaatakować przeciwników od tyłu; 12 VIII nad ranem pruskie siły główne rozpoczęły marsz ku rz. Lisia, przeprawiły się przez nią i wyszły na wsch. od Kunowic, a gdy okazało się, że sprzymierzeni są 310 silnie umocnieni - Fryderyk zaatakował tylko ich płn. skrzydło i z początku opanował wzgórze na ich lewym skrzydle. Sprzymierzeni ok. godz. 17 przegrupowali się i ogniem artylerii zadali ciężkie straty pruskiej piechocie, a kontratak Rosjan wyparł Prusaków z opanowanych wzgórz i zmusił ich do odwrotu, który przemienił się wkrótce w ucieczkę, gdy jazda puściła się w pościg. Straty Prusaków - 19 000 żołnierzy i 172 działa, a straty sprzymierzonych - 13 000 żołnierzy. 376. Oswobodzenie Kurlandii w 1919 r. Gdy w 1919 r. Ententa nakazała wycofanie z Kurlandii niemieckiej armii R. von der Goltza, oficer rosyjski, gen. ks. Bermondt-Awałow zaczął orga- nizować pod egidą niemiecką z emigrantów z Niemiec, z żołnierzy niemieckich z armii gen. Goltza i z Rosjan - byłych niemieckich jeńców - tzw. Armię Zachodnią, która osiągnęła stan 47 000 żołnierzy. Miała ona rzekomo wspomóc białogwardyjską armię gen. N. N. Judenicza, a w rzeczywistości chciała zawładnąć Kurlandią dla Niemiec. Walcząca z bolszewikami o swoją niepodległość Łotwa została zagrożona z zachodu przez Bermondta, który 8 X 1919 r. wyruszył ze swoją armią z bazy w Mitawie na Rygę. Armia Zachodnia zepchnęła 12- tysięczne, słabo uzbrojone oddziały łotewskie, po walkach zajęła 9 X położone na płd. brzegu Dźwiny przedmieście Rygi - Thorensberg i zaczęła ostrzał miasta, podejmując równocześnie wielokrotnie próby sforsowania rzeki. W tym krytycznym okresie zaczęły napływać do armii łotewskiej tysiące ochotników, Estonia przysłała dwa pociągi pan- cerne, a okręty wojenne Ententy, która uwierzyła wreszcie w łotewską wersję wydarzeń, zaczęły ostrzeliwać z ciężkich dział stanowiska Armii Zachodniej. 8 XI 1919 r. wojska łotewskie rozpoczęły ofensywę i po sforsowaniu 11 XI Dźwiny, po zaciekłych walkach odbiły Thorensberg i po- 311 stępując za wycofującymi się najeźdźcami 21 XI zdobyły szturmem Mitawę. Nowy dowódca Armii Zachodniej, gen. F. G. Eberhardt, poprosił 21 XI o zawieszenie broni i do 28 XI wycofał się ze swoją armią na Litwę, a z niej do Prus Wschod- nich. 377. Bitwa pod Kursklem - 5 VI1-23 VIII 1943 r. n wojna światowa w 1939-45 r. W walkach II/III 1943 r. wojska radzieckie wła- mały się w pozycje niemieckie na zach. od Kurska na ok. 100 km, tworząc tzw. łuk kurski, który potężnie umocniły 8 pasami obrony na głębokość do 300 km. Dowództwo niemieckie postanowiło wykorzystać zaistniałą sytuację, uderzyć z płn. i płd. na Kursk, okrążyć i zniszczyć zgrupowane w wybrzuszeniu wojska radzieckie, a następnie ruszyć na Moskwę. W tym celu skoncentrowali z GA „Środek" na płn. 9 A gen. W. Modela -22 dywizje, 460 000 żołnierzy z 1200 czołgami, a na płd. - 4 APanc. gen. H. Hotha i Grupę Operacyjną „Kempf" gen. W. Kempfa - 24 dywizje, 440 000 żołnierzy z 1500 czołgami. Wojskami radzieckimi na płn. (Front Centralny) dowodził gen. K. K. Rokossowski z l 336 000 żołnierzy i 1783 czołgami, na płd. (Front Woroneski) gen. N. F. Watutin, z 626 000 żołnierzy i 1661 czołgami, a w odwodzie stały wojska Frontu Stepowego gen. J. S. Koniewa - 573 000 żołnierzy i 1551 czołgów. Niemcy uderzyli 5 VII i w niesłychanie zaciętych walkach na ziemi i w powietrzu, za cenę ogrom- nych strat wdarli się na głębokość do 12 km na płn. i do 35 km na płd., gdzie 12 VII pod m. Pro- chorowka rozegrała się decydująca, największa w historii bitwa pancerna z udziałem po 1200 . czołgów z obu stron, w której obie strony straciły po 300 czołgów. Niemcy wyczerpawszy swe odwo- 312 dy musieli stanąć i przejść do obrony. 12 VII ruszyła kontrofensywa radziecka na płd., a 15 VII - na płn., łącznie 3 226 500 żołnierzy i 4800 czołgów, zmuszając Niemców w ciężkich walkach do cofania się i opuszczenia Orła i Charkowa. W tych prawie dwumiesięcznych walkach Niemcy stracili ok. 538 000 żołnierzy i ok. 1500 czołgów; straty wojsk radzieckich były nie mniej ciężkie. 378. Bitwa morska przy przylądku La Hoque - 19-23 V 1692 r.___________________ Wojna „palatynacka" Francji z Ligą Augsburską w 1688-97 r. Francuski adm. H. de Tourville wyruszył z Brestu z 45 okrętami liniowymi, paroma fregatami i 13 branderami do La Hoque w Normandii, skąd po nadejściu eskadry adm. J. de Estrees, idącej z Tulonu, mieli eskortować do Anglii zbrojną ekspedycję zdetronizowanego króla Anglii Jakuba II. 19 V Tourville natknął się niespodziewanie przy przylądku Barfleurs na eskadrę angielską adm. E. Russela, idącą od w. Wight - 88 okrętów liniowych angielskich i holenderskich, 7 fregat, 30 branderów i 23 awizo. Po krótkiej walce, przerwanej ciszą i mgłą, Tourville poniósłszy znaczne szkody zawrócił, a odwrót zamienił się wkrótce w ucieczkę; 20 okrętów uciekło do St. Mało, część do Cotentin, 3 osiadły na mieliźnie i zostały zniszczone, a 13 okrętów z samym adm. Tourvil-le, idących w straży tylnej, uszło do La Hoque i zostało tam osaczone przez adm. Russela. Francuskie okręty osiadły na mieliźnie przy obozie wojsk Jakuba II, które miały eskortować do Anglii; 6 okrętów stanęło przy twierdzy Lisset, reszta przy forcie St. Vaast. 22 V angielskie barki, bran-dery i 200 łodzi ruszyły w głąb zatoki. Francuskie załogi uciekły na ląd, ostrzał z fortów był nieskuteczny. Anglicy zajęli i podpalili francuskie okręty, nie ponosząc strat. 23 V Anglicy zniszczyli 313 pozostałe okręty wojenne i 8 transportowców. Ogółem zniszczyli 16 okrętów francuskich, a sami stracili l brander. Pozbawiona osłony floty armia inwazyjna Jakuba II zrezygnowała z wyprawy. 379. Oblężenie m. Łapa - 15 1-9 II 1894 r._____ Wojna domowa w Brazylii w 1893-95 r. 6 IX wybuchł bunt we flocie wojennej w Rio de Janeiro, a 11 IX - rewolta wojsk lądowych w sta- nie Rio Grandę do Sul. Bunt skierowany był przeciwko dyktatorskim rządom marsz. F. Peixo- to. Po zajęciu przez zbuntowaną eskadrę adm. Custódio de Melo portu Paranaąua (ok. 100 km na wsch. od Kurytyby - stolicy stanu Parana) zbuntowane oddziały pod dowództwem płk. Silva Piragibe rozpoczęły ofensywę na Kurytybę, aby następnie groźbą dalszego marszu na Rio de Janeiro zmusić marsz. Peixoto do ustąpienia. Zbuntowane wojska po dotarciu do m. Łapa -ok. 50 km przed Kurytybą - napotkafy niespodziewanie na twardy opór wojsk rządowych. Miasto zostało oblężone, a broniący go pułk, dowodzony przez płk. Gomesa Carneiro, odpierał ataki przez 26 dni, od 15 I do 9 II 1894 r. i skapitulował dopiero po zranieniu i śmierci swojego dowódcy. 380. Agresja angielska na La Platę w 1807 r. Gdy Hiszpania, stając po stronie Francji, wy- powiedziała 12 XII 1804 r. wojnę Anglii - ta postanowiła zrealizować dawny swój zamiar opanowania kolonii hiszpańskich w Ameryce Płd. W VI 1806 r. wysłano ekspedycję gen. W. Beres-forda z 1500 żołnierzami do La Pląta. Zajął on Buenos Aires, ale wkrótce został pobity i 12 VIII 1806 r. zmuszony do kapitulacji. Wysłane mu na pomoc posiłki spóźniły się; oddziały płk. F. Back-house i gen. S. Auchmuty zdobyły 3 II 1807 r. 314 Montevideo, dołączył do nich oddział gen. R. Craufurda, a dowództwo nad całością sił objął gen. J. Whitelock. Dysponował on 14 000 żołnierzy. Whitelock założył bazę w Montevideo i sam z 10 000 żołnierzy przeprawił się przez ujście rz. La Pląta, wylądował w Ouilmes i ruszył na Buenos Aires. Hiszpański wicekról, markiz R. de So-bremonte uciekł do Cordoby, a dowódca milicji, kpt. Santiago de Liniers i J. M. Pueyrredón z 8500 ludźmi wycofali się; Anglicy zajęli część miasta. W nocy Liniers, Pueyrredón i burmistrz M. Alzaga, który uzbroił mieszkańców w niezaję-tej części miasta, zorganizowali obronę i gdy 5 VII 1807 r. wkroczyły tam angielskie kolumny -zostały niespodziewanie ze wszystkich stron rażone ogniem. Whitelock stracił ok. 3000 zabitych i rannych i 6 VI zmuszony był zawrzeć rozejm. Opuścił on miasto tego samego dnia, zobowiązując się opuścić Montevideo w przeciągu dwóch miesięcy, co też uczynił. 381. Bitwa morska przy ujściu rz. La Pląta - 13 XII 1939 r.____________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Przebywający na płd. Atlantyku niemiecki pancernik „Admirał Graf Spee" (12 100 t), dowodzony przez kmdr. H. Langsdorffa, podjął z dniem 26 IX 1939 r. działalność korsarską i w okresie 30 IX - 7 XII zatopił 9 brytyjskich statków handlowych o łącznym tonażu 50 089 t. Zaalarmowana admiralicja brytyjska wyznaczyła do akcji eskadrę kmdr. H. Harwooda, składającą się z ciężkich krążowników - „Cumberland" (10 000 t) i „Exe-ter" (8390 t), oraz lekkich „Achilles" (7030 t) i „Ajax" (6080 t), która patrolowała wybrzeża Ameryki Płd. Kmdr Harwood trafnie, jak się okazało, przewidział miejsce spotkania korsarza, koncentrując swe okręty 12 XII przy ujściu La Płaty; „Cumberland" odszedł wcześniej do bazy 315 na Falklandach na naprawę. 13 XII 1939 r. o godz. 614 ukazał się niemiecki pancernik i otworzył ogień z ciężkich (280 mm) dział na "Exeter" i ze średniej artylerii na „Ajaxa" i „Achillesa", rozpoczynając bitwę. „Exeter", wielokrotnie trafiony pociskami, został zdemolowany i utraciwszy wszystkie działa wycofał się o 730 z walki, a „Ajax" i „Achilles" postawiły zasłonę dymną i oddaliły się, śledząc jednak korsarza, który skierował się ku Montevideo i po północy wszedł do portu. Otrzymał on 27 trafień, które wyrządziły znaczne szkody, miał 37 zabitych i 60 rannych, pozostało mu niewiele amunicji i paliwa. Brytyjskie okręty strażowały przed portem, dołączył do nich „Cumberland". Admiralicja brytyjska zable- fowała, sugerując - drogą radiową - silną koncentrację okrętów nawodnych i podwodnych przed portem; kmdr Langsdorff na rozkaz adm. E. Rae-dera, który nie wierzył w możliwość przedarcia się pancernika, wyokrętował załogę, wyprowadził 17 XII okręt w ujście La Płaty i zatopił go, a sam 20 XII popełnił w Buenos Aires samobójstwo. 382. Potyczka nad rz. La Pląta - 17 l 1957 r. Wojna domowa na Kubie w 1956-59 r. Oddział powstańczy F. Castro liczący 82 ludzi, przybyły z Meksyku, wylądował na Kubie l XII 1956 r., a 5 XII został otoczony, ostrzelany i rozgromiony przez żandarmerię; ocalało 12 ludzi, którzy zdołali ujść w góry Sierra Maestra, w prow. Oriente, założyli tam bazę, która rozrastała się w miarę napływu ochotników. Pierwszym aktem zbrojnym powstańców był atak na posterunek wojskowy przy ujściu rzeki La Pląta. 22-oso-bowy oddział pod dowództwem F. Castro wyruszył w początkach I 1957 r. z bazy i 15 I dotarł w pobliże posterunku wojskowego, położonego przy ujściu rz. La Pląta. Zabudowania składały się z budynku koszar i drewnianej szopy-magazynu, 316 a załoga liczyła 15 żołnierzy. 16 I nocą powstańcy podeszli na ok. 40 m do koszar, ostrzelali je i wezwali żołnierzy do poddania się, ale ci odpowiedzieli ogniem. 17 I o godz. 220 w nocy powstańcy rozpoczęli natarcie, obrzucono posterunek granatami, ale te nie wybuchły, postanowiono więc podpalić budynki. Trzech powstańców, osłanianych przez towarzyszy ogniem, podkradło się pod szopę i podpaliło ją. Pożar przestraszył żołnierzy i po godzinnej walce skapitulowali. Straty ich wyniosły 2 zabitych i 5 rannych, 3 dostało się do niewoli, a reszta uciekła. Powstańcy nie ponieśli strat. Powstańcy po opatrzeniu rannych zabrali broń i amunicję, podpalili koszary i odeszli w góry do swojej bazy. Potyczka ta nabrała w kraju rozgłosu, oznajmiając o istnieniu Armii Powstańczej. 383. Oblężenie twierdzy La Rochelle w 1628 r. La Rochelle była to twierdza hugonotów, którzy spiskowali z Anglikami, a w 1627 r. oblegali wraz z nimi Fort St. Martin na pobliskiej wyspie Re. W związku z tym armia królewska zaczęła od VIII 1627 r. otaczać miasto, a gdy pertraktacje z nim nie dały rezultatów - rozpoczęto od 10 IX 1627 r. ostrzał. Armią oblężniczą, wzmocnioną do 30 000 żołnierzy, dowodził w obecności króla kardynał A. Richelieu. Otoczył on miasto od strony lądu wałem długości ok. 7 km i zaczął odcinać od morza tamą długości ok. 1300 m, aby uniemożliwić dostęp flocie angielskiej. Wszyscy mieszkańcy brali udział w obronie miasta, a dowodził nią J. Guiton. Wkrótce zapanował głód. Liczono na pomoc floty angielskiej, która też 11 III 1628 r. pokazała się w pobliżu, ale na widok skoncentrowanej floty francuskiej odpłynęła. 30 IX zjawiła się ponownie potężna flota angielska, ale wejście do portu było już zamknięte, a tama naszpikowana działami, które natych- 317 miast otworzyły ogień. Po krótkiej utarczce Anglicy - ku rozpaczy oblężonych - odpłynęli, a Gui-ton, straciwszy nadzieję na odsiecz, 28 X 1628 r. skapitulował po 383 dniach obrony. Obrońców pozostało 136, a z 25 000 mieszkańców - 5000. Ulice były pełne trupów ludzi zmarłych z głodu. 384. Bitwa pod Las Carreras -21/22 IV 1849 r. Agresja haitańska na Dominikanę w 1849 r. W celu podbicia republiki Dominikany, która 27 II 1844 r., po 20-letniej zależności, ogłosiła secesję od Haiti - wyruszyła 6 III 1849 r. z Mire-balais 18- tysięczna armia haitańska pod dowództwem gen. F. Soulouque. Przekroczyła ona granicę w rejonie Banica i łamiąc opór wojsk dominikańskich szła na stolicę - Santo Domingo. Hai-tańczycy zajęli 29 III San Juan de Maguana i 7 IV - Azuę. Wojska dominikańskie, dowodzone przez gen. P. Santanę, cofając się w walkach zajęły 20 IV pozycje pod Las Carreras, między Azuą a stolicą. W dwudniowej zażartej bitwie w dniach 21/22 IV po krwawym odparciu ataków haitańskich Dominikańczycy w kontrataku zadali napastnikom klęskę, zmuszając ich do szybkiego odwrotu i opuszczenia terytorium Dominikany. 385. Bitwa pod Las Piedras - 18 V 1811 r._____ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Urugwaj od 1724 r. wchodził w skład wicekróles- twa Peru, a następnie od 1776 r. w skład La Płaty. Hiszpanie, usunięci z La Płaty, przenieśli się do Montevideo w Urugwaju, które stało się ich silną bazą. 28 II 1811 r. przywódca patriotów urugwajskich J. G. Artigas wzniecił powstanie, rozpoczynając wojnę wyzwoleńczą. 18 V 1811 r. Artigas z oddziałem 400 piechoty i 600 jazdy, 318 wspomagany przez milicję z La Płaty, zaatakował hiszpański oddział kpt. mar. J. Posadasa, liczący 364 żołnierzy, który, wysłany przez gubernatora Montevideo gen. F. J. Elio przeciwko powstańcom, zajął miasteczko Las Piedras (ok. 30 km na płn. od Montevideo) i umocnił się w nim. Po zaciętej walce, trwającej 6 godzin, do zmroku -Hiszpanie zmuszeni zostali do wycofania się; stracili 160 żołnierzy zabitych i rannych i całą artylerię. Patrioci stracili 11 zabitych i 23 rannych. Montevideo zostało oblężone; 24 X 1811 r. Artigas zawarł układ z Hiszpanami, na mocy którego otrzymał cały Urugwaj bez Montevideo w zamian za odstąpienie od oblężenia. 386. Powstanie w p rów. Las Yillas na Kubie w 1868-78 r. __________________ Powstanie na Kubie w 1868-78 r. 10 X 1868 r. wybuchło antyhiszpańskie powstanie na Kubie, w prow. Oriente, do którego stopniowo włączały się inne prowincje. W prow. Las Villas powstanie rozpoczęło się 6 II 1869 r. W prowincji tej stacjonowało 14 000 żołnierzy hiszpańskich, dowodzonych przez bryg. M. Pelaeza, z tego na wybrzeżu płn. w Sagua la Grandę i w Cienfuegos na płd. - 6000. Siły powstańcze, słabo uzbrojone, liczyły ok. 3000 ludzi. Powstańcy planowali zdobycie m. Cienfuegos, ale 12 X garnizon jego został wzmocniony przez 600 żołnierzy z 6 działami, co unicestwiło zamiar; poza tym Hiszpanie, Ucząc się z możliwością ataku, umocnili okoliczne miejscowości. Utrzymanie przez Hiszpanów prow. Las Villas miało dla ich panowania nad sytuacją decydujące znaczenie. Powstańcy nie wykazali zbytniej inicjatywy, brak było doświadczonych dowódców, jedynie w m. Sancti Spiritus dowódcy oddziałów powstańczych - Honorato del Castillo, Marcos Garcia i Serafin Sanchez toczyli utarczki z bryg. C. Puetlosem i płk. F. Acostą, dowo- 319 dzącymi wojskiem i hiszpańskimi ochotnikami, a w rejonie Santa Clara i Remedios atakowały Hiszpanów powstańcze oddziafy gen. K. Roloffa i płk. S. Hernandeza. Powstańcy nie osiągnęli jednak żadnych sukcesów, co wielu z nich skłoniło do powrotu do domu. Partyzantkę kontynuowano aż do 10 III 1878 r., kiedy to zawarto układ z Hiszpanami. 387. Bitwa pod La Trinldad - 11 XI 1827 r._____ Wojna domowa w Hondurasie w 1826-29 r. Honduras po oderwaniu się państw Ameryki Środkowej od Meksyku w 1827 r. wszedł w skład federacji tych państw. W 1826 r. wybrano prezydentem Hondurasu liberała M. J. Arce, który zainicjował opracowanie konstytucji, postulującej federalną formę państwa, reformę rolną i zniesienie przywilejów kleru. Państwa konserwatywne - Salwador i Gwatemala - interweniowały; zbrojny oddział pod dowództwem płk. J. J. Milli wkroczył do Hondurasu i tu został wzmocniony przez kon- serwatystów do 600 ludzi. Płk Milla rozpoczął prześladowanie wybitnych liberałów, zapełniając nimi więzienia; popularny działacz, liberał F. Mo-razan zdołał ujść wraz z dwoma towarzyszami do m. Leon w Nikaragui. l X 1827 r. Morazan powrócił z grupą stronników do Hondurasu, do m. Choluteca i wkrótce zorganizował z ochotników oddział 500 żołnierzy, l XI ruszył z nimi na stolicę, 10 XI przybył do m. Sabanagrande, zostawił tu 250 ludzi, a z resztą poszedł w pobliskie góry La Trinidad, stając obozem na noc niedaleko od m. La Trinidad. Płk Milla, powiadomiony o marszu Morazana, był już w drodze naprzeciw niego i 11 XI 1827 r. doszło do spotkania. Płk Milla ustawił działo na wzgórzu i jego ogniem oraz ogniem piechoty omiatał wzgórza obsadzone przez żołnierzy Morazana, 320 a następnie jego żołnierze ruszyli do ataku i w za- ciętej walce wręcz opanowali pozycje liberałów. W tym momencie Morazan poderwał swoich żołnierzy do desperackiego kontrataku i poprowadził go z taką furią, że odrzucił dwukrotnie silniejszego nieprzyjaciela na płn., wpędzając go w dolinę, w której ogniem z góry rozgromił go, zmuszając do panicznej ucieczki. Bitwa trwała zaledwie 3 godziny i otworzyła liberałom drogę do stolicy. Milla stracił 40 zabitych i 12 rannych. Oddział pozostawiony przez Morazana w Sabanagrande pospieszył z pomocą na odgłos walki, ale nie zdążył wziąć w niej udziału. 388. Bitwa pod Laupen - 21 VI 1339 r.______ Rywalizacja o wpływy polityczne i gospodarcze w miastach Związku Szwajcarskiego doprowadziła do starcia zbrojnego. Hr. Rudolf von Ridau i jego ród oraz miasto Fryburg wystąpili przeciwko Bernu i obiegli 4- tysięczną armią sprzymierzone z Bernem m. Laupen. Laupen, położone na wzgórzu, w widłach rzek Sens i Saane, bronione było przez mieszczaństwo pod dowództwem A. von Blankenburga i przez 600 zbrojnych, przyprowadzonych przez sołtysa J. von Bubenber-ga; odpierali szturmy czekając na odsiecz. Tymczasem do Berna ściągały zbrojne gromady. Wodzem okrzyknięto znanego rycerza - Rudolfa Castlana von Erlach; pozostawił on część zbroj- nych dla ochrony miasta, a z resztą - 4500 miesz- czan i 1500 ludzi przysłanych przez Związek - ruszył na odsiecz Laupen. 21 VI 1339 r. podeszli pod miasto i zatrzymali się na wyżynie Bramberg, na wsch. od Laupen, mając z góry wgląd w obóz nieprzyjacielski. Erlach uszykował swój oddział w trzy czworoboki - 1000 ludzi liczyła straż przednia, 3000 siły główne i 2000 straż tylna. Fryburczycy zaatakowali dwiema kolumnami piechoty; jedna uderzyła 321 frontalnie, a druga obeszła wyżynę, zaatakowała i rozbiła straż tylną, po czym poszła w pościg za nią, zamiast uderzyć na siły główne od tyłu. Jazda fryburska otoczyła wprawdzie czworobok Erlacha, ale została rozbita, a piechota odparta; a wówczas Erlach uderzył z góry całością swych sił i wspomożony wypadem załogi Laupen rozbił nieprzyjacielskie szyki, zmuszając je do ucieczki. Klęska była zupełna, padł hr. Rudolf von Ridau i 10 innych hrabiów oraz 87 rycerzy; ocaleli z pogromu uciekli do Fryburga, wzmacniając jego załogę. 389. Walka fregat „Lautaro" - „Esmeralda" -27 IV 1818 r.________________ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Chilijska fregata „Lautaro" (50 dział i 350 ludzi załogi) z oficerami angielskimi, pod dowództwem kpt. G. O'Briena, krążyła w rejonie obsadzonego przez Hiszpanów portu Yalparaiso, blokując go. 26 IV 1818 r. dowódca zbliżającej się do portu hiszpańskiej fregaty „Esmeralda" (44 działa), zauważył obcą fregatę, ale wziął ją za znany mu ' angielski HMS „Amphion", a gdy spostrzegł omyłkę - było już za późno na ucieczkę. O'Brien bez namysłu zaatakował hiszpańską fregatę, dążąc do abordażu, ale zmienny wiatr sprawił, że uderzył ukośnie, zaplątując się bukszprytem w olinowanie przeciwnika. O'Brien z 30 marynarzami przeskoczył na „Esmeraldę", której przestraszona załoga ukryła się w nadbudówkach. Zanim Chilij- czycy zdążyli ustawić swój okręt równolegle i sczepić burty - podmuch wiatru rozłączył okręty. Hiszpanie, widząc na pokładzie tylko garstkę nieprzyjaciół, ostrzelali ich, wypadli i wycięli. Drugi oficer „Lautaro" - J. A. Turner chciał kontynuować walkę, ale załoga zdemoralizowana śmiercią dowódcy nie chciała walczyć i „Lautaro" odpłynął. 322 Legiony polskie w l wojnie światowe] zob. 554 390. Bitwa pod Legnicą - 9 IV 1241 r._______ Mongolskie podboje w 1206-1527 r. Ugedej, syn i następca zmarłego w 1227 r. Czyn- gis-chana, wysłał w 1234 r. dużą armię pod do- wództwem Batu-chana na podbój Zachodu. Batu-chan szedł zwycięsko, pustosząc kraj, przez Ria-zań, Moskwę do Kijowa i stąd w 1241 r. skierował część swej armii, pod dowództwem Bajdara i Kaidu, na Sandomierz. Grupa Kaidu poszła przez Opoczno i Ziemię Łęczycką na Wrocław i zajęła go 8 IV 1241 r., a grupa Bajdara pobiła 18 III pod Chmielnikiem oddziały małopolskie, opanowała 22 III Kraków, pokonała oddziały śląskie pod Opolem i połączywszy się z grupą Kaidu - skierowała się wraz z nią na Legnicę. Tutaj, ok. 16 km przed miastem, zastąpił im drogę 9 IV 1241 r. książę śląski, małopolski i wielkopolski - Henryk II Pobożny, z 10-tysięcz-ną armią, złożoną z oddziałów śląskich, z rozbitków z oddziałów małopolskich oraz z rycerzy zakonnych - templariuszy i joannitów. W pierwszej linii stanęły 4 hufce: Bolka morawskiego, Sulisława, Mieszka raciborskiego i rycerzy zakonnych, a Henryk z jednym hufcem stanął w odwodzie. Mongołowie w liczbie 8000-10 000, pozorując odwrót, wciągnęli w głąb swych szyków i zniszczyli hufiec Bolka morawskiego, a następnie uderzyli na pozostałe, otaczając je. Gdy hufiec Mieszka raciborskiego nie wytrzymując natarcia rzucił się do ucieczki, Henryk z odwodem wsparł pierwszą linię, zamykając lukę. Tatarzy zastosowali nie znane wówczas rycerstwu dymy bojowe i wykorzystując powstałe zamieszanie rzucili na tyły i prawe skrzydło Polaków swój 323 odwód, zadając im klęskę. Henryk zginął, a nie- dobitki jego wojska uszły do Legnicy. Mongołowie mimo zwycięstwa nie posunęli się dalej, na rozkaz Batu-chana skierowali się na płd., na Węgry. 391. Obrona Leningradu- 8X1941 r.-18 l 1943 r.______________ II wojna światowa w 1939-45 r. Działania przeciwko Leningradowi prowadziła niemiecka Grupa Armii „Północ" pod dowódz- twem feldmarsz. W. von Leeba, licząca 46 dywizji i l brygadę; współdziałały wojska fińskie. W pierwszej połowie VIII 1941 r. wojska fińskie -4 dywizje i l brygada - natarły na przesmyku karelskim i w walkach dotarły do starej granicy, gdzie l X zostały zatrzymane. Fińska armia karel- ska - 5 dywizji i 4 brygady - w natarciu między jeż. Ładoga i Onega doszła do rz. Świr, gdzie z początkiem IX 1941 r. front się ustabilizował. Niemcy do 29 VIII przedarli się przez rz. Mgę i zajęli Szlisselburg, osiągając jeż. Ładoga wąskim (10 km szerokości) korytarzem i 8 IX zamknęli okrążenie Leningradu. Siły radzieckie wynosiły: na froncie leningradzkim 22 dywizje i 22 brygady pod dowództwem gen. G. K. Żukowa, na froncie wołchowskim -35 dywizji i 21 brygad pod dowództwem gen. K. A. Mierieckowa i nad rz. Świr - 5 dywizji i l brygada pod dowództwem gen. A. I. Gorelen-ko. Oblężenie trwało 900 dni, zburzeniu uległo 10 000 budynków, a od ostrzału i głodu zginęło ponad 500 000 ludzi. Jedyna droga zaopatrzenia prowadziła przez jeż. Ładoga. 18 I 1943 r. w wyniku równoczesnego natarcia wojsk frontów: leningradzkiego i wołchowskiego korytarz do jeż. Ładoga został przerwany i oblężenie zlikwidowane. 392. Przełamanie blokady Leningradu - 18 l 1943 r.____________________ II wojna światowa w 1939-45 r. 8 IX 1941 r. oddziały 18 A niemieckiej z GA „Północ" przedarły się wzdłuż wsch. brzegu rz. Newy do jeż. Ładoga i zajęły Szlisselburg, zamykając od strony lądu blokadę Leningradu; miastu pozostało połączenie z krajem jedynie przez jeż. Ładoga i drogą powietrzną. Po odwrocie Niemców spod Tlchwina front od wsch. ustabilizował się na linii rz. Wołchow. Korytarz niemiecki o szerokości do 15 km, w lesistym i bagnistym, dogodnym do obrony terenie, został silnie umocniony, a zabudowę osiedli przekształcono w punkty oporu. 12 I 1943 r. rozpoczęła się radziecka akcja przerwania blokady; po lotniczym i artyleryjskim przygotowaniu ruszyło natarcie: z Frontu Wołchowskiego 2 A gen. W. Z. Romanowskiego (14 dywizji i 4 brygady pancerne z 300 czołgami, 2100 działami i 450 samolotami) i z Frontu Le- ningradzkiego 67 A gen. M. P. Duchanowa (7 dywizji i 10 brygad, z 200 czołgami, 1900 działami i 450 samolotami). Natarcie wspierała flota bałtycka 88 działami wielkiego kalibru oraz flotylla z jeż. Ładoga. Korytarza broniło 5 dywizji z 18 A niemieckiej gen. G. Lindemanna, z 50 czołgami i 700 działami. Po niezwykle zaciętych 7-dniowych walkach opór Niemców został złamany i 18 I nacierające ze wsch. i zach. oddziały radzieckie przerwały korytarz. Niemcy zostali odparci od jeż. Ładoga o ok. 10 km na płd. i tu podciągnięte rezerwy powstrzymały radzieckie natarcie. 393. Bitwa pod Lenino - 12/13 X 1943 r.______ II wojna światowa w 1939—45 r. Z inicjatywy polskich komunistów, skupionych w Związku Patriotów Polskich w ZSRR, sformo- 324 325 wana została w 1943 r. l Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, licząca 11 500 żołnierzy pod dowództwem gen. Z. Berlinga. Dywizja, przydzielona do 33 A gen. W. N. Gordowa, otrzymała pierwsze zadanie bojowe - nacierania na głównym kierunku uderzenia armii na Białorusi, prze- łamania obrony niemieckiej nad rzeczką Miereją na odcinku między wsiami Susojewo i Lenino, wyjścia nad Dniepr i uchwycenia przyczółka. Głębokość pasa obrony niemieckiej wynosiła ok. 40 km, pozycje były silnie umocnione, teren bagnisty. W nocy 12 X ruszyło natarcie; Polacy sforsowali Miereję i w sześciogodzinnej walce przełamali pierwszą linię obrony, zdobywając wieś Połzuchy. Dwa kontrataki niemieckie z rejonu Trigubowa zostały odparte. Po południu Polacy wznowili natarcie, dochodząc do wsi Lenino, jednak silny opór Niemców nie pozwolił utrzymać zdobytego terenu. Natarcie 13 X nie przyniosło zmian i dywizja poniósłszy wielkie straty została wycofana. Straty niemieckie - ok. 1500 zabitych i rannych i 329 jeńców, straty polskie - 502 zabitych, 1776 rannych i 663 zaginionych. 394. Bitwa morska pod Lepanto - 7 X 1571 r. Wojna Ligi Świętej z T\ircją w 1570-73 r. W trakcie wojny wyruszyła 17 IX 1571 r. z Messy-ny flota chrześcijańska - 207 galer, 6 galeasów i 24 małe okręty z 25 000 żołnierzy, z 1815 działami - pod dowództwem ks. Juana d'Austria. Udziałowcami byty: Wenecja, Hiszpania, Państwo Kościelne, Malta i księstwa włoskie. Turcja wystawiła 210 galer i 66 galiot, z 25 000 żołnierzy, z 750 działami, pod dowództwem kapudana Ale- go Paszy. Flota turecka zajęła pozycję w wejściu do Zatoki Korynckiej, w pobliżu m. Lepanto (Nafpaktos); w centrum dowodził Ali Pasza, a na skrzydłach Ulug Ali - pasza Algieru i Mahomet Sirocco, wicekról Egiptu. Po stronie chrześcijan w centrum dowodził Juan d'Austria, a na skrzyd- łach A. Doria i A. Barbarigo. Rezerwą - 30 galer - dowodził Alvaro de Bazan. Żołnierze Ligi wyposażeni byli w arkebuzy, a u Turków tylko 2500 janczarów miało broń palną, reszta - łuki. Bitwę rozpoczęli Turcy, atakując skrzydłami, ale wysunięte naprzód potężne weneckie galeasy druzgotały ogniem dział tureckie galery i dla Turków jedyną szansą pozostał abordaż, toteż wkrótce floty pomieszały się. Walczono z szaloną zaciętością, a bitwa miała dramatyczny przebieg, losy jej ważyły się raz na jedną, raz na drugą stronę. Ostatecznie chrześcijanie uzyskali prze- wagę, a gdy Ali Pasza w obliczu klęski popełnił samobójstwo - Turcy załamali się i rozpoczął się pogrom. 107 tureckich galer zatopiono, 103 - zdobyto, wzięto 3846 jeńców, poległo 8000 Turków. Ujść zdołał tylko Ulug Ali z 13 swoimi galerami i ok. 35 galer i galiot tureckich. Straty chrześcijan wyniosły 15 galer i 7500 żołnierzy oraz kilka tysięcy wioślarzy. 395. Bitwa morska przy wyspach Les Saintes - 12 IV 1782 r._____________________ Wojna Anglii z Francją, Hiszpanią i Holandią w 1778-83 r. Po nierozstrzygniętej bitwie z eskadrą francuską adm. F. de Grasse 9 IV 1782 r., w rejonie w. Do- miniki na Antylach, eskadra angielska adm. G. Rodneya - 35 okrętów liniowych - szła 12 IV szykiem torowym na płn. zach. od wysp Les Saintes; 10 mil na płn. zach. od niej płynęła eskadra adm. de Grasse - 30 okrętów liniowych. O godz. 745 awangardy rozpoczęły ogień, a o 815 w walkę była już zaangażowana połowa sił i wtedy de Grasse wydał rozkaz dokonania zwrotu, ale dowódcy okrętów zignorowali ten rozkaz i walka toczyła się nadal. Gdy w linii francuskiej pow- 327 326 397. Bitwa o w. Leyte na Filipinach - 20 X-26 XII 1944 r. stało kilka luk, a wiatr zmienił kierunek - Anglicy wykorzystali to i ich okręty przerwały szyk francuski; okręty przemieszały się i rozpoczęły walkę z bliska. Nie usłuchano kolejnego rozkazu de Grasse'a, aby odtworzyć linię, a także adm. S. Hood nie wykonał rozkazu adm. Rod-neya, aby przerwać walkę i nadal ją kontynuował. O godz. 1630 flagowy okręt francuski - „Yille de Paris" został otoczony przez kilka okrętów angielskich i po ciężkiej walce, w której stracił ok. 400 ludzi - poddał się wraz z adm. de Grasse. Francuzi stracili 5 okrętów, a reszta, pod dowództwem adm. L. Yaudreuila, uszła do Cap Francais na Haiti. Straty angielskie wyniosły 253 zabitych i 816 rannych, a francuskie ok. 3000 zabitych i rannych. 396. Bitwa pod Leuktrami, w Grecji, w 371 r. p. n. e._________________ Wojna beocka w 371-362 r. p. n. e. Wojna spowodowana została rywalizacją Związku Beockiego, utworzonego przez Teby, ze Związkiem Peloponeskim zorganizowanym przez Spar-tę. W 371 r. p. n. e. król Sparty KJeombrotos wkroczył z armią 10 000 hoplitów i 1000 jazdy do Beocji, aby zmusić Teby do rozwiązania Związku Beockiego. Siły Tebańczyków liczyły ok. 6000 hoplitów (piechoty) i 1000 jazdy. Spartanie uszykowali swoje wojsko w falangę, na prawym skrzydle ustawili najlepszą piechotę, na lewym oddziały sprzymierzeńców, a przed falangą -jazdę. Wódz Tebańczyków - Epaminondas -także uszykował swoje wojsko w ośmioszeregową falangę, z wysuniętą do przodu jazdą, ale lewe skrzydło umocnił kolumną uderzeniową, głęboką na 50 szeregów, którą zamykał tzw. hufiec święty - oddział 300 hoplitów dowodzony przez Pelo-pidasa, który miał za zadanie rozbicie najsilniejszego, prawego skrzydła falangi Spartan. Tebań- 328 czycy zaatakowali Spartan ciężką piechotą lewego skrzydła, a dalsze części szyku szybko posuwały się naprzód, utrzymując łączność całości i skośne położenie w stosunku do linii Spartan. W starciu lewe tebańskie skrzydło rozbiło prawe skrzydło Spartan, co pociągnęło za sobą klęskę całej armii Spartan. Zwycięstwo to zawdzięczali Tebańczycy zastosowaniu skośnego szyku i zmasowaniu sił na jednym kierunku. II wojna światowa w 1939-45 r. Amerykanie rozpoczęli odbijanie Filipin od inwazji na w. Leyte. Po silnym bombardowaniu lotniczym flota inwazyjna - 600 okrętów, osłaniana przez okręty wojenne, wysadziła w płn. i płd. części wsch. wybrzeża 20 X 1944 r. 6 A gen. W. Kruegera, bez oporu ze strony Japończyków. Akcja floty japońskiej dążącej do zniszczenia floty desantowej doprowadziła w dn. 24-25 X do największej bitwy morskiej w tej wojnie. Flota japońska została rozgromiona, tracąc 3 pancerniki, 4 lotniskowce, 10 krążowników i 10 niszczycieli. Amerykanie stracili 3 lotniskowce i 3 niszczyciele. Japończycy po klęsce swej floty wzmocnili swój garnizon na Leyte - 16 A o dalsze dywizje: l, 10, 19, 23, 26 30 i 102 DP, osiągając stan 82 000 żołnierzy. W XI 1944 r. Amerykanie osiągnęli panowanie w powietrzu, a próby zawładnięcia ich lotniskami przez desanty japońskie 26 XI i 5-6 XII 1944 r. nie powiodły się. 7 XII Amerykanie wysadzili na tyłach wojsk japońskich, w Or-moc, na zach. wybrzeżu - 77 DP. Dywizja ta 10 XII zdobyła Ormoc ze składami amunicji, odcinając tym 35 A japońskiej zaopatrzenie. W połowie XII 1944 r. Amerykanie mieli na 329 wyspie 240 000 żołnierzy , a Japończycy 11 000. Walki zakończono 26 XII 1944 r. Straty japońskie - 48 790 zabitych i 828 jeńców, a amerykańskie - 3508 zabitych i 12 082 rannych. 398. Potyczka pod Lexington i Concord - 19 IV 1775 r._____________________ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Angielski płk F. Smith wysłany został z 700 żołnierzami do Bostonu do osady Concord celem zniszczenia zgromadzonej tam przez milicję broni. 18 IV w nocy, oddział przewieziony został do Lechmere's Point i o godz. 2 ruszył w drogę. O godz. 5 przed osadą Lexington napotkano ok. 130 uzbrojonych kolonistów, dowodzonych przez kpt. J. Parkera. Padły strzały - poległ Parker i 7 jego ludzi, a 10 raniono. Jeden żołnierz został ranny. Brytyjczycy poszli dalej, doszli do Concord, zniszczyli tam zgromadzoną broń i zapasy żywności i odpoczywali. Wówczas do osady weszło ok. 400 milicjantów; żołnierze ostrzelali ich, zabijając 3 i raniąc 2. W drodze powrotnej oddział brytyjski był ostrzeliwany zza drzew, z zarośli i domów przez zmobilizowaną z pobliskich osad milicję. Przed zniszczeniem uratowała go pomoc - 1200 żołnierzy z 2 działami, pod dowództwem Earla Percy'ego z Bostonu. Brytyjczycy stracili ogółem 73 zabitych, 174 rannych i 26 zaginionych, a Amerykanie - 49 zabitych, 41 rannych i 5 zagi- nionych. Było to pierwsze starcie w wojnie o nie- podległość. 399. Agresja izraelska na Liban w 1982 r._____ Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP) przez ponad 10 lat kontrolowała płd. Liban. Tutaj znajdowała się główna baza OWP i dowództwo z J. Arafatem na czele. Stąd dokonywano częstych ataków rakietowych na osiedla w Galilei, co 330 w końcu spowodowało zbrojną akcję Izraela pod kryptonimem „Pokój dla Galilei". 6 VI 1982 r. pancerne oddziały izraelskie wdarły się do Libanu i zaatakowały linie umocnień OWP i libańskiej lewicy „Amal" nad rz. Litani, wysadzając równocześnie na tyłach - pod Tyrem - desant morski. Wojska izraelskie, liczące 20 000 żołnierzy, wzmocnione stopniowo do 60 000, przerwały linię umocnień i 11 VI dotarły do płd. skraju Bejrutu, bombardując wybrzeże pod miastem. 5 V nawiązały kontakt z prawicowymi oddziałami Falangi Libańskiej, odcinając zach. Bejrut - muzułmańską dzielnicę, bronioną przez ok. 15 000 bojowników OWP i „Amal" - od reszty kraju. Otoczona dzielnica była bez przerwy atakowana i bombardowana, a jednocześnie prowadzone były rokowania za pośrednictwem specjalnego wysłannika rządu USA - Ph. Habiba; Izraelczycy żądali usunięcia Palestyńczyków z Libanu. 4 VIII zmasowanym atakiem z lądu, morza i po- wietrza wojska izraelskie przerwały w trzech miejscach linię obrony i wtargnęły do miasta, tocząc ciężkie walki uliczne. W obliczu klęski OWP zgodziła się na opuszczenie Libanu; ewakuację rozpoczęto 21 VIII i zakończono 4 IX. 11 200 bojowników OWP udało się do krajów arabskich: Syrii, Iraku i Jordanii, obydwóch Jemenów, Sudanu, Tunezji i Algierii. Straty OWP -ok. 1100 zabitych i 1150 jeńców, oraz 5675 zabitych osób cywilnych i ok. 30 000 rannych. Straty izraelskie - 654 zabitych, ok. 3500 rannych i 3 jeńców. 400. Obrona Li ba wy - 22-27 VI 1941 r._______ II wojna światowa w 1939-45 r. 22 VI 1941 r. na początku wojny z ZSRR nie- mieckie dywizje pancerne 18 A z GA „Północ", 331 uderzając klinem z rejonu Kłajpedy, złamały obronę wojsk pogranicznych i opór stojących w pobliżu oddziałów 8 A z Frontu Północno-- Zachodniego i poszły na wprost na Rygę, odci- nając zachodnią Kurlandię. Równocześnie inne pododdziały 18 A ruszyły brzegiem morza i tegoż dnia dotarły do ważnej bazy radzieckiej Marynarki Wojennej - Libawy, okrążając ją. Libawy broniła 67 Dywizja Strzelców z 3 A wraz z oddziałami garnizonu bazy, kursantami Szkoły Marynarki Wojennej, z oddziałami wojsk ochrony pogranicza i marynarzy, przy aktywnej pomocy brygad robotników. Obronę wspomagało lotnictwo, a dowodził nią gen. N. A. Diedajew, dowódca 67 Dywizji Strzelców. 24 VI lotnictwo niemieckie dokonało pierwszego nalotu i odtąd przez cały okres oblężenia bom- bardowało ono, wraz z artylerią, port i miasto. Zatopiono w porcie niszczyciel „Lenin" i zapalono magazyny. Przez 6 dni obrońcy odpierali wszystkie ataki, utrzymując swoje pozycje i dopiero gdy zawiodła próba odsieczy z Rygi - na rozkaz dowództwa, po zniszczeniu obiektów wojskowych i zatopieniu stojących w porcie 5 okrętów podwodnych, opuścili w nocy z 26 na 27 VI miasto. Część załogi przewieziono statkami do Rygi i na wyspy w Zatoce Ryskiej, część przebiła się lądem do wojsk radzieckich. Straty niemieckie wyniosły ok. 2000 zabitych i rannych, 10 czołgów i 15 samolotów. Strat radzieckich nie ujawniono, poza tym, że dowódca obrony, gen. Diedajew poległ. 401. Wojna partyzancka w Libii w okresie 18 X 1912-29 X 1914 r._______ Po zakończeniu wojny włosko-tureckiej i wycofaniu z Libii wojsk tureckich, od dnia zawarcia pokoju, tj. od 18 X 1912 r. działania wojenne przeciwko włoskim agresorom kontynuowały 332 współdziałające dotychczas z Turkami oddziały arabskich wojowników, liczące ogółem ok. 16 000 ludzi, pod wodzą szejka Benghazi Aziza Beja. Arabowie prowadzili działalność partyzancką, napadali na mniejsze oddziały wojska, na posterunki i transporty, m. in. stoczyli potyczki: 3 XII 1912 r. - w Sircie, 23 III 1913 r. - w El Asaba (okręg Gianduba), 26 III - w Ghar Yunes, 25 V - w Shohab (okręg Shahat), 19 VI - w El-Tangi, 13 VII - w Zawiet Ishghefa, 23 VII - w Sochnie, 27 VII - w Homs, 24 XII - w Mahruka, 16 IV 1914 r. - w Gedabii i 14 X - w Sidi Surur (okręg Zeliten). Akcje partyzantów wpływały na postawę ludności, powstrzymując ją od współpracy z oku- pantami, zmuszały Włochów do utrzymywania garnizonu w stałej gotowości bojowej i do ochrony komunikacji przez wojsko, absorbując do tego celu znaczne jego siły. 402. Antywłoskie powstanie w Libii w 1914-18 r. Turcja po włączeniu się 29 X 1914 r. do pierwszej wojny światowej ogłosiła w Libii „świętą wojnę" przeciwko włoskim okupantom. Akcji powstańczej przewodziło fanatyczne plemię Senussi z oaz Kufry, pod wodzą szejka Ahmeda Szerifa i tureckich oficerów. Działania wojenne rozpoczęli Arabowie atakiem na m. Sebha, które zdobyli 27 XI 1914 r. Zaskoczeni Włosi uszli z Fezzanu do Misuraty. 26 I 1915 r. Arabowie zdobyli oazę Hun (okręg Dżofra). Dwie ekspedycje włoskie wysłane w 1915 r. w celu stłumienia powstania zakończyły się klęskami: 7 IV - pod Wadi Marsit i 29 IV - pod Gardabią. Garnizony włoskie uchodziły w popłochu na wybrzeże i do Tunezji. Arabowie zdobyli: 15 V - Suk El-Ahad, 26 V - Fun-duk El-Jamel (okręg Misurata), 4 VI - Sidi El-Khemri (okręg Gusbat), 9 VII - Garian, przy czym liczący 4400 żołnierzy garnizon uszedł do Tripolisu, 16 VII - Yefren. l I 1916 r. Włosi utrzymywali się już tylko w umocnionych portach 333 - Tripolis, Homs i Zuara. W wypadach w głąb kraju Włosi ponieśli porażki: 24 IV 1915 r. pod Ras El-Hamam, 24 IV 1917 r. pod El-Habela, 9 IX pod El-Meshiashta (okręg Zanzur) i 4 IX -pod Sidi Abuagela (okręg Agelat). Każdorazowo po starciach Włosi wycofywali się na wybrzeże, pod ochronę dział floty. 403. Pacyfikacja Libii po l wojnie światowej w 1919-26 r._____________________ Po zakończeniu wojny światowej Włosi przerzucili w I 1919 r. wojska do Libii, wzmacniając tam swe siły do trzech dywizji i rozpoczęli przygotowania do akcji zbrojnej. W nizinnej części kraju powstańcy po rokowaniach zawarli 18 IV 1919 r. pokój, a przeciwko szczepom górskim wyruszyła ekspedycja pod dowództwem płk. R. Grazianiego, z 2000 żołnierzy włoskich i z pomocniczymi oddziałami Berberów. Powstańcami dowodził szejk Hamed Sunni - bronił on Yefrenu i górskiego masywu Garianu. Po długim okresie walk Włosi zajęli 26 I 1922 r. Ghaser Ahmed, 2 V - Sidi Sajeh, 7 XI - Abughelan (okręg Garian) i 30 XI - Yefren, 7 XII 1922 r. powstańcy zaatakowali i osaczyli w Funduk El-Shibani wspierającą Grazianiego grupę płk. Belli, którego w ostatniej chwili ura- towały posiłki, przysłane - na odgłos walki -przez Grazianiego. Powstańcy niszczyli miasta i osiedla, cofając się bez walki i Włosi opanowali wkrótce, uważany za niedostępny, masyw Garianu, zajmując 2 II 1923 r. Sidi Abuarghub, 6 II - po krótkiej walce - fort Tawargha, 19 XI 1924 r. - Bir Ikshadia (okręg Werfella), 4 XII -Ain Zara, 11 VIII 1925 r. - Wadi Smalus (okręg Jabel El Akdar), 16 IX - Rughbat El-Naga (okręg Benina), 22 X - Gharara (okręg Mezda) i 9 IV 1926 r. Bir Otman (okręg Ghadames), kończąc tym akcję pacyfikacyjną. 334 404. Powstanie przeciwko Włochom w Libii w 1928-31 r.___________________ Na początku 1928 r. wybuchło w Trypolitanii, w górach Dżebal es-Soda, powstanie przeciwko włoskim okupantom i wkrótce rozszerzyło się na tereny nizinne. Organizatorem i wodzem powstania był szejk Omar al-Muchtar, a jego zbrojne oddziały, liczące po 100 do 300 wojowników, zgromadziły ogółem kilkanaście tysięcy ludzi. Włosi wysłali natychmiast na tereny objęte powstaniem ekspedycję karną 20 000 żołnierzy pod dowództwem gen. A. Terruzzi. Po walkach Włosi, wsparci lotnictwem, zajęli oazy Dżofry, Bu Ngem, Sochnę, Hun i Selli i w zwycięskiej bitwie, stoczonej 25 II 1928 r., zdobyli centrum powstańcze -oazy Bir Tagreft. Po zdobyciu przez Włochów 15 VIII 1929 r. oaz Ghira (okręg Brack) i 8 VIII 1930 r. doliny Wadi Essania - powstańcze plemiona skapitulowały. 13 IX 1931 r. w potyczce ubito konia pod szejkiem Omarem al-Muchtar, a jego samego, rannego, wzięto do niewoli i 17 IX 1931 r. powieszono. 405. Walki wyzwoleńcze w Libii w 1940 r._____ II wojna światowa w 1939-45 r. Włosi zmuszali Libijczyków do służby wojskowej, ale gdy utworzone dwie dywizje poddały się bez walki Anglikom w XII 1940 r. pod Sidi Barani, w Egipcie - nie używano już ich więcej do działań bojowych. Na podstawie umowy, zawartej w VI 1940 r. przez emira Cyrenajki - Idrisa as-Senussi z dowództwem angielskim, zaczął on organizować w Egipcie dywizję libijską z emigrantów - członków bractwa Senussi oraz z jeńców. Osiągnęła ona wkrótce stan 15 000 żołnierzy i pod dowództwem angielskim brała udział w walkach 7-9 XII 1940 r., pod Sidi Barani. Poza tym rozwijały działalność na terenie Libii współdziała- 335 jące z Anglikami drobne oddziały partyzanckie, prowadząc działania dywersyjno-rozpoznawcze na tyłach wojsk włosko-niemieckich. Nie wdawały się one w walki, odnotowano jedynie jeden przypadek, gdy po klęsce po Sidi Barani i popłochu w armii włoskiej jeden z oddziałów partyzanckich zaatakował nocą z 12 na 13 XII 1940 r. wysuniętą na płd. placówkę włoską w oazie Abunjeim, ok. 150 km na płd. zach. od El Agheila. Po krótkiej utarczce partyzanci wycofali się. 406. Agresja USA na Libię w 1986 r. Stany Zjednoczone, obwiniając Libię o wspieranie międzynarodowego terroryzmu, po uprzednich wielokrotnych ostrzeżeniach podjęły stopniowaną akcję represyjną - wycofały z Libii 1500 wysokiej klasy specjalistów, rozpoczęły blokadę gospodar- czą, zamroziły libijskie kapitały w bankach USA, zastosowały sankcje ekonomiczne, a prasa podjęła gwałtowną kampanię antylibijską. Jednocześnie stacjonująca na Morzu Śródziemnym VI Flota USA, licząca ok. 40 jednostek, w tym 3 lotniskowce, zaczęła przeprowadzać okresowe manewry w pobliżu brzegów Libii, nie respektując granic uważanego przez Libię za jej wody terytorialne akwenu Wielkiej Syrty. 24 III 1986 r. Libia podała, że jej obrona przeciw- lotnicza zestrzeliła 3 samoloty USA nad Wielką Syrtą, natomiast USA podały, że 24 III lotnisko- wiec „Saratoga" zniszczył rakietami 2 wyrzutnie rakiet w Libii, a lotnictwo morskie zatopiło rakie- tami w zatoce Wielkiej Syrty libijski kuter rakie- towy, a drugi uszkodziło. Kutry te przejawiały rzekomo wrogie zamiary i zagrażały bezpieczeństwu amerykańskich okrętów. 25 III w odwecie za ostrzelanie przez Libijczyków samolotów amerykańskich nad Wielką Syrtą lotnictwo USA zbombardowało urządzenia radarowe w m. Syrt. W nocy z 14 na 15 IV samoloty USA, w tym myśliwce 336 bombardujące F-111, dokonały trzech nalotów na stolicę Libii - Trypolis i na Benghazi, bombardując koszary, lotniska i pałac M. Kadaflego; zginęło 77 osób, a 93 zostało rannych. Jeden samolot został zestrzelony. 16 IV ponownie bombardowane były lotniska w Trypolisie i Benghazi. 23 IV prezydent USA, R. Reagan oświadczył pod adresem Syrii i Iranu, że jest zdecydowany podjąć ataki odwetowe wobec tych państw, co do których uzyska niezbite dowody ich udziału w działaniach terrorystycznych. 407. Masakra we wsi Lidice, w Czechosłowacji - 10 Vi 1942 r.___________________ 11 wojna światowa w 1939-45 r. W celu nadania rozgłosu walce ruchu podziemnego w Czechosłowacji szef wywiadu armii czechosłowackiej płk F. Moravec, przebywający w Lon- dynie, zaplanował wykonanie zamachu na zastępcę protektora Czech i Moraw gen. SS R. Heydri- cha. Przerzuceni do Czechosłowacji 28 XII 1941 r. dwaj skoczkowie spadochronowi, sierżant J. Gabćik i J. Kubiś, po pięciomiesięcznych przy- gotowaniach dokonali zamachu 27 V 1942 r., na szosie, gdy generał jechał ze swej rezydencji w Panenskich Bfeźanach samochodem do Pragi; Heydrich został ranny odłamkami granatu i 4 VI 1942 r. zmarł. W ramach podjętych przez hitle- rowców wielostronnych represji otoczono 10 VI 1942 r. niewielką osadę Lidice pod Kladnem, w której mieszkali krewni ujętych w 1941 r. skoczków spadochronowych. Osadę spalono i zrównano z ziemią, a z 494 jej mieszkańców -199 mężczyzn zastrzelono, 195 kobiet wysłano do obozu w Ravensbriick, a 100 dzieci - do obozu w Łodzi. Obaj zamachowcy, wraz z 5 towarzyszami ukrywający się w podziemiach cerkwi św. Cyryla i Metodego w Pradze, zostali na skutek zdrady skoczka K. Ćurdy otoczeni i w walce 337 zastrzeleni. Ćurda otrzymał 5 min marek i obywatelstwo Rzeszy, a po wojnie został osądzony i stracony. 408. Zdobycie twierdzy Llege - 7 VI l M 914 r. I wojna światowa w 1914-18 r. Twierdza Liege w Belgii, ok. 20 km od granicy Niemiec, nad rz. Mozą, chroniona przez cytadelę i 12 fortów z garnizonem ok. 30 000 żołnierzy pod dowództwem gen. G. M. Lemana, była potężnym bastionem nadgranicznym. 4 VIII 1914 r. Niemcy wypowiedzieli wojnę Belgii i przekroczyli granicę. Gen. O. von Emmich z 6 brygadami z 10 Korpusu Armii podszedł pod Liege i rozpoczął ostrzeliwanie fortów i cytadeli ciężką artylerią. W nocy z 5 na 6 VIII bombardował forty zeppelin „Z VI". 42-centymetrowe moździerze prowadzące ostrzał z odległości 12 km niszczyły kolejno forty, rozbijając pancerne kopuły; pierwszy padł fort Embourg. W trakcie ostrzeliwania fortów kawaleria niemiecka wdarła się 6 VIII do miasta, zajmując jego lewobrzeżną część; gen. Leman uszedł do fortu Lancin, po którego rozbiciu dostał się, nieprzytomny, do niewoli. 7 VIII po zniszczeniu fortów miasto skapitulowało, wzięto ok. 3500 jeńców. Oddziały belgijskie wycofafy się. Było to pierwsze zwycięstwo niemieckie w tej wojnie. 409. Bitwa pod Lipskiem - 16-19 X 1813 r.____ Wojny napoleońskie - kampania 1813 r. Napoleon, po przegranej kampanii w Rosji wycofując się na zachód, znalazł się w końcu IX 1813 r. w Dreźnie; armia jego liczyła wówczas ok. 245 000 żołnierzy, rozstawionych w 6 rejonach. Sprzymierzeni: Rosja, Austria, Prusy i Szwecja, pragnąc zakończyć kampanię przed 338 zimą, nadciągali koncentrycznie, starając się otoczyć armię francuską: z płd. szła armia feld-marsz. K. P. Schwarzenberga - 150 000 żołnierzy, z płn. armia gen. G. L. Bluchera - 25 000 żołnierzy, z płn. wsch. armia ks. J. B. Bernadot-te'a - 100 000 żołnierzy i z zach. korpus gen. F. M. Gyulaia - 20 000 żołnierzy. Napoleon pozostawił w Dreźnie załogę 30 000 żołnierzy i pospieszył do Lipska, do którego zbliżał się Gyulai; pobił go, odrzucił i zwrócił się przeciwko Bliicherowi i Bernadotte'owi, ale ci 10 X pospiesznie wycofali się. Napoleon ubezpieczył kierunki - płn. i zach. i ze 150- tysięczną armią stanął naprzeciw zbliżającej się do Lipska armii Schwarzenberga. 14 X starł się marsz. J. Murat ze strażą przednią sprzymierzonych, a 16 X rozpoczęła się decydująca bitwa. Atak żołnierzy Schwarzenberga został, po zaciętej walce, powstrzymany ok. 7 km przed miastem, ale nie powiodła także się szarża jazdy Murata; bój toczył się cały dzień. 17 X dzień przeszedł spokoj- nie, Schwarzenberg czekał na maszerujący na pole bitwy rosyjski korpus gen. L. A. Benningse-na - 60 000 żołnierzy, oraz na zbliżenie się armii Bluchera i Bernadotte'a i bezskutecznie próbował wyjść na tyły Francuzów. 18 X rozgorzała zaciekła bitwa z nacierającymi ze wszystkich stron sprzymierzonymi, a gdy w jej toku oddziały saskie przeszły na stronę sprzymierzonych - sytuacja Francuzów stała się krytyczna, wycofali się do miasta i rozpoczęli odwrót na zachód, pozostawiając w mieście korpusy marsz. J. E. Macdonalda i ks. J. Poniatowskiego jako straż tylną, z rozkazem utrzymania miasta do wieczora. 19 X główne siły francuskie maszerowały na płd. zach. drogą na Weissenfels, a tylne ich oddziary wysadziły przedwcześnie most na rz. Elsterze w Lipsku, odcinając odwrót walczącym na wsch. brzegu żołnierzom, których tysiące utonęło przy próbie przepłynięcia rzeki; utonął m. in. 339 wódz Polaków - ks. J. Poniatowski. Francuzi stracili ok. 38 000 zabitych i rannych i ok. 30 000 jeńców. Straty Rosjan wyniosły ok. 20 000, a Austriaków i Prusaków po ok. 14 000 zabitych i rannych. 410. Kapitulacja Lizbony - 27 X 1147 r.______ Reconąuista w Hiszpanii i Portugalii w 718-1492 r. Po zdobyciu 15 III 1147 r. Santarem, twierdzy Maurów blokującej drogę do stolicy, oddziały króla Portugalii, Alfonsa I, dotarły pod Lizbonę, były jednak za słabe aby pokusić się o zdobycie tak dużego miasta i to mającego możność zaopat- rywania się od strony morza. W tym czasie z an- gielskiego portu Dartmouth wypłynęła flotylla, wioząca na drugą krucjatę ok. 13 000 krzyżowców - Niemców, Francuzów i Anglików. Po drodze wylądowali oni w Galicji, aby pomodlić się na grobie św. Jakuba w Composteli i tu biskup z Porto wezwał ich w imieniu króla Alfonsa I do pomocy w zdobyciu Lizbony. 28 VI 1147 r. miasto zostało oblężone od lądu i przez flotę krzyżowców od morza. Po czteromiesięcznym oblężeniu wyczerpani głodem obrońcy 27 X skapitulowali. 411. Odbicie przez Francuzów wzgórza Loretto -9 V 1915 r.____________________ I wojna światowa w 1914-18 r. Ważne strategicznie wzgórze Loretto na linii frontu we Francji, między Arras i Lens, pozwala- jące na wgląd w okolice do 30 km, bronione przez 5 rzędów okopów i zasieki z drutu kolczastego, zostało 3 III 1915 r. po dokonaniu podkopów i wysadzeniu rowów zdobyte szturmem przez Niemców. Wielokrotne kontrataki Francuzów, kontynuowane do 5 III, były krwawo odpierane. 340 9 V 1915 r., po potężnym bombardowaniu wzgórza, ruszyło w tym rejonie natarcie 10 A francuskiej i l A angielskiej, kierując główne uderzenie na płn. od wzgórza Loretto. Broniąca tego odcinka 6 A niemiecka stawiła zacięty opór udaremniając próby przełamania frontu, Francuzi zdołali jednak w toku zaciekłych walk wyprzeć Niemców ze wzgórza Loretto. Niemcy utrzymali jedynie jedną linię okopów na stoku. Alianci, nie mogąc uzyskać decydującego sukcesu - wstrzymali 24 VI akcję bojową. Straty francuskie wyniosły ok. 100 000, angielskie ok. 32 000 i niemieckie ok. 73 000 zabitych i rannych. 412. Powstanie w Luandzle - 4 II 1961 r._____ Wojna o niepodległość i wojna domowa w Angoli w 1961-89 r. Portugalczycy zaczęli opanowywać Angolę od 1482 r., traktując ją jako rezerwuar niewolników, których eksportowali do Brazylii. Handel niewolnikami, ujarzmienie i wyzysk ludności powodowały liczne bunty, krwawo tłumione przez wojsko. Po przyznaniu Angoli w 1951 r. statusu zamorskiej prowincji Portugalii zaczęły powstawać organizacje patriotyczne; pierwsza była, założona w 1956 r., lewicowa organizacja MPLA (Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli). Działalność tych organizacji wzbudziła narodowy ruch wyzwoleńczy, który od dnia 4 II 1961 r. przerodził się w walkę zbrojną z kolonizatorami. W dniu 4 II 1961 r. rozpoczęły się w stolicy An- goli, Luandzie, zorganizowane przez organizacje patriotyczne demonstracje ludności, w trakcie których oddział patriotów zaatakował więzienie położone na przedmieściu Sao Paulo, pragnąc uwolnić przebywających tam na mocy wyroków sądowych działaczy ruchu wolnościowego. Policja użyła broni palnej, zabijając 24 osoby i wiele 341 raniąc; straty policji wyniosły 7 osób, aresztowano ok. 100 demonstrantów. W nocy z 10 na 11 II zbrojne grupy patriotów ponownie atakowały więzienie; po godzinnej walce policja i wojsko odparty atak, zabijając 7 napastników. Przez cały dzień trwały zaburzenia i ponawiano ataki na więzienie; poległo 9 osób. Władze portugalskie wprowadziły stan wyjątkowy, zaczęły ściągać posiłki wojskowe, przerwano połączenia telegra- ficzne i telefoniczne, izolując Angolę od świata. Od tej pory zaczął rozwijać się w Angoli ruch powstańczy, który w końcu w 1975 r. doprowadził do uznania przez Portugalię niepodległości Angoli. 413. Wyzwolenie Lubiany - 9 V 1945 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Na Lubiane nacierały VII Korpus Słoweński z płd. wsch. od Koćeyja i 29 Dywizja Hercegowiń-ska od płd. przez Rakek. W rejonie Lubiany znajdowało się ok. 17 000 żołnierzy niemieckich i oddziałów pomocniczych. Łamiąc opór oddziałów niemieckiej policji 29 D zajęła l V Postojnę (na zach. od Rakek), Planinę, Cerknicę i Logatec (na płd. zach. od Lubiany). Walka w pasie zewnętrznym obrony miasta rozpoczęła się 7 V 1945 r. Dywizje: 15, 18 i 29, nacierając, po ciężkiej walce przełamały w nocy z 8 na 9 V zacięty opór Niemców, zmusiły ich do odwrotu i opuszczenia miasta. 9 V 1945 r. oddziały jugosłowiańskie wkroczyły do Lubiany. 414. Wyzwolenie Luksemburga - 10 X 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. W pościgu za rozbitymi we Francji oddziałami niemieckimi (GA „B" feldmarsz. W. Modela) 3 A amerykańska, z 12 GA gen. O. Bradleya, 342 wkroczyła 2 X 1944 r. do Belgii, zajmując 3 X Brukselę, a 7 X wyszła nad rz. Może, sforsowała ją i 10 X zajęła m. Luksemburg. Wojska niemiec- kie opuściły teren W. Księstwa Luksemburg i wycofały się w pośpiechu na mocno ufortyfikowaną linię Zygfryda, ciągnącą się na terenie Niemiec, wzdłuż granic Francji, Luksemburga, Belgii i częściowo Holandii. 415. Zdobycie m. Luthing - 29 V 1935 r.______ Druga wojna rewolucyjna w Chinach w 1927-37 r. Wycofującej się z płd. Chin, z prow. Ciangsi, do leżącej w płn. Chinach prow. Szensi 80-tysięcznej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej zagrodziły drogę współdziałające z marsz. Czang Kai-szekiem wojska prow. Jtinnan i Syczuan, obsadzając leżące na trasie marszu komunistów m. Luthing z jedynym w okolicy wiszącym mostem na potężnej górskiej rzece Tatu. Gdy 29 V 1935 r. Armia Ludowo-Wyzwoleńcza podeszła do rzeki - okazało się, że zdążono usunąć nawierzchnię z połowy mostu, a na drugim brzegu okopana jest brygada nieprzyjacielska. Pod osłoną zmasowanego ognia artylerii, skierowanego na skraj pozycji przeciwnika, grupa ochotników przedostała się po łańcuchach na pozostałą nawierzchnię i granatami przepędziła załamanych psychicznie obrońców. Po uzupełnieniu nawierzchni mostu armia przeprawiła się i zajęła Luthing, a osłaniające linię rzeki oddziały kuomintangowskie wycofały się. 416. Bitwa pod Lutynią (Leuthen) - 5 XII 1757 r. Wojna siedmioletnia w 1756-63 r. Po zwycięstwie pod Rossbach król pruski Fryderyk II zwrócił się przeciwko Austriakom i stoczył z nimi 5 XII 1757 r. bitwę pod Lutynią (obecnie 343 województwo wrocławskie). Armia austriacka - 65 000 żołnierzy, dowodzona przez ks. Karola Lotaryńskiego, zajmowała silną pozycję na wzgórzach między Mrozowem i Lutynią. Z zachodu nadciągnęła 35-tysięczna armia pruska pod wodzą Fryderyka II. Gdy silna awangarda pruska demonstrowała przeciw prawemu skrzydłu austriackiemu - dowództwo austriackie ściągnęło tu odwody. Fryderyk postanowił obejść lewe skrzydło austriackie pod osłoną wzgórz obsadzonych przez wydzieloną grupę żołnierzy. Marsz skrzydłowy udało się wykonać niepostrzeżenie, austriackie lewe skrzydło zostało pobite i Prusacy przeszli Potok Radawnicki, prąc na pm. Karol Lotaryński rozkazał zbyt późno zmienić front w kierunku na płd., co udało się mimo pewnego zamieszania i utraty Lutyni. Fryderyk, uszykowawszy armię schodami w prawo i w przód, uderzył na nowy front austriacki na linii wzgórz leżących na płn. od Lutyni, ale natarcie zostało odparte; sukces ten nie został wykorzystany, gdyż Austriacy zaniechali pościgu. Fryderyk podciągnął artylerię i ponownie zaatakował. Jazda austriackiego prawego skrzydła przechodząc do szarży na odsłonięte lewe skrzydło pruskie wystawiła własne na uderzenie kawalerii pruskiej i została rozbita; w zamieszaniu wpadła na własną piechotę i spowodowała jej ucieczkę, co zadecydowało o klęsce Austriaków. Stracili oni 10 000 zabitych i rannych, 12 000 jeńców i 131 dział. Straty pruskie wyniosły 6400 żołnierzy. 417. Obrona Lwowa - 18-22 IX 1039 r._______ II wojna światowa w 1939-45 r. W związku z koncepcją obrony Małopolski Wschodniej w oparciu o przyczółek rumuński zaczęto 10 IX organizować obronę Lwowa, którą 344 stanowić miały dwa rzuty: I - linia Żółkiew--Janów-rz. Wereszyca do Dniestru, II -m. Lwów. Dowódcą obrony całości mianowany został gen. R. Prich, a dowódcą obrony miasta -gen. W. Langner. Załoga miasta była bardzo słaba. Niemiecki XVIII Korpus z 14 A gen. W. Lista, nacierając ze Słowacji, zepchnął słabą polską 3 Brygadę Górską i przeprawił się przez San. 12 IX zmotoryzowany oddział pościgowy z l DSG płk. F. Schórnera, w składzie dwóch kompanii i baterii artylerii, ruszył z Sambora na Lwów i po potyczce na Rudkach wjechał o godz. 15 ul. Gródecką do miasta. Zaskoczone dowództwo polskie zorganizowało opór i wieczorem zmusiło Niemców do odwrotu. Od rana 12 IX zaczęły napływać do miasta różne oddziały, wzmacniając obronę, a tymczasem pod Lwów podeszła cała DSG gen. L. Kiiblera. 13 IX Niemcy zaatakowali i zdobyli dominującą nad miastem Kortumową Górę i dworzec główny; polskie kontrataki nie powiodły się. 13 IX dowództwo obrony po gen. Prichu przejął gen. Langner, a dowódcą obrony miasta został gen. F. Sikorski; do 16 IX toczono zacięte walki na skraju miasta, a lotnictwo niemieckie bezustannie miasto bombardowało. 17 IX 10 BKZmot. płk. St. Mączka i 8 batalionów piechoty silnym uderzeniem rozbiły pod Hołoskiem i Zboiskami grupę płk. Schórnera, którą, jak też całą l DSG uratowało od zniszczenia odwołanie przez Na- czelne Dowództwo 10 BKZmot. do Halicza. Tegoż dnia armia radziecka wkroczyła zdradziecko do Polski i w nocy 18/19 IX jej czołowe oddziały podeszły pod Lwów. 19 IX dowództwo obrony rozpoczęło rokowania z dowódcą 6 A radzieckiej, gen. F. I. Golikowem i 22 IX przekazało mu miasto. Niemcy odeszli nalinię demarkacyjną. Straty polskie w 10 dniach obrony Lwowa wyniosły ok. 4000 zabitych i rannych. 345 418. Powstanie ilindeńskie w Macedonii w 1903 r. Powstanie, przygotowane przez Wewnętrzną Macedońsko-Adrianopolską Rewolucyjną Organizację (WMORO) wybuchło l VIII (20 VII) 1903 r., w dniu św. liii (Eliasza) i nazwane zostało ilindeńskim. Jego celem było ustanowienie autonomicznego macedońsko-trackiego państwa w granicach Turcji. WMORO liczyła na przychylną interwencję mocarstw zachodnich. Przywódcami WMORO byli: G. Dełczew, P. Grujew i B. Sarafow. Dełczew zginął 3 V (21 IV) otoczony wraz ze swoją czetą przez Turków we wsi Banica. Czety wcześnie zaczęły napływać z Bułgarii i prowadzić akcje dywersyjne; 4 V (23 IV) dokonały napadu na wieś Capari, mordując 10 muzułmanów. Głównym ośrodkiem powstania stał się wilajet bitolski, gdzie 2 VIII (21 VII) powstańcy zdobyli m. Krui>evo i ustanowili tzw. Republikę Kruszewską z N. Karewem na czele. Powstanie rozszerzyło się na płd.-zach. Macedonię, gdzie stoczono szereg potyczek z Turkami, m. in. w rejonie m. Lerin, Kostursko, Ohrid i Kićevo; 4 VIII (23 VII) powstańcy zdobyli Klisurę. Czety, liczące po ok. 50 ludzi napadały na małe garnizony tureckie i tureckie wsie, niszczyły drogi, mosty i linie telegraficzne, dokonywały zamachów bombowych na obiekty rządowe w miastach; powstanie wspierała Bułgaria, śląc ludzi, broń i zaopatrzenie. Oddziały tureckie z macedońskiego korpusu Omera Ruszdi Paszy przeprowadzały ekspedycje karne, paląc wsie w powstańczych rejonach, obie strony popełniały okrucieństwa. 12 VIII (31 VII) Turcy odbili Kruśevo, a 26 (14) VIII Klisurę. l IX (20 VIII) Omera Paszę zastąpił energiczny Nassir Pasza, który zaczął planowo opanowywać powstańcze tereny. 29 (17) IX stoczono w Pianinie Bigla największą bitwę powstania, w której oddział ok. 1000 powstańców ze sztabem głównym został roz- 346 bity. l X (13 IX) sztab postanowił zakończyć powstanie. W trakcie trzymiesięcznych walk Turcy i czetnicy spalili 20 wsi, śmierć poniosło 4694 mieszkańców, a ok. 30 000 uszło do Bułgarii. W wilajecie bitolskim stoczono 150 potyczek. 419. Wyzwolenie Macedonii w 1912 r. I wojna bałkańska w 1912 r. W 1912 r. Bułgaria, Serbia, Czarnogóra i Grecja zawarły potajemnie sojusz, skierowany przeciwko Turcji i w okresie 8-19 X 1912 r. kolejno wypowiedziały jej wojnę; równocześnie ich armie, liczące łącznie 721 000 żołnierzy, przekroczyły granice. Turcy mieli w Rumelii dwie armie: w Tracji - „Wschód", Abdullaha Paszy, liczącą 74 000 żołnierzy i w twierdzy Adrianopol 60 000, oraz w Macedonii armię „Wardar" Zeki Paszy - 70 000 żołnierzy. Poza tym mieli rozrzucone jednostki w Albanii, Epirze, Tesalii i Rodopach; łączne ich siły liczyły 307 000 żołnierzy. Bułgarzy ruszyli z 240 000 żołnierzy na Adrianopol i Konstantynopol, a 10 000 skierowali na Saloniki. Czarnogórcy rozpoczęli walki w Albanii z 35 000 żołnierzy. Serbowie z 249 000 żołnierzy uderzyli z trzech stron na armię „Wardar" w Macedonii, a 12 000 skierowali do Albanii. Grecy z 93 000 żołnierzy ruszyli na Saloniki, a 15 000 skierowali na Epir. Armie serbskie prowadzone przez króla Piotra I uderzyły koncentrycznie z trzech stron na armię „Wardar" i po zwycięskiej bitwie 23/24 X zajęły Kumanowo, a 26 X stolicę Macedonii - Skopje. Armia turecka, cofając się, stawiła jeszcze opór pod Monastyrem, ale 15-18 XI została rozbita; część uszła do Albanii, część do broniącej się Janiny, a większość skapitulowała. W tym czasie 93-tysięczna armia grecka, dowodzona przez następcę tronu - ks. Konstantyna, pobiła 19 X pod Elassonem 10-tysięczny oddział turecki z kor- 347 pusu Hassana Taksim Paszy, 13—20 X pobiła 14- -tysięczną resztę korpusu Hassana i 9 XI zajęła bez walki Saloniki, kończąc tym aktem wyzwalanie Macedonii. 420. Zajęcie Macedonii przez Bułgarów w 1915 r. I wojna światowa w 1914-18 r. 5 X 1915 r. armia niemiecko-austro-węgierska zaatakowała Serbów na płn., a jednocześnie ude- rzyli na nich Bułgarzy: l Armia gen. K. Bojadżije- wa w kierunku rz. Morawy i 2 Armia gen. T. To- dorowa z rejonu Kiustendił na Macedonię. Todo- row, z 40 batalionami i 8 szwadronami, pobił Serbów pod Krivą Palanką, zajął 16 X Yranje, 22 X - Skopje, a jego jazda podeszła pod Veles. 22 X starł się z wysuniętą do Gevgeliji dywizją aliancką gen. M. Sarraila z Salonik, zasłonił się od niej dywizją rezerwową i wzmocniony posiłkami nacierał dalej na Serbów. Serbowie usiłowali przebić się na płd., do „Armii Wschodu" gen. Sarraila, ale ponieśli klęskę w bitwie z armią Todorowa 19-23 XI na Kosowym Polu i uszli w góry Albanii, ku Adriatykowi, a gen. Sarrail rozpoczął odwrót ku Salonikom. Todorow pobił aliantów 6 XII pod Demirkopu, 13 XII dotarł do granicy neutralnej Grecji i na tym zakończył działania. W kampanii Serbowie stracili z 340- -tysięcznej armii 94 000 zabitych i rannych i 170 000 jeńców. 421. Przełamanie frontu macedońskiego - 15 1X1918 r._____________________ I wojna światowa w 1914-18 r. W 1918 r. front macedoński, od Albanii przez jezioro Dojran do brzegów Morza Egejskiego, broniony był przez 4 armie bułgarskie: 11 A - od jeż. Prespa do rz. Wardar, 2 A - dolina rz. Stru- my, 4 A - wybrzeże Morza Egejskiego i l A - rezerwa na zapleczu 11 A. Łącznie 400 000 żołnierzy (16 dywizji) z 1388 działami i 80 samolotami, pod naczelnym dowództwem gen. N. Żekowa (od 18 IX - gen. T Todorow). Żołnierze byli głodni i obdarci, a na froncie i w kraju działała silna propaganda za wycofaniem się Bułgarii z wojny. Armia aliancka gen. Franchet d'Esperey liczyła 619 000 wspaniale wyposażonych żołnierzy (28 dywizji - 8 francuskich, 4 brytyjskie, 7 serbskich, 8 greckich i l włoska), z 2069 działami i 200 samolotami. 15 IX po nawale artyleryjskiej i bombardowaniu lotniczym pułki serbskie i francuskie uderzyły na odcinku Dobropolje, między rz. Crna i Warda- rem, przełamując po słabym oporze Bułgarów I i II linie obrony 11 A. Do godz. 13 Serbowie zdobyli pozycje na górze Yetrenik, a Francuzi - Kanarite, przerywając front na szerokości 25 km; wzięto 4000 jeńców i 50 dział. Skrzydła frontu - Kajmakćalan (2284 m n.p.m.) na zach. i skrzydło wsch. trzymały się, a francuski atak na górę Sokół (1822 m n.p.m.) został odparty, ale w centrum Serbowie podchodzili już pod Prilep i dowódca II A, gen. K. von Steuben, był zmuszony wydać 22 IX rozkaz odwrotu. Cofały się też pozostałe armie bułgarskie i austro-węgierskie w Albanii. Próby zorganizowania oporu zawiodły, Bułgarzy uciekali w popłochu, ścigani przez jazdę francuską, która 30 IX zajęła Skopje. W obliczu klęski w nocy z 29 na 30 IX Bułgaria poprosiła o zawieszenie broni. 422. Zajęcie Macedonii i Tracji przez Bułgarię w 1941 r.______________________ 11 wojna światowa w 1939-45 r. W 1941 r. Bułgaria stała się bazą wyjściową dla 12 A niemieckiej, uderzającej na Jugosławię. 15 IV, gdy opór Jugosławii załamywał się - Buł- 349 348 garia zerwała z nią stosunki dyplomatyczne, a po jej kapitulacji 17 IV wojska bułgarskie na życzenie Niemców przekroczyły 19 IV granicę i rozpoczęły obsadzanie Macedonii i Tracji: l D 23 IV obsadziła rejon Pirot-Strumica-Kriva Feja, 7 D -rejon Vranje-Radovis, a pododdziały 6 D -Veles. Sztab 5 Armii usadowił się w Skopje. Zachodnia część Macedonii Wardarskiej obsadzona została do 28 IV, Brygada graniczna obsadziła w Grecji rejon Drama-Kavala, a 10 D - rejon Ksanthi - Komotini. 423. Powstanie w Macedonii w 1941 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Przygotowania do walki zbrojnej prowadziła Ko- munistyczna Partia Jugosławii (KPJ). Utworzono Komitet Krajowy KPJ dla Macedonii, który po- wołał sztab wojskowy, a w końcu IX 1941 r. wezwał naród do powstania. Ludność Macedonii, dyskryminowana w okresie przedwojennym, była nieufna i ruch powstańczy nie miał tutaj warunków do dynamicznego rozwoju. Organizacje partyjne w Skopje, Prilepie i Kumanovie sformowały oddziały partyzanckie. Prilepski oddział partyzancki zaatakował 11 X 1941 r. posterunek policji i strażnicę przy więzieniu w Prilepie, po czym wycofał się na górę Mukos. Kumanowski oddział partyzancki został rozbity przez wojsko i policję bułgarską po walce, toczonej od 13 do 17 X 1941 r. Oddział ze Skopje, ścigany przez wojska bułgarskie w rejonie Skopljiska Crna Góra wycofał się małymi grupami do Skopje. 424. Wyzwolenie Macedonii w 1944 r.________ II wojna światowa w 1939-45 r. Po kapitulacji Bułgarii w 1944 r. oddziały partyzanckie Narodowowyzwoleńczych Wojsk Jugosła- 350 wii (NOVJ) rozbroiły dwie dywizje bułgarskie pod Kumanovem i jedną pod Kavadarcami. Mniejsze jednostki bułgarskie w Prilepie przyłączyły się do 41 D NOVJ i razem odrzucono Niemców 9 IX na Bitolę, wyzwalając Prilep. 11 IX Niemcy natarli i odebrali Prilep, Kavadarce i Pletvar, 23 IX dotarli do Velesu, a 14 IX do Strumicy i Berova, odcinając drogi do doliny Wardaru. Po przewrocie w Bułgarii dwie armie bułgarskie włączyły się do walk z Niemcami; l A zajęła 8 X Krivą Palankę i 11 X Kumanovo. 13 X Niemcy wycofali się z Berova i 22 X z Koćani. 51 D NOVJ zdobyła 5 XI Strumicę, 41 D i dwie brygady, po walce 29 X- 2 XI zdobyły Prilep, 49 D zajęła 5 XI Veles, a 13 XI - po walkach ulicznych z 47 pułkiem niemieckim - Skopje, stolicę Macedonii. W zach. Macedonii 15 Korpus rozbił nacjonalistyczne albańskie grupy „ballis-tów" i wyzwolił 15 XI Kićevo, 18 XI Gostivar i 19 XI Tetovo. Macedonia została wyzwolona. 425. Kapitulacja Madrytu - 4 XII 1808 r.______ Wojny napoleońskie - kampanie na Płw. Iberyjskim w 1807-13 r. Gdy 6 VI 1808 r. Napoleon oddał tron hiszpański swemu bratu Józefowi - Centralna Junta w Sewilli wypowiedziała wojnę Francji, król Józef pospiesznie opuścił Madryt, 22 VII kapitulował otoczony pod Bailen 18-tysięczny korpus francuski, a w Portugalii wylądowali Anglicy. Napoleon szybko zebrał 150-tysięczną armię, 5 XI wkroczył do Hiszpanii, zdobył Saragossę, pobił Hiszpanów pod Tudelą i Burgos i szedł na Madryt. Junta zebrała resztę wojsk, które zagrodziły Francuzom drogę w górach Guadarrama, ustawiając w wąwozie Somosierra 16 armat, jednak brawurowa szarża szwadronu polskich szwoleżerów rozbiła tę zaporę i otworzyła drogę do stolicy. Lud żądał obrony miasta, chociaż było w nim zaledwie ok. 351 4000 żołnierzy; pobudowano barykady, obsadzono mury i budynki. 2 XII Francuzi podeszli pod miasto i Napoleon zażądał kapitulacji, a gdy jej odmówiono - wydał rozkaz do szturmu. Ogniem dział wybito przejścia w murach i piechota wdarła się do miasta. W zaciętych walkach Francuzi zdobyli barykady na ulicach Atocha, San Jeroni-mo i Alcala, oraz - ze stratą 200 ludzi - zaciekle broniony kompleks budynków gwardii przybocznej, wycinając obrońców. 4 XII Hiszpanie, zdając sobie sprawę z beznadziejności dalszego oporu, skapitulowali. 426. Obrona Madrytu - 8 XI 1936-28 III 1939 r. Wojna domowa w Hiszpanii w 1936-39 r. Po wybuchu 18 VII 1936 r. buntu wojskowego w Maroku hiszpańskim i w Hiszpanii, po prze- rzuceniu rebelianckich wojsk z Maroka do Hisz- panii ruszyła z płd. na Madryt 6-tysięczna kolumna płk. J. Yaąiie, a równocześnie z opanowanej przez rebeliantów północy szły oddziały gen. E. Mola. Gen. Mola został zatrzymany w przełęczach gór Guadarrama, których nie przekroczył do końca wojny, a płk Yaque został l IX skierowany do Toledo, na odsiecz Alkazaru. Gdy 6 X ruszył na Madryt gen. J. E. Yarela z 30 000 żołnierzy - stolica była już przygotowana do obrony na froncie płd., rząd udał się do Walencji, a w mieście utworzono Juntę Obrony z gen. J. Miaja na czele, dysponującą 40-ty-sięczną armią. 6 XI oddziały gen. Yareli dotarły do Madrytu, a 8 XI ruszyły do szturmu i po zaciekłych walkach wdarły się 15 XI do dzielnicy Carabanchel i do miasteczka uniwersyteckiego. Na tym odcinku front ustabilizował się. 6 II 1937 r. wojska gen. F. Franco próbowały przedrzeć się od płd. wsch., ale po ciężkich walkach nad rz. Jarama zostały 352 zatrzymane. 8 III 1937 r. atakował Madryt z płn. wsch. 40-tysięczny włoski Korpus Ekspedycyjny, ale po.czterodniowych walkach pod Guadalajara został pobity i wycofał się. Po tych niepowodzeniach rebelianci nie atakowali już stolicy, przenosząc działania na front kataloński i dopiero po opanowaniu Katalonii bunt dowódcy Armii „Centrum" - płk. S. Casado i dowódcy korpusu, płk. C. Mero - oddał Madryt 28 III 1939 r. bez walki w ręce gen. Franco. Obrona trwała 852 dni. 427. Bitwa pod Magentą - 4/5 VI 1859 r.______ Wojna włosko-francusko-austriacka w 1859 r. Z początkiem VI 1859 r. armia austriacka gen. F. Gyulaia zagrożona obejściem od płn. wycofywała się za rz. Ticino, a wojska francusko-sardyń-skie pod wodzą ces. Napoleona III szły z rejonu Novary na Mediolan; Gyulai postanowił zatrzymać je pod Magentą, gromadząc w tym celu 62 000 żołnierzy. 4 VI 52- tysięczna armia sprzymierzonych doszła do rz. Ticino i rozpoczęła przeprawę; Korpus gwardii naprzeciw Magenty, pod San Martino, a na płn., pod Turbigo II Korpus Mac Mahona i dywizja woltyżerów gwardii. Austriacy zniszczyli most pod San Martino, ale Francuzi naprawili go, obok zbudowali drugi, przeprawili się, ok. godz. 12 uderzyli na Austria- ków, zepchnęli ich do Boffalora, a następnie opanowali to miasto. Kontratak austriacki o godz. 1430 na prawe skrzydło francuskie pod Ponte Vecchio został po ciężkiej walce odparty. O godz. 16 Mac Mahoń rozbił prawe skrzydło austriackie pod Casa Nuova i zepchnął Austriaków do Magenty. 5 VI o godz. 1830 Francuzi uderzyli koncentrycznie na Magentę i opanowali ją, a Gyulai nakazał odwrót. Austriacy stracili ok. 7000 zabitych i rannych i ok. 3000 jeńców, a Francuzi ok. 4500 żołnierzy. W wyniku tego zwycięstwa Francuzi zajęli Mediolan. 353 428. Bitwa pod Mahruka (Maharuga) - 24 XII 1913 r. ____ Wojna partyzancka w Libii w 1912-14 r. Do oazy Brach w Fezzanie przybył 13 XII 1913 r. włoski gen. A. Miani z oddziałem żołnierzy libijskich i erytrejskich, z zadaniem podbicia Fezzanu; w Brach założył swą bazę. 23 XII gen. Miani wyruszył z 900 żołnierzami, z 10 działami i dwoma karabinami maszynowymi na zachód, ku Aubari i po 15 km. marszu zatrzymał się na noc w oazie Agar. Dalszą drogę zagrodził mu szejk Mohamed ben Abdala, z ok. 2000 wojowników z kilku beduińskich plemion Fezzanu, zajmując stanowiska na wzgórzach Mahruka, na osi marszu Mianiego. Miani, nie chcąc ryzykować uciążliwego obejścia wzgórz przez Sebhę, a mając pewność że odwrót doprowadzi do zniszczenia oddziału, postanowił przebić się. 24 XII o godz. 935 rozpoczęła natarcie prawoskrzydłowa kompania libijska i wkrótce na całym odcinku rozgorzała zacięta walka. Próba okrążenia przez Beduinów prawego włoskiego skrzydła i silne natarcie na lewe skrzydło nie powiodły się i po 8 godzinach zażartej walki włoska artyleria i broń maszynowa rozstrzygnęły bitwę; Beduini zostali pobici i wycofali się ze stratą 250 zabitych i kilkuset rannych. Oddział włoski stracił 79 zabitych i 18 rannych. 429. Bitwa nad rzeką Maipo - 5 VI 1818 r._____ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. W rok po zwycięstwie pod Chacabuco gen. J. San Martin z oddziałem 3200 żołnierzy i 22 działami stoczył bitwę nad rz. Maipo, na płd. zach. od Santiago, z ukrywającymi się w górach resztkami wojsk rojalistycznych, dowodzonych przez bryg. M. L. Osorio, liczącymi 3700 żołnierzy. Bitwę rozpoczęli patrioci uderzeniem na prawym 354 skrzydle, ale ich atak załamał się w ogniu usta- wionej na wzgórzach artylerii hiszpańskiej. Kontratak hiszpański powstrzymała kawaleria. Groźna sytuacja powstała na lewym skrzydle, gdzie także atak patriotów załamał się w ogniu dział, a Hisz- panie silnie natarli, dążąc do rozstrzygnięcia na tym odcinku. Rzucenie do walki rezerw zahamowało panikę i powstrzymało Hiszpanów, a artyleria patriotów zadała im poważne straty, powodując ich ucieczkę i pozostawienie dział. Bryg. Osorio widząc klęskę uciekł z 14 jeźdźcami, a wówczas dowództwo przejął płk A. Ordonez, który z oddziałami z centrum wycofał się do zabudowań hacjendy Estancia Espejo i tam bronił się; opór jego złamano przy pomocy artylerii. Straty Hiszpanów - ok. 1000 zabitych i rannych i 2200 jeńców, a straty patriotów - ok. 1000 zabitych i rannych. 430. Bitwa na górze Majuba w Afryce Płd. - 27 II 1881 r.____________________ W 1887 r. koloniści angielscy w burskiej republice Transwal, tzw. uitlanderzy, ogłosili przyłączenie republiki do posiadłości brytyjskich. W odpowiedzi Burowie zorganizowali zbrojne oddziały i w walkach toczonych przez cały 1880 r. pokonali uitlanderów i obiegli angielskie garnizony. W I 1881 r. wyruszył z Natalu na podbój Trans-walu gen. G. P. Colley z oddziałem wojska, ale 28 I w bitwie na granicznych wzgórzach Laing's Nek został powstrzymany; wówczas cofnął się i z 350 żołnierzami obsadził płaski szczyt pobliskiej góry Majuba (2330 m n.p.m.) w Górach Smoczych, przy drodze Newcastle-Johannesburg, z której miał doskonały wgląd w pozycje Burów w Laing's Nek. 27 II Burowie zaatakowali Anglików; 50 ludzi wiązało ich ogniem, osłaniając oddział 60 ludzi wspinających się od frontu, wykorzystujących 355 martwe pole ostrzału. W tym czasie 50 ludzi obeszło wschodnie, nie ubezpieczone skrzydło i opanowało tam teren, wskutek czego pozycje angielskie stały się nie do utrzymania. Anglicy ponieśli klęskę, poległ gen. Colley, 91 żołnierzy zostało zabitych, 134 rannych i 59 dostało się do niewoli. Burowie stracili l zabitego i 6 rannych. Zwycięstwo to doprowadziło do zawarcia 23 III 1881 r. pokoju i uznania, z pewnymi warunkami, niepodległości Burów. 431. Obrona Malty przed Turkami - 18 V-8IX1565 r.__________________ Malta od 1530 r. była siedzibą usuniętego z w. Rodos przez Turków zakonu rycerskiego Joannitów. Ufortyfikowali oni wyspę, tworząc z niej bazę do walki z Turkami i piratami. Głównymi punktami obrony były dwa ufortyfikowane miasta nad Wielkim Portem, z twierdzami: Sant Angelo- Birgo, San Michele-Senglen, oraz usytuowanym na cyplu płw. Sceberras zamkiem-twier-dzą San Elmo, otoczonym z trzech stron morzem, a z czwartej chronionym bastionami. Załoga jego liczyła 1500 ludzi w tym 150 braci zakonnych, pod dowództwem kawalera Luigi Broiła i kmdr. J. de Guarasa. Obroną Malty dowodził rezydujący w stolicy - La Yaletta - Jean Parisot, wielki mistrz zakonu. Miał on do dyspozycji 587 braci zakonnych, 700 uzbrojonych marynarzy na stojących w porcie galerach, 1895 żołnierzy hiszpańskich i najemnych oraz 5800 milicjantów; łącznie - 8982 zbrojnych. Turcy, którym Malta blokowała swobodę żeglugi wzdłuż brzegów płn. Afryki oraz przejścia do zach. części Morza Śródziemnego, zorganizowali w 1565 r. zbrojną wyprawę w celu zdobycia wyspy. 18 V 1565 r. pojawiła się przy brzegach Malty flota turecka Piali Paszy, ok. 200 okrętów z 20 000 żołnierzy, dowodzonych przez Mustafa 356 Paszę. Żołnierze wylądowali na wyspie i przez 3 dni rabowali i palili opuszczone przez ludność osiedla, a 22 V zajęli nie broniony płw. Sceberras i rozpoczęli oblężenie twierdzy San Elmo. Po 36 dniach oblężenia, po licznych, krwawo odpieranych szturmach Turcy zdobyli 23 VI twierdzę, wycinając jej obrońców, a następnie rozpoczęli oblężenie miasta La Yalletta, które broniło się bohatersko odpierając szturmy. Gdy 25 VIII przybyły na pomoc Malcie posiłki z Sycylii -28 galer, z 15 000 żołnierzy, pod dowództwem wicekróla Garcia de Toledo - Turcy zwinęli oblężenie i 8 IX 1565 r. odpłynęli. Stracili oni w walkach ok. 7000 żołnierzy. 432. Powstanie na Malcie - 7 VI 1919 r.______ Alianci głosili w I wojnie światowej hasła wolnościowe i Maltańczycy, lojalnie zachowujący się w stosunku do Anglików, liczyli na przyznanie po wojnie niepodległości. Zawiedli się jednak, a roz- goryczenie ich, w połączeniu z ciężką sytuacją gospodarczą kraju, doprowadziło do poważnych antybrytyjskich rozruchów, które przerodziły się w spontaniczne powstanie. Bezpośrednio po wojnie ruch nacjonalistyczny na Malcie wybitnie się wzmocnił; 25 II 1919 r. ukonstytuowało się Zgromadzenie Narodowe, które 7 VI wystosowało petycję do brytyjskiego ministra kolonii, postulując udział przedstawicieli ludności w rządzie. Petycję wsparły masowe demonstracje ludności we wszystkich miastach wyspy. Brytyjski gubernator postanowił wykorzystać ten stan podniecenia do zgniecenia ruchu wolnościo- wego i zarządził ostre wystąpienie policji przeciwko demonstrantom. Brutalność policji rozogniła uczucia narodowe ludności i spowodowała wybuch powstania; gwałtownie zaatakowano policjantów. Gubernator wezwał na pomoc wojsko i oddziały marynarzy ze stojących w porcie brytyj- 357 skich okrętów wojennych. Po krwawych całodziennych walkach sytuacja została opanowana; zabitych zostało 4 Maltańczyków, a rannych znaczna liczba po obu stronach. Pod naciskiem wydarzeń rząd brytyjski przyznał 19 XI 1919 r. samorząd ludności Malty. 433. Bitwa nad rz. Mai Tiempo - 15 XII 1895 r. Antyhiszpańskie powstanie na Kubie w 1895-98 r. Nacierające z prow. Oriente na zachód oddziały powstańcze gen. A. Maceo i M. Gomeza, liczące ok. 2200 ludzi, natknęły się nad rz. Mai Tiempo na znaczne siły hiszpańskie gen. A. Martineza Camposa, stojące w trójkącie między Cienfuegos, Trinidad i linią kolejową nad rzeką. Gen. Marti-nez Campos, zorientowawszy się w sytuacji, wyznaczył trzy kolumny dla zabezpieczenia kierunku na Lomas Grandes, linii kolejowej i przejścia przez rzekę. Gdy kolumna płk. Narcisa Rich, licząca ok. 1200 żołnierzy, idąca na Lomas Grandes, weszła w uliczkę m. Palengue - natknęła się na oddział kubański. Gwałtowna szarża kawalerii kubańskiej gen. M. Gomeza została wprawdzie odparta przez hiszpańską kawalerię, ale Hiszpanie wycofali się. Straty hiszpańskie 147 zabitych, a kubańskie - 6 zabitych i 42 rannych. 434. Agresja japońska w Mandżurii w 1931 r. Południowo-mandżurska linia kolejowa była na mocy układu z 1903 r. pod ochroną japońską -10 400 żołnierzy. 18 IX 1931 r. sprowokowano eksplozję (bez zniszczeń) na linii na płn. od Muk-denu i Japończycy, obwiniając o zamach chińskich partyzantów, uderzyli znienacka na garnizony chińskie w Mandżurii. 18 IX zajęli Mukden, 19 IX - Czangczun, Antung i Ington, 21 IX -Kirin, 19 XI - Cycyhar i 5 I 1932 r. - Harbin. 358 Cała Mandżuria znalazła się pod okupacją japoń- ską. 9 III 1932 r. utworzone zostało przez Japoń- czyków państwo mandżurskie - Mandżukuo, z ces. Pu I na czele, podporządkowane dowództwu japońskiej Armii Kwantuńskiej, służące Japonii za bazę w jej ekspansji na teren centralnych Chin. Rozdarte wojną domową Chiny nie były w stanie zareagować zbrojnie na ten akt przemocy. 435. Bitwa nad rz. Maniak! - 1 VI 1825 r.______ Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Ibrahim Pasza z 12 000 żołnierzy egipskich i 6000 Albańczyków zdobył 28 V 1825 r. Navarino i ruszył dalej dwiema kolumnami - jedna, przeważnie jazda, poszła wzdłuż wybrzeża na płn., na Arkadię, którą bez trudu zajęła, druga - 6000 żołnierzy pod dowództwem Ibrahima - poszła przez góry na płn. wsch., na Kalamatę. Minister spraw wewnętrznych rządu greckiego, archimandryta Gregorios Dikaios, wyruszył w końcu V 1825 r. z Kalamata z 1000 ludzi przeciwko Ibrahimowi i l VI 1825 r. zagrodził mu drogę nad rzeczką Maniaki, w wąwozie Pedimen, gdzie się oszańco-wał. Ibrahim oskrzydlił oddział Dikaiosa z płd. i zach., a w międzyczasie większość Greków przestraszyła się i uciekła, pozostawiając dowódcę z zaledwie 300 ludźmi. Zaciekła walka toczyła się przez 9 godzin, aż grecki oddział został z wyjątkiem 2 ludzi wybity; poległ i Dikaios. Straty Egipcjan wyniosły ok. 600 zabitych i rannych. 436. Bitwa morska w Zatoce Manilskiej - 1 V 1898 r._____________________ Wojna amerykańsko-hiszpańska w 1898 r. Flota hiszpańska adm. P. Montojo stała od wybu- chu wojny z USA w Zatoce Manilskiej, na Filipi- 359 ! 437. nach. W skład jej wchodził l krążownik drewnia- ny, 4 nieopancerzone i 2 opancerzone, 6 kanonie- rek, l okręt pomiarowy i 34 transportowce; z tego l krążownik był dziurawy i l bez maszyn. Admirał nie wierzył w siłę bojową swej floty i bezpieczniejszy czuł się w zatoce, pod osłoną słabego zresztą Fortu Guadelupe. Mniejsze jednostki przesunął w głąb zatoki. W nocy na l V dowódca dalekowschodniej eskadry amerykańskiej, kmdr G. Devey, mający 4 nowoczesne krążowniki opan- cerzone, 2 nieopancerzone i 3 okręty pomocnicze - wślizgnął się niezauważony do zatoki, bronionej przez umocnioną wysepkę Corregidor i o godz. 541 otworzył znienacka ogień na zakotwiczone okręty hiszpańskie. Pięciokrotnie przechodziły okręty amerykańskie przed zgrupowaną flotą hiszpańską, ciężko ją bombardując z bliskiej od- ległości. Adm. Montojo próbował wyjść z zatoki, ale jego okręty objęte pożarem wyrzucały się na brzeg, a załogi uciekały. Kmdr Devey przerwał ostrzał o godz. 730 i o II30 wznowił, kończąc dzieło zniszczenia. Artyleria hiszpańska nie przyczyniła prawie żadnych szkód Amerykanom. 11 okrętów hiszpańskich zostało zatopionych, zginęło kilkuset ludzi, wielu było rannych. Zwycięstwo to umożliwiło Amerykanom wysadzenie desantu, który 13 VIII zdobył Manilę. Bitwa pod Manzikert (Malazgirt) - 19 VIII 1071 r.___________________ Napływający ze stepów środkowej Azji koczowniczy turecki szczep Seldżuków pojawił się na wsch. granicach Bizancjum w 1048 r. i odtąd często je naruszał, pustosząc grody i miasta. Skłoniło to w końcu cesarza Romana IV do przedsięwzięcia w 1068 r. wyprawy przeciwko nim. Po długiej, pomyślnej kampanii w Syrii i nad Eufratem cesarz Roman skierował się z wielką armią, w której było wielu najemników - Pieczyngów, Uzów, 360 Normanów i Franków - na phi., do Erzerum, aby rozprawić się z głównymi siłami Seldżuków, którzy pod wodzą sułtana Alp Arslana, idąc z m. Choj, brzegami jeziora Wan - zajęli należący nominalnie do Bizancjum Manzikert (Malazgirt). Z Erzerum (Theodosiopolis) cesarz wysłał duży oddział żołnierzy, pod dowództwem Józefa Traxa-niotesa, na zdobycie położonej nad jeż. Wan twierdzy Akhlat. Oddział ten natknął się na Seldżuków i po utarczce, zamiast wrócić do Erzerum - uszedł na zachód. Cesarz nie wiedząc o tym, z osłabioną armią szedł na Manzikert. Do spotkania doszło 19 VIII pod Manzikert; Roman odrzucił pokojowe propozycje Alp Arslana i rozpoczął bitwę, uderzając na czele swych oddziałów. Początek był pomyślny, Seldżucy w zaciętej walce cofali się. Wieczorem cesarz, obawiając się zasadzki w ciemnościach, przerwał natarcie i rozkazał powrócić do obozu. Powstało zamieszanie. Dowodzący ariergardą syn cesarza Jana - Andronikos Dukas, nienawidzący Romana, wykorzystał okazję i rozpuścił pogłoskę, że armia została pobita, a cesarz uciekł; żołnierze rzucili się do ucieczki, powstała panika, co widząc Seldżucy natychmiast natarli. Cesarz Roman z małym oddziałem powstrzymał przez pewien czas Turków, w końcu uległ przemocy i dostał się do niewoli. Zwycięstwo to otworzyło Seldżukom drogę do Azji Mniejszej. 438. Bitwa morska na Zalewie Maracaibo - 24 III 1823 r._________________ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Dowódca wojsk hiszpańskich w Ameryce Płd., gen. F. T. Morales, spróbował w 1823 r. raz jeszcze odbić opanowaną przez republikanów Nową Granadę. Z rojalistycznej bazy-fortecy 361 Córo przeprawił się przez zalew z 2000 żołnierzy i wdarł się do m. Maracaibo, ufortyfikował je i prowadził z niego działania partyzanckie w prow. Trujillo i Merida, nie uzyskał jednak spodziewanego poparcia ludności. 24 III 1823 r. eskadra republikańskich okrętów wojennych kontradm. J. Padilli - 10 korwet i kilka mniejszych jednostek - zaatakowała stojącą w porcie Maracaibo flotyllę hiszpańską kontradm. A. La- borde - kilka kanonierek i 15 barek transporto- wych i po krótkiej wymianie ognia zmusiła je do poddania się. Maracaibo zostało oblężone od lądu i morza. Gen. Morales, nie mogąc liczyć na jakąkolwiek odsiecz, skapitulował 6 VIII 1823 r. i po złożeniu przysięgi, że nie będzie walczył przeciwko republice, odesłany został ze swoimi żołnierzami na Kubę. 439. Bitwa pod Maraseęti - 6-10 VIII 1917 r. I wojna światowa w 1914-18 r. Gdy licząc na skuteczną pomoc Rosji Rumunia wypowiedziała 27 VIII 1916 r. wojnę Niemcom -armia niemiecka przekroczyła granicę, w szeregu bitew rozgromiła 500-tysięczną armię rumuńską, zajęła Bukareszt z większością kraju i w końcu 1916 r. osiągnęła linię rz. Seret, spychając resztki wojsk rumuńskich i posiłkowe dywizje rosyjskie do Mołdawii. 6 VIII 1917 r. feldmarsz. A. Mac-kensen wznowił ofensywę; 9 A niemiecka uderzyła z Foc§ani na płn., odrzuciła dywizję rosyjską i doszła do rz. Susita, ale tam, w pobliżu m. Ma-rase§ti natrafiła na zażarty opór l A rumuńskiej gen. E. Grigorescu. Armia ta, zreorganizowana i uzbrojona przez Misję Francuską, zahamowała niemiecką ofensywę. Przez 10 dni toczyły się zacięte walki, ale opór Rumunów był nie do złamania i zniechęcone dowództwo niemieckie zaprzestało działań na tym froncie. 362 440. Bitwa pod Maratonem - 21 IX 490 r. p. n. e. Wojny grecko-perskie w 500-448 r. p. n. e. W odwecie za wspieranie przez Greków powstańczych greckich miast w Azji Mniejszej, znajdujących się pod perskim panowaniem, Dariusz wysłał w 490 r. p. n. e. armię pod wodzą Datusa i Arta-fernesa z zadaniem ujarzmienia Aten. Persowie wydzielili część wojsk dla zaatakowania Aten od strony morza, a reszta, ok. 20 000 żołnierzy, w tym połowa kawalerii wylądowała na równinie maratońskiej, ok. 40 km na płn. od Aten. 9000 Ateńczyków i 1000 Platejczyków pod wodzą Miltiadesa zajęło pozycje na wzgórzach Agrieliki, niedostępnych dla jazdy, zamykając drogę do Aten. Po kilku dniach przerwy 21 IX Persowie zaatakowali i po zaciętej walce przełamali pozycje centrum, ale na skrzydłach zostali odparci i zmuszeni do ucieczki. Grecy otoczyli środkową kolumnę perską i rozbili ją. W pościgu zdobyli perski obóz i 7 okrętów. Persowie nie kontynuowali walki, zaokrętowali się i odpłynęli. Ateny zostały uratowane. Straty Persów - ok. 6400, Greków - 192 zabitych. 441. Bitwa pod Marengo - 14 VI 1800 r.______ Wojna Francji z II koalicją w 1798-1802 r. 6 IV 1800 r. Austriacy pobili armię francuską gen. A. Masseny we Włoszech i obiegli ją w Genui. Na wieść o tym Napoleon zebrał we Francji 40- tysięczną armię, w wielkiej tajemnicy przeszedł 15-20 V Alpy przełęczą Św. Bernarda, wyszedł na tyły armii austriackiej i nie wiedząc gdzie znajdują się jej siły główne - rozesłał oddziały w kilku kierunkach. Gdy 13 VI straż przednia gen. C. Victora po walce z 4-tysięcznym oddziałem austriackim zajęła wieś Marengo - naczelny dowódca austriacki, gen. M. Melas zorientował się 363 w sytuacji, skoncentrował swe siły, ściągając korpus gen. P. Otta spod Genui, która 4 VI skapitulowała i z 40-tysięczną armią uderzył 14 VI pod Marengo na 22-tysięczną armię francuską. Pod potężnym natarciem Austriaków po kilku- godzinnej zaciętej walce Francuzi zaczęli ustępować i pokonani, o godz. 15 rozpoczęli odwrót, ścigani przez zwartą kolumnę 28 batalionów austriackich. Melas, przekonany o zwycięstwie, przekazał dowództwo gen. A. von Zachowi, a sam odjechał do Alessandrii. W tym czasie nadeszła, zaalarmowana walką, dywizja gen. L. Desaixa. Podniosło to na duchu Francuzów, którzy zawrócili, ostrzelali z dział austriacką kolumnę i zaatakowali ją. Zaskoczeni Austriacy zostali rozbici i zmuszeni do pospiesznego odwrotu. Straty austriackie - ok. 9400, a francuskie -ok. 7000 zabitych i rannych. 442. Bitwa na linii Mareth - 20-27 III 1943 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Wycofująca się z Libii armia niemiecko-włoska feldmarsz. E. Rommla zajęła pozycje obronne na granicy tunezyjsko-libijskiej, na tzw. linii Mareth. Były to stare fortyfikacje francuskie, ciągnące się od morza do trudno dostępnych wzgórz Matmata na płd., na długości ok. 35 km. Całą linię ubezpieczał z frontu wąwóz, głęboki do 15 m i szeroki ok. 75 m. Linię tą obsadził Rommel trzema dywizjami niemieckimi i trzema włoskimi. 20 III 1943 r. natarła na linię obronną dywizja brytyjska, zdołała sforsować wąwóz, ale na linii umocnień poniosła ciężkie straty i zmuszona została do odwrotu. Gdy zawiodło czołowe uderzenie, gen. B. L. Montgomery zastosował manewr; 2 D nowozelandzka i 8 Brygada Pancerna obeszły wzgó- 364 rza Matmata od płd., ale utknęły przed przełęczą Plum, na płd. zach. od linii Mareth. Przełęcz poddano strasznemu bombardowaniu lotniczemu, a następnie 26 III wznowiono natarcie na nią, przełamano obronę i dotarto do El Ham-ma, gdzie natarcie ponownie zostało zatrzymane. Unikając odcięcia, Rommel opuścił 27 III linię Mareth i ze stratą zaledwie 2500 jeńców wycofał się na płn. Bitwa o m. Margarana na wyspie Bali - 20X1 1946 r. zob. 286 443. Zdobycie fregaty „Maria Isabel" - 28X1818 r.____________________ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. 21 V 1818 r. wyruszył z hiszpańskiego portu Kadyks konwój statków do Peru z 2000 żołnierzy, eskortowany przez 50-działową fregatę „Maria Isabel". Okręty płynęły trasą przez Cieśninę Magellana; Chilijczycy dowiedzieli się o tym i zrobili zasadzkę. Chilijski wiceadm. M. B. Enca- lada z 5 okrętami: „San Martin" - 64 działa, „Lautaro" - 50, „Chacabuco" - 20, „Araucan" -18 i „Puerredon" - 16 dział - krążył na trasie hiszpańskiego konwoju, w rejonie wysepki Santa Maria, na płd. od Concepcion. 27 X ujrzano nadchodzący konwój; hiszpańska fregata oddała salwę burtową i widząc ogromną przewagę floty chilijskiej próbowała ratować się ucieczką ku brzegowi, ale przy Talcahuano wpadła na mieliznę. Konwój został rozgromiony, 800 ludzi dostało się do niewoli, reszta zdołała zbiec i dotrzeć do Callao w Peru. Fregatę „Maria Isabel" zajęto następnego dnia, ściągnięto z mielizny, wyremontowano i włączono do floty chilijskiej pod nazwą „O'Higgins". 365 444. Bitwa nad rz. Marną - 5-9 IX 1914 r._____ I wojna światowa w 1914-18 r. Niemcy, szukając szybkiego sukcesu, który by zdecydował o wyniku wojny, po wygraniu bitwy granicznej rzucili w kierunku Paryża pięć armii, łącznie ok. 900 000 żołnierzy, pod dowództwem gen. A. von Klucka. Sforsowali oni rz. Marne na odcinku 150 km i prawym skrzydłem podeszli pod Paryż. Naczelny wódz francuski gen. J. Joffre z pięciu armiami - ok. l 082 000 żołnierzy -w ciężkich walkach zatrzymał Niemców, podrzucając w krytycznym momencie posiłki przy użyciu 1200 paryskich taksówek. Następnie kontrnatar-ciem odrzucił ich spod Paryża i zagroziwszy obejściem ich prawego skrzydła, osłabionego w międzyczasie przerzutem części sił na front wschodni - zmusił gen. Klucka do wycofania się na płn. od rz. Marny, na linię rz. Aisne i Yesle. Oznaczało to fiasko koncepcji wojny błyskawicznej. 445. Powstanie w Maroku w 1953-55 r. Francuzi po zwycięskiej bitwie z Marokańczykami 14 VIII 1844 r. pod Isly stopniowo zwiększali swe wpływy w tym kraju, koronując je ustanowieniem 30 III 1912 r. protektoratu. Przeciwko obcemu panowaniu zaczął się rozwijać ruch wyzwoleńczy, który w 1921 r. przekształcił się w zbrojne pow- stanie Rifenów w płn. Maroku pod wodzą szejka Abd el-Krima; po 7 latach walk wojska hiszpańskie i francuskie zdławiły powstanie. Po wylądowaniu w Maroku w XI 1942 r. wojsk amerykańskich zaktywizował się ruch niepodległościowy skupiając się w Partii Niepodległości - Istiklal, do której dołączył sułtan Mohammed V; rozpoczęły się demonstracje ludności i krwawe starcia, żądano niepodległości. 20 III 1953 r. Francuzi uwięzili sułtana Mohammeda, a na jego miejsce mianowa- 366 li jego stryja - Ben Arafę; uwięzili jednocześnie przywódców Istiklal. Akcja ta spowodowała burz- liwe demonstracje i rozruchy, w Rifie i Atlasie powstała Armia Wyzwolenia, rozgorzała party- zantka. Tylko w okresie VIII 1953-YII 1954 r. zanotowano 335 akcji partyzanckich i 390 pod- paleń. Francuzi używali do walk samolotów i desantów. W 1955 r. Francuzi, zaabsorbowani powstaniem w Algierii, skapitulowali. 12 XI 1955 r. powrócił na tron sułtan Mohammed V, a 4 III 1956 r., po 44 latach protektoratu, Francja podpisała traktat uznający niepodległość Maroka. 446. Bitwa pod Marracuene -2 II 1895 r. Walki wyzwoleńcze w Mozambiku w 1868-1917 r. W XIX w., w końcowym etapie opanowywania Afryki przez państwa imperialistyczne, toczyła się między nimi nie przebierająca w środkach walka o tereny, których przynależność i granice były jeszcze nie ustalone. M. in. Anglicy dostarczali broni tubylcom na terenie należącego nominalnie do Portugalii Mozambiku, licząc na wyparcie Portugalczyków i w dalszej perspektywie włącze- nie go do swojego imperium. Płd. Mozambik był terenem nieustannych walk, a w 1894 r. murzyń- scy wojownicy pod wodzą Zixaxa i Nuamantibja- na wdarli się do pierwszych domów m. Lourenco Marąues, zdołano ich jednak odeprzeć. W 1895 r. Portugalczycy sprowadzili posiłki z Eu- ropy i Angoli i zorganizowali ekspedycję przeciwko wodzowi Gungunhane, którego oddziały liczące ok. 2000 ludzi opanowały prawie cały płd. Mozambik. 29 I 1895 r. wyruszyła z Louren§o Marąues wielka kolumna - 28 oficerów, 404 żołnierzy europejskich, 307 angolskich i 73 policjantów, z 4 działami i 2 mitraliezami, dowodzona przez Jose Ribeiro Juniora, a równocześnie rzeką Inco- 367 448. Bitwa pod Massangano - 30 VI1-5 VIII 1868 r. mati wyruszyła flotylla trzech uzbrojonych statków. 2 II kolumna dotarła do położonego nad rz. Incomati - ok. 20 km na zach. od Lourenco Marąues - m. Marracuena, gdzie napotkała silny opór Murzynów. Wywiązała się bitwa, flotylla bombardowała zabudowania, a żołnierze starali się otoczyć miasteczko. W silnym ogniu rekruci angolscy ulegli panice, cofnęli się także policjanci, umożliwiając Murzynom wycofanie się. Po 6 godzinach walki Portugalczycy zajęli Marracuene. Straty Portugalczyków - zabitych 3 żołnierzy białych i 20 angolskich, rannych - 9 żołnierzy białych i 19 angolskich. 447. Bitwa przy ws! Mashkullora w Albanii -8 li 1908 r._________________ Pod wpływem rewolucji rosyjskiej 1905 r. zaczął rozwijać się w Albanii ruch niepodległościowy, zaczęły powstawać komitety mające na celu organizację walki zbrojnej o wyzwolenie spod tureckiego jarzma. Jednym z organizatorów był nauczyciel gimnazjum w Monastyrze - Bajo Topulli. W 1906 r. uszedł on w góry i wkrótce zebrał zbrojny oddział, z którym operował w rejonie Korczy. Powstało szereg oddziałów, które roz- poczęły działania partyzanckie, przerwały je na okres zimowy i wznowiły wiosną 1907 r. Oddział Qerciza Topulli - brata Bajo, wraz z oddziałem Michała Grameno, przeszły w poprzek płd. Albanii, z Ylory do Korczy (ok. 110 km), nawołując wszędzie ludność do walki zbrojnej z Turkami. 18 III 1908 r. Turcy okrążyli oddział ge^iza i Grameno, łącznie ok. 120 ludzi, we wsi Mashkullora, w pobliżu Gjinokastry, ale partyzanci po ciężkiej walce odparli ataki, a nocą zdołali przebić się przez pierścień okrążenia. Wieść o ich bohaterskiej walce obiegła kraj, zjednując ruchowi wyzwoleńczemu nowych ochotników. Od VII 1908 r. partyzanci zaczęli współdziałać z mło-doturkami, ci jednak po dojściu do władzy 24 IV 368 1909 r., zaczęli ograniczać swobody obywatelskie, a gdy powstanie w Albanii skierowało się z nową siłą przeciwko nim - wysłali do Albanii 50-ty-sięczną armię i z wielkim okrucieństwem do 1911 r. zdusili powstanie. Walki niepodległościowe w Mozambiku w 1868- 1917 r. W II 1867 r. zbuntowany władca kraju Massangano - Bonga rozbił ekspedycję płk J. Oueiros i opanował tereny na płd. od rz. Zambezi. Gubernator gen. A. de Lacerda, pragnąc wygasić bunt, a dysponując jedynie dwoma słabymi batalionami, przystąpił do zorganizowania batalionu afrykańskich żuawów królewskich i wezwał pod broń ochotników. W V 1868 r., po przybyciu z Portugalii 94 żołnierzy siły zbrojne wzrosły do 475 żołnierzy, w tym 75 białych, a reszta Hindusów z Goa. Dowódcą mianowany został płk F. de Vasconcelo. Ekspedycja wyruszyła 2 V 1868 r. z Ouelimane i 30 VII dotarła pod m. Massangano (nad rz. Zambezi, 35 km na płd. wsch. od m. Tete). Bonga z ok. 2000 wojowników umocnił się w swoim obozie pod Massangano; dysponował on l zdobycznym działem. Płk Vasconcelo ustawił swoje działa na pobliskim wzgórzu i podjął ostrzeliwanie obozu, rozpoczynając bitwę. Bonga wielokrotnie wysyłał swoje zastępy na zdobycie wzgórza, ale wszystkie natarcia były odpierane, wobec czego 3 VIII poprosił o pokój. Vasconcelo chętnie przystał na to i rozpoczął negocjacje, a Bonga na znak uległości kazał'wciągnąć na maszt w swoim obozie flagę portugalską. Był to podstęp; 5 VIII - gdy u Portugalczyków nastąpiło ogólne odprężenie i znikła czujność - wojownicy 369 Bongi rzucili się znienacka na żołnierzy, rozpoczynając rzeź. Zginęło 18 oficerów i 242 żołnierzy, Yasconcelo z resztkami zdołał ujść. Była to największa klęska Portugalczyków w dziejach podboju Mozambiku. 449. Atak powstańców na koszary Goncouria w Matanzas - 29 IV 1956 r.__________ Wojna domowa na Kubie w 1956-59 r. 29 IV 1956 r. grupa młodych uzbrojonych Kubań- czyków pod dowództwem Reynoldo Garcia zaatakowała koszary Goncouria w m. Matanzas. Atak nie powiódł się, powstańcy zostali rozbici przez policję i wojsko, ponosząc wielkie straty. Był to jeden z aktów bojowych wojny domowej w 1956- -59 r. 450. Bitwa na wzgórzach Mata Siete - 31 VII 1817 r.__________________ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. 13 VII 1817 r. hiszpański gen. Pablo Morillo wylądował z 2000 żołnierzy i 600 Kreolami na opanowanej przez powstańców przybrzeżnej wyspie Margarita (300 km na wsch. od Caracas). Mieszkańcy stawili Hiszpanom zacięty opór, ostrzeliwując ich zza każdej skały, zza drzew i budynków, pokrywając całą wyspę umocnionymi punktami oporu. Morillo ponosząc ciężkie straty szedł naprzód, zdobywał miasta i zaraz po przej- ściu tracił je, walczył z niewidzialnym przeciwnikiem. 31 VII zaatakował główne miasto wyspy - Assuncion, ale na jego przedpolu, na umocnionych pozycjach na wzgórzach Mata Siete, bronionych przez trzy kompanie powstańców, dowodzonych przez gen. Estebana Gomeza, w zaciekłych walkach został odparty i zmuszony do odwrotu. Gen. Morillo, straciwszy ok. 1800 zabitych i ran- nych, z resztką wojska - 800 żołnierzy - opuścił 17 VIII 1817 r. wyspę. 451. Zdobycie przez Anglików wyspy Mauritius -3 XII 1810 r.____________________ Wojny napoleońskie -działania na morzach 1803-15 r. Z rozkazu brytyjskiego gubernatora Indii, lorda G. Minto, wyruszył w 1810 r. kmdr S. Pym z eskadrą okrętów wojennych celem przygotowania bazy do operacji i planowanego zajęcia francuskiej wyspy Ile de France (Mauritius) i Reunion. Po przybyciu do wyspy kmdr Pym założył bazę na małej wysepce w zatoce Grand Port i rozpoczął blokadę głównego miasta portowego - Port Louis, ostrzeliwując je. 23 VIII przybyła francuska fregata kmdr. V. Duperre i w bitwie z Anglikami zniszczyła trzy ich fregaty. W trakcie walki wyszła z Port Louis fregata kmdr. F. Hamelina i zniszczyła czwartą angielską fregatę, załadowaną rozbitkami z trzech poprzednich. 18 X kmdr Hamelin zagarnął angielską fregatę „Ceylon", z dowódcą korpusu inwazyjnego, gen. J. Aber- cromby na pokładzie, ale w kilka godzin później przybył angielski adm. J. Rowley z silną fregatą „Boadicea" i dwiema mniejszymi i rozbił flotyllę francuską, zdobywając dwie fregaty i ciężko uszkadzając pozostałe. Oswobodził on gen. Aber-cromby. 28 XII 1810 r. przybyła flotylla 70 okrętów transportowych z 10 000 żołnierzy angielskich i na płn. wybrzeżu wyspy wysadzono desant pod dowództwem kpt. P. Beavera. Gubernator wyspy Ch. Decaen skoncentrował swoje siły - 4000 żołnierzy z 2 działami - w rejonie stolicy Port Louis, chronionej przez linię okopów. Mógł bronić się długo, ale nie mając nadziei na jakąkolwiek pomoc i pragnąc uniknąć masakry ludności cywilnej - po krótkim oporze, 3 XII 1819 r. skapitulował. 370 371 454. Bitwa pod m. Mentana - 3 XI 1867 r.____ Włoskie Risorgimento w XIX w. Gen. G. Garibaldi prowadził we Włoszech silną agitację za przyłączeniem do Włoch terytorium 452. Powstanie w Mediolanie - 18-22 III 1848 r. Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. Wieści o rewolucji 13 III w Wiedniu wywołały w Mediolanie nastrój niebywałego podniecenia, biły dzwony, na ulice wyległy tłumy i zaagito-wane przez patriotów ruszyły 18 III z petycją do pałacu rządowego, zajęły go i poszły dalej, do ratusza; po drodze zostały ostrzelane przez patrol austriacki, padli pierwsi ranni. Incydent ten spowodował wybuch spontanicznego powstania, zaczęto budować na ulicach barykady, ostrzeliwano żołnierzy z dachów, okien, piwnic. Dowódca austriacki - feldmarsz. J. Radetzky wprowadził stan oblężenia, artyleria zaczęła ostrzeliwać opanowane przez powstańców dzielnice, toczono zaciekłe walki uliczne. 22 III, po pięciu dniach walk, gdy do miasta zaczęła się zbliżać armia piemoncka - feldmarsz. Radetzky, mający zaledwie 10 000 żołnierzy, opuścił miasto, zabierając ze sobą austriackich urzędników i ich rodziny i odszedł w rejon czworoboku twierdz Peschiera-Mantua- Werona-Legnago. Powstańcy stracili w walkach 424 zabitych i ponad 600 rannych, a Austriacy - 181 zabitych, 235 rannych i 180 zaginionych. 453. Zwycięstwo republikanów w Meksyku w 1867 r.______________________ Bankructwo finansowe Meksyku w 1860 r. spowodowało zbrojną interwencję Anglii, Francji i Hiszpanii, ale gdy Napoleon III zaofiarował tron Meksyku austriackiemu arcyksięciu Maksymilianowi - Anglia i Hiszpania wycofały swe wojska, natomiast Francuzi pozostali, aby wprowadzić Maksymiliana na tron i ugruntować swoje wpływy w Meksyku. Gdy wojska francuskie, dowodzone przez marsz. A. F. Bazaine zajęły stolicę, parła- ment złożony z klerykałów ogłosił 10 VI 1863 r. monarchię i wezwał Maksymiliana do objęcia tronu; urzędujący dotychczas prezydent B. Jua-rez zaprotestował. Gwałty i łupiestwo Francuzów spotęgowały ruch oporu. Francuzi zajmowali kraj tocząc ciężkie walki, ale pomimo przewagi nie mogli poradzić sobie z partyzantką. Rząd Stanów Zjednoczonych po zakończeniu wojny secesyjnej zażądał w 1865 r. od Francuzów opuszczenia Meksyku i w III 1867 r. zmuszeni byli oni to uczynić, a wówczas od Maksymiliana zaczęli odpadać stronnicy i w końcu pozostały mu tylko wojska cesarsko-meksykańskie i aus- triackie. Namówiony przez swych doradców do rozpoczęcia działań zaczepnych cesarz udał się z 5000 żołnierzy 13 II 1867 r. do m. Queretaro, zakładając tam bazę, pozostawał jednak bierny, dając tym czas republikanom na koncentrację sił. Wkrótce liczebność wojsk republikańskich wzrosła do ok. 28 000 żołnierzy pod dowództwem gen. M. Esco-bedo; obiegły one Queretaro, które miało tylko dwa punkty obronne: wzgórze Cerro de las Cam-panos i klasztor La Cruz. Po prawie 3-miesięcz-nym oblężeniu obrona osłabła, gen. Escobedo odrzucił propozycję pertraktacji i gdy wojska jego wdarły się 15 VI do klasztoru - cesarz skapitulował. Cesarz Maksymilian, gen. M. Miramon i gen. L Mejia zostali postawieni przed trybunał, skazani i 19 VI 1867 r. rozstrzelani. Oblężone Pueblo kapitulowało 2 VI, a stolica - 20 VI. 15 VII zwycięski prezydent Juarez wjechał do stolicy. 372 373 Państwa Kościelnego, czemu sprzeciwiała się Francja, trzymając w Rzymie garnizon. Po jego wycofaniu w 1866 r. - zawarty przez Francję z rządem włoskim układ zabezpieczał status quo. Gdy w 1867 r. napięcie wzrosło, Pius IX utworzył dla obrony Państwa Kościelnego 12-tysięczny oddział gwardii, złożony z cudzoziemców - Francuzów, Austriaków i Niemców, pod dowództwem francuskim. Z początkiem X 1867 r., po szeregu drobnych starć ochotników z gwardią papieską Garibaldi przekroczył w nocy z 23 na 24 X granicę terytorium papieskiego i objął dowództwo nad zgromadzonymi tam 8000 ochotników. Przez 2 dni ochotnicy zawzięcie szturmowali bronioną przez 370 żołnierzy twierdzę Monterotondo, zdobywając ją 26 X a następnie podeszli pod Rzym i stanęli, oczekując na umówione powstanie w mieście. Powstanie nie wybuchło, co zdeprymowało garibaldczyków; rozpoczęły się dezercje. Od 28 X zaczęły przybywać do portu w Civita- vecchia na pomoc papieżowi oddziały francuskie - 9000 żołnierzy, z szeregów ochotników zdezerterowało 2000 ludzi. Garibaldi postanowił opuścić 3 XI Monterotondo i przejść w Apeniny, ale wymarsz opóźnił się o kilka godzin i gdy wreszcie ruszono - ukazały się wojska papieskie i francu- skie. Bitwa rozpoczęła się w pobliżu miasteczka Mentana (21 km na płn. wsch. od Rzymu). Ochotnicy zagrzewani do walki przez Garibaldiego zaczęli uzyskiwać przewagę nad żołnierzami papieskimi, ale wówczas włączyły się do bitwy oddziały francuskie i wśród ochotników wybuchła panika; Garibaldi zarządził odwrót, w trakcie którego został ujęty przez karabinierów włoskich i osadzony w fortecy Yarignano, w pobliżu Spezii. Wojska papieskie straciły w bitwie 30 zabitych i 103 rannych, francuskie - 2 zabitych i 88 rannych, a ochotnicy - 150 zabitych, 240 rannych i 1600 jeńców. 374 455. Bitwa morska pancerników „Merrimack" - „Monitor"-9 III 1862 r._____________ Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. CSS „Merrimack" był zdobyczną fregatą, prze- budowaną przez konfederatów na pancernik; miał 80 m długości i posiadał 10 dział. Dowodził nim por. J. Catesby. Pancernik unionistów - USS „Monitor" miał 776 t wyporności i 52 m długości. Uzbrojony był w 2 działa ulokowane w obrotowej wieżyczce, a pokład jego wystawał zaledwie ok. 20 cm nad lustro wody. Dowodził nim por. J. L. Worden. 8 III 1862 r. „Merrimack" wszedł na redę portu Hampton Roads, przedziurawił ostrogą fregatę „Cumberland" i zaatakował fregatę „Congress", która została zdemolowana i poddała się. Trzy inne fregaty „Roanoke", „Minnesota" i „St. Lawrence" - zdołały ujść. W nocy „Merrimack" wrócił do Norfolku, a w tym czasie na redę portu Hampton Roads wszedł „Monitor". 9 III „Merrimack" ponownie podszedł do portu z zamiarem zniszczenia fregat, które mu poprzedniego dnia uciekły, ale tu natknął się na „Monitor". Rozpoczęła się zaciekła trzygodzinna bitwa, w której „Merrimack" otrzymał 41 trafień i zapalił się; stracił kotwicę i wszystkie łodzie, został uszkodzony komin i strzaskane zostały lufy 2 dział, a przy próbie staranowania zgiął ostrogę. Z załogi stracił 27 zabitych i rannych. „Monitor" otrzymał 22 trafienia, ale nie wyrządziły mu one zbytnich szkód; miał 3 rannych, w tym dowódcę, por. Wordena. Uszkodzony „Merrimack" musiał się wycofać. 456. Bitwa o oazę El Meshiashta - 9 IX 1917 r. Antywłoskie powstanie w Libii w 1914-18 r. W walkach wojsk włoskich z arabskimi powstań- cami w okolicach m. Trypolis, w 1917 r., kolumna 375 wojsk włoskich dowodzona przez gen. G. Cassini pobiła powstańców 4 IX pod Agilah i pomaszero- wała ku oazie Zawia, gdzie gromadzili się powstańcy pod wodzą szejka Sulejmana el-Daruni. Gdy Włosi zbliżali się do oazy powstańcy szybko wycofali się na płd. i tylko sporadycznie atakowali włoską kolumnę, posuwającą się trasą Zawia--Zanzur. Włosi podeszli pod Zanzur, zajmując Sidi Bilal. 9 IX w oazie El Meshiashta powstańcy zaatakowali z zasadzki wkraczające do Zanzur (20 km na płd. zach. od Trypolisu) oddziały gen. Cassiniego, wzmocnione w ostatniej chwili przez posiłki przybyłe z Trypolisu. Po zaciętej walce powstańcy zostali zmuszeni do opuszczenia oazy. 457. Bitwa morska pod Messyną - 22 VII 1537 r. Hiszpania, rozjątrzona korsarską działalnością paszy Algieru - Chajr ad-Dina, zw. Barbarossą, zorganizowała w 1537 r. przeciw niemu wielką wyprawę wojenną - 600 galer z 50 000 ludzi, pod dowództwem adm. Andrea Dorii. Po wielu utarczkach wrogie floty spotkały się w pobliżu Messyny i 22 VII 1537 r. stoczyły walną bitwę. Korsarze byli stroną atakującą, sformowali oni swą flotę - 80 galer - w szyku półksiężyca, z sil- nym taranowym centrum i lotnymi skrzydłami i natarli z wielką furią, ale flota chrześcijańska dysponowała silną artylerią, a poszczególni dowódcy byli zdyscyplinowani, nie tracili kontaktu z sąsiednimi galerami i posłusznie wykonywali każdy nakazany manewr. Po zaciętej walce chrześcijanie odnieśli zwycięstwo, zdobyli 12 korsarskich galer i zmusili Chajr ad-Dina do ucieczki. Była to największa przed Lepanto bit- wa morska w tych czasach. 458. Powstanie w m. Meszhed w Iranie w 1935 r. Po I wojnie światowej w muzułmańskich państwach Azji zaczął rozwijać się ruch antykolonial- 376 ny. Państwa te: Turcja, Irak, Iran i Afganistan, o zacofanej, na wpół kolonialnej strukturze, zapragnęły stać się partnerami handlowymi, a nie tylko bazami surowcowymi i rynkami zbytu. Rządy tych państw w dążeniu do budowy nowoczesnej struktury społeczno-gospodarczej zaczęły wprowadzać serię reform - emancypację kobiet, europejskie ubiory, zmianę alfabetu arabskiego na łaciński, zmianę kalendarza itd. Reformy te natrafiały na zaciekły opór niższych warstw społeczeństwa, podsycany i kierowany przez kler. W Iranie zniesienie w 1935 r. zasłon twarzy kobiet (czarczafów) doprowadziło w jednym z miast - w Meszhedzie - do spontanicznego powstania sfanatyzowanej ludności. W początkowej fazie reform zgromadzili się w Meszhedzie w domu ajatollaha Hussejna Ghumi pielgrzymi i utworzyli tam centrum oporu. Podjęli próbę negocjacji z rządem, ale delegacja została uwięziona. Rząd tłumił ruch oporu represjami, aresztowano przywódców i przygodnych mówców. Pielgrzymi wysłali do szacha Rezy Pahlawiego petycję z żąda- niem zaprzestania represji, a jednocześnie wezwali ludność do przybycia do meczetu Goharhad i przygotowania się do walki. Gdy w meczecie i przy nim zebrały się tłumy wiernych, 11 VII 1935 r. wojsko przystąpiło do ich rozpędzenia, przy czym użyto broni palnej, zabijając i raniąc setki ludzi. Na wieść o masakrze rozwścieczeni mieszkańcy, zbrojni w dzidy, sierpy, kosy, łopaty podążyli ze wszystkich stron ku meczetowi i za- atakowali żołnierzy, zmuszając ich po krótkiej walce do ucieczki; pielgrzymi zaostrzali sytuację, przemawiając i piętnując reformistyczne zamiary rządu. Rząd skierował do Meszhedu silne oddziały wojska. Obsadziły one punkty strategiczne i w nocy na 12 VII rozpoczęły akcję, otwierając do tłumów ogień z karabinów maszynowych. Terrorem i spotęgowanymi represjami rząd stłu- mił powstanie, ale ruch oporu tlił się nadal do- 377 prowadzając w przyszłości do zwycięstwa rewolucji islamskiej. 459. Zdobycie Metzu - 22 XI 1944 r._________ II wojna światowa w 1939-45 r. W połowie września 1944 r. linia frontu na zacho- dzie przebiegała przez Kanał Gandawski, dolny bieg rz. Skaldy, Kanał Alberta, wzdłuż granicy belgijsko-niemieckiej i doliną rz. Mozeli do granicy szwajcarskiej. Po krótkim przestoju po operacji „Market Garden" w Holandii - ruszyło w połowie listopada nowe natarcie sprzymierzonych. Niemcy, znakomicie wykorzystując dogodny do obrony teren, stawiali zacięty opór, sprzymierzeni jednak, wykorzystując ogromną przewagę w ludziach i sprzęcie, wspierani przez 2400 samolotów, opanowali ujście Skaldy, wyparli Niemców za Może, wyzwolili Lotaryngię i większą część Alzacji. Oddziały 3 A amerykańskiej zajęły 22 XI opuszczony przez wycofujących się na linię Zygfryda Niemców Metz, ale 7 jego fortów trzymało się jeszcze do 13 XII 1944 r. 460. Walki o zatokę Milne na Nowej Gwinei w 1942/43 r.___________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Dążąc do zdobycia Port Moresby - głównego miasta Papui - Japończycy, po nieudanej akcji lądowej w VII 1942 r. z płn. wybrzeża, postanowili opanować zatokę Milne na wsch. cyplu Nowej Gwinei i tam założyć bazę dla dalszych operacji na Port Moresby. Alianci, przewidując atak, zgromadzili tam ok. 10 000 żołnierzy. 25 VIII 1942 r. Japończycy z bazy w Rabaul wysadzili na brzegach zatoki Milne desant 2000 żołnierzy, a następnie dalszych 775. Po ciężkich walkach Japończycy, straciwszy ok. 700 ludzi, ewakuowali 378 się. Przygotowując następną ofensywę, lotnictwo japońskie przy użyciu 300 samolotów bombardowało w okresie 1- 14 IV 1943 r. rejon zatoki, z mizernymi wynikami - zatopiono l niszczyciel, l trałowiec i kilka małych jednostek, kosztem kilkudziesięciu samolotów. Zaangażowanie się Japończyków w walki na w. Guadalcanal, na Wyspach Salomona spowodowało zaniechanie dalszych akcji na zatokę Milne. 461. Bitwa pod Minden - 1 VIII 1759 r._______ Wojna siedmioletnia w 1756-63 r. 50-tysięczna armia francuska, dowodzona przez marsz. L. de Contadesa, idąc z Wesel w górę rz. Lippe dotarła do rz. Wezery i obiegł twierdzę Minden. Tutaj l VIII 1759 r. została zaatakowana przez 43-tysięczną armię angielsko-hanowerską, dowodzoną przez ks. Ferdynanda Brunszwickiego. Kontrataki jazdy i piechoty francuskiej załamywały się w ogniu i na bagnetach piechoty angielskiej, a brawurowa szarża pięciu pułków kawalerii angielskiej, poprowadzona przez lorda George'a Sackville złamała linie francuskie. O zmroku Francuzi rozpoczęli odwrót, ścigani aż do Renu. Tu pościg przerwano z uwagi na konieczność posłania królowi pruskiemu Fryderykowi 12 000 żołnierzy dla wyrównania strat w przegranej przez niego bitwie pod Kunersdorf. Straty francuskie -ok. 10 000 zabitych i rannych i jeńców, a angiel-sko- hanowerskie - ok. 2600 zabitych i rannych. 462. Upadek twierdzy Missolunghi - 23 IV 1826 r. Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Missolunghi - twierdza na zach wybrzeżu Grecji, przy wejściu do zatoki Patras, z załogą ok. 4000 ludzi pod dowództwem początkowo Marka Botsa- risa, a następnie Notisa Botsarisa, oblegana była 379 od 7 XI 1823 r. od strony lądu przez wojsko tureckie Kiutagi Paszy, a od morza przez flotę Chosrewa Paszy. W połowie XI 1825 r. przybyły wojska egipskie Ibrahima Paszy, który objął naczelne dowództwo. Po odparciu licznych szturmów, gdy po długim oblężeniu zabrakło żywności i amunicji - obrońcy postanowili przebić się przez pierścień oblężenia przy współudziale oddziału powstańczego z zewnątrz. W nocy z 22 na 23 IV 1826 r. K. Botsaris z 800 powstańcami podszedł górami pod twierdzę i dał sygnał salwą, ale Turcy zorientowali się o co chodzi i wysłali oddział Albańczyków, który zmusił Botsarisa do wycofania się. O godz. 23 ok. 3000 obrońców i ok. 6000 ludności cywilnej wyszło z twierdzy; biegli oni ku miejscu, gdzie miała oczekiwać umówiona odsiecz, ale spotkała ich salwa ukrytych tam Albańczyków, od której od razu padło ok. 400 osób. Zapanowała panika, nastąpiła bezładna walka i rzeź. Część uciekających zawróciła do twierdzy, gdzie zostali wycięci przez ścigających ich żołnie- rzy. Zdołało uciec i połączyć się z K. Botsarisem ok. 1500 ludzi, reszta zginęła. 463. Bitwa pod Mławą - 1-3 IX 1939 r._______ II wojna światowa w 1939-45 r. Polska pozycja obronna na płn. od Mławy miała 15 km długości, składała się z linii okopów, chro- nionych zasiekami z drutu kolczastego i 45 schro- nów na stokach wzgórz; obsadzona była przez 20 DP płk. W. A. Lawicza-Liszki, z dwiema brygadami kawalerii - Nowogródzką i Mazowiecką na skrzydłach. W odwodzie stała 8 DP. Całość podlegała gen. E. Przedrzymirskiemu, dowódcy Armii „Modlin". l IX uderzyły na polską pozycję oddziały 3 A niemieckiej gen. G. von Kiihlera -11 i 61 DP, wsparte 50 czołgami z DPanc. „Kempf". Niemieckie natarcie zostało rozbite 380 ogniem artylerii i ckm-ów. 2 IX Niemcy uderzyli na oddzieloną błotami wschodnią, słabo umocnioną (5 schronów) pozycję pod Rzęgnowem, po walce przełamali ją i zagon pancerny Grupy „Wodrig", gen. A. Wodriga zagroził tyłom mław-skiej pozycji. Kontratak 79 pp z 8 DP nie powiódł się, wobec czego zagięto front na płd., organizując linię obrony od Dębska do Nosarzewa. Ataki niemieckie 2 IX na tą linię zostały odparte. 3 IX po huraganowym ogniu niemieckiej artylerii i bombardowaniu przez 300 samolotów czołgi niemieckie przełamały ryglową pozycję, kontratak 8 DP załamał się i żołnierzy ogarnęła panika. W tej sytuacji gen. Przedrzymirski rozkazał opuścić pozycję mławską; 4 IX pod ogniem lotnictwa niemieckiego rozpoczęto odwrót za Wisłę, do Brochowa. Straty niemieckie - ok. 1800 zabitych i ok. 4000 rannych, a polskie - ok. 1200 zabitych i ok. 1500 rannych. 464. Obrona twierdzy Modlin - 10-29 IX 1939 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Obronę Modlina - twierdzy usytuowanej przy ujściu Narwi do Wisty - organizował w początkach września 1939 r. płk W. Młodzianowski z 8 DP, siłami 5 batalionów z 32 pp, dwóch plutonów artylerii, pociągu pancernego, baterii plot i l kompanii ckm- ów plot. Od 6 IX spływały do Modlina oddziały 8 i 20 DP z rozbitej Armii „Modlin", obsadzając twierdzę. 10 IX czołówka niemiecka - II K z 3 A gen. G. von Kiihlera opanowała Zakroczym, ale 11 IX Polacy odbili miasto. 13/14 IX wkroczyły do twierdzy resztki Armii „Łódź" - 2, 28 i 30 DP, łącznie 15 250 żołnierzy ze 105 działami i 7 czołgami, pod dowództwem gen. W. Thommee; objął on dowództwo obrony Modlina. Rejon obrony obejmował poza twierdzą Zakroczym, Pomiechówek, Kazuń 381 i Nowy Dwór, a załoga 16 IX liczyła 20 554 żołnierzy. Od 18 IX Niemcy ostrzeliwali i bombardowali twierdzę, bezskutecznie atakując forty. Dowódca II K, gen. A. Strauss, zablokował twierdzę od- działami 228 DP, a w rejon Zakroczymia przesunął DPanc. „Kempf". Pod Kazuń i Palmiry podeszły oddziały 10 A - l i 2 D Lekka, 29 DPZmot. i pułk piechoty zmotoryzowanej SS „Leibstandar-te Adolf Hitler". 19 IX odparte zostało niemieckie natarcie na Pomiechówek, a 21 IX - 2 D Lekka zajęła Palmiry ze składami amunicji, przerywając łączność z Warszawą. Polski kontratak załamał się. 27 IX Niemcy rozpoczęli przygotowanie ogniowe do generalnego szturmu i 28 IX uderzyli na zewnętrzny pierścień fortów, zdobywając Zakroczym i Pomiechówek. 29 IX twierdza skapitulowała; w obronie jej poległo 1700 żołnie- rzy, a rannych zostało ok. 3000. Do niewoli poszło 19 070 żołnierzy. 465. Bitwa pod Mohaczem - 19 VIII 1526 r.____ W końcu IV 1526 r. sułtan turecki Sulejman II ruszył z 80-tysięczną armią na osłabione wewnętrznymi niesnaskami Węgry. Król węgierski Ludwik II zdołał zebrać, wraz z posiłkami polskimi, zaledwie 25 000 rycerstwa, nad którym dowództwo objął biskup Pal Tomory. Do spotkania doszło 19 VIII pod Mohaczem, nad Dunajem. Jazda węgierska pierwsza rozpoczęła walkę, wdzierając się w szeregi tureckie, ale powitana ogniem dział i strzelb janczarów zmieszała się, została oskrzydlona przez jazdę turecką i po półtoragodzinnej walce rozgromiona. Poległo ok. 18 000 rycerstwa, w tym 1800 Polaków; król Ludwik Jagiellończyk utonął w czasie przeprawy przez potok Csele. Potęga Węgier została złamana, a państwo podzielone między Turcję i Habsburgów. 382 466. Bitwa pod wsią Mokra - 1 IX 1939 r.______ II wojna światowa w 1939-45 r. Rozbudowaną wzdłuż zachodniej strony lasów kłobuckich polską pozycję obronną obsadziły oddziały Wołyńskiej Brygady Kawalerii dowodzonej przez płk. J. Filipowicza. Pozycja znajdowała się na styku Armii „Łódź" i „Kraków" i osłaniała płd. skrzydło Armii „Łódź". Na tą pozycję skierował się niemiecki XVI Korpus Pańć. gen. E. Hoepnera, stanowiący grot głównego niemieckiego zgrupowania uderzeniowego, l DPanc. z tego korpusu przez cały dzień przeprawiała się przez graniczną rz. Liswartę i przez pas zniszczeń, nie walcząc, natomiast 4 DPanc. gen. G. H. Rein-hardta, rozpoznawszy przed sobą kawalerię -Wołyńską BK - zaatakowała ją z marszu. Rozgorzał całodzienny bój w lasach wokół wsi Mokra. Trzy kolejne niemieckie ataki zostały odparte, ale o godz. 13 weszły do walki niemieckie główne siły, przełamały obronę 21 pułku ułanów i wtargnęły w głąb ugrupowania brygady. Na polanie przed wsią Mokra natknęły się one na baterię artylerii, która otworzyła ogień na wprost. Przy wsparciu dwóch pociągów pancernych z odwodu Brygady i sąsiedniej 30 DP natarcie czołgów odparto. Niemcy ponieśli duże straty, m. in. ok. 20 czołgów. W nocy z l na 2 IX Wołyńska BK wycofała się na pozycje obronne pod m. Ostrowa. 467. Zdobycie m. Molino del Rey - 8 IX 1847 r. Wojna USA z Meksykiem w 1847/48 r. W drodze do stolicy Meksyku Amerykanie po zdobyciu m. Churubusco napotkali kolejną prze- szkodę - umocnioną wieś Molino del Rey, dłu- gości ok. 460 m, 4 km przed stolicą, z półkolistą pozycją, z bastionem Casa Mata na prawym skrzydle, bronioną przez 5 brygad i 3500 jazdy, 383 łącznie z rezerwami stojącymi przy odległym o l km zamku Chapultepec - ok. 18 000 żołnierzy. 8 IX zaatakował meksykańską pozycję amerykański gen. W. J. Worth, z 3447 żołnierzami i 28 działami. Po przygotowaniu artyleryjskim amerykańska kolumna ruszyła do natarcia, ale została rozbita ogniem czterech zamaskowanych dział meksykańskich. Kontratak meksykański załamał się w ogniu artylerii i zajmująca środek pozycji brygada gen. S. Ramireza wycofała się w nieładzie. Amerykanie wykorzystali zamęt, ruszyli naprzód i zdobyli działa. Gen. J. Alvarez, stojący w pobliżu z jazdą nie interweniował, pragnąc zachować swoich żołnierzy dla dalszych działań, ale został ostrzelany, stracił 44 żohiierzy i wycofał się, ścigany przez jazdę amerykańską. Najdłużej trzymał się bastion Casa Mata, obsadzony przez najlepszą brygadę - gen. F. A. Pere-za. Wspierany artylerią zamku Chapultepec odpierał ataki amerykańskie, aż do wyczerpania amunicji, po czym wycofująca się załoga została rozproszona ogniem artylerii. Straty meksykańskie - 2000 zabitych i rannych i ok. 700 jeńców, a amerykańskie - 124 zabitych, 582 rannych i 18 zaginionych. 468. Rewolucja w Mongolii w 1921 r. Mongolia wcielona została do Chin w XVII w., a od 1915 r. stała się prowincją autonomiczną, rządzoną przez Bogdo-gegena (Świętego Władcę). Pod wpływem rewolucji rosyjskiej rozwinął się w kraju ruch rewolucyjny i utworzona została partia ludowo-rewolucyjna z D. Suche-Batorem i Ch. Czojbałsanem na czele. W III 1921 r. powstał w Kiachcie Tymczasowy Rząd Ludowy, a Su-che- Bator został wodzem naczelnym. Rozpoczęła się wojna domowa, w której po stronie Bogdo-gegena walczyli białogwardziści gen. barona R. F. Ungerna, Chińczycy i Japończycy. Rząd Ludowy zwrócił się o pomoc do tzw. Republiki 384 Dalekowschodniej (komunistycznej) i 28 VI 1921 r. korpus K. A. Najmana, liczący 10 100 żohiierzy z 20 działami i 4 samolotami, wkroczył do Mongolii. Siły gen. Ungerna wynosiły ok. 10 500 jazdy, 200 piechoty i 21 dział. Główne siły radzieckie - dywizja kawalerii, brygada strzelców i oddziałek kawalerii Suche-Batora szły z Kiachty na Urgę, z prawej strony szła brygada strzelców, pułk kawalerii i oddziały partyzanckie, z lewej brygada kawalerii. W ustawicznych walkach 6 VI zajęto Urgę, a 4-tysięczny oddział gen. Ungerna uszedł na płn. zach., do Wan-Chure. 24 VII Un-gern wtargnął na teren radziecki, ale po niepomyślnych walkach wycofał się; 22 VIII został wzięty do niewoli i 15 IX rozstrzelany. Resztki jego oddziału rozpierzchły się. 469. Bitwa pod Monmouth - 28 VI 1778 r._____ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Na wiadomość o wypłynięciu floty francuskiej z Brestu gen. H. Clinton z 10 000 żohiierzy opuścił Filadelfię i ruszył w drogę do Nowego Jorku. Szły za nim oddziały milicji. Kolumna brytyjska szła wolno i 26 VI dotarła do Monmouth Court House, zatrzymując się na odpoczynek. Gen. G. Washington, dysponując armią 13 303 żołnierzy, postanowił zaatakować Brytyjczyków. 28 VI Brytyjczycy ruszyli na płn. wsch.; dywizja Ch. Cornwallisa stanowiła straż tylną. Tegoż dnia uderzył na brytyjskie tyły gen. Ch. Lee z 5000 ludzi, ale dwa jego ataki zostały odparte, a kontr- atak brytyjski spowodował popłoch wśród Amery- kanów. W międzyczasie nadciągnął gen. G. Wa- shington z resztą armii i włączył się do walki atakując z trzech stron Brytyjczyków, ale i jego ataki zostały odparte. Bitwa, trwająca od świtu, zakończyła się o godz. 18 i została nierozstrzyg- nięta, a Brytyjczycy nie niepokojeni poszli dalej. 385 Straty amerykańskie - 365 ludzi zabitych, rannych i zaginionych, a brytyjskie - 358 żołnierzy. 470. Obrona Christopolis (Monrovii) w 1822 r. 21 XII 1816 r. założono w USA towarzystwo filantropijne American Colonisation Society (ACS), którego celem był wykup Murzynów i osiedlanie ich w Afryce. 11 XII 1821 r. przy przylądku Mesurado, w płd.-zach. Afryce, stanął okręt wojenny USA „Alligator" i Amerykanie, pod presją oręża, wymusili od tubylców odstąpienie wyspy Providence, a wkrótce potem, gdy na wyspie stało się ciasno - zakupili za narzędzia, błyskotki i starą broń teren na lądzie szerokości 130 i głębokości do 40 mil. 7 I 1822 r. przybyła pierwsza grupa osiedleńców - 88 osób, a wkrótce następne; w IV 1822 r. założyli oni osadę, którą nazwali Christopolis (obecnie Monrovia). Tubylcy z miejscowych plemion De, Gola i Kru przyjęli wrogo przybyszów, co skłoniło agenta ACS będą- cego administratorem osady, Jehudi Ashmuna, do budowy blokhauzów z działami i do zorganizowa- nia zbrojnego oddziału. Pierwszy atak tubylców nastąpił 2 XII 1822 r. i odparty został własnymi siłami, a przy drugim w krytycznym momencie zjawił się angielski okręt wojenny - HMS „Prince Regent" i ogniem swych dział dopomógł kolonis- tom w odparciu ataku. Pokój z tubylcami zawarto dopiero w 1825 r. 471. Bitwa pod Montebello - 20 V 1859 r.____ Wojna włosko-francusko-austriacka w 1859 r. Osłaniająca Mediolan austriacka armia gen. F. Gyulaia - ok. 100 000 żołnierzy rozlokowała się między rz. Sesia, Ticino i Pad. Armia sardyń-ska szła z zach., a francuskie - jedna przez Alpy 386 na Turyn, druga, z Napoleonem III, z Genui na płn. Gyulai, nie wiedząc gdzie nastąpi główne uderzenie, wysłał na rozpoznanie gen. hr. Ph. Sta- diona z 2 dywizjami - ok. 22 000 żołnierzy. Gen. Stadion wyruszył 20 V z m. Stradella, jego czoło- wa brygada gen. K. Urbana zajęła Montebello i w dalszym marszu natknęła się na straż przednią francuskiej dywizji gen. E. Foreya. Po utarczce Austriacy cofnęli się do Montebello i otrzymaw- szy posiłki - dwie brygady - postanowili bronić miasta. Gen. Forey natarł jednak energicznie i wyparł Austriaków z Montebello. Gen. Stadion działał niezdecydowanie, z 25 batalionów wpro- wadził do walki tylko 11 i szybko wycofał się. Straty francuskie - 700, a austriackie - 1300 żołnierzy. 472. Bitwa pod Monte Caseros - 3 II 1852 r. __ Wojna Argentyny z Urugwajem i Brazylią w 1839-52 r. Wojna rozpoczęła się interwencją wojsk argen- tyńskich w Urugwaju, z zamiarem jego zaanekto- wania. W obronie Urugwaju wystąpiła Brazylia, uważając Urugwaj za strefę swoich interesów, oraz korzystający z okazji gubernator granicznej prowincji argentyńskiej Entre Rios - gen. J. J. Urquiza, dążący do obalenia dyktatora Argentyny J. M. Rosasa. Wojska sprzymierzone, dowodzone przez gen. Urąuiza, pobity pod Las Piedras rządowe wojska argentyńskie, dowodzone przez gen. M. Oribę, a następnie, wzmocnione posiłkami do 28 000 żołnierzy, pobiły 3 II 1852 r., pod Monte Caseras na przedpolach Buenos Aires 25- tysięczną armię prezydenta Rosasa, biorąc do niewoli ok. 7000 jeńców. Rosas uciekł okrętem do Anglii, a prezydentem Argentyny został wybrany gen. Urąuiza. Urugwaj zachował niepodległość. 387 473. Bitwa pod Monte Cassino - 11-17 V 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Dla powstrzymania wojsk sprzymierzonych, idących z Sycylii na północ, Niemcy, wykorzystując górzysty teren, zbudowali ok. 120 km na płd. od Rzymu dwiV, linie umocnień w poprzek Płw. Apenińskiego: linię Gustawa i dalej na płn. linię Hitlera, obsadzając je 10 A gen. H. Vietinghoffa. Głównym bastionem linii Gustawa był masyw górski Monte Cassino z zabytkowym klasztorem na szczycie, broniony przez l DSpad. i dwa bataliony strzelców górskich pod dowództwem gen. G. H. Heidricha. Ryglował on drogę do Rzymu, idącą doliną rz. Liri. Trzy szturmy Amerykanów i Anglików w okresie I-III 1944 r. zostały krwawo odparte. 11 V ruszyło czwarte natarcie 12 dywizji: nad morzem 5 A amerykańska, na masyw gór Arunci - Francuski Korpus Ekspedycyjny, doliną rz. Liri - 8 A an- gielska, a od wschodu na Monte Cassino -II Korpus Polski pod dowództwem gen. W. An- dersa. W ośmiodniowych, niesłychanie zaciętych walkach w niedostępnym górskim terenie, naszpikowanym bunkrami i minami, Polacy zdobyli niemieckie pozycje na górach, flankujące podejścia do klasztoru, a Anglicy, wykorzystując skupienie ognia na Polakach, wdarli się w dolinę rz. Liri. Niemcy, zagrożeni odcięciem, opuścili 17 V ruiny klasztoru, a 18 V zajęli je Polacy. Straty polskie - 860 zabitych, 2822 rannych i 102 zaginionych. Straty niemieckie- ok. 1100 zabitych i rannych. 474. Zdobycie Monte Castello we Włoszech - 25 II 1945 r.______________________ II wojna światowa w 1939-45 r. 8 IX 1944 r. przybył do 5 A amerykańskiej gen. M. W. Clarka we Włoszech Brazylijski Korpus 388 Ekspedycyjny, składający się z l DP i l Dywizjonu lotniczego, łącznie 25 473 żołnierzy, pod dowództwem gen. J. B. Mascarenhas de Morais. 15 IX rozpoczął on swój szlak bojowy natarciem - w 6 Grupie Wojsk, na lewym skrzydle frontu, na płn. od jeziora Massaciuccoli, atakując punkty obrony niemieckiej - Monte Prano i Monte Acu-to, które zdobył po walkach trwających do 22 IX. Sprzymierzeni przełamali linię Gotów w centrum (przełęcz Futa), ale Niemcy usztywnili obronę na płn. od niej. 18 II 1945 r. ruszyły do natarcia na lewym skrzydle frontu 10 Dywizja Górska i brazylijska l DP. Tocząc zaciekłe walki w trudnym górskim terenie 10 D Górska zdobyła 25 II Monte Belvedere i Monte delia Torraccia, a brazylijska l DP - trzecie wzgórze, Monte Castello. Obie dywizje kontynuowały natarcie na płn. wsch., wychodząc na tyły Niemców i biorąc 1200 jeńców. Przygotowały one pozycje wyjściowe dla ofensywy wiosennej. W ciągu całej kampanii trwającej 239 dni Brazylijczycy stracili 275 zabitych, 1901 rannych i 235 zaginionych; największe straty ponieśli w bitwie o Monte Castello. 25 IV wy- buchło w płn. Włoszech powstanie, a 29 IV armia niemiecka skapitulowała. 475. Bitwa morska przy Montevideo - 16 V 1814 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Hiszpanie po wyparciu ich z Buenos Aires utrzymywali się jeszcze tylko w Montevideo. Miasto oblężone było przez wojska argentyńskie gen. J. Rondeau, zastąpionego przez gen. C. M. de Alvear, ale oblężenie nie było skuteczne, bo miasto było zaopatrywane od strony morza, a Argentyna nie miała floty. Sytuacja zmieniła się, gdy Irlandczyk W. Brown zorganizował flotyllę z okrętów kaperskich z obsadą europejską - 4 uzbrojone statki handlowe, l fregata, 2 brygantyny 389 i l galeota. Eskadra hiszpańska liczyła 14 okrętów wojennych i 10 handlowych; część stała w Montevideo, a część przy wyspie M. Garcia. Brown 11 V zaatakował wyspę, został odparty, ponowił atak 17 V i zdobył umocnienia. Flota hiszpańska uszła. 16 V Brown, wzmocniony kilkoma statkami, wdarł się do portu Montevideo, zdobył abordażem 3 okręty hiszpańskie, a pozostałe zmusił bądź to do wyrzucenia się na mieliznę, bądź to do ucieczki pod osłonę artylerii lądowej. Odcięty tą klęską floty od morza gubernator hiszpański po wyczerpaniu zapasów żywności skapitulował 20 VI 1814 r. Wzięto 5300 jeńców i 391 dział. 476. Bitwa pod Montijo - 26 V 1644 r._______ Wojna wyzwoleńcza Portugalii w 1640-44 r. W 1640 r., gdy Hiszpania poniosła klęski we Flandrii i Italii, a w Katalonii wybuchło powstanie - wybuchło ono i w Portugalii, związanej z Hisz- panią unią personalną. Hiszpanie nie docenili siry powstania i zabrali większość wojsk do Katalonii; wówczas l XII 1640 r. wybuchło powstanie w Lizbonie, a ks. J. de Braganęa ogłosił się królem Portugalii jako Jan IV. Rozpoczęły się walki z Hiszpanami. Powstańcom pomagały Anglia i Francja, a Hiszpania, osłabiona wojną niderlandzką i zajęta w Katalonii; była za słaba, aby uzyskać rozstrzygnięcie i walki toczyły się przez szereg lat. W 1644 r. idąca na Lizbonę armia gen. markiza B. Torrecusa - 8000 piechoty i 2500 jazdy - stoczyła bitwę pod Montijo z armią portugalską Matiasa de Alburquerque - 7000 żołnierzy. Atak hiszpańskiej jazdy zmieszał szyki portugalskie, ale uderzenie Alburquerque na skrzydło, wsparte artylerią, rozbiło Hiszpanów, którzy ze stratą 3000 żołnierzy zmuszeni zostali do odwrotu. 390 477. Walki na płaskowyżu Mont Mouchet - 10-20 VI 1944 r.__________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Delegat francuskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w W. Brytanii gen. M. P. Koenig nakazał w 1944 r. dowództwu Francuskich Sił Wewnętrznych (FFI) tworzenie dużych zgrupowań powstańców. Pierwszą bazę założono w 1943 r. na płaskowyżu Glieres w Górnej Sabaudii, przyjmując w okresie 14 II - 10 III trzy zrzuty z angielskim uzbrojeniem, ale 17 III zgrupowanie to, liczące ok. 500 ludzi, zostało zaatakowane przez wojsko niemieckie i żandarmów rządu Vichy i rozbite; poległo ok. 100 partyzantów, a kilkuset dostało się do niewoli. Pomimo tego tragicznego doświadczenia gen. Koenig podtrzymywał swój rozkaz i wykonując go założono wielką bazę w Masywie Centralnym, na płaskowyżu Mont Mouchet; na początku VI 1944 r. znalazło się tu ok. 10 000 partyzantów. Historia powtórzyła się; dwie wielkie akcje oddziałów niemieckich, 10 i 20 VI 1944 r., wsparte lotnictwem, doprowadziły po zaciętych walkach do rozgromienia słabo uzbrojonych partyzantów i do zniszczenia bazy. Potyczka pod Moosonghy w Korei - VIII 1936 r. zob. 348 478. Rewolucja w Moskwie - 22-31 XII 1905 r. Rewolucja w Rosji w 1905-07 r. Rada moskiewska Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR) ogłosiła na 20 XII 1905 r. strajk powszechny, w którym udział wzięło ok. 100 000 robotników; partyjne drużyny bojowe 391 480 rozbrajały policję i żandarmów, stawiano barykady. Władze carskie już 21 XII rozpoczęły zwalczanie ruchu powstańczego. 22 XII rozpoczęły się walki na barykadach, w których wzięło udział ok. 6000 członków drużyn bojowych, ale tylko 2000 z nich miało broń. Powstańcy byli za słabi, by atakować, bronili się tylko, nie udało im się przeciągnąć na swoją stronę żołnierzy, a poważnym ciosem było aresztowanie 21 XII moskiewskiego komitetu bolszewików. Władze po ściągnięciu wojska likwidowały kolejno punkty oporu powstańców; najdłużej toczyły się walki w dzielnicy Presnia, gdzie opór 450 powstańców złamano dopiero 30 XII ogniem artylerii. 31 XII powstanie zostało ostatecznie stłumione. 479. Obrona Moskwy - 1 X-5 XII 1941 r._____ II wojna światowa w 1939-45 r. Ofensywa niemiecka na Moskwę ruszyła l X 1941 r. Grupa Armii „Środek", licząca 77 dywiz- ji,łącznie ok. miliona żołnierzy z 1700 czołgami i 19 450 działami, pod dowództwem feldmarsz. F. von Boćka, wspierana przez 950 samolotów, uderzyła na armie radzieckie gen. I. Koniewa, A. Jeremienki i marsz. S. Budionnego, liczące początkowo 95 dywizji i stopniowo wzmacniane. Po okrążeniu i likwidacji radzieckich zgrupowań w rejonach Briańska i Wiążmy i wzięciu 662 000 jeńców, po dwumiesięcznych ciężkich walkach Niemcy osiągnęli linię: Ostaszków-Kalinin-Kras-naja Polana- Zwienigorod-Naro-Fomińsk-Tuła (30 km na płn., 50 km na środku i 130 km na płd. od Moskwy). Dowódcą frontu zachodniego i obrony Moskwy mianowano gen. G. Żukowa, przygotowano dwa pasy obrony miasta o głębokości 20-30 km, skoncentrowano silne odwody. Niemcy ponieśli w walkach ciężkie straty, na ich zapleczu działała silna partyzantka, prze- 392 cinająca drogi zaopatrzenia; nagły mróz -30° i brak zimowego zaopatrzenia, a przede wszystkim twardy opór wojsk radzieckich zahamowały ofensywę i z dniem 8 XII Niemcy przeszli do obrony. 5 XII ruszyła kontrofensywa radziecka na płn., a 6 XII na froncie środkowym i płd. Wojska radzieckie odbiły 16 XII Kalinin, 30 XII Wołokołamsk i Kaługę, a w dalszym toku ofensywy - ok. 11 000 miejscowości; rozgromiono 38 dywizji i odrzucono Niemców o 100- 200 km od Moskwy. W kontrofensywie wzięło udział 17 armii radzieckich. i. Bitwa przy m. Mujenga - 19 X 1896 r. Walki wyzwoleńcze w Mozambiku w 1868-1917 r. Gubernator Mozambiku ks. M. de Albuquerque zorganizował w 1896 r. wyprawę wojenną przeciwko buntowniczemu plemieniu Namarrais na pograniczu z Płd. Rodezją. Anglicy, konkurujący z Portugalczykami o wpływy w tej części Afryki, zaopatrywali Murzynów w broń i podburzali ich, licząc na korzyści przy ustalaniu płynnych jeszcze granic. M. de Albuquerque, maszerujący w głąb krainy Manica z oddziałem 300 żołnierzy portugalskich, 180 angolskich i 30 tragarzy, rozłożył się wieczorem 19 X 1896 r. obozem przy m. Mujenga (ok. 100 km na płd. od m. Tete nad Zambezi) i tutaj został zaatakowany znienacka przez ok. 2000 śledzących go podczas marszu wojowników plemienia Namarrais. Portugalczycy sformowali czworobok i przez 20 godzin odpierali ustawiczne ataki. Obronę ułatwiał im brak koordynacji akcji nacierających oddziałów murzyńskich. Brak wody zmusił w końcu ks. Albuquerque 20 X do zarządzenia odwrotu. Portugalczycy stracili 2 zabitych i 37 rannych, w tym dwukrotnie ranny ks. Albuquerque, a Murzyni ok. 500 zabitych i rannych. 393 481. Atak na Mungari - 24 III 1917 r. Walki wyzwoleńcze w Mozambiku w 1868-1917 r. Mozambik, od końca XV w. podbijany stopniowo przez Portugalczyków, stał się jednym z głównych ośrodków wywozu niewolników. Ta działalność, jak też bezlitosny wyzysk tubylców spowodowały silny ich opór, przedłużający podbój kraju do końca XIX w.; na już opanowanych obszarach wybuchały stale bunty. 24 III 1917 r. rebelianci zaatakowali m. Mungari (115 km na płd. od Tete) i zajęli tamtejszy posterunek wojskowy; żołnierze z tego, a także z pospiesznie ewakuowanych dwóch sąsiednich posterunków uszli do m. Sena nad rz. Zambezi. 29 III rebelianci zajęli m. Massangano nad Zambezi, rabując i paląc budynki administracyjne, a 31 III zaatakowali i zdobyli m. Chiramba, wzniecając powstanie na terenach na zach. od m. Tete. Rebelianci szli na Tete, ale gdy stacjonujący tam oddział wojska -135 żołnierzy - wyszedł naprzeciw, na przedpole - cofnęli się. 3 IV tubylczy żołnierze w Sena, ewakuowani uprzednio z rejonu Mungari, przeszli do rebeliantów, a przestraszona ludność zaczęła uchodzić do m. Chemba. Portugalskie władze kolonii, zaniepokojone zaistniałą sytuacją i ucieczką białej ludności z terenów leżących na zachód od Zambezi, zaczęły ściągać na linię tej rzeki oddziały milicji Kompanii i wojska i przygotowywać akcję pacyfikacyjną. 482. Walki w prow. Musan, w Korei, w 1939 r. Antyjapońska partyzantka w Korei w 1932-45 r. 18 V 1939 r. dowódca Koreańskiej Armii Ludo-wo-Rewolucyjnej, gen. Kim Ir Sen wyszedł z od- działem partyzanckim z głównej bazy, położonej w Mandżurii, w górach Pektu-San i wkroczył do okupowanej przez Japończyków Korei, do przy- 394 granicznej prowincji Musan. Oddział maszerował skrycie, nocami przez lasy, staczając od czasu do czasu drobne potyczki z policją i posterunkami wojskowymi - największa w V 1939 r. w m. Te-hondan. Po 100-dniowym marszu, po wymordowaniu policjantów w wiejskich posterunkach, po zrabowaniu sklepów i magazynów oraz po prze- prowadzeniu po drodze akcji uświadomienia politycznego wśród ludności - oddział powrócił do swojej bazy. Była to dla narodu koreańskiego „historyczna" operacja, wykazująca istnienie sił wyzwoleńczych i aktywizująca antyjapoński ruch niepodległościowy. 483. Potyczka pod Muta w IX 629 r.________ Pierwsze starcie Arabów z Bizantyjczykami miało miejsce pod Muta, na wschód od południowych krańców Morza Martwego. Oddział ok. 3000 Arabów, dowodzony przez Zaida ibn Harisę, adoptowanego syna proroka Mahometa, podąża- jący po miecze wyrabiane w Muta i sąsiednich miastach, starł się w IX 629 r. z granicznymi wojskami bizantyjskimi. Arabowie zostali pobici i wycofali się; ich dowódca Zaid ibn Harisa poległ w walce. 484. Bitwa pod Nafels - 9 IV 1388 r. l VIII 1291 r. trzy kantony leśne w Alpach: Uri, Schwyz i Unterwalden, zagrożone w swej wolności przez Austrię, zawarły traktat o wzajemnej pomocy, który stał się zaczątkiem Konfederacji Szwajcarskiej. Gdy 9 VII 1386 r. w bitwie pod Sempach Szwajcarzy zwyciężyli Austriaków, przyłączył się do Konfederacji kanton Glarus, na co Austriacy zareagowali wysłaniem ekspedycji wojskowej, ok. 6000 żołnierzy z pocztem rycerstwa i szlachty pod dowództwem hr. Johanna von 395 Werdenberg zu Sargans. 19 IV 1388 r. oddziały austriackie przeszły jezioro Wallen, sforsowały szaniec zamykający dolinę prowadzącą do Glarus i wtargnęły w jej głąb, paląc domostwa i rabując bydło. Ludność zawczasu uciekła w góry, gdzie też wycofały się oddziały zbrojnych Szwajcarów, liczące ok. 1100 ludzi. Brat austriackiego dowódcy, hr. Hans, poszedł z 1500 żołnierzami przez góry na tyły obrońców. Uzbrojeni w halabardy i łuki szwajcarscy chłopi i pasterze wykorzystali znajomość terenu i atut zaskoczenia. Zajęli oni dobrze umocnione pozycje na stokach gór i gdy pojawiła się jadąca wąską doliną austriacka jazda - obrzucili ją głazami, a ta uciekając, wpadła na własną piechotę, wywołując zamieszanie. W tym momencie Szwajcarzy zaatakowali kolumnę i żołnierze zaczęli w panice uciekać. Pod tłumem ciężkozbrojnych załamał się most na jeziorze i bardzo wielu Austriaków utonęło. Na trasie ucieczki poległo 579, w tym 183 rycerzy i szlachty. W rezultacie tego zwycięstwa kanton Glarus utrzymał swój związek z Konfederacją, a Austria została zmuszona do pogodzenia się z utratą swych posiadłości między Alpami i Jurą a Renem i do zawarcia traktatu pokojowego. 485. Bitwa pod Nancy - 5 11477 r._________ Wojna burgundzka w 1474-82 r. Karol Śmiały, ks. Burgundii, zamierzając utworzyć wielką Burgundię, obejmującą także Szwajcarię i Lotaryngię, rozpoczął działania wojenne. Pobity przez Szwajcarów w 1474 r. pod Hericourt - zwrócił się ku Lotaryngii, którą opanował w 1475 r., wypędzając lotaryńskiego ks. Renę. W kolejnych dwóch wyprawach do Szwajcarii w 1476 r. poniósł klęski 2 III pod Grandson i 22 VI pod Murten. Wykorzystał to ks. Renę, zajął Lotaryngię i po krótkim oblężeniu zdobył Nancy. Na wieść o tym Karol przerwał przygotowania do nowej wyprawy na Szwajcarię i zebrawszy 10- tysięczną armię przystąpił w X 1476 r. do oblężenia Nancy. Ks. Renę zwerbował najemników - Szwajcarów, Francuzów i Niemców i l I 1477 r. nadciągnął z odsieczą z 20-tysięczną armią. Karol, nie przerywając oblężenia, zwrócił swoją armię frontem na płd.; 8000 piechoty stanęło w centrum, na skrzydłach jazda, artyleria przed piechotą, osłonięta strumieniem i zaroślami. Ks. Renę, pozorując atak na centrum, skierował główne swe siły na obejście skrzydeł. Po wielogodzinnej zaciętej walce Burgundowie zostali rozbici, a ks. Karol poległ. 486. Powstanie w Nanczangu, w Chinach - I VIII 1927 r.__________________ II wojna rewolucyjna w Chinach w 1927-37 r. Naczelny dowódca Armii Narodowo-Rewolucyj-nej, gen. Czang Kaj-szek dokonał 12 IV 1927 r. kontrrewolucyjnego przewrotu, utworzył rząd kuomintangowski w Nankinie i rozpoczął walkę z komunistami, l VIII 1927 r. wybuchło w Nan- czangu powstanie, zorganizowane przez Komunistyczną Partię Chin. W powstaniu wzięło udział 30 000 żołnierzy armii komunistycznej z 15, 24 i 25 Dywizji, oficersko-instruktorski pułk Czu Te, drużyny robotnicze i chłopskie oddziały samoobrony. Dowodził powstaniem Czou En-lai. 5 VIII wojska powstańcze wyszły z Nanczangu i 24 I zajęły Szantou, jednakże pod naciskiem wojsk Czang Kaj-szeka opuściły 30 X to miasto, podzieliły się na grupy i przeszły do działań partyzanckich. Część tych wojsk pod wodzą Czu Te, Lin Piao i Czen I przebiła się w IV 1928 r. w górzyste rejony prow. Honan i połączyła się z operującymi tam oddziałami komunistycznymi. 397 396 487. Zajęcie Nankinu i Szanghaju przez komunistów w 1949 r. III wojna rewolucyjna w Chinach w 1946-49 r. Chińska armia komunistyczna, licząca 3 100 000 żołnierzy, po zajęciu płn.-wsch. prowincji rozpoczęła 21 IV 1949 r. ofensywę w dolinie rz. Jangcy natarciem 2, 3 i 4 Armii Polowych, na froncie 1200 km. Rzekę sforsowano na przestrzeni 400 km i po rozbiciu wojsk kuomintangowskich oddziały 3 A zajęły 23 IV Nankin, a 24 IV Cze-kiang. Obrona wojsk kuomintangowskich w dolnym biegu rzeki została przełamana, 3 V wojska 3 A Polowej zdobyły Hangczou i odcięły znajdujące się w tym rejonie wojska od wojsk w dolinie Jangcy. 2 A Polowa po sforsowaniu Jangcy i zdobyciu 22 V Nanczangu zamknęła wielki kocioł między Nankinem, Szanghajem, Hangczou i Nan-czangiem, okrążając 300 000 z 500 000 żołnierzy kuomintangowskich skoncentrowanych do obrony linii rz. Jangcy. Po zlikwidowaniu kotła, w dalszym natarciu 2 A Polowa zdobyła 27 V Szanghaj. Kuomintang stracił środkowo-wsch. Chiny i ok. 430 000 żołnierzy; resztki wojsk zostały zepchnięte na płd. 488. Walki w górach Napal, w Korei - 1-6X1950 r.____________________ Wojna koreańska w 1950-53 r. Oddziały 10 Korpusu USA gen. E. M. Almonde - 3 dywizje amerykańskie, 2 dywizje południowo- koreańskie i grupa komandosów brytyjskich, łącznie ok. 50 000 żołnierzy, po zdobyciu Seulu kontynuowały natarcie na płn. Następny raz -po Seulu - cofające się oddziały komunistyczne stawiły opór w górach Napal, na płn. wsch. od Seulu. Centrum obrony stanowiła góra Miharii; przechodziła ona kilkakrotnie z rąk do rąk i przy 398 silnym wsparciu lotniczym została zdobyta przez Amerykanów l X 1950 r., a walki w tych górach toczyły się do 6 X 1950 r. 489. Bitwa o Narvik - 27 V-9 VI 1940 r._______ II wojna światowa w 1939-45 r. 9 IV 1940 r. Niemcy zaatakowali Norwegię, wysadzając desanty morskie i powietrzne, m. in. w Narviku wylądował 139 pułk strzelców górskich - 2000 żołnierzy pod dowództwem gen. E. Dietla. Niemcy zajęli miasto bez walki, ale 10 niszczycieli, które ich przywiozły, zostało w dn. 10-13 IV zatopionych w fiordzie przez angielskie okręty wojenne. Załogi dołączyły do gen. Dietla. Od 15 IV zaczął lądować w rejonie Narviku 30-ty-sięczny korpus angielsko-francusko-polski, dowodzony przez gen. Carton de Wiart; Polska Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich gen. Bohusza-Szyszko wylądowała 8 V, a dwa jej bataliony zajęły stanowiska na płw. Ankenes 16 i 17 V. Od 17 V rozpoczęły się walki na przedpolu, a 27 V ruszyło natarcie na Narvik; Francuzi i Norwegowie atakowali z phi., przez fiord Rom- bakken, a Polacy z płd., na płw. Ankenes. Po za- ciętej walce Niemcy, unikający okrążenia, zdołali się wycofać na wsch., gdzie w górach stawili twardy opór. W związku z ciężką sytuacją na froncie we Francji sprzymierzeni zmuszeni byli wycofać wojska z Norwegii; Narvik po zniszczeniu urządzeń portowych opuszczono 9 VI 1940 r. 490. Walki pod Narwa i Pskowem - 23-25 II 1918 r.___________________ I wojna światowa w 1914-18 r. Po zerwaniu przez Rosję rokowań pokojowych w Brześciu nad Bugiem armia niemiecka gen. 399 491. Bitwa morska pod Navarino - 20 X 1827 r. Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. H. von Eichhorna, licząca 13 dywizji piechoty i 6 dywizji kawalerii, rozpoczęła 18 II 1918 r. ofensywę. Armia rosyjska nie wytrzymała uderzenia i zmuszona została do odwrotu; Niemcy nie napotykając na opór zajęli na froncie płn. kraje bałtyckie, doszli do Narwy i Pskowa i zagrozili Piotrogrodowi. Wówczas na wezwanie Rady Komisarzy Ludowych z 21 II 1918 r. rozpoczęto tworzenie nowej armii - Armii Czerwonej, do której zaczęły napływać masy ochotników - robotników, studentów, chłopów i miejskiej biedoty. Oddziały tej armii wzięły udział w walkach w dniach 23-25 II pod Pskowem, a następnie pod Narwą, gdzie odznaczyły się, odpierając niemieckie natarcie. Był to chrzest bojowy Armii Czerwonej. 3 III Rosja pospiesznie zawarła pokój na warunkach niemieckich. Eskadra angielsko-francusko-rosyjska, w której skład wchodziło 12 okrętów liniowych, 11 fregat i 8 małych okrętów pod dowództwem wiceadm. E. Codringtona, wpfynęła do zatoki Navarino, gdzie znajdowała się baza floty turecko-egipskiej, aby demonstracją nakłonić Turcję do zawieszenia broni z powstańcami greckimi. W zatoce stała na kotwicach flota turecko-egipska: 3 okręty liniowe, 16 fregat i liczne małe okręty transportowe. Z niewyjaśnionej przyczyny flota Codringtona rozpoczęła ogień. Flota turecko- egipska poniosła druzgocącą klęskę, tracąc l okręt liniowy, 12 fregat, 22 korwety, 25 mniejszych jednostek i ok. 4000 ludzi. Straty Codringtona - 182 zabitych i 445 rannych. Aktem tym Anglia, Francja i Rosja włączyły się - po stronie Grecji - do wojny z Turcją. 400 492. Bitwa morska w Zatoce Neapolitańskiej -14 X 1282 r.__________________ W dwa miesiące po wymordowaniu na Sycylii znienawidzonych Francuzów (tzw. Nieszpory Sycylijskie) 30 III 1282 r. i po wypędzeniu króla Karola I Andegaweńskiego przybył ze swą flotą wezwany przez sycylijskich notabli król Aragonii, Piotr III i koronował się na króla Sycylii. Interweniująca flota Karola 1-45 galer, pod dowództwem Jakuba Pereca - została pobita 14 X 1282 r. w Zatoce Neapolitańskiej przez flotę Piotra III - 16 galer, dowodzoną przez słynnego adm. Rogera di Lauria. Francuzi stracili 20 galer oraz 80 okrętów transportowych, wyciągniętych na brzeg koło Reggio i Katanii. 493. Powstanie w Neapolu - 15 V 1848 r. Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. 14 V 1848 r. przed pałacem Montoliveto w Neapolu, gdzie obradowała Izba Deputowanych, zgromadził się tłum, żądając przyjęcia delegacji, która przedłoży życzenia ludności odnośnie konstytucji. Król Ferdynand II rozkazał wojsku zająć punkty strategiczne w mieście, co ludność przyjęła za wyzwanie i zaczęła wznosić barykady. Rozpo- częły się utarczki z wojskiem. Król nie poszedł na żadne ustępstwa i rozkazał zaciężnemu wojsku stłumić zamieszki siłą. 15 V 10 000 Szwajcarów pod dowództwem gen. Gabriela Pepe zaatakowało barykady i opanowało je kosztem 28 zabitych i 194 rannych. Powstanie zostało zdławione. 494. Bitwa nad rz. Neretwą - 3-7 III 1943 r.____ II wojna światowa w 1939-45 r. Celem zniszczenia Jugosłowiańskich Wojsk Naro- dowowyzwoleńczych (NOVJ), zajmujących rozleg- 401 łe tereny w zach. Bośni i Chorwacji, Niemcy rozpoczęli 20 I 1943 r. operację, uderzając z trzech stron siłami ok. 80 000 żołnierzy nie- mieckich, włoskich i ustaszy pod dowództwem gen. A. Lóhra. NOVJ dysponowały dwoma korpusami i oddziałami partyzanckimi, łącznie ok. 25 000 żołnierzy. 26 I niemiecka dywizja SS przerwała obronę w rejonie Bihacia i zagroziła całemu zgrupowaniu, co skłoniło naczelnego dowódcę J. Broz-Tito do przebicia się do Czarnogóry i płd. Serbii. Dla uratowania 4000 rannych, znajdujących się w m. Prozor, dokonano mylącego manewru: oddziały NOVJ uderzyły na płd., rozbiły włoską dywizję, doszły do rz. Neretwy i zniszczyły na niej mosty, a jednocześnie 9 brygad uderzyło 3 III na płn. od Prozor, zatrzymując Niemców. Włosi, przypuszczając, że wojska ludowe chcą się przebić do Przymorza, przerzucili pospiesznie swe oddziały z płd. na płn. zach., a wówczas 7 III jugosłowiańskie oddziały szturmowe przeszły po zniszczonych mostach Neretwę i rozbiły 7-tysięczny osłonowy oddział ustaszów. Sporządzono most wiszący, przeprawiono rannych i chorych, a następnie oddziały bojowe; 15 III przeszła ostatnia brygada. Artylerię i środki transportu zniszczono. 495. Oblężenie fortecy Neuss - 29 VII 1474-15 V 1475 r.______________ Wojna burgundzka w 1474-82 r. Książę burgundzki Karol Śmiały zapragnął utworzyć wielkie państwo burgundzkie, od Morza Pomocnego do Alp, przez zagarnięcie ościennych terenów. Mając najlepiej - na owe czasy - zorga- nizowaną i uzbrojoną 18-tysięczną armię, wzmocnioną rycerzami i najemnikami z różnych krajów, wykorzystał pierwszą okazję, tj. konflikt z księstwem Kolonii, aby wkroczyć do niego. Pierwszą ofiarą miało być miasto Neuss, najsilniejsza po 402 Kolonii twierdza w Nadrenii, broniona przez hr. Hermanna Heskiego, który nadszedł z 1500 heskimi najemnikami, wzmacniając miejscową załogę. Oblężone przez Karola Śmiałego miasto broniło się przez 11 miesięcy, odpierając liczne szturmy i dając tym czas cesarzowi Fryderykowi III i margrabiemu Albrechtowi Achillesowi z Brandenburgii na zebranie armii, z którą następnie pospieszyli na odsiecz twierdzy. Powiadomiony o zbliżaniu się cesarskiej armii Karol Śmiały przerwał 15 V 1475 r. oblężenie i wszczął rokowania, które doprowadziły do zawarcia 28 VI 1475 r. pokoju w Kolonii. 496. Bitwa nad rz. Newą - 15 VII 1240 r.______ Najazd szwedzki na Ruś w 1240 r. Wykorzystując najazd Mongołów na Ruś Szwedzi postanowili odciąć Wielkiemu Nowogrodowi wyjście na Bałtyk przez zagarnięcie ujścia rz. Newy i w ten sposób opanować handel w jej dorzeczu. W VII 1240 r. flotylla szwedzka - ok. 100 okrętów z 5000 żołnierzy pod dowództwem jarla Birgera, zięcia króla Eryka XI - weszła na Newę i wojsko wylądowało, rozkładając się obozem przy ujście rz. Iżory. Na wiadomość o desancie książę Wielkiego Nowogrodu - Aleksander Jarosławo- wicz postanowił rozbić Szwedów niespodziewanym uderzeniem. Nie czekając na zebranie się wszystkich sił, tylko z drużyną i oddziałem zbrojnych mieszczan książę wyruszył z Wielkiego Nowogrodu rzeką Wołchow ku jeż. Ładoga, zabrał po drodze drużyny - iżerską i ładoską, uzyskując od nich informacje o sile i rozlokowaniu Szwedów i skrytym marszem podszedł do ich obozu. 15 VII o godz. 11, korzystając z mgły, ruskie wojsko stanęło w szyku bojowym, z piechotą w środku i jazdą na skrzydłach i zaatakowało Szwedów, odcinając im odwrót do Newy. W zażartej walce Szwedzi zostali rozbici, ponieśli 403 wielkie straty i tylko niewielu zdołało ujść na okręty. Rusowie stracili zaledwie 20 żołnierzy. Po tej bitwie książę uzyskał przydomek „Newski". 497. Bitwa nad Niemnem - 20-29 IX 1920 r.____ Wojna polsko-radziecka w 1919-20 r. Po odwrocie spod Warszawy ocalałe resztki wojsk rosyjskich zajęły pozycje obronne nad rz. Niemen, na odcinku od Grodna do Kamieńca Litewskiego; po uzupełnieniu strat 3 A W. Łazarowicza -24 300 żołnierzy i 76 dział - zajmowała rejon twierdzy Grodno, 15 A A. Korka - 15 500 żołnie- rzy i 84 działa - stała w rejonie Brzostowica- Wołkowysk, a 16 A N. Sołłohuba - 15 600 żołnie- rzy i 8 dział - stała nad rz. Jasiołdą. Grupa Mo- zyrska, przemianowana na 4 A M. Chwiesina (4 A została rozbita pod Warszawą, a resztki jej uszły do Prus Wsch.) - 17 500 żołnierzy i 52 działa - stanęła w rejonie Lida-Baranowicze. Łącznie siły rosyjskie wynosiły, wraz z odwodami - 72 900 żołnierzy i 220 dział. Po zach. stronie Niemna stanęły dwie armie polskie: 2 A gen. E. Rydza- Śmigłego - 43 934 żołnierzy i 260 dział na odcinku płn. i 4 A gen. L. Skierskiego -22 958 żołnierzy i 172 działa; odwód naczelnego wodza liczył 53 686 żołnierzy i 112 dział. 20 IX rozpoczęła się polska ofensywa według planu operacyjnego, opracowanego przez marsz. J. Piłsudskiego. 2 Dyw. Litewsko-Białoruska rozbiła wojska litewskie pod Berżnikami, zajęła 24 IX Sejny i przez Druskienniki wyszła w rejon Lidy, na tyły 3 A rosyjskiej, stojącej w Grodnie, odcinając jej drogę odwrotu. Jednocześnie od płd. uderzyła na Grodno 20 DP Ochotnicza wraz z Górską DP i po czterodniowej walce zajęły Grodno. 3 A po wysadzeniu fortów i mostów wycofała się w kierunku Lidy i 27 IX wobec zamknięcia przeprawy przez rz. Lebiodę całą noc 404 przebijała się przez zagradzającą jej drogę 2 D Litewsko-Białoruska, a następnie w rejonie Lidy poniosła druzgocącą klęskę w walce 2 DP Legionowej. 21 IX 2 DP z 2 Armii, współdziałając z 15 DP z 4 A, uderzyła na stojące między Brzos-towicą i Wołkowyskiem resztki 15 A rosyjskiej i 23 IX rozbiła je. W tym samym czasie 14, 15 i 16 DP rozbiły stojącą nad rz. Jasiołdą 16 A rosyjską. 14 DP, uderzając z Prużan, w pościgu za uchodzącymi resztkami 4 A rosyjskiej zajęła 25 IX Baranowicze. 29 IX 18 DP zajęła Pińsk, rozbijając centrum mobilizacyjne nowotworzonej 4 A rosyjskiej. Po rozbiciu armii rosyjskiej poszczególne dywizje przeszły w pościg. Bitwa nie-meńska została 29 IX zakończona zwycięstwem armii polskiej. 498. Rewolucja w Nikaragui w 1967-79 r._____ Rodzina Somozów, popierana przez USA, rządziła Nikaraguą od 1933 r. 22 II 1967 r. został wybrany prezydentem trzeci z kolei Somoza -Anastasio. Wsławił się on wkrótce bezwzględnością w gromadzeniu majątku i okrucieństwem w tłumieniu ruchów społecznych. Spowodowało to odrodzenie się ruchu powstańczego pod imieniem zamordowanego 21 II 1934 r. bohatera narodowego - gen. A. C. Sandino. W VII 1961 r. powstał w Tegucigalpie, w Hondurasie Sandini-styczny Front Wyzwolenia Narodowego (FSLN), który rozpoczął organizowanie akcji zbrojnej. Wszystkie ugrupowania i organizacje polityczne oraz episkopat włączyły się do walki z dyktaturą Somozy. Akcje partyzanckie rozszerzyły się na cały kraj, w miastach wybuchały strajki, wznoszono barykady, toczono walki z Gwardią Narodową Somozy. W IV 1979 r. rozpoczęła się generalna ofensywa powstańców, w której zajęli oni 18 miast i w końcu wtargnęli do stolicy - Managui. Lotnictwo Somozy zbombardowało miasto, przy czym zginęło ok. 16 000 osób; pod koniec 405 VI 1979 r. już tylko 5 dzielnic pozostawało we władzy Somozy. 16 VII z bunkra Somozy zaczęła się ucieczka jego rodziny, ministrów i dowódców, a 17 VII on sam uciekł samolotem do USA. W walkach zginęło ogółem ok. 50 000 osób, a rannych zostało ok. 100 000. 499. Wyzwolenie Nlkołajewa - 28 Ul 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Na froncie płd. działały po stronie radzieckiej Fronty Ukraińskie: l, 2, 3 i 4, łącznie 174 dywizje - 2 230 000 żołnierzy z 28 654 działami, a po stronie niemieckiej - GA „Południe" i GA „A', razem 91 dywizji - l 760 000 żołnierzy z 16 800 działami. Działający na lewym skrzydle płd. frontu 3 Front Ukraiński (6, 8 i 46 A), wzmocniony 28 i 57 armiami, dowodzony przez gen. R. J. Ma- linowskiego skoncentrował swe główne siły na prawym brzegu rz. Inguł, na płd. od Krzywego Rogu. Odcinka tego po stronie niemieckiej broniła GA „A" (6 A niemiecka i 3 A rumuńska), licząca 30 dywizji pod dowództwem feldmarsz. E. Kleista. Ofensywę rozpoczął 4 III 1944 r. l Front Ukraiń- ski, a 6 III ruszył 3 Front Ukraiński, zdobywając 8 III Nowy Bug i po skręceniu na płd. zachodząc na tyły niemieckiej 6 A. 28 A zajęła 13 II Cher- soń u ujścia Dniepru. Znacznej części 6 A nie- mieckiej udało się przebić do Nikołajewa i wzmocnić jego obronę. Niemcy wycofali się na linię rz. Boh, a w rejonie Nikołajewa utworzyli silny przyczółek. Wojska 3 Frontu Ukraińskiego ogarnęły linię Bohu w okresie 25-22 III i uzyska- ły przyczółki w rejonie Wozniesieńska i Nowej Odessy, na phi. od Nikołajewa. Wojska 2 Frontu Ukraińskiego wspomagając 3 Front Ukraiński uderzyły 22 III z rejonu Pierwomajska i przez Bendery i Tyraspol dotarły w połowie IV 1944 r. 406 do Kiszyniowa i dalej, do granicy rumuńskiej na Prucie. 26 III wojska 3 Frontu Ukraińskiego wznowiły natarcie i 28 III przerwały obronę nie- miecką na szerokości 45 i głębokości 25 km. Najcięższe walki rozgorzały na lewym skrzydle o Nikołajew, uporczywie broniony przez Niemców i Rumunów; 26 III wylądował w porcie desant piechoty morskiej i żołnierzy z 28 A. Zajęli oni kilka budynków i bezustannie atakowani utrzymali się do 28 III, kiedy to wojska radzieckie wdarły się do miasta. 500. Desant lotniczy w Normandii - 6 VI 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. W nocy z 5 na 6 VI 1944 r., na kilka godzin przed rozpoczęciem inwazji, dokonano lotniczej operacji desantowej z zadaniem osłony skrzydeł rejonów lądowania z morza. Uczestniczyło w niej 2395 amerykańskich i angielskich samolotów i 1047 szybowców. Przed świtem zrzucono 6500 spadochroniarzy: angielskiej 6 DPDes. - u ujścia rz. Orne oraz amerykańskiej 82 DPDes. i 101 DPDes. - na płw. Cotentin, w rejonie Carentan i Sainte-Mere- Eglise. Spadochroniarze zajęli wyznaczone punkty w terenie, umocnili się w nich i utrzymali je do nadejścia inwazyjnych wojsk lądowych. Pierwszego dnia inwazji utworzone zostały trzy przyczółki, o głębokości 3-9 km; wysadzono na nich 156 000 żołnierzy. Straty wojsk sojuszniczych w pierwszym dniu inwazji wyniosły 10 600 zabitych i rannych. 501. Inwazja w Normandii - 6 VI 1944 r.__________ II wojna światowa w 1939-45 r. Otwarcie II frontu w Europie pod kryptonimem „Overlord" było największą w historii operacją morsko-powietrzną. Wojska amerykańsko-angiel- 407 skie, pod naczelnym dowództwem gen. D. Eisen- howera, liczyły l 600 000 żołnierzy, 6000 czołgów, 15 000 dział, 10 859 samolotów bojowych i 228 okrętów wojennych. Wybrzeża Atlantyku od Normandii do Holandii, zabezpieczonego fortyfikacjami, broniło 526 000 żołnierzy niemieckich, z 2000 czołgów, 6700 działami, 160 samolotami i 54 małymi okrętami wojennymi, pod naczelnym dowództwem feldmarsz. G. von Rundstedta. 6 VI 1944 r., po uprzednim zrzuceniu dwóch dywizji powietrzno- desantowych, po ciężkim bombardowaniu lotniczym i ostrzale z 107 okrętów wojennych, rozpoczęło się o godz. 6M lądowanie wojsk sprzymierzonych w Normandii. Utworzono 5 przyczółków, które do 10 VI połączono w jeden, o szerokości ok. 80 i głębokości 13-18 km. Do 12 VI wysadzono na ląd 16 dywizji, łącznie 326 500 żołnierzy z 54 185 pojazdami. Straty wojsk sprzymierzonych przy lądowaniu wyniosły 10 603 żołnierzy zabitych, rannych i zaginionych. Początkowo opór Niemców był słaby, ale po podciągnięciu rezerw wywiązały się zaciekłe walki. Na prawym skrzydle wojska amerykańskie opanowały 18 VI Barneville, na lewym - wojska brytyjskie do 21 VI toczyły zażarte walki o Caen; długotrwałe walki toczyły się też o m. Saint-Ló. Operacja ta stworzyła podstawy do kolejnego etapu działań, którego celem było wyjście na granice III Rzeszy. 502. Wyzwolenie Norwegii w 1945 r.________ 11 wojna światowa w 1939-45 r. 9 IV 1940 r. Niemcy napadli na Norwegię, desantami zajęli porty, wyparli oddziały alianckie, które wylądowały w Namsos, Andalsnes i Narviku i 10 V zmusili wojska norweskie do kapitulacji. 50 000 żołnierzy z dowódcą gen. O. Ruge poszło do niewoli. Niemcy opanowali kraj, zyskując dogodne bazy morskie i lotnicze i dostęp do szwedzkiego zagłębia rudy żelaznej. Po rozpoczęciu wojny z ZSRR Norwegia stała się bazą dla wojsk frontu polarnego i bazą morsko-lotniczą do ataków na alianckie konwoje morskie. 7 X 1944 r. ruszyła na froncie polarnym ofensywa radziecka 97 000 żołnierzy radzieckich, pod dowództwem gen. K. A. Mierieckowa; walczący tam Korpus Strzelców Górskich gen. L. Rendulica -53 000 żołnierzy - został pobity pod Murmańskiem i zmuszony do wycofania się do Norwegii. W toku walk wojska radzieckie przeszły granicę norweską, zdobyły 25 XI Kirkenes, 31 XI - Naus-ti i zatrzymały się, przechodząc do obrony. Front ustabilizował się. 8 V 1945 r., po ogłoszeniu kapitulacji Niemiec, niemieckie wojska w Norwegii - Grupa Operacyjna „Narvik" - złożyły broń. Norwegia była wolna. 503. Powstanie „comuneros" w Nowej Granadzie w 1781 r. Wprowadzenie nowych podatków i monopolu na tytoń w Nowej Granadzie w 1780 r. wzburzyło ludność i doprowadziło do wybuchu powstania. Rozpoczęło się ono w XII 1780 r. odmową płace- nia podatków i wypędzeniem urzędników. 16 IV 1781 r. wybrano „comun", czyli komitet czterech kapitanów generalnych, z J. F. Berbeo na czele. Wysłano do wicekróla, do Bogoty listę żądań, a jednocześnie 4-tysięczna armia powstańcza ruszyła na Bogotę, docierając do niej w maju 1781 r. Widok powstańców skłonił władze do rokowań i 7 VI zawarto ugodę, tzw. kapitulacje z Zipaquira, uznające prawo ludności do buntu, gdy uzna ona postępowanie władz za niewłaściwe; anulowano nowe podatki i monopol na tytoń oraz nakazano zwrot Indianom zabranych im ziem. Po zaprzysiężeniu porozumienia oddziały powstańcze rozeszły się, ale powstanie tliło się jeszcze w różnych rejonach kraju i wygasło dopiero po akcji pacyfikacyjnej, trwającej do 1782 r. 408 409 504. Bitwa o Nowy Orlean - 8 11815 r. Wojna USA z Anglią w 1812-15 r. W XII 1814 r. wylądował w pobliżu Nowego Orleanu desant angielski - 12 000 żołnierzy pod dowództwem gen. lorda E. Packenhama z zamiarem zajęcia miasta. Droga do Nowego Orleanu, położonego nad rz. Missisipi, prowadziła lewym brzegiem rzeki i przegrodzona była dwoma bronionymi kanałami i dwiema liniami obronnymi. Na prawym, bagnistym brzegu była jedna linia obronna i ufortyfikowane stanowisko - „Bateria Pattersona". Obroną dowodził gen. A. Jackson, mający 2378 żołnierzy. Bitwa rozpoczęła się 8 I 1815 r. Dwie kolumny angielskie pozorowały atak wzdłuż drogi, aby odwrócić uwagę Amerykanów od prawego brzegu, a trzecia kolumna - 6666 żołnierzy - przeprawiła się na prawy brzeg i ruszyła na pozycje amerykańskie. Anglicy zaniedbali uprzedniego rozeznania terenu, który okazał się bagnisty, ogromnie utrudniający poruszanie się. Nie było mowy o zaskoczeniu obrońców i gdy atakująca na otwartym terenie kolumna zbliżyła się na 180 m -została powitana gradem kuł. Ponaglana przez oficerów kolumna zdołała podejść na 90 m, ale ogień stał się tak piekielny i ludzie tak gęsto zaczęli padać, że zapanowało zamieszanie, które przerodziło się w popłoch. Lord Packenham podjechał konno, usiłując zatrzymać uciekających, ale stał się widocznym celem dla amerykańskich strzelców wyborowych, został ciężki ranny i wkrótce zmarł. W walce tej Anglicy stracili 2036 zabitych i rannych, podczas gdy straty Amerykanów wyniosły zaledwie 8 zabitych i 13 rannych. Anglicy wycofali się, zdobyli pobliski port Mobile i tam założyli bazę, ale dalsze działania przerwało zawieszenie broni, zawarte 14 II 1815 r. 505. Walki 2 Armii WP nad Nysą Łużycką w 1945 r._____________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Biorąca udział w osłanianiu operacji berlińskiej od strony płd. 2 Armia WP (Korpus Pańć., 5 DP i l DArt.) pod dowództwem gen. K. Świerczew-skiego rozpoczęła 16 IV 1945 r. natarcie na linię niemieckiej obrony nad rz. Nysą Łużycką, mając po lewej i po prawej stronie jednostki radzieckie. Polacy przełamali się przez strefę obronną docierając pod Drezno. 22 IV 6 dywizji pancernych i dwie dywizje piechoty z GA „Środek", dowodzone przez feldmarsz. F. Schórnera, uderzyły z płd. w rejonie Budziszyna, z zamiarem przerwania się do Berlina. Niemcy dokonali głębokiego włamania w linie polskie, zmuszając gen. Świer- czewskiego do pospiesznego odwrotu spod Drez- na. W toku ciężkich walk, trwających do 27 IV, wyłom został zaryglowany. Straty polskie -20 160, niemieckie - 21 050 zabitych i rannych. 506. Zwycięstwo Mahdlego pod El Obeid, w Sudanie-5 XI 1883 r.____________ Powstanie mahdystów w Sudanie w 1881-99 r. Derwisz Mohammed Ahmad, podający się za proroka (Mahdiego), stanął na czele ruchu anty-kolonialnego i antyfeudalnego w Sudanie i doprowadził do wybuchu powstania. Do 1883 r. mah-dyści opanowali całe południe kraju, niszcząc wszędzie garnizony egipskie; centrum powstańcze znajdowało się w El Obeid, w Kordofanie. W początkach IX 1883 r. wyruszył z Chartumu w celu zgniecenia powstania 10- tysięczny korpus egipski z oficerami angielskimi, dowodzony przez Anglika w służbie egipskiej - Hicks Paszę. Maszerowano na płd. długą kolumną, z 6000 wielbłądów niosących działa, amunicję i zaopatrzenie. Ciężka 411 410 508. Obrona Odessy - 15 VIII 1941 r. droga, upał i stałe ataki powstańców przerzedzały kolumnę, padali z wyczerpania ludzie i zwierzęta. Po przejściu 600 km, 5 XI w pobliżu El Obeid kolumna po wyjściu z lasu na otwartą przestrzeń została niespodziewanie zaatakowana przez masy wojowników. Nie zdążono rozwinąć się ani użyć ciężkiej broni, walczący przemieszali się. Po całodziennej walce korpus egipski przestał istnieć, pozostało ok. 100 jeńców, reszta została wycięta. 507. Bitwa pod Obertynem - 22 VIII 1531 r.____ Wojna polsko-mołdawska w 1530-38 r. W XII 1530 r. hospodar mołdawski Piotr Raresz zagarnął Pokucie i 31 XII pobił pod Chocimiem oddział 1500 żołnierzy polskich. Hetman J. Tarnowski przepędził wówczas Raresza, ten zebrał jednak 6000 jazdy i ponownie wkroczył na Pokucie. Po zwycięstwie pod Gwoźdźcem hetman Tarnowski z 4800 jazdy, 1200 piechoty i z 12 działami stanął 21 VIII na nocleg pod Obertynem i tutaj otrzymał wiadomość, że Raresz nadchodzi z ok. 17 000 żołnierzy, głównie jazdą i podobno z 56 działami. Hetman przygotował się do bitwy na wyniosłym płaskowyżu; ze spiętych łańcuchem wozów utworzono tabor, z jedną bramą w kierunku płd.-wsch., skąd nadchodził Raresz. Wojsko uszykowano w taborze: czelny huf jazdy naprzeciw bramy, za nim pozostała jazda, część piechoty obsadziła wozy z dwóch boków, reszta - 800 żołnierzy tworzyła oddział manewrowy. Od płn. wsch. tabor osłaniał las, wszystkie działa umieszczono w płd.-wsch. rogu taboru. Rankiem 22 VIII nadciągnęli Mołdawianie. Bitwę rozpoczęła artyleria, Tarnowski zwlekał z wystą- pieniem, a Raresz, sądząc, że Polacy będą chcieli nocą ujść - zaczął częścią jazdy okrążać tabor. Widząc to Tarnowski kazał usunąć część wozów naprzeciw Mołdawian i ogniem piechoty po- 412 wstrzymał ich. Wówczas Raresz skierował znaczny oddział jazdy w stronę tylnej bramy, a Tarnowski, który tego oczekiwał, rzucił ku niej hufiec jazdy. Gdy większość jazdy mołdawskiej uwikłana była w walkę na lewym skrzydle - wzmocniony hufiec czelny rozbił prawe skrzydło mołdawskie i zagarnął działa. Wtedy w tumanach kurzu ukazał się poczet polskiego szlachcica, a Mołdawianie myśląc, że są to posiłki dla Polaków - rzucili się do ucieczki, ścigani aż do granicy. Straty Mołdawian ok. 5000 żołnierzy, a Polaków - 256 żołnierzy zabitych i rannych. II wojna światowa w 1939-45 r. 15 VIII 1941 r. obiegła Odessę 4 A rumuńska, dowodzona przez gen. N. Ciuperca, działająca na prawym skrzydle niemieckiej GA „Południe". Wzmocniona ona została do 17 dywizji i 7 brygad i liczyła 158 840 żołnierzy, a straty jej były na bieżąco wyrównywane. Miasta broniła Samodzielna Armia Nadmorska - 3 DP, l D Kawalerii oraz 8000 marynarzy i żołnierzy różnych drobnych oddziałów, całość pod dowództwem kontradm. G. W. Żukowa; w trakcie walk została wzmocniona o l DP. Mieszkańcy przygotowali 3 linie obrony, w odległościach ok. 25, 14 i 10 km od miasta, a na ulicach wzniesiono 250 barykad. Obrońców wspierała silna flota wojenna i lotnictwo. Rumuni atakowali na catym froncie, a szczególnie zacięte walki rozgorzały od 20 VIII na odcinku płn.- wsch., gdzie udało im się włamać w obronę tak głęboko, że mogli ostrzeliwać miasto i okręty w porcie. 22 IX kombinowany atak z lądu, z morza i powietrza odrzucił Rumunów na 5-8 km, przerywając tym samym ostrzał miasta. 9 IX dowództwo 4 A rumuńskiej przejął gen. I. Jacobi-ci. Ponieważ w międzyczasie Odessa znalazła się 413 na głębokich tyłach Niemców, którzy zagrozili Donbasowi i Krymowi - dowództwo radzieckie rozkazało przerzucić wojska z Odessy na Krym, co też w dniach 1-16 X przy pomocy floty, skry- cie i bez strat wykonano, ewakuując ok. 86 000 żołnierzy na Krym. Straty Rumunów wyniosły 20 116 zabitych i 86 445 rannych i zaginionych. 509. Wyzwolenie Odessy - 10 IV 1944 r.______ II wojna światowa w 1939-45 r. 26 III 1944 r. wojska radzieckie 3 Frontu Ukraiń- skiego wznowiły działania na całym swym odcinku Bohu. 28 III 37 i 57 A przerwały front niemieckiej obrony GA ,,A', na szerokości 45 km i głębokości 25 km i tego samego dnia zdobyły Niko-łajew. Wykorzystując wyłom, dowództwo radzieckie rzuciło w niego swe główne siły, kierując konno- mechaniczną grupę i XXIII KPanc. na Tyraspol i dalej na płd. wsch. do ujścia Dniestru, w celu odcięcia Niemcom odwrotu. Wieczorem 9 IV wojska radzieckie z marszu, szturmem wdarły się do płn. dzielnicy Odessy i po zaciekłej całonocnej walce, wspomagane przez partyzantów, którzy wyszli z ukrycia i zaatakowali tyły Niemców - 10 IV o godz. 10 opanowały miasto. Część oddziałów niemieckich, mając odciętą nadbrzeżną trasę na Izmaił, uderzyła na poi. zach. i przebiła się do Tyraspola. 510. Forsowanie Odry przez 1 Armię WP - 16 IV 1945 r.___________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Pierwszymi polskimi żołnierzami nad Odrą byli saperzy zmotoryzowanego baonu pontonowo- mostowego, którzy uczestnicząc w radzieckiej ofensywie zimowej 1945 r. organizowali 311 pod ogniem przeprawę przez Odrę pod Czelinem, tracąc 10 zabitych i 35 rannych. W IV 1945 r. 414 l Armia WP, dowodzona przez gen. S. G. Po- pławskiego i 61 A radziecka otrzymały zadanie osłaniania od strony płn. głównych sił l Frontu Białoruskiego, nacierających na Berlin. Pas działania l AWP miał 20 km szerokości, od Cedyni do Gozdowic. Linii Odry bronił tam niemiecki 101 Korpus „Odra", z 9 A gen. T. Busse. 15 IV w ramach rozpoznania batalion z l DP i batalion amfibii sforsowały Odrę na prawym skrzydle, przy zniszczonym moście kolejowym, zajmując wyspę przy niemieckim brzegu. 16 IV rano, po silnym przygotowaniu artyleryjskim rozpoczęło się ogólne natarcie nad Odrą i Nysą. Czołowe oddziały 2 pp z l DP, forsujące rzekę przy zniszczonym moście, dostały się pod silny ogień, wobec czego resztę oddziałów przerzucono w rejon Siekierek, gdzie l pp zdobył mały przyczółek. Wspólnymi siłami odparto szereg niemieckich kontrataków, l DP przełamała pierwszą linię obrony, a 3 DP nacierająca z radzieckiego przy- czółka w Czelinie przełamała pierwszą i drugą linię. Po zaciekłych walkach w szerokim na 2,5 km międzyrzeczu do 18 IV l AWP wyparła Niemców za Starą Odrę. W tym czasie lewy sąsiad - radziecka 47 A - przełamał drugą linię obrony zdobywając 18 IV m. Wriezen z mostem przez Starą Odrę, co wykorzystały 3 i 4 DP, uderzając 19 IV wzdłuż Starej Odry, a gdy 2 DP sforsowała rzekę, zajmując Neugaul - Niemcy rozpoczęli odwrót. Straty polskie przy forsowaniu Odry wyniosły 1971 zabitych. 511. Wyprawa gen. E. Braddocka w dolinę rz. Ohio w 1755 r.___________ Wojna angielsko-francuska w Kanadzie w 1754-63 r. Nowo mianowany naczelnym wodzem wojsk angielskich w Ameryce Płn. gen. E. Braddock wy- 415 ruszył z Filadelfii z oddziałem 1400 żołnierzy brytyjskich i 1100 milicjantów z Wirginii i Mary-landu na podbój znajdującej się we władaniu Francuzów doliny rz. Ohio, chronionej przez Fort Duąuesne. Gen Braddock, który dopiero co przybył z Europy, nie znał warunków walki w dzikim, zalesionym terenie i maszerował bez specjalnych środków ostrożności. 8 mil przed fortem, w pobliżu Monongahela, w gęstej puszczy, Brytyjczycy wpadli 9 VII 1755 r. w zasadzkę, zastawioną przez oddział 70 żołnierzy francuskich, 150 milicjantów i 650 sprzymierzonych Indian, dowodzonych przez kpt. H. M. L. Beau-ieu, komendanta fortu. W trzygodzinnej bitwie Brytyjczycy zostali rozgromieni; pod gen. Brad-dockiem ubito 5 koni, zanim został on śmiertelnie raniony. Zabito względnie raniono 63 oficerów i 1373 żołnierzy. Jedyny zwarty oddział, liczący 400 żołnierzy, który zdołał ujść, dowodzony był przez płk. T. Gage, przy którym znajdował się G. Washington. Stracono 20 dział i cały tabor. Straty Francuzów wyniosły 43 ludzi. 512. Bitwa pod Oleszycami - 15/16 IX 1939 r. II wojna światowa w 1939-45 r. 11 IX niemiecki XXII KPanc. gen. P. Kleista (4 D Lekka i 2 DPanc.) uzyskał przyczółek na rz. San pod Jarosławiem, a 12 IX jego 4 D Lekka rozpoczęła rajd na płd. wsch. przez Oleszyce, Lubaczów, Rawę Ruską na Zamość. W tej sytuacji Grupa Operacyjna gen. M. Boruty- Spiecho-wicza (6 i 21 DP), odchodząca z linii Sanu, otrzymała 13 IX od gen. K. Sosnkowskiego rozkaz szybkiego przebijania się na płd. wsch., na Lwów. Gen. Boruta-Spiechowicz skierował natarcie swych wojsk na Cieszanów- Oleszyce-Lubaczów; wiedział, że tą trasą przeszło niemieckie zgrupowanie pancerne, ale spodziewał się, że napotka tylko jego tyły. Tymczasem do Cieszanowa dotar- 416 ła już znad Sanu 45 DP gen. F. Materny - ok. 17 000 żołnierzy - spiesząca z pomocą XXII KPanc., a równolegle wyżej na płn. maszerowała 28 DP. O tym gen. Boruta-Spiechowicz nie wiedział. Obie polskie dywizje szły oddzielnie, 21 DP dowodzona przez gen. J. Kustronia - dwa pułki piechoty (l pp pozostał w odwodzie dowódcy Grupy Operacyjnej), liczące ok. 10 000 żołnierzy doszły do rejonu Oleszyce-Lubaczów 14 IX i zastawszy tam Niemców 15 IX zaatakowały ich. Silniejsi Niemcy odparli natarcie i przeszli do kontrataku, a na tyły Polaków zaczęły wychodzić oddziały niemieckiej 28 DP. 6 DP nie zdążyła nadejść i 21 DP znalazła się 16 IX w okrążeniu. Dowódca 21 DP gen. Kustroń zarządził odwrót i dywizja w dramatycznych bojach, ze stratą ok. 5000 żołnierzy, z pomocą nadeszłej 6 DP przebiła się. Gen. Kustroń poległ. 513. Bitwa w Olszynce Grochowskie] - 25 II 1831 r.____________________ Powstanie listopadowe w Polsce w 1830/31 r. Idącej traktem brzeskim na Warszawę 59-tysięcz-nej armii rosyjskiej feldmarsz. I. Dybicza zastąpiła drogę w rejonie Grochowa 40-tysięczna armia polska pod dowództwem gen. ks. M. Radziwiłła, a faktycznym - jego doradcy, gen. J. Chłopickie- go. Główną polską pozycją był lasek Olszynka, otoczony mokradłami, blokujący wyjście na równinę praską. 19 II 1831 r. dywizja gen. P. Szem-beka, licząca 4200 żołnierzy, rozbiła pod Wawrem straż przednią armii rosyjskiej - 3300 żołnierzy, a 20 II rano rozpoczęła się bitwa o Olszynkę atakiem 6400 żołnierzy rosyjskich. Wtargnęli oni do lasku, ale kontratak 2500 żołnierzy polskich od- rzucił ich. Drugi atak 6000 żołnierzy o godz. 13 odparła brygada gen. A. Giełguda - 2100 żołnie- rzy zadając Rosjanom ciężkie straty. Próbujący obejścia pozycji polskich przez Białołękę gen. ks. 417 I. Szachowski z 11-tysięcznym korpusem pobity został przez dywizję gen. J. Krukowieckiego. 25 II odparte zostały przez 8200 Polaków dwa ataki na Olszynkę, ale w trzecim, generalnym szturmie 22 000 żołnierzy Rosjanie wdarli się do Olszynki i pozbawione rezerw, wyczerpane oddziały polskie zmuszone zostały do odwrotu. Rannego gen. Chłopickiego zastąpił gen. J. Skrzynecki. Straty rosyjskie - 9400, polskie - 6300 zabitych, rannych i jeńców. 514. Masakra w Oradour-sur-Glane - 10 VI 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Po wylądowaniu wojsk sprzymierzonych we Francji 6 VI 1944 r. organizacje Ruchu Oporu rzuciły hasło ogólnego powstania przeciwko niemieckim okupantom. Ruch powstańczy szczególnie silnie wystąpił w Bretanii, na płd. zach. i w centralnej części kraju, obejmując wkrótce 40 departamen- tów i wiążąc 8 dywizji niemieckich. Niemcy zaczęli stosować represje i terror; w ramach jednej z akcji represyjnych oddziały 2 DPanc. SS „Das Reich" spaliły 10 VI 1944 r. wieś Oradour-sur- Glane w departamencie Haute-Vienne, na płd. zach. od Limoges, mordując z 648 jej mieszkańców - 642 osoby. 515. Bitwa pod Orlskany - 5 VIII 1777 r. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775—82 r. Gen. J. Burgoyne szedł z Kanady, z Montrealu na płd., na m. Albany, gdzie miał spotkać się z mającym iść z płd., z Nowego Jorku gen. W. Howe i tym samym odciąć zbuntowane płn. kolonie. W tym samym czasie z Fortu Oswego nad jeż. Ontario wyruszył płk Barry Saint Leger z 1200 lojalistami i Indianami-Irokezami J. Branta, aby zajść Amerykanów pod Albany z boku, z zach. 418 Oddział Saint Legera szedł naprzód, paląc i mor- dując, aż dotarł do Fortu Stanwbc, ok. 85 km od Oswego; załoga fortu - ok. 500 ludzi pod do- wództwem płk. P. Gansevoorta - stawiła rozpaczliwy opór. Po trzech tygodniach oblężenia fortu nadchodziła pomoc - gen. N. Herkimer z 800 milicjantami, ale Sant Leger dowiedział się o tym i zastawił 8 mil od fortu zasadzkę. W nocy z 4 na 5 VIII pod Oriskany, w lesie, oddział gen. Herki- mera został niespodziewanie zaatakowany i rozproszony; generał został ranny i wkrótce zmarł, poległo ponad 200 Amerykanów; walkę przerwała gwałtowna burza. Straty Saint Legera wyniosły 150 zabitych i rannych. Gen. B. Arnold wysłał nowy oddział na odsiecz fortu - 1050 żołnierzy i milicjantów, co zmusiło St. Legera do zaprzesta- nia oblężenia i odwrotu do Fortu Oswego. Przy- czyniło się to do klęski gen. Burgoyne'a. 516. Oblężenie Orleanu - 12 X 1428-8 V 1429 r. Wojna stuletnia w 1337-1453 r. W walce Henryka VI, króla Anglii o koronę Francji z Delfinem, który ogłosił się królem Fran- cji jako Karol VII - regent, ks. J. Bedford zajął płn. Francję po rz. Loarę, a hr. T. Salisbury ob- iegł 12 X 1428 r. Orlean, stojący po stronie Karo- la. Orlean, położony na prawym brzegu rzeki, połączony był mostem z przedmieściem na lewym brzegu. Mostu bronił bastion Les Tourelles. Załogę miasta stanowiła milicja i 5000 żołnierzy. Salisbury ostrzelał miasto i szturmem zdobył 21 X Les Tourelles, jednak poległ w walce. Jego następca, hr. Suffolk, otoczył miasto redutami i odciął od zaopatrzenia. Po półrocznym oblężeniu w mieście zapanował głód i przygnębienie, a Karol zamierzał zrezygnować z tronu, gdy nagle zjawiła się u niego w Chinon 17-letnia wieśniaczka, Joanna d'Arc, opanowana mistycyzmem, głosząca, że Bóg powołał ją do ocalenia Francji. 419 Entuzjazm ludu i wojska zniewolił króla do wysłania jej z oddziałem ok. 4000 żołnierzy do Orleanu. 29 IV 1429 r. przedostała się do Orleanu Loarą, witana jak święta. 6 V z 4000 żołnierzy zdobyła jedną z redut, a 7 V zdobyła szturmem bastion Les Tourelles, broniony przez 500 Anglików. 8 V hr. Suffolk zostawił artylerię, jeńców i chorych i wyniósł się spod miasta. Powalanie Ormian w Turcji w 1915 r. zob. 708 517. Powstanie w Padwie - 8 II 1848 r._______ Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. Wiadomości o styczniowych wydarzeniach na Sycylii, gdzie powstańcy prowadzili zwycięskie walki z wojskami króla Ferdynanda II Burbona, wywołały entuzjazm mieszkańców miast włoskich. W Padwie manifestacje studentów i młodzieży w dniu 8 II 1848 r. po przyłączeniu się ludności przerodziły się w spontaniczne powstanie przeciwko austriackim okupantom; rozpoczęły się starcia z wojskiem, padło 5 zabitych i ok. 40 rannych. Komendant austriackiego garnizonu, gen. baron K. d'Aspre dysponował II Korpusem, składającym się z 27 batalionów piechoty, 16 szwadronów jazdy i 42 dział, nie odważył się jednak na zdecydowaną akcję i po całodziennych starciach w dniu 8 II 1848 r. opuścił miasto i odszedł do Werony. 518. Secesja Pakistanu Wschodniego w 1971 r. Wojna indyjsko-pakistańska w 1971 r. W wyniku stosowanej przez władze centralne dyskryminacji Bengalu zrodził się tam ruch narodowy. Po zwycięstwie Ligi Ludowej w wyborach z 7 XII 1970 r. przywódca jej - M. Rahman zażądał dla Pakistanu Wsch. szerokiej autonomii, a następnie 26 III proklamował jego niepodleg- łość i wezwał naród do walki. 27 III 1971 r. wła- dze zdelegalizowały Ligę i uwięziły Rahmana; rozpoczęły się rządy terroru i w ich następstwie masowa ucieczka ok. 10 min. ludzi do Indii; w kraju powstał i rozwinął się ruch powstańczy. Mnożyły się incydenty graniczne, wojska indyjskie przekraczały granicę, zdobywając m. in. 27 XI m. Hilla na płn. kraju; w tej sytuacji Pakistan 3 XII 1971 r. wypowiedział Indiom wojnę. 4 XII wojska indyjskie pod dowództwem gen. J. Singha Aurory wkroczyły do Pakistanu Wsch. i współdziałając z oddziałami Powstańczej Armii Wyzwoleńczej (Mukti Bahini) przełamały linię umocnień granicznych. W zwycięskiej ofensywie wojska indyjskie, spychając 120-tysięczną armię pakistańską dowodzoną przez gen. A. Niazi, zdobyły 7 XII Jessore i Sylhet, 10 XII Lakszam i 11 XII podeszły pod stolicę - Dhakę, okrążając ją. 10 XII gen. Niazi przekazał dowództwo szefowi sztabu - gen. A. R. Farmanowi i odleciał do Pakistanu Zach. 15 XII oddziały indyjskie i powstańcze szturmem wdarły się na przedmieścia Dhaki, bronionej przez ok. 20 000 żołnierzy. Tegoż dnia gen. Farman poprosił o zawieszenie broni. Działania wojenne zakończyły się 17 XII. Straty pakistańskie - 11 400 zabitych, 18 475 rannych i 91 498 jeńców. Straty indyjskie - 3145 zabitych, 8551 rannych i 519 zaginionych. Pakistan Wschodni stał się niepodległym państwem pod nazwą Bangladesz. Bitwa o Palembang, stolicę Sumatry - 1 l 1947 r. zob. 286 519. Powstanie w Palermo - 12 l 1848 r. Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. Wrzenie rewolucyjne w państwach europejskich w 1848 r. nie ominęło także leżącego na uboczu 420 421 królestwa Sycylii. Absolutystyczne rządy króla Ferdynanda II Burbona budziły od dawna sprze- ciw społeczeństwa, ponawiały się żądania przywrócenia liberalnej konstytucji z 1812 r., a gdy król stanowczo odmówił - proklamowano 12 I 1848 r. w Palermo powstanie. Od rana zbrojne grupy patriotów przebiegały ulicami nawołując ludność do powstania, zaczęto budować barykady i rozpoczęły się starcia z po- licją; wojsko początkowo nie interweniowało. Wieczorem tego dnia zebrane na placu Fieravec-chia tłumy wybrały Komitet powstania. Siły powstańców wzrosły do 600 ludzi, ale tylko połowa miała broń palną, a reszta noże, widły, drągi. Na pomoc powstańcom zaczęli napływać zbrojni górale. 13 I powstańcy wzmocnieni posiłkami zaczęli atakować i zdobywać komisariaty; walki toczyły się cały dzień i włączyło się do nich wojsko. Na rozkaz namiestnika, gen. A. Majo, ustawione przy zamku królewskim działa, a także działa nadmorskiego fortu Castellamare zaczęły ostrzeliwać miasto. 14 I lud wybrał rząd tymczasowy pod przewodnictwem adm. Ruggero Set-tima. Król na wieść o powstaniu wysłał z Neapolu 9 okrętów wojennych z 6000 żołnierzy pod dowództwem gen. G. Desaugeta; przybyli oni 15 I do Palermo. Powstańcy odrzucili propozycje układów wysunięte przez gen. Majo i kontynuowali działania bojowe, ale wkrótce sytuacja ich stała się krytyczna - zaczęło brakować amunicji. Niespodziewanie 21 I działa umilkły; gen. Desau- get, przychylny powstańcom, wszczął z nimi pertraktacje, zawarł z nimi ugodę i odszedł z wojskiem do Solanto, a następnie opuścił wyspę. Wcześniej odpłynął gen. Majo. Powstanie zwyciężyło. Straty powstańców wyniosły ok. 100 zabitych i ok. 200 rannych. 520. Bitwa pod Palestro - 30/31 V 1859 r._____ Wojna włosko-francusko- austriacka w 1859 r. Z początkiem wojny 100-tysięczna armia austriacka gen. F. Gyulaia przekroczyła 29 IV graniczną rz. Ticino, posuwając się w marszu na Turyn za rz. Sesię, ale w połowie V 1859 r. niezdecydowany generał wycofał się na linię rzek Sesia i Pad. 67-tysięczna armia sardyńska zgrupowała się w rejonie Alessandria-Casale. Dwa korpusy fran- cuskie szły przez Alpy, a dwa wylądowały w Ge- nui; na lewym skrzydle działał korpus ochotniczy gen. G. Garibaldiego. Sprzymierzeni postanowili przeprawić się przez rz. Sesię w rejonie Palestro, w związku z czym 30 V dywizja sardyńska gen. E. Cialdiniego uderzyła na to miasto, bronione przez jedną brygadę austriacką i zdobyła je. Kontratak austriackiej brygady gen. F. S. von Dondorfa został odparty; także kontratak brygady gen. A. Szabo został odparty przez żołnierzy francuskich, którzy przeszli rzekę w bród i atakiem na bagnety odrzucili Austriaków. Próbował jeszcze szczęścia płk baron F. Zobel z czterema batalionami, ale Palestro było już obsadzone przez 21 batalionów wojsk sprzymierzonych, wobec czego Austriacy wycofali się za rz. Ticino. Straty wojsk włosko-francuskich -1013, austriackich - 2588 żołnierzy zabitych i rannych. 521. Wojna arabsko-żydowska w Palestynie w 1948/49 r.___________________ Proklamowanie 14 V 1948 r. żydowskiego państwa Izrael w Palestynie stało się dla Arabów hasłem do wojny; następnego dnia Egipt, Syria, Jordania i Irak wystąpiły zbrojnie. Żydowskie organizacje bojowe - Haganah - 60 000, Irgun Zwei Leumi - 800 i „grupa Sterna" - 300 ludzi, toczące od dawna walki z Arabami i okupacyj- 422 423 nymi wojskami angielskimi, liczyły łącznie ok. 61 000 ludzi, a rozpoczynające wojnę wojska arabskie - ok. 55 000 żołnierzy, brak im jednak było naczelnego dowództwa i jednolitego planu. 10-tysięczna armia egipska doszła na 30 km do Tel Awiwu i tu została zatrzymana, jordański 6-tysięczny Legion Arabski opanował Jerozolimę i Betlejem, a 20-tysięczne wojska irackie sforsowały Jordan i zajęły Jenin. 8-tysięczne oddziały syryjskie uzyskały lokalne sukcesy w rejonie Jeziora Tyberiadzkiego. W trakcie wojny siły izraelskie wzrosły do ok. 100 000, a arabskie do ok. 85 000 żołnierzy. Po dwóch zerwanych rozejmach z 11 VI i 18 VII--15 XI 1948 r. wojska izraelskie rozpoczęły 15 XI 1948 r. ofensywę. Front egipski został przełamany i w pościgu wojska izraelskie wkroczyły do Egiptu, zajmując 7 11949 r. El Arish. Na froncie płn. wojska izraelskie zajęły Dolną Galileę i Nazaret, wypierając oddziały arabskie do Libanu. W obli- czu klęski Arabowie wszczęli 13 I 1949 r. rokowania i w VII 1949 r. zawarto rozejm, sankcjonujący zdobycze terenowe Izraela (6700 km2). Z zajętych przez Izrael terenów uszło do sąsiednich krajów ok. 900 000 arabskiej ludności. 522. Zdobycie Bastylll w Paryżu - 14 VII 1789 r. Wielka rewolucja francuska w 1789-99 r. Bastylia - obronny zamek w Paryżu, przekształcony na więzienie - była symbolem ucisku. Posiadała załogę - 40 Szwajcarów i 80 inwalidów pod dowództwem gubernatora, markiza B. R. de Lau-nay. W czasie rozruchów w mieście tłumy pospól- stwa podburzone pogłoską, że działa zamku skie- rowane są na miasto, otoczyły zamek, żądając poddania się załogi. Po dłuższych pertraktacjach z gubernatorem wybuchła znienacka strzelanina, padły ofiary z tłumu, który zaczął się cofać. 424 Po godzinnej walce przybyli gwardziści z działami, ostrzelali zamek, przecięli łańcuchy mostu zwodzonego, rozbili bramę i tłum wdarł się na dziedziniec; wówczas załoga skapitulowała. Tłum zamordował gubernatora, oficerów i część żołnierzy i rozpoczął burzenie zamku. 523. Obrona Paryża - 30 III 1814 r._________ Wojny napoleońskie - Kampania 1814 r. Po przegranej bitwie pod Lipskiem wojska fran- cuskie wycofywały się do Francji, a w ślad za nimi szła 345-tysięczna armia sprzymierzonych. Napoleon wygrywał jeszcze mniejsze bitwy, ale brak mu było sił, aby stawić czoła głównej armii przeciwników i w związku z tym poprzestawał na działaniach nękających na ich tyłach. Po wygraniu 9 III bitwy pod Laon sprzymierzeni podeszli 30 III 1814 r. pod Paryż. Linie obronne na wzgórzach Montmartre obsadzone były od płn. przez 15-tysięczny korpus marsz. E. A. Mortiera, a pozycje wschodnie we wsi Belleville - przez 6-tysięczny korpus marsz. A. Marmonta. Po dzie-więciogodzinnej zaciekłej walce 85-tysięczna armia pruska marsz. G. L. Bliichera zdobyła szturmem Belleville, a 160-tysięczna armia aust- riacka feldmarsz. K. P. Schwarzenberga zdobyła wzgórza Montmartre, dochodząc do rogatek miasta. W tej sytuacji Francuzi ogłosili kapitulację stolicy, wycofując resztki wojsk na płd. 31 III 1814 r. wojska sprzymierzone wkroczyły do Paryża. 524. Rewolucja lipcowa w Paryżu - 27-29 VII 1830 r.__________________ Wzrost reakcji szlacheckiej i klerykalnej, depresja gospodarcza i ograniczenie praw wyborczych wznieciły nienawiść do rządu ks. Polignaca i do Burbonów; wzburzony lud rozpoczął 26 VII 425 1830 r. demonstracje uliczne w Paryżu. Skrajnie reakcyjny rząd skierował przeciwko demonstrantom wojsko, co spowodowało starcia uliczne; 27 VII miasto pokryło się barykadami. Powstańcy pod hasłem „precz z Burbonami, niech żyje wolność" pociągnęli za sobą lud Paryża; zorganizowano Gwardię Narodową, na której czele stanął gen. M. J. P. de La Fayette. Dowódca wojsk rządowych, marsz. A. F. Marmont, dysponował 11 000 żołnierzy, ale nie zdołał opanować sytuacji; dwa pułki jego żołnierzy dołączyły do powstańców. 29 VII lud zdobył ratusz, arsenał i pałac królewski, powołano rząd tymczasowy, wojsko wycofało się z miasta, a król Karol X wyjechał do Anglii. Rewolucja zwyciężyła, ale lud walczący o republikę oszukano, powołując 9 VIII Ludwika Filipa na tron. W walkach ulicznych poległo ok. 200 żołnierzy królewskich i ok. 1800 rewolucjoni- stów. 525. Rewolucja lutowa w Paryżu - 22-25 II 1848 r. Wiosna Ludów w Europie 1848/49 r. Zarządzenia władz, uniemożliwiające przeprowadzenie agitacji na rzecz reformy parlamentarnej, wzburzyły ludność, która 22 II rozpoczęła w Paryżu uliczne manifestacje. Rząd, nie mogąc posłużyć się gwardią narodową, która sprzyjała ludności, zdymisjonował przeciwnego reformom premiera Guizota w nadziei rozładowania napięcia. Gdy jednak 23 II wieczorem, w trakcie manifestacji przed gmachem Ministerstwa Spraw Zagranicznych padł przypadkowy strzał z tłumu i wojsko strzegące gmachu dało salwę, zabijając i raniąc 50 osób - wzburzenie sięgnęło zenitu, uderzono w dzwony, zbrojono się. Rankiem 24 II cały Paryż pokryty był siecią barykad; rozpoczęły się starcia z wojskiem. Król Ludwik Filip I zmienił rząd i nakazał przeprowadzenie reformy, ale już było za późno, na ulicach toczyły się walki i atakujący 426 tłum z okrzykami „precz z Burbonami, niech żyje republika" - zbliżał się do Tuilerii. Przestraszony król abdykował na rzecz wnuka - hrabiego Paryża i wyjechał za granicę. W Paryżu utworzono bezzwłocznie rząd tymczasowy i 25 II 1848 r. proklamowano republikę. 526. Komuna Paryska - 18 Ul-28 V 1971 r.____ Po przegranej w 1871 r. wojnie z Niemcami Francja znalazła się w stanie anarchii. Ogłoszono republikę, 17 II rządy objął A. Thiers rezydujący w Wersalu, a Paryżem zawładnęła Gwardia Narodowa i uzbrojone, podburzane przez komunistycznych agitatorów pospólstwo, prące do radykalnej zmiany ustroju społecznego. W wyborach przeprowadzonych 26 III zwyciężyli demokraci; ogłosili oni rządy „komuny", rozesłali agitatorów na prowincję, skonfiskowali dobra kościelne, nałożyli ogromne podatki na sfery zamożne, rozbudowali siły zbrojne i powołali na ich dowód- cę gen. J. Dąbrowskiego. Na prośbę rządu A. Thiersa Niemcy zwolnili z niewoli 100 000 żołnierzy, z których utworzono tzw. armię wersalską. 2 V komunardzi zaatakowali Wersal, pragnąc zlikwidować rząd Thiersa, zostali jednak rozbici, tracąc 2000 jeńców. 8 V armia wersalska pod dowództwem marsz. Mac Mahona ruszyła na Paryż. 9 V padł jeden z najważniejszych punktów obrony Paryża — fort Issy, a następnie fort Van- ves. 21 V wojska rządowe wdarły się do miasta i rozpoczęły się zaciekłe walki uliczne na 582 barykadach; poległ gen. Dąbrowski. 24 V komunardzi zaczęli podpalać - na wcześniej wydany przez dowództwo rozkaz - najwspanialsze budynki: Tuilerie, Palais Royal, ratusz, Ministerstwo Skarbu, gmach Dyrekcji Policji, teatry itd. Widok płonącego miasta rozwścieczył żołnierzy, nie brano jeńców, ujętych komunardów rozstrzeliwano na miejscu. Po pięciu dniach strasznych walk padł 28 V ostatni punkt oporu - Butte Chau- 427 mont, a na barykadzie - ostatni dowódca komu- nardów, L. Ch. Delescluze. W walkach i egzekucjach zginęło ok. 30 000 ludzi. 527. Wyzwolenie Paryża - 25 VIII 1944 r._____ II wojna światowa w 1939-45 r. Gdy do Paryża zbliżały się z płd. pancerne dywizje alianckie, w mieście rozpoczęły się masowe demonstracje ludności i starcia z policją. 10 VIII rozpoczął się strajk powszechny, a 14 VIII kie- rownictwo Francuskich Sił Wewnętrznych (FFI) i partia komunistyczna (PCF) wezwały ludność do powstania. Na czele powstańczych oddziałów -36 000 z FFI i 12 000 z PCF - stanął komunista, płk H. G. Rol-Tanguy. Garnizon niemiecki, dowodzony przez gen. D. von Choltitza, liczył 20 000 żołnierzy, z czego 5000 w mieście i 15 000 w rejonach podmiejskich, w 36 umocnionych punktach oporu. Dysponował on 80 czołgami, 60 działami i 60 samolotami. 17 VIII wzniesiono barykady, a 19 VIII roz- poczęły się walki, szczególnie zacięte w śródmieściu. Do wieczora 20 VIII powstańcy oswobodzili 3/4 dzielnic miasta. Gen. Choltitz nie miał chęci do walki; 20 VIII wbrew rozkazowi Hitlera obiecał nie niszczyć miasta, jeśli jego żołnierze nie będą atakowani. Komuniści, nie zważając na układy, kontynuowali walkę. Gen. Choltitz skłonny był kapitulować, ale przed wojskami regularnymi. Sugestie te przekazał dowódcy amerykańskiej GA, gen. O. N. Bradleyowi konsul szwedzki R. Nordling. Gen. Bradley skierował do Paryża francuską DPanc. gen. Ph. Leclerca. Przednie jej oddziały weszły do miasta 24 VIII i wzięły udział obok powstańców w walkach. 25 VIII nadeszły główne siły dywizji i gen. Leclerc, wraz z płk. Rol-Tanguy, przyjął kapitulację niemieckiego garnizonu. Straty powstańców - 2356, ludności 428 cywilnej - 2408 i 2 DPanc. - 628 zabitych i ran- nych. Straty Niemców - 3200 zabitych i 4911 rannych. 528. Bitwa pod Pastrengo - 30 IV 1848 r. Wojna włosko-austriacka w 1848/49 r. Austriacki gen. G. von Wocher z 9500 żołnierzami zajął m. Pastrengo, aby zagrodzić drogę do płn. Włoch armii piemonckiej króla Karola Alberta. Przednie oddziały włoskie atakowały bezskutecznie pozycje austriackie w dniach 28 i 29 IV. Po nadejściu głównych sił Karol Albert zarządził generalny szturm na 30 IV, wyznaczając do tej akcji gen. H. Sonnaza z 20 000 żołnierzy. Trzy włoskie kolumny - gen. M. Broglio, A. Federizi i ks. Amadeusza Sabau-dzkiego zaatakowały i zdobyły Pastrengo, a kontratak austriacki został rozbity szarżą włoskiej brygady kawalerii. Austriacy wycofali się za rz. Adygę. Od klęski ocalił ich gen. baron F. T. Zo-bel, który nadszedł z Płd. Tyrolu z 3000 żołnierzy. Straty austriackie - 500 zabitych i rannych oraz 450 jeńców, a włoskie - ok. 500 zabitych i rannych. 529. Bitwa pod Pawią - 24 II 1525 r.____________ Wojny włoskie w 1491-1559 r. Armia sprzymierzonych (Wenecja, Genua i Florencja) zmusiła w połowie 1524 r. wojska francuskie do opuszczenia Mediolanu, następnie wkroczyła do Prowansji i obiegła Marsylię. Armia francuska króla Franciszka I nadeszła z odsieczą i przepędziła oblegających, Franciszek wyruszył do Włoch, odbił Mediolan i opanował większość księstwa z wyjątkiem kilku twierdz, m. in. Pawii, którą obiegł. Oblężenie przeciągało się, gdyż 429 miasto było dobrze ufortyfikowane, wzdłuż płd. strony murów płynęła dwoma korytami rz. Ticino, a garnizon pod dowództwem A. Leyvy był silny. Gdy na odsiecz przybyła z Lodi armia cesarska (17 000 piechoty i 1000 jazdy pod dowództwem C. Lannoya i F. d'Avalosa) i okopała się na wsch. od Pawii, za strumieniem Yernacula - Francuzi obwarowali się na płn. od miasta, w parku Mira- bella, otoczonym wysokim murem. Zimą armia francuska zmniejszyła się na skutek chorób i de- zercji wojska oraz odejścia sprzymierzonego ks. G. Medici z 2000 żołnierzy i części Szwajcarów; pozostało 1300 jazdy, 4500 lancknechtów, 5000 Szwajcarów i 9000 piechoty francuskiej, z silną artylerią. W nocy z 24/25 II wojska cesarskie zaatakowały Francuzów, przechodząc przez wyłom w murze do obozu. Artyleria francuska poczyniła wielkie spustoszenia wśród żołnierzy cesarskich i zmusiła ich do odwrotu; wówczas Franciszek na czele swych żołnierzy wyszedł do walki poza mury. Wojska cesarskie wsparła część garnizonu Pawii i Francuzi, walcząc bez artylerii, która pozostała w parku, ponieśli klęskę; jazda doznała wielkich strat od ognia arkabuzerów Lannoya, którzy odparli również Szwajcarów, a lancknechci zostali otoczeni i wycięci. Oddziały francuskie blokujące Pawie od płd. zach., zaabsorbowane przez oblężonych, nie wzięły udziału w walce. Franciszek stracił 8000 żołnierzy ł dostał się do niewoli, a straty cesarskich wyniosły 700 żołnierzy. Rozstrzygającą rolę w tej bitwie odegrała broń palna - arkabuzy piechoty Lannoya. 530. Atak na Pearl Harbour - 7 XII 1941 r.____ II wojna światowa w 1939-45 r. Ekspansja japońska w Chinach spowodowała napięcie w Stosunkach ze Stanami Zjednoczony- 430 mi i W. Brytanią, które po wielokrotnych ostrzeżeniach zablokowały japońskie konta bankowe i zakazały eksportu do Japonii surowców strategicznych, przede wszystkim ropy naftowej. Był to dotkliwy cios w japońską gospodarkę i to zadecydowało o wypowiedzeniu wojny. 17 XI 1941 r. wyszedł z Japonii w tajemnicy zespół 32 okrętów wojennych, w tym 6 lotniskowców z 450 samolotami bojowymi, początkowo udał się na Wyspy Kurylskie, a 26 XI wypłynął w kierunku Hawajów. Ambasador japoński w Waszyngtonie otrzymał zakodowany telegram z Tokio, polecający złożenie deklaracji o wypowiedzeniu wojny 7 XII o godz. 730 (13°°), ale nie zdążył go odcyfrować i atak, który rozpoczął się o godz. 748, wyprzedził tę deklarację. W porcie Pearl Harbour stało 70 okrętów wojennych, w tym 8 pancerników, 8 krążowników, 29 niszczycieli, 5 okrętów podwodnych i 44 mniejsze okręty. Lotniskowce odpłynęły 9 dni wcześniej na w. Wake. Dowódcą Floty Pacyfiku był adm. H. E. Kimmel. 6 XII zespół japoński znalazł się 500 mil na płn. od w. Oahu i tu odłączyła się grupa przeznaczona do ataku. 7 XII o świcie wiceadm. Ch. Nagumo dał rozkaz startu pierwszej fali uderzeniowej; 40 samolotów torpedowych, 50 bombowców, 54 samoloty nurkujące i 45 myśliwców pod dowództwem kmdr. M. Fuchida o godz. 730 doleciało nad w. Oahu i o 7"* rozpoczął się atak. Pierwszym celem nalotu były 3 lotniska i baza wodnopłatowców, następnym okręty; samoloty stały na lotniskach gęsto obok siebie, co podniosło skuteczność nalotu. Bombami i torpedami zatopiono 5 pancerników, a uszkodzono 3 pancerniki, 3 krążowniki i 3 niszczyciele, zniszczono 260 samolotów na lotniskach i pewną ilość w hangarach. Straty w ludziach wyniosły 2345 zabitych i 1238 rannych. Japończycy stracili 29 samolotów i 6 okrętów podwodnych (w tym 5 lilipucich). 431 531. Zdobycie Pensacoli - 25 V 1818 r._______ Agresja USA na hiszpańską Florydę w 1818 r. Gdy w 1817 r. 3 hiszpańskie korwety ostrzelały w Zatoce Meksykańskiej amerykański okręt, zabijając l marynarza, USA wysłały tam 2 okręty wojenne dla ochrony swoich praw, zajęły 23 XII hiszpańską wyspę Amelię, położoną przy brzegach Florydy, oraz zaproponowały kupno Florydy. Ponieważ Hiszpania nie wykazywała chęci pozbycia się tej kolonii, amerykański gen. A. Jackson pod pozorem obrony przed napadami Indian Seminolów z Florydy na teren USA wtargnął z oddziałem 1800 żołnierzy ł 1500 Indian do Florydy zachodniej, zajął graniczny fort St. Marc i 25 V 1818 r. wkroczył do głównego miasta -Pensacoli. Hiszpański gubernator schronił się w forcie Baranca, gdzie otoczony bronił się przez 3 dni, po czym skapitulował. Amerykanie stracili 13 żołnierzy, Hiszpanie - 1. W wyniku agresji Hiszpania, zdając sobie sprawę z braku szans na utrzymanie Florydy, wyraziła zgodę na jej sprzedaż. 532. Bitwa pod Peralejo - 13 VII 1895 r.______ Antyhiszpańskie powstanie na Kubie w 1895-98 r. Mianowany namiestnikiem Kuby gen. A. Marti- nez Campos wylądował w Manzanillo i skierował się do Bayamo, eskortowany przez brygadę -1500 żołnierzy pod dowództwem gen. F. A. San-tocidelosa. Przywódca powstańców A. Maceo, dowiedziawszy się o tym, zaczaił się z 600 powstańcami w połowie drogi, pod Paralejo i gdy hiszpańska kolumna nadeszła - została przywitana salwą karabinową. Padł gen. Santocidelos i 89 żołnierzy, a ok. 200 zostało rannych. Dowództwo przejął gen. Martinez Campos i obawiając się 432 nieprzyjaciela, którego siły nie znał - wycofał się ku Guantanamo. 533. Forsowanie Perekopu - 8 XI 1920 r. Wojna domowa w Rosji w 1918-20 r. W ostatniej fazie walk na froncie płd. wojska radzieckie, dowodzone przez M. Frunze -186 600 żołnierzy - zaatakowały Krym, na który wycofała się białogwardyjska armia gen. P. Wran-gla, licząca już tylko 35 000 żołnierzy. Przejścia broniły dwa pasy umocnień po 6 linii okopów: perekopski i ok. 25 km dalej iszuński, zabezpieczone po bokach Mierzeją Arbacką i jeż. Siwasz, obsadzone przez 10 000 żołnierzy. Odwód -14 000 żołnierzy - stał 14 km za pozycją iszuńską. W nocy na 8 XI radziecka 8 A (dwie dywizje, brygada piechoty i brygada kawalerii) sforsowała przy 15° mrozu jezioro Siwasz (7 km) i wyszła na Płw. Litewski, zagrażając umocnieniom Perekopu od tyłu, a jednocześnie dywizja W. Bluchera uderzyła na Perekop od czoła, zajmując kluczową pozycję - „Wał Turecki". W nocy na 9 XI 4 A sforsowała umocnienia Przesmyku Czongarskiego i Mierzei Arbackiej; w wyłomy wdarły się dywizje Armii Konnej i w tej sytuacji 12 XI wojska Wran-gla rozpoczęły odwrót i do 17 XI opuściły Krym, ewakuując się okrętami francuskimi i brytyjskimi do Turcji. Straty radzieckie w tej operacji wyniosły ok. 10 000 zabitych i rannych. 534. Rewolta w Pernambuco w 1817 r. 7 III 1817 r. drobny uliczny incydent w Pernam- buco spowodował wybuch rewolty, skierowanej przeciwko Portugalczykom. Bunt poparli żołnierze brazylijscy, rozgoryczeni złym odżywianiem i nieotrzymywaniem żołdu, poparły go także szerokie rzesze gnębionej podatkami ludności. Na czele powstania stanął kupiec Domingos Jose 433 Martins; aresztowano gubernatora, proklamowa- no republikę i utworzono rząd tymczasowy. Pre- zydentem wybrano księdza Joao Ribeirę, ogło- szono zniesienie niewolnictwa. Do buntu przyłączyły się kapitanie: Alagoas, Paraiba, Rio Grandę del Norte i dwa miasta w kapitanii Ceara. Gubernator Bahii, hr. Dos Arcos zablokował port w Pernambuco (Recife) odcinając go od lądu i morza i zaczął go ostrzeliwać. Po trzech miesią- cach oblężenia, gdy zawiodła spodziewana pomoc zagranicy, powstanie upadło, a ksiądz Ribeiro popełnił samobójstwo. 535. Powstanie Indian w Peru pod wodzą Tupać Amaru II w 1780/81 r.___ Wyzysk Indian i zmuszanie ich do wyniszczającej pracy skłoniły jednego z nich - kacyka Jose Gabriela Condorcanqui do zorganizowania wielkiego powstania Indian. Powstanie rozpoczęło się 4 XI 1780 r. od schwytania i stracenia jednego z naj- okrutniejszych urzędników - gubernatora prowin- cji Tinto, Antonia de Ariaga. Condorcanąui przybrał imię Tupać Amaru II, ogłosił się władcą Peru - następcą Inki i zaczął tworzyć państwo indiańskie. Zniósł większość podatków, rozdzielał zdobyte dobra między Indian, garnęli się też oni masami do jego szeregów, a powstanie ogarniało wciąż nowe prowincje. Hiszpanie pojęli powagę sytuacji dopiero po rozbiciu 17 XI 1780 r. pod Sangarara oddziału 600 milicjantów wysłanego z Cuzco; ocalało z niego tylko 2 ludzi. Droga do Cuzco stanęła otworem, ale Tupać Amaru zmarnował tę okazję - pragnął wyzwolić wpierw wszystkie prowincje. Rebelia ogarnęła 24 prowincje Peru, Boliwii i Argentyny; Indianie mordowali Hiszpanów, palili osiedla, obiegli Sorato i La Paź, wreszcie 19 XII 40-tysięczna armia indiańska ruszyła na Cuzco. Miasto Cuzco było już jednak ufortyfi- 434 kowane, miało silną załogę i Indianie po nieuda- nym natarciu 28 XII wycofali się. Teraz Hiszpanie przeszli do natarcia. Ogłoszono nagrodę 20 000 pesos za głowę Tupaca Amaru i złakomił się na nią jego ojciec chrzestny - Fr. Santa Cruz, który zorganizował spisek, wciągając do niego 18 Murzynów. 6 IV 1781 r. główne siły Indian zostafy rozbite w bitwie z 17-tysięcznym oddziałem hiszpańskim nad rz. Cambapata, w pobliżu Sangarara, po której armia indiańska poszła w rozsypkę. Uchodzącego Tupaca Amaru wraz z żoną i dwoma synami schwytali spiskowcy i przekazali Hiszpanom. Został on stracony -rozerwany końmi - 18 V 1781 r. Powstanie trwało jednak dalej pod wodzą brata Josćgo - Diega Cristobala Tupać Amaru aż do 26 I 1782 r., kiedy to Hiszpanie ogłosili amnestię. Efektem powstania było zniesienie przez króla pracy przymusowej Indian. 536. Rebelia Indian w Peru pod wodzą P. Vllca Apaza w 1781 r._____ 4 XI 1780 r. wybuchło w Peru, obejmującym wówczas i Boliwię (Górne Peru) powstanie chłopstwa indiańskiego pod wodzą Tupać Amaru II, skierowane przeciwko hiszpańskim kolonizatorom. Po początkowych sukcesach powstańcy zostali rozgromieni, a Tupać Amaru II schwytany i stracony. Brat jego Diego Cristobal Tupać Amaru II przejął dowództwo i powstanie trwało dalej. Jednym ze znanych przywódców stał się wówczas Pedro Yilca Apaza, syn kacyka z Azan-garo (50 km na płn. od jeziora Titicaca), który po ukończeniu kolegium w Cuzco powrócił w rodzinne strony i trudnił się handlem. Kursując na trasie do Cuzco wyrobił sobie wiele kontaktów i wpływów wśród chłopstwa, któremu przekazywał najnowsze wiadomości z miasta; stał się postacią znaną i cenioną. Po wybuchu powstania Yilca 435 Apaza organizował konspiracyjne zebrania i pro- wadził patriotyczną agitację. 4 V 1781 r. Yilca Apaza zorganizował powstanie w Azangaro i w krótkim czasie opanował rejony przyległe do jeż. Titicaca, zajmując m. in. Sorato - stolicę prowincji Larecaja. Wojska hiszpańskie, wzmocnione do ok. 17 000 żołnierzy, wyposażone w artylerię, posiadały jednak miażdżącą przewagę nad chłopskimi powstańcami; 5 VIII 1781 r. odbiły Sorato, niszcząc je w zaciętej walce ogniem dział. Tereny powstańcze powoli kurczyły się, toteż gdy 26 I 1782 r. wicekról A. de Jauregui ogłosił amnestię - dowódcy powstańczy, zebrani w m. Lampa, zdecydowali się zakończyć powstanie, co też 27 I 1782 r. uroczyście ogłosili. 537. Działania partyzanckie w górach Peru w 1881-83 r. Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1879-83 r. Po zajęciu 17 I 1881 r. stolicy Peru, Limy przez wojska chilijskie rząd peruwiański upadł, a w kra- ju i armii nastąpiło ogólne rozprzężenie. Chilij- czycy ubezpieczyli Limę pierścieniem wysuniętych placówek i nie mając z kim rokować - czekali na ustabilizowanie się sytuacji. W tym czasie peruwiański płk A. A. Caceres i inni dowódcy uszli w góry i zaczęli tam organizować oddziały partyzanckie z Kreolów, Indian i Metysów. Były to drobne, niezdyscyplinowane oddziały, bez większej wartości militarnej, za to odznaczające się okrucieństwem. Ogólna liczba powstańców wynosiła ok. 3000 ludzi; bazowali oni w rejonie Ayacu-cho. Dla Chilijczyków był to trudny, nieuchwytny przeciwnik, zmuszający ich do stałej czujności. Powstańcy nękali ich stałymi napadami, urządzali zasadzki, m. in. wycięli 26/27 VI 1881 r. 35-oso-bową placówkę w m. Sangra i 9/10 VII 1882 r. 78- osobową placówkę w m. Concepcion. Chilij- 436 czycy, daleko od swych baz, w bezdrożnych wysokich górach, w surowym klimacie, wśród wrogiej ludności cierpieli od chorób i niewygód i bezskutecznie apelowali o pokój. Dopiero po rozbiciu powstańców 10 VII 1883 r. w bitwie pod Huamachuco stworzone zostały dla obu stron warunki do negocjacji pokojowych; traktat poko- jowy podpisano 20 X 1883 r. 538. Powstanie dekabrystów w Petersburgu - 14 XII 1825 r.__________________ Z utworzonej w 1816 r. w Rosji organizacji rewolucyjnej, mającej na celu spowodowanie reform społecznych, powstały w 1820 r. dwa związki: Południowy, grupujący wojskowych (P. Pestel, S. Murawiow-Apostoł, M. Bestużew-Riumin i inni) i Pomocny - cywilny (poeta K. Rylejew i inni). Spiskowcy wykorzystali moment obejmowania władzy przez nowego cara - Mikołaja I i wystąpili zbrojnie; 14 XII 1825 r. przybyły na Plac Senacki w Petersburgu zbuntowane oddziały, ok. 3000 żołnierzy z 30 oficerami i ustawiły się w szyku bojowym, w czworobok, oczekując na atak wojsk rządowych. Przywódcy powstania nie dawali żadnego hasła do walki, nie zdobyli się na żadną akcję i nie zadbali o współudział gromadzących się tłumów ludności. Mikołaj I próbował początkowo pertraktacji, ale jednocześnie ściągał wojsko; buntowników zaatakowała kawaleria, lecz bezskutecznie, szarża została odparta. W międzyczasie przybyła artyleria i kilkoma strzałami kar-taczy rozpędziła zbuntowanych żołnierzy i gapiącą się ludność, siejąc panikę; padło ok. 300 zabitych i rannych. Do wieczora powstanie zostało zdławione, a większość buntowników schwytana i uwięziona; przywódcy zostali straceni. Powstanie zorganizowane było nieudolnie, a mianowany dyktatorem ks. S. P. Trubieckoj w ogóle nie zjawił się na placu. 437 I 539. Zdobycie przez korsarzy fregaty USA - „Phlladelphia" w 1803 r.____________ Walka z korsarstwem na Morzu Śródziemnym w 1801-05 r. W XVIII/XIX w. grasowały na Morzu Śródziemnym okręty korsarskie państw północnoafrykań-skich; niektóre państwa ubezpieczały swoje okręty handlowe płacąc pirackim władcom haracz w formie darów. USA do 1800 r. wpłaciły l min dolarów, ale gdy piraci zażądali podwyżki - odmówiły jej, a dla ochrony swej floty handlowej wysłały w 1803 r. na Morze Śródziemne eskadrę 7 okrętów wojennych pod dowództwem kmdr. R. Dale, zastąpionego wkrótce przez kmdr. E. Preble. Należąca do eskadry fregata „Philadephia", mają- ca 32 działa i 306 osób załogi, dowodzona przez kpt. W. Bainbridge'a, blokowała od VIII 1803 r. port Trypolis. 31 X 1803 r. kpt. Bainbridge zauważył zdążający do portu statek, na którym po zbliżeniu się roz- poznał banderę trypolitańską. Fregata puściła się w pogoń, gęsto strzelając z dział, ale bez skutku. Kapitan, zorientowawszy się, że arabski statek jest szybszy i wkrótce schroni się w porcie - zawrócił od brzegu na pełne morze i nagle nie- spodziewanie wpadł na mieliznę; przód fregaty wbił się w piasek, podczas gdy rufa stała na wo- dzie. Kapitan próbował wszelkich sposobów, aby statek uwolnić, rozkazał wyrzucić trzy kotwice i działa, zostawiając jedynie działa na rufie do obrony, wszystkie wysiłki pozostały jednak bezowocne. Tymczasem pojawiły się statki trypolitań-skie i zaczęły ostrzeliwać unieruchomioną fregatę; wówczas kapitan, próbując za wszelką cenę uwolnić okręt, rozkazał ściąć przedni maszt, a gdy i to nie pomogło - zrezygnowany skapitulował. Kapitan, 7 oficerów i 299 marynarzy poszło do niewoli, a fregatę Trypolitańczycy ściągnęli z mielizny i odprowadzili do portu. Kmdr Preble wysłał w 1804 r. zdobycznym trypolitańskim statkiem por. S. Decatura z 60 ludźmi, którzy 16 II nocą, w czasie sztormu, wpłynęli do portu w Trypolisie, wdarli się w walce na fregatę i spalili ją. Jeńcy uwolnieni zostali dopiero w VI 1805 r., za oku- pem 60 000 dolarów. 540. Walki nad rz. Piawą, we Włoszech w 1918 r. I wojna światowa w 1914-18 r. W wyniku ofensywy wojsk austro-węgierskich rozpoczętej 24 X 1917 r. nad rz. Soczą Włosi ponieśli klęskę i po pospiesznym odwrocie zatrzymali się dopiero - dzięki pomocy 11 dywizji francuskich i angielskich - za rz. Piawą, ok. 30 km przed Wenecją. 15 VI 1918 r. 47 dywizji piechoty i 7 dywizji kawalerii austro-węgierskiej przeprawiło się przez dolną Piawę, zdobywając przyczółki na prawym brzegu, ale po ciężkich walkach wyparte zostały 25 VI z powrotem za rzekę. 24 X 1918 r. wojska włoskie - 56 dywizji piechoty i 4 dywizje kawalerii (w tym 2 dywizje piechoty francuskiej, 3 brytyjskie i l czechosłowacka) przeszły do ofensywy i po zaciętych walkach sforsowały dolną Piawę; pomocny odcinek, broniony przez oddziały niemieckie i chorwackie, utrzymał swe pozycje. Wojska austro- węgierskie zdemoralizowane załamaniem monarchii habsburskiej opuszczały front całymi pułkami i Włosi szli, nie napotykając na opór, aż do granicy. 29 X Austro-Węgry poprosiły o zawieszenie broni. 541. Bitwa przy wulkanie Pichincha - 24 V 1822 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. W 1821 r. portowe miasto Guayaąuil w Kolumbii ogłosiło niezależność od Hiszpanii i Bolivar posłał mu na pomoc gen. A. J. Sucre, z niewielkim 439 438 oddziałem żołnierzy. Ofensywa gen. Sucre w 1821 r. na Quito zakończyła się jego ciężką klęską, stratą 200 zabitych i rannych, 600 jeńcowi odwrotem na wybrzeże, do Guayaąuil. Wówczas Bolivar postanowił uderzyć na rojalis-tów od wschodu. Przeszedł z wojskiem, w niezwykle ciężkich warunkach przez Kordyliery, ale w marszu na Quito został 7 IV 1822 r. pobity przez rojalistów pod Bombona i musiał się cofnąć. Dla powstrzymania ofensywy Bolivara roja-liści zmuszeni byli zabrać z frontu guayaąuil-skiego 2000 żołnierzy, co natychmiast wykorzystał gen. Sucre. Uderzył na osłabionych rojalistów, wzmocniony korpusem przysłanym z Peru przez gen. J. de San Martina i 24 V 1822 r. zadał im druzgocącą klęskę u stóp wulkanu Pichincha. Rojaliści stracili 2800 zabitych, rannych i jeńców, a Kolumbijczycy - 250. W połowie VI 1822 r. oddziały Sucre ł Bolivara wkroczyły do Quito; Ekwador był wolny. 542. Szturm Pałacu Zimowego w Piotrogrodzie -7-8 XI 1917 r.____________________ Rewolucja październikowa w Rosji w 1917 r. 7 XI 1917 r. rewolucyjne oddziały Gwardii Czerwonej, liczące ok. 20 000 ludzi, obsadziły punkty strategiczne w stolicy - Piotrogrodzie. W rękach Rządu Tymczasowego pozostał jedynie Pałac Zimowy - siedziba rządu, ogromna budowla nad rz. Newą oraz przylegający do niego gmach Sztabu Generalnego. Obsadę pałacu stanowiło ok. 1050 junkrów i Kozaków z 11 karabinami maszynowymi, dwoma działami i l samochodem pancernym; wejścia zabarykadowano. Po przekazaniu przez Radę Rewolucyjną ultimatum, żądającego kapitulacji - Kozacy i grupa junkrów opuścili pałac; pozostało w nim ok. 850 junkrów. Rząd Tymczasowy, licząc na obiecaną przez Kwaterę Główną odsiecz, odrzucił ultimatum. 440 O godz. 2130 na sygnał dany wystrzałem ze stojącego na Newie krążownika „Aurora" rozpoczęły ogień działa Twierdzy Pietropawłowskiej, oddając na pałac 35 strzałów, z czego 2 były celne. Kanonada nie wyrządziła szkód, ale osłabiła ducha obrońców. Pierwszy atak z placu na pałac został odparty, przy czym junkrzy wzięli ok. 50 jeńców, a wówczas ok. 200 czerwonogwardzistów przedostało się do pałacu niestrzeżonymi wejściami od strony Admiralicji. Wśród obrońców powstało zamieszanie i ich ogień osłabł, co wykorzystali oblegający na placu i wdarli się przez barykadę do pałacu. O godz. 2 Pałac Zimowy był już opanowany, załoga rozbrojona, a ministrowie aresztowani. 543. Bitwa pod Piramidami - 21 VII 1789 r.____ Egipska wyprawa Bonapartego w 1798-1801 r. Wyprawa egipska wymierzona była przeciwko pozycjom Anglii na Wschodzie i pomyślana była jako pierwszy etap na drodze do Indii. W wielkiej tajemnicy wyruszyła 19 V 1798 r. ekspedycja z Tulonu na 400 okrętach transportowych, eskortowana przez 15 okrętów liniowych, 14 fregat i 72 mniejszych jednostek; niezauważona przez Anglików dotarła do Egiptu, lądując l VII w Ma- rabu, w pobliżu Aleksandrii, którą po nocnym marszu zajęła bez walki 2 VII 1798 r. W marszu przez pustynię na Kair zastąpił Bonapartemu 21 VII drogę w pobliżu piramid w Gizie, przed wsią Embabeh, Murad Bej - wódz Mameluków, z ok. 7500 jazdy mameluckiej i milicją arabską i turecką z Kairu, która oszańcowała się, ustawia- jąc 40 dział. Mamelucy napadli z wielkim impetem na uformowaną w czworobok dywizję gen. L. V. Desafaca, ale zaraz osaczyły ich dwie inne dywizje, prażąc morderczym ogniem. Mamelucy załamali się, część uciekła na barki na Nilu, część skierowała się ku szańcom, ale te zajęte już były 441 przez Francuzów, którzy przywitali ich ogniem. Resztki z Murad Bejem uciekły do Górnego Egiptu. Straty francuskie - 150 zabitych i ran- nych, a starty Mameluków - ok. 1000 zabitych i ok. 2000 rannych. 544. Zdobycie przez Serbów m. Pirot - 28X11 1877 r.____________________ Wojna rosyjsko-turecka w 1877/78 r. Po upadku 10 XII 1877 r. Plewny, gdy klęska Turcji stała się oczywista, Serbia wypowiedziała jej wojnę 19 XII i 5 korpusów, łącznie ok. 150 000 żołnierzy pod dowództwem ks. Milana, przekroczyło granicę, kierując się na Widyń, Nis i Pirot. Korpus „Śumadija" - 36 batalionów, ok. 22 000 żołnierzy pod dowództwem gen. J. Beli-markovicia obsadził wzgórza Babinaglava, zajął wąwóz Sv. Nikola i skierował się na Pirot. Serbowie zaatakowali pozycje tureckie dwiema kolumnami: prawa uderzyła 24 XII na umocnioną pozycję w Ak-Palanka (Bela Palanka), na płn.-zach. przedpolu Pirotu, obsadzoną przez ok. 1500 Turków z 3 działami. Po zaciętej ośmiogodzinnej walce Turcy, zagrożeni obejściem, odeszli górskimi ścieżkami do Pirotu i Yranje; Serbowie stracili w tej walce 7 zabitych i 44 rannych. Lewa kolumna atakowała Pirot od płn., starając się zdobyć pozycję tureckie w Budindol, obsadzone przez ok. 4000 żołnierzy. Przez cały dzień Serbowie starali się wyprzeć Turków ogniem artylerii, ale dopiero gdy obeszli ich pozycje i uderzyli z flanki - Turcy cofnęli się. 28 XII Turcy wycofali się z Pirotu ku Sofii, wysadziwszy uprzednio w powietrze magazyn prochu i podpaliwszy kilka budynków. W dwudniowych walkach Serbowie stracili ok. 50 zabitych i ok. 150 rannych. Straty tureckie wyniosły kilkuset zabitych i rannych, ok. 100 jeńców i 24 działa. 442 545. Bitwa pod Piski - 8 II 1849 r. Powstanie na Węgrzech w 1848/49 r. Po porażce pod Szaszvaros Węgrzy cofnęli się i wzmocnieni posiłkami zajęli pozycje za rzeczką Stryg. Utrzymanie tej pozycji decydowało o losach Siedmiogrodu; bronił jej gen. hr. F. Kemeny z 5500 żołnierzami. Armia austriacka gen. A. Puchnera - 6925 żołnierzy - nadeszła 7 II, a zaatakowała 9 II, próbując sforsować rzeczkę jazdą na skrzydłach. Odparto 3 ataki piechoty na most. W trakcie walki przybył gen. J. Bem z ok. 2000 żołnierzy. Rzucił on dwa bataliony w bród, aby uderzyły na centrum austriackie pod wsią Piski; odparli oni jazdę, ale rażeni ogniem piechoty wpadli w popłoch, uciekając przez most, a za nimi nacierali Austriacy. W krytycznym momencie Austriakom zabrakło pocisków artyleryjskich i Bem kontratakiem wyparł ich za most, zmuszając do odwrotu. Straty Węgrów - ok. 700 ludzi, a Austriaków - ok. 2000. 546. Bitwa pod Platejami w 479 r. p. n. e._____ Wojny grecko-perskie w 500-448 r. p. n. e. W 480 r. p. n. e. wielka armia perska pod wodzą króla Kserksesa I wyruszyła przeciw Grecji, pobiła Greków pod Termopilami, zajęła Grecję środkową wraz z Atenami, a po przegranej bitwie swej floty pod Salaminą wycofała się do Tesalii. W tym czasie wybuchło powstanie w Babilonii, wobec czego Kserkses z większością wojska opuścił Grecję, pozostawiając resztę swojemu wodzowi - Mardoniuszowi. Wiosną 479 r. p. n. e. Mardo- niusz rozpoczął działania zaczepne; Persowie obozowali na płn. od rz. Asopos, Grecy zaś na płd. od niej, u stóp pasma gór Kitheron. Mardo- niusz miał przewagę liczebną, zwłaszcza w jeż- 443 dzie, a nie chcąc walczyć w górzystym terenie - pozostawał na miejscu. Grecy natomiast podeszli ku rzece i zajęli pozycję między wzgórzami Aso-pos i Pyrgos. Na prawym skrzydle stanęli Sparta-nie i Tegeaci, na lewym Ateńczycy, a w środku oddziały państw greckich. Mardoniusz, chcąc walczyć w terenie otwartym, w dolinie rzeki, czekał. Przeciwnicy stali naprzeciw siebie 10 dni. Persowie zablokowali Grekom drogi zaopatrzenia i zasypali źródło wody. Gdy po jedenastu dniach, w nocy, wódz Greków Pau-zaniasz nakazał odwrót, oddziały centrum wpadły w panikę i uciekły w stronę pobliskich Platejów, a skrzydła dopiero rano rozpoczęły odwrót. Mardoniusz, dowiedziawszy się o rozprzężeniu u Greków, rzucił w pościg jazdę i piechotę, które dopadły Spartan na zboczu górskim, w widłach rzeki Moloeis, a 2 km dalej zaatakowali Ateńczyków tebańscy sprzymierzeńcy Persów. Ze względu na górzysty teren walczyła tylko piechota i lepiej uzbrojeni Spartanie uzyskali przewagę, odpierając Persów i zadając im ciężkie straty; Mardoniusz poległ. Także Ateńczycy zwyciężyli Tebańczyków, a oddziały które w nocy uciekły - powróciły. Bitwa zakończyła się całkowitym zwycięstwem Greków. 547. Oblężenie Plewny - 20 VI1-10 XII 1877 r. Wojna rosyjsko-turecka w 1877/78 r. Po wypowiedzeniu wojny Turcji przez Rosję i sforsowaniu 15 VI Dunaju przez Rosjan Os-man Pasza wyruszył z Wiednia z 16 000 żołnierzy i 50 działami, i 18 VII zajął m. Plewnę, leżącą na płn. przedgórzu Bałkanów, w pobliżu rosyjskiego przyczółka. Miasto, otoczone wzgórzami, silnie ufortyfikował. 20 VII uderzył na Turków gen. Schildner-Schuldner i został odparty ze stratą 1879 żołnierzy. 30 VII atakował gen. 444 N. P. Krudener i odparty został ze stratą 7300 żołnierzy. 9-12 IX atakował gen. M. D. Skobielew i po zaciekłych walkach, po 5 kontratakach tureckich, został odparty ze stratą ok. 15 000 żołnierzy, jedynie rumuński batalion mjr. A. Popesco zdobył i utrzymał jedną małą redutę. 15 X dowództwo wojsk pod Plewną objął gen. E. I. Totleben, zgromadził on 84 000 żołnierzy i 424 działa i rozpoczął regularne oblężenie. Osman Pasza, dwukrotnie wzmocniony posiłkami, dysponował 54 000 żołnierzy i 70 działami. Po 5 miesiącach bohaterskiej obrony, gdy zabrakło żywności i amunicji, Turcy podjęli w nocy na 10 XII próbę przebicia się, a gdy się nie powiodła - skapitulowali. Straty tureckie - 11 000 zabitych i 43 000 jeńców, rosyjskie - 31 000 i rumuńskie - 7500 zabitych i rannych. 548. Wyzwolenie Podgoricy (Titogradu) - 18X11 1944 r.____________________ II wojna światowa w 1939-45 r. 3 Dywizja Uderzeniowa rozpoczęła 14 IX 1944 r. natarcie z rejonu Bijelo Polje, 15 IX wyzwoliła Kolaśin i Berane, a 17 IX - Andrijevice; niemiec- ki garnizon NikSicia wycofał się w nocy z 17 na 18 IX, a garnizon w MateSevie, mimo silnego nacisku, utrzymał się do 6 X i wyparty przez V Brygadę Proletariacką wycofał się do Podgoricy. Tam wycofał się także pułk piechoty niemieckiej z płd. Hercegowiny. Gdy 181 Dywizja niemiecka zaczęła wycofywać się z doliny rz. Zety -Pomorska Grupa Operacyjna przeszła do natarcia, 9 XII wyzwoliła Danilovgrad, a 16 XII Spuż. Jednostki Zeckiego Oddziału Partyzanckiego wspólnie z jednostkami 6 Dywizji armii albańskiej wyzwoliły Tuzi, a I Brygada Bokeljska wraz z X Brygadą Czarnogórską wyzwoliły 18 XII Pod-goricę. 445 549. Bitwa pod Poitiers - 1 X 732 r. Najazd Saracenów na Akwitanię w 732 r. Arabowie (zw. Saracenami) już w 721 r. zagrozili Tuluzie, stolicy Akwitanii, a odparci - zwrócili się w kierunku nieopanowanej jeszcze części Septy- manii, zdobyli Nimes, dotarli do brzegów Rodanu i posunęli się w górę tej rzeki aż po Autun, które zniszczyli w 725 r. Książę niezależnej Akwitanii Odon, chcąc się zabezpieczyć przed dalszymi atakami, wyzyskał antagonizm między Arabami i Berberami i nawiązał kontakt z jednym ze zbun- towanych wodzów Berberów - Otmanem ben Abi Nessa. Ściągnęło to jednak na niego katastrofę, bowiem emir Hiszpanii po zgnieceniu buntu Berberów zwrócił się przeciwko ich sprzymierzeń- cowi i w 732 r. wtargnął do Akwitanii; po spusto- szeniu Gaskonii i zdobyciu Bordeaux ruszył na Poitiers, paląc znajdującą się przed murami bazylikę Św. Hilarego. Miasto stawiało opór, a na obleganie nie było czasu, Arabowie odstąpili więc i ruszyli na płn., na Tours. W tej krytycznej sytuacji Odon odwołał się do pomocy niedawnego swego przeciwnika - Karola Młota, majordoma frankijskiego, faktycznego władcy państwa Franków, który chętnie i szybko zebrał wojsko, ok. 30 000 żołnierzy i pospieszył na spotkanie najeźdźców, zagradzając im drogę pod Poitiers. Bitwę rozpoczęli Arabowie, atakując bezskutecznie jazdą piechotę frankijską i próbując oskrzydlić przeciwnika. Tymczasem ciężkozbrojna jazda frankijską dokonała głębokiego obejścia stanowisk arabskich i niespodziewanie uderzyła na ich obóz. Gdy wśród Arabów wybuchła panika, Karol rzucił do natarcia wszystkie siły i Arabowie z wielkimi stratami zmuszeni zostali do ucieczki. Ta przegrana bitwa położyła kres ich najazdom na Akwitanię, a zwycięstwo Karola uzależniło odeń ks. Odona i pozwoliło z czasem 446 na ściślejsze zespolenie Akwitanii z państwem frankijskim. 550. Powstanie kościuszkowskie w Polsce w 1794 r._______________ Po II rozbiorze Polski, 24 III 1794 r. wybuchło w Krakowie powstanie przeciwko okupującym kraj wojskom rosyjskim. Naczelnikiem powstania mianowany został gen. T. Kościuszko. W marszu na Warszawę Kościuszko z 6200 żołnierzami pobił 4 IV pod Racławicami 6-tysięczny korpus rosyjski gen. A. Tormasowa. Zwycięstwo to wy- wołało entuzjazm w kraju; powstanie rozszerzało się, 17 IV wybuchło powstanie w Warszawie, 16 IV na Żmudzi, 24 IV na Litwie, w VI 1794 r. w Kurlandii i 23 VIII - w Wielkopolsce. Rozrzucone po kraju 100- tysięczne wojska rosyjskie koncentrowały się, walcząc z 70-tysięcznymi, także rozproszonymi wojskami polskimi. Rosjan wspomogły wkrótce wojska pruskie i austriackie, które wkroczyły do Polski i zajęły przyległe tereny. Małe, słabo uzbrojone oddziały polskie zaczęły ponosić klęski; Austriacy zajęli 15 VI Kraków, a 30 VI - Lubelskie i Kieleckie. Rosjanie zajęli 12 VIII Wilno. Kościuszko, pragnąc zapobiec połączeniu się rosyjskich korpusów gen. I. E. Fer-sena i A. W. Suworowa, uderzył 10 X z 6200 żołnierzami na 14 000 żołnierzy Fersena pod Maciejówkami. Bitwa zakończyła się klęską Polaków, a Kościuszko, ranny, dostał się do niewoli. 4 XI Suworow zdobył Pragę, a 6 XI zajął Warszawę; był to koniec powstania. Wojska rosyjsko--prusko-austriackie zajęły Polskę. W 1795 r. dokonano trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej. 551. Powstanie listopadowe w Polsce - 29 XI 1830-21 X1831 r.___________ Po upadku Napoleona Kongres Wiedeński w 1815 r. utworzył ze zmniejszonego o rejon 4 4 7 Krakowa i Poznańskie Księstwa Warszawskiego -Królestwo Polskie w unii personalnej z Rosją. Łamanie konstytucji i ucisk rosyjski doprowadziły do spisku i wybuchu w 1830 r. powstania, które rozpoczął 29 XI atak spiskowców- podchorą-żych na Belweder - siedzibę carskiego namiestnika, w. ks. Konstantego Pawłowicza, naczelnego wodza wojsk polskich. Przywódcą spisku był ppor. Piotr Wysocki. Car nie podjął proponowanych pertraktacji i Rosjanie rozpoczęli działania wojenne. 5 II 1831 r. wkroczyła do Królestwa 115-tysięczna armia rosyjska gen. 1.1. Dybicza, ale w walnej bitwie pod Grochowem 25 II z 40-tysięczną armią polską została powstrzymana. Walki z najeźdźcami toczono ze zmiennym szczęściem w całym kraju: pod Stoczkiem, Waw-rem, Iganiami, Ostrołęką. Latem 1831 r. 77-ty-sięczna armia rosyjska gen. I. F. Paskiewicza przeszła Wisłę w rejonie Włocławka i zaatakowała Warszawę od zachodu. Po bohaterskiej obronie szańców Woli stolica, broniona przez 40 000 żołnierzy, została 8 IX 1831 r. zdobyta, ale walki w kraju toczyły się jeszcze do 21 X, kiedy to ska- pitulował, jako ostatni punkt oporu, Zamość. 52. Powstanie styczniowe w Polsce w 1863/64 r. Powstanie narodowowyzwoleńcze w Polsce, po- przedzone licznymi manifestacjami i starciami ludności z policją i wojskiem, wybuchło w nocy na 23 I 1863 r., przyspieszone przeprowadzaną przez rząd branką do wojska. Ok. 4500 powstańców uderzyło na liczące 111 000 żołnierzy garnizony rosyjskie w kraju, uzyskując lokalne sukcesy, nie zdołano jednak opanować żadnego większego miasta. Powstał rząd tymczasowy, który ogłosił uwłaszczenie chłopów. Powstanie rozszerzyło się na Litwę, Białoruś i Ukrainę. 17 X 1863 r. władzę objął jako dyktator Romuald Traugutt. Siły pow- stańców wzrosły do 30 000 ludzi, napływali ochotnicy cudzoziemscy, zaczęto tworzyć oddziały 448 regularne, stoczono ogółem ok. 700 bitew i poty- czek, jednakże brak uzbrojenia, zdolnych dowódców i szerszego poparcia mas ludowych oraz ogromna przewaga wzmocnionej do 360 000 armii rosyjskiej spowodowały upadek powstania. Dyktator R. Traugutt został 10 IV 1864 r. aresztowany i 5 VIII powieszony wraz z członkami rządu; był to ostatni akord powstania. 553. Rewolucja 1905-07 r. w Królestwie Polskim. Powstały w Rosji w 1905 r. ruch rewolucyjny przeniósł się na teren Królestwa Polskiego, a zapoczątkował go strajk robotników Woli w Warszawie, przekształcony w strajk powszechny z udziałem ok. 400 000 robotników. Żądano zniesienia ucisku narodowego, języka polskiego w urzędach i szkołach itp. 22 VI 1905 r. wybuchł strajk robotników w Łodzi, który przerodził się w powstanie zbrojne. Dla jego stłumienia władze carskie rzuciły 6 pułków piechoty, 2 pułki kawalerii i l pułk kozaków. Uporczywe walki toczyły się na barykadach na ul. Piotrkowskiej i Wschodniej. Straty powstańców wyniosły tu ponad 2000 zabitych i rannych. Brak doświadczenia organizacyjnego i brak broni spowodowały, że powstanie 24 VI upadło, ale strajki i demonstracje trwały w różnych miastach aż do 1907 r., po czym ruch rewolucyjny zanikł. Efektem powstania był wzrost liczebny partii robotniczych i związków zawodowych oraz ożywienie walki o wyzwolenie narodowe i społeczne. 554. Legiony Polskie w l wojnie światowej. I wojna światowa w 1914-18 r. J. Piłsudski, komendant organizacji strzeleckich w Galicji, utworzył w 1914 r., za zgodą władz austriackich, polską jednostkę wojskową - 2257 strzelców, z której l kompania kadrowa - 163 449 strzelców pod dowództwem por. T. Kasprzyckie-go - wkroczyła 6 VII 1914 r. do Kongresówki. 12 VIII po szeregu potyczek strzelcy wkroczyli do Kielc. Społeczeństwo polskie odniosło się do nich nieufnie. 16 VIII Naczelny Komitet Narodowy powołał Legiony Polskie, mające walczyć z Rosją przy boku Austro-Węgier. Legiony, utworzone z polskich organizacji paramilitarnych, liczyły trzy brygady o początkowej liczebności ok. 15 000 żołnierzy, pod naczelnym dowództwem austriackim. J. Piłsudski dowodził pułkiem, walczył pod Tarnowem, Dęblinem, na Podhalu i nad Nidą; 13 I 1915 r. przeorganizowano pułk w I Brygadę, liczącą 2600 żołnierzy, a Piłsud-skiego awansowano na brygadiera. II Brygada, licząca 9000 żołnierzy pod dowództwem austriackim, weszła do walki 5 X 1914 r. w Karpatach, oswobodziła Marmarosz Sziget, walczyła pod Rafajłową, Stanisławowem, Śniatyniem, Rokitną, Kostiuchnówką; od 11 VII 1916 r. dowództwo Brygady objął płk J. Haller. III Brygada, licząca 6000 żołnierzy pod dowództwem austriackim, walczyła nad Styrem, Stochodem i pod Kostiuchnówką. 10 VII 1917 r. legioniści I i III Brygady po odmowie złożenia przysięgi na wierność Austrii i Niemcom zostali częściowo internowani, częściowo wcieleni do armii austriackiej, a Piłsudski został osadzony w twierdzy w Magdeburgu. Dwa pułki II Brygady przebiły się 16 II 1918 r. pod Rarańczą przez front austriacko-rosyjski i połączyły się z oddziałami polskimi w Rosji. 555. Wojna polsko-radziecka w 1919-20 r. W początkach 1919 r. wojska niemieckie wycofały się z Kresów Wsch. Na ich miejsce zaczęli wkraczać od wsch. bolszewicy, zajmując Wilno, Bara-nowicze i Pińsk, a od zach. Polacy. Polska stawiała sobie za cel uzyskanie korzystnych granic i przyczynienie się do powstania wolnego, przyjaznego państwa ukraińskiego, które zabezpieczałoby 450 jej płd.-wsch. granicę. Rosja miała inne, dalekosiężne plany. Unieważniła wprawdzie rozbiory Polski i uznała jej prawo do niepodległości, jednocześnie jednak zamierzała uczynić z Polski bazę wypadową dla przyszłej rewolucji światowej. Wojna rozpoczęła się bez wypowiedzenia; l III 1919 r. oddziały Dywizji Litewsko-Białoruskiej zajęły po kilkudniowych walkach z bolszewikami Słonim; powstał front od Prypeci po Szczytno i od Skidla dalej na płn. 5 III Polacy zajęli Pińsk, 19 IV - Baranowicze i 21 IV - Wilno. Następnie 21 VIII zajęli linię Berezyny, 29 VIII - Bobrujsk, 21 IX - Połock, a 28 IX zdobyli Dyneburg i przekazali go zaprzyjaźnionej Łotwie. 8 VII Rada Najwyższa Ententy ustaliła polską granicę wsch., tzw. linię Curzona wzdłuż Bugu po Grodno, podczas gdy front przebiegał od Dyneburga Dźwiną do Prypeci i w rejonie Mohylewa dochodził do Dniestru. Rosja kilkakrotnie proponowała rozpoczęcie rokowań, ale była wówczas słaba, a sytuacja była płynna i nie było obustronnie zaufania. Rosja postanowiła zmusić siłą Polskę do rokowań i rozpoczęła wojnę. 26 IV 1920 r. Polska uznała niepodległość Ukrainy i rząd atamana S. Petlury, któremu przyrzekła pomoc wojskową. W tym dniu ruszyła polska ofensywa na Kijów, który po rozbiciu dwóch armii rosyjskich zajęto 8 V 1920 r. 5 VI rozpoczęły ofensywę wojska rosyjskie rzucając na płd. front trzy armie i grupę mozyrską -łącznie 65 300 żołnierzy pod naczelnym dowództwem A. Jegorowa. 4 VII rozpoczęło ofensywę sześć armii na płn. - 160 238 żołnierzy pod naczelnym dowództwem M. Tuchaczewskiego. Polacy zmuszeni byli do cofania się na całym froncie. W tym okresie na płn.-wsch. froncie wojska polskie liczyły ok. 72 000 żołnierzy, a rosyjskie -105 000, a na froncie płd.-wsch. - polskie ok. 60 000, a rosyjskie 66 400 żołnierzy. 12 VIII wojska rosyjskie Tuchaczewskiego podeszły do 451 linii obrony Warszawy na froncie od Lidzbarka do Dęblina, ale w trzydniowych zaciekłych walkach zostały odparte, a uderzeniem znad Wieprza - rozbite. Korpus konny Gaja i resztki rozbitej 4 Armii przeszły do Prus Wsch., a resztki pozostałych armii rosyjskich odrzucono za Niemen i po zwycięskiej bitwie 20 IX-18 X rozgromiono. Na froncie płd.- wsch. uderzeniowa Konna Armia Budionnego, odparta spod Lwowa, dotarła w walkach pod Zamość i tam 31 VIII została rozgromiona, a armie: 12 i 14 bez żadnych sukcesów zmuszone zostały do odwrotu. 18 X 1920 r. działania wojenne ustały, a 18 III 1921 r. zawarto pokój. W okresie 1919/20 r. wojsko polskie w wojnie z Rosją straciło 47 601 żołnierzy zabitych, 113 518 rannych i 90 260 zaginionych, łącznie 251 379 żołnierzy. Straty wojsk rosyjskich nie zostały ujawnione. 556. Polacy w hiszpańskiej wojnie domowej w 1936-39 r.___________________ Wojna domowa w Hiszpanii w 1936-39 r. Po buncie gen. F. Franco grupa polskich emi- grantów politycznych, zamieszkałych w Hiszpanii, sportowców-uczestników robotniczej spartakiady w Barcelonie i górników polskich z Francji wstąpiła do milicji republikańskiej i utworzyła 36-osobowy zespół ckm-ów im. J. Dąbrowskiego. Wzięła ona udział w walkach pod Talaverą, Madrytem, Brunete i Escorialem. 24 X 1936 r. utworzono z Polaków batalion im. J. Dąbrowskiego, liczący ok. 360 żołnierzy, pod dowództwem S. Ulanowskiego; wziął on udział w walkach w rejonie Madrytu, a 29 XI został włączony do XII Brygady Międzynarodowej gen. P. Lukacsa i walczył na rz. Manzanares i na froncie Majada-honda, nad rz. Jarama, a także pod Guadalajarą, uczestnicząc w zdobyciu m. Brihuega. W walkach 11-16 VI pod Huesca poniósł on do 30% strat. 452 23 VI 1937 r. batalion przeformowano w 150 brygadę, w skład której weszły bataliony: węgierski, hiszpański i II batalion polsko-hiszpańsko-- ukraińsko-żydowski, dowodzony przez J. Tkaczo-wa. W VII 1937 r. brygada, pod dowództwem J. Strzelczyka, walczyła pod Brunete i na froncie aragońskim. 8 VIII brygadę przemianowano na XIII Brygadę im. J. Dąbrowskiego, a jej kompanię im. A. Mickiewicza przekształcono w III polski batalion im. A. Mickiewicza. Brygada wzięła udział w walkach pod Saragossą, pod Fuentes del Ebro i w Górnej Aragonii, oraz w II 1938 r. w ofensywie w Estramadurze. W początkach III 1938 r. Brygada, działająca w składzie 35 Dywizji gen. K. Świerczewskiego, brała udział w ciężkich walkach na froncie aragońskim i nad rz. Ebro. 24 IX 1938 r. brygady międzynarodowe zostały zdemobilizowane, ale ich żołnierze wzięli jeszcze udział w końcowych dwóch tygod- niach walk na froncie katalońskim. 9 II 1939 r. Dąbrowszczacy jako ariergarda armii republikańskiej przekroczyli granicę Francji, gdzie zostali internowani. Z ok. 5000 Polaków biorących udział w wojnie poległo ok. 3000. 557. Inwazja radziecka na Polskę - 17 IX 1939 r. II wojna światowa w 1939—45 r. Gdy Polska bohatersko walczyła z hitlerowskimi najeźdźcami, 45 dywizji wojsk radzieckich w myśl zawartego przez ZSRR układu z Niemcami z dnia 23 VIII 1939 r., łamiąc pakt o nieagresji, przekroczyło 17 IX granicę i zajęło wschodnie tereny Polski do zatwierdzonej późniejszą umową z Niemcami linii demarkacyjnej: rz. Narwi, Bugu i Sanu, zagarniając do niewoli 181 000 żołnierzy i 12 000 oficerów. Pomimo rozkazu Naczelnego Wodza, aby nie przeciwstawiać się wkraczającym wojskom radzieckim, szereg oddziałów polskich 453 stawił zbrojny opór; straty radzieckie wyniosły 737 żołnierzy zabitych i 1262 rannych. Akcja radziecka przyspieszyła zwycięskie dla Niemców zakończenie wojny 1939 r. przez zajęcie przewidzianych polskim planem obrony rejonów koncentracji wojsk w płd.-wsch. części kraju, na przyczółku rumuńskim. Akcja ta uniemożliwiła też ewakuację tysięcy polskich żołnierzy na Węgry i do Rumunii i dalej - do polskich formacji na Zachodzie. Niemal wszystkich wziętych do niewoli oficerów polskich Rosjanie zamordowali. 558. Bitwa pod Połtawą - 8 VII 1709 r.________ Wielka wojna północna w 1700-21 r. Wojna prowadzona była przez koalicję wrogich Szwecji państw (Rosja, Dania, Saksonia, Prusy i Hanower), w celu zlikwidowania hegemonii szwedzkiej nad Bałtykiem. 12 VIII 1700 r. król szwedzki Karol XII wylądował w Danii i po szeregu zwycięstw nad koalicją postanowił rozprawić się z ostatnim przeciwnikiem - z Rosją. Ponieważ nie udało mu się przebić do Moskwy, skierował się na Ukrainę, licząc na wywołanie buntu Kozaków i obiegł Połtawę. Armia szwedzka liczyła 26 000 żołnierzy szwedzkich z kilkoma tysiącami Kozaków hetmana Mazepy i Zaporożców. Idąca na odsiecz armia rosyjska Piotra I, licząca 47 000 żołnierzy, stanęła 6 VII w warownym obozie, o 5 km od Połtawy; ciaśninę przed obozem zamknięto linią 6 redut i wysunięto prostopadle do niej linię 4 redut dla wsparcia ewentualnych działań zaczepnych. Rankiem 8 VII Karol uszykował swą armię w 4 kolumny piechoty z 4 działami, za nimi posuwało się 6 kolumn jazdy; zaatakował rosyjskie reduty i dwie z nich zdobył. Jazda szwedzka zepchnęła stojącą za redutami jazdę rosyjską i zaatakowała rosyjski obóz. W czasie wykonywa- 454 nią manewru powstało zamieszanie w szwedzkich kolumnach, skrajne kolumny na prawym skrzydle oderwały się od głównych sił i zostały rozbite przez grupę A. Mienszykowa, który w pościgu zajął obóz szwedzki. W tym czasie główne siły szwedzkie i rosyjskie stanęły naprzeciw siebie w identycznym szyku z piechotą w centrum i jazdą na skrzydłach. O godz. 9 rozpoczęła się walka ogniowa i przeważająca artyleria rosyjska zadała Szwedom ciężkie straty. O godz. 11 szyk szwedzki został przełamany i Szwedzi rzucili się do ucieczki. Stracili oni ok. 9000 zabitych, 3000 jeńców i działa. W pościgu jazda rosyjska dopadła uciekinierów nad Dnieprem, biorąc 16 000 jeńców; Karol i Mazepa z 2000 Szwedów i Kozaków uszli na terytorium tureckie. 559. Powstanie w Portugalii w 1383 r._______ Po śmierci 22 X 1383 r. króla Portugalii Ferdy- nanda I silne grupy arystokracji w wielu miejscach kraju obwołały królową księżniczkę Beatrice, żonę Jana I Kastylijskiego, a na razie rządy objęła znienawidzona przez wszystkich królowa matka - Leonora Teles. 6 XII dokonano przewrotu pała- cowego, inspirowanego przez kanclerza - Alvaro Paisa, popartego przez syna króla Pedra I -ks. Jana, mistrza zakonu Avis, oraz przez natych- miastowe powstanie narodowe skierowane przeciwko Hiszpanom, klerowi, Żydom i różnym wyzyskiwaczom. Powstanie szybko rozszerzyło się na prow. Górne Alentejo, Porto i Braga; arystokraci, kler i inni gnębiciele byli zabijani, względnie pozbawiani urzędów, m. in. śmierć poniósł biskup Lizbony - Kastylijczyk. W tym czasie mistrz zakonu Avis umiejętnym postępowaniem zjednał sobie wszystkie warstwy społeczne, okazując się dobrym administratorem i zaprowadzając porządek w kraju. W obronie praw ks. Beatrice wojska kastylijskie wtargnęły do Portugalii, docierając do Lizbony, ale po ciężkich walkach, toczo- 455 nych w okresie II-IX 1384 r., zostały odparte przez mistrza zakonu Avis. Ten sukces, jak i zwycięstwa naczelnego wodza Nuna Alvaresa Pereiry w prow. Alentejo wzbudziły w narodzie powszechny entuzjazm. Mistrz zakonu Avis w uznaniu zasług został wybrany przez Kortezy 6 IV 1385 r. królem Portugalii. Zwycięstwo, odniesione przez niego 14 VIII 1385 r. pod Aljubarrota, umocniło jego pozycję i przesądziło o pełnym sukcesie powstania. 560. Bitwa pod m. Posada - 9-12 XI 1330 r.____ Wojewoda wołoski Basarab w 1330 r. wyprawił się wraz z Bułgarami na Serbię, ale spotkało go niepowodzenie, co wykorzystał król Węgier Karol Robert i jesienią tegoż roku podjął zbrojną wy- prawę na Wołoszczyznę. Basarab proponował układy, ustępstwa terytorialne, daninę i syna na zakładnika, ale król odrzucał wszystkie propozycje, a wojska jego zajęły m. Severin, podeszły pod stolicę - Curtea de Arge§ - i spustoszyły ją. Ponieważ Basarab nie kapitulował i unikał bitwy, poprzestając na drobnych starciach, Węgrzy, wyczerpani pochodem i brakiem zaopatrzenia w zniszczonym kraju rozpoczęli odwrót. Armia węgierska w przemarszu przez góry wpadła w wąwozie koło m. Posada w zasadzkę i po czterodniowej walce - 9- 12 XI 1330 r. - została rozgromiona. Na polu bitwy pozostał kwiat szlachty węgierskiej, a sam król, ranny, zdołał w przebraniu zbiec. Zwycięstwo Basaraba ugruntowało samodzielność polityczną jego państwa. 561. Bunt na pancerniku „Kniaź Potiomkin" w 1905 r._____________________ Rewolucja w Rosji w 1905-07 r. Już od 1902 r. powstawały na okrętach Floty Czarnomorskiej grupy rewolucyjne, a w okresie 456 rewolucji w Rosji, w 1905 r. zawiązał się Komitet Rewolucyjny, przygotowujący powstanie we flocie. 27 VI 1905 r. nieoczekiwanie wybuchł bunt na pancerniku „Kniaź Potiomkin" (12 500 ton, 731 marynarzy), spowodowany surowymi represjami wobec załogi, odmawiającej spożycia obiadu przygotowanego z zepsutego mięsa. Marynarze pod wodzą bolszewika G. N. Wakulińczuka zamordowali najbardziej znienawidzonych oficerów, a pozostałych uwięzili. Do buntu przyłączył się stawiacz min nr 267; oba okręty wywiesiły czer- wone flagi i skierował się ku Odessie. W drodze ranny Wakulińczuk zmarł i na dowódcę wybrano A. N. Matiuszenkę. W Odessie trwał strajk powszechny, ale okręty nie wspomogły strajkujących i stały bezczynnie, a wyszły w morze 30 VI, gdy Admiralicja wysłała przeciwko nim eskadrę okrętów wojennych. Załogi eskadry odmówiły strzelania do buntowników, a pancernik „Georgij Pobiedonosiec" przeszedł na ich stronę, wówczas eskadra odeszła do Sewas- topola. Zbuntowane okręty wróciły do Odessy i „Georgij Pobiedonosiec" poddał się tam władzom. Pozostałe okręty skierowały się do Konstancy w Rumunii celem uzupełnienia paliwa, a gdy go tam nie dostały - udały się do Feodozji na Krymie; gdy i tam odmówiono im paliwa -wróciły do Konstancy i tam 8 VII 1905 r. skapitulowały. Załogi pozostały na emigracji, a okręty Rumunia zwróciła Rosji. Powstanie kościuszkowskie w Polsce w 1794 r. zob. 550 Powstanie listopadowe w Polsce 29 XI 1830-21 X 1831 r. zob. 551 Powstanie styczniowe w Polsce w 1863/64 r. zob. 552 457 562. Bitwa na Morzu Północnym - 23 IX 1779 r. Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Operująca przy brzegach W. Brytanii eskadra amerykańsko-francuska, składająca się z 32-dzia- łowego „Bonhomme Richard" kmdr. J. P. Jonesa, dowódcy eskadry, z 34-działowej fregaty „Alliance" kpt. P. Landaisa, francuskiej 26-działo-wej korwety „Pallas" i 12-działowego brygu „Ven-geance" natknęła się 23 IX 1779 r. na Morzu Płn., przy przylądku Flamborough, na zdążający z portów bałtyckich do Anglii konwój 41 statków z dostawami wojennymi, eskortowany przez 50-działową fregatę HMS „Seraphis" kpt. T. Pier-ceya i korwetę HMS „Countess of Scarborough". Kpt. Piercey skierował konwój na płn., pod ochronę dział zamku Scarborough, sam wraz z korwetą zagrodził drogę eskadrze Jonesa. „Seraphis" rozpoczął wymianę ognia z „Bonhomme Richard", a „Countess of Scarborough" z „Pallas". „Alliance", której kapitan był wrogo nastawiony do Jonesa, oraz „Yengeance" nie włączyły się do walki. Zaraz na początku walki na okręcie Jonesa wy- łączono 6 dział 20-funtowych, z których 3 pękły, wobec wielkiej przewagi Anglika jedyną szansą dla Jonesa stał się abordaż, do którego dążył. Salwy „Seraphisa" dziurawiły okręt i niszczyły osprzęt, Amerykanie tymczasem celowali w grot-maszt; 43 strzelców usadowionych na masztach i rejach ostrzeliwało pokład Anglika. Po pewnym czasie Jonesowi udało się podejść do burty Anglika i sczepić okręty, ale przejść na pokład nie było można z powodu silnego ognia. W trakcie walki kilkakrotnie podchodził „Alliance", bijąc z dział „omyłkowo" do okrętu Jonesa. Na obydwóch okrętach wybuchły pożary, toczyła się zażarta walka, okręt amerykański zaczął tonąć, ale nakłaniany przez załogę do poddania okrętu Jones wołał, że zwycięży lub zginie. Po czterogodzinnej walce, gdy „Seraphis" stracił grotmaszt i wybuchła amunicja, kpt. Piercey poddał się; poddała się też angielska korweta. „Bonhomme Richard" zatonął, a jego załoga przeszła na „Seraphis"; konwój uszedł. Anglicy stracili 129, a Jones - 116 zabitych i rannych. 563. Powstanie w Pradze - 5-8 V 1945 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Walczące w V 1945 r. na terenie Czechosłowacji wojska niemieckie (GA „Środek" i część GA „Austria"), liczące łącznie ok. 900 000 żołnierzy, otoczone byty z płn.wsch. i płd.wsch. wojskami radzieckimi l, 2 i 4 Frontów Ukraińskich, liczącymi 2 028 000 żołnierzy. Dowództwo radzieckie, licząc się z bliską kapitulacją Niemiec, pragnęło odciąć wojskom niemieckim drogę odwrotu do stojącej już w Karlovych Yarach 3 A USA i przygotowując natarcie zainicjowało powstanie na tyłach Niemców w Pradze. Powstanie zorganizowała Czeska Rada Narodowa, z ramienia której kierownictwo objął kpt. J. Nechansky. 5 V rozpoczęły się walki uliczne, a 7 V ruszyło natarcie radzieckie, od razu przerywając front i zmuszając Niemców do odwrotu. Powstańcy byli nieliczni i słabo uzbrojeni i nie stanowiliby dla Niemców problemu, ale niespodziewanie wspomogła ich stojąca w Pradze, świetnie wyszkolona i uzbrojona dywizja Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA) gen. A. Własowa, która Ucząc na internowanie u Amerykanów, względnie u Czechów, zdradziła Niemców. Cofające się oddziały niemieckie włączyły się do walk w mieście. W tej sytuacji Czeska Rada Narodowa nie widząc szans na sukces i pragnąc uniknąć zniszczenia miasta zawarła 8 V układ z Niemcami, gwarantując im swobodne przejście na zachód; własowcy, którzy 459 458 stracili w walkach ok. 300 zabitych i setki rannych, opuścili wówczas Pragę odchodząc do Amerykanów. 9 V oddziały radzieckie po drobnych starciach z resztkami oddziałów SS, w których straciły ok. 30 żołnierzy i l czołg, zajęły miasto. 564. Bitwa morska w zatoce Prevezy - 25 1X1536 r._____________________ Państwa chrześcijańskie, zaniepokojone wzrastającą potęgą i aktywnością floty tureckiej na Morzu Śródziemnym, zorganizowały w 1538 r. wielką wyprawę wojenną celem zniszczenia tej floty. Dowódca wyprawy - adm. A. Doria, z 80 galerami weneckimi, 36 papieskimi i 30 hiszpańskimi, z 59 000 marynarzy i żołnierzy, z 2500 działami wyruszył z Italii ku wybrzeżom greckim i nie napotykając okrętów tureckich zawinął do zatoki Preveza, naprzeciw wyspy Korfu. Tutaj 25 IX został niespodziewanie zablokowany i zaatakowany przez flotę turecką - 122 galery pod dowództwem kapudana Chajr ad-Dina, zw. Barbarossą. Flota chrześcijańska znalazła się w pułapce, a nie mając swobody manewru, stanęła przed widmem klęski; uratowała ją noc. Doria, nie podnosząc żagli, a tylko wiosłując, wyszedł w ciemnościach znienacka z zatoki i rozwinął szyk. Osłonięty z boku przez wyspę Korfu zabezpieczył front, umożliwiając swej flocie wyjście z pułapki, a na- stępnie uszedł, ścigany przez Turków. Część galer chrześcijańskich, które zostały w tyle, została zatopiona - l galera wenecka, l papieska i kilkanaście małych jednostek. Bitwa ta utrwaliła panowanie Turcji na Morzu Śródziemnym aż do czasu bitwy pod Lepanto w 1571 r. 565. Bitwa pod Prlnceton - 3 l 1777 r._______ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Nocą 30 XII 1770 r. G. Washington ponownie przeprawił się przez rz. Delaware i wzmocniony milicją z New Jersey i Pensylwanii ruszył z 5000 ludzi ku osadzie Trenton. W tym czasie gen. Ch. Cornwallis z zebranymi pospiesznie z garnizonów 6000 żołnierzy szedł także ku Trenton i napotkawszy Amerykanów osaczył ich w pobliżu tej osady, w widłach rz. Delaware i strumienia Assapink. W nocy na 3 I Washington pozostawiwszy w obozie ok. 400 ludzi, aby podsycali ogniska, cicho przeszedł strumień, ominął oddziały Cornwallisa i poszedł na Princeton, gdzie stary dwa pułki straży tylnej pod dowództwem płk. Chaz Mawhooda; wychodziły one właśnie do Trenton i pierwszy pułk natknął się na Ameryka- nów. W 15-minutowej walce Brytyjczycy zostali rozbici, część uciekła, część poddała się. Wkrótce nadszedł drugi pułk, który także po 30 minutach walki podzielił los pierwszego. Straty brytyjskie - 28 zabitych, 58 rannych i 187 jeńców, a straty amerykańskie - 40 zabitych i rannych. 566. Bitwa o Prizren - 17-22 IV 1881 r. Gdy w 1878 r. na Kongresie Berlińskim dyskutowano nad terytorialnymi ustępstwami Turcji, m. in. kosztem Albanii - patrioci albańscy utworzyli 10 VI 1878 r. w Prizren tzw. Ligę Prizreńską dla obrony integralności i uzyskania autonomii Albanii; zorganizowano oddziały zbrojne. W 1881 r. Turcja, gdy zawiodły ją próby wyzyskania Ligi dla swoich celów, postanowiła ją zlikwidować i w tym celu wysłała 12- tysięczną armię Derwisza Paszy. Liga wystawiła dla obrony Prizren 6000 żołnierzy, z tego 4000 pod dowództwem Mica Sokoli w m. Śtimilka (Śtimlje), 46 km na płn. wsch. od Prizren, na skrzyżowaniu dróg ze Skopje i Priśtiny, a 2000 żołnierzy pod dowództwem Sulejmana Bokśi w Slivovie, nad rzeczką Mosta, dopływem Sitnicy, 5 km na wsch. od Śtimilki, na drodze, po której szła armia turecka. Bitwa o Slivovo rozpoczęła się 17 IV 1881 r. i po czterodniowej walce Turcy 20 IV zdobyli miasto 460 461 szturmem. Albańczycy wycofali się do Śtimilki, gdzie rozegrała się druga, pięciogodzinna bitwa. Albańczycy zmuszeni zostali do odwrotu i Turcy, po dwóch dalszych, mniejszych starciach wkroczyli 22 IV do Prizren, co oznaczało upadek Ligi. W obydwóch bitwach Albańczycy stracili 800, a Turcy ok. 1800 zabitych i rannych. 567. Bitwa pod Puebla - 5 V 1862 r.________ Interwencja francuska w Meksyku w 1861-67 r. Bankructwo finansowe Meksyku w 1861 r. spowodowało zbrojną interwencję Anglii, Francji i Hiszpanii. Gdy Napoleon III zaofiarował tron Meksyku arcyks. austriackiemu Maksymilianowi -Anglia i Hiszpania wycofały swe wojska, natomiast Francuzi pozostali, aby wprowadzić Maksymiliana na tron i ugruntować swe wpływy. W IV 1862 r. wylądowała w Vera Cruz armia francuska gen. F, de Lorence'a - 5400 żołnierzy -i w drodze do stolicy dotarła do umocnionego m. Puebla, obsadzonego przez 6000 żołnierzy meksykańskich pod dowództwem gen. I. Zarago-zy. Francuzi, lekceważąc indiańskie wojsko, za- atakowali pozycje meksykańskie usytuowane na stromych zboczach Cerro de Guadalupa. Szturm został odparty, odparte też zostały dwa następne, a gdy Francuzów zaatakowała meksykańska kawaleria - zmuszeni byli wycofać się w kierunku wybrzeża, do m. Orizaba. Straty francuskie - 476, a meksykańskie - 215 zabitych i rannych. 568. Zdobycie fortecy Puerto Cabello - 8 XI 1823 r.__________________ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Po kapitulacji 6 VIII 1823 r. wojsk hiszpańskich w Maracaibo ostatnim punktem oporu Hiszpa- nów została nadmorska twierdza - Puerto Cabel- lo, obsadzona przez ok. 400 żołnierzy pod do- wództwem gen. J. M. Isla. Republikański gen. J. A. Paez wyruszył z Maracaibo bezpośrednio po jego zdobyciu i obiegł twierdzę Puerto Cabello, która broniła się mężnie, pomimo utraty pa- nującego nad miastem fortu Mirador de Solono, zdobytego już 17 X 1823 r. przez Paeza. 8 XI oblegający bombardowali miasto przez cały dzień, do godz. 20, a gdy w nocy załoga odpoczywała - została zaskoczona przez nagły atak batalionu piechoty i 150 jeźdźców, łącznie ok. 1000 żołnierzy. Gdy republikanie sforsowali wał i wdarli się do miasta - silna cytadela San Felipe zaprzestała ognia. Przed kapitulacją Hiszpanie spalili stojącą w porcie fregatę „Bayle". W dwa dni później poddał się ostatni fort z walecznym obrońcą twierdzy - gen. J. M. Isla. Hiszpanie stracili 100 zabitych i 284 jeńców, w tym 2 generałów, a republikanie - 5 zabitych i 22 rannych. Jeńcy odesłani zostali na Kubę. 569. Zdobycie m. Puerto Limon - 11 IV 1948 r. Rewolta w Kostaryce w 1948 r. Wygranie wyborów i utworzenie rządu przez prokomunistyczną partię „Vanguardia" (Awangarda) spowodowało wybuch buntu wojskowego z przedstawicielem sfer prawicowych - gen. Jose Figueres Ferrerem na czele. Bunt wybuchł 10 III 1948 r., a 10 IV rebelianci rozpoczęli ofensywę na dwa ważne miasta: Puerto Limon na wybrzeżu Mosąuito i drugie co do wielkości miasto - Cartago. Oddział komandosów pod dowództwem mjr. Horacio Ornesa poszedł na płn., ku granicy, przy wybrzeżu skręcił na płd. i bezskutecznie bombardowany przez lotnictwo rządowe - wtargnął 11 IV do m. Puerto Limon, które po krótkotrwałych walkach opanował kosztem 2 zabitych, a następnie odparł atak wojsk rządowych w pobliżu miasteczka Main. 463 462 Powstanie J. I. Pugaczowa w Rosji w 1773 r. zob. 591 570. Bitwa morska przy Punta Gruesa - 22 V 1879 r._____________________ Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1879-83 r. Chilijskie okręty wojenne - korweta "Esmeralda" i szkuner „Virgen de Covadonga" (500 t, dowo- dzony przez kpt. C. Condella), blokujące peru- wiański port Iquique, zostały 21 V 1879 r. niespodziewanie zaatakowane przez okręty peruwiańskie - pancernik „Huascar" i fregatę „Inde-pendencia" (2400 t, kpt. J. Moore). Pancernik i korweta związały się walką, a szkuner zaczął uciekać wzdłuż brzegu na płd., ścigany przez fregatę. 22 V „Independencia" dogoniła „Cova-dongę" przy Punta Gruesa, ok. 50 km od Iquique i rozpoczęła się wymiana ognia, ale w ferworze walki fregata zanadto zbliżyła się do brzegu i wpadła na podwodne skały. Aby statek nie dostał się w ręce Chilijczyków, załoga podpaliła go i pod ogniem dział „Covandongi" ewakuowała się na wybrzeże. Szkuner, mocno uszkodzony, uszedł do Antofagasta. 571. Odbicie m. Ouang Tri - 12 IX 1972 r._____ Wojna wietnamska w 1957-75 r. 30 III 1972 r. ruszyła z linii demarkacyjnej w Wietnamie silna ofensywa sił wyzwoleńczych -ok. 40 000 żołnierzy, która po ciężkich walkach z wojskami sajgońskimi doprowadziła do opanowania prowincji Quang Tri wraz ze stolicą, zdobytą l V; ofensywa została zahamowana w rejonie m. Hue. W nocy z 24 na 25 V po ciężkim bom- bardowaniu lotniczym wojska sajgońskie dokonały desantu na płn. od m. Ouang Tri, a jednocześnie z płd. uderzyły 2 dywizje - 20 000 żołnierzy. Od 6 VII rozpoczęły się walki uliczne w Quang Tri; 6000 spadochroniarzy stopniowo, w zażartych walkach, przy bezustannym bombardowaniu przez lotnictwo USA opanowywało miasto. 17 VII siły wyzwoleńcze broniły się już tylko w starej, wzmocnionej bunkrami cytadeli. 12 IX spado- chroniarze zdobyli szturmem cytadelę, oswoba- dzając Quang Tri. 572. Ostrzeliwanie wysp Ouemoy i Matsu w 1954-78 r._______ Położone przy brzegach chińskiej prow. Fukien dwie wyspy: Óuemoy - 150 km2 i 56 000 mieszkańców, odległa ok. 15 km od portowego miasta ChRL - Amoy i Matsu - 30 km2 z 16 000 mieszkańców leżąca w pobliżu portu ChRL - Fuczou, pozostały od czasów wojny domowej we władaniu Kuomintangu i zostały z pomocą Amerykanów potężnie ufortyfikowane i obsadzone garnizonami: Matsu - 15 000 i Quemoy - 65 000 żołnierzy. Tajwan, uznany przez USA za ważny punkt strategiczny na Pacyfiku, zwany „niezatapialnym lotniskowcem", objęty został od l VII 1950 r. parasolem ochronnym USA, a jego siły zbrojne zostały potężnie rozbudowane. Organizowały one rajdy dywersyjne na kontynent, a w okresie wojny koreańskiej blokowały wybrzeża Chin zatrzymując ok. 500 statków handlowych. Gdy ChRL, planując zajęcie Ouemoy i Matsu, zaczęła je od 3 IX 1954 r. ostrzeliwać - wyspy odpowiedziały ogniem. Wymianę ognia prowadzono w zależności od stanu stosunków ChRL-USA, w okresach: 3 IX 1954 r. - III 1955 r., 23 VIII - 6 X 1958 r., 20 X 1958 r. - 31 XII 1978 r. (z przerwami w dni parzyste), traktując ostrzał początkowo jako przygotowanie do desantu, a w końcowym okresie jako akcję represyjną. Po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych ChRL-USA - l I 1979 r. - wymiana ognia ustała, a ChRL, zdając sobie 465 464 sprawę z nierealności planów zbrojnego odzyskania wysp, przestawiła swą politykę na koncepcję pokojowego rozwiązania tego problemu, inicjując rokowania. 573. Bitwa pod Racanqua - 2 X 1814 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. W okresie 1813/14 r. toczyły się walki między wojskami hiszpańskimi z Peru, wspomaganymi przez chilijskich rojalistów, a powstańcami -patriotami chilijskimi. Gdy do opanowanego przez patriotów Santiago zbliżał się hiszpański brygadier M. L. Osorio z 5- tysięczną armią -chilijski płk. B, 0'Higgins zebrał ok. 5000 żołnierzy i sformował 3 oddziały: prezydenta J. Carrery - 1800 żołnierzy, jego brata, gen. J. Carrery -2100 żołnierzy, sobie pozostawił 1100 żołnierzy i z nimi zajął i umocnił pozycję w m. Racanąua -85 km na płd. od Santiago, na osi marszu brygady Osorio. l X Hiszpanie nadeszli i zaatakowali pozycje patriotów, ale zostali odparci. Mimo ustawicznych ataków Hiszpanie nie osiągali suk- cesów, ale po 32 godzinach walki patriotom za- brakło amunicji i drugiego dnia po południu nieprzyjaciel wdarł się do okopów. O'Higgins z 300 jeźdźcami zdołał przebić się i ujść do San- tiago, aby bronić stolicy. W trakcie walki generał J. Carrera stał ze swym oddziałem w pobliżu, ale będąc przeciwnikiem politycznym O'Higginsa nie przyszedł mu z pomocą. Hiszpanie zajęli stolicę, prezydent J. Carrera uciekł do Argentyny; pano- wanie junty powstańczej zakończyło się klęską. 574. Zdobycie m. Rachowa - 21 XI 1877 r.____ Wojna rosyjsko-turecka w 1877/78 r. Aby zabezpieczyć się przed ewentualnym nadejściem odsieczy dla oblężonej Plewny od strony 466 Sofii i Widynia rosyjski gen. J. W. Hurko z oddziałem 32 000 żołnierzy posunął się na zachód od Plewny, przy czym brygada rumuńska, licząca 3000 żołnierzy zajęła po 13-dniowych walkach umocnioną miejscowość Rachowa, której broniło ok. 1000 żołnierzy tureckich. Zagrożeni obejściem Turcy wykorzystali gęstą mgłę i 21 XI wycofali się w kierunku Łom- Palanki i Widynia. W operacji tej odznaczył się oddział kilkuset rumuńskich piechurów, broniąc mostu na rz. Ogasto podczas przebijania się Turków do Widynia. 575. Bitwa po Racławicami - 4 IV 1794 r._____ Powstanie kościuszkowskie w Polsce w 1794 r. Na wojsko polskie T. Kościuszki - 6100 żołnierzy, zgrupowanych 3 IV 1794 r. w Koniuszy - szły z płn. wsch. i ze wsch. trzy kolumny rosyjskie: gen. A. P. Tormasowa, N. M. Rachmanowa i A. K. Denisowa. Tormasow połączył się w Skalbmierzu z Rachmanowem i z siłami ok. 6000 żołnierzy zagrodził pod Racławicami, na Wzgórzach Kościejowskich drogę idącemu na Warszawę Kościuszce. Od płd. wsch. szedł pospiesznym marszem na okrążenie Denisow z 3000 żołnierzy. Kościuszko natknąwszy się na Tormasowa zatrzymał się i uszykował swe siły. 4 IV o godz. 13 Tbrmasow zaatakował. Ataki rosyjskiej jazdy na polskie lewe skrzydło i piechoty na centrum zostały odparte, wówczas Tormasow, licząc na włączenie się do walki od płd. Denisowa, przerzucił większość swych sił do ataku na polskie lewe skrzydło. Wykorzystał to natychmiast Kościuszko, sformował grupę szturmową z 320 kosynierów i czterech kompanii wojska i poprowadził ją do ataku na centrum rosyjskie. Rosjanie zostali rozgromieni i ze stratą ok. 1000 ludzi i 11 armat uszli na wsch.; cofnął się także Denisow, ale i Kościuszko musiał przerwać swój marsz. Straty Polaków - ok. 200 ludzi. 467 576. Powstanie w górach Radfan, w protektoracie Adenu, w 1963 r. Góry Radfan, położone na granicy z Jemenem, 100 km na płn. od Adenu, stary się kryjówką pierwszych partyzantów, walczących o wyzwolenie Jemenu Płd. (protektorat Aden) spod brytyjskiego panowania. Partyzantami, oprócz ludzi przesz- kolonych w Kairze, byli także członkowie górskich plemion z emiratu Dahla, zbuntowanych przeciwko mianowanemu przez Brytyjczyków emirowi. 14 X 1963 r. w starciu z żołnierzami brytyjskimi padł pierwszy partyzant; był to początek walki wyzwoleńczej. Powstańcy opanowali drogę Aden-Sana w rejonie m. Dahli, atakowali posterunki brytyjskie, prowadzili akcje sabotażowe; wspomagał ich Jemen Płn. 3/4 V 1964 r. Brytyjczycy przerzucili na pogranicze 600 żołnierzy, a 22 V - jeszcze 700. Po walkach z udziałem lotnictwa wyparli oni powstańców z miasta w góry. Brytyjskie lotnictwo bombardowało je-meńskie przygraniczne miasto Harib, przez które szło zaopatrzenie dla powstańców. W tym samym czasie rozpoczęły się demonstracje ludności w Adenie pod hasłem niepodległości, organizowane przez prokomunistyczny Front Wyzwolenia Narodowego (NLF). Mnożyły się starcia, zamachy na brytyjskich żołnierzy i urzędników, padali zabici i ranni, wprowadzono stan oblężenia. Walki w górach i demonstracje w miastach trwały ustawicznie, przeradzając się w rewolucję ludową. 20 VI 1967 r. zbuntowały się oddziały tubylcze w emiracie Szejch-Osman. Bunt przerzucił się na Aden, gdzie w dzielnicy Krater rozgorzały zacięte walki. Bunt stłumiono dopiero 3 VII. Tymczasem w Federacji Płd. Arabii, do której obok 15 emiratów należał Aden, NLF obalił władze w 12 państewkach aresztując emirów. Pod wrażeniem tych wypadków i pod presją opinii światowej Brytyjczycy rozpoczęli 26 VIII 468 1967 r. ewakuację wojsk, a 30 XI proklamowana została niepodległość Jemenu Płd. Potyczka pod Rajagoo w Korei - VI 1934 r. zob. 349 577. Bitwa morska fregat „Ralaigh" - „Druid" - 41X1777 r.______________________ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Amerykańska kaperska fregata „Ralaigh" (32 działa), dowodzona przez kpt. J. Barry'ego została zauważona 4 IX 1777 r., w dwa dni po opuszczeniu Bostonu, przez eskortujące konwój brytyjski 3 okręty wojenne - dwupokładową fregatę „Druid" (50 dział) i korwety „Camel" i „Weazle" (po 22 działa). „Camel" pozostał przy konwoju, a „Druid" i „Weazle" ruszyły w pościg za fregatą „Ralaigh". Słaby wiatr nie pozwolił ujść amerykańskiej fregacie i mocniej ożaglowana fregata „Druid" po 60 godzinach pościgu zbliżyła się do niej i otworzyła ogień. Gdy pierwsza potężna salwa ścięła maszt amerykańskiego okrętu, a druga uderzyła w burtę - kpt. Barry skierował swój okręt ku brzegowi i osadził go na mieliźnie w pobliżu zatoki Penobsct, w stanie Maine. Załoga na rozkaz kapitana podpaliła okręt i uszła na brzeg, ale z pośpiechu, niedbalstwa czy też przez sabotaż wzniecono zbyt słaby ogień i Anglicy zdołali go ugasić. „Ralaigh" został ściągnięty z mielizny, wyremontowany i włączony do floty brytyjskiej. 578. Kapitulacja zamku Randon - 14 VII 1380 r. W ramach akcji jednoczenia monarchii francuskiej król Karol V wysłał armię ze słynnym wodzem Bertrandem du Guesclin w celu opanowania Bretanii. Ludność Bretanii, obawiając się wysokich obciążeń finansowych obowiązujących 469 we Francji, szykowała się do obrony ojczyzny; rycerze umacniali swe zamki, Bretończycy służący w armii królewskiej opuszczali szeregi spiesząc do kraju. Du Guesclin, sam będąc Bretończykiem, niechętny był wyprawie, ale uznając słuszność królewskiej idei - wyruszył na południe. Tutaj, w działaniach wojennych, przy obleganiu jednego z zamków rycerskich - zamku Randon - zmarł nagle 13 VII 1380 r. W dzień po jego śmierci -14 VII - załoga zamku czcząc pamięć swojego słynnego rodaka skapitulowała, składając klucze od bramy zamkowej przy zwłokach zmarłego wodza. Potyczka pod oazą Ras EI-Hamam w Libii -24 VI 1915 r. zob. 402 579. Bitwa pod Rawenną - 11 IV 1512 r.______ Wojny włoskie w 1491-1559 r. W wojnie 1510-39 r. król francuski Ludwik XII, sprzymierzony z cesarzem niemieckim Maksymilianem I, wystąpił przeciw Lidze św. (papież, Hiszpania, Wenecja i Anglia), wkrótce jednak chwiejny cesarz Maksymilian przeszedł na stronę Ligi i Francuzi pozostali sami; mieli jednak znakomitego wodza - Gastona de Foix, który walcząc w Italii wykazał wielki talent strategiczny i energię. 9 IV Francuzi podeszli pod Rawennę i zażądali od dowodzącego załogą Fabrizio Co-lonny poddania miasta, a gdy spotkali się z odmową - zaczęli przygotowywać się do natarcia. Idąca na odsiecz armia papiesko-hiszpańska, dowodzona przez wicekróla Neapolu - Raniona de Cardon, zatrzymała się między rzekami Ronca i Montone, gotując się do bitwy. 11 IV Gaston de Foix rozpoczął działania ostrza- łem stanowisk obronnych miasta; rozsądnie roz- lokowana artyleria zaczęła dziesiątkować piechotę hiszpańską na szańcach, zadając jej ciężkie straty, wzniecając popłoch i wywołując ucieczkę żołnierzy. F. Colonna pomimo wielkich wysiłków nie zdołał opanować sytuacji. Następnie Gaston de Fok zwrócił się przeciwko armii wicekróla. Stawiała ona twardy opór, ale Gaston de Foix osobiście poprowadził szarżę, która opór ten złamała, przypłacił jednak to zwycięstwo swoim życiem; wojska wicekróla wycofały się w nieładzie. F. Colonna dostał się do niewoli, a ks. d'Este, który objął dowództwo armii francuskiej, uwolnił go za okupem. W tej krwawej bitwie, w której brało udział ok. 20 000 żołnierzy, decydującą rolę odegrała umiejętnie użyta artyleria. 580. Powstanie w Razlovcu, w Macedonii, w 1876 r.______________________ W maju 1876 r. wybuchło antytureckie chłopskie powstanie w Macedonii, w rejonie górnego i śred- niego biegu rz. Bregalnicy, obejmując obszar ok. 5000 km2, z górami Maleśeva, Osogoyja i Pliaćko-vica, położony ok. 55 km na płn. od Salonik. Po przeprowadzeniu krótkiej agitacji przez patriotów utworzono z uzbrojonych chłopów dwie czety powstańcze pod dowództwem Dimitra Pop Georgieva - nauczyciela z m. Razlovec. Powstańcy spalili w Razkwcu urząd skarbowy, w którym znajdowały się ich dokumenty zadłużenia, oraz stoczyli kilka potyczek z żandarmami i żołnierzami; próby rozszerzenia powstania na sąsiednie tereny nie powiodły się. Słaba organizacja, niedostateczne uzbrojenie powstańców, brak inicjatywy oraz brak poparcia społecznego spowodowały szybki upadek powstania; przybyłe z Salonik wojsko tureckie krwawo zdławiło powstanie w ciągu miesiąca. Rewolucja lipcowa w Paryżu -27- 29 VII 1830 r. zob. 524 471 470 Rewolucja lutowa w Paryżu - 22-25 II 1848 r. zob. 525 Rewolucja październikowa w Rosji w 1917 r. zob. 594 Rewolucja 1905-07 r. w Królestwie Polskim zob. 553 Rewolucja w Rosji w 1905-07 r. zob. 593 581. Bitwa nad rz. Parana, przy ujściu rz. Riachuelo - 11 VI 1865 r. Wojna Brazylii, Argentyny i Urugwaju z Paragwajem w 1864-70 r. Flota brazylijska - 9 kanonierek z 59 działami i 2297 żołnierzami - weszła na rzekę Parane, odbiła zajęte uprzednio przez Paragwajczyków m. Corrientes i stanęła przy Tres Bocas, naprzeciwko ujścia rz. Riachuelo. Paragwajczycy dla odcięcia okrętom odwrotu ustawili na brzegu 22 działa i rozstawili strzelców, a same okręty postanowili zdobyć abordażem. 11 VI wypłynęło niespodziewanie z Tres Bocas 9 paragwajskich kanonierek z 30 działami i 1000 żołnierzy, holujących 6 „bata" - tratw z działami i obsługą; strzelając bezustannie dążyły do abordażu. Okręty brazylijskie odpowiedziały ogniem, a ich okręt flagowy od razu staranował okręty paragwajskie i dwa ciężko uszkodził. W zażartej walce l okręt brazylijski zatopiony został po opanowaniu go abordażem, a l zatopiła artyleria nadbrzeżna, ale wszystkie „hata" zostały staranowane i zatopione, a pozostałe okręty paragwajskie zmuszone zostały do ucieczki, w trakcie której zatopiony został jeszcze jeden ich okręt. 582. Bitwa pod Rincon - 24 IX 1825 r. Wojna o niepodległość Urugwaju w 1825-28 r. Brazylia zaanektowała Urugwaj w 1820 r., a 19 IV 1825 r. wylądował w Urugwaju, pod Montevideo, przebywający na emigracji w Buenos Aires urugwajski patriota płk. J. A. Lavalleja z oddziałem 33 towarzyszy. Zdołał on przeciągnąć na swoją stronę dowódcę pułku kawalerii urugwajskiej w służbie Brazylii - płk. F. Riverę i razem rozpoczęli walkę z Brazylią o wolność Urugwaju. Prowadzili działania partyzanckie, rozbijali drobne rozrzucone garnizony brazylijskie. Wkrótce opanowali cały kraj i 20 VIII 1825 r. ogłosili niepodległość Urugwaju. 24 IX 1825 r. pod Rincon, przy ujściu rz. Rio Negro, dwa pułki jazdy brazylijskiej usiłowały otoczyć i wziąć do niewoli oddział 250 żołnierzy płk. Rivery. W zawziętej walce Brazylijczycy zostali pobici, tracąc ok. 100 zabitych i ok. 300 jeńców. 583. Oblężenie m. Rjyas - 22 111-1 V 1857 r. Interwencja państw środkowoamerykańskich w Nikaragui w 1856/57 r. Honduras, Gwatemala, Salwador i Kostaryka wystąpiły zbrojnie przeciwko prezydentowi Nikaragui - W. Walkerowi, amerykańskiemu awanturnikowi. Sprzymierzone wojska - 3000 żołnierzy pod dowództwem gen. J. J. Mory po zdobyciu stolicy Nikaragui - Granady i położonego na drodze do oceanu m. San Jorge obiegły m. Rivas, gdzie zamknął się prezydent Walker. Obroną miasta dowodził gen. K. F. Henningsen, mający 900 żołnierzy. Spalił on przedmieścia, aby nie dawały osłony, zbudował system barykad, założył wytwórnię prochu. Pierwszy atak sprzymierzonych 22 III 1857 r. został odparty ze stratą ok. 200 zabitych i rannych, ale w drugim - 27 III - gen. 473 472 F. Xatruch zdobył przedmieście La Puebla, zamykając pierścień okrążenia. Oczekiwane przez Walkera posiłki - 300 ludzi - zostały przez Kos- tarykańczyków odparte i internowane przez An- glików. W mieście wkrótce zapanował głód. 11 IV nastąpił generalny szturm sprzymierzonych, odparty po 4 godzinach walki, po czym sprzymierzeni postanowili wziąć miasto głodem. Gdy pozostało zaledwie 204 obrońców zdolnych do walki - Walker wszczął rokowania; l V 1857 r. skapitulował i wraz z 16 oficerami odjechał ame- rykańskim okrętem wojennym do USA. 584. Bitwa pod Rivoli - 14 11797 r._________ Kampania włoska Bonapartego w 1796-97 r. Napoleon oblegał twierdzę Mantuę dywizją gen. J. P. Seruriera, liczącą 8500 żołnierzy, a osłaniali go gen. J. Lannes, z 2800 żołnierzami, stojący w Ferrarze, gen. F. P. Ch. Augereau, z 10 500 żołnierzami, w rejonie Legnago, gen. A. Massena, z 9000 - pod Weroną, gen. B. Joubert, z 10 300 żołnierzami - pod La Corona i gen. L. E. Rey, z 4300 żołnierzami - pod Salo. Łącznie Bonaparte posiadał 45 400 żołnierzy. Austriacki gen. J. B. Alvinczy szedł na odsiecz twierdzy trzema kolumnami; sam z 35 000 żołnierzy w środku, na La Coronę, z lewej gen. J. Provera z 10 000 żołnierzy na Legnano i z prawej gen. A. Bajalich z 5000 żołnierzy na Weronę. 12 I Massena pobił Bajalicha pod Weroną. AMnczy natarł na Jou- berta, ale ten, wzmocniony przez Bonapartego dwiema dywizjami, zatrzymał 14 I Austriaków pod Rivoli, otoczył i zniszczył nad jeż. Garda ich prawe skrzydło i spowodował ich odwrót na północ. Alvinczy próbował jeszcze oporu 15 I pod La Corona, ale został ponownie pobity i wycofał się. Gen. Provera dotarł pod Mantuę, ale został tam otoczony i 16 I skapitulował. Straty austriackie - ok. 6000 zabitych i rannych i 16 000 jeńców. 585. Walki Momcziła z Bizantyjczykami i Turkami w Rodopach w 1344/45 r. Momcził, sławny przywódca jednego z bułgarskich rozbójniczych oddziałów, przeszedł w 1344 r. na służbę Aleksego Apokaukosa, ojczyma i opiekuna nieletniego cesarza Jana V Paleologa, jednak w dalszym ciągu na własną rękę i wbrew interesom państwa toczył walki z Turkami, m. in. zniszczył część floty Umur Paszy, seldżuckiego emira Aydinu. Cesarz Jan VI Kantakuzen, który w międzyczasie doszedł do władzy, mianował go namiestnikiem prow. Rodopów, ale Momcził rozbójniczy! nadal, rozbił wysłaną przeciwko niemu przez Kantakuzena armię w bitwie pod Masinopolem (Komotini) i utworzył samodzielne państewko w Płd. Rodopach, ze stolicą w Ksanthi nad Morzem Egejskim. Kantakuzen po opanowaniu Tracji sprzymierzył się z Turkami i wraz z nimi wyruszył z liczną armią przeciwko Mom-cziłowi, który - za słaby, aby móc stawić opór -uszedł ku wybrzeżu i dotarł do twierdzy Periteo-rion, zamierzając bronić się w jej murach. Mieszkańcy nie wpuścili go jednak do twierdzy, woleli czekać rezultatu bitwy, zgodzili się jedynie na przyjęcie 50 żołnierzy. 7 VII 1345 r. ścigające Momcziła wojska bizantyjskie i tureckie podeszły pod twierdzę i otoczyły 4000 jeźdźców Momcziła półkolem, przypierając ich do murów i zasypując gradem strzał. Po zaciekłej walce walczący pieszo z powodu tłoku żołnierze Momcziła zostali pokonani, padł Momcził, a ocalała garstka jego żołnierzy złożyła broń. 586. Zajęcie oaz Roghdalin, Menshia i Gamil - 15-18 VIII 1912 r._________________ Wojna włosko-turecka w 1911/12 r. Po zajęciu przez wojska włoskie Zuary Turcy i Arabowie wycofali się na ok. 10 km w głąb 475 474 kraju. Dowódca wojsk włoskich w Zuara - gen. V. Gariani postanowił przerwać szlak, którym szła kontrabanda broni dla Turków i Arabów z Tunezji. W tym celu wysłał 15 VIII dywizję gen. O. Lequio z poleceniem obsadzenia wzniesienia Sidi es- Samad, położonego 8 km na płd. od Zuary i panującego nad wielką drogą karawanową i dojściami do pobliskich oaz - Menshia, Roghdalin i Gamil. Włosi w krótkiej utarczce zepchnęli słabe siły nieprzyjaciela ze wzniesienia i umocnili się na nim, wkrótce też zostali zaatakowani przez kilka tysięcy Turków i Arabów, wspartych ogniem artylerii, starających się obejść włoskie pozycje i odciąć Włochów od Zuary. Po całodziennej walce ataki zostały odparte. Turcy i Arabowie zostali do odwrotu i do opuszczenia oazy Menshia. 18 VIII patrol włoski stwierdził, że opuszczone zostały także oazy Roghdalin i Gamil. Straty włoskie wyniosły 6 zabitych i 98 rannych. 587. Szarża pod Rokltną - 13 VI 1915 r.______ I wojna światowa w 1914—18 r. Silnie umocnione pozycje rosyjskie na granicy Besarabii, nad Prutem, przy wsi Rokitna w rejo- nie Rarańczy, uniemożliwiały austriackiej armii gen. K. Pflanzera przejście do działań zaczep- nych. Piechota austriacka oraz pułki II Brygady Legionów polskich bezskutecznie próbowały sforsować ten odcinek frontu. Wówczas 13 VI 1915 r. otrzymał rozkaz do szarży 2 szwadron ułanów II Brygady Legionów. Szwadron, dowodzony przez rtm. Z. Dunin-Wąsowicza, pognał przez pole i ok. 3 km od linii okopów rozwinął się. W huraganowym ogniu rosyjskiej piechoty dopadli okopów i przebyli 4 ich rzędy. W bohaterskiej tej akcji poległo 15 ułanów, w tym 3 oficerów: Z. Dunin-Wąsowicz, por. R. Prawdzic-Włodek i por. J. Topór-Kisielnicki. Wielu ułanów 476 było rannych. W nocy Rosjanie opuścili okopy i bez strzału wycofali się w głąb Besarabii. 588. Bitwa pod Rollca - 17 VIII 1808 r._______ Wojny napoleońskie - kampanie na Płw. Iberyjskim w 1807-13 r. Napoleon, kierując się wymogami walki z Anglią, zajął w 1807 r. Portugalię; w Lizbonie stanął gen. A. Junot, z 10 000 żołnierzy, l VIII 1808 r. wylą- dował w Portugalii, między Porto a Lizboną, 10- tysięczny angielski korpus gen. A. Wellesleya, a następnie 8 VIII - 5000 żołnierzy gen. J. P. Spencera. Całość - 15 000 żołnierzy ruszyła 8 VIII brzegiem morza na Lizbonę, a 5-tysięczna powstańcza armia portugalska poszła drogami śródlądowymi. Gen. Junot, dowiedziawszy się o wylądowaniu Anglików i ich marszu wysłał naprzeciw nich dywizję gen. A. L. J. D'Laborde -3000 żołnierzy. Starł się on 16 VIII z angielską strażą przednią pod Obidos i zaczął się cofać, szukając dogodnej pozycji do bitwy. Zatrzymał się w końcu na piaszczystej równinie Rolica, poprzecinanej zakrzewionymi jarami. Francuska tyraliera powitała 17 VIII Anglików silnym ogniem, a piechota zaatakowała na bagnety. Po czterogodzinnej zaciętej walce i trzech szturmach Anglików, Francuzi wycofali się ze stratą ok. 600 zabitych i rannych. Straty Anglików - ok. 500 żołnierzy. 589. Bitwa pod Rorke's Drift - 23 l 1879 r._____ Agresja angielska na państwo Zulusów w 1879 r. Armia Zulusów po zwycięstwie nad Anglikami 22 I 1879 r. pod Isandlwana ruszyła dwiema kolumnami, liczącymi łącznie ok. 9000 wojowników, na obóz angielski w Rorke's Drift. Obozu, w którym znajdował się magazyny z zaopatrzę- 477 ••m niem i szpital, strzegł oddział 80 żołnierzy pod dowództwem por. J. R. M. Charda i por. G. Bromheada. W szpitalu znajdowało się ok. 40 chorych żołnierzy. Por. Chard, dowiedziawszy się od zbiegów o klęsce pod Isandlwana, pospiesznie przygotował się do obrony, a ponieważ jego szczupłe siły nie starczały na obsadzenie rozległych szańców - zbudował małą redutę w środku obozu, obejmującą zabudowania. 23 I o godz. 17 pojawił się oddział ok. 600 Zulu-sów i zaatakował obóz, został jednak silnym ogniem powstrzymany i rozproszony. Pod wieczór nadciągnęły główne siły Zulusów, zajęły stanowiska na łańcuchu pagórków i z odległości ok. 100 m rozpoczęły silny ostrzał obozu. Jeden z oddziałów Zulusów podkradł się buszem na lewym skrzydle pod obóz i nagłym atakiem zajął obwałowanie zewnętrzne, ale atak na „redutę" został odparty. W trakcie walki Zulusi podpalili szpital, ale większość pacjentów zdołano uratować. Przez całą noc toczyła się walka, Zulusi sześciokrotnie wdzierali się w pozycje angielskie i wypierani byli w walce wręcz. 24 I o godz. 4 Zulusi wycofali się, pojawili się jeszcze raz o godz. 8, ale ujrzawszy zbliżającą się kolumnę wojska - odeszli. Straty angielskie - 17 zabitych i 10 rannych, straty Zulusów - ok. 370 zabitych; rannych Zulusi zabrali. 590. Bitwa pod Rosettą - 21 III 1807 r._______ Wojna angielsko-turecka w 1807-09 r. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej w 1806-12 r. W. Brytania włączyła się w 1807 r. do niej, pragnąc oderwać Turcję od sojuszu z Francją. W. Brytania zorganizowała w okresie 19 II-2 III 1807 r. ekspedycję zbrojną na Konstantynopol, a gdy się ona nie udała - wysłała korpus ekspedycyjny do należącego do Turcji Egiptu. Gen. M. A. Fraser z ok. 8000 żołnierzy wylądował 17 III 1807 r. 478 pod Aleksandrią i bez walki zajął miasto, ale już 21 III 1807 r. część jego korpusu rozgromili w Rosetcie - 15 mil na wsch. od Aleksandrii - Albańczycy namiestnika Egiptu Mohammada Alego; poległo ok. 1000 angielskich żołnierzy. Gen. Fraser został oblężony w Aleksandrii i po sześciomiesięcznej obronie, nie doczekawszy się odsieczy, skapitulował. Na mocy układu z 14 IX 1807 r. odpłynął z pozostałymi żołnierzami do kraju. 591. Powstanie J. l. Pugaczowa w Rosji w 1773 r. J. I. Pugaczow - Kozak doński, dezerter, uciekł z więzienia na Ural do jaickich kozaków i podając się tam za cara Piotra III, prowadząc ożywioną agitację wśród biedoty - doprowadził do wybuchu powstania ludowego, ogłaszając je manifestem z 17 IX 1773 r. Powstanie szybko objęło ogromne tereny - kraj orenburski, Ural, Syberię Zach., środkowe i dobie Powołże - z udziałem ok. 100 000 ludzi; szlachtę i urzędników ogarnął popłoch. 18 IX 1773 r. powstańcy stoczyli pierwszą zwycięską bitwę z wojskiem nad rz. Czagan, a 16 X Pugaczow z ok. 30 000 powstańców obiegł Orenburg. Pierwszy ekspedycja karna wysłana w XI 1773 r. przeciwko niemu - 3920 żołnierzy -została rozbita. W końcu 1773 r. ruszyła druga, pod dowództwem ks. M. Golicyna, z ok. 6000 żołnierzy i oddziałami szlachty. Powstańcy zaczęli ponosić porażki - 14 II padła twierdza Buzułuk, 22 III - twierdza Tatiszczewo, gdzie Pugaczow stracił 5500 ludzi i całą artylerię. 3 IV odszedł spod Orenburga na Ural i tam zorganizował nową armię; masowo zgłaszali się do niego robotnicy, chłopi i Baszkirzy. 24 III 1774 r. powstańcy przegrali bitwę pod wsią Czesnokowka i utracili Ufę, a 15 IV wojska rządowe zdobyły Jaick i tamtejsi Kozacy skapitulowali. 12 VII Pugaczow z ok. 20- tysięczną armią zdobył Kazań, bez Kremla, ale nadszedł ppłk I. I. Michelson z wojskiem i Puga- 479 ~r i czow, straciwszy 1537 ludzi, wycofał się. W dru- giej bitwie z Michelsonem 15 VII Pugaczow stracił ok. 2000 zabitych i wielu rannych i wycofał się na prawy brzeg Wołgi. W okresie 20 VI-20 IX wojsko rozbiło ok. 50 powstańczych oddziałów, zabiło ok. 10 000 ludzi, a ok. 9000 wzięło do niewoli. W tym okresie zginęło 2846 szlachty, urzędników i duchowień- stwa. W VIII 1774 r. Pugaczow zaatakował Cary- cyn, ale nadciągnął Michelson i Pugaczow wycofał się; Michelson dopadł go jednak w pobliżu Czar- nego Jaru i w bitwie 24 VIII - rozgromił go. Powstańcy, straciwszy ok. 2000 zabitych i ok. 6000 jeńców rozpierzchli się. Pugaczow z grupą towarzyszy uszedł w stepy zawołżańskie, tam został obezwładniony przez spiskowców z I. Iworogo-wem na czele, 14 IX wydany władzom i 10 I 1775 r. ścięty w Moskwie. 592. Rosyjska kampania Napoleona w 1812 r. Napoleon wyruszył na wojnę z Rosją z „Wielką Armią" - 396 000 żołnierzy, pozostawiając w od- wodzie rozrzucone aż do Łaby 282 000. Rosja przeciwstawiła mu początkowo 170 000 żołnierzy pod dowództwem gen. M. Kutuzowa. 24 VI 1812 r. główne siły Napoleona przekroczyły Niemen i szły na wsch.; Rosjanie cofali się. Po ciężkiej walce 17/18 VIII Napoleon zajął Smoleńsk, a w bitwie 6/7 IX pod Borodino zmusił wojska rosyjskie do odwrotu i oddania Moskwy, którą zajął 14 IX. Nadchodziła surowa zima, a Napoleon daremnie oczekiwał na rosyjskie propozycje pokojowe. 19 X opuścił Moskwę, rozpoczynając odwrót, w trakcie którego armia jego stopniała do 115 000 żołnierzy; mróz, głód, stałe ataki partyzantów i oddziałów wojsk rosyjskich zdzie- siątkowały ją. W Smorgoniach Napoleon opuścił swoje wojsko i pojechał do Francji, aby zorgani- zować nową armię. 480 593. Rewolucja w Rosji w 1905-07 r. Kryzys gospodarczy i klęski w wojnie z Japonią stary się podłożem rewolucji, a jej wybuch spowo- dowała masakra manifestującego tłumu w Peters- burgu 9 I 1905 r., kiedy to wojsko ostrzelało manifestantów, prowadzonych przez popa Hapo- na, zabijając ponad 1000 i raniąc ok. 2000 ludzi. W styczniu 1905 r. wybuchł strajk powszechny, obejmując ok. 810 000 robotników, 14-25 VI trwało powstanie marynarzy na pancerniku „Potiomkin" na Morzu Czarnym, 22-24 VI miały miejsce zbrojne wystąpienia robotników w wielu miastach oraz rozruchy chłopskie. Rewolucję zorganizowała i objęła w niej rolę wiodącą Soc- jaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (SDPRR), powstawały rady żołnierskie, tworzono drużyny bojowe. Władze carskie przeprowadzały masowe aresztowania, inspirowały pogromy, posługują się policją i tzw. czarną sotnią. 26/27 X wybuchło powstanie w Kronsztadzie, a 11-16 XI w Sewastopolu, 22-31 XII trwało powstanie robotników Moskwy - pobudowano barykady i 22 XII 1905 r. rozpoczęły się walki uliczne z udziałem ok. 6000 powstańców. Dotkli- wym ciosem stało się aresztowanie 21 XII mos- kiewskiego komitetu SDPRR. Władze ściągnęły wojsko i przystąpiły do likwidacji powstania; ostatnim ośrodkiem oporu była moskiewska dzielnica Presnia, broniona przez 450 powstańców do 31 XII 1905 r. W 1906/07 wybuchały jeszcze sporadycznie strajki i powstania - jak powstanie żołnierzy i marynarzy 17-20 VII 1906 r., w Swea- borgu (Finlandia), krwawo stłumione, ale były to ostanie akordy - rewolucja wygasała. 594. Rewolucja październikowa w Rosji w 1917 r. Po obaleniu caratu przez rewolucję lutową 1917 r. władzę objął Rząd Tymczasowy, a jedno- 481 cześnie zaczęły się tworzyć Rady Delegatów Robotniczych, Chłopskich i Żołnierskich, organizowane przez Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Rosji (SDPRR). Po demonstracjach ludności rząd wprowadził w Piotrogrodzie stan wojenny i rozpoczął represje przeciwko działaczom i prasie robotniczej, a wówczas VI Zjazd SDPRR powziął decyzję o zbrojnym powstaniu i przejęciu władzy. Utworzono Komitet Wojskowo-Rewolu-cyjny (WRK) i Sztab Główny Gwardii Czerwonej, liczącej w Piotrogrodzie ok. 20 000 ludzi. 6 XI 1917 r. bolszewicy rozpoczęli obsadzanie punktów strategicznych w mieście, a kierownictwo akcji objął W. Lenin. 7 XI opanowano miasto, a wieczorem, na sygnał armatni z krążownika „Auro-ra", zaatakowano i zajęto siedzibę Rządu Tymczasowego - Pałac Zimowy, aresztując ministrów. Powstanie objęło całą Rosję, rozpoczęła się krwawa wojna domowa, zakończona w 1920 r. zwycięstwem bolszewików. 595. Wojna domowa i walka z obcą interwencją w Rosji w 1918-20 r._______________ Rewolucja Październikowa w Rosji swoją bez- względnością i okrucieństwem spowodowała reakcję części społeczeństwa i wojska, rozpętała się krwawa wojna domowa. Powstał szereg ośrodków oporu, a byli carscy generałowie - N. Jude-nicz, L. Korniłow, A. Kołczak, A. Denikin, P. Wrangel i inni, wspomagani przez państwa zachodnie, których wojska zajęły Archangielsk, Murmańsk, Odessę, Krym, Zakaukazie, a Japonia — Kraj Nadmorski, prowadzili działania wojenne. Komunistów popierały rzesze proletariatu, wierzące w realizację hasła „ziemia dla chłopów, fabryki dla robotników". Tzw. armie białogwardyjskie, liczące łącznie ok. l 200 000 żołnierzy, nacierały ze wszystkich stron na centralne rejony Rosji, bronione przez nowo utworzoną Armię Czerwoną, liczącą ok. 700 000 żołnierzy. Szereg jej dowódców, np. S. Kamieniew, M. Frunze, A. Jegorow i M. Tuchaczewski - wykazało talent wojskowy. Armia Czerwona po zmiennym przebiegu walk uzyskała przewagę i zaczęła kolejno likwidować białogwardyjskie zgrupowania: w VI 1919 r. wyparła do Estonii maszerujące na Piotrogród oddziały gen. Judenicza, w I 1920 r. odbiła Archangielsk, rozbiła osłabioną odejściem Korpusu Czechosłowackiego armię Kołczaka, w III 1920 r. zajęła Murmańsk, w X 1920 r. po przegranej wojnie z Polską przerzuciła wojska na płd. i rozbiła, a następnie wyparła z granic Rosji w XI 1920 r. armię gen. Wrangla, który to akt zakończył wojnę domową. 596. Bitwa przy twierdzy Rosokastro - 18 VII 1332 r.____________________ W 1322 r. car bułgarski Iwan Aleksander rozpo- czął wojnę z Bizancjum i odebrał utracone w 1330 r. tereny, ale gdy później zajęty był tłu- mieniem wewnętrznych niepokojów, cesarz bizantyjski Andronik III wtargnął do Bułgarii, próbując jeszcze raz wyprzeć Bułgarów z Tracji. Car, nie mający pod ręką sił mogących przeciwstawić się Andronikowi, starał się nakłonić go do przerwania działań wojennych, oferując nadmorskie miasto Anchialos w zamian za oddanie Diampolu (Jampol). Toczyły się pertraktacje, a car ściągał w tym czasie wojska bułgarskie i najemne tatar- skie na płd. od Starej Płaniny, ku twierdzy Roso- kastro, przed którą stała armia bizantyjska. 18 VII 1332 r. rozmowy zostały przerwane i rozpoczęła się bitwa, zakończona zwycięstwem Bułgarów i odwrotem armii bizantyjskiej. 597. Bitwa pod Rossbach - 5 Xl 1757 r.______ Wojna siedmioletnia w 1756-63 r. 33-tysięczna armia francuska dowodzona przez gen. Ch. Soubise'a połączyła się z 10 000 żołnie- 483 482 rży popierających Austrię państw niemieckich i wkroczyła do Saksonii, zajmując pozycje na wzgórzach Mucheln, w pobliżu wioski Rossbach. Fryderyk II z armią 22-tysieczną i z 72 działami przekroczył 4 XI rz. Saalę, aby zorientować się w pozycji przeciwników; stwierdził, że atak nie szans powodzenia i wycofał się na płn. wsch., na wzgórza Janus. Wycofanie się jego ocenili sprzymierzeni jako ucieczkę, opuścili swoje pozycje i ruszyli za Prusakami. Hr. C. Saint-Germain obsadził wzgórze Schortau na lewym skrzydle i zaczął ostrzeliwać obóz Prusaków, a ok. południa ruszył naprzód. Po południu Fryderyk cofnął wojsko z lewego skrzydła za zasłaniającymi widoczność wzgórzami, a jazda sprzymierzonych sądząc, że okrążyła Prusaków, przesunęła się na prawym skrzydle do Reichardtswerben. O godz. 15 artyleria pruska otworzyła ogień ze wzgórza Janus, a gen. F. Seydlitz ruszył z jazdą na prawe skrzydło sprzymierzonych, którzy w popłochu uciekli. Francuska piechota próbowała stawić opór, ale Prusacy przekroczyli linię wzgórz, zaatakowali prawe skrzydło francuskie i zmusili je do ucieczki. Wojsko cesarskie, gdy zaatakował je Seydlitz, bez jednego strzału rzuciło się do ucieczki w ślad za innymi. Sprzymierzeni stracili 700 zabitych, 2000 rannych, 5000 jeńców i 67 dział, a Prusacy - 165 zabitych i 356 rannych. 598. Przekroczenie rz. Rubikon przez J. Cezara -10 l 49 r. p. n. e._________________ Wojna domowa w Italii w 49-45 r. p. n. e. Juliusz Cezar - wódz i polityk, namiestnik Galii Przedalpejskiej i Narbońskiej, opromieniony zwycięstwami nad Luzytanami, Galiami i Germanami, współzawodniczył po śmierci Krassusa z Pompejuszem o uzyskanie godności konsula. Gdy senat, zaniepokojony jego popularnością, odmówił mu prawa do ubiegania się o konsulat - Cezar, który z 5 kohortami stał nad granicą Italii, nad rz. Rubikon, przekroczył w nocy z 10 na 11 I 49 r. p. n. e. rzekę i rankiem 11 I opanował waż- ne miasto Ariminum (obecnie Rimini), rozpoczynając tym aktem wojnę domową. Utarczka przy oazie Rughbat EI-Naga (okręg Benina) w Libii - 16 IX 1925 r. zob. 402 599. Zjednoczenie ziem rumuńskich w 1600 r. Ks. wołoski Michał, nazwany później Walecznym, postanowił zjednoczyć ziemie rumuńskie, tj. odbić opanowane przez Turcję tereny nad Dunajem, przyłączyć Transylwanię (Siedmiogród) i Mołdawię. W XI 1594 r. rozpoczął wojnę z Turcją, wycinając garnizony tureckie, kupców i urzędników; z pomocą wojsk mołdawskich wyparł wojska tureckie za Dunaj. Wiosną 1595 r. Sinan Pasza ze 160-tysięczną armią przeszedł Dunaj i chociaż czołowy jego oddział poniósł klęskę 23 VIII w wąwozie Calugareni - zajął Bukareszt i Wołoszczyznę; Michał musiał uchodzić w góry do Siedmiogrodu. Przybyłe na pomoc Michałowi wojska Ligi chrześcijańskiej wyparły Turków za Dunaj. W 1596 r. po odejściu wojsk Ligi Michał zmuszony był zawrzeć pokój z Turcją; uznała go ona jako księcia i zgodziła się na zatrzymanie przez niego zdobytych terenów. Następnie w 1599 r. Michał z 20-tysięczną armią wkroczył do Siedmiogrodu, 28 X w bitwie pod Selimbar pobił wojska ks. A. Batorego i zaanektował tę prowincję. W początkach V 1600 r. przekroczył z armią Karpaty, po dwóch tygodniach zdobył Suczawę, a po trzech - całą Mołdawię, realizując w pełni swój plan zjednoczenia. 600. Bunt chłopów w Rumunii w 1907 r. Pogarszanie się warunków dzierżawy, nieurodzaj, wpływ rewolucji 1905 r. w Rosji i agitacja - 485 484 601. Oswobodzenie Rumunii w 1944 r. doprowadziły w lutym 1907 r. do rozruchów w m. Flaminzi w płn. Mołdawii, pod hasłem „chcemy ziemi". Chłopi napadali na dwory i urzędy, niszcząc je, atakowali miasta - Jassy, Boto§a-ni, Yaslui i Gałacz; wszędzie byli krwawo odpierani przez policję i wojsko. Na rozkaz gen. A. Averescu wojsko niszczyło ogniem artylerii całe wsie, masakrowało mieszkańców. W ciągu dwóch tygodni pacyfikacji zginęło ok. 11 000 ludzi; rozruchy stłumiono. II wojna światowa w 1939-45 r. 20 VIII 1944 r. ruszyła radziecka operacja jassko--kiszyniowska, przerywając front i zadając ogrom- ne straty, szczególnie wojskom rumuńskim, którym rozbito 7 dywizji; 21 VIII padły Jassy, 22 VIII - Akerman, 24 VIII - Kiszyniów. Klęski wywołały nastroje rewolucyjne w Rumunii, co wykorzystała partia komunistyczna, organizując wraz z siłami demokratycznymi powstanie ludowe. 23 VIII, gdy w pałacu królewskim w Bukareszcie odbywało się posiedzenie Rady Ministrów, wkroczył oddział powstańczy, za zgodą króla aresztował gen. I. Antonescu i ministrów, a inne oddziały obsadziły punkty strategiczne w mieście. Niemcy próbowali zdławić powstanie rzucając na miasto 14 000 żołnierzy, ale powstańcy zdążyli ściągnąć z frontu 39 000 żołnierzy i odparli niemieckie ataki, a 31 VIII wkroczyły do Bukaresztu idące na pomoc powstańcom wojska radzieckie. 138- tysięczna armia rumuńska stanęła po stronie ZSRR, biorąc udział w walkach o wyzwolenie kraju. Do 25 X 1944 r. oczyszczono terytorium Rumunii z Niemców. Bitwa o stolicę Łotwy - Rygę 9X-11 XI 1919 r. zob. 376 486 602. Bitwa o Rzym - 30 IV-2 VII 1848 r.______ Włoskie risorgimento w XIX w. Po zabójstwie 15 X 1848 r. premiera Państwa Kościelnego, hr. P. Rossi, wybuchły w Rzymie rozruchy, papież Pius IX uciekł do Gaety (w Królestwie Obojga Sycylii), a władzę objęli demokraci i 8 II 1849 r. proklamowali republikę. Na wezwanie papieża wojska austriackie ruszyły na Bolonię, neapolitańskie rozpoczęły koncentrację na granicy, a 14-tysięczny korpus francuski gen. N. Ou-dinota wylądował 23 IV w Civitavecchia i ruszył na Rzym. Niewielkie siły republikańskie - 4 brygady, łącznie 10 000 żołnierzy pod dowództwem gen. P. Roselli, obsadziły zabudowania przed murami miasta, na wzgórzach Janikulum. Pierwszą brygadą - 2700 żołnierzy dowodził gen. G. Garibaldi, który obsadził odcinek między Porta Cavalleggeri a Porta Angelica. Pierwszy atak Francuzów 30 IV, na odcinek gen. L. Masi został odparty, drugi - na odcinek gen. Garibaldiego - po zaciętej walce także się załamał i Francuzi, straciwszy ok. 250 zabitych, ok. 400 rannych i 300 jeńców, rozpoczęli odwrót. Rozpoczęto rokowania, a Garibaldi wykorzystując przerwę zaatakował 4 V stojący w pobliżu Rzymu 10-tysięczny korpus neapolitański i w trzygodzinnej bitwie pod Palestrino zmusił go do odwrotu. Oudłnot, wzmocniony posiłkami do 20 000 żołnierzy 3 VI znienacka ponownie zaatakował i po zaciekłej walce wyparł republikanów ze wzgórz Janikulum za mury miasta. Siły Francuzów wzrosły do 40 000 żołnierzy, obiegli oni miasto i zaczęli je ostrzeliwać, niszcząc artylerię obrońców i czyniąc wyłomy w murach. 30 VI po odparciu kolejnego szturmu nastąpiło zawieszenie broni i ob- rońcy skapitulowali; 2 VII Francuzi wkroczyli do Rzymu, a Garibaldi, pragnąc kontynuować walkę na prowincji, opuścił miasto z 3000 ochotników. 487 603. Masakra Palestyńczyków w obozach Sabra l Szatila - 16 IX 1982 r._________ Agresja izraelska na Liban w 1982 r. 16 IX 1982 r., o godz. 18 bojówkarze Falangi (skrajnie prawicowej libańskiej partii chrześcijańskiej) pod wodzą Elie Hobeiki i podwładni rządzącego na okupowanych przez Izrael terenach Libanu mjr. Saada Haddada weszli z ukrytą bronią do obozów uchodźców palestyńskich w Sabra i Szatila w rejonie Bejrutu, pod pozorem sprawdzenia, czy nie ukrywają się tam fedaini z organizacji al- Fatah; rozpoczęli oni rzeź, trwającą do zmroku. Zamordowano ok. 3000 osób. Obozy otoczone były posterunkami izraelskimi, które przepuściły bojówkarzy. Była to zemsta prawicowego skrzydła Falangi na Palestyńczykach, których obwiniali o spowodowanie wojny z Izraelem i spustoszenie kraju. 604. Bitwa pod Sadową - 3 VII 1866 r._______ Wojna prusko-włosko-austriacka w 1866 r. Armia austriacka pod dowództwem gen. L. von Benedeka (ok. 215 000 żołnierzy) usiłowała zapobiec połączeniu się wojska pruskiego pod dowództwem króla Wilhelma I (ok. 220 000 żołnierzy), podzielonego na trzy oddzielnie operujące armie (l A, 2 A i Armia Łaby). Benedek zajął pozycję po obydwu stronach szosy prowadzącej z Sadowej do Hradec Kralove, ale nie zdołał przeszkodzić połączeniu się armii pruskich. Dnia 3 VII o świcie 8 Dywizja gen. Horna rozpoczęła natarcie, w wyniku którego zajęła Sadową; dalsze jej postępy zahamował silny ogień artylerii austriackiej. Mimo sprzyjającej sytuacji Benedek nie przeszedł do przeciwnatarcia w celu odrzucenia Prusaków za Bystrzycę. Gdy nadciągnęła l Dywizja gwardii z 2 A - Prusacy rozpoczęli dalsze 488 natarcie, zdobywając Hofineves, Maslojedy, Chlum i zagrażając austriackim skrzydłom. Benedek zarządził odwrót, osłaniany ogniem artylerii, Prusacy zagarnęli jednak znaczną część artylerii austriackiej i ustawili na jej miejscu własne baterie. Ogień artylerii wraz z silnym ogniem krzyżowym piechoty uzbrojonej w karabiny iglicowe zaczęły dziesiątkować piechotę austriacką. Jednocześnie uderzyła z odwodu kawaleria, która po zaciekłej walce odrzuciła jazdę austriacką w kierunku Pardubic. Austriacy ponieśli całkowitą klęskę, stracili 30 533 żołnierzy i 174 działa. Stra- ty pruskie wyniosły 9172 zabitych i rannych. Zwycięstwo to Prusacy odnieśli dzięki nowym iglicowym karabinom piechoty. 605. Bitwa morska przy w. St. Georges Cay - 3-10 1X1798 r.___________________ Wojna angielsko-hiszpańska w 1796-1802 r. Angielski gubernator Jamajki, A. L. Balcarres, przewidując rychłe włączenie się Hiszpanii do toczącej się wojny z Francją i jej atak na małą kolonię angielską (200 rodzin) przy ujściu rz. Belize w Hondurasie Brytyjskim, wysłał tam l I 1796 r. płk. Thomasa Barrow z transportem broni, amunicji, żywności i 200 żołnierzy z 7 działami, celem zorganizowania obrony. Mała flota -korweta „Merlin", z 8 działami i 50 ludźmi załogi pod dowództwem kpt. Ralpha Moss, 3 małe korwety i 2 szkunery, łącznie 23 działa i 175 ludzi załogi - strzegła dostępu od strony morza. 7 X 1796 r. Hiszpania wypowiedziała wojnę Anglii, a 3 IX 1798 r. flota jej - 32 okręty i uzbrojone łodzie z 500 marynarzami i 2000 żołnierzy pojawiła się przy ujściu rz. Belize. Hiszpańskie okręty krążyły przy brzegu, ostrzeliwując gęsto lecz niecelnie angielskie umocnienia i okręty, a 10 IX zaatakowały pobliską wysepkę koralową - St. Georges Cay, zamierzając założyć na niej bazę. Mała 489 flotylla angielska zaatakowała Hiszpanów; kpt. Moss, zręcznie manewrując korwetą „Merlin", raził ich celnym ogniem, wspomagany przez resztę jednostek, a amerykański ochotnik, kpt. D. Os- mar osadził swoją korwetę na brzegu wysepki i odparł 7 ataków łodzi z żołnierzami hiszpańskimi. Hiszpanie, zniechęceni silnym oporem, odpłynęli 11 IX do swej bazy na płw. Jukatan. 606. Operacja „Rydwan" - 1942 r. desant na port w St. Nazaire - 27 II wojna światowa w 1939-45 r. Operację zorganizowała Admiralicja brytyjska w celu zniszczenia jedynego we Francji suchego doku dla wielkich okrętów, mogącego ewentualnie przyjąć niemiecki pancernik „Tirpitz". 26 III 1942 r. wyruszyła z Falmouth ekspedycja pod dowództwem kmdr. R. E. D. Rydera - torpedo- wiec „Campbelltown" z ładunkiem ok. 5 t ma- teriału wybuchowego i 18 ścigaczy z 353 ludźmi załogi i 275 komandosami - w celu zniszczenia urządzeń portowych. W nocy okręty weszły w ujście rz. Loary i pod chaotycznym ogniem Niemców dotarły o godz. l34 do St. Nazaire. Torpedowiec z rozpędem wbił się w bramę doku i zawisł na niej; załoga włączyła zapalniki czasowe i przesiadła się na ścigacze, a komandosi rozpoczęli niszczenie urządzeń. Po półtoragodzinnej akcji rozpoczęto odwrót; większość komandosów, uwikłana w walkę, pozostała i dostała się do niewoli. Stracono ogółem 359 ludzi, torpedowiec i 15 ścigaczy. Wybuch ładunku na torpedowcu rozdarł bramę doku i zabił 382 żołnierzy niemieckich. 607. Bitwa nad rz. Sakarya - 23 VI11-13 IX 1921 r. Wojna grecko-turecka w 1919-22 r. Po dwóch nieudanych ofensywach greckich na Ankarę ruszyła 10 VII 1921 r. trzecia, pod do- 490 wództwem gen. A. Papulasa, w sile 97 300 żołnierzy. Armia turecka Ismet Paszy, licząca 55 700 żołnierzy, parta przez przeważające siły cofała się; 12 VII padło Afyon Karahisar, 17 VII - Kutahya, 20 VII - Eski§ehir. Po dziesięciu dniach walk Turcy stracili 6000 ludzi i cofnęli się na ostatnią przed odległą o 75 km Ankarą linię obronną, na wzgórzach, za bagnistą rzeczką Sakarya; dowództwo przejął Kemal Pasza. Bitwa rozpoczęła się 23 VIII silnym natarciem Greków, którzy sforsowali rzeczkę i zdobyli najsilniejszą pozycję turecką - Kara Dag, a następnie po kilku dniach walk opanowali ostatni łańcuch wzgórz - Cal Dag. Jednak niezwykle zacięte walki tak osłabiły Gre- ków, że nie byli w stanie odeprzeć ostatnich rozpaczliwych, przeprowadzonych 7 IX kontrataków tureckich. Był to przełomowy moment, po którym inicjatywa przeszła w ręce Turków. Odebrali oni Grekom wszystkie utracone uprzednio pozycje i wyparli ich za rzeczkę. 13 IX po 22 dniach walk gen. Papulas zarządził ogólny odwrót, a Turcy byli zbyt wyczerpani, aby ścigać odchodzących Greków. Grecy stracili 5227 zabitych i zaginionych i ok. 20 000 rannych. 608. Bitwa morska pod Salaminą - 29 IX 480 r. p.n.e.________________ Wojny grecko-perskie w 500-448 r. p.n.e. Gdy Grecja poparła wybuchłe w 500 r. p.n.e. powstanie w podbitych przez Persję koloniach greckich w Azji Mniejszej, król perski Kserkses ruszył z 500-tysięczną armią na podbój Grecji. Armii lądowej towarzyszyło 800 okrętów wojennych zaopatrujących ją w żywność. Persowie przeszli przez Hellespont, Macedonię, sforsowali Termopile, zajęli Ateny i doszli do Salaminy. Grecy wycofali się na przesmyk Istmus (Przesmyk Koryncki), a flotę swoją - 378 galer - zgrupowali w Cieśninie Salamińskiej. 491 Persowie zamknęli cieśninę 600 okrętami od płd. wsch. i 200 od zachodu. Na lewym skrzydle dowodził Ariabignes, na prawym byli Fenicjanie, a w centrum dowodził Megabatus, przy którym był dowódca całej floty - Achemenes. Greckim lewym skrzydłem dowodził Temistokles, prawym dowódca floty Eurybiades, a w centrum były różne grupy posiłkowe. 29 IX rozpoczęła się bitwa; masa perskich okrętów stłoczyła się u wlotów do cieśniny, a nie mogąc wykorzystać swej przewagi liczebnej, pozbawiła się swobody manewru. Małe, zwrotne okręty greckie szerzyły wśród okrtętów perskich spustoszenie. Bitwę przerwał gwałtowny sztorm, który rozproszył flotę perską. Poniosła ona w bitwie i od sztormu wielkie straty - ok. 200 okrętów i ok. 40 000 ludzi, podczas gdy okręty greckie zasłonięte wysokimi brzegami mniej ucierpiały, tracąc zaledwie 40 galer i ok. 7000 ludzi. Obie strony były wyczerpane i nie wznowiły walki; Persowie wycofali się. 609. Bitwa przy zatoce Salga, na Azorach - 25 VII 1581 r.____________________ Po śmierci portugalskiego króla Henryka następ- cą obwołano przeora Antonia z Crato, a wówczas król hiszpański Filip II, roszczący sobie prawa do tronu portugalskiego, rozpoczął działania wojenne, pragnąc siłą opanować Portugalię. Przeor z Crato został pobity i wkrótce stracił wszystko z wyjątkiem Azorów. Dla zawładnięcia i tym ostatnim terytorium król Filip wysłał eskadrę okrętów wojennych pod dowództwem adm. Val-deza i 5 VII 1581 r. pojawiła się ona w pobliżu portu Angra na w. Terceirze. Cipriao de Figuei-ros, sławny kapitan, mianowany przez Antonia gubernatorem Azorów, urzędujący na Terceirze, dla zabezpieczenia się przed zaskoczeniem pozostawił na wybrzeżu posterunki obserwacyjne. Po 20 dniach bezczynności hiszpańska eskadra przybyła 25 VII do małej zatoczki Salga, przy Porto Judeu na Terceirze. Valdez wysadził tam na ląd ok. 1000 najlepszych swych żołnierzy. Posterunek, liczący 50 żołnierzy, był zmuszony do wycofania się, ale zaalarmował miasto. Zaczęto bić w dzwony i na ten sygnał zaczęły napływać ze wszystkich stron tłumy uzbrojonych mieszkańców; rozgorzała krwawa walka wręcz. W pewnej chwili przyboczny mnich kpt. Figueirosa - brat Pedro -zaproponował mu, aby pognać na Hiszpanów znajdujące się w pobliżu bydło. Kapitan zgodził się, wydał rozkaz i wkrótce skierowano galopujące stado na atakujących Hiszpanów, rozbijając ich szeregi i spychając do morza. W ucieczce na okręty wielu z nich utonęło. 610. Bitwa nad rzeką Salsu w 612 r. Chiński ces. Yang Ti postanowił podbić północ- no-koreańskie królestwo Koguryo i w 612 r. wyruszył z armią liczącą l 300 000 żołnierzy i z flotą na podbój. Koguryo spodziewało się najazdu. Jego armia pod dowództwem gen. Ulchi Mun-dók przeszła granicę i zajęła dogodne do obrony stanowiska na osi marszu chińskiej armii, na płw. Liaotung, zatrzymując najeźdźców na szereg miesięcy. Zniecierpliwiony cesarz rozkazał gen. Ju Wen-szu i gen. Ju Czung-wen ruszyć z wydzieloną 300-tysięczną armią inną drogą na stolicę Koguryo - Pyongyang (Phenian). Atak na miasto nie powiódł się, a Chińczycy w odwrocie wpadli w zastawioną przez gen. Ulchi Mun-dók zasadzkę nad rzeką Salsu (Czhongczhon) i zostali rozgromieni. Z całej armii ocalało zaledwie 2700 żołnierzy. 611. Bitwa pod Salta - 20 l M 813 r._________ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809- 26 r. Pobita 23 IX 1812 r. pod Tucuman inwazyjna peruwiańska armia rojalistów gen. Pio Tristana, 492 493 uchodząc na płn. przed zwycięską armią patriotów gen. M. Belgrano z La Płaty, umocniła się w m. Salta; liczyła jeszcze 3600 żołnierzy i 10 armat. Gen. Tristan uformował swych żołnierzy w dwóch równoległych liniach: 1-3 bataliony i II - 2 bataliony piechoty. Prawe skrzydło oparł o wzgórze San Bernardo, lewe osłonił jazdą - 500 ludzi. Armia gen. Belgrano liczyła ok. 3500 żołnierzy; zaatakował on rojalistów trzema kolumnami, z kawalerią na skrzydłach. Atak kawalerii rojalistów wywołał chwilowy popłoch, ale kontr- atak kawalerii patriotów i silny ogień sąsiedniej kolumny załamał natarcie. Gen. Belgrano, wykorzystując odsłonięcie lewego skrzydła rojalistów, uderzył z boku na pierwszą linię, która nie wytrzymała natarcia i uciekając w panice wpadła na drugą linię, wywołując ogólne zamieszanie i ucieczkę w nieładzie do miasta. Gen. Tristan, nie mogąc pod silnym ogniem artylerii opanować paniki, skapitulował. Straty rojalistów - 481 zabitych, 114 rannych i 287 jeńców, w tym 5 generałów. Straty patriotów - 103 zabitych i 475 rannych. 612. Powstanie w Salwadorze w 1811 r. Rozwój ruchów niepodległościowych w Ameryce Płn. i Płd. nie ominął i wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, a w niej - Salwadoru. Patrioci organizowali się od 1810 r., mnożyły się wystąpienia, zapełniały więzienia. Intendent Antonio Gutierrez de Ulloa usiłował zdusić ruch niepodległościowy surowymi represjami. W 1811 r. przywódcy patriotów z księdzem Jose Maziasem Delgado na czele przygotowali w stolicy, San Salvadorze, spisek z zamiarem opanowania przy poparciu ludności koszar. Datę wyznaczono na 5 IX. W nocy z 4 na 5 IX spiskowcy w liczbie ok. 1000 ludzi, podzieleni na grupy, rozlokowane w oko- licy, na umówiony sygnał - bicie dzwonów kościelnych - ruszyli do ataku. W mieście zagrzmiały 494 detonacje i rozległy się salwy karabinowe. W zajętym gmachu sądu uroczyście ogłoszono deklarację niepodległości Salwadoru. Akcja jednak nie powiodła się, gdyż zawiedli mieszczanie. Wojsko po krótkiej walce opanowało sytuację i znów zapełniły się więzienia. Wstrząśnięte władze hiszpańskie obeszły się jednak łagodniej ze spiskowcami, wicekról ułaskawił ich, a ludności indiańskiej przyznano ulgi podatkowe. 613. Wyzwolenie wyspy Samos w 1821 i 1913 r. Przed wojną wyzwoleńczą 1821-29 r. Grecy uzyskali od Turcji pozwolenie na uzbrajanie swych statków handlowych dla obrony przed korsarzami, a po wybuchu powstania statki te stały się grecką flotą wojenną, liczącą 176 jednostek z doborowymi załogami. Flota ta opanowała Morze Egejskie, umożliwiając wyspom przyłączenie się do powsta- nia; Samos przyłączyła się 29 IV 1821 r. Wyprawy floty tureckiej przeciw wyspie, przedsiębrane 18 VII 1821 r., 16 IX 1824 r., 22 VI 1826 r. -odpierane były ogniem dział z wyspy i akcjami floty greckiej. 11 XII 1832 r. na konferencji pokojowej w Londynie Turcja uznała niepodległość Grecji i oświadczyła, że nie będzie utrzymywać wojska na w. Samos, że ludność wyspy będzie miała swoje ciało ustawodawcze, a władzę sprawować będzie książę mianowany przez Turcję, ale będący tego samego wyznania, co mieszkańcy wyspy. Wyspa miała jedynie składać roczną daninę i hołd sułtanowi oraz podlegać kontroli cywilnego urzędnika tureckiego, przydzielonego do księcia. Była to niemal zupełna wolność. Stan ten trwał do 1913 r.. W I wojnie bałkańskiej w 1912/13 r. w trakcie działań wojennych desanty wysadzane przez flotę grecką opanowywały kolej- no wyspy Morza Egejskiego, a w. Samos desant opanował 15 III 1913 r. Traktatem pokojowym, podpisanym w Londynie 30 V 1913 r. Turcja odstąpiła wyspy, m.in. Samos - Grecji. 495 614. Bitwa morska przy wyspie Samos - 17 VIII 1824 r._____________________ Grecka wojna wyzwoleńcza w 1821-29 r. Chosrew Pasza przygotowywał wyprawę z portów azjatyckich na w. Samos, opanowaną przez powstańców greckich. Na pomoc pospieszyła flota grecka, składająca się z uzbrojonych okrętów handlowych; 8 VIII przybył kpt. Andrutsos z 15 okrętami wojennymi i l branderem, a 12 VIII kpt. Sachthuris, z 20 okrętami wojennymi i 4 branderami. 17 VIII flota grecka penetrująca Kanał Samos napotkała niespodziewanie flotyllę Chosrewa Paszy, składającą się z 4 okrętów liniowych, 5 fregat i kilku korwet. Wykorzystując pomyślny wiatr Grecy zaatakowali Turków branderami i spalili l okręt liniowy i l bryg; flota turecka pospiesznie odpłynęła. 615. Zdobycie przez Turków zamku San Elmo na Malcie-23 VI 1565 r. _________ Obrona Malty przed Turkami w 1565 r. W 1564 r. sułtan turecki Sulejman Wspaniały zor- ganizował zbrojną wyprawę na Maltę - ufortyfikowaną siedzibę Zakonu Joannitów, którzy walcząc z Turkami i piratami blokowali ze swej bazy żeglugę wzdłuż brzegów Płn. Afryki i dostęp do zach. części Morza Śródziemnego. 18 V 1565 r. pojawiła się u brzegów Malty potężna flota turec- ka Piali Paszy - 170 galer z ok. 20 000 żołnierzy, dowodzonych przez Mustafa Paszę. Turcy wylądowali w porcie Św. Tomasza, a 22 V zajęli nie broniony płw. Sceberras, na cyplu którego usytuowany był zamek San Elmo - nowoczesna twierdza, trudno dostępna, otoczona z trzech stron morzem, a z czwartej chroniona bastionami, obsadzona przez ok. 1500 żołnierzy pod dowództwem kawalera L. Broiła i kmdr. J. de Guarasa. 496 Twierdza San Elmo była kluczowym punktem obrony, osłaniała Wielką Zatokę i stolicę -La Valettę przed ostrzałem. Turcy rozpoczęli działania wojenne od jej oblężenia. 29 V Turcy po odparciu wypadu obrońców zdobyli kilka bastionów i szturmowali po raz pierwszy twierdzę. Atak został odparty ze stratą dla Turków ok. 500 i dla obrońców ok. 100 ludzi. W początkach VI 1565 r. przybył z pomocą Mustafie słynny wódz piratów - Dragut Pasza z Trypolisu, z ok. 2000 ludzi. Rozpoczęły się gwałtowne szturmy tureckie, zwycięsko odpierane przez załogę, przy czym flota bezustannie ostrzeliwała twierdzę. Po 36 dniach oblężenia, po trzydniowym ostrzale i kruszeniu murów rozpoczął się 22 VI straszny szturm janczarów i 23 VI o świcie Turcy wdarli się do twierdzy, wycinając obrońców. Straty tureckie wyniosły ok. 7000, a obrońców 1500 żołnierzy; w boju poległ m. in. Dragut Pasza. 616. Bitwa pod San Fermo - 26 V 1859 r._____ Wojna włosko-francusko-austriacka w 1859 r. Na początku działań wojennych 3-tysięczny oddział ochotników włoskich - Strzelców Alpejskich, dowodzony przez gen. G. Garibaldiego, przekroczył graniczną rzeczkę Ticino i skierował się ku m. Como, położonemu u podnóża Alp, nad jeziorem Como. W trakcie marszu natknął się na 8-tysięczny oddział austriacki - awangardę korpusu gen. Carla Urbana, podążającego ku granicy. Austriacy zajęli pozycje na wzgórzu pod m. San Fermo i rozpoczęli ostrzeliwanie włoskiej kolumny. Włosi związali Austriaków walką z frontu, a jednocześnie częścią sił zaczęli obchodzić ich pozycje. Gen. Urban, nie mając rozeznania co do sił Włochów i obawiając się odcięcia - nakazał odwrót. Straty Austriaków - 120, a Włochów - 60 zabitych i rannych. 497 617. Potyczka pod wsią Sangra - 26/27 VI 1881 r. Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1879-83 r. Po zajęciu przez wojska chilijskie 17 I 1881 r. stolicy Peru, Limy, zorganizowany opór ustał, a oficerowie z rozbitej armii peruwiańskiej uszli w góry, gdzie rozpoczęli organizowanie oddziałów partyzanckich, składających się przeważnie z Indian, Metysów, Kreolów oraz z pastuchów. Oddziały te nie miały ani wyszkolenia, ani dyscypliny wojskowej i nie stanowiły poważniejszej siły militarnej. Chilijczycy ubezpieczyli Limę łańcuchem rozrzuconych w terenie placówek. Jedna z nich, we wsi Sangra, obsadzona przez 35 żołnierzy pod dowództwem kpt. J. L. Araneda, została 26 VI 1881 r. zaatakowana przez liczny oddział partyzancki. Po 13- godzinnej walce napastnicy zostali odparci, z oddziału chilijskiego poległo 25 żołnierzy. 618. Bitwa pod San Jacinto - 25 III 1856 r. Interwencja państw środkowoamerykańskich w Nikaragui w 1856/57 r. Do walki z amerykańskim awanturnikiem W, Walkerem, który przy pomocy najemników opanował Nikaraguę i został jej prezydentem, Kostaryka zmontowała koalicję państw Ameryki Środkowej. Korpus ekspedycyjny Gwatemali, Salwadoru i Hondurasu wkroczył do Nikaragui i dotarł do m. Leon; tutaj, ze względu na wzajemne animozje, korpus podzielono na oddziały według narodowości. Wykorzystał to Walker i skierował przeciwko nim oddział 165 żołnierzy, pod dowództwem ppłk. Byrona Cole'a. O marszu oddziału Cole'a mieszkańcy powiadomili sprzymierzonych i oddział ich pod dowództwem gen. M. Jereza obsadził położoną na osi 498 marszu oddziału Cole'a, na wzgórzu, hacjendę San Jacinto. Żołnierze ukryli się za murowanym ogrodzeniem. Nadszedł oddział Cole'a i zaskoczony został obecnością nieprzyjaciół, ale przyjął walkę i ruszył do ataku. W trakcie zażartej walki właściciel majątku kazał wygnać na tyły oddziału Cole'a stado bydła. Żołnierze Cole'a, nie widząc w tumanach kurzu kto pędzi, a sądząc, że to odsiecz - zaczęli uciekać; zostali oni rozgromieni. Cole i większość jego żołnierzy polegli, a resztki uciekły. 619. Zdobycie wzgórza San Juan pod Santiago na Kubie-1 VII 1898 r.____________ Wojna amerykańsko-hiszpańska w 1898 r. Do walk powstańczych toczonych na Kubie od 1895 r. włączyły się w 1898 r. USA, wypowiadając wojnę Hiszpanii i wysyłając na Kubę korpus ekspedycyjny gen. W. Shaftera - 15 877 żołnierzy, w tym szwadron ochotników (spieszony) ppłk. T Roosevelta - 490 żołnierzy. 22 VI korpus wylądował w Baiguiri, na wsch. od Santiago; Hiszpanie wycofali się na pozycję obronną na wzgórzu San Juan, przed miastem, pozostawiając w leżącej przed nimi wsi 587 żołnierzy, l VII uderzyło na wieś tą - El Caney - 7000 żołnierzy USA i 1200 kubańskich i po jedenastogodzinnej walce zdobyto ją. Atak kontynuowano na wzgórze San Juan, ale silny ogień okopanych tam Hiszpanów i ciężki, pokryty buszem teren - załamały natarcie. Sytuację uratował ppłk Roosevelt, który poderwał do ataku swoich żołnierzy, dając tym przykład innym i powodując ogólny szturm, zdobycie wzgórza i odwrót Hiszpanów na drugą linię, na której utrzymali się do kapitulacji Santiago 11 VII. Straty amerykańskie - 1600 żołnierzy, w tym ze szwadronu Roosevelta - 89 zabitych i rannych. 499 620. Bitwa pod San Lorenzo - 31 l 1813 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. W styczniu 1813 r. nadeszły do Buenos Aires wiadomości, że Hiszpanie z Montevideo planują wielką wyprawę grabieżczą na wybrzeża argentyńskie. W związku z tym płk San Martin dostał rozkaz, aby ze swoim pułkiem lekkiej jazdy kontrolować wybrzeże. Hiszpanie - 11 okrętów z 300 żołnierzami, pod dowództwem kpt. P. Ruiza -wpłynęli na rzekę Parane; San Martin jadąc brzegiem obserwował ich. 30 I Hiszpanie zatrzymali się w pobliżu San Lorenzo i 100 żołnierzy wysiadło z zamiarem obrabowania klasztoru San Carlos, ale zawrócili, spłoszeni pojawieniem się oddziału 50 żołnierzy J. A. Escalady. Zaalarmował on nadchodzącego San Martina. San Martin ukrył swoich żołnierzy za murami klasztoru i 31 I, gdy 250 żołnierzy hiszpańskich wylądowało i zbliżyło się do klasztoru, zaatakował ich. Zaskoczeni Hiszpanie stawili opór, odparli pierwszy atak, ale drugi atak rozbił ich i zmusił do ucieczki na brzeg, pod osłonę dział okrętowych, a następnie na okręty.Straty hiszpańskie - 40 zabitych, 12 rannych, 14 jeńców i 2 działa. 621. Bitwa nad rz. Parana przy San Nicolas - 12 III 1811 r.__________________ Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. 11 II 1811 r. argentyńskie okręty wojenne schwytały na rz. Paranie, w pobliżu portu Santa Fe, hiszpański okręt handlowy z Montevideo. W związku z tym 14 II wyszła z Montevideo eskadra hiszpańska - 2 brygantyny i 2 feluki pod dowództwem kpt. J. de Romarate w celu ochrony komunikacji rzecznej z Paragwajem. Dowódca argentyńskiej floty wojennej, kpt. J. B. Azopardo, 500 dowiedziawszy się o ruchach floty hiszpańskiej wyruszył przeciw niej z całą flotą, składającą się z trzech okrętów: „25 de Mayo", „Invencible" i „Cisnę", mających razem 34 działa. Do bitwy doszło 12 III 1811 r. na rz. Paranie, przy San Nicolas. Hiszpańskie okręty zręcznie manewrowały, ostrzeliwując okręty argentyńskie i nie dopuszczając do abordażu. Po godzinie walki wszystkie trzy okręty argentyńskie zostały zdobyte, a Hiszpanie wzięli 62 jeńców. Argentyńskie okręty po wyremontowaniu zostały włączone do floty hiszpańskiej. 622. Bitwa przy zamku San Romano - 1 VI 1432 r. Hegemonistyczne aspiracje Florencji, która kupiła Pizę, zajęła Livorno i Portopisano, doprowadziły do wojny z Lukką i Sieną w 1429-32 r. Lukka była przez 27 lat podporządkowana Pizie, ale kupiła sobie od cesarza Karola IV niepodległość, której Florencja nie chciała uznać i przypuszczając, że Lukka nie będzie się bronić - wypowiedziała jej 14 XII 1429 r. wojnę. Siena, wspierająca po cichu Lukkę, poprosiła ks. Mediolanu, F. M. Yiscontiego o pomoc. Ten odmówił, ale wysłał swego wodza F. Sforze z wojskiem na odsiecz Lukki. Sforze Florencja przekupiła i zawrócił on, ale książę posłał drugiego wodza -N. Picconiego, który w XII 1430 r. zadał armii florenckiej klęskę nad rz. Serchio, a wtedy Siena stanęła otwarcie po stronie Lukki. Florencja zwróciła się o pomoc do Wenecji, która przysłała jej znanego wodza - F. Carmagnola z 32 000 żołnierzy, ale armia ta została pobita przez Sforze i wycofała się do Wenecji. W międzyczasie l VI 1432 r., w bitwie przy zamku San Romano, armia florencka dowodzona przez M. Attendolo i zaciężny oddział weneckiego kondotiera N. Mauruzzi delia Tblentino pokonały armię Sforzy i oddział kondotiera w służ- 501 bie Sieny - Bernardino delia Ciarda. Wkrótce Florencja, nawiedzona przez zarazę i głód, znalazła się w ciężkiej sytuacji. Ten moment wykorzystał przybyły w końcu V 1432 r. do Lukki w drodze do Rzymu cesarz Zygmunt Luksemburski; zainicjował on rokowania, które doprowadziły do zawarcia pokoju i uznania niepodległości Lukki. 623. Zdobycie miasta Santa Clara 1 l 1959 r. Wojna domowa na Kubie w 1956-59 r. W zwycięskiej ofensywie kubańskiej Armii Powstańczej w XII 1958 r. oddział Che Guevary - ok. 300 ludzi - po zajęciu miasteczka uniwersyteckiego rozpoczął 28 XII natarcie na m. Santa Clara, stolicę prow. Las Villas; wspomagany był przez oddział C. Cienfuegosa. Pozycje wojsk rządowych znajdowały się na skraju miasta, na szczycie panującej nad miastem góry Capiro, u podnóża której stały dwa czołgi, a w pobliżu pociąg pancerny z 400 żołnierzami, dowodzonymi przez płk. Rossela Leivę. Łącznie siły rządowe liczyły ok. 5000 żołnierzy. Po krótkiej strzelaninie czołgi i zdemoralizowani żołnierze wycofali się do miasta. Pociąg także chciał się wycofać, ale powstańcy zniszczyli tor i lokomotywa z kilkoma wagonami wykoleiła się. Po obrzuceniu wagonów butelkami z benzyną - załoga poddała się; płk Leiva poległ. W mieście żołnierze pod dowództwem płk. Lum-puy, a po jego śmierci - płk. Hernandeza, obsadzili gmachy publiczne i zacięcie bronili się, licząc na odsiecz z Trinidadu i Cienfuegos, ale powstańcy zablokowali drogi i nie dopuścili żadnych posiłków. Walki toczyły się przez 4 dni i dopiero po ucieczce z kraju prezydenta Batisty dowództwo wojsk rządowych, broniące się w koszarach „Leoncio Yidal" l I 1959 r. skapitulowało. 502 624. Zdobycie twierdzy Santarem - 15 III 1147 r. Reconquista w Hiszpanii i Portugalii w 718-1492 r. Santarem - twierdza Maurów, położona ok. 80 km na płn. wsch. od Lizbony, osłonięta od wsch. rzeką Tag, od płn. i płd. - wzgórzami, a od zachodu fortyfikacjami - uważana była za jedną z najsilniejszych na półwyspie. Blokowała ona dojście do stolicy - Lizbony. Król Portugalii Alfons I, prowadzący wojnę wyzwoleńczą z Maurami, postanowił opanować twierdzę wypraktykowanym już sposobem. Maszerując skrycie z płn., z Coimbry, z matym ale doborowym oddziałem rycerzy zbliżył się do twierdzy, przez szpiegów rozpoznał położenie i rozstaw straży. W nocy część rycerzy skrycie przedostała się po drabinach na mury, zeszła do miasta i otworzyła bramy, a wówczas król z resztą rycerzy 15 III wdarł się do miasta. Zaskoczeni, przerażeni Maurowie stawiali słaby opór; część ich została wycięta, część zbiegła. 625. Bitwa pod Santa Rosa -20 III 1856 r.____ Interwencja państw środkowoamerykańskich w Nikaragui w 1856/57 r. Kostaryka przygotowywała wyprawę wojenną do Nikaragui celem obalenia tam rządzącego awanturnika z USA - W. Walkera. Walker, uprzedzając akcję, wysłał płk. L. Schlesingera z 207 ludźmi w celu zajęcia kostarykańskiego nadgranicznego miasta Guanacaste. 19 III oddział Schlesingera zatrzymał się w hacjendzie Santa Rosa, leżącej 12 mil przed Guanacaste. Mieszkańcy zaalarmowali Kostarykańczyków, którzy natychmiast nadciągnęli w liczbie ok. 500, pod dowództwem gen. Bosąueta i J. Arguilli i 20 III zaatakowali hacjen-dę. Płk Schlesinger uciekł przed walką, pociągając 503 za sobą większość oddziału; pozostało 44 ludzi, którzy pod dowództwem kpt. J. Ereightona stawili zacięty opór. Kostarykańczycy zdobyli hacjen-dę; w całej walce i pościgu Amerykanie stracili 24 zabitych i 19 jeńców, których rozstrzelano. 626. Zdobycie fortu Santa Theresa - 1 11826 r. Wojna o niepodległość Urugwaju w 1825-28 r. W efekcie stoczonej 12 X 1825 r., zwycięskiej dla powstańców urugwajskich bitwy z Brazylijczykami pod Sarandi Argentyna stanęła po stronie powstańców, wypowiedziała wojnę Brazylii i wojska jej przekroczyły granicę, l I 1826 r. czołowy oddział wojsk argentyńskich, dowodzony przez płk. L. Olivera, podszedł niepostrzeżenie pod przygraniczny brazylijski fort Santa Theresa (60 km na płn. od m. Rosario) i nagłym atakiem opanował go, biorąc, bez własnych strat, całą załogę -60 żołnierzy - do niewoli. 627. Bitwa pod Santiago w Dominikanie - 30 III 1844 r.___________________ Powstanie w Dominikanie przeciwko haitańskim okupantom w 1844 r. Haitańczycy opanowali Dominikanę w 1822 r. i eksploatowali ją przez 22 lata. W 1838 r. pow- stało tajne sprzysiężenie pod wodzą J. P. Duarte, które 27 II 1844 r. wznieciło zbrojne powstanie. Powstańcy opanowali stolicę i proklamowali nie- podległość. Haiti nie uznało secesji i zorgani- zowało wyprawę wojenną. Wojska haitańskie ruszyły w III 1844 r. drogą pomocną na Santiago i południową na stolicę, San Domingo. Naczelne dowództwo sprawował prezydent Ch. R. Herard. Południowa kolumna haitańska doszła do m. Azua, gdzie w bitwie 19 III została przez oddziały dominikańskie gen. P. Santany rozbita i zostawiając sprzęt wycofała się pospiesznie ku 504 granicy. Na północy oddziały dominikańskie, dowodzone przez gen. J. M. Imberta, cofały się przed przeważającymi siłami, stawiając zacięty opór. W decydującej bitwie 30 III, pod samym m. Santiago, brawurową szarżą kawalerii prowadzoną przez płk. F. Yalerio złamano szyki Haitańczy-ków, którzy ogarnięci paniką, w bezładnym odwrocie uszli aż do Cap Haitien - za granicę. 628. Atak na koszary Moncada w Santiago de Cuba - 26 VII 1953 r._____ Przywódca powstańców kubańskich - F. Castro przez rok szkolił i przygotowywał swój oddział w górach Sierra Maestra, w prow. Oriente do akcji w m. Santiago de Cuba, zamierzając zdobyć tam koszary i arsenał, uzbroić ochotników i wezwać ludność do powstania przeciwko rządowi prezydenta F. Batisty. 26 VII 1953 r. trzy grupy powstańców zaatakowały wyznaczone uprzednio obiekty: A. Santamaria z 21 ludźmi - szpital, R. Castro z 10 ludźmi - budynek sądu i F. Castro z 50 ludźmi (45 z jego grupy zabłądziło po drodze) - koszary i arsenał. Szpital, budynek sądu i posterunek koszarowy nr 3 zajęto, ale żołnierze w koszarach nie dali się zaskoczyć i wywiązała się strzelanina. Po dwugodzinnej walce powstańcy zostali rozgromieni, grupa Santamarii została w budynku szpitala otoczona i zginęła w walce. F. Castro z 18 ludźmi zdołał ujść w góry, ale 30 VII grupa jego została otoczona i ujęta. F. Castro został skazany na 15 lat więzienia, ale pod presją opinii światowej został w 1955 r, zwolniony i wydalony z kraju. 629. Zdobycie m. Santiago de Cuba - 1 l 1959 r. Wojna domowa na Kubie w 1956-59 r. 25 XII 1958 r. kubańska Armia Powstańcza podeszła pod Santiago de Cuba, stolicę prow. 505 Oriente i zaatakowała linie obronne, obsadzone przez 6000 żołnierzy rządowych, dowodzonych przez gen. E. Cantillo. Do końca grudnia oddziały Raula Castro opanowały cały region Guan- tanamo (za wyjątkiem bazy USA) i wraz z od- działami Fidela Castro, nacierającymi od płn. zach. całkowicie otoczyły miasto. Po ucieczce prezydenta F. Batisty 31 XII do Dominikany gen. Cantillo próbował pertraktować z F. Castro, a gdy niczego nie osiągnął, zdemoralizowanie żołnierzy rządowych skłoniło ich dowództwo l I 1959 r. do kapitulacji. 630. Powstanie w stanie Sao Paulo w Brazylii w 1842 r.______________________ Gdy konserwatywny rząd centralny przeprowadził w 1842 r. ustawę, przekazującą organizację wyborów do parlamentu organom policyjnym i gdy rozwiązano liberalny parlament - . wśród liberałów zawrzało, a w stanie Sao Paulo wybuchła rewolta, rozpoczęta 14 V 1842 r. rozruchami w Sorocaba. Na jej czele stanął energiczny deputowany -ksiądz A. Feijo. Rewoltę tą poparły stany: Minas Gerais, Pernambuco i Ceara. Powstanie nie przybrało poważniejszego charakteru i miało raczej na celu wywarcie nacisku na władze centralne. W jedynej bitwie, stoczonej 20 VIII 1842 r. pod m. Santa Lucia w stanie Minas Gerais (ok. 275 km na płn. wsch. od Rio de Janeiro), wojska rządowe dowodzone przez gen. barona L. A. Caxiasa rozbiły zgrupowanie powstańców, zaprowadzając spokój w prowincji. 631. Rebelia w Saragossie - 18 VII 1936 r.____ Wojna domowa w Hiszpanii w 1936-39 r. Po zwycięstwie wyborczym Frontu Ludowego w Hiszpanii w 1936 r. tajna organizacja - Narodowa Liga Oficerów - rozpoczęła przygotowania 506 do buntu. W nocy na 18 VII 1936 r. zbuntowały się wojska w hiszpańskim Maroku, a jednocześnie wybuchły bunty w wielu miastach w Hiszpanii. W Saragossie bunt podniósł dowódca V okręgu wojskowego - gen. Cabanellas; 18 VII Guardia de Asalto aresztowała przybyłego z Madrytu na inspekcję gen. Nuńeza de Prado, którego roz- strzelano i rozpoczęła rozbrajanie robotników, rewizje lokali i mieszkań, konfiskatę broni. W nocy rebelianci aresztowali gubernatora i przejęli władzę w mieście w imieniu gen. F. Franco. 632. Wyzwolenie Sarajewa - 6 IV 1945 r.______ II wojna światowa w 1939-45 r. Sztab XXI Korpusu niemieckiego zorganizował obronę Sarajewa na dalekich przedpolach, kon- centrując trzy dywizje, l brygadę, l pułk policji, 4 bataliony i 5 brygad ustaszowsko-domobran- skich. Operacja sarajewska rozpoczęła się 28 II 1945 r. z udziałem trzech korpusów Narodowo- wyzwoleńczych Wojsk Jugosławii (NOVJ); III K Bośniacki zajął 3 III Sokolac, a 29 Dywizja Her- cegowińska wyzwoliła Konjic i w nocy z 4 na 5 III zdobyła Ivan-Sedlo, gdzie została zatrzymana. Było to zajmowanie pozycji wyjściowych. III K z Romaniji, II K Uderzeniowy z Kalinovika i Ivan- Sedla oraz Grupa Operacyjna z Visoka rozpoczęły natarcie 28 III i po złamaniu oporu Niemców dotarły pod Sarajewo, zajmując 5 IV część miasta na prawym brzegu rz. Miljaćki i część na lewym. W nocy Niemcy wycofali się i 6 IV Sarajewo zostało wyzwolone. 633. Bitwa pod Sarandi - 12 X 1825 r._______ Wojna o niepodległość Urugwaju w 1825-28 r. W trakcie wojny partyzanckiej z brazylijskimi okupantami w Urugwaju, prowadzonej przez urugwajskiego patriotę płk. J. A. Lavalleja, od- 507 dział jego został zaatakowany 12 X 1825 r. na równinie Sarandi przez oddział milicji brazylijskiej z pobliskiego m. San Pedro. W walce milicja została rozgromiona, tracąc ok. 400 zabitych i rannych oraz 470 jeńców; resztki uszły w popłochu do miasta. Lavalleja ogłosił przyłączenie Urugwaju do Argentyny, a wówczas Brazylia, uważając, że ruch separatystyczny jest inspirowany przez Argentynę, wypowiedziała jej wojnę. 634. Kapitulacja armii angielskiej pod Saratogą - 17 X 1777 r.____________________ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Gen. J. Burgoyne z 7230 żołnierzami angielskimi, z 400 Indianami i z 44 działami wyruszył 20 VI 1777 r. z Kanady, z m. Cumberland, kierując się na płd., na m. Albany, gdzie miał się spotkać z idącym z Nowego Jorku gen. H. Clintonem, odcinając w ten sposób zbuntowane pomocne stany od reszty kraju. Amerykańska armia gen. H. Gatesa - 11 000 żołnierzy - cofała się na płd., tracąc po drodze silny Fort Ticonderoga i zatrzy- mała się dopiero za rz. Hudson, 40 km przed Albany, zajmując pozycję na ufortyfikowanym przez płk. T. Kościuszkę wzgórzu Bemis Heights. 19 IX Brytyjczycy zaatakowali oddziałem 2200 żołnierzy prawe amerykańskie skrzydło, usiłując równocześnie siłą 2000 żołnierzy obejść lewe skrzydło i zdobyć panujące nad okolicą, a nie-umocnione wzgórze pod Freeman's Farm, pogubili się jednak w lesie i w nieskoordynowanej akcji obydwa oddziały zostały kolejno pobite. Brytyjczycy, których siły stopniały do 5000 żołnierzy, zaatakowali ponownie 7 X i znów zostali z wielkimi stratami odparci i zmuszeni do cofnięcia się do m. Saratogą. Tutaj zostali odcięci od rzeki i otoczeni. W braku żywności i amunicji, nie mając wiadomości o gen. Clintonie, do którego goniec został przechwycony - 17 X skapitulowali. 508 635. Zdobycie przez arabskich powstańców oazy Sebha - 27 XI 1914 r.___________ Antywłoskie powstanie w Libii w 1914-18 r. Turcja po przystąpieniu 29 X 1914 r. do I wojny światowej ogłosiła „świętą wojnę" w Libii, wzywając jej ludność do powstania przeciwko włoskim okupantom, śląc jej broń, amunicję i oficerów. Kierownictwo powstania objął wojowniczy szczep Senussi z oaz Kufry. Walki rozpoczęły się 27 XI 1914 r. nagłym atakiem na oazę Sebha obsadzoną przez mały pododdział rezydującego we włoskiej bazie Brach gen. A. Miani. Zaskoczony w Sebha oddział żołnierzy kolonialnych został w pień wycięty. Na wieść o tym zagrożony odcięciem gen. Miani pospiesznie opuścił zdobyty przed rokiem Fezzan i uszedł na wybrzeże, do Misuraty. 636. Bitwa na Wzgórzach Seelowskich, na wsch. od Berlina - 16/17 IV 1945 r.____ II wojna światowa w 1939-45 r. W trakcie operacji berlińskiej, rozpoczętej z linii rz. Odry 16 IV 1945 r., nacierające na kierunku berlińskim 5 i 8 A z l Frontu Białoruskiego, pod dowództwem marsz. G. Żukowa, po wyparciu Niemców z pierwszej linii obrony napotkały niezwykle silny opór na pozycjach drugiej linii, położonych na górujących nad okolicą Wzgórzach Seelowskich, równoległych do Odry, obsadzonych przez 3 APanc. i 9 A gen. G. Heinrici, dysponującego 32 1/2 dywizji na tym kierunku; wzgórza te stanowiły klucz systemu obrony Berlina. W zaciekłym całodniowym boju ataki piechoty 5 i 8 A, a następnie l i 2 APanc. - załamały się. 17 IV bój trwał nadal. Niemcy wielokrotnie kontratakowali, w końcu osłabli i pod wieczór piechota IV Korpusu gen. W. A. Głazunowa wraz z XI Korpusem pancernym płk. A. Ch. Baba- 509 dżaniana wdarły się w pozycje niemieckie, przełamały linię obrony i zdobyły położone za nią m. Seelow. Kontratak czterech niemieckich dywizji z operującej na płn. od zgrupowania gen. Heinriciego GA „Wisła" nie powiódł się i Niemcy wycofali się na trzecią linię obrony. 637. Bitwa pod Sempach - 9 VII 1386 r. Zrywanie więzów z Austrią przez związkowe miasta szwabskie doprowadziło do wojny. Austriacki ks. Leopold III z ok. 3,5-tysięczną armią (w tym 1300 jazdy), złożoną z wojsk najemnych i oddziałów książąt niemieckich, wtargnął do kantonu Lucerny i obiegł m. Sempach. Z odsieczą nadciągnęło ok. 2000 Szwajcarów, którzy 9 VII zaatakowali Austriaków. Leopold spieszył swych rycerzy i ustawił ich w falangę, której lewe skrzydło przylegało do zabudowań i zarośli, obsadzonych przez piechotę. Szwajcarzy nacierali głęboką kolumną, utworzoną z oddziałów poszczególnych kantonów. Austriacka falanga odpierała kolejne uderzenia oddziałów kantonów: Lucerny, Schwyz i Uri. Gdy zmęczeni, walczący w ciężkich zbrojach rycerze chcieli wsiąść na konie - okazało się, że w toku walki oddział Szwajcarów obszedł austriackie pozycje i zaatakował piechotę od tyłu, a znajdująca się tam czeladź uciekła z końmi rycerzy. To przesądziło o losie bitwy; rycerze nie wytrzymali uderzenia oddziału kolejnego kantonu - Unterwalden, dowodzonego przez A. Winkel-rieda i zostali rozbici. Bitwa zakończyła się klęską Austriaków, poległ ks. Leopold i ok. 700 rycerzy. Szwajcarzy stracili ok. 200 ludzi, w tym A. Win-kelrieda. 638. Powstanie Karpośa w Serbii w 1689/90 r. Ucisk chłopów i górali w okręgach Kratova i Kri-voj Palanki w Macedonii, tak zresztą jak i na całych Bałkanach, wzmógł się po nieudanej turec- 510 kiej wyprawie wojennej na Wiedeń w 1683 r. Po austriacko-tureckim układzie pokojowym w 1689 r. chłopi, straciwszy nadzieję na wyzwolenie, zaczęli masowo uciekać w góry, tworząc bandy zbójeckie; bandy te z czasem przekształciły się w oddziały powstańcze, walczące z Turkami, a na czele ich stanął jeden z bardziej znanych przywódców hajduków - KarpoS. W krótkim czasie powstańcy zajęli miasta: Kratovo, Krivą Palankę, Kumanovo i Kaćanik, a gdy w 1689 r. do kraju wkroczyły wojska austriackie - wraz z nimi zajęli także Skopje i Śtip. Gdy wojska austriackie opuszczały Bałkany, odchodząc na front francuski, paliły za sobą wszystkie miasta -Skopje, Śtip, Veles, Tetovo, oraz wszystkie wsie w ich rejonach. Zniszczenie kraju oraz silny nacisk wojsk tureckich nacierających ze wsch., z rejonu Kiustendił i z płd., doliną Wardaru, niszczących i palących wszystko po drodze - przytłumiły powstanie. Ok. 3000 powstańców stawiło opór pod Krivą Palanką, ale miasto zostało zdobyte przez Turków i spalone; w starciu pod Kumano-vem Turcy ujęli samego Karpośa. Ostatni, ale także bezskuteczny opór, stawili powstańcy w I 1690 r., pod Kaćanikiem; powstanie upadło, wielu ludzi Turcy wtrącili do więzień, wielu stracili, kto mógł - uciekał z kraju. 639. Powstanie w Serbii w 1804-12 r.________ W 1801 r. janczarzy stacjonujący w Serbii, niezadowoleni z wprowadzonych przez sułtana Selima II reform, zbuntowali się, opanowali paszałyk belgradzki i rozpoczęli rządy gwałtu i bezprawia. W I 1804 r. po wykryciu spisku serbskiego janczarzy dokonali masakry 70 wójtów, duchownych i kupców, co spowodowało wybuch powstania ludności pod wodzą Jerzego Petrovicia, zwanego Czarnym Jerzym (Karadżordźe). W końcu III 1804 r. było już ok. 28 000 powstańców, do końca roku opanowali oni większą część tery- 511 torium Serbii, zajęli szereg miast i twierdzę w Śa- bacu. Hafiz Pasza idący z wojskiem na zdławienie powstania został VIII 1805 r. w bitwie pod Ivan-kovac rozgromiony przez wojewodę M. Stojkovi-cia. Pobite zostały w 1806 r. pod Misareni wojska bośniackie, a pod Aleksincem i Deligradem -oddziały rumelijskie. W końcu XII 1806 r. Serbowie zdobyli Belgrad. Gdy w 1809 r. wybuchła wojna rosyjsko-turecka, Serbowie stanęli po stronie Rosji, biorąc udział, wraz z wojskami rosyjskimi w bitwach pod Brza Palanka, Kladowem, w 1810 r. pod Jasiką, Lozincem i innych. W traktacie pokojowym, zawartym przez Rosję z Turcją 28 V 1812 r. w Bukareszcie, Serbia uzyskała autonomię. 640. Powstanie w Serbii w 1941 r.__________ II wojna światowa w 1939-45 r. Agresja niemiecka na ZSRR stała się dla partii komunistycznej sygnałem do powstania, które rozpoczął atak oddziału partyzanckiego z Valjeva na patrol żandarmerii w m. Bela Crkva. Jedno- cześnie w całej Serbii zaktywizowały się działania partyzanckie, napady na patrole, na mniejsze oddziały wojska, niszczenie mostów i obiektów wojskowych. Wyzwolono szereg miejscowości między rz. Driną, Sawą, Kolubarą, a górami Maljena i Povlen, oblegano miasta: Valjevo, Śabac, Obrenovac i Lajkovac, wyzwolono większą część Szumadii, tereny w dolinie rz. Morawy i Ibaru, między górami Jastrebac, Pasjaca i Kuka-vica. W Banacie 9 oddziałów powstańczych dokonało 90 aktów sabotażu i dywersji. Oddziały partyzanckie w Baczce zostały rozbite przez wojska węgierskie, stracono ok. 350 członków KPJ, a ok. 5000 internowano. Do walki z partyzantami Niemcy zaangażowali trzy dywizje, a ąuislingow-ski rząd gen. M. Nedicia- 5000 żandarmów, ok. 3000 żołnierzy i ok. 3000 czetników, jednak pow- 512 stanie nadal się rozwijało. Głównym ośrodkiem wolnego terytorium stało się m. Użice, a ośrodkiem powstania Serbia. Powstanie w m. Setif, w Algerii - 8 V 1945 r. zob. 16 641. Walka o Seul - 16-28 IX 1950 r.________ Wojna koreańska w 1950-53 r. 15 IX 1950 r. ruszyła z przyczółka Pusan kontr- ofensywa armii południowokoreańskiej i wojsk ONZ, a jednocześnie na tyłach wojsk północno- koreańskich wysadzono desanty. 15 IX okręty VII Floty USA (ok. 300 okrętów i barek desanto- wych) po bombardowaniu wysadziły desant -X Korpus gen. E. M. Almonde'a, ok. 50 000 żołnierzy w rejonie Inczhon. Po zdobyciu osłaniającej dostęp do miasta wyspy Wolmi, bronionej przez kompanię piechoty - I i IV batalion południowokoreańskiej piechoty morskiej, wspomagane lotnictwem i ogniem artylerii okrętowej, zdobyły szturmem m. Inczhon, otwierając sobie drogę do odległego o ok. 25 km Seulu; 18 IX zajęto lotnisko seulskie w Kimpo. W mieście ludność cywilna, zmuszona przez żołnierzy, zbudowała ok. 700 barykad, a dowództwo wzmocniło garnizon przez powołanie pospolitego ruszenia. 24 IX amerykańska piechota morska wdarła się na przedmieście Seulu - Kennim, a 25 IX uderzyła z trzech stron na śródmieście; rozpoczęły się zaciekłe walki uliczne, trwające do 28 IX, kiedy to oddziały komunistyczne zostały wyparte z miasta. 642. Obrona Sewastopola - 17X1854-8 1X1855 r._______________ Wojna krymska w 1853-56 r. Główne działania w tej wojnie miały miejsce na Krymie; sprzymierzeni - 62 000 żołnierzy (27 000 513 Anglików, 28 000 Francuzów i 7000 Turków) pod dowództwem marsz. Saint Arnauda i gen. lorda F. Raglana - wylądowali 14-17 IX 1854 r. pod Eupatorią, pobili 20 IX armię rosyjską adm. A. Mienszykowa nad rz. Almą i 17 X podeszli pod twierdzę Sewastopol, ostrzeliwując ją. Działania ich wspierał ogniem flota - 89 okrętów wojennych. Miasto przygotował do obrony w niezwykle krótkim czasie ppłk E. Totleben, budując 3 linie obrony i 20 redut. Port, w którym stało 16 okrętów liniowych, 10 fregat i sporo mniejszych okrętów z 24 500 marynarzami, zablokowano, topiąc w wejściu do niego 7 okrętów. Załogę twierdzy, liczącą początkowo 36 600 żołnierzy pod dowództwem wiceadm. W. Korniłowa i P. Nachi-mowa, stale w czasie walk uzupełniano. Na płn. brzegu zatoki stała 42-tysięczna armia rosyjska adm. Mienszykowa. Walki rozpoczęły się wypadami rosyjskimi na stanowiska angielskie, co zmusiło Anglików do umocnienia ich. Ataki rozpoczęte 12 IX powtórzono 5 X, zdobywając i zagważdżając działa. 29 IX zmarł marsz. Saint Arnaud. 17 X zabity został wiceadm. Korniłow i dowództwo obrony objął samodzielnie wiceadm. Nachimow. Przez zimę 1854/55 r. trwał zastój w działaniach i obie strony wzmacniały swe siły. 15 II 1855 r. Francuzi przeprowadzili pierwszy atak na pozycje rosyjskie, zdobywając po zaciętych walkach 7 VI pierwsze reduty. Przez cały czas twierdza była bombardowana z lądu i morza. 18 VI zmarł gen. Raglan i dowództwo wojsk sprzymierzonych objął gen. F. Canrobert, a 12 VII zabity został wiceadm. Nachimow i dowództwo twierdzy objął gen. M. Gorczakow. Canroberta zastąpił wkrótce gen. A. Pelissier. Przez całe lato toczyły się zaciekłe boje, ataki i kontrataki, ale sytuacja nie zmieniła się. 8 IX po potężnym bombardowaniu wojska sprzymierzone ruszyły do generalnego szturmu; 60 000 żołnierzy wdzierało się na rosyjskie reduty i wkrótce padła kluczowa pozycja - Kurhan Małachowski, a wówczas Rosjanie zatopili okręty, wysadzili w powietrze pozostałe reduty i nocą przeprawili się przez zatokę do Mienszykowa. Straty sprzymierzonych -73 000, a Rosjan - 102 000 zabitych, rannych i zaginionych. 643. Obrona Sewastopola - 30X1941-4 VII 1942 r.______________ II wojna światowa w 1939-45 r. W X 1941 r. 11 A niemiecka i rumuński Korpus Górski, łącznie 203 000 żołnierzy pod dowództwem gen. E. von Mansteina, rozpoczęły natarcie z Ukrainy na Krym, broniony przez 51 Samodzielną Armię i przerzuconą z Odessy Samodzielną Armię Nadmorską. 25 X radziecka obrona na Perekopie została przełamana, 51 A wycofała się na płw. Kerczeński, a wojska niemiecko-rumuń-skie w walkach z Samodzielną Armią Nadmorską podeszły 30 X pod Sewastopol - najpotężniejszą lądowo-morską twierdzę świata, bronioną przez stały garnizon i Samodzielną Armię Nadmorską, pod dowództwem wiceadm. F. S. Oktiabrskiego. Załoga, stale wzmacniana posiłkami dowożonymi przez flotę z Kaukazu, osiągnęła liczbę 106 000 żołnierzy. Dwa szturmy - 11 XI i 17 XII 1941 r. -zostały odparte, a wojska radzieckie rozpoczęty operację odciążającą, wysadzając desanty: 29 XII w Teodozji i 25/26 oraz 29 XII na Płw. Kerczeń-skim; w okresie tej operacji przerzucono na Kercz 120 000 żołnierzy. 18 I 1942 r. wojska niemiecko-rumuńskie odbiły Teodozję, a 19/20 V - Kercz; wojska radzieckie wycofały się do Tamania, tracąc caty ciężki sprzęt - 1133 działa i 258 czołgów. W końcu V 1942 r. wznowiono działania pod Sewastopolem, a 7 VI 514 515 wojska niemiecko-rumuńskie przeprowadziły potężny szturm, poprzedzony ostrzałem najcięższej artylerii i bombardowaniem przez lotnictwo. Ataki powtarzały się raz po raz, a siły obrońców słabły. Kutry torpedowe, okręty podwodne i lot- nictwo spowodowały ograniczenie dostaw zaopatrzenia do twierdzy. 30 VI wiceadm. Oktiabrskij powiadomił Naczelne Dowództwo, że utrzyma twierdzę jeszcze tylko 3 dni, ale tegoż dnia wojska niemiecko-rumuńskie zaczęły wdzierać się do twierdzy. 4 VII Sewastopol został zdobyty przez wojska niemiecko-rumuńskie. Według niemieckiego komunikatu wzięto 97 000 jeńców i 467 dział. 644. Oswobodzenie Sewastopola - 9 V 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Krym atakowały wojska radzieckie 4 Frontu Ukraińskiego i Samodzielna Armia Nadmorska, łącznie 470 000 żołnierzy z 5982 działami, 559 czołgami i 1250 samolotami. Dostępu broniła 17 A niemiecka gen. E. Enecke - 195 000 żołnierzy z 3600 działami, 215 czołgami i 148 samolotami. 10 IV 1944 r. obrona niemiecka została na odcinku Siwaszu przełamana, wojska radzieckie wdarły się na Krym i tocząc walki z cofającymi się Niemcami podeszły 16 IV pod Sewastopol. Twierdzy broniła ocalała resztka wojsk 17 A - ok. 72 000 żołnierzy z 1830 działami i 50 czołgami; dowództwo przejął gen. K. Almen-dinger. 5 V po bezustannym artyleryjskim i lotniczym, 20-dniowym bombardowaniu twierdzy ruszyła do szturmu z płn. 2 A, a 7 V z płd. uderzyła 51 A i Armia Nadmorska, zdobywając już w pierwszym dniu górę Sapun - klucz obrony twierdzy. W zaciekłych bojach wojska radzieckie przerwały trzy linie obrony i 9 V wkroczyły do miasta-twierdzy. 516 Resztki niemieckiej 17 A - ok. 21 000 żołnierzy wycofały się na Półwysep Chersoński, gdzie po krótkiej obronie 12 V skapitulowały. Straty niemieckie w walce o twierdzę wyniosły ok. 80 000 żołnierzy, resztę zdołano ewakuować drogą powietrzną i morską. 645. Zdobycie Sewilli przez Hiszpanów -23 XI 1248 r. Reconquista w Hiszpanii i Portugalii w 718-1492 r. Długoletnie walki Almorawidów z Almohadami skruszyły potęgę muzułmanów i ułatwiły podbój ich państw przez Kastylię. Ostatnim emiratem, w którym Almohadzi zachowali władzę była Sewilla - najpiękniejsze miasto Hiszpanii, ludne, silnie obwarowane i dobrze zaopatrzone. W 1247 r. król Kastylii Ferdynand II z armią, wraz z 500 rycerzami swego lennika, emira Granady Alahmara, ruszył na emirat Sewilli, zmuszając po drodze małe warowne miasta do kapitulacji bez walki. W VIII 1247 r. dotarł do Sewilli i rozpoczął jej oblężenie. Na razie nie dawało się ono miastu we znaki, gdyż kilka okrętów uzyskanych od kalifa Maroka utrzymywało rzeką Gwa-dalkwiwir kontakt z Afryką, dowożąc zaopatrzenie, ale wkrótce zjawiła się flotylla kastylijska adm. R. Bonifaza - 13 okrętów - i w walce zniszczyła flotę arabską branderami. W III 1248 r. Ferdynand otrzymał posiłki z szeregu miast kasty-lijskich. Po 16 miesiącach bezowocnego oblężenia Kastylijczycy zaatakowali i zdobyli leżące na prawym brzegu rzeki przedmieście Triana - po uprzednim zniszczeniu mostu, którym dochodziły posiłki. Wygłodzone miasto, nie mogąc liczyć na jakąkolwiek odsiecz, wszczęło pertraktacje i 23 XI 1248 r. poddało się. Ponad 200 000 mieszkańców wyniosło się do Granady, Niebli, względnie do Afryki. 517 646. Bitwa pod Shiloh (Pittsburg-Landing) - 4-7 l 1862 r.____________________ Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. Na rozkaz prezydenta J. Davisa gen. A. S. Johns- ton, stojący z armią konfederatów - 40 355 żoł- nierzy - pod Shiloh, naprzeciw Pittsburg-Landing, uderzył 4 IV na zajmującą rejon Shiloh armię unionistów gen. U. Granta - 33 000 żołnierzy. Zaskoczeni unioniści ponieśli wysokie straty w zabitych i rannych, a jedna dywizja dostała się do niewoli. Sytuację uratował gen. W. T. Sher-man, który utrzymał swoją pozycję. Konfederaci także ponieśli duże straty, a gen. Johnston poległ. Dowództwo objął gen. P. Beauregard, nie wykorzystał jednak powodzenia; następnego dnia sytuacja zmieniła się, unioniści dostali posiłki i armia ich wzrosła do 100 000 żołnierzy, a dowództwo objął gen. H. W. Halleck. Nie wykorzystał on swej przewagi i oszańcował się, choć armia konfederatów, także w międzyczasie wzmocniona, liczyła jednak tylko 50 000 żołnierzy; wycofali się oni na nową linię obrony. Straty unionistów -1754 zabitych, 8408 rannych i 959 zaginionych. 647. Bitwa przy forcie Shoghab, w Cyrenajce - 3 Vii 1913 r._____________ Wojna partyzancka w Libii w 1912-14 r. Oddział włoskich saperów pod dowództwem mjr. F. Billi, naprawiający przybrzeżną drogę w pobliżu m. Shahat (przy ruinach Cirene), został 3 VII 1913 r. napadnięty przez kilkuset pieszych i konnych partyzantów arabskich. Włosi broniąc się zaczęli się cofać ku Cirene. Przybyły im zaalarmowane posiłki - 87 pułk piechoty i oddział bersalierów, ale silnie atakowani, wycofali się wszyscy do fortu Shoghab, który mimo zaciekłych ataków zdołali utrzymać. Straty Włochów: mjr Billi, dowódca posiłków - mjr A. Migliacci i ok. 100 żołnierzy zabitych, 7 oficerów i 103 żołnierzy rannych i l oficer zaginiony. Straty powstańców - 12 zabitych i znaczna liczba rannych, których powstańcy wycofując się zabrali ze sobą. 647. Bitwa morska fregat: „Sibylle" - „Chiffonne" - 19 VIII 1801 r._________________ Wojna Francji z U koalicją w 1798-1802 r. 19 VIII 1801 r. z przepływającej w pobliżu archipelagu Seszeli brytyjskiej fregaty „Sibylle" (38 dział), dowodzonej przez kpt. Ch. Adama, zauważono stojący przy wysepce St. Annę okręt z francuską banderą. Kpt. Adam skręcił i wpłynął na krętą, prowadzącą wśród mielizn i raf drogę wodną, prowadzącą do głównej wyspy Mahe. Ujrzał tam francuską fregatę „Chiffonne" (32 działa), dowodzoną przez kpt. P. Guieysse, stojącą ze złamanym przednim masztem tuż przy brzegu, pod osłoną ustawionej na nadbrzeżu baterii dział; znaczna część 190-osobowej załogi była na lądzie. „Sibylle" podeszła na ok. 180 m do „Chiffonne", zakotwiczyła i rozpoczęła ogień, na który Francuzi od razu odpowiedzieli. Po 42 minutach ożywionej kanonady na „Chiffonne" przecięto linę kotwiczną, okręt dryfując wszedł na rafy i skapitulował, opuszczając banderę; część załogi zdołała ujść na ląd. Anglicy ostrzelali działa na brzegu, zabijając oficera i kilku kanonierów i uciszając działa. Straty Francuzów - 23 zabitych, 30 rannych i 37 jeńców, a straty Anglików - 2 zabitych 1 l ranny. „Chiffonne" ściągnięto z rafy, wyremontowano i włączono do floty brytyjskiej. Potyczka pod oazą Sidi Abuagela (okręg Agelat) w Libii - 4 IX 1917 r. zob. 402 Potyczka pod oazą Sldi Abuarghub w Libii - 2 II 1923 r. zob. 403 519 518 Potyczka pod oazą Sidi EI-Khemri (okręg Guzbat) w Libii - 4 VI 1915 r. zob. 402 649. Zdobycie przez Włochów m. Sidi Sajeh - 4 V 1922 r._____________________ Pacyfikacja Libii po I wojnie światowej w 1919-26 r. Po zakończeniu I wojny światowej Włosi przystąpili do spacyfikowania Libii, w której od l I 1916 r. panowanie ich ograniczało się do 3 umocnionych miast - Trypolisu, Zuary i Homsu. Od I 1919 r. zaczęły lądować w Libii wojska z Włoch, a 17 III 1919 r. rozpoczęto akcję pacy-fikacyjną. W nizinnej części kraju powstańcy po rokowaniach zawarli 18 IV 1919 r. pokój, a przeciwko plemionom wyżynnym wyruszyła w 1921 r. z bazy w Azizia (45 km na płd. od Trypolisu) zbrojna ekspedycja pod dowództwem płk. R. Gra-zianiego, którego wspomagały grupy płk. P. L. Pizzariego i C. Belli. łącznie 2000 żołnierzy włoskich i 1000 Berberów Jussufa Kerbish. Włosi, maszerując z Gjado, zajęli po walkach 28-31 X Yefren, 17 XI 1921 r. Garian i skierowali się na płn. wsch., ku Tarhunie. Powstańcy, dowodzeni przez szejka Ahmeda el-Mraied, tocząc walki, uniknęli okrążenia i cofnęli się za pas wydm przy ważnym węźle dróg karawanowych Sidi Sajeh (13 km na płd. zach. od Tarhuny). Natarcie 2 V czołowych oddziałów włoskich nie powiodło się, dopiero gdy nadciągnął płk Graziani z głównymi siłami i artylerią - obrona po zaciętej walce została przełamana i powstańcy wycofali się na linię obronną Kafr el-Hadshera, na przedpolu Tarhuny. Straty włoskie na trasie Yefren-Sidi Sajeh wyniosły 204 zabitych i 474 rannych, a straty powstańców ok. 1300 zabitych i rannych. Potyczka przy oazie Sidi Surur (okręg Zeliten) w Libii - 14 X 1914 r. zob. 401 520 650. Powstanie w Siedmiogrodzie w 1784/85 r. Cesarz austriacki Józef II szykując się do wojny z Turcją zezwolił chłopom w Siedmiogrodzie na wstępowanie do wojska, zgłaszali się więc oni masowo, aby uwolnić się od pańszczyzny, ale miejscowa magnateria, aby nie utracić siły roboczej - nie pozwalała ich przyjmować. Przywódca chłopów, Nicolae Ursu zw. Horea, zwołał w tej sprawie na 28 X 1784 r. zebranie w m. Brad, na które przybyło ok. 6000 chłopów; udali się oni do Alba Julia, aby zdobyć broń. l XI chłopi zostali zaatakowani we wsi Curechiu przez miejscowe władze, co rozpaliło płomień buntu w całym Siedmiogrodzie; powstańcy zajęli szereg miasteczek, żądając likwidacji feudalizmu, zniesienia pańszczyzny i podziału majątków. Uzbrojona szlachta zaczęła popełniać mordy i okrucieństwa, rozgorzały walki; powstańcy po szeregu zwycięstw ponieśli 7 XII klęskę pod Mihaileni, a wojsko zaczęło rozbijać chłopskie zgrupowania. 14 XII Horea nakazał zaprzestania walki, a sam uszedł w góry. 27 XII został schwytany i 28 II 1785 r. stracony. Rozpoczęły się okrutne represje i przesiedlenia. Zryw powstańczy nie poszedł jednak na marne, władze austriackie przyznały ludności góralskiej szereg ulg. 651. Upadek Singapuru - 15 II 1942 r._______ II wojna światowa w 1939-45 r. Singapur - potężna twierdza i baza morska, filar brytyjskiego panowania w Azji Płd. Wsch., z załogą 85 000 żołnierzy, z silną flotą i lotnictwem, uchodził za nie do zdobycia. Dowództwo sprawował gen. A. Percival. 8 XII 1941 r. przybyła z baz we francuskich Indochinach 25 Armia japońska gen. T Yamashity i rozpoczęła niespodziewanie lądowanie na Płw. Malajskim, w Kota Bahru. Na wieść o desancie dowództwo brytyjskie wysła- 521 to dwa pancerniki: „Prince of Wales" (35 000 t) i „Repulse" (32 000 t); okręty te, idące bez osłony lotniczej, zostały 10 XII zaatakowane przez lotnictwo japońskie i zatopione. Japończycy przeszli przez nieprzebytą dżunglę, w ciężkich walkach rozbili zagradzające im drogę wojska brytyjskie i idąc na płd., po przebyciu 600 km, doszli 7 I 1942 r. do cieśniny Johore, oddzielającej od lądu wyspę, na której leży Singapur. Singapur, twierdza nie zdobycia od strony morza, od strony lądu był bezbronny, ponieważ działa nie obracały się w stronę lądu. 9 II Japończycy sforsowali cieśninę i natarciem czołgów uchwycili 14 II miejskie zbiorniki wody, przesądzając tym los miasta. 15 II Singapur skapitulował, a ok. 85 000 żołnierzy poszło do niewoli. Zdobycie m. Sirt w Libii przez Włochów -30 XII 1912 r. zob. 401 652. Bitwa o ujście rz. Skaldy - 16 IX-9 Xl 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Podczas rozpoczętej 22 VIII 1944 r. ofensywy aliantów 21 GA gen. B. Montgomery'ego (l A kanadyjska i 2 A brytyjska), nacierając z linii Sekwany, zajęła 4 IX Antwerpię wraz z nieuszkodzonym portem, spychając niemiecką 15 A gen. G. von Zangena (ok. 82 000 żołnierzy) w rejon Breskens- Ternauzen-Axel, przy ujściu rz. Skaldy, gdzie została okrążona. Gen. Zangen wykorzystał bierność aliantów i w okresie 6-20 IX przeprawił się na w. Walcheren i przez prw. Beveland na ląd stały, pozostawiając na przyczółku grupę gen. F. W. Neumanna, która wraz z ufortyfikowaną w. Walcheren i płw. Beveland blokowała Skaldę. 18 IX polska l DPanc. z l A kanadyjską zaatakowała i 19 IX zdobyła Axel, 20 IX zdobyto Ter-nauzen, przy czym poległ gen. Neumann, 6 X zdobyto Breskens i 22 X - Fort Hendrik, bronio- 522 ne przez 64 DP gen. K. Eberdinga, a sam on poddał się 3 XI; część Niemców uszła na Beve- land. 2 DP z 2 A brytyjskiej natarła 2 X na nasadę płw. Beveland, bronioną przez IV batalion spadochroniarzy i po zaciekłych walkach wdarła się 16 X na półwysep, a jednocześnie na jego płd. brzegu wylądowała z Terneuzen 52 DP i do 31 X opanowała półwysep. Walka o w. Walcheren trwała tylko 9 dni; atako- wały wojska lądowe, flota wojenna i potężne lotnictwo, 31 X desant z Breskens zdobył w krwawym boju m. Vlissingen, biorąc do niewoli dowódcę obrony wyspy - płk. H. Reinhardta. 3 XI wylądował w zach części wyspy desant i w walkach trwających do 7 XI zdobył m. Domburg, baterię „W 19" i Fort de Haak. Tegoż dnia skapitulował dowódca zgrupowania - gen. W. Daser z ok. 3000 żołnierzy, otoczony w m. Middelburg; rz. Skalda została tym samym otwarta. 9 XI polska l DPanc. wyparła resztę oddziałów 15 A za rz. Może, zabezpieczając tym dostęp do portu Antwerpii. Powstanie w m. Skikda, w Algerii, w 1945 r. zob. 16 653. Wyzwolenie m. Skopje - 13 XI 1944 r.____ II wojna światowa w 1939-45 r. Po opuszczeniu przez Niemców 11 XI 1944 r. Kumanova obronę Skopje przejęła niemiecka jednostka alarmowa - 47 pułk grenadierów z 22 Dywizji, z rozkazem utrzymania miasta do godz. 24 dnia 14 XI. III i XII brygady Jugosłowiańskich Wojsk Narodowowyzwoleńczych rozpoczęły walkę 13 XI na odcinkach: Kisele Voda--Crnice, Krstovar-Gornje i Donje Vodna; jeden z batalionów opanował stację wodociągów. Do wieczora 13 XI zdobyto szpital, stację kolejową 523 i lotnisko, a oddział szturmowy pod osłoną mgły wdarł się do miasta i opanował większą jego część z kasynem oficerskim, szkołą i bankiem. Niemcy bronili się w umocnionych budynkach, które trzeba było zdobywać szturmem. Szybkie działanie armii jugosłowiańskiej ocaliło miasto ł most od zniszczenia. W nocy z 13 na 14 XI Niemcy opuścili miasto i wycofali się w stronę Kaćaniku. 654. Powstanie słowackie w 1848 r. Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. Patrioci słowaccy, którzy wiosną 1848 r. zdołali uciec z Węgier na ziemie czeskie, utworzyli pod koniec lata 1848 r. Słowacką Radę Narodową i zorganizowali Słowacki Ochotniczy Korpus, który za zgodą rządu wiedeńskiego wyruszył w IX 1848 r. do Słowacji celem rozpętania tam powstania i uzyskania od Węgier praw narodowych i politycznych dla Słowacji. Korpus opanował niektóre tereny, a w rejonie Brezovej w zach. Słowacji wzniecił bunt chłopstwa przeciw Węgrom. Wojska węgierskie stłumiły rozruchy w zarodku i wyparły korpus na Morawy, gdzie został on rozbrojony przez wojska cesarskie. W okresie ofensywy feldmarsz. A. Windischgratza korpus reaktywowano i pod dowództwem austriackich oficerów skierowano do walki z rewolucyjnym rządem peszteńskim. Po pokonaniu Węgrów rząd wiedeński cofnął wszystkie dawane Słowakom obietnice i w miejsce madziaryzacji rozpoczął germanizację ludności słowackiej. 655. Słowackie powstanie narodowe w 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. W XII 1943 r. powstała w „niepodległej" Słowacji konspiracyjna Słowacka Rada Narodowa, która 524 zajęła się przygotowaniem powstania. We wsch. Słowacji zaczęły powstawać oddziały partyzanckie, a w VIII 1944 r. przybyło kilkanaście oddziałów partyzantów radzieckich. Początkiem powstania stało się zlikwidowanie 28 VIII 1944 r. niemieckiej misji wojskowej, wracającej z Rumunii do Niemiec. 30 VIII powstańcy zajęli Bańską Bystrzycę, która stała się ośrodkiem powstania. Na czele powstania stanęli: K. Śmidke, G. Husak, gen. R. Viest, ppłk J. Golian i płk A. M. Asmo-łow; siły zbrojne liczyły 45 000 żołnierzy i 20 000 partyzantów. 29 VIII wkroczyło do Słowacji 8 dywizji niemieckich i rozpoczęły się walki. ZSRR udzielał drogą lotniczą dużej pomocy w ludziach i materiale wojennym, a jednocześnie rozpoczął operację dukielską celem przedarcia się z Krosna do Słowacji. Po ciężkich walkach radzieckie natarcie zostało zatrzymane, a w międzyczasie powstańcy zostali rozbici i rozproszeni; 27 X Niemcy zdobyli Bańską Bystrzycę. W walkach z powstańcami obie strony straciły po ok. 40 000 zabitych, rannych i zaginionych. 655. Powstanie w Słowenii w 1941 r.________ II wojna światowa w 1939-45 r. Utworzony bezpośrednio po zajęciu Jugosławii przez wojska niemieckie Sztab Główny Słoweńskich Kompanii Partyzanckich sformował 7 kompanii, które z dniem 25 VII 1941 r. rozpoczęły akcje dywersyjne. Niemcy zareagowali z wielką energią i w akcjach wojskowych w miesiącach VIII-IX 1941 r. zniszczyli batalion Kamnicki i kompanię Trźicko-Kranjską. Reszta oddziałów partyzanckich uszła w góry Meżakla i Jelovica. W Styrii sformowano 4 kompanie, które rozpoczęły partyzantkę. Niemcy zastosowali wobec ludności okrutny terror. Kompania Celjska została w walkach zniszczona. Pod okupacją węgierską terror zgasił w zarodku ruch powstańczy. Pod 525 okupacją włoską powstanie rozwijało się najpomyślniej, utworzono 12 kompanii, które rozpoczęły działania partyzanckie. Głównym ośrodkiem organizacyjnym powstania stała się Lubiana. Powstał w niej Słoweński Komitet Ludowo-Wyz-woleńczy. 657. Wojna rosyjsko-turecka w 1877/78 r. Po upadku Plewny trzy dywizje wojsk rumuńskich ruszyły na naddunajską twierdzę Widyń, bronioną przez 15 000 żołnierzy tureckich. Widyń osłonięty był pasem umocnionych miejscowości, odległych o ok. 5 km od twierdzy, stanowiących zewnętrzny pas obrony. W walkach w okresie 12-24 11878 r. Rumunom udało się zająć prawie cały ten pas, przy czym 24 I po kilkugodzinnej walce szturmem zdobyli 3 tureckie reduty, leżące na skraju wsi Smirdan, w zachodniej części pasa, okrążając tym samym Widyń. Turcy stracili ok. 1000 zabitych i rannych i ok. 300 jeńców. Walki o twierdzę przerwano, gdyż 31 I 1878 r. zawarte zostało zawieszenie broni. Potyczka pod oazą Sochna w Libii -23 VII 1913 r. zob. 401 658. Bitwa pod wsią Sokołowo - 8-13 III 1943 r. II wojna światowa w 1939-45 r. I Samodzielny Batalion Czechosłowacki liczący 947 żołnierzy pod dowództwem ppłk. L. Svobody, zajmujący 10- kilometrowy odcinek obrony na płn. brzegu rz. Mżą, w rejonie Timczenkow-Mirgo-rod-Artiuchowka - stoczył walkę z nacierającą na Jj Charków niemiecką dywizją „Das Reich". Wieś f Sokołowo stanowiła wysuniętą pozycję ppanc, ob- | sadzoną przez l kompanię por. O. Jarośa i wysta- f wioną była na główne uderzenie. Po kilkunastu » 526 godzinach walki, gdy por. Jaroś poległ, resztki kompanii wycofały się na płn. brzeg rz. Mży, 9 III batalion wycofał się, a 13 III został wycofany z frontu. Na jego odcinku ani jeden czołg niemiecki nie przedarł się na tyły wojsk radzieckich. Walka pod Sokołowem była chrztem bojowym batalionu czechosłowackiego. Straty czechosłowackie - 112 zabitych, 106 rannych i 30 zaginionych, a straty niemieckie - 440 zabitych i rannych i 22 zniszczone czołgi. 659. Bitwa pod Solferino - 24 VI 1859 r.______ Wojna włosko-francusko-austriacka w 1859 r. Armia austriacka dowodzona przez cesarza Fran- ciszka Józefa I - 153 000 żołnierzy - stała na wsch. brzegu granicznej rzeki Mincio, do której podchodziły wojska francusko-sardyńskie pod naczelnym dowództwem cesarza Napoleona III, rozstawione: 50 000 na prawym skrzydle, 40 000 na lewym i 57 000 w środku, łącznie 147 000. 23 VI Austriacy przekroczyli rzekę, zamierzając powstrzymać siłami l A gen. Wimpffena - 67 000 żołnierzy - lewą i środkową kolumnę francuską, z jednoczesnym uderzeniem 2 A gen. F. Schlicka - 86 000 żołnierzy - na prawą, sardyńską kolumnę. Przednie oddziały austriackie zajęły z marszu linię San Martino-Solferino-Castel Goffredo. 24 VI Francuzi ruszyli naprzód i starli się z Aust- riakami; szczególnie zacięte walki rozgorzały w centrum, o Solferino, gdzie sytuacja stała się dla Austriaków krytyczna, a oddziały skrzydłowe, toczące zacięty bój, nie mogły przyjść z pomocą. Ok. godz. 16 Francuzi zdobyli Solferino, co zmusiło cesarza Franciszka Józefa I do wydania o godz. 1630 rozkazu odwrotu całej armii za rz. Mincio. Straty austriackie - 2352 zabitych, 10 645 rannych i 6944 zaginionych. Straty francusko-sardyńskie - 2313 zabitych, 12 102 rannych i 2786 zaginionych. 527 660. Zdobycie wąwozu Somosierra - 30 XI 1808 r. Wojny napoleońskie - Kampanie na Płw. Iberyjskim w 1807-13 r. Gdy po sporach dynastycznych w Hiszpanii cesarz Napoleon I oddał tron hiszpański swojemu bratu Józefowi, Centralna Junta w Sewilli wypowiedziała Francji wojnę. Napoleon zebrał wojsko i 5 XI 1808 r. wkroczył do Hiszpanii, pobił hiszpańskie armie i ruszył pospiesznym marszem ku Madrytowi. Na najkrótszej drodze z Burgos do Madrytu wąwóz Somosierra w górach Sierra de Guadarrama był ostatnią pozycją obronną Hiszpanów przed stolicą. Hiszpański gen. Benito San Juan obsadził resztkami armii estramadur- skiej i dywizji andaluzyjskiej - łącznie ok. 13 000 żołnierzy - górską pozycję; umieścił 3000 żołnierzy we wsi Sepulveda przed wąwozem, ok. 9000 rozlokował na zboczach i szczytach wąwozu, część ustawił po obu stronach drogi, a na czterech załomach drogi ustawił po 4 armaty. Hiszpanie uważali tę pozycję za nie do zdobycia. Gdy Francuzi nadeszli i Napoleon spostrzegł zaporę - skierował do natarcia korpus marsz. C. Victora; pułki francuskie kilkakrotnie próbowały wedrzeć się do wąwozu, ale dziesiątkowane piekielnym ogniem dział i karabinów - cofały się. Napoleon podjechał bliżej, zbadał sytuację i oświadczył, że hiszpańscy chłopi nie zatrzymają jego sławnej armii, po czym wydał rozkaz dokonania szarży służbowemu 3 szwadronowi szwoleżerów polskich. Szwadron - 125 ludzi pod dowództwem rtm. J. Kozietulskiego - ruszył do szarży z brawurą i determinacją, zaskakując Hiszpanów nagłością ataku. W gęstym ogniu, nie bacząc na straty, gnali naprzód; padł Kozietulski, prowadził Dziewanowski, po nim Niegolewski i Krasiński, obsługa wszystkich dział została wybita, za Polakami spieszył już następny szwadron, 528 jazda i piechota francuska. Hiszpanie osłupieli, a następnie rzucili się do obłędnej ucieczki; droga do Madrytu została otwarta. Szarża trwała 8 mi- nut, w tych kilku minutach straciło życie 12 szwoleżerów, ciężko rannych było 6, lżej rannych 18; wśród rannych byli: rtm. J. Kozietulski, kpt. J. Dziewanowski, kpt. P. Krasiński i por. A. Nie- golewski. 661. Obrona Sowangchun - 17 IV-27 V 1933 r. Antyjapońska partyzantka w Korei w 1932-45 r. Zajmujący Koreę Japończycy, ustawicznie niepokojeni przez partyzantów, zorganizowali ekspedycję wojskową celem zniszczenia wielkiej bazy partyzanckiej Sowangchun, położonej w górzystym i lesistym terenie we wsch. Mandżurii, tuż przy granicy koreańskiej. Oddział ekspedycyjny -5000 żołnierzy okrążył bazę od strony Cziapikou, Wangczin i góry Mobansan i przez 40 dni bezskutecznie usiłował zniszczyć partyzantów i ludność cywilną z terenu bazy. Nieliczny oddział Kim Ir Sena - 50 żołnierzy - stawiał zacięty opór, wymy- kając się obławom i w rezultacie Japończycy, straciwszy wielu zabitych i rannych, wycofali się. 662. Bitwa o Stalingrad - 12 IX 1942-2 l M 943 r. II wojna światowa w 1939—45 r. 6 A niemiecka gen. F. Paulusa z GA „B" sforso- wała 22 VIII 1942 r. Don i jej 14 KPanc. po cięż- kich walkach doszedł do Wołgi na phi. od Stalin- gradu, na szerokości 10 km. 23 VIII nalot 1200 niemieckich bombowców obrócił Stalingrad w stos gruzów, a 12 IX, po dwóch miesiącach walk, 6 A dotarła do Stalingradu, kosztem 87 000 zabitych i 350 zniszczonych czołgów. Miasta broniła 62 A gen. W. J. Czujkowa i część 64 A gen. M. S. Szumiłowa, wzmacniane ustawicznie 529 posiłkami zza Wołgi. Obrońców wspierała silna artyleria, ustawiona za rzeką. W mieście, bezustannie bombardowanym przez artylerię i lotnictwo, toczyły się mordercze walki o każdy obiekt. W płd. części miasta, na styku 62 i 64 A, Niemcy przedarli się do Wołgi na szerokości 2,5 km, ale odciążające uderzenie radzieckie na płn. zmusiło ich do przerzucenia tam części swych sił, co ocaliło miasto. W środku miasta Niemcy dotarli na 2 km od Wołgi, zdobywając po zażartej walce Kurhan Mamaja, z którego uzyskali wgląd na miasto i Zawołże. 17 X dowódca 4 APanc., gen. H. Hoth otrzymał rozkaz przerwania szturmu, grożącego mu utratą wszystkich czołgów i od tego dnia wyczerpani Niemcy przeszli do obrony. 19 XI ruszyło natarcie radzieckie - trzy armie Frontu Płd.-Zach. na płn. od miasta, trzy armie Frontu Dońskiego na jego płn.-zach. peryferie oraz pięć armii na miasto i na płd. od niego. 5 APanc. gen. N. F. Watutina z Frontu Płd.-Zach. rozgromiła nad Donem 3 A rumuńską i 20 XI opanowała Kałacz, 60 km na zach. od Stalingradu, a jednocześnie 57 A gen. F. I. Tołbu-china z Frontu Stalingradzkiego przebiła się przez 4 A rumuńską i dotarła do Kałacza z płd., zamykając w kotle niemiecką 6 A i część 4 APanc., łącznie 35 dywizji, ok. 300 000 żołnierzy. Spie- sząca z odsieczą GA „Hoth" gen. H. Hotha (4 APanc. i 4 A rumuńska) została w walkach 12- 23 XII odparta, a Hitler zabronił 6 A opuszczenia Stalingradu i przebijania się na zach. Obszar kotła stopniowo ścieśniano, okrążoną armię zaopatrywało lotnictwo, które też ewakuowało ok. 35 000 rannych. W I 1943 r. rozbito okrążone wojska na dwie grupy; środkowa, pod dowództwem mianowanego marszałkiem Paulusa kapitulowała 31 I, a pomocna, pod dowództwem gen. W. Seydlitz-Kurzbacha, 2 II 1943 r. Straty niemiecko-rumuńskie wyniosły ok. 146 000 zabitych i 91 000 jeńców. 530 663. Bitwa pod Stiklestad - 29 VII 1030 r._____ Wiking Olaf II Haraldsson opanował w 1015 r. tron norweski, zjednoczył rozbity na państewka kraj i dokończył dzieła chrystianizacji. Autorytarne i sprężyste rządy Olafa zraziły do niego magnatów, którzy, chcąc się go pozbyć, wezwali na pomoc króla Danii Kanuta (Knuda) II Wielkiego. Kanut przybył w 1028 r. z wielką flotą do Trond-heim a Olaf, opuszczony przez wodzów, uszedł przez Szwecję na Ruś, do swego szwagra - księcia kijowskiego. Kanut osadził na tronie norweskim, jako swego wasala, jarla Haakona. W 1029 r. Haakon utonął podczas wyprawy na Anglię i gdy wieść o tym doszła do Olafa - pospieszył on do Szwecji, aby podjąć próbę odzyskania tronu. W 1030 r. z kilkutysięcznym oddziałem zbrojnych, uzyskanych od Szwecji, Viken i Oppland, wkroczył do norweskiej prowincji Jamtland. 29 VII 1030 r. pod Stiklestad, w pobliżu Trondheim, doszło do bitwy z pospolitym ruszeniem włościan z Trondheim i Halogaland, dowodzonych przez magnatów. Po zaciętej walce oddział Olafa został rozbity, a on sam poległ. Na tronie norweskim Kanut osadził swego syna Sweina, wiążąc Norwegię unią personalną. Bitwa pod m. Śtimilka (Śtimlje) w Kosowle -21 IV 1881 r. zob. 566 664. Wyzwolenie Strasburga - 28 XI 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. W XI 1944 r. na południowym odcinku frontu zachodniego wojska sprzymierzone - 6 Grupa Armii gen. J. Deversa w składzie: l A amerykańska (9 dywizji), pod dowództwem gen. A. Patha i l A francuska1 (7 dywizji) pod dowództwem gen. J, de Lattre de Tassigny - rozpoczęły operację z linii frontu Metz-Nancy-skraj wyżyny Langres 531 do m. Langres i Belfort, mającą na celu oswobo- dzenie Alzacji i Lotaryngii i wyjście na linię Renu. Na lewym skrzydle Niemcy - 19 A (9 dywizji i brygada pancerna) - wycofywali się za Ren, prowadząc jedynie działania opóźniające i 28 XI oddziały amerykańsko-francuskie zajęły Strasburg, natomiast na prawym skrzydle Niemcy stawiali zacięty opór i oddali Miluzę dopiero po dwutygodniowych zaciekłych walkach. W środkowej części tego frontu, w rejonie Colmaru, Niemcy utrzymali silnie umocniony duży przyczółek. Po osiągnięciu linii Renu na płn. i płd. od Colmaru w działaniach 6 GA nastąpiła przerwa. 665. Bitwa pod Stubicą - 9 II 1573 r.________ Powstanie chłopskie w Chorwacji w 1573 r. Nędza i stosowany przez feudałów wyzysk doprowadziły do powstania chłopskiego w Chorwacji, w okolicach Zagrzebia. Powstanie rozpoczęło się 29 I 1573 r. Chłopstwo okrzyknęło królem chłopskim jednego ze swoich przywódców - Mateja Gubca. Zajął on Stubicę i uczynił ją swoją stolicą. Bandy chłopskie napadały, rabowały i paliły zamki i dwory. Gdy powstanie zaczęło się rozszerzać, bań Chorwacji J. Drasković wysłał przeciwko Gubcowi swego zastępcę Gaspara Alapicia z 5000 jazdy. Gubec oczekiwał go pod Stubicą z 10 000 chłopów. Bitwa trwała 4 godziny i zakończyła się pogromem chłopów, których poległo ok. 4000. Gubca schwytano i stracono, powstanie upadło. 666. Bitwa pod Studzlankami - 9-15 VIII 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. W toku letniej ofensywy radzieckiej w 1944 r. 8 A l Frontu Białoruskiego, dowodzona przez gen. W. J. Czujkowa, doszła do Wisły i uchwyciła na 532 jej lewym brzegu przyczółek w rejonie Warka-- Magnuszew. 9 VIII nacierająca na przyczółek z płd. niemiecka DPanc. „Hermann Góring" ude- rzyła na styku 35 i 47 DP radzieckich i włamała się, opanowując folwark Studzianki i gajówkę pod Basinowem.W tej sytuacji dowództwo kierowało na bieżąco kompanie przeprawiającej się przez Wisłę polskiej I Brygady Pancernej gen. J. Mie-rzycana w rejon włamania, pod Basinowo, Studzianki i Chodkowo, gdzie w ciężkich walkach odpierały one niemieckie uderzenia. Do 15 VIII wojska radziecko-polskie zatrzymały niemieckie natarcie, a następnie część sił otoczyły i zniszczyły. I BPanc. zniszczyła 40 czołgów i dział pancernych, 9 transporterów opancerzonych i 26 dział i moździerzy, tracąc 18 własnych czołgów. 667. Turecka ekspedycja na Kanał Sueski w 1915 r._____________________ I wojna światowa w 1914-18 r. 15 I 1915 r. turecka 4 A Dżemala Paszy - 20 000 żołnierzy - rozpoczęła 230-kilometrowy marsz z rejonu Gazy przez 150 km pustyni Synaju na Kanał Sueski, celem jego opanowania. Zaopatrzenie dźwigało 5000 wielbłądów. Maszerowano nocami, kryjąc się przed rozpoznaniem lotniczym. Dowódca brytyjski w Egipcie, gen. J. G. Maxwell, dowiedział się o wyprawie i ubezpieczył kanał ok. 35 000 żołnierzy na umocnionych stanowiskach, oraz 9 okrętami wojennymi, brytyjskimi i francuskimi. Dowództwo obrony kanału powierzono gen. H. H. Wilsonowi. 2 II o godz. S25 Turcy doszli do kanału w rejonie Serapeum, w pobliżu Wielkiego Jeziora Gorzkiego i rozpoczęli w kilku miejscach przeprawę pontonami przez szeroki na 100 m kanał. Zaskoczenie nie udało się - przyjęci zostali silnym ogniem. Najcięższe walki rozgorzały przy Serapeum, gdzie zdołał się przeprawić pierwszy rzut - 600 żołnierzy. Dalsze próby forsowania 533 zostafy unicestwione ogniem indyjskiej piechoty i flankowym ogniem artylerii francuskiego pancernika „Requin" i krążownika „D'Entrecas-teaux". Okręty te otrzymały wiele trafień tureckiej artylerii. 3 II w południe morderczy ogień artylerii okrętowej rozbił główne zgrupowanie, wzniecając panikę. Ataki tureckie we wszystkich punktach przepraw załamały się i wieczorem Dżemal Pasza, widząc brak jakichkolwiek szans powodzenia, nakazał odwrót. Utarczka przy oazie Suk El-Aha d (okręg Tarhuna) w Libii - 15 V 1915 r. zob. 402 668. Obrona Surabai - 29 X-7 XI 1945 r._____ Indonezyjska wojna wyzwoleńcza w 1945-49 r. 29 X 1945 r. przy próbie zawładnięcia przez Indonezyjczyków opuszczonym przez Japończyków arsenałem w Surabai doszło do strzelaniny z interweniującą żandarmerią brytyjską; padli zabici i ranni. Starcie przerodziło się w walki uliczne, a wówczas komendant miasta - gen. Hugh Maiłaby wycofał żołnierzy i rozpoczął bombardowanie Surabai z lądu i morza. Były setki zabitych i tysiące rannych. Po 4 godzinach ostrzeliwania ruszyły do ataku oddziały szturmowe 49 Brygady brytyjskiej; rozgorzały zażarte walki uliczne, padł gen. Maiłaby i Brytyjczycy musieli się wycofać. Okręty wojenne zaczęły ponownie ostrzeliwać miasto, Brytyjczycy znów ruszyli do ataku i po 10 dniach walk ulicznych zmusili Indo- nezyjczyków do kapitulacji. 669. Bitwa nad rz. Sutjeską, w Hercegowinie - 21 V-16 VI 1943 r._________________ II wojna światowa w 1939-45 r. W pierwszej połowie 1943 r. Jugosłowiańskie Wojska Narodowowyzwoleńcze opanowały zna- 534 czne obszary Czarnogóry i Sandżaku, co zaniepokoiło Niemców. Zorganizowali oni tzw. Ope-ration Schwarz, mającą na celu otoczenie i zniszczenie zgrupowania sił ludowych znajdujących się w Hercegowinie, w rejonie rz. Tara i Piva. Znajdowały się tam główne siły partyzantów, naczelne dowództwo z marsz. J. Broz-Tito, centralny szpital i władze polityczne. Wojska ekspedycyjne (Niemcy, Włosi, Bułgarzy i kolaboranci), liczące ok. 117 000 żołnierzy, atakowały koncentrycznie z rejonu Sarajewa, Mostaru, Bile-ci, Niksića, Podgoricy, Andrijevića, Berane, Pri-jepolja, Pljevlja, Gorażde i Foćy, zacieśniając pierścień okrążenia. Wojska Narodowowyzwoleńcze - 20 500 żołnierzy i partyzantów - w niezwykle ciężkich walkach, po trzech nieudanych próbach przebicia się, dopiero w czwartej zdołały się przerwać i przedostać się do wsch. Bośni, tracąc ok. 8000 zabitych. 670. „Nieszpory Sycylijskie" - 30 III 1282 r. Król Sycylii Karol I Andegaweński (brat króla Francji), który objął rządy w 1266 r., wzbudził wkrótce powszechną nienawiść lekceważeniem tradycji i obyczajów oraz obsadzaniem urzędów Francuzami. Narzucił on Sycylii feudalne obowiązki przeniesione z Francji, a obciążające najuboższe warstwy ludności. Francuzów nienawidzono i gdy zdarzyło się w poniedziałek wielkanocny 30 III 1282 r., że dwaj francuscy żołnierze znieważyli na ulicy w Palermo miejscową kobietę - zostali od razu zabici, po czym tłum rozpoczął mordowanie Francuzów. Powstanie rozgorzało w całym Palermo i ogarnęło całą wyspę; zginęło kilka tysięcy Francuzów i w ciągu kilku tygodni oczyszczono z nich wyspę. Powstanie to nazwano później „Nieszporami Sycylijskimi". W dwa miesiące później notable sycylijscy zwrócili się z wezwaniem do Piotra III, króla Aragonii i we wrześniu 1282 r. obrali go królem Sycylii. 535 671. Wyprawa Garibaldiego na Sycylię w 1860 r. Włoskie Risorgimento w XIX w. W IV 1860 r. wybuchło w Palermo, na Sycylii powstanie i zaraz zostało krwawo stłumione, ale wyspę ogarnęło wrzenie i wszczął się ruch powstańczy. Wydarzenia te skłoniły słynnego bojownika o zjednoczenie Włoch, G. Garibaldiego, do zorganizowania akcji zbrojnej w celu obalenia króla Obojga Sycylii, Franciszka II i przyłączenia jego państwa do Włoch. Przy dyskretnej pomocy Piemontu Garibaldi zebrał i uzbroił 1087 ochotników, w nocy na 6 V opuścił na dwóch statkach Genuę, 10 V wylądował w Marsala na Sycylii, a 11 V ruszył na Palermo, wzmacniany po drodze ochotnikami. 15 V pobił pod Calatafimi 3-tysięcz-ny oddział królewskiego gen. F. Lanzy, następnie pozorując ucieczkę skierował przybyłe z Palermo wojska za małym wydzielonym oddziałkiem, a sam okrężną drogą dotarł do miasta i wsparty przez wybuchłe w nim powstanie opanował je po krótkiej walce; wojsko wycofało się do umocnionego pałacu. Zawrócone z pościgu wojska gen. Lanzy obiegły Palermo, bombardowały je przez 3 dni i dopiero 6 VI na rozkaz króla odeszły; liczyły one ok. 20 000 żołnierzy. Armia Garibaldiego wzrosła wkrótce do ok. 20 000 ludzi, oczyścił on wyspę z garnizonów królewskich zajmując w VII 1860 r. ostatni punkt oporu - Messynę; przeprawy na półwysep strzegła| flota królewska 17 000 żołnierzy. W nocy 19 VIII Garibaldi zaczął przeprawiać swoje oddziały statkami do Kalabrii, na tył wojsk królewskich, które, całkowicie zdemoralizowane, zaczęły poddawać się bez walki. 6 IX król Franciszek II z rodziną i resztą wojska uszedł do Gaety, a 7 IX J Garibaldi, entuzjastycznie witany, wjechał do Neapolu i objął władzę dyktatorską. W tej krótkiej kampanii Garibaldi, dysponując w końcowej fazie walk 20 000 ludzi - opanował 10-milionowe państwo ze 100-tysięczną armią. Przeprowadzony 21 X 1860 r. plebiscyt zadecydował o przyłączeniu Królestwa Obojga Sycylii do piemonckiej monarchii Wiktora Emanuela. 672. Bitwa pod Szawlami - 22 IX 1236 r._____ Zakon Kawalerów Mieczowych, założony w Inflantach w 1202 r., prowadził pod pretekstem nawracania pogan podbój ziem i ludów bałtyckich. Zakonni rycerze spustoszyli Litwę w 1229 r., a w 1236 r. zorganizowali drugą wyprawę. Wielki mistrz zakonu, Valquin, z rycerzami zakonnymi i sprzymierzeńcami - Łotyszami, Estończykami i hufcem 200 ludzi z Pskowa - najechał Litwę, mordując, rabując i paląc. 21 IX, kiedy obładowani zdobyczą, nie spotkawszy wojsk litewskich wracali i znaleźli się na bagnistym terenie pod Szawlami - dopadła ich chmara Litwinów. Najeźdźcy, grzęznąc w miękkim terenie, nie kwapili się do walki, ale 22 IX Litwini zaatakowali ich pierwsi. Opór był słaby, sprzymierzeńcy rzucili się do panicznej ucieczki i cały ciężar walki spoczął na barkach rycerzy zakonnych. Bitwa za- kończyła się pogromem Niemców, poległ wielki mistrz Valquin i ok. 50 rycerzy oraz mnóstwo ich sprzymierzeńców, których w ucieczce dopadli mieszkańcy Semigalii. Z wielkiej armii ocalała zaledwie dziesiąta część. 673. Obrona wąwozu Szipka - 21-27 VIII 1877 r. Wojna rosyjsko-turecka w 1877-78 r. W dniach 12/14 VII 1877 r. gen. J. W. Hurko z ok. 8000 żołnierzy przeszedł przez trudno dostępną, nie bronioną przełęcz Chain-Kioi (na wsch. od Szipki), a 17 VII zdobył Kazantyk i wieś Szipkę, leżącą u płd. wejścia do wąwozu. Jednocześnie wąwóz Szipkę atakowali Rosjanie od płn., 537 536 674. Bitwa pod Szolnok - 5 III 1849 r.________ Powstanie na Węgrzech w 1848/49 r. W końcu I 1849 r. austriacka brygada jazdy pod dowództwem gen. F. Ottingera z armii gen. J. Je- f od strony Gabrowa. Broniący go niewielki oddział turecki, dowodzony przez Halussi Paszę, po walkach, 19 VII wycofał się. Szipkę obsadził gen. N. G. Stoletow z 6000 żołnierzy i na długości 2 km i głębokości do l km przygotował obronę, budując dwa rzędy okopów, zawały, wilcze doły i fugasy. W celu odbicia Szipki Turcy skierowali przeznaczony do zgniecenia powstania w Czarnogórze 12-tysięczny korpus Sulejmana Paszy. Pobił on 30/31 VII w bitwie pod Starą Zagorą korpus gen. Hurki, wypierając go za Bałkany, zajął wieś Szipkę i 21 VIII rozpoczął ze wsch., zach. i płd., szturmowanie rosyjskich pozycji. Przez 6 dni toczyły się zaciekłe walki, w których Rosjanie, wzmocnieni do 9000 żołnierzy i 29 dział, utracili co prawda część pozycji, ale wąwóz utrzymali pomimo dużych strat, braku zaopatrzenia i wody. Najcięższe walki toczyły się o płd. główną pozycję na górze Św. Mikołaja, tzw. Orle Gniazdo. Turcy, wzmocnieni 23 VIII do 27 500 żołnierzy z 34 działami, atakowali przez cały dzień, ale w krytycznym momencie, gdy obrona załamywała się - przybył z Gabrowa na odsiecz pierwszy oddział i odtąd pomoc zaczęła napływać, wzmacniając obrońców do 14 200 żołnierzy. Dowództwo przejął przybyły dowódca korpusu, gen. F. F. Radecki. Od 27 VIII Turcy zaprzestali ataków, poprzestając na blokowaniu wąwozu. W ciągu tych 6 dni walk wojska rosyjsko-bułgar-skie straciły 3942 żołnierzy, w tym 500 Bułgarów, a Turcy - 6411 żołnierzy zabitych, rannych i zagi- Ą: nionych. Bohaterska obrona Szipki uratowała całą armię rosyjską od klęski i wyparcia jej za Dunaj. laćicia zajęła m. Szolnok, zbudowała most przez rz. Cisę i oszańcowała jego przyczółek. 2 III podszedł pod miasto w marszu na Budę i Peszt III Korpus węgierski gen. J. Damjanicha, wzmocniony brygadą gen. K. Vecseya i zajął pozycję: na prawym skrzydle 4 bataliony (w tym l polski), pod dowództwem płk. J. Wysockiego, w centrum 2 bataliony i 5 kompanii, na lewym skrzydle jazda. 3 III bitwę rozpoczęła artyleria; węgierska ostrzeliwała szańce przyczółka, a austriacka strzelała na pozycje prawego skrzydła, zadając dotkliwe straty i wzniecając zamieszanie. W tej sytuacji płk Wysocki poderwał swój polski batalion, przeprawił się przez rzekę pod Czibakhaza i zdobył most od strony miasta; natychmiast przeszła po nim brygada gen. Vecseya. W drugim etapie walki szwadron ułanów polskich pod dowództwem rtm. W. Ponińskiego, wsparty przez huzarów węgierskich, brawurową szarżą rozproszył jazdę austriacką biorąc 100 jeńców i 5 dział. Austriaków zepchnięto ku rzece Zagyva, na bagna, gdzie wielu utonęło. Austriacy wycofali się, ze stratą ok. 500 ludzi, na zach., do Cegled, a Węgrzy po zniszczeniu mostu odeszli ku Tórók-szent. 675. l powstanie śląskie - 17-24 VIII 1919 r. W myśl postanowień traktatu wersalskiego sprawę przynależności Górnego Śląska miał rozstrzygnąć plebiscyt. Już od końca 1918 r. ludność polska Górnego Śląska manifestowała na wiecach i demonstracjami swoją wolę powrotu tej utraconej przed wiekami dzielnicy do Macierzy. Niemcy, nie mogąc opanować sytuacji, stosowali terror. W II 1919 r. zawiązała się w Bytomiu Polska Organizacja Wojskowa, której komendantem został A. Zgrzebniok; miała ona za zadanie ochronę praw ludności polskiej. Gdy w odpowiedzi na rozpętany terror niemiecki wybuchł w VIII 1919 r. potężny strajk i Niemcy, usiłując 539 538 go stłumić, zabili w kopalni „Mysłowice" 7 górników - wybuchło 17 VIII I powstanie śląskie, będące protestem społeczeństwa polskiego przeciwko zarządzonemu plebiscytowi, niemieckiemu terrorowi i pobłażliwości państw zachodnich wobec Niemców. Powstanie objęło powiaty: pszczyński, rybnicki, bytomski, katowicki i tarno-górski, czyli wschodnią część Górnego Śląska. Dowodzili: A. Zgrzebniok i mjr J. Ludyga- Las-kowski. Wobec zdecydowanej przewagi militarnej Niemców powstanie po 8 dniach walk zakończyło się wycofaniem się powstańców na teren Zagłębia Dąbrowskiego. 676. II powstanie śląskie - 19-25 VIII 1920 r. Po I powstaniu śląskim władzę na obszarze plebiscytowym objęła międzynarodowa Komisja Międzysojusznicza, wprowadzając na sporny teren francuskie, angielskie i włoskie kontyngenty wojskowe. Nadal jednak działała policja i administracja niemiecka, po których ochroną bojówki niemieckie terroryzowały ludność polską. Terror nasilił się szczególnie w okresie niepowodzeń Polski na froncie polsko-radzieckim w VII-VIII 1920 r. Sytuacja doprowadziła do wybuchu w nocy z 19 na 20 VIII 1920 r. II powstania śląskiego,^ rozpoczętego na rozkaz Polskiego Komisariatu Plebiscytowego i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW); dowódcami powstania zostali A. Zgrzebniok i mjr J. Ludyga-Laskowski. Powstanie objęło 10 powiatów; opanowano powiaty: katowicki i bytomski, oraz większą część tarnogórskiego, rybnickiego, zabrzańskiego i lublinieckiego. Powstańcy uzyskali częściowo powodzenie, co zmusiło władze alianckie do uznania niektórych ich postulatów. 25 VIII na rozkaz dowództwa POW powstanie zakończono. W jego wyniku rozwiązano niemiecką policję i na jej miejsce utworzono policję plebiscytową polsko--niemiecką. 540 677. III powstanie śląskie - 2 V-7 VII 1921 r. Niepomyślny dla Polski wynik plebiscytu z 20 III 1921 r. i krzywdzący ludność polską Górnego Śląska projekt podziału spowodował wybuch III powstania śląskiego. Powstanie, poprzedzone strajkiem generalnym, rozpoczęło się w nocy z 2 na 3 V 1921 r. wysadzeniem 9 mostów i przerwaniem łączności Górnego Śląska z Berlinem. Udział w postaniu wzięło ok. 45 000 Polaków i ok. 35 000 Niemców, ci jednak górowali nad Polakami uzbrojeniem i wyszkoleniem. Dyktatorem powstania ogłosił się W. Korfanty, a dowództwo wojskowe sprawowała Naczelna Komenda Wojsk Powstańczych z płk. M. Mielżyńskim, a następnie z płk. K. Zenktellerem (pseud. War- was), na czele. W I fazie walk, do 8 V, powstańcy opanowali teren do tzw. linii Korfantego, w II fazie toczono zacięte walki obronne z atakującymi, sprowadzonymi z Prus, wojskami niemieckimi. Szczególnie zaciekłe walki toczono 21-27 V w rejonie Góry Św. Anny i Kędzierzyna. 7 VI interwencja Komisji Międzysojuszniczej i rządu polskiego spowodowała rozdzielenie walczących stron kordonem wojsk alianckich, a następnie opuszczenie przez obie strony w początkach VII 1921 r. terytorium plebiscytowego. W wyniku III powstania Rada Ambasadorów zadecydowała 20 X 1921 r. korzystniejszy dla Polski podział Górnego Śląska, pozostało jednak po stronie niemieckiej ok. 800 000 Polaków. 678. l wojna światowa w 1914-18 r. Zabójstwo 28 VI 1914 r. w Sarajewie, w Bośni, austriackiego następcy tronu - arcyks. Franciszka Ferdynanda przez serbskiego patriotę spowodowało wypowiedzenie 28 VII wojny Serbii przez Austro-Węgry, po których stronie stanęły Niemcy, Bułgaria i Turcja, a po stronie Serbii - Francja, Anglia, Rosja, od 23 V 1915 r. Włochy; stopnio- 541 wo włączyło się 28 innych państw. Niemcy, omijając umocnienia, uderzyli na Francję przez neutralną Belgię. Po ciężkich walkach zatrzymani zostali pod Paryżem i wojna przerodziła się tam w walki pozycyjne. Na wschodzie Rosjanie po ciężkich walkach i szeregu klęsk wyparci zostali na linię: Psków-- Mińsk-Tarnopol. Niepowodzenia spowodowały wybuch 12 III 1917 r. rewolucji i detronizację cara, a następnie 7 XI 1917 r. - rewolucję paź- dziernikową i pokojem z 3 III 1918 r. wyłączyły Rosję z wojny. 15 IX 1918 r. wojska Ententy przerwały front bułgarski w Macedonii i 30 IX Bułgaria skapitulowała. 19 IX wojska brytyjskie przerwały front turecki pod Hajfą, w Palestynie, zajęły Nazaret, Damaszek i Aleppo; Turcja, w ob- liczu katastrofy 30 X 1918 r. skapitulowała. Wło- chy po szeregu poniesionych klęsk, gdy monar- chię habsburską ogarnął już rozkład, rozpoczęły 24 X ofensywę, przerwały front nad rz. Piawą i Austro-Węgry zmuszone zostały do podpisania 3 XI 1918 r. zawieszenia broni. Po włączeniu się 6 IV 1917 r. USA do wojny ich świeża milionowa armia zadecydowała o wyniku. Ostatnia ofensywa niemiecka z 21 III 1918 r. załamała się i Niemcy rozpoczęli odwrót, a wybuch 3 XI rewolucji w kraju zmusił ich do podpisania 11 XI 1918 r. zawieszenia broni. Był to koniec wojny. Straty państw centralnych - 4 029 000, a Ententy -5 413 000 zabitych, oraz ogółem ok. 20 min rannych. 679. II wojna światowa w 1939-45 r. w Europie i Afryce. Wojnę rozpoczęli Niemcy, uderzając l IX 1939 r. na Polskę, którą po 32 dniach walk opanowali do linii Bugu. Sprzymierzone z hitlerowcami wojska radzieckie wkroczyły 17 IX do Polski, zajmując jej wschodnie tereny do ustalonej następnie 542 z Niemcami linii Bugu. Związane z Polską sojuszem Anglia i Francja wypowiedziały 3 IX wojnę Niemcom, ale nie udzieliły Polsce żadnej pomocy, zachowując się biernie. 9 IV 1940 r. Niemcy zajęli znienacka, bez walki, Danię, oraz, po walkach z korpusem ekspedycyjnym sprzymierzonych, Norwegię, gdzie walki ustały 9 VI. Dnia 10 V rozpoczęli błyskawiczną kampanię na zachodzie; 15 V skapitulowała Holandia, 28 V - Belgia i 22 VI - Francja; Anglicy zdołali ewakuować swój korpus ekspedycyjny z Francji do Anglii. 10 VI - gdy klęska Francji była już przesądzona -wypowiedziały jej wojnę Włochy, stając po stronie Niemiec. Anglia samotnie kontynuowała wojnę, gromiąc Włochów w Libii, Etiopii i Somalii, w Afryce. 28 X Włosi zaatakowali Grecję, a 6 IV 1941 r. Niemcy uderzyli na Jugosławię, do 17 IV zajęli ją i wsparli Włochów w Grecji, którą wspólnie opanowali do 11 V 1941 r. Dnia 22 VI 1941 r. Niemcy, u których boku stanęły Węgry, Słowacja, Rumunia i Finlandia - zaatakowały ZSRR, wdzierając się zwycięsko w głąb kraju, dochodząc do Wołgi, Morza Azowskiego i Kaukazu. Gdy Japonia wypowiedziała wojnę USA - wypowiedziały ją także 11 XII 1941 r. Niemcy i Włochy. Klęska Niemców nad Wołgą, w bitwie o Stalingrad 2 II 1943 r. i druga - 23 VIII 1943 r. pod Kurskiem - złamały ich potęgę, zmuszając ich odtąd do ustawicznych odwrotów. W Afryce Płn. Włosi i posiłkujący ich korpus niemiecki po przegraniu 3 XI 1942 r. bitwy pod El Alamein, w Egipcie, wycofali się do Tunisu, a po wylądowaniu w Algierze 8 XI 1942 r. wojsk amerykań- skich, po zaciętych z nimi walkach skapitulowali 13 V 1943 r. Dnia 10 VII 1943 r. sprzymierzeni wylądowali na Sycylii, a 3 IX Włochy skapitulowały. Niemcy okupowali terytorium Włoch stawiając twardy opór sprzymierzonym, którzy 8 IX zaczęli lądować we Włoszech. 6 VI 1944 r. wojska sprzymierzone dokonały inwazji Francji i w wal- 543 kach dotarty w połowie IV 1945 r. do rz. Łaby, a wojska radzieckie po wielu zwycięskich bitwach doszły do Berlina, zdobywając go 2 V 1945 r. W dniu 8 V 1945 r. Niemcy skapitulowały. 680. II wojna światowa w 1939-45 r. w Azji i na Oceanie Spokojnym. Trwająca od 18 IX 1931 r. agresja japońska w Chinach zaostrzyła stosunki Japonii z USA, które domagały się wycofania wojsk z Chin. Po licznych ostrzeżeniach USA zastosowały sankcje ekonomiczne w stosunku do Japonii, a te doprowadziły do wybuchu wojny. 7 XII 1941 r. lotnictwo japońskie zaatakowało bazę morską USA w Pearl Harbour na Hawajach, topiąc i usz- kadzając liczne okręty wojenne oraz powodując wielkie zniszczenia, a 8 XII Japonia wypowiedziała wojnę USA i W. Brytanii oraz Australii i Kanadzie. W zwycięskim, trwającym do końca 1942 r. pochodzie Japończycy zajęli Hongkong, Filipiny, Malaje, Singapur, Holenderskie Indie Wschodnie, Indochiny, Syjam, Birmę i szereg wysp na Oceanie Spokojnym, ale siły ich wyczerpały się. Po klęsce w bitwie morskiej pod Midway 3-5 VI 1942 r. oraz po przegranej bitwie o wyspę Gua-dalcanal w archipelagu Wysp Salomona zaczęli tracić swoje zdobycze terytorialne. Uwidoczniła się ogromna techniczna przewaga Amerykanów, którzy w zaciekłych walkach morskich i lądowych wypierali Japończyków, zbliżając się powoli do ich rdzennych wysp. Od jesieni 1944 r. lotnictwo USA rozpoczęło bombardowanie miast japońskich. W licznych bitwach morskich flota japońska została zniszczona, a Japończycy zaczęli walczyć z flotą USA samobójczymi nalotami „kamikadze". 6 VIII 1945 r. samolot USA zrzucił bombę atomową na m. Hiroszimę, niszcząc je, zabijając i raniąc 129 557 osób. Japonia zwróciła 544 się wówczas do ZSRR z prośbą o pośrednictwo w zawarciu zawieszenia broni, ale ZSRR odmówił 1 8 VIII wypowiedział jej wojnę. Wojska radzieckie w zaciętych walkach opanowały Mandżurię, Płn. Koreę, Sachalin i Wyspy Kurylskie, a w międzyczasie USA zrzuciły drugą bombę atomową na m. Nagasaki - zabijając i raniąc 48 022 osoby. 2 IX 1945 r. Japonia skapitulowała; był to koniec II wojny światowej. 681. Bitwa morska przy przylądku Św. Wincentego - 16 l 1780 r._________ Wojna Anglii z Francją, Hiszpanią i Holandią w 1778-83 r. Na pomoc oblężonemu przez Hiszpanów Gibral- tarowi, blokowanemu jednocześnie od strony morza przez flotę hiszpańską adm. L. Cordoby - 34 okręty liniowe, w tym 4 francuskie - szedł z posiłkami i zapasami (również dla w. Minorki) konwój angielski pod osłoną eskadry adm. G. Rodneya - 22 okręty liniowe i 14 fregat. 16 I Anglicy napotkali na wysokości przylądka Św. Wincentego część rozproszonej przez sztorm floty hiszpańskiej - 11 okrętów liniowych pod dowództwem adm. J. de Langary. W toku uporczywego pościgu Anglicy rozbili flotyllę hiszpańską, a następnie już bez przeszkód doprowadzili konwój do Gibraltaru i na Minorkę. Straty angielskie -400 zabitych i rannych, a hiszpańskie - 1200 zabitych i rannych, 1400 jeńców, 4 okręty liniowe zdobyte, 3 zatopione. 682. Bitwa morska przy przylądku Św. Wincentego - 13 II 1797 r._________ Wojna Francji z I koalicją w 1792-97 r. Stojący u ujścia rz. Tag w Portugalii z 15 okręta- mi liniowymi, 4 fregatami i 2 korwetami angielski 545 adm. J. Jervis dowiedział się 5 II 1797 r., że flota hiszpańska adm. L. Cordoby - 26 okrętów linio- wych i 11 fregat - przeszła przez Cieśninę Gibral- tarską i zawinęła do Kadyksu z zamiarem połą- czenia się z flotą francuską w Breście; Jervis natychmiast wyszedł naprzeciw i natknął się na Hiszpanów 13 II przy przylądku Św. Wincentego. Przez pewien czas obie floty płynęły w pobliżu siebie. Gdy rankiem 14 II mgła uniosła się, Angli- cy zobaczyli że hiszpańskie okręty płyną w dwóch oddzielnych grupach. Jervis postanowił zaatakować pierwszą grupę, liczącą 16 okrętów i wpłynął w lukę. Dwukrotne manewry Cordoby zmierzające do połączenia grup nie powiodły się; adm. H. Nelson dowodzący liniowcem „Captain" wyszedł z szyku i zaatakował admiralski czołowy olbrzymi okręt „Santissima Trinidad" o 130 działach; nawracając go na poprzedni kurs stracił w walce 70 ludzi. Atakowały go dwa hiszpańskie okręty, ale zderzyły się i Nelson zdobył obydwa. Anglicy zdobyli ogółem 4 okręty, reszta - nie ścigana - uszła w nieładzie. Straty angielskie -73 zabitych i 227 rannych. Powstanie tajpingów w Chinach w 1851-64 r. zob. 145 683. Odbicie Formozy (Tajwanu) przez Chińczyków w 1662 r.__________ W 1624 r. Chiny zmusiły Holendrów do opuszczenia zajmowanych przez nich Wysp Peskador-skich, pozwoliły im natomiast osiedlić się na Formozie. Holendrzy zajęli na wyspie płd.-zach. wybrzeże nad zatoką Tajwan i zbudowali tam silną twierdzę - „Zelandię", a na sąsiednim wzgórzu - Fort „Opatrzność". W 1628 r. wyparli z wyspy Japończyków, a w 1642 r. Hiszpanów i stali się panami wyspy, sprawując na niej okrutne rządy. W Chinach toczyła się wojna z mandżurskimi najeźdźcami, w której na czele wojsk 546 chińskich stał sławny, śmiały i utalentowany Czeng Czeng- kung, zwany Koxinga. Mandżurowie uzyskali przewagę i w 1660 r. zajęli prawie całą prowincję Fukien. Koxinga, który miał swoją bazę na małej wysepce koło Amoy, zaczął odczuwać brak żywności, w związku z czym postanowił przenieść bazę na dużą i żyzną wyspę Formozę. W początkach V 1661 r. Koxinga przeprawił swoją 25-tysięczną armię na 900 dżonkach na Formozę, uzyskując od razu wsparcie tamtejszej ludności chińskiej. Fort „Opatrzność" zajęty został bez walki, a jego załoga, która nie zdążyła schronić się w twierdzy, została wycięta. Twierdza „Zelandia" skapitulowała l II 1662 r., po trzymiesięcznym oblężeniu, a jej załoga na mocy układu odjechała do Batawii. Formoza stała się bazą Czeng Czeng-kunga. 684. Powstanie na Tajwanie w 1947 r. Gubernator wyspy - Czen I po objęciu w 1945 r. władzy zmonopolizował cały handel, wprowadził politykę ucisku i kolonialnego wyzysku, aresztował kupców i konfiskował ich majątki; w kraju narastało wzburzenie, przetaczała się potężna fala demonstracji antyreżimowych. 27 II 1947 r. w wyniku nocnej akcji policji w Tajpej, skierowanej przeciwko winnym naruszania monopolu tytoniowego, poniosło śmierć 30 osób. Następnego dnia wybuchł w Tajpej strajk generalny, a policja otworzyła ogień do demonstrantów, zabijając ok. 100 i raniąc ok. 350 osób. Ruch protestu przerodził się w spontaniczne powstanie, atakowano i niszczono urzędy państwowe, zajęto radiostację, palono i mordowano, atakowano policjantów i żołnierzy. Rozruchy ogarnęły także inne miasta, szczególnie na płn. wyspy. 3 III, gdy niemal cała wyspa znalazła się w rękach powstańców, utworzyli oni Komitet do spraw uregulowania konfliktu i wezwali ludność do spokoju, a 28 III rozpoczęli rozmowy z rządem. Tymczasem rząd 547 przerzucał z kontynentu na wyspę wojsko, a 8 IV przerwał rozmowy i rozpoczęła się krwawa pacyfi- kacja, kierowana przez gen. Pai Czung-si, w trakcie której tylko w Tajpej zginęło ok. 10 000 ludzi. Większość przywódców powstania zdołała ujść do Hongkongu. Potyczka przy EI-Tangi w Libii - 19 VI 1913 r. zob. 401 685. Bitwa pod Tannenbergiem (Stębarkiem) - 21-29 VIII 1914 r.__________________ I wojna światowa w 1914-18 r. Nad granicą Prus Wsch. stały dwie armie rosyjskie Frontu Płn.-Zach.: l A, niemeńska, gen. P. K. Rennenkampfa, licząca 4 korpusy (160 000 żołnierzy) i 2 A, narewska, gen. A. W. Samsono- wa - 5 korpusów (200 000 żołnierzy). Osłaniająca Prusy Wsch. 8 A niemiecka gen. M. Prittwitza liczyła 4 korpusy (160 000 żołnierzy); Prittwitz był nieudolny, czuł respekt przed Rosjanami i był zdecydowany wycofać się poza Wisłę. Dowódca Frontu Płn.-Zach., gen. J. G. Żyliński pod naciskiem Francuzów rozkazał obu armiom przystąpić do działań zaczepnych i 21 VIII 1914 r. Rosjanie przekroczyli granicę Prus Wsch.; l A skierowała się ku Królewcowi, 2 A - na płn.zach., ku Wiśle. 22 VIII Prittwitz został usunięty, a dowództwo 8 A powierzono gen. P. Hindenburgowi. Nowy dowódca zaczął przygotowywać śmiałą ofensywę; uwzględniając niekorzystny dla siebie stosunek sił postanowił pobić każdą armię oddzielnie, szybko, zanim się połączą. Hindenburg wzorował się na strategii Hannibala w bitwie pod Kannami. Przegrupował swoją armię, formując cienkie centrum, które miało się wygiąć pod naporem Rosjan i silne skrzydła, mające uderzeniem wyjść na tyły nieprzyjaciela i zamknąć wytworzony worek. W centrum Hindenburg ustawił XX Korpus 548 i 3 Dywizję, na prawym skrzydle I Korpus, na lewym (najsilniejsze) XVII Korpus i I Korpus rezerwowy. 26 VIII Rosjanie dochodzili do linii Uzdowo-Biskupiec (Bischofsburg) i w tym dniu Niemcy rozpoczęli akcję. I K uderzył przez Uzdo-wo i dotarł na tyły Rosjan, do Nidzicy. XVII K i I K rezerwowy przeprowadziły podobną akcję przez Biskupice na płd., a centrum od 23 VIII skutecznie odpierało ataki kierowane na Tannen-berg i Olsztynek. Już 28 VIII wyszli Niemcy na tyły armii rosyjskiej, a 29 VIII gen. Samsonow dał rozkaz do odwrotu; znaczna część armii rosyjskiej była już otoczona. Po pięciodniowej bitwie (26-31 VIII) w rejonie Nidzica-Olsztynek-Biskupiec zniszczona została większa część 2 Armii rosyjskiej. Całkowicie zniszczono korpusy: XIII, XV i XXIII, a korpusy 1 i VI z dużymi stratami zdołały ujść na Mławę. Żołnierze rosyjscy, pozbawieniu amunicji i żywności, poddawali się masowo, błąkali się po lasach, armia przestała istnieć, gen. Samsonow zastrzelił się. Straty rosyjskie wyniosły ok. 50 000 zabitych, 92 000 jeńców i 350 dział. Straty niemieckie - ok. 5000 zabitych, l A rosyjska, której nadejście mogło odmienić los bitwy - oddalona była o jeden dzień marszu i zachowała się biernie. 686. Bitwa przy oazie Tarapaca - 27 XI 1879 r. Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1879-83 r. 2 XI 1879 r. 10-tysięczna armia chilijska pod dowództwem gen. M. Baąuedano wylądowała pod osłoną okrętów wojennych w porcie Pisagua. 19 XI jej 6-tysięczny oddział okupujący m. Dolores starł się z 5-tysięczną armią peruwiańską gen. J. Buendia, która następnie odeszła na wsch., na pustynię, do oazy Tarapaca, aby połączyć się z maszerującą tam armią boliwijską 549 i wraz z nią uderzyć na Chilijczyków. Doszedł też tam garnizon z ewakuowanego portu Iquique. Gen. Baquedano, pomimo tego, że po walce pod Dolores miał rozeznanie co do sił przeciwnika, lekkomyślnie wysłał na zajęcie oazy Tarapaca tylko jedną dywizję - 2200 żołnierzy pod dowództwem płk. E. Ramireza. Chilijczycy, nie znając pustyni, nie zabrali zapasów, a przede wszystkim wody. Po marszu byli skrajnie wyczerpani, w bitwie 27 XI zostali rozbici z ciężkimi stratami -ok. 700 żołnierzy zabitych i rannych - zmuszeni do odwrotu; m. in. poległ płk Ramirez. Boliwijska armia indiańskich górali nie zdołała sforsować pustyni i cofnęła się w góry, co zmusiło gen. Buendię pomimo odniesionego zwycięstwa do udania się w ślad za Boliwijczykami. 687. Bitwa o atol Tarawa - 20-23 XI 1943 r.____ II wojna światowa w 1939-45 r. Pierwszym celem amerykańskiego ataku w 1943 r. na centralną część Oceanu Spokojnego stał się archipelag Wysp Głlberta, w którym Japończycy obsadzili 3 wysepki atolu Tarawa: Betio (3,2 km2) z 2619 żołnierzami pod dowództwem adm. Keioki Shibosaki, umocniona bunkrami, z 200 działami, otoczona barierą raf koralowych szerokości 800 m z licznymi minami oraz Makin - 300 żołnierzy i Baikirii - 200 żołnierzy. Po trzydniowym ciężkim bombardowaniu lotniczym 20 XI 1943 r. podeszła do atolu amerykańska armada wiceadm. R. A. Spruance'a - 85 okrętów wojennych i ok. 120 transportowych i desantowych, z 35 000 żołnierzy pod dowództwem gen. H. Smitha. Po krótkiej wymianie ognia artylerii okrętowej z japońską rozpoczęto lądowanie na w. Betio, ale łodzie desantowe utknęły na rafie i żołnierze musieli iść pod morderczym ogniem 600 m w bród do brzegu. 21 XI kontynuowano bombardowanie wysepki i wysadzanie wojska, walczono zażarcie 550 o lotnisko, 22 XI odparto z pomocą artylerii okrętowej trzy szturmy Japończyków, a 23 XI opór został złamany. Straty amerykańskie - 1009 zabitych i 2101 rannych; z garnizonu japońskiego pozostało 17 żołnierzy. Wysepki - Makin i Baikirii zdobyto kosztem 86 zabitych i 190 rannych. Amerykanie stracili ponadto w rejonie atolu 2 okręty podwodne i lotniskowiec z 644 ludźmi, a drugi lotniskowiec został ciężko uszkodzony. 688. Bitwa na wzgórzu Tarqui - 27 II 1829 r. Zatarg peruwiańsko-kolumbijski w 1828/29 r. Po oswobodzeniu Ekwadoru i włączeniu go do Wielkiej Kolumbii S. Bolivar z 3000 żołnierzy zajął 11 VII 1822 r. portowe miasto Guayaąuil, które pragnęło zachować samodzielność, a do którego rościło sobie pretensje Peru z tytułu dawniejszej jego przynależności do wicekrólestwa Peru. W 1828 r. prezydent Peru - gen. J. de La Mar, wykorzystując wewnętrzne niepokoje w Kolumbii, wysłał do Guayaąuil eskadrę okrętów wojennych, jednocześnie ruszył tam na czele 8-tysięcznej armii i zajął miasto. Wrogo do Boli-vara nastrojony przywódca kolumbijskiego Południa J. M. Obando nie przepuścił wojsk kolumbijskich, a blokada floty peruwiańskiej uniemożliwiała wysadzenie desantu, walki toczyły się więc na płn., w prow. Popayan. W I 1829 r. Bolivar mianował marsz. J. A. Sucre dowódcą kolumbijskich sił zbrojnych na południu, co oznaczało, że winien on rozpocząć działania przeciwko prezydentowi J. de La Marowi. Na czele 4-tysięcznej armii Sucre schodził z Quito ku wybrzeżu i 27 II 1829 r. starł się z dwukrotnie liczniejszą indiańską armią La Mara na wzgórzu Tarqui, w pobliżu m. Cuenca i po zaciekłej walce, kosztem wielkich ofiar zwyciężył go. La Mar 551 podpisał akt kapitulacji, ale umocnił się w porcie Guayaąuil, a wówczas Bolivar udał się do J. M. Obando i zmusił go do otwarcia drogi na płd. W tym czasie zbuntowali się żołnierze La Mara i większość z nich wróciła do kraju. Peruwiańczycy, obawiając się wtargnięcia wojsk kolumbijskich, obalili La Mara i wygnali go z kraju. Zawarty pokój utrzymał terytorialne status quo Peru i Kolumbii. 689. Potyczka nad rz. Tashaho - 24 VIII 1939 r. Antyjapońska partyzantka w Korei w 1932-45 r. Jesienią 1939 r. naczelny dowódca Koreańskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej - Kim Ir Sen wyru- szył z kompanią ochrony Kwatery Głównej na inspekcję z Sally do Hanyangkou, w prow. Antu; kompania po dojściu do rz. Tashaho 24 VIII zatrzymała się na krótki odpoczynek. Gdy party- zanci zaczęli przeprawiać się przez rzekę, zostali znienacka ostrzelani z broni maszynowej przez zaczajonych na pobliskim wzgórzu żołnierzy japońskich. Sytuacja była krytyczna i przeprawa w tych warunkach groziła dużymi stratami, toteż Kim Ir Sen poderwał swych żołnierzy do ataku na wzgórze. Po krótkiej walce Japończycy zmuszeni zostali do ucieczki. Potyczka przy oazie Tawargha w Libii - 20 III 1923 r. zob. 403 Potyczka w m. Tehondan, w Korei -V 1939 r. zob. 349 690. Bitwa pod Tenda e Oypit - 21 l 1944 r. II wojna światowa w 1939-45 r. 7 I 1944 r. trzy dywizje niemieckie wsparte przez oddziały albańskich nacjonalistów wyruszyły z m. Korcza, Berat i Elbasan w płd. Albanii, z zamiarem okrążenia i zniszczenia oddziałów partyzanckich i ich baz na obszarze ograniczonym tymi miastami. Operujące w tym rejonie I i IV brygady partyzanckie i kilka luźnych batalionów byty zbyt słabe, aby stawić skuteczny opór i zmu- szone został do wycofania się. 21 I 1944 r. w za- ciętej bitwie pod Tenda e Oypit partyzanci zdołali przebić się przez niemiecki pierścień i wyjść na tyły niemieckiego zgrupowania, co unicestwiło niemieckie zamierzenia. Cały rejon walk został obrócony w perzynę, a setki mieszkańców straciły życie. 691. Odparcie ataku angielskiego na w. Teneryfę - 15 III 1797 r.__________________ Wojna angielsko-hiszpańska w 1796-1802 r. W 1797 r. eskadra angielska adm. H. Nelsona -4 okręty liniowe, 3 fregaty i l kuter, załadowane piechotą morską - podjęła próbę opanowania Wysp Kanaryjskich. Flota zakotwiczyła przy największej wyspie - Teneryfie i z dala od jej stolicy, m. Santa Cruz czyniła pozorne przygotowania do lądowania i ataku od strony lądu na miasto. Wieczorem flota zbliżyła się do Santa Cruz i flotylla łodzi z 1000 żołnierzy ruszyła do brzegu. Hiszpanie przyczaili się i gdy łodzie zbliżyły się - otworzyli do nich gwałtowny ogień z dział i muszkietów, topiąc szereg łodzi. Adm. Nelson został ranny w rękę. Żołnierze wylądowawszy rzucili się do ataku i wdarli się do miasta, ale tu na każdej ulicy stały - działa i tłumy hiszpańskiej piechoty, której w mieście było kilka tysięcy. Po krótkiej walce i zdobyciu kilku armat Anglicy zmuszeni zostali do odwrotu na statki, na co Hiszpanie wspaniałomyślnie pozwolili. W walce zatopiony został angielski kuter, przy czym zginęło 97 ludzi. Adm. Nelson na skutek zranienia stracił rękę. 552 553 692. Bitwa morska przy w. Terceira na Azorach -26 VII 1582 r.__________ Po śmierci króla portugalskiego Henryka król hiszpański Filip II, roszczący sobie prawa do tronu portugalskiego, po pokonaniu infanta - przeora Antonia z Crato - opanował Portugalię. Za Antoniem opowiedziała się m. in. wyspa Terceira w archipelagu Azorów; obsadził on ją żołnierzami sprowadzonymi z Brazylii, a równocześnie sprzymierzeni z nim Francuzi wysłali flotę - 70 okrętów z 7000 żołnierzy pod dowództwem adm. L. Strozziego - z w. Belle Isle na Azory, w celu opanowania głównej wyspy - Sao Miguel. Flota hiszpańska - 96 okrętów z 7000 żołnierzy pod dowództwem adm. Santa Cruz - przybyła za późno, aby przeszkodzić Francuzom w lądowaniu na wyspie, ale w czas aby obronić jej stolicę - Ponta Delgada. 26 VII 1582 r. w pięciogodzinnej bitwie morskiej, stoczonej przy w. Terceira, flota francuska została rozgromiona, a adm. Strozzi zabity; ujść zdołało zaledwie 17 okrętów, a straty w ludziach wyniosły ok. 2000. Terceirę opanowali Hiszpanie po zaciętych walkach dopiero w 1583 r. 693. Obrona wąwozu Termopile w 480 r. p. n. e. Wojny grecko-perskie w 500-448 r. p. n. e. Wiosną 480 r. p. n. e. król perski Kserkses I podjął wyprawę na Grecję z armią liczącą ok. 300 000 żołnierzy i flotą - 1207 trier i 13 000 małych statków transportowych. Po zbudowaniu mostu przez Hellespont wkroczył do Tracji i przez Macedonię wszedł do Grecji, kierując się ku Atenom. Grecy postanowili stawić opór w najdogodniejszym do obrony miejscu na trasie jego marszu, tj, w wąwozie Termopile, w górach Kalli- dromos, ok. 150 km od Aten. Obronę wąwozu powierzono królowi Sparty Leonidasowi, dodając do jego gwardii 300 Spartiatów - 400 Teban, 700 554 hoplitów z beockiego miasta Thespiai, 1000 Fo-kijczyków, 1000 Malijczyków oraz pospolite ru- szenie Lokrów wsch., łącznie ok. 8000 ludzi. Pierwsze dni walk pod Termopilami zakończyły się odparciem wszystkich ataków Persów, z ogromnymi dla nich stratami; nadaremnie usiłowali oni rozbić grecką falangę. Katastrofę armii Leo-nidasa sprowadziła dopiero zdrada Malijczyka Efialtesa, który wskazał Persom ścieżkę górską przez przełęcz Anopaia. Gwardia perska pod wodzą Hydarnesa zaskoczyła i rozgromiła Fokij-czyków, których Leonidas wyznaczył do obrony tego przejścia. Leonidas dowiedział się o tej klęsce wcześnie i mógł się wycofać, ale zdecydował wytrwać aż do śmierci w Termopilach ze swoimi Spartiatami i z oddziałem Teban i Thes-pijczyków; resztę swych sił odesłał. Walka trwała aż do południa trzeciego dnia; gdy zjawił się Hydarnes, reszta Spartan opuściła drogę przy- brzeżną, która była dotąd terenem walki i cofnęła się na zbocze Oity, gdzie została otoczona i wybi- ta. Ofiara ich nie była daremna, zatrzymanie na trzy dni Persów umożliwiło greckiej flocie ucieczkę cieśniną między w. Eubeą a lądem stałym, która w jednym miejscu była tak ciasna, że tylko dwie triery mogły płynąć obok siebie. Los tej floty byłby przesądzony, gdyby na lądzie w tym miejscu byli już Persowie. Bitwa pod Terron, we Francji - 20 X 1918 r. zob. 731 694. Obrona Thaba Bossiu w Afryce Południowej -25 XI 1824 r.____________________ Ok. 1810 r. młodemu energicznemu Mosheshowi, wodzowi plemienia Bakwena w Afryce Płd., udało się zjednoczyć ok. 20 plemion Suto, rozbitych przez najazdy wojowniczego wodza plemienia Matabele - Msilikazi. Moshesh założył w górach Maluti, w kraju Suto (obecnie Lesotho), ok. 555 70 km na płn. wsch. od Mafeking, niezdobytą twierdzę, Thaba Bossiu. Gdy w 1824 r. Msilikazi ze swoimi okrutnymi hordami usiłował wtargnąć w głąb kraju Suto, został powstrzymany bohater- ską obroną twierdzy, której mimo wielokrotnych wściekłych szturmów nie zdołał zdobyć i zmuszony był poprzestać na opanowaniu terenów między rzekami Zambezi i Limpopo. 695. Powstanie w Therisson, na Krecie - 14 VII 1905 r.___________________ Po wojnie grecko-tureckiej w 1897 r. mocarstwa zmusiły Turcję do udzielenia Krecie szerokiej autonomii; gubernatorem wyspy został mianowany w 1898 r. grecki ks. Jerzy. Wykorzystując rewolucję młodo turecką w 1905 r. i powstałe w jej trakcie zamieszki w Turcji premier E. Veni-zelos dokonał 14 VII 1905 r. - z poparciem ludności - rewolty, oznajmiając w m. Therisson zerwanie więzów z Turcją i proklamując unię wyspy z Grecją. Przebywające na wyspie międzynarodowe sify porządkowe zmusiły jednak Veni-zelosa do kapitulacji i złożenia broni przez jego oddziały, wyjednując jednocześnie u władz tureckich amnestię dla rebeliantów. Rebelia zlikwidowana została do dnia 7 X 1905 r. 696. Powstanie chłopskie w Timok, w Serbii w 1883 r. Ciężkie warunki bytowe chłopstwa i niesprawiedliwość urzędników powodowały narastanie wzburzenia, podsycanego agitacją radykalnych aktywistów, a drobny incydent przy wydawaniu broni chłopskim rekrutom w powiecie bolievackim doprowadził do rozruchów, które przerodziły się w powstanie. W X 1883 r. rozpoczęły się rozruchy w powiecie bolievackim, a następnie w banskim i w Knjażevacu, który stał się ośrodkiem powstania. Na czele ruchu stanęli radykalni posłowie - Marinko Ivković i Aleks Stanojević. 556 Chłopi w liczbie ok. 1000 rozbroili oddział żandarmerii i 3 XI opanowali Bolievać, ustanawiając w nim swe rządy. Ruch powstańczy szybko rozszerzał się, przyłączali się do niego robotnicy i mieszczanie. Rząd ogłosił stan wojenny i wysłał gen. T. Nikolicia z wojskiem na zgniecenie ruchu powstańczego. 9 XI powstańcy zostali rozbici pod Cestobrodici, następnie rozproszeni w potyczce przy wąwozie Banskom. Knjażevac, broniony przez ok. 3000 chłopów, został zdobyty przez gen. Nikolicia 13 XI, a ostatni oddział powstańczy w okręgu aleksinackim złożył broń 20 XI; przywódcy stanęli przed sądem. W powstaniu brało udział ogółem ok. 10 000 chłopów, przeważnie Serbów. 697. Zdobycie Tobruku przez Włochów - 3-8X1911 r.___________________ Wojna włosko-turecka w 1911/12 r. O świcie 3 X 1911 r. eskadra włoska adm. A. Au-bry - 8 okrętów wojennych - podeszła do portu Tobruku i stanęła na redzie; posłano parlamen-tariusza i zażądano poddania się. Adm. Aubry nie otrzymawszy odpowiedzi rozpoczął akcję bojową; 4 X okręty weszły do portu, ostrzelały fort turecki i wysadziły desant - dwa bataliony, opanowując szybko miasto. 5 X Turcy zaatakowali Włochów i po zaciętej walce miasto odbili, ale Włosi utrzymali się w rejonie portu, pod osłoną dział okrętowych. Po trzech dniach walk Włosi wysadzili jeszcze jeden batalion piechoty i wyparli Turków z miasta, nie odważyli się jednak iść za nimi w głąb kraju. 698. Obrona Alkazaru w Toledo - 20 VI1-28 1X1936 r.________________ Wojna domowa w Hiszpanii w 1936-39 r. Po wybuchu buntu wojskowego w Maroku hiszpańskim 18 VII 1936 r., gdy garnizon m. Toledo 557 opowiedział się po stronie Republiki - w Alkaza- rze, ogromnym zabytkowym gmachu, mieszczącym szkołę kadetów, schroniło się 1890 osób, przeciwników Republiki (800 gwardzistów, 200 falangistów, 150 kadetów, 40 uczniów, 100 urzędników, 550 kobiet i 50 dzieci), z czego aktywny udział w obronie wzięło 1200 osób pod dowództwem komendanta szkoły - płk. J. Moscardo. Od 20 VII gmach oblegała milicja i wojsko rządowe, ostrzeliwując go ustawicznie artylerią, bombardując lotnictwem, ale załoga broniła się bohatersko, odpierając liczne szturmy granatami i ogniem karabinów maszynowych. Sprowadzeni z Asturii górnicy wykonali podkopy, założyli miny i dwoma wybuchami - 19 i 26 IX 1936 r. - wysadzili w powietrze połowę gmachu, ale załoga ukryta w lochach nadal broniła dostępu. Dążąca z płd. od l IX na odsiecz kolumna wojsk marokańskich pod dowództwem płk. J. Yaąue złamała opór wojsk rządowych i 27 IX po walkach ulicznych zdobyła szturmem Toledo oswobadza-jąc 28 IX obleganą od 68 dni załogę Alkazaru. Straty obrońców wyniosły 80 zabitych i 700 rannych. 699. Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim - 17-20 1X1939 r.__________________ II wojna światowa w 1939-45 r. Dowódca Armii „Lublin", gen. T. Piskor, otrzymał z Naczelnego Dowództwa rozkaz, aby z częścią swej armii (brygada „Sandomierz" i Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa), oraz z podporządkowaną mu Armią „Kraków" gen. A. Szyl-linga (6, 21, 23 i 55 DP, Brygada Forteczna i Krakowska BK), z którą połączył się 16 IX w rejonie Frampola (17 km na płn. od Biłgoraja) przebijał się na płd. wsch., na Rawę Ruską. Zgrupowanie gen. Piskora było w okrążeniu: z zachodu szły dywizje 14 A gen. W. Lista, którego XXII KPanc. dalekim rajdem na wsch. opanował Zamość, Tomaszów Lubelski i Rawę Ruską. Na płn. od Tomaszowa znajdowało się duże zgrupowanie polskie gen. St. Dąb-Biernackiego, ale nie miało ono łączności ze zgrupowaniem gen. Piskora. Gen. Piskor zdecydował się otworzyć sobie drogę przez Tomaszów Warszawską Brygadą Pancerno-Motorowa pod dowództwem płk. St. Roweckiego (80 czołgów) i Grupą Operacyjną gen. J. Jagmin-Sadowskiego (23 i 55 pp i Brygada Forteczna). Płk Rowecki, nie czekając na przybycie odległej o 20 km GO gen. Sadowskiego, natarł 17 IX pod wieczór na broniącą Tomaszowa 4 D Lekką z XXII KPanc., ale został odparty, a zaalarmowani Niemcy nacisnęli polskie zgrupowanie od zachodu. 18 IX Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa ponowiła natarcie i zajęła część miasta, ale przybyły nowe oddziały niemieckie i wyparły Polaków. Tymczasem GO gen. Boruty- Spiechowicza (6 i 21 DP) samodzielnie odeszła na płd. wsch., na Narol, odsłaniając płd. skrzydło i tyły zgrupowania; gen. Sadowski, zamiast wspierać natarcie na Tomaszów - musiał większość swych sił skierować przeciw nacierającemu z zach. VIII Korpusowi niemieckiemu. 18 IX Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa z dwoma pułkami gen. Sadowskiego po raz trzeci natarła na Tomaszów i 19 IX wsparta przez 23 DP wdarła się w pozycje niemieckie, ale równocześnie VIII K niemiecki wdarł się na tyły polskie pod miastem. Nocą z 19 na 20 IX rozpoczęło się ostatnie natarcie Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej i 23 DP na Tomaszów, a gdy i ono zostało odparte - uderzyli Niemcy: 27 DP z płn. i VIII K z zach., rozbijając polskie zgrupowanie. 19 IX skapitulował gen. Boruta-Spiechowicz z 3000 żołnierzy, a 20 IX - gen. Piskor z 11 000 żołnierzy. 558 559 700. Bitwa pod Topater - 23 III 1879 r. Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1879-83 r. 14 II 1879 r., a więc jeszcze przed wypowiedzeniem wojny Peru i Boliwii przez Chile, które nastąpiło 5 IV - desant 500 żołnierzy chilijskich pod dowództwem płk. E. Sotomayora, przybyłych okrętem wojennym, wylądował w boliwijskim mieście portowym Antofagasta. Chilijczycy zajęli miasto bez oporu. Mały boliwijski garnizon, liczący kilkudziesięciu żołnierzy, wycofał się na płn. wsch., drogą na odległe o ok. 200 km największe miasto na pustyni Atacama - Calame nad rz. Loa; Chilijczycy poszli w ślad za nimi. 23 III 1879 r. na przedpolach Calame, pod Topater, boliwijski płk E. Abaroya z garścią świeżo zmobi- lizowanej milicji stawił opór najeźdźcom, ale w bitwie oddział boliwijski został rozgromiony, a płk Abaroya poległ. Chilijczycy zajęli Calame. 701. Zdobycie m. Torreon - 2 IV 1914 r. Wojna domowa w Meksyku w 1910-17 r. Po przewrocie wojskowym 9-18 II 1913 r. w stolicy Meksyku gen. V. Huerta ogłosił się dyktatorem i przystąpił do likwidacji współdziałającej dotychczas z nim chłopskiej armii Pancho Villi; Villa został uwięziony i skazany, a po ułaskawieniu i zwolnieniu rozpoczął, wspólnie z armiami gen. V. Carranzy i E. Zapaty, walkę z rządem gen. Huerty. Idąc z płn. na stolicę 16-tysięczna armia P. Villi po licznych walkach z wojskami rządowymi dotarła 22 III 1914 r. do m. Torreon, ważnego węzła komunikacyjnego, bronionego przez 12 000 żołnierzy gen. Huerty pod dowództwem gen. J. R. Yelasco. Po zaciętych 11-dnio-wych walkach ulicznych, po całodziennym ostrzale artyleryjskim miasto 2 IV zdobyte zostało szturmem. Wojska rządowe wycofały się na płd. Straty 560 armii Villi wyniosły ok. 500 zabitych i 1500 rannych, a wojska rządowe straciły ok. 1000 zabitych i rannych. Torreon stał się odtąd główną bazą armii Villi. 702. Bitwa morska przy w. Tortuga - 15 IV 1844 r. Powstanie w Dominikanie przeciwko haitańskim okupantom w 1844 r. Flotylla haitańskich okrętów wojennych wyszła 13 IV 1844 r. z zajętego przez Haitańczyków portu Azua w zatoce Bani na rekonesans po wodach przybrzeżnych. W tym samym czasie dwa najsilniejsze okręty dominikańskie, galeoty: „Maria Chica" i „Separacion Dominicana", pod dowództwem adm. J. A. Acosta krążyły przy pomocnych brzegach wyspy. 15 IV 1844 r. doszło do spotkania obu flot w pobliżu wyspy Tortuga. W bitwie okręty dominikańskie rozgromiły flotyllę haitańską, zatapiając l brygantynę i l galeotę i zmuszając pozostałe okręty do ucieczki. 703. Powstanie preobrażeńskie w Tracji w 1903 r. W trakcie trwania antytureckiego powstania ilindeńskiego w Macedonii, zorganizowanego przez Wewnętrzną Macedońsko-Adrianopolską Rewolucyjną Organizację (WMORO), wybuchło, zgodnie z planem, powstanie w Tracji Adriano-polskiej. Już 16 (4) VIII 1903 r. czety C. Kurtie-wa i P. Angełowa zaatakowały Turków we wsiach Mandżura i Małkotirnowsko, a powstanie rozpoczęło się 19 (6) VIII, w dniu Przemienienia Pańskiego i od tego dnia nazwane zostało pre-obrażeńskim; objęło ono ziemię małkotirnowską i łozengradzką. Powstańcy zdobyli dwa małe porty nad Morzem Czarnym - Wasiliko (obecnie Miczurin) i Achtopol i na zajętym terenie utworzyli tzw. Republikę Strandżańską, która przetrwała 26 dni, do 26 (14) IX 1903 r. Turcy krwa- 561 wo zdławili powstanie, paląc podczas pacyfikacji 66 wsi; 15 000 bułgarskiej ludności uszło do Bułgarii. W trakcie powstania stoczono 36 potyczek z Turkami. 704. Bitwa morska pod Trafalgarem - 21 X 1805 r. Wojny napoleońskie — Działania na morzach w 1803-15 r. Eskadra angielska adm. H. Nelsona - 27 okrętów liniowych i 2 fregaty - blokowała przez półtora roku flotę francuską w Tulonie, a gdy w czasie burzy adm. P. Ch. Villeneuve z 33 okrętami liniowymi i 7 fregatami wymknął się z Tulonu i zawinął do Kadyksu - adm. Nelson i tam go zablokował. W nocy na 21 X flota francuska i hiszpańska adm. Villeneuve wyszła z Kadyksu, aby zgodnie z otrzymanym rozkazem udać się do Neapolu. Po pewnym czasie, dostrzegłszy Anglików, zawróciła, jednak słaby wiatr utrudniał manewrowanie i oderwanie się od nieprzyjaciela. 21 X ok. południa, gdy floty znajdowały się na wysokości przylądka Trafalgar, Nelson zaatakował rozciągniętą linię francuskich okrętów dwiema prostopadłymi kolumnami; jedna - 15 okrętów adm. C. Collingwooda - odcięła straż tylną, druga - 12 okrętów pod dowództwem adm. Nelsona - odcięła centrum. Okręty związały się w walce. Flagowy okręt angielski „Yictory" zaatakował francuski okręt „Redoutable". W trakcie walki francuski marynarz T. Swain postrzelił śmiertelnie adm. Nelsona, ale okręt francuski zmuszony został do poddania się. Trzy następne okręty angielskie zaatakowały olbrzymi hiszpański okręt „Santissima Trinidad", oraz francuski - „Bucen-taure" - zdobywając je po ciężkiej walce. Straż tylna, związania walką, nie mogła przyjść z pomocą, a straż przednia nieudolnie manewrując nie 562 zdążyła zawrócić i widząc klęskę uciekła. Sprzymierzeni Francuzi i Hiszpanie stracili 22 okręty, 2600 zabitych i 4400 jeńców, w tym adm. Yille-neuve. Straty angielskie - 449 zabitych i 1241 rannych. Bitwa ta zapoczątkowała hegemonię floty angielskiej na morzach świata. 705. Bitwa nad rz. Trebbia, w płn. Italii - XII 218 r. p. n. e._________________ II wojna punicka w 218-201 r. p. n. e. Armia Hannibala, posuwając się w niezwykle ciężkich warunkach przez Pireneje i Alpy, stopniała z 38 000 piechoty i 8000 jazdy do 20 000 piechoty i 6000 jazdy. Na Równinie Nadpadań-skiej przeciwstawił się Hannibalowi Publiusz Scypion, ale gdy nad rz. Ticino doznał porażki i został ranny - wycofał się na płd. od rz. Pad i rozłożył obozem nad rz. Trebbia. Tutaj połączyła się z nim ściągnięta z Sycylii armia Semproniu-sza. W XII 218 r. p. n. e. doszło do bitwy; podczas gdy ustawiona w centrum piechota kartagiń-ska wytrzymywała napór centrum rzymskiego, górująca liczebnie i jakościowo jazda Hannibala rozbiła konnicę rzymską broniącą skrzydeł, a wtedy umieszczony w zasadzce oddział jazdy i lekko- zbrojnych pod wodzą Magona uderzył na tyły piechoty legionowej, zadając jej klęskę. Znaczna część armii rzymskiej zdołała przebić się i ujść. W następstwie tej klęski stracili Rzymianie Galię Nadpadańską, która stanęła po stronie Kartagiń- czyków, dostarczając im posiłków wojskowych i żywności. 706. Bitwa pod Trenton - 26 XII 1776 r.______ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Rozbite 28 X 1776 r. pod White Plains oddziały amerykańskie gen. G. Washingtona, ścigane przez 563 armię angielską gen. W. Howe, wycofały się za rz. Delaware. Anglicy zatrzymali się przed rzeką i rozłożyli się po kwaterach na zimę. Washington, poinformowany o rozmieszczeniu i sile brytyjskich garnizonów, postanowił dokonać wypadu na osadę Trenton, gdzie kwaterowało 1500 Hesów pod dowództwem płk. J. Raiła. 25 XII rano gen. Washington z dobranym oddziałem 2400 żołnierzy przeprawił się podczas śnieżycy przez rz. Delaware i skierował się ku Trenton. 26 XII rankiem Amerykanie zaatakowali znienacka, z dwóch stron, nieubezpieczony obóz Hesów i po półtoragodzinnej walce zajęli go. Płk Raił poległ, 106 Hesów zostało zabitych względnie rannych. 918 dostało się do niewoli. Straty Amerykanów wyniosły 10 zabitych i rannych. Po walce gen. Washington wycofał się z powrotem za rzekę. 707. Bitwa pod Tulntl - 24 V 1866 r._________ Wojna Argentyny, Brazylii i Urugwaju z Paragwajem w 1864-70 r. 45-tysięczna armia aliancka pod dowództwem gen. B. Mitrę stała w umocnionym obozie nad laguną Piris, w Paragwaju, w rejonie fortu Tuinti. Prezydent Paragwaju - marsz. F. S. Lopez, szu- kając rozstrzygnięcia, zebrał całą swoją armię -23 000 żołnierzy - i 24 V uderzył na aliantów. W centrum atakował gen. J. E. Diaz z 5000 pie- choty, na prawym skrzydle gen. G. Barrios z 8000 piechoty i 1000 jazdy, na lewym skrzydle gen. F. Resąuin z 2000 piechoty i 7000 jazdy. Kolumna Diaza, która musiała przejść przez bagnisty, odkryty teren, została zniszczona ogniem aliantów na przedpolu. Gen. Barrios po walce z dwukrotnie silniejszym nieprzyjacielem musiał się wycofać. Gen. Resąuin rozbił jazdę i piechotę argentyńską, zdobywając 20 dział; wyczerpany, poniósł duże straty, ale przebił się 564 przez armię brazylijską do gen. Barriosa. Parag- wajczycy, poniósłszy ogromne straty - 13 000 zabitych i rannych - wycofali się. Straty aliantów - 3400 zabitych i rannych. 708. Powstanie Ormian w Turcji w 1915 r._____ Turcy zawsze prowadzili politykę eksterminacyjną w stosunku do ludności ormiańskiej, urządzając od czasu do czasu wespół z Kurdami rzezie. Gdy w okresie I wojny światowej wojska rosyjskie wkroczyły do Zachodniej Armenii i ludność ormiańska spontanicznie je wspomogła - rząd turecki wydał 15 IV 1915 r. nakaz ewakuacji Ormian. Począwszy od dnia 24 IV policja i wojsko pędziły Ormian do obozów w okolicach Deir ez--Zor na pustyni, którą głód, epidemie i mordy uczyniły cmentarzyskiem ludności ormiańskiej. Ormianie zaczęli się bronić; pierwsze powstało miasto Wan, gdzie mieszkańcy bronili się zaciekle przez miesiąc, aż 6 V 1915 r. nadeszły wojska rosyjskie i odparły Turków. Broniło się również miasto Szaban- Garansar, gdzie 5000 Ormian obwarowało się w starej twierdzy; po 27 dniach oblężenia Turcy wdarli się do miasta, wycinając w pień ludność. Słynną stała się 40-dniowa obrona góry Musa Dah w wilajecie alepskim, gdzie 5000 mieszkańców sześciu ormiańskich wsi, zagrożonych deportacją, która - jak mieli tego przykłady z Cylicji -kończyła się śmiercią, schroniło się na przybrzeżnej górze Musa Dah i okopało się na niej; mieli 600 karabinów. 21 VII 1915 r. Turcy zaatakowali pozycje powstańców, zostali jednak po zaciętej walce odparci. Górę otoczyło wojsko postanawiając wziąć ją głodem. Od nieuniknionej śmierci uratowały obrońców po 40 dniach oblężenia francuskie i angielskie okręty wojenne, blokujące wybrzeża tureckie. Zaalarmowane sygnałami wzywającymi pomocy, wysadziły desant i zabrały 565 na swe pokłady 4058 osób, przewożąc je do Port Saidu. W 1917 r. utworzono w Egipcie 4-ty- sięczny Korpus Ormiański, który wziął udział w walkach z Turkami. Wybitnym ormiańskim przywódcą i bohaterem walk z Turkami był A. T Ozanian. Z 2 026 700 Ormian w Zachodniej Armenii pozostało po I wojnie światowej 592 200 osób. 709. Kapitulacja Turcji - 30 X 1918 r.________ I wojna światowa w 1914—18 r. Skoncentrowana w Egipcie 100-tysięczna armia angielska, dowodzona przez gen. E. H. H. Allen- by'ego, ruszyła przez płw. Synaj na wsch., zdobywając po zmiennych walkach 9 XI 1917 r. Gazę. Armia turecka, dowodzona przez gen. O. Liman von Sandersa, liczyła ok. 28 000 żołnierzy, a wdzierająca się do Palestyny armia angielska po dwóch przegranych bitwach nad rz. Jordan została wzmocniona do 211 000 żołnierzy. 19 IX 1918 r. Anglicy przełamali front pod Jaffą, rzu- cając 50 000 żołnierzy na odcinek obsadzony przez 4000 Turków i zmuszając armię turecką do pospiesznego odwrotu. 20 IX Anglicy zajęli Nazaret, l X - Damaszek, a 25 X - Aleppo, przecinając linie zaopatrzenia wojsk tureckich w Mezopotamii. Turcja nie była już zdolna do walki. Władzę w Turcji przejął marsz. H. Izzet Pasza i zwrócił się do Anglików z prośbą o zawieszenie broni. Akt w tej sprawie podpisano 30 X 1918 r. w Mudros, na wyspie Lemnos. 710. Bitwa nad rz. Tygrys - 5/6 II 1983 r.______ Wojna iracko-irańska w 1980-89 r. Pierwszą większą operacją irańską na terytorium Iraku była przeprowadzona w dniach 5/6 II 1983 r. ofensywa pod kryptonimem „Zorza", której celem było przerwanie drogi Basra-Bag- dad. Irackiemu dowództwu znany był rejon i ter- min natarcia; przygotowało się ono do jego od- parcia, starannie organizując obronę, urzutowaną na głębokość 5 km. Wykonano liczne pola minowe, zasieki z drutu kolczastego, pułapki minowe, wkopano uruchamiane elektrycznie beczki z napalmem do wysadzenia w trakcie ataku, wykopano rowy przeciwczołgowe szerokości 3,5 m i głębokości 4 m. Piechota dobrze się okopała, obronę nasycono artylerią, w pogotowiu stały samoloty i śmigłowce bojowe. 5 II wojska irańskie przekroczyły granicę Iraku w rejonie na płn. od Basry naprzeciwko ujścia rz. Tygrys. O godz. 20 irańskie kolumny szturmowe i wojska pancerne podeszły do irackiej linii obrony i po sforsowaniu dwóch kanałów zaczęły przedzierać się przez pole śmierci; o godz. 2230 wrogie wojska nawiązały styczność. Żołnierze irańscy byli słabo uzbrojeni i niedostatecznie wyszkoleni, rzucono ich do ataku w otwartym terenie pod morderczym ogniem Irakijczyków, których czołgi ogniem na wprost masakrowały nacierających; nie ustawał ogień artylerii, a gdy się rozwidniło -wkroczyło do akcji irackie lotnictwo. Natarcie irańskie załamało się, a wówczas ruszył iracki kontratak, rozbijając irańskie zgrupowanie i zmuszając je do szybkiego odwrotu. Straty Irańczyków wyniosły ok. 5000, a Irakijczyków ok. 2000 zabitych i rannych. 711. Zdobycie przez Turków Tyrnowa w 1393 r. Po zwycięstwie nad Serbami w 1389 r. na Koso- wym Polu i opanowaniu Serbii Turcy przystąpili do podboju Bułgarii, kierując pierwszy atak na Bułgarię Tyrnowską. Wiosną 1393 r. armia turecka, dowodzona przez syna sułtana Bajazyda, ks. Sulejmana Czelebiego, przeszła Starą Płaninę i skierowała się na stolicę - Tyrnowo. Car Iwan 566 567 Szyszman uszedł z częścią wojsk do Nikopola i podjął starania o pomoc Węgier, a obronę stolicy przekazał patriarsze Eftimijowi. Turcy podeszli pod miasto w połowie kwietnia i przystąpili do oblężenia. Przez trzy miesiące mieszkańcy stawiali dzielny opór i ks. Czelebi zamierzał już odstąpić, gdy wśród załogi znalazł się zdrajca, który 17 VII nocą otworzył jedną z bram. Turcy wdarli się do miasta, wymordowali część mieszkańców, przede wszystkim bojarów, a pozostałych przy życiu przesiedlili do Azji Mniejszej. Patriarsze Eftimijowi zezwolili na udanie się do Macedonii. Bułgaria Tyrnowska stała się prowincją turecką. 712. Powstanie w Tyrnowie w 1598 r. Hospodar Wołoszczyzny Michał Waleczny podpisał 9 V 1598 r. układ z Rudolfem II, uznał cesarza za swego suwerena i zobowiązał się walczyć z Turkami w zamian za tytuł hospodara i żołd dla 5000 żołnierzy. Gdy Turcy i Tatarzy stacjonujący w Banacie obiegli Oradeę — Michał, wypełniając zobowiązanie, wysłał na odsiecz 1500 żołnierzy, a sam z 6500 żołnierzami przeszedł Dunaj, bijąc nadgraniczne oddziały tureckie pod Nikopolem i Widyniem; w tym czasie Austriacy natarli na Budę. Bułgarzy, licząc na zwycięstwo wojsk cesarskich i wołoskich, wzniecili powstanie w Tyrnowie oraz w okolicznych miasteczkach i osiedlach, obwołując carem bułgarskim Szyszmana III. Na czele powstania stanął biskup Dionizy Rali. Wojska cesarskie zostały jednak odparte spod Budy, a Michał, spustoszywszy i ograbiwszy liczne wsie i miasta między Nikopolem a Widyniem i zabrawszy ok. 16 000 chłopów dla osadzenia w swoich wyludnionych wsiach, uciekł z powrotem za Dunaj przed nadchodzącą turecką armią Sinana Paszy. Szyszman uciekł do Rosji; Turcy zemścili się okrutnie na Bułgarach. 568 713. Powstanie w Tyrnowie w 1686 r. Klęska Turków w 1683 r. pod Wiedniem i zawiązanie Św. Ligi (Austria, Polska, Wenecja, Rosja i Państwo Kościelne) do walki z Turkami ożywiły nadzieje Bułgarów na wyzwolenie. Zawiązany w ścisłym porozumieniu z Rosją spisek doprowadził do wybuchu w 1686 r. powstania w Tyrnowie, które szybko rozszerzyło się na płn. rejony Bułgarii — Starą Płaninę, Gabrowo, Trajansko, od Nikopolu do Silistrii i na zach. do Sofii. Wodzem powstania wybrano Rościsława Stracimirowicza, zwanego tyrnowskim księciem. Siły powstańców wynosiły ok. 4000 w rejonie Gabrowa i ok. 800 ludzi na płd. od Starej Płaniny; dowództwo objął S. Dubrowski. Jeden z Greków zdradził Turkom przygotowania do powstania, co umożliwiło im ściągnięcie zawczasu wojsk, ograniczenie zasięgu powstania i uniemożliwienie przedostania się do Bułgarii zwerbowanych w Polsce ochotników. W Tyrnowie spiskowcy zostali zaskoczeni, niewielka ich grupa z Rościsławem zdołała ujść. Turcy ograbili miasto i wymordowali 2/3 mieszkańców. Turcy szybko zdławili powstanie, okrutnie rozprawiając się z ludnością powstańczych rejonów. Rościsław i Dubrowski, ranni, ukryli się w Rylskim Monasterze, z którego w 1689 r. udało im się przedostać do Rosji. 714. Obrona wzgórza 1211 -X/XI 1951 r._____ Wojna koreańska w 1950-53 r. W 1951 r., po amerykańskiej ofensywie jesiennej, front ustabilizował się na linii Panmundżon na zach. - rejon Kangsong na wsch. Głównym bas- tionem oporu Koreańskiej Armii Ludowej na wsch. odcinku frontu było wzgórze 1211, mocno ufortyfikowane, z wykutymi w skale stanowiskami ogniowymi, tunelami, schronami dla załogi, magazynami i pomieszczeniami pomocniczymi. W trze- 569 ciej w tym okresie amerykańskiej operacji zaczepnej, rozpoczętej w X 1951 r., wzgórze to było atakowane przez 5 Dywizję południowokoreań- ską, dążącą do przełamania frontu na tym odcin- ku. Ciężkie walki, ataki i kontrataki toczył się przez 60 dni, lecz mimo liczebnej przewagi i potężnego bombardowania lotniczego nie zdołano pokonać oporu koreańsko-chińskich obrońców, którzy odparli wszystkie ataki i zahamowali ofensywę. Wzgórze 1211 nazwano „Wzgórzem bohaterów". 715. Oswobodzenie Ukrainy w 1943/44 r._____ II wojna światowa w 1939-45 r. Po przegraniu bitwy w Łuku Kurskim Niemcy przeszli do obrony. Na płn. w rejonie Orła działa- ła niemiecka GA „Środek" - 600 000 żołnierzy, 7000 dział, 1200 czołgów i 1100 samolotów, a na płd., w rejonie Biełgorodu, GA „Południe" -300 000 żołnierzy, 3000 dział, 600 czołgów i 1000 samolotów. Linia frontu pokrywała się mniej więcej ze wsch. granicą Ukrainy. Na froncie tym wojska radzieckie pięciu Frontów liczyły: na płn. - l 286 000 żołnierzy, 21 000 dział, 2400 czołgów i 1300 samolotów, a na płd. - 980 500 żołnierzy, 12 000 dział, 2400 czołgów i 1300 samolotów. 13 VIII rozpoczęły natarcia wojska radzieckiego Frontu Płd.-Zach. i po ciężkich walkach włamały się w radziecką obronę, oswobadzając 2 IX pierwsze ukraińskie miasto - Lisiczańsk. Wojska Frontu Stepowego zdobyły 23 VIII Charków. 26 VIII ruszyło natarcie Frontu Środkowego; i tu przełamano niemiecką obronę i 31 VIII wojska radzieckie wkroczyły na płn. Ukrainę, dochodząc 7 IX do rz. Desny. 15 IX wojska niemieckie roz- poczęły odwrót na linię Dniepru, a nacierające wojska radzieckie Frontu Środkowego doszły 21 IX do tej rzeki i uchwyciły 7 przyczółków 570 na płn. od Kijowa. 3 XI podjęto nowe natarcie z przyczółków i 6 XI oswobodzono 6 XI Kijów. W 1944 r. wojska radzieckie, wzmocnione po poniesionych stratach do 2 230 000 żołnierzy kontynuowały natarcie, łamiąc opór Niemców, którzy, mimo wzmocnienia swych sił do l 760 000 żołnierzy, zmuszeni byli do cofania się na całym froncie, tracąc w kotłach dziesiątki tysięcy żołnierzy. 2 II wojska radzieckie zajęły Łuck i Równe, 10 IV - Odessę, a 14 IV dotarły do Dniestru -granicy płd. Ukrainy. Na Krym, broniony przez 195 000 Niemców, uderzyło 8 IV - 470 000 żołnierzy radzieckich, zdobywając 9 V Sewastopol. 20 VII wojska radzieckie zajęły Kowel i osiągnęły Bug, a 27 VII zajęły Lwów i dotarły do Sanu -zach. granicy Ukrainy, ustalonej w 1939 r. w układzie z Niemcami. 28 X wojska radzieckie zakończyły zajmowanie Ukrainy Zakarpackiej, kończąc tym oswobadzanie całej Ukrainy. 716. Kapitulacja twierdzy Ulm - 20 X 1805 r. Wojna francusko-austriacko-rosyjska w 1805 r. Austriacki gen. K. Mack z 70-tysięczną armią wkroczył 2 IX 1805 r. do sprzymierzonej z Fran- cją Bawarii, rozwinął swoje korpusy nad rz. Iller, frontem na zach., od Ulm do Memmingen i ocze- kiwał na będącą w marszu rosyjską armię gen. M. Kutuzowa, liczącą 35 000 żołnierzy. Napoleon ze 160- tysięczną armią ruszył 4 X do Dunaju, rozpraszając swoje korpusy tak, aby gen. Mack nie zorientował się w jego zamiarach; 6 X sześć korpusów francuskich minęło Alpy Szwabskie daleko na wsch., za Ulmem; sforsowały one Dunaj i poszły na Augsburg. Tutaj natknęły się na rozpoznawczy oddział austriacki gen. J. Auf-fenberga i stoczyły z nim krótką walkę. Dopiero teraz gen. Mack zorientował się co mu grozi, ale odwrót miał już odcięty, a obręcz wokół niego 571 'w .i zacieśniła się, wobec czego skoncentrował swoją armię w Ulmie. 12 X 60-tysięczna armia francuska zajęła Monachium, aby stawić czoła nadciągającym Rosjanom, a Napoleon ze 100-tysięczną armią opasał twierdzę Ulm. W ostatniej chwili zdołał wyrwać się z Ulm gen. J. Jelacić z 20 000 i arcyksiążę Ferdynand również z 20 000 żołnierzy, ale ścigani przez Francuzów stracili ok. 24 000 żołnierzy. 15 X Francuzi zdobyli panującą nad Ulmem górę Michelsberg i załamany gen. Mack, po ośmiodniowym bezskutecznym oczekiwaniu na odsiecz, 20 X skapitulował bez walki. Francuzi wzięli ogółem 54 000 jeńców. 717. Bitwa pod Ulundi - 24 VII 1879 r.________ Angielska agresja na państwo Zulusów w 1879 r. W pierwszej połowie XIX w. wódz jednego ze szczepów zuluskich, Chaka zjednoczył drogą podbojów ok. 100 klanów i szczepów i utworzył na terenach obecnego Natalu i Lesotho silne państwo Zulusów. W końcu 1878 r. po incyden- tach granicznych Anglia zażądała od króla Zulu- sów Cetewayo przyjęcia protektoratu angielskie- go, a gdy nie uzyskała odpowiedzi - w I 1879 r. wojska angielskie pod dowództwem gen. F. T. Chelmsforda przekroczyły granicę państwa Zulusów. Cetewayo dysponował ok. 40 000 wojowników, doskonale zorganizowanych; w bitwie 22 I pod Isandlwana zniszczył jedną z kolumn angielskich, która straciła 1353 żołnierzy. 23 I Anglicy z trudem obronili obóz pod Rorke's Drift, w IV 1879 r. przegrali bitwę pod Esho-we, stoczyli ciężkie walki pod Ginginhlove i Kambula. W obliczu klęski Anglicy pospiesznie ściągnęli wojska i 23 VII 1879 r. gen. Chelmsford wyruszył na nową wyprawę z armią 4022 żołnierzy angielskich i 1103 żołnierzy kolonialnych, z 12 działami. 572 Kolumna doszła rankiem 24 VII do rz. Unwolosi, gen. Chelmsford założył nad jej brzegiem umocniony obóz z załogą 1100 żołnierzy, z 2 działami, a z resztą przeprawił się przez rzekę i po krótkim marszu zajął dogodne do walki stanowiska między Enadweng i królewskim kraalem Ulundi. Krótko po godz. 7 Zulusi dowodzeni przez króla Cetewayo zaatakowali Anglików, ale zmasowany ogień artylerii zadał im ciężkie straty, a szarża pułku ułanów rozproszyła ich i zmusiła do ucieczki. Kawaleria w pościgu zajęła i spaliła Ulundi oraz zniszczyła wszystkie siedziby położone w dolinie rz. Unwolosi i o godz. 14 zawróciła do obozu. Straty Zulusów - ok. 400 zabitych, angielskie - 10 zabitych i 53 rannych. Cetewayo uciekł, opuszczony przez wodzów ukrywał się i 28 VIII został wzięty do niewoli w jednym z kraalów w pobliżu Ulundi. Państwo Zulusów utraciło niepodległość, stając się kolonią angielską. 718. Powstanie w Urugwaju w 1811 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Urugwaj od 1515 r. wchodził w skład wicekróles- twa Peru, a od 1776 r. - La Płaty; gdy 25 V 1810 r. Hiszpanie zostali wyparci z La Płaty, przenieśli się do Urugwaju, urządzając w Montevideo silną bazę. 28 II 1811 r. przywódca patriotów urugwaj- skich J. G. Artigas wzniecił powstanie przeciwko Hiszpanom i z poparciem La Płaty rozpoczął wojnę wyzwoleńczą. 18 V 1811 r. Artigas z 1000 żołnierzy, wspomagany przez milicję z La Płaty, odniósł zwycięstwo w bitwie pod Las Piedras nad Hiszpanami, dowodzonymi przez G. A. Posadasa i obiegł Montevideo. Montevideo wyzwolone zostało dopiero 20 VI 1814 r. przez wojska La Płaty i urugwajskie, dowodzone przez gen. C. M. de Alvear, po klęsce zadanej flocie hiszpańskiej 16 V przez flotę La Płaty, dowodzoną przez adm. W. Browna. 573 719. Wojna o niepodległość Urugwaju w 1825-28 r. Urugwaj, tzw. Prow. Cisplatyńska, należał od 1820 r. do Brazylii. Wyzysk, grabież i ucisk podatkowy doprowadziły w IV 1825 r. do wybuchu powstania z zamiarem przyłączenia się Urugwaju do Argentyny. Na czele powstania stanął płk J. A. Lavalleja, przybyły z wygnania z Argentyny z oddziałem 33 patriotów. Przeciągnął on na swoją stronę pułk jazdy urugwajskiej w służbie Brazylii, a jego dowódca płk F. Rivera stał się odtąd drugim przywódcą powstania. Gdy Argentyny powiadomiła Brazylię o aneksji Urugwaju, ta uznała to za wypowiedzenie wojny. Wojska brazylijskie, nieudolnie dowodzone i słabo wyszkolone, poniosły szereg klęsk: pod Rincon, Sarandi, Itu-zaingo, straciły flotę wojenną, a wojska argentyńskie wkroczyły na terytorium Brazylii. Po trzech latach walk pośrednictwo Anglii doprowadziło do zawarcia 28 VIII 1828 r. pokoju, na mocy którego Urugwaj uzyskał niepodległość. 720. Bitwa pod Uvero - 27/28 III 1957 r.______ Wojna domowa na Kubie w 1956-59 r. Aby odwrócić uwagę wojsk rządowych i umożliwić bezpieczne lądowanie grupy ochotników, którzy mieli przybyć w V 1957 r. drogą morską z USA, Fidel Castro postanowił zdobyć obóz wojskowy w Uvero, położony na wybrzeżu, 15 km od Santiago, który blokował wyjście z gór Sierra Maestra na równiny prow. Oriente. Obóz nie miał żadnych umocnień, był to drewniany budynek koszarowy dla 53 ludzi załogi, z wysuniętymi posterunkami, obsadzony przez 3-4 ludzi każdy. Oddział powstańczy - 80 ludzi pod dowództwem F. Castro, idąc z gór, podszedł zaroślami pod posterunki i w nocy z 27 na 28 III równocześnie je wszystkie zaatakował. Po strzelaninie trwającej 574 2 godziny i 45 minut, gdy zdobyto środkowy posterunek i zaatakowano bezpośrednio budynek koszarowy - załoga poddała się. Straty powstań- ców - 6 zabitych i 9 rannych, a straty wojska -14 zabitych, 19 rannych i 14 jeńców; 6 żołnierzy uciekło. Był to pierwszy bój powstańców, który przyniósł im wielki sukces polityczny, propagując i aktywizując ruch powstańczy w kraju. 721. Zdobycie Valdivii - 3/4 II 1820 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Eskadra chilijska - 6 okrętów wojennych pod dowództwem adm. lorda A. T. Cochrane - po- deszła pod port Valdivia w Chile, ufortyfikowany i broniony przez 3000 żołnierzy hiszpańskich. W nocy na 2 II 1820 r. podholowano na 700 m od baterii hiszpańskich trzy tratwy z moździerzem, amunicją i obsługą i 3 II rozpoczęto ostrzeliwanie baterii hiszpańskich, a następnie okręty wysadziły desant - 443 żołnierzy, dowodzonych przez płk. J. Charlesa i mjr. W. Millera. Nadbrzeża broniło ok. 1000 żołnierzy hiszpańskich, ale opór ich został w walce przełamany, a współudział dział okrętowych zmusił Hiszpanów do opuszczenia umocnień i wycofania się w głąb lądu. Chilijczycy po zagarnięciu dużych zapasów amunicji i żywności odpłynęli. Straty chilijskie -9 zabitych, w tym płk Charles, oraz 34 rannych. 722. Obrona m. Valencii w Wenezueli w 1813/14 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. W Wenezueli od 1806 r. rozwijał się ruch niepod- ległościowy. Patrioci, początkowo pod wodzą F. Mirandy, a następnie S. Bolivara, toczyli walki z Hiszpanami i rojalistami, sytuacja stale się zmieniała, przeplatały się zwycięstwa i porażki obu stron. W 1813 r. Bolivar proklamował II Re- 575 publikę, ale sytuacja patriotów była krytyczna. Gubernator m. Córo - płk J. Ceballos szedł z płn. zach. z 1300 żołnierzami, aby połączyć się z nadciągającymi: z płd. zach. dowódcą llaneros J. Yańezem, z 1500 jeźdźcami i z płd. - J. T. Bo- vesem, z 2500 llaneros. Łącznie zagrażało stolicy 5300 wrogich żołnierzy. Bolivar wysłał przeciwko Ceballosowi gen. R. Urdanetę i gen. V. Campo- Eliasa z 1500 żołnierzami, a sam ruszył przeciwko Bovesowi. Urdaneta, którego wkrótce opuścił Campo-Elias ze swoim oddziałem i który musiał odesłać kilkuset żołnierzy Bolivarowi, naciskany przez Ceballosa, wycofał się z 280 żołnierzami do Yalencii - drugiego co do wielkości miasta Wenezueli i tu od 6 XII 1813 r. został oblężony przez wojska Ceballosa. Rozkaz Bolivara dla Urdanety brzmiał: „generale, musisz bronić miasta aż do śmierci, jest w nim zapas sprzętu wojennego dla całej naszej armii i utrata jego będzie oznaczać koniec republiki." Gen. Urdaneta, wzmocniony ochotnikami spośród mieszkańców miasta, bronił się bohatersko 108 dni, do 25 III 1814 r., gdy Bolivar po odparciu Bovesa pospieszył mu z pomocą. Ceballos na wieść o zbliżaniu się odsieczy odszedł do San Carlos, a ścigającego go gen. S. Marino pobił pod El Arno. 723. Bitwa pod Valmy - 20 IX 1792 r. Wojna Francji z I koalicją w 1792-97 r. 20 IV 1792 r. Francja wypowiedziała wojnę Austrii i Prusom i wojska jej wtargnęły do Niderlandów, ale napotkawszy silny opór wycofały się. W końcu VII 1792 r. armia sprzymierzonych (45 000 Prusaków, 15 000 Austriaków, 6000 Hesów i 8000 emigrantów francuskich) pod dowództwem ks. Karola Brunszwickiego wkroczyła do Francji, zajmując 22 VIII Longwy i 2 IX -Verdun. 40-tysięczna armia francuska gen. Ch. F. Dumouriez po bezskutecznym oporze w Lesie Argońskim wycofała się na dogodne pozycje przy młynie Valmy, w pobliżu Sainte--Menehould. Tutaj dołączył 30-tysięczny korpus francuski gen. F. Ch. Kellermanna. 20 IX Prusacy, zajmujący pozycje na wzgórzu La Lunę, rozpoczęli ogień artyleryjski, Francuzi odpowiedzieli i potężna kanonada trwała 7 godzin. Prusacy dwukrotnie ruszali do ataku, ale rozkaz ks. Brunszwickiego, który chciał tylko demonstracji, a nie bitwy - wstrzymywał ich. Wkrótce Prusacy, wbrew woli sojuszników, zdecydowali się wycofać z terytorium Francji i 29 IX rozpoczęli odwrót. Obustronne straty wyniosły po ok. 300 żołnierzy zabitych i rannych. Bitwa pod Vandy we Francji - 18X1918 r. zob. 731 724. Bitwa pod Vaslui - 10 l 1475 r._________ Najazd turecki na Mołdawię w 1474/75 r. Władca Mołdawii, ks. Stefan III Wielki, odmówił w 1474 r. płacenia daniny Turcji, wtargnął do Wołoszczyzny, zajął Kilię, usunął mianowanego przez Turcję hospodara Radu Pięknego i osadził na jego miejscu Basaraba Laiotę. Sułtan Mehmed II ostro zareagował, wysyłając w końcu 1474 r. do Mołdawii 120-tysięczną armię pod dowództwem Sulejmana Paszy, celem ukarania krnąbrnego lennika. Gdy Turcy przekroczyli Dunaj, przestraszony Basarab przeszedł z wojskiem na ich stronę. Stefan miał zaledwie ok. 40 000 żołnierzy, w tym 5000 Szeklerów, 1800 Węgrów i 2000 Polaków i wiedział, że w otwartym boju nie ma szans, użył więc podstępu dla wciągnięcia Turków w zasadzkę. Lekka jazda mołdawska toczyła utarczki z oddziałami tureckiej straży przedniej cofając się każdorazowo na płn., ku m. Vaslui, przed którym to miastem droga wchodziła w szeroką na 2 km dolinę rz. Birlad, z wysokimi zadrzewionymi 576 577 brzegami. Stefan ukrył swe wojsko w lesie, a gdy Turcy weszli do doliny, mołdawska piechota związała ich walką od czoła. Oddziały tureckie nadchodziły, wypełniając dolinę, a wówczas ustawione na skrzydłach 10 dział oddało do nich 7 salw, po których uderzyła na Turków mołdawska ciężka konnica, stojąca dotychczas w rezerwie za piechotą. Stłoczeni Turcy, nie mogąc rozwinąć swych szyków wpadli w panikę i rzucili się do ucieczki; ścigani przez konnicę ponieśli oni wielkie straty w zabitych i wziętych do niewoli. Wyprawa turecka zakończyła się klęską. 725. Obrona Vera Gruz - 20 IV 1914 r._______ Interwencja USA w Meksyku w 1914 r. Przeciwko dyktatorowi Meksyku, gen. V. Huer-cie, walczącemu z powstańczymi armiami P. Yilli, E. Zapaty i V. Carranzy wystąpiły Stany Zjednoczone; wykorzystując drobny incydent z załogą okrętu wojennego USA w meksykańskim porcie Tampico wysłały do Zatoki Meksykańskiej 50 okrętów z 22 775 żołnierzami piechoty morskiej. 20 IV trzy okręty tej eskadry: „Preria", „Juta" i „Florida" weszły do portu Vera Cruz i wysadziły desant 800 żołnierzy, który szybko zajął gmachy państwowe. Desant ostrzeliwany był przez Fort San Juan de Ulua, ale działa amerykańskich okrętów szybko zmusiły go do milczenia. Opór stawiło także ok. 200 kadetów Szkoły Morskiej pod dowództwem kpt. R. Carreona; okręt „Preria" ostrzelał koszary szkoły, zabijając 63 kadetów. Ich przykład pobudził do oporu ludność cywilną, która zaczęła ostrzeliwać Amerykanów z okien i dachów. Dowództwo objął płk M. Cont- reras, organizując obronę miasta. Okręty amery- kańskie wysadziły posiłki i rozpoczęły bombardowanie miasta. Po zaciętych walkach opór ustał. Straty amerykańskie - 4 zabitych i 20 rannych, a meksykańskie 182 zabitych i rannych. 578 726. Bitwa pod Verdun - 21 11-18 XII 1916 r. I wojna światowa w 1914-18 r. Yerdun było silną francuską twierdzą nad rz. Mozą, na drodze z Lotaryngii do Paryża, otoczo- ną wieńcem 21 fortów, z wysuniętymi rejonami umocnionymi, z obsadą początkowo 375 000, a pod koniec walk 450 000 żołnierzy, pod dowództwem kolejno - gen. R. Nivelle'a, Ph. Petai-na i Ch. Mangina. Twierdza została zaatakowana 21 II 1916 r. przez 5 A pruskiego następcy tronu - ks. Wilhelma, liczącą początkowo ok. 250 000 żołnierzy, stopniowo w trakcie walk wzmacnianą. W pierwszym okresie walk, 21 II-2 IX Niemcy atakowali; zajęli z zaskoczenia ważny fort Douau-mont, w którym Francuzi przeprowadzali właśnie inwentaryzację i włamali się na głębokość do 8 km w pozycje obronne. Francuzi wprowadzili odwody i rozgorzały zacięte walki, zakończone zdobyciem przez Niemców, za cenę olbrzymich strat, fortów Vaux i Thiaumont. Ofensywa aliancka nad rz. Sommą i letnia ofensywa rosyjska odciążyły front pod Yerdun i spowodowały przerwę w walkach. Drugi okres walk - 3 IX-18 XII -to francuskie działania zaczepne, silne uderzenia na poszczególnych odcinkach, dążące do odzyskania utraconych pozycji; Niemcy zostali wyparci na pozycje wyjściowe i zdawszy sobie sprawę z niemożności przebicia się na tym kierunku - ograniczyli się do obrony. Ogólne straty wyniosły ok. l min ludzi, w tym zabitych 276 563 żołnierzy francuskich i ok. 338 000 żołnierzy niemieckich. 727. Bitwa pod Vertleres - 18 XI 1803 r.______ Powstanie Murzynów na San Domingo w 1791-1803 r. 22 VIII 1791 r. wybuchło powstanie Murzynów na należącej do Francji wyspie San Domingo, a po 579 12 latach walk Francuzi utrzymywali się już tylko w stolicy - Cap Francais i w Mole Saint Nicolas, a z wysłanych na wyspę 45 270 żołnierzy pozostało zaledwie ok. 7000 pod dowództwem gen. D. Rochambeau. Naczelny wódz powstańców -gen. J. J. Dessalines z 15 000 Murzynów obiegł miasto od lądu, a brytyjski kpt. J. Lorring z eskadrą 4 liniowców, 3 fregat oraz licznych brygów i szkunerów - zablokował je od strony morza. Powstańcy wyszli z gór Morne i zajęli pozycje naprzeciw linii francuskich blokhauzów, a 18 XI 1803 r. Dessalines rzucił do ataku 4 kolumny żołnierzy pod dowództwem gen. A. Clervaux, H. Christophe, P. Romaina i F. Capobca. Główna, 11-godzinna bitwa rozegrała się na odcinku Ver- tieres, gdzie 2000 Murzynów z niebywałą odwagą uderzało trzykrotnie, atakiem na bagnety, na redutę bronioną przez 144 żołnierzy pod dowódz- twem gen. F. Pageot. Sytuację uratowały oddziały gen. J. Lapoype i J. Boye, które zdążyły na czas nadbiec; Murzyni cofnęli się ze stratą ok. 1200 zabitych i ok. 2000 rannych. Straty francuskie wyniosły 130 zabitych i wielu rannych. Gen. Rochambeau, zdając sobie sprawę z tego, że nie zdoła odeprzeć drugiego szturmu - skapitulował 30 XI przed Anglikami, poddając żołnierzy i sto- jące w porcie 20 okrętów. Ostatni francuski punkt oporu na wyspie - ufortyfikowane miasteczko portowe Mole Saint Nicolas z załogą ok. 1500 żołnierzy - został 4 XII ewakuowany morzem na Kubę. Straty Murzynów w walkach powstańczych wyniosły ok. 80 000 zabitych i zmarłych z ran. Polaków zginęło 5000, a wróciło 216; Anglicy wzięli 7275 jeńców. 728. Obrona Vlcenzy - 20-24 V 1848 r._______ Wojna włosko-austriacka w 1848/49 r. Austriacka armia rezerwowa gen. hr. G. Thurna -19 000 żołnierzy, spiesząca ze wsch. rejonów 580 Włoch do Werony dla wzmocnienia armii feld- marsz. J. Radetzky'ego, otrzymała rozkaz zajęcia po drodze Yicenzy, obsadzonej przez ochotników i 2000 gwardii papieskiej. 20 V podeszła do miasta idąca w awangardzie brygada gen. ks. F. Schwarzenberga. Zamierzał on wziąć miasto z marszu, a gdy jego atak został odparty - rozpoczął ostrzał. 21 V wzmocnił garni- zon miasta gen. G. Antonini, który przybył z 1000 żołnierzy z Wenecji, a w kilka godzin później nadszedł także papieski gen. G. Durando, z 5000 Szwajcarów. Miasto, wzmocnione barykadami, było przez cały czas zaciekle atakowane przez Austriaków, toczyły się walki uliczne, ale wszystkie ataki zostały odparte i w końcu hr. Thurn, ponaglany rozkazami, przerwał 24 V walkę, ominął miasto i odszedł na Weronę. W walkach stracił 2 oficerów i 30 żołnierzy. 729. Bitwa pod Vittorio Yeneto - 24-30 X 1918 r. I wojna światowa w 1914-18 r. 24 X 1918 r. ruszyła ofensywa włoska na froncie rz. Piawy - 57 dywizji włoskich i 6 dywizji sprzymierzonych, z 7700 działami, pod dowództwem gen. A. Diaza. Rozpoczęły ją zaciekłe, trwające do 27 X walki w masywie górskim Monte Grap-po; nie przyniosły one Włochom sukcesów. Powiódł się natomiast atak przez rz. Piawę w dolnym jej biegu, gdzie jedna z dywizji z 10 A angielskiego gen. F. R. Cavana zajęła Grave di Papadopuli; ułatwiła w ten sposób sforsowanie 27 X rzeki i włamanie się we front austriackiej Armii Isonzo. W ślad za nią sforsowała rzekę 8 A włoska gen. A. Caviglii. Siły austriackie liczyły 57J/2 dywizji i 6030 dział, ale z 3P/2 dywizji znajdujących się na froncie walczyło zaledwie 18 dywizji, gdyż rezerwy nie 581 dotrzymali. 3 IX 1920 r. wkroczyły do Walony oddziały powstańcze. 731. Walki w rejonie Vouziers, Terron, Chestres i Vandy we Francji w 1918 r._________ I wojna światowa w 1914-18 r. weszły do walki. Żołnierze byli obdarci, niedożywieni, o niskim morale. 28 X Włosi poszerzyli wyłom, a od 29 X 5 i 6 A austriackie zaczęły się cofać wśród postępującego rozkładu aż do Oder-zo. Wiadomości o rozpadzie monarchii habsburskiej zdemoralizowały żołnierzy, całe dywizje opuszczały front i odchodziły do kraju, walczyły tylko oddziały niemieckie i chorwackie. Szybkie jednostki włoskie posuwały się bez oporu naprzód; 30 X zajęły Yittorio Yeneto, 3 XI -Triest i w tym dniu, na prośbę Austro-Węgier, podpisano zawieszenie broni. W trakcie ofensywy Włosi zagarnęli do niewoli ok. 300 000 jeńców. Całość operacji nazwano bitwą pod Yittorio Yeneto. 730. Walki o Walone (Ylorę) w Albanii - 11/12 VI 1920 r.________________ Po I wojnie światowej Albanię okupowały wojska włoskie, a wielkie mocarstwa projektowały jej podział między Włochy, Jugosławię i Grecję. W atmosferze wzburzenia w kraju patrioci utworzyli Narodowy Komitet Obrony i 20 V 1920 r. rzucili hasło zbrojnego powstania. Włosi otrzymali 24-godzinne ultimatum, żądające od nich zobowiązania się do opuszczenia Albanii, a gdy powstańcy nie otrzymali odpowiedzi - 5 VI rozpoczęli akcję zbrojną. W krótkim czasie garnizony włoskie w kraju zostały rozbite i okupowany teren oswobodzony, a 11 VI trzytysięczny oddział powstańców zaatakował stolicę - Walone, bronioną przez dwie dywizje wojska i kilka okrętów wojennych. Po dwudniowych walkach, gdy Włosi zagrozili zbombardowaniem miasta - powstańcy wycofali się z niego. Wszczęto rokowania, w wyniku których Włosi zobowiązali się wycofać swe wojska z Albanii do dnia 2 IX 1920 r., którego to terminu 582 W 1918 r. sformowano we Francji 4 pułki czechosłowackie - 21, 22, 23, 24 - z ochotników z Francji, Ameryki i z obozów jenieckich w Rosji i Rumunii, ogółem ok. 10 000 żołnierzy pod dowództwem francuskim. Po przeszkoleniu, 16 IX 1918 r. brygada (21 i 22 pp) pod dowództwem płk. A. Ch. Philippe wyruszyła na front w Szampanii, tam została włączona do francuskiej 4 A gen. H. Gourauda i skierowana nad rz. Aisne, na odcinek Rethel- Grandpre, gdzie miała forsować rzekę w przygotowywanej ofensywie. Zadanie było ciężkie, gdyż po przejściu rzeki trzeba było przejść jeszcze po zatopionym terenie i sforsować kanał, cały czas pod ogniem niemieckiej artylerii, stojącej na zboczach gór Argonów. 18 X brygada, wraz z francuskimi dywizjami 53 i 134, sforsowała Aisne na szerokości 5 km i obsadziła wioski Chestres i Yandy. Forsowanie odbyło się w rejonie Youziers. 20 X kompania z I batalionu 21 pp zajęła m. Terron, na płn. od Youziers, ale Niemcy wyparli ją kontratakiem; wówczas uderzył na Terron cały batalion i odbił je, odpierając następnie niemieckie ataki. 3 batalion, który 23 X szedł zmienić obsadę m. Yandy, poniósł znaczne straty od ognia artylerii. Ciężką walkę o wieś Chestres stoczył 22 pp; jego III batalion po przejściu 22 X przez rzekę został zaatakowany przez Niemców. Atak został odparty, ale Czechosłowacy stracili 43 zabitych i 110 rannych. Dalsze ataki Niemców w dniach 24-27 X zostały odparte. Ogólne straty Czecho- 583 słowaków w tych walkach wyniosły 188 zabitych, 876 rannych i 69 zaginionych. 732. Bitwa pod Vući Dol - 26 VII 1876 r. ___^_____________________ i Wojna Serbii i Czarnogóry z 1\ircją w 1876 r. 2 VII 1876 r. Serbia i Czarnogóra wypowiedziały Turcji wojnę, licząc na poparcie Rosji. Czarnogóra wystawiła 27 000 żołnierzy: Armię Północną - 15 000 żołnierzy pod dowództwem władcy kraju, ks. Mikołaja, osłaniającą granicę zachodnią i Armię Południową - 12 000 żołnierzy pod dowództwem Boso Petrovicia, operującą na południowym pograniczu. 27 VII szpiedzy donieśli księciu, że z m. Mostar wyruszyła w kierunku granity 12- tysięczna armia turecka pod dowództwem Muchtara Paszy. Ks. Mikołaj natychmiast przygotował zasadzkę na granicy, między m. Vrbi4 ca i Vući Dol, w miejscu, gdzie droga z Mostaru omija hakiem skalny występ. Na zboczach występu ukrył w wielkiej tajemnicy swoich żołnierzy. Turcy| nadeszli 28 VII o godz. 8 i gdy połowa ich kolumny minęła skałę - Czarnogórcy na rozkaz księcia rzucili się do ataku. Po 45 minutach zawziętej walki kolumna turecka została rozerwanai| na dwie części, a po czterech godzinach - rozgrc miona. Turcy stracili ok. 4000 zabitych i rannych,| ok. 1000 jeńców, 5 dział, 500 koni, 4400 karabinów i dużo amunicji. Muchtar Pasza, sam ranny, zdołał się wycofać z resztą swej armii do Mostaru. Utarczka przy oazie Wadi Essania w Libii • 8 VIII 1930 r. zob. 404 Utarczka przy oazie Wadi Smalus (okręg Jabel El Akdar) w Libii - 11 VIII 1925 r. zob. 403 733. Bitwa pod Wągra m - 5/6 VII 1809 r.______ Wojna francusko-austriacka w 1809 r. Po porażce pod Essling Napoleon cofnął się na prawy brzeg Dunaju i przez miesiąc przygotowywał nowe natarcie na austriacką armię arcyks. Karola. Ściągnął z Dalmacji i Włoch dwie armie i na ufortyfikowanej wyspie Lobau pod Wiedniem skoncentrował 150 000 piechoty i 30 000 kawalerii. Na lewym brzegu arcyks. Karol z 135 000 żołnierzy ufortyfikował pozycję Aspern-Essling-- Enzersdorf. W nocy na 5 VII Francuzi przeprawili się przez Dunaj, chcąc wyjść na skrzydło i tyły Austriaków, ci jednak już 3 VII wycofali się na płn., za potok Russbach. 6 VII marsz. L. N. Davout uderzeniem na lewe skrzydło Austriaków ściągnął na siebie odwody austriackie; na prawym skrzydle austriackim rozbita została dywizja francuska i Francuzom zagroziło odcięcie od Dunaju, jednak kontratak francuski odrzucił Austriaków, a Napoleon z 8000 żołnierzy uderzył w centrum. Arcyks. Karol, nie mając już odwodów, zmuszony został do wycofania się do Czech. Straty Francuzów - 34 000 zabitych i rannych, a straty Austriaków - 50 000 zabitych, rannych i zaginionych. 734. Zdobycie Walencji przez Jakuba l w 1238 r. Reconquista w Hiszpanii i Portugalii w 718-1492 r. Król Aragonii i Katalonii Jakub I Zdobywca zorganizował wyprawę wojenną przeciw muzułmańskiemu królestwu Walencji i wspomagany okrętami wojennymi Genui i Marsylii zajął wyspy Baleary - Majorkę w 1229 r., Minorkę w 1230 r. i Ibizę w 1235 r. Zabór ten spełniał marzenia Barcelony o opanowaniu szlaków handlowych w zach. części Morza Śródziemnego. Jakub, wy- 584 585 chowany na żołnierza, a nie żeglarza, dążył do ? zdobyczy terytorialnych na lądzie stałym f i w 1233 r. uzyskał bullę - zgodę papieską na l zorganizowanie wyprawy krzyżowej celem opano- || wania północnej części królestwa Walencji, do l gór Sierra de Espadan. Zabór ten przeprowadził. | W ciągu dalszej ekspansji Jakub zawładnął || w 1235 r. fortecą Puig de Cebolla, położoną ok. Jf 10 km na płn. od stolicy; Walencja stała się bez bronna i 7 X skapitulowała. Jakub udzielił jej jednak szeregu przywilejów - pozostała samo dzielnym królestwem do 1319 r., w unii personal nej z Aragonią. 735. Bitwa pod Warną - 10 XI 1444 r. Wojna Węgier z Turcją w 1443 r. zakończyła się zawarciem l VIII 1444 r. rozejmu na lat 10, a już 4 VIII król Polski i Węgier Władysław III za namową legata papieskiego G. Cesariniego zerwał zaprzysiężony układ i wznowił wojnę. Na wyprawę pod hasłem wyparcia Turków z Europy ruszyli Węgrzy, Siedmiogrodzianie, Wołosi, najemnicy, garstka krzyżowców i 300 Polaków, łącznie ok. 16 000 żołnierzy pod naczelnym dowództwem węgierskiego wodza - Jana Hunyadiego. Armia, zdobywając po drodze liczne miasta, szła na Bałkany, a ponieważ przejścia górskie były bronione przez Turków - skręciła na wschód i doszła do Warny. Tu niespodziewanie została osaczona przez 40-tysięczną armię sułtana Murada II, który, zajęty wojną w Azji Mniejszej, zdążył jednak przeprawić się przez cieśninę Bosfor. Bitwa, rozpoczęta 10 XI przez Turków, miała początkowo niepomyślny dla nich przebieg; Hunyadi rozbftj skrzydła tureckie, ale wówczas - za wcześnie -uderzył król z jazdą w centrum na janczarów. Stawili oni twardy opór i otoczyli jazdę; w walce padł król, a janczar Kodża Khizr odciął mu głowę| i uniósł na spisie w górę, wywołując tym panikę i ucieczkę rycerstwa. J. Hunyadi z niedobitkami uszedł na Węgry, a Cesarini zginął podczas ucieczki. 736. Insurekcja w Warszawie - 17 IV 1794 r.___ Powstanie kościuszkowskie w Polsce w 1794 r. Powodem insurekcji był II rozbiór Polski i pro- rosyjskie rządy Targowicy, a przygotowana została ona przez koła patriotyczne w kraju. W Warszawie sytuacja od III 1794 r. była napięta; radny miejski J. Kiliński, z zawodu szewc, prowadził agitację za powstaniem i organizował oddziały z rzemieślników. Wybuch powstania został przyspieszony wydanym nakazem redukcji wojska polskiego, zmniejszającym jego stan liczebny w Warszawie z 24 400 do 1700 żołnierzy, przy obecności w mieście 8000 żołnierzy rosyjskich. 17 IV - na sygnał dany wystrzałem armatnim - żołnierze polscy i lud wylegli na ulice, dążąc na ulicę Miodową, gdzie był pałac rosyjskiego ambasadora, gen. J. A. Igelstróma. Ulica zapełniona była wojskiem rosyjskim. Kiliński z oddziałem zaopatrzył się w broń w arsenale na ul. Leszno, wziął do niewoli oddział 500 żołnierzy rosyjskich, którym zabrakło amunicji, zabrał im 5 armat i pospieszył na ul. Miodową, gdzie toczyła się walka. Szarża jazdy rosyjskiej rozpędziła tam tłum. Przy kościele Św. Krzyża lud i 600 żołnierzy z pułku płk. I. Działyńskiego walczyło z dużym oddziałem rosyjskim; Kiliński uderzył na Rosjan z tyłu i rozbił ich. W dwudniowych walkach Rosjanie zostali pobici. Gen. Igelstróm straciwszy ok. 4200 żołnierzy i 28 armat uszedł z 600 żołnierzami do Zakroczymia, gdzie stali Prusacy. 18 IV Warszawa była wolna. Utworzono Radę Zastępczą Tymczasową; prezydentem miasta został I. Zakrzewski, dowódcą wojsk Księstwa Mazowieckiego - gen. St. Mokronowski. 586 587 737. Bitwa Warszawska - 12-16 VIII 1920 r. Wojna polsko-radziecka w 1919-20 r. Dowódca Frontu Płn.-Zach., M. Tuchaczewski rozpoczął 4 VII 1920 r. ofensywę w kierunku Warszawy masą 105 000 żołnierzy z 595 działami (3, 4, 15 i 16 Armia, III Korpus Kawalerii i Grupa Mozyrska). Polskie siły - l A gen. St. Szeptyckiego i Grupa Poleska gen. W. Sikor-skiego, liczące łącznie 69 000 żołnierzy, zmuszone zostały do odwrotu, w trakcie którego l A poniosła wielkie straty: 16 000 żołnierzy. Rosjanie zajęli 14 VII Wilno (z pomocą Litwinów), 19 VII -Grodno, 25 VII - Białystok i 16 VIII wyszli na , linię od Lidzbarka do Dęblina (Polacy utrzymali Modlin), ze zgrupowaniem 3, 4 i 16 Armii na linii? obrony Warszawy. Dowództwo polskie szybko zreorganizowało i uzupełniło pobite związki i ob- JJ sadziło 3 Fronty: Północny - gen. J. Hallera (2, l i 5 A), Środkowy - gen. E. Rydza- Śmigłego ' (3 DP z 4 A, 2 DP z 3 A, Brygada Kawalerii, DP ukraińska i Grupa gen. S. Bułak- Bałachowicza) i Południowy - gen. W. Iwaszkiewicza (6 A i Grupa ukraińska gen. M. Omelianowicza-Paw-lenki). Obronę Warszawy tworzyły dwie linie obrony obsadzone przez l A gen. F. Latinika. I linia wiodła wzdłuż rz. Rządzy przez Wołomin do Okuniewa (11 i 8 DP), II linia od Pustelnika do Kobyłki (Dywizja Litewsko- Białoruska). W rejonie Jabłonny stanęła 10 DP jako odwód. 10 VIII rozpoczęto formowanie w Modlinie nowej 5 A pod dowództwem gen. W. Sikorskiego. (9, 17, 20 DP, brygada konna, Grupa kawalerii, 4 pp i załoga „Płońsk", łącznie ok. 50 000 żołnierzy). 12 VIII Rosjanie nawiązali styczność z obroną, a 13 VIII rozpoczęli szturmy, przełamali I linię i zajęli Radzymin; wkrótce przełamali także II linię i sytuacja stała się groźna. 14 VIII padł Ossów, pozycje przechodziły z rąk do rąk, w południe wkroczyła do bitwy 5 A i rezerwowa 10 DP; walki toczyły się cały dzień. 15 VII w ostatnich walkach pod Warszawą szala zwycięstwa powoli przechylała się na stronę polską, Polacy odzyskali Radzymin i Ossów, zginął tu pełniący w pierwszej linii służbę duszpasterską ks. I. J. Skorupka. 5 A zdobyła Nowe Miasto, Rosjanie cofnęli się, pobici, ale nie rozbici. 16 VIII nastąpiło główne uderzenie znad rz. Wieprz 3 A gen. E. Rydza-Śmigłego na lewe skrzydło i tyły armii rosyjskiej. 3 A rozbiła Grupę Mozyrska i lewe skrzydło 16 A rosyjskiej, 16 i 14 DP spieszyły na Mińsk Mazowiecki, DP Legionów - na Brześć, DP Górska - na Siedlce, a w tym czasie 5 A przełamała opór rosyjski pod Nasielskiem, wyparła resztki 15 Armii na Ciechanów i zwróciła się przeciwko 4 Armii uchodzącej, wraz z Korpusem Konnym Gaja, spod Włocławka i Płocka. 23 VIII zostały one rozbite pod Kolnem; do Prus Wsch. uciekły: Korpus Gaja, 3 dywizje z 4 Armii, l dywizja z 3 Armii i 2 dywizje z 15 Armii. Pozostałe rozbite armie rosyjskie odrzucone zostały za Niemen. Z Prus Wsch. przedostało się za Niemen ok. 30 000 rozbitków. Polacy wzięli 66 000 jeńców i 231 dział. 738. Obrona Warszawy 8-28 IX 1939 r._____ II wojna światowa 1939-45 r. W Warszawie, zagrożonej - po rozbiciu Armii „Łódź" - przez Niemców, powołano 3 IX Dowództwo Obrony z gen. W. Czumą na czele, a Komisarzem Cywilnym Obrony mianowano prezydenta Warszawy - St. Starzyńskiego. Siły obrony, liczące początkowo 4000 żołnierzy, były stale wzmacniane wojskami napływającymi ze wschodu oraz ochotnikami. 8 IX podeszły 588 589 pod Warszawę szosą piotrkowską oddziały XVI KPanc. z 10 Armii gen. W. Reichenau; czołówka 4 DPanc. gen. H. Reinhardta nie spo- dziewając się oporu wjechała na przedmieście Ochotę, ale została ostrzelana i ze stratą 4 czoł- gów odparta. Odparto także jej drugi atak 9 IX na Ochotę i Wolę. W dniu tym siły polskie liczyły już ok. dwóch dywizji piechoty z 64 działami, 33 czołgami i 54 samolotami. 8 IX z rozkazu Naczelnego Wodza utworzona została Armia „Warszawa" pod dowództwem gen. J. Rómmla, z wyznaczonym później zastępcą -gen. T. Kutrzebą. Były to nominacje niefortunne, gdyż obaj generałowie opuścili w trakcie działań bojowych swoje armie - „Łódź", „Poznań" i „Pomorze", zabierając swoje sztaby, a w obronie Warszawy nie przejawiali żadnej inicjatywy. 19-22 IX przebiły się do Warszawy i Palmir resztki rozbitych nad Bzurą Armii „Poznań" i „Pomorze", zasilając obronę. Zachodniego rejonu miasta broniło 29 batalionów piechoty i dwie (Wielkopolska i Podolska) Brygady Kawalerii, pod dowództwem płk. M. Porwita, a rejonu wschodniego - 13 batalionów piechoty pod dowództwem gen. J. Zulaufa. W stolicy było ok. 120 000 żołnierzy, a oblegające siły niemieckie liczyły 18 dywizji pod dowództwem gen. J. Blaskowitza. Miasto było ustawicznie ostrzeliwane i bombardowane, wybuchały liczne pożary, ale w walkach na przedpolach Niemcy nie uzyskiwali sukcesów. Brak wody, żywności i amunicji oraz ciężka sytuacja ludności cywilnej skłoniły Dowództwo Obrony 28 IX, po 20 dniach obrony, do kapitulacji. Straty polskie wyniosły ok. 6000 żołnierzy i ok. 25 000 osób cywilnych zabitych, ok. 16 000 żołnierzy i ok. 20 000 osób cywilnych rannych. Do niewoli dostało się 5031 oficerów, a 97 425 podoficerów i szeregowców zwolniono. 739. Obrona przeciwlotnicza Warszawy w 1939 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Od l IX 1939 r. Warszawa była jednym z głównych celów uderzeń niemieckiego lotnictwa, które codziennie dokonywało nalotów. Czynną obronę przeciwlotniczą miasta stanowiła lotnicza Brygada Pościgowa, dysponująca 54 samolotami myśliwski- mi, dowodzona przez ppłk. S. Pawlikowskiego oraz artyleria plot - 86 dział i kompanie karabinów maszynowych plot. Do 6 IX Brygada Pościgowa zestrzeliła 43 samoloty niemieckie (9 ze- strzeleń prawdopodobnych) i uszkodziła 20, tracąc 38 swoich. 5 IX Naczelne Dowództwo wycofało 11 baterii artylerii plot do Lublina, Brześcia i Lwowa oraz 7 IX wycofało Brygadę Pościgową w rejon Lublina. 740. Powstanie w getcie warszawskim - 19 IV-16 V1943 r._________________ H wojna światowa w 1939-45 r. Gdy na rozkaz H. Himmlera hitlerowcy przystąpili do deportacji reszty żydowskiej ludności Warszawy (ok. 70 000) do obozów zagłady -w getcie wybuchło powstanie, przygotowane i kierowane przez Żydowską Organizację Bojową (ŻOB). Oddziały powstańcze, liczące początkowo ok. 3000 ludzi pod dowództwem komendanta ŻOB - M. Anielewicza, prowadziły od 19 do 24 IV zaciekłe walki uliczne z oddziałami SS i policji dowodzonymi przez gen. SS J. Stroopa. Niemcy posługiwali się artylerią, miotaczami płomieni, a przy zdobywaniu bunkrów - gazami duszącymi. Po 24 IV Żydzi zostali zmuszeni do wycofania się do podziemnych bunkrów i schronów, stosując taktykę wypadów. Walki toczyły się wśród ruin i palących się domów. 8 V padł po zaciętej obronie bunkier kierownictwa powstania 591 590 - popełnił samobójstwo Anielewicz i cały jego sztab. Niemcy palili dom po domu, obracając w gruzy całą dzielnicę i mordując napotykanych Żydów. Powstańcom pomagały polskie organizacje bojowe, uczestnicząc w walkach, dostarczając broni i amunicji, przeprowadzając ewakuację. Walki zakończyły się 16 V; poległo ok. 7000 ludzi. Niemcy stracili kilkunastu zabitych i ok. 70 rannych. 741. Powstanie warszawskie - 1 VIII-2 X 1944 r. II wojna światowa w 1939—45 r. Gdy w letniej ofensywie 1944 r. armia radziecka dotarła do Wisty, gen. T. Bór-Komorowski, dowódca AK, pragnąc uzyskać silny atut polityczny w postaci wyzwolonej stolicy z obecnym w niej Delegatem Rządu emigracyjnego na kraj J. St. Jankowskim i z ok. 50 000 zbrojnych członków AK - zdecydował się wydać, w porozumieniu z Delegatem Rządu, rozkaz do powstania w War- szawie, l VIII 1944 r. 50-tysięczne oddziaty Okręgu Warszawskiego AK pod dowództwem płk. A. Chruściela, pseud. Monter, wsparte przez 2000 członków NSZ, AL, Polskiej Armii Ludowej i Korpusu Bezpieczeństwa zaatakowały 15-tysięcz-ny garnizon niemiecki dowodzony przez gen. R. Stahela, opanowując większą część miasta. Ludność cywilna aktywnie uczestniczyła w akcjach powstańczych. Od 4 VIII zaczęty przybywać do miasta posiłki niemieckie, własowcy, SS i policja; 5 VIII Niemcy, wzmocnieni do 50 000 żołnierzy z czołgami, lotnictwem i artylerią, pod dowództwem gen. SS E. von dem Bacha rozpoczęli natarcie, wypierając powstańców w zaciekłych walkach ulicznych z Woli i Ochoty, mordując mieszkańców. Po 14 dniach bohaterskiej obrony padło Stare Miasto a 6 IX Powiśle. 10-14 IX wojska radzieckie zajęty 592 Pragę, a 16-21 IX 4000 żołnierzy l AWP sforso- wało Wisłę, wzmacniając obronę Czerniakowa, ale dzielnica ta, atakowana przeważającymi siłami, padła 23 IX; poległo 3764 żołnierzy l AWP. Gdy 27 IX padł Mokotów - Warszawa, bombardowana bez przerwy przez artylerię i lotnictwo, po 63 dniach walki skapitulowała; 30 IX złożył broń Żoliborz, a 2 X Śródmieście. Na rozkaz Hitlera Warszawę zburzono i spalono. Straty polskie - 18 000 powstańców zabitych i 25 000 rannych. Ludności cywilnej zginęło ok. 180 000. Niemcy stracili ok. 10 000 zabitych, ok. 9000 rannych i 7000 zaginionych. 742. Wyzwolenie Warszawy - 17 l 1945 r._____ II wojna światowa w 1939-45 r. Rejonu Warszawy, ogłoszonej przez Niemców twierdzą i włączonej w system obrony linii Wisty, broniły jednostki lewego skrzydła 9 A niemieckiej gen. S. von Liitwitza, liczące ok. 14 000 żołnierzy nad Wisłą i ok. 7000 w zach. części miasta. W odwodzie stały: 391 DP w rejonie Sochaczewa i 236 DP w rejonie Włoch. W styczniu 1945 r. wojska l Frontu Białoruskiego marsz. G. K. Żukowa, w składzie którego znajdowała się l AWP, rozpoczęty 14 I natarcie: 61 A uderzyła z przyczółka warecko-magnuszewskiego na Błonie, 15 I - 47 A z rejonu Jabłonny na Błonie od płn., a 2 APanc. gwardii - na dalekie tyty, na Sochaczew. Garnizon warszawski, zagrożony odcięciem, rozpoczął w nocy na 17 I odwrót, pozostawiając w mieście niewielkie oddziaty osłonowe. 16 I rozpoczęła natarcie l AWP gen. St. Popławskiego: 2 DP sforsowała Wisłę w rejonie Jabłonny, a I BK w rejonie Karczewa. W nocy na 17 I - l, 3 i 4 DP, oraz I BPanc. przeprawiły się przez Wisłę między Górą Kalwarią a Magnu-szewem, a 6 DP z Pragi bezpośrednio do Warszawy. W walkach ulicznych 6 i 2 DP wyparty Niem- 593 ców z miasta i do godz. 15 Warszawę oswobodziły. Z przedwojennego stanu l 310 000 mieszkańców pozostało 162 000. 743. Bitwa pod Waterloo - 18 VI 1815 r.______ 100 dni Napoleona w 1815 r. Po powrocie Napoleona z w. Elby, w trakcie wznowionych działań wojennych, doszło 18 VI 1815 r. do decydującej bitwy pod Waterloo, w Belgii (20 km na płd. od Brukseli). 16 VI Napoleon pobił 84- tysięczną pruską armię gen. G. L. Bliichera i skierował w pościg za nim 33-tysięczny korpus marsz. E. Groucłr/ego, a sam, po połączeniu się 17 VI z marsz. M. Ne-yem - ruszył z 74 000 żołnierzami przeciwko 67-tysięcznej, angielsko- holendersko-niemieckiej armii gen. A. Wellingtona, którą zaatakował 18 VI pod Waterloo. Wellington odparł wszystkie ataki Francuzów, a tymczasem zaczęły nadchodzić na plac boju kolejno trzy korpusy Bluchera, który zmylił Groucłr/ego, związał go jednym korpusem, a z resztą pospieszył na pomoc Wellingtonowi. Gdy sprzymierzeni przeszli do kontrataku - Francuzi załamali się i rozpoczęli odwrót, który przekształcił się w ucieczkę. Straty Francuzów -25 000, Anglików - 15 000 i Prusaków - 7000. Klęska Napoleona pod Waterloo spowodowała jego powtórną abdykację. 744. Pierwsza niepodległość Wenezueli w 1810 r. Wojny wyzwoleńcze w Ameryce Płd. w 1809-26 r. Gdy w 1808 r. Francuzi osadzili na tronie hiszpańskim Józefa Bonaparte, junta w Sewilli ogłosiła prawowitym królem Ferdynanda VII, a poparła go cała Hispanoameryka. W Caracas, w Wenezueli, rada miejska ogłosiła się 19 IV 1810 r. Najwyższą Juntą, występującą w obronie 594 praw Ferdynanda VII i zmusiła Kapitana Gene- ralnego - Vicente de Emparaina - do ustąpienia. Maracaibo, Córo i Gujana nie uznały Junty, co spowodowało wysłanie przeciwko nim oddziału milicji, została ona jednak rozproszona. Był to początek wojny domowej. 5 VII 1811 r. Kongres ogłosił niepodległość Wenezueli; aktu tego nie uznała Valencia - druga stolica, w związku z czym Kongres wysłał przeciwko niej oddział wojska pod dowództwem gen. F. Mirandy. Oblężono miasto, które po dzielnej obronie skapitulowało dopiero w połowie VIII 1811 r. Oddział Mirandy stracił przy tym ok. 800 zabitych i ok. 1500 rannych. W II 1812 r. wylądowały w Córo posiłki hiszpańskie - kpt. marynarki D. Monteverde z 500 żołnierzami. Przyłączyli się do niego rojaliści i liczni Indianie; przeprowadził on pobór rekruta. 26 III 1812 r. straszne trzęsienie ziemi zniszczyło szereg miast republikańskich, a jednocześnie Monteverde rozpoczął ofensywę. Miranda, mianowany przez Kongres dyktatorem, ruszył l V 1812 r. z 5-ty-sięczną armią na Valencię, ale rojaliści odparli go, rozpoczęły się dezercje jego żołnierzy, zaczął ponosić porażki. Bolivar utracił 6 VII silną twierdzę San Felipe w Puerto Cabello i ledwo ocalił życie. 25 VII Miranda podpisał akt kapitulacji. Był to koniec pierwszej republiki. 745. Obrona Westerplatte - 1-7 IX 1939 r._____ II wojna światowa w 1939-45 r. Westerplatte był to administrowany przez Polskę półwysep u wejścia do portu gdańskiego, na którym znajdowała się polska wojskowa składnica tranzytowa, chroniona przez wzmocniony w okresie naprężenia w 1939 r. z 88 do 182 żołnierzy oddział wartowniczy pod dowództwem mjr. H. Sucharskiego. 25 VIII 1939 r. przybył do 595 Gdańska z kurtuazyjną wizytą niemiecki pancernik „Schleswig-Holstein", który l IX o godz. 445 otworzył niespodziewanie ze stanowiska przy nasadzie półwyspu ogień ze swych 19 ciężkich dział na teren Westerplatte, rozpoczynając tym atakiem II wojnę światową. Jednocześnie zaatakowały załogę polską dwie kompanie niemieckie SS i piechoty morskiej. Atak ten i trzy następne Polacy odparli. Od 2 IX wkroczyło do akcji niemieckie lotnictwo - Stukasy i ściągnięta z Prus Wschodnich artyleria, a od 4 IX także dwa niemieckie torpedowce. Westerplatte było bezustannie bombardowane i wielokrotnie atakowane przez rozmaite formacje militarne. Polacy, mający do przeciwstawienia nawale ogniowej jedynie l działo, 4 moździerze, 2 działka ppanc i 43 karabiny maszynowe, bronili się bohatersko przez 7 dni; 7 IX skapitulowali. Straty polskie - 15 zabitych i 60 rannych, niemieckie - ok. 350 zabitych i rannych. 746. Powstanie Thókólego na Węgrzech w 1672 r. Powstanie rozpoczęło się od zbrojnych wystąpień chłopów przeciwko wojskom cesarskim w 1672 r., w płn.- wsch. Węgrzech, a rozgorzało gwałtownie, gdy stanął na jego czele młody, energiczny ks. Imre Thókóly. Opanował on w krótkim czasie 13 komitatów i założył państwo ze stolicą w Koszy-cach, gdzie rządził ok. 7 lat. W 1682 r. przyjął zwierzchnictwo Turcji, a pragnąc pozbyć się zagrożenia ze strony Cesarstwa namówił Turcję w 1683 r. do wyprawy na Wiedeń. Po klęsce armii tureckiej kontaktował się z królem J. Sobieskim, oferując węgierską koronę dla jego syna Jakuba. Ekscesy wojsk litewskich, które wkroczyły na Górne Węgry (Słowacja) sprawiły, że Thókóly opowiedział się powtórnie za Turcją i uderzył na wojska Sobieskiego, zmuszając je w 1683 r. do wycofania się do Polski. Wiosną 1685 r. Thókóly został zdradziecko uwięziony przez Turków, a wówczas w ciągu 10 dni 17 000 powstańców - kuruców przeszło na stronę cesarza. Turcy wypuścili Thókólyego, ale wojska cesarskie zajęły już całe Węgry; był to koniec powstania, ale jeszcze przez 3 lata broniła zamku w Munkaczu bohaterska żona Thókólyego - Ilona Zrinyi. 747. Powstanie Rakoczego na Węgrzech w 1703-11 r. ________________ Powrót 9 VI 1703 r. na Węgry ks. Franciszka Rakoczego II z emigracji, z Polski, stał się sygnałem do wybuchu powstania przeciwko ciemiężącym kraj Habsburgom. Do jego szeregów zgłaszały się tłumnie wszystkie warstwy społeczne ludności, a hr. S. Karolyi przyprowadził niewielką, ale doborową armię. Do 1705 r. po wielu zwycięstwach Rakoczy opanował prawie całe Węgry i Siedmiogród, a jego armia wzrosła do 31 pułków piechoty i 52 pułków jazdy. Zwołany w 1707 r. sejm ogłosił niepodległość Węgier. Austria, zaangażowana w hiszpańskiej wojnie sukcesyjnej na Zachodzie, dopiero w 1707 r. ściągnęła swe zahartowane w bojach wojska, gromadząc 45 pułków piechoty i 42 pułki jazdy. Teraz nastąpił przełom; 4 VIII 1708 r. wojska cesarskie pobiły Węgrów w bitwie pod Trenczy-nem, następnie w kilku mniejszych bitwach. 17 X cesarski gen. J. J. Cusani zdobył fortecę Szolnok, a 10 XI - Sarospatak. Armia węgierska poszła w rozsypkę, a ks. Rakoczy uszedł 23 I 1711 r. ponownie do Polski, a z niej dalej, do Francji. 748. Powstanie na Węgrzech w 1848/49 r._____ Na wieść o francuskiej rewolucji lutowej 1848 r. przywódca opozycji węgierskiej, L. Kossuth, zażądał 3 III 1848 r. od dworu wiedeńskiego powołania niezależnego rządu węgierskiego. Pod wpływem rewolucji wiedeńskiej 13-15 III 1848 r. cesarz Ferdynand powołał rząd węgierski i jedno- 596 597 cześnie wysłał armię gen. J. Jelacicia celem zgnie-cenia powstania. Kossuth przystąpił do organizowania armii rewolucyjnej i powołał Komitet Ob- rony Narodowej. 29 IX zmuszono Jelacicia do odwrotu i armia węgierska ruszyła na Wiedeń, poniosła jednak klęskę pod Schwechat i z kolei wojska cesarskie ruszyły na Węgry. Węgierski naczelny wódz gen. A. Górgey cofał się bez walki, natomiast w Siedmiogrodzie dowódca tamtejszych wojsk węgierskich gen. J. Bem odnosił sukcesy. W IV 1849 r. armia węgierska znów odniosła szereg zwycięstw, wyzwalając m. in. Peszt i Komar-no, ale wówczas interweniowała Rosja; w połowie IV 1849 r. armia rosyjska gen. I. Paskiewicza wkroczyła na Węgry. 31 VII Bem poniósł klęskę pod Segesvar (Sighi§oarą), a 9 VIII - drugą, pod Temesvar (Timi§oarą). 13 VIII Górgey z armią skapitulował; część armii uszła do Turcji. Przywódcy, m. in. Kossuth i Bem, udali się na emigrację. Na Węgrzech rozpoczęły się represje. 749. Rewolucja na Węgrzech w 1918/19 r. Rewolucja w Rosji wpłynęła na rozwój nastrojów rewolucyjnych m. in. na Węgrzech, gdzie w okre sie chaosu i kształtowania się samodzielnej pań stwowości powracające z frontu, w dużej mierze zrewolucjonizowane wojska umożliwiły proklamo wanie 21 III 1919 r. przez Socjalistyczną Partię Węgier Węgierskiej Republiki Rad; jej faktycz nym przywódcą stał się przywódca komunistów - Bela Kun. Zorganizowano węgierską Armię Czer woną, składającą się z 7 dywizji i l samodzielnej brygady, liczących łącznie 56 215 żołnierzy. ; Państwa kapitalistyczne zareagowały blokadą ; gospodarczą i wszczęciem interwencji zbrojnej; j 16 IV 1919 r. wkroczyły wojska rumuńskie, zaj- ? mując kraj do rz. Cisy, rozpoczęły działania wojs- * ka czechosłowackie, serbskie i francuskie, łącz- * nie 17 dywizji. Rząd zmobilizował robotników, ; 598 wzmacniając armię do 77 000 żołnierzy; zahamowano postępy wojsk interwencyjnych oraz zajęto Słowację, ustanawiając tam Republikę Rad, jednak po ultimatum Ententy - opuszczono ją. 20 VII węgierska Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę przeciwko Rumunom celem wyparcia ich z kraju, ale po kilku dniach walk komunistyczna armia została rozgromiona. 30 VII Rumuni sforsowali Cisę i 3 VIII zajęli Budapeszt. I VIII Węgierska Republika Rad upadła; po dwóch, kolejno obalanych rządach 16 XI wkroczył do Budapesztu na czele zorganizowanej przez siebie „Armii Narodowej" adm. M. Horthy i objął rządy w charakterze regenta. 750. Oswobodzenie Węgier w 1945 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Po odrzuceniu przez USA, W. Brytanię i ZSRR pokojowych propozycji adm. M. Horthyego wojska radzieckie przeszły 6 XI 1944 r. granicę Węgier i po ciężkich walkach zdobyły Debreczyn, dochodząc do rz. Cisy. 22 XII powstał w Debre-czynie Tymczasowy Rząd Narodowy, który zadeklarował udział Węgier w wojnie przeciwko Niemcom. Wojska radzieckiego 2 Frontu Ukraiń- skiego pod dowództwem marsz. R. J. Malinow- skiego i 3 Frontu Ukraińskiego marsz. F. I. Toł- buchina posuwając się w walkach na zachód dotarły do Budapesztu, w którym do 26 XII okrążyły niemieckie zgrupowanie - 188 000 żołnierzy pod dowództwem gen. SS K. Pfeffer-Wil-denburga. Pięciokrotne próby przebicia się do Budapesztu, podejmowane w styczniu przez oddziały GA „Południe", nie powiodły się, a z miasta przebiło się 12 II ok. 12 000 żołnierzy, z czego ocalało 785. Z początkiem stycznia 1945 r. rozpoczął się szturm i po zaciekłych walkach ulicznych, trwających do 13 II Budapeszt został oswobodzony. W okresie 6-15 III 1945 r., po zastopowaniu 599 kontrofensywy niemieckiej w rejonie jeziora Balaton wojska radzieckie ruszyły do natarcia i do 4 IV oczyściły z Niemców całe terytorium Węgier. Straty radzieckie w operacji węgierskiej wyniosły ponad 140 000 zabitych. 751. Powstanie na Węgrzech - 23 X-9 XI 1956 r. Ciężki kryzys gospodarczy i prowadzona przez rząd i I sekretarza partii komunistycznej (Węgier- skiej Partii Pracujących) - M. Rakosiego, polityka terroru, doprowadziły do wrzenia w społeczeń- stwie. Mnożyły się strajki i manifestacje ludności, żądano reform. 18 VII 1956 r. Rakosi ustąpił, a I sekretarzem został E. Geró; kontynuował on f politykę Rakosiego. 23 X 1956 r. doszło do zbroj- nych starć manifestantów ze znienawidzonymi oddziałami Urzędu Bezpieczeństwa (AVH). Tłumy napadały na magazyny broni, obaliły pomnik Stalina; palono czerwone sztandary i portrety Stalina, Rakosiego i Geró. Rząd wezwał na pomoc wojska radzieckie i wkroczyły one do Budapesztu. Powstanie rozwijało się, wsparł je płk Pal Maleter ze swoim oddziałem wojsk pancernych. Duże zbrojne oddziały utworzyli: J. Du-das, J. Szabó i gen. B. Kiraly. Rozpoczęły się walki z oddziałami radzieckimi. 25 X KC Węgierskiej Partii Pracujących zwolnił E. Geró i mianował I sekretarzem partii J. Kada-ra, a premierem działacza komunistycznego I. Nagya, cieszącego się poparciem społeczeństwa; sformował on nowy rząd. Tegoż dnia manifestujące przed parlamentem tłumy zostały ostrzelane z budynków rządowych bronią maszynową, strzelano też z gmachu KC - padło wielu zabitych i rannych. Rozjątrzone tłumy rzuciły się na bu- 1 dynki partyjne, rządowe i komisariaty; rozbrajano żołnierzy radzieckich, palono czołgi, mordowano schwytanych członków AVH; powstańcy opanowali cały Budapeszt. Do 26 X powstanie ogarnęło 600 cały kraj, toczono walki z wojskiem, milicją i AVH, uwalniano więźniów. 28 X premier I. Nagy wynegocjował wycofanie ze stolicy wojsk radzieckich i rozwiązał AVH. 30 X powstańcy zaatakowali i po walce zdobyli gmach budapeszteńskiego Komitetu Miejskiego partii; część załogi - członków AVH - zamordowano. Sytuacja zaczęła się stabilizować, ustały walki, wznowiono pracę, otwierano sklepy. Rząd wezwał powstańców do składania broni. l XI premier Nagy ogłosił wystąpienie Węgier z Układu Warszawskiego i proklamował neutralność, a 2 XI zaapelował do ONZ o zagwarantowanie jej. Tegoż dnia J. Kadar uszedł z Budapesztu do oddziałów radzieckich i 4 XI ogłosił utworzenie Węgierskiego Rządu Robotniczo-Chłopskiego oraz poprosił ZSRR o pomoc. Minister obrony, gen. Pal Maleter, zaproszony przez dowództwo radzieckie z delegacją na pertraktacje został tam aresztowany, a 4 XI radzieckie oddziały pancerne ponownie wkroczyły do Budapesztu i po walkach toczonych do 9 XI zdławiły powstanie w całym kraju. I. Nagy schronił się w ambasadzie jugosłowiańskiej, a kiedy po otrzymaniu od władz radzieckich listu żelaznego opuścił ambasadę - został przez Rosjan schwytany i wywieziony do Rumunii. W 1958 r. I. Nagy i P. Maleter zostali rozstrzelani. W walkach powstańczych poległo ok. 2500 osób, a ok. 13 000 zostało rannych. Poległo 1800 żołnierzy radzieckich, a ok. 1500 zostało rannych. Z kraju uszło ok. 200 000 osób. 752. Bitwa na White Plains - 28 X 1776 r._____ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. 13-tysięczna armia amerykańska gen. G. Wa-shingtona po poniesionej na Manhatanie 15 X 1776 r. klęsce uchodziła, ścigana przez angielskie 601 oddziały gen. W. Howe'a - 13 000 żołnierzy, aż wreszcie zatrzymała się na umocnionej pozycji na White Plains (Białej Równinie), między bagnistym jeziorem a rzeczką Bronx River. 28 X Anglicy zaatakowali i Amerykanie w wielkim popłochu uciekli, tracąc 2818 jeńców. W ciągu dwóch miesięcy działań wojennych straty i dezercje zmniejszyły armię amerykańską do ok. 3000 ludzi. 753. Ostrzeliwanie Widy nią - 28 IY-27 VI 1877 r. Wojna rosyjsko-turecka w 1877/78 r. Gdy wojska rosyjskie weszły do Rumunii i Rosja 25 IV 1877 r. wypowiedziała wojnę Turcji - Rumunia 13 V włączyła się do wojny, a 21 V proklamowała niepodległość. Działania wojenne Rumuni rozpoczęli już wcześniej, gdyż już 28 IV zawczasu przygotowane 6 baterii artylerii rumuńskiej rozpoczęło ostrzeliwanie z brzegu Dunaju pod Kalafatem leżącej naprzeciwko, na drugim brzegu, tureckiej twierdzy - Widynia. Turcy od- powiedzieli na ogień i pojedynek artyleryjski kontynuowano przez 60 dni. Ostrzał rumuński był mało skuteczny, nie wyrządził większych szkód materialnych, a straty w ludziach wyniosły do 27 VI 1877 r. 12 zabitych i 20 rannych. 754. Odsiecz Wiednia - 12 IX 1683 r.________ Wojna Ligi Świętej z 1\ircją w 1683-99 r. W 1683 r. Turcja wypowiedziała wojnę Austrii. Jej 70- tysięczna armia pod dowództwem wezyra Kara Mustafy przeszła przez Węgry i 18 VII dotarła do Wiednia, rozpoczynając oblężenie miasta. Austria, mająca z Polską układ z 31 III 1665 r. o wzajemnej pomocy, zaalarmowała Polskę. Król Jan III Sobieski zebrał pospiesznie 27 000 żołnierzy, nie czekając na oddziały litewskie ruszył 18 VII i idąc przez Morawy dotarł 602 6 IX do m. Tulln, 20 km na płn. zach. od Wiednia. Tu byty już oddziały niemieckie, saskie i frankońskie, dowodzone przez ks. Karola Lota-ryńskiego, łącznie ok. 70 000 żołnierzy. Naczelne dowództwo powierzono królowi Sobieskiemu. Wojska w walkach posuwały się ku Wiedniowi i gdy zeszły z gór na równinę - król 12 IX nakazał ogólny atak. Sam na prawym skrzydle po- prowadził szarżę ok. 20 000 jazdy polsko-niemiec- kiej (po 10 000), łamiąc opór, zmiatając wszystko po drodze i wpadając, równolegle z ks. Lotaryń- skim, do tureckiego obozu. Wielki wezyr uciekł i Turcy rzucili się za nim także do ucieczki. Straty tureckie ok. 15 000, a sprzymierzonych - 3500 ludzi. 755. Bitwa o Wiedeń - 13 IV 1945 r._________ II wojna światowa w 1939-45 r. 16 III 1945 r. wojska radzieckie przerwały linie niemieckiej obrony między Dunajem i jeziorem Balaton na Węgrzech i łamiąc opór Niemców przekroczyły 17 III granicę węgiersko-austriacką. Nowo mianowany niemiecki dowódca GA „Południe" - gen. L. Rendulic skierował do obrony Wiednia osiem dywizji pancernych, jedną dywizję piechoty i 18 batalionów piechoty, ponadto zorganizowano oddziały zmotoryzowane z marynarzy i kursantów uczelni wojskowych. Na zewnętrznej linii obrony, sięgającej granicy, przygotowano rowy i zapory przeciwczołgowe, zaminowano podejścia, a w mieście pobudowano barykady i przystosowano większe budynki do obrony. Wojska radzieckiego 3 Frontu Ukraińskiego, dowodzone przez marsz. F. I. Tołbuchina, rozpoczęły 5 IV walki na przedpolu, a 6 IV rozpo- częły szturm miasta. 4 A i część 9 A gwardii atakowały miasto ze wsch. i płd., a jednocześnie 6 APanc. gwardii i główne siły 9 A gwardii obeszły Wiedeń z zachodu i 7 IV doszły do Du- 603 naju; miasto zostało okrążone ze wsch., płd. i zach. Według planu płn. część miasta miała zaniknąć 46 A z 2 Frontu Ukraińskiego marsz. R. J. Malinowskiego, ale zaciekle walczący o tą jedyną drogę odwrotu Niemcy powstrzymali natarcie radzieckie. 9 i 10 IV walki toczyły się już w centrum miasta, toczyły się boje o niemal każdy dom, trwało też już wycofywanie się Niemców na płn., do głównych sił GA „Południe". 13 IV desant radziecki z Flotylli Dunajskiej z pomocą żołnierzy 21 pp opanował Most Cesarski na Dunaju, kończąc tym bojowym aktem walki o stolicę Austrii. Straty radzieckie w walkach o Wiedeń wyniosły 26 000 zabitych. 756. Bitwa powietrzna o Wielką Brytanię w 1940 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Powodzenie planowanej przez Niemców inwazji na Wyspy Brytyjskie uzależnione było od osiągnięcia panowania w powietrzu, wobec czego Hitler postanowił zniszczyć lotnictwo brytyjskie w wielkiej ofensywie powietrznej. Niemcy rzucili do akcji 900 samolotów myśliwskich i 1300 bombowców, Anglicy mieli początkowo 672 samoloty myśliwskie; ilości te w trakcie ofensywy wzrastały po obu stronach. Walki toczyły się od 8 VIII do 31 X 1940 r., Niemcy bombardowali porty, lotniska, stacje radarowe, ale także dzielnice mieszkalne Londynu. W ciężkich nalotach 13, 15, 16, 18 i 22-26 VIII brało udział 1500 do 2355 samolotów, bezustannie toczyły się walki powietrzne, ale Niemcy pomimo ilościowej przewagi nie zdołali uzyskać panowania w powietrzu; na skutek wielkich strat - 1733 samolotów - zmuszeni byli przerwać naloty, a w konsekwencji niepowodzenia zrezygnować z inwazji. W tej wielkiej bitwie o W. Brytanię uczestniczyli też Polacy, niszcząc ogółem 203 samoloty niemieckie; Anglicy stracili 915 samolotów. 604 757. Powstanie wielkopolskie w 1918-19 r. Zbrojne powstanie ludności Wielkopolski, mające na celu przyłączenie ziem byłego zaboru pruskiego do Polski, wybuchło 27 XII 1918 r. w Poznaniu, kiedy to tłumy Polaków manifestujące na cześć przybyłego do Poznania 26 XII I. Paderew- skiego starły się z kontrmanifestacją niemiecką. Pierwszą ofiarą walk był F. Ratajczak, który poległ prowadząc swój pluton do ataku na punkt oporu. Polacy zajęli cytadelę i koszary, zdemoralizowani Niemcy nie stawiali oporu. 6 I 1919 r. Poznań był już wolny. Oddziały powstańcze wszędzie rozbrajały Niemców; zajęto Wrześnie, Gniezno, Biedrusko, Śrem, Jarocin, Szamotuły, Ostrów, Mogilno, Żnin. W nocy na 6 I powstańcy zaatakowali i zdobyli lotnisko w Ławicy, biorąc 200 jeńców i kilkadziesiąt samolotów. W zachodniej części Poznańskiego zajęto Wolsztyn, ale nie zdołano zająć Zbąszy-na, a po walce wycofano się także z Babimostu. Toczono też ciężkie walki na północy, w rejonie Kcynia- Szubin-Rynarzewo. Naczelna Rada Ludowa była początkowo przeciwna powstaniu, uważając, że zaszkodzi ono sprawie polskiej na toczącej się konferencji pokojowej, ale wkrótce zmieniła zdanie. 161 1919 r. powołała ona na dowódcę Armii Wielkopolskiej gen. J. Dowbora-Muśnic- kiego; utworzono 4 grupy frontowe - zach., płd.-- zach., płn. i płd., o ogólnej liczebności 70 000 żołnierzy. 16 II zawarto rozejm i wyznaczono linię demarkacyjną, a podpisanie 28 VI traktatu pokojowego z Niemcami w Wersalu wróciło formalnie Wielkopolskę Polsce. W walkach poległo ogółem 1798 powstańców. 758. Powstanie Le Łoi w Wietnamie w 1418-27 r. Od 1407 r. Chińczycy okupowali cały Wietnam, sprawując okrutne rządy, bezwzględnie eksploatu 605 759. Powstanie Tajsonów w Wietnamie w 1771 r. W 1771 r. wybuchło w Wietnamie Płd. powstanie chłopskie. Pierwszy oddział powstańczy powstał w Górach Zachodnich, skąd nazwę wziął cały 606 jąć kraj i narzucając chińskie obyczaje. Narastające wzburzenie ludności doprowadziło w końcu do wybuchu w 1418 r. narodowego powstania, na czele którego stanął właściciel ziemski Le Łoi. Założył on bazę w górskim regionie prowincji Thanh Hoa i wkrótce sformował z napływających masowo ochotników armię powstańczą. Liczne akcje chińskich oddziałów, mające na celu likwidację powstańczego ośrodka, pozostały bezowocne. W 1424 r. Le Łoi przeniósł swą bazę do prow. Nghe Ań. W wyniku zaciętych walk Le Łoi oswo-badzał prowincję za prowincją i w końcu 1425 r. cała południowa część kraju była - z wyjątkiem twierdz w Nghe Ań i Thanh Hoa - wyzwolona. W 1426 r. Le Łoi zajął dogodne pozycje do ofen- sywy. W tym czasie cesarz chiński przysłał gen. Wang Tbnga z 50-tysięczną armią, a Le Łoi rozpoczął ofensywę w delcie Rzeki Czerwonej, wysyłając w IX 1426 r. trzy armie celem zatrzymania posiłków chińskich idących z Junan, przeciw posiłkom idącym przez wąwóz Long Son i przeciw stolicy. Wojska chińskie zostały zatrzymane, a gen. Wang Tong, który z zebranymi oddziałami umocnił się w stolicy, został oblężony. W X 1427 r. przybyły z Chin dwie armie: 100--tysięczna armia szła przez wąwóz Lang Son, a 50-tysięczna doliną Rzeki Czerwonej. Le Łoi przygotował zasadzkę na większą armię w wąwozie Chi Lang i rozbił ją biorąc 30 000 jeńców. Na wieść o tej klęsce druga armia wpadła w panikę i rzuciła się do ucieczki. W tej sytuacji gen. Wang Tong poprosił o pokój, na co Le Łoi przystał i 29 XII 1427 r. wojska chińskie wycofały się z Wietnamu. ruch Tay-son (Góra Zachodnia). Do 1776 r. powstańcy opanowali 2 prowincje; usuwali urzęd- ników i obszarników, likwidowali majątki, dzieląc je między chłopów. Tajsonowie przeprowadzili zwycięską wojnę z państwem Trinhów (Wietnam Płn.), a w walkach na południu wielokrotnie zajmowali Sajgon. W 1792 r. przywódca feudałów Południa Nguyen Phuc Anh zorganizował przy pomocy Francuzów 150-tysięczną armię i rozpoczął ofensywę na Tajsonów, wypierając ich w zaciętych walkach z Wietnamu środkowego. Do 1802 r. Tajsonowie zostali rozproszeni i powsta- nie zlikwidowane, a Nguyen Phuc Anh ogłosił się królem zjednoczonego Wietnamu. 760. Rewolucja sierpniowa w Wietnamie w 1945 r. Wietnamska wojna wyzwoleńcza w 1945-54 r. Podczas II wojny światowej Wietnam był okupo- wany przez francuską administrację kolonialną i przez wojska japońskie. W V 1941 r. powstała w Wietnamie koalicja organizacji politycznych i społecznych - Viet Minh, która rozpoczęła formowanie oddziałów partyzanckich. W 1944 r. partyzanci pod dowództwem Vo Nguyen Giapa wyzwolili pierwsze obszary w rejonie Viet Bać. 11 III 1945 r. Japończycy proklamowali „niepodległość" Wietnamu z cesarzem Bao Daiem na czele, ale walki partyzanckie nie ustały i do VI 1945 r. wyzwolono 7 prowincji. 16 VIII, po kapitulacji Japonii, Viet Minh wyłonił Komitet Wyzwolenia Narodowego, a ten wezwał naród do powszechnego powstania; wybuchła tzw. rewolucja sierpniowa. Utworzona z oddziałów partyzanckich Wietnamska Armia Ludowa zaatakowała i wyzwoliła wszystkie główne miasta: 19 VIII Hanoi i 25 VIII Sajgon. Po buncie 5-tysięcznej gwardii przybocznej abdykował cesarz Bao Dai, rezydujący w Hue, a 2 IX w Hanoi Ho Chi Minh w imieniu Rządu Tymczasowego proklamował 607 powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu. W ciągu 14 dni cały kraj został wyzwolony. 761. Interwencja francuska w Wietnamie - 19X11 1946 r.___________________ Wietnamska wojna wy/woleńcza w 1945-54 r. 2 IX 1945 r. Ho Chi Minh proklamował w Hanoi powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu (DRW). 6 III 1946 r. Francja uznała niepodległość DRW, a w zamian rząd DRW zgodził się na przybycie określonej liczby wojsk francuskich w celu zastąpienia wojsk kuomintangowskich przyj- mujących kapitulację wojsk japońskich w DRW. Wojska francuskie przybyły liczniejsze, niż to określono układem i rozpoczęty opanowywanie kraju, co skłoniło Viet Minh do przejścia do kon- spiracji i do organizowania ruchu partyzanckiego. W XI 1946 r. Francuzi zaatakowali Haifong, przy czym od ostrzału artyleryjskiego zginęło ok. 6000 cywilów; oddziały DRW wycofały się. 19 XII 1946 r. Francuzi zaatakowali stolicę - Hanoi, którą po zaciętych ośmiodniowych walkach ulicznych zdobyli. Rząd DRW wraz z szeregiem zakładów przemysłowych ewakuował się do głównej bazy ruchu oporu w prow. Viet Bać. Był to początek walk z interwencją francuską, dążącą do ponownego ujarzmienia narodu wietnamskiego. 762. Wojna w Płd. Wietnamie w 1965 r.______ Wojna wietnamska w 1957-75 r. Od 7 II 1965 r. lotnictwo USA rozpoczęło syste- matyczne bombardowanie DRW i terenów wyz- wolonych, ale inicjatywa strategiczna nadal należała do partyzantów, którzy bezustannie atakowali w różnych punktach i stale byli nieuchwytni. 7 II partyzanci ostrzelali ogniem moździerzy amerykańską bazę lotniczą w Pleiku, niszcząc 5 i uszkadzając 11 helikopterów oraz 6 samolotów, zabijając 7 i raniąc 109 żołnierzy. W maju rozpoczął się okres monsunowy, utrudniający akcję broni pancernej i lotnictwa, co wykorzystali partyzanci do zaktywizowania działań; niszczono mosty, urządzano zasadzki na drogach, ostrzeliwano bazy, posterunki i miasta. 10 VI dwa bataliony partyzanckie zaatakowały i zajęty na dwa dni miasto Dong Hoa, a 28 VI zaatakowali m. Duć Hoa. W walkach o te miasta wojska rządowe straciły ok. 580 żołnierzy zabitych, rannych i jeńców. 30 VI i 27 X partyzanci ostrzelali z moździerzy bazę amerykańską Da Nang. W 1965 r. toczono walki przy strefie zdemilitary-zowanej, na centralnym płaskowyżu, w rejonie na płn. od Sajgonu i w delcie Mekongu. Straty wojsk amerykańskich - 8711, rządowych - 39 607 i partyzantów - 41 137 zabitych, rannych i jeńców. 763. Wojna w Płd. Wietnamie w 1966 r.______ Wojna wietnamska w 1957-75 r. Na początku roku, w porze suchej i sprzyjającej ciężko uzbrojonym wojskom amerykańskim i ich lotnictwu partyzanci unikali większych starć, dokonując jedynie ataków artyleryjskich na posz- czególne obiekty wojskowe, a dopiero z nastaniem pory deszczowej (od maja do października) rozpoczęli akcje zaczepne, ostrzeliwując amery- kańskie bazy i posterunki. Prowadzono zacięte walki w prow. Kontum, a od 8 V w prow. Quang Tri. 25 VI toczyła się zażarta całodniowa bitwa 500 partyzantów z Amerykanami usiłującymi bezskutecznie otoczyć ich. 29 VI lotnictwo amery- kańskie po raz pierwszy zbombardowało Hanoi i Haifong. Od 3 XI Amerykanie przeprowadzali przez 5 tygodni operację „Attleboro", w rejonie Tai Ninh, gdzie, jak przypuszczali, znajdowała się główna kwatera partyzantów. Walki byty jednymi z najkrwawszych, a wzięło w nich udział 25 000 608 609 żołnierzy amerykańskich; ich straty wyniosły 127 zabitych i 605 rannych. W ciągu 1966 r. partyzanci stoczyli ok. 40 000 bitew i potyczek. 764. Wojna w Płd. Wietnamie w 1967 r.______ Wojna wietnamska w 1957-75 r. 7 I 1967 r. partyzanci ostrzelali z moździerzy amerykańską bazę „Holloway" na Płaskowyżu Centralnym, a Amerykanie rozpoczęli tegoż dnia wielką operację „Cedar Falls" w tzw. żelaznym trójkącie: Bien Hoa-Than Son Nhut-Vung Thau (155 km2 dżungli na phi. od Sajgonu), celem zniszczenia operującego tam zgrupowania partyzanckiego. W akcji tej wzięło udział 27 000 żołnierzy amerykańskich i 3000 żołnierzy sajgoń-skich; znaleziono i zniszczono jeden z największych obozów partyzanckich - 800 m tuneli, magazyny, bunkry. Cały teren zbombardowało i spaliło napalmem lotnictwo USA. W tym samym czasie przeprowadzili Amerykanie operację przeciw partyzantom w delcie Mekongu, zabijając 21 partyzantów i biorąc 14 jeńców. Partyzanci w ciągu całego roku ostrzeliwali z moździerzy bazy amerykańskie i miasta, a 14 VIII dokonali ataku rakietowego na bazę w Da Nang, niszcząc 11 i uszkadzając 45 samolotów. Lotnictwo amerykańskie bombardowało obiekty na terytorium DRW i na terenach wyzwolonych. Siły partyzanckie wynosiły ok. 250 000 żołnierzy, a amerykańskie 478 000 oraz 60 000 żołnierzy państw sprzymierzonych i 500 000 żołnierzy sajgońskich. W 1967 r. straty wojsk amerykańskich i satelickich wyniosły 69 283 zabitych i rannych. 765. Ofensywa „Tet" w Płd. Wietnamie w 1968 r. Wojna wietnamska w 1957-75 r. Gdy w 1967 r. Amerykanie głosili, że ruch partyzancki został rozbity, a siły Viet Congu zniszczo- ne - Viet Cong (Narodowy Front Wyzwolenia Wietnamu Płd.) szykował wielką ofensywę. 30 I 1968 r., w dzień Księżycowego Nowego Roku -„Tet" - siły Viet Congu zaatakowały jednocześnie 36 spośród 44 stolic prowincji i 4 spośród 5 największych miast kraju, odciągając uprzednio główne siły Amerykanów pozorowaną ofensywą na ich bazy w Khe Sanh i Pleiku. Partyzanci przeniknęli do miast po kryjomu i częściowo je opanowali. Hue zajęło 12 000 partyzantów, a dzielnice Cholon i Ba Queo w Sajgonie oraz ambasadę USA - 4000 partyzantów; inne miasta zaatakowały oddziały kilkusetosobowe - były to akcje samobójcze. W całym kraju rozgorzały zacięte walki; Amerykanie rzucili do akcji lotnictwo, czołgi i artylerię, bombardowali zajęte przez partyzantów dzielnice, w krwawych walkach ulicznych powoli wypierali partyzantów. Obie sajgoń-skie dzielnice i dawną stolicę Hue zrujnowano. Po prawie miesięcznych walkach partyzanci zostali wyparci, ponosząc dotkliwe straty - ok. 15 000 ludzi. Nie osiągnęli celu, nie zniszczyli baz USA, ludność nie powstała, rząd nie upadł i armia sajgońska nie rozsypała się - na co liczyli - ale ten pokaz ich siły wywarł ogromne wrażenie. Straty amerykańskie - 416 zabitych i 2757 rannych, wojsk sajgońskich - 784 zabitych i 2230 rannych. Straty Viet Congu - ok. 15 000 zabitych i rannych. 766. Opanowanie Wietnamu Płd. przez wojska DRW w 1975 r.__________ Wojna wietnamska w 1957-75 r. Po zawarciu 27 I 1973 r. układu między DRW i USA, kończącego działania wojenne i militarne zaangażowanie USA w Wietnamie Płd., USA wycofały do końca III 1973 r. swe wojska i zlikwidowały bazy. W dwa lata później, w zajętej przez Narodowy Front Wyzwolenia płn. części połud- 610 611 niowowietnamskiej prow. Quang Tri, DRW w największej tajemnicy skoncentrowała potężną armię, pięciokrotnie silniejszą od sajgońskiej. 6 III 1975 r. armia DRW pod dowództwem gen. Van Tien Dunga uderzyła znienacka na prow. Dać Lać i 11 III zdobyła jej stolicę - Bań Me Thuot, a następnie ruszyła pospiesznie szlakiem Ho Chi Minha (droga w Kambodży, wzdłuż granicy wietnamskiej, zbudowana i wykorzystywana przez partyzantów wietnamskich) - na Sajgon. Prezydent Nguyen Van Thieu wezwał dla obrony stolicy wojska chroniące niezwykle ważny strate- gicznie, położony na płn. od Sajgonu Płaskowyż Centralny. Wojska sajgońskie opuściły 16 III Pleiku, tracąc w odwrocie 700 wozów pancernych, 91 dział i 7000 jeńców. Odwrót ten wywołał ogólny popłoch i ucieczkę. Prezydent Thieu uciekł na Tajwan, a wówczas prezydentem wybrano cieszącego się ogólnym szacunkiem gen. Duong Van Minha. 29 IV Sajgon został otoczony przez wojska DRW, a Amerykanie przeprowadzili olbrzymią operację helikopterową, ewakuując z miasta na okręty wojenne 373 swych obywateli i ok. 6000 Wietnamczyków. 30 IV wojska DRW zajęty bez walki Sajgon; prezydent Duong Van Minh z pozostałym wojskiem - IV Korpusem, stojącym w delcie Mekongu - skapitulował. Cała operacja zajęcia płd. Wietnamu trwała zaledwie 55 dni. USA nie interweniowały. 767. Bitwa morska przy w. Wight - 3/4 VIII 1588 r. Wojna angielsko-hiszpańska w 1587-1604 r. W trakcie wojny z Anglią Hiszpania wyprawiła w 1588 r. wielką flotę - 107 okrętów wojennych i 23 transportowe z 19 000 marynarzy i żołnierzy, pod dowództwem adm. ks. Medina Sidonii - do portów Flandrii, aby po zabraniu z operującej tam armii hiszpańskiej 31 000 żołnierzy dokonać inwazji Anglii. Flota angielska - 34 duże okręty i 103 małych, z 6000 załogi, pod dowództwem adm. Ch. Howarda - osłaniała wybrzeża Anglii, sporadycznie atakując hiszpańską flotyllę; stoczono bitwy: 31 VII koło Fowey i 2 VIII koło Port-land Bili, w kanale La Manche. 3/4 VIII rozegrała się przy bardzo słabym wietrze trzecia bitwa, przy wyspie Wight. Angielska es- kadra wiceadm. M. Frobishera, niesiona szybkim prądem przybrzeżnym, wyprzedziła hiszpańską armadę i zaatakowała czołowy galeas admiralski „San Martin". Gdy hiszpańskie okręty pospieszyły z pomocą - Anglicy umknęli, ale okręt Frobishera „Triumph" został odcięty; spuszczono z niego łodzie wiosłowe, aby go holowały. Dwa największe galeony z eskadry Howarda - „Bear" i „Eliza- beth Jonas" - ruszyły na ratunek, ale wiatr znie- nacka wzmógł się i „Triumph" zdołał ujść. Na prawym skrzydle eskadry F. Drake'a i J. Hawkin-sa zaatakowały Hiszpanów, uszkadzając ogniem dział galeas „San Mateo". Okręt ten cofnął się do środka flotylli, a na jego miejsce przesunął się najsilniejszy okręt armady - „Florencja". Zamiana ta pomieszała szyki hiszpańskich okrętów i całe skrzydło pod silnym ogniem angielskich dział rozproszyło się na wsch. i płn.; Drakę usiłował zepchnąć hiszpańskie okręty na pobliskie mielizny, ale Hiszpanie w porę się spostrzegli i ominęli pułapkę. Obu flotom zabrakło wkrótce amunicji i płynęły spokojnie wzdłuż Kanału, obserwując się. 768. Bitwy w rejonie Wilderness - 4 V-12 VI 1864 r.__________________ Amerykańska wojna secesyjna w 1861-65 r. 4 V 1864 r. naczelny dowódca wojsk Unii gen. U. Grant rozpoczął ofensywę na froncie Wirginii 122-tysięczną Armią Potomacu. Armia konfede- 612 613 ratów gen. R. Lee liczyła 62 000 żołnierzy, ale sprzyjał jej dziki, zalesiony, niedostępny teren, doskonały do brony. Na trasie Frederiksburg - Richmond stoczono 3 bitwy: pierwsza miała miejsce w puszczy, za rz. Rapidan, gdzie w ciągu dwóch dni walk armia Unii straciła 18 000 żołnierzy, a konfederaci 10 000. Grant ruszył dalej i Lee znów zagrodził mu drogę na świetnie wybranych, zamaskowanych pozycjach. W licznych atakach, w siedmiodniowej walce, Grant stracił ok. 25 000 zabitych i rannych. Następną bitwę stoczono pod Cold Harbor; Grant rzucił 3 korpusy na ufortyfikowaną linię obronną konfederatów, tracąc ok. 12 000 zabitych i rannych. W 40- dniowej kampanii Grant stracił ok. 55 000 żołnierzy. 12 VI gen. Grant przekroczył rz. Ja- mes, pragnąc obejść flankę konfederatów i wziąć Richmond od płd., ale tutaj konfederaci silnie ufortyfikowali m. Petersburg i odparli zaciekłe ataki, powstrzymując ofensywę gen. Granta. Gen. Grant oszańcował się i rozpoczęły się walki pozy- cyjne. Wiosna Ludów w Europie w 1848/49 r. zob. 208 769. Obrona forteczki Wisłoujście - 13 VI-25 VIII 1577 r.________________ Wojna Polski z Gdańskiem w 1576/77 r. Gdańszczanie odmówili uznania króla Stefana Batorego, zaczęli mordować Polaków, palić ich osiedla, łupić klasztory i kościoły; król ogłosił ich 24 IX 1576 r. buntownikami, wysłał do Tczewa hetmana Jana Zborowskiego z jazdą, a sam - mimo, że sejm odmówił ogłoszenia wojny z Gdańskiem - zaczął organizować w Bydgoszczy wyprawę wojenną. Gdańszczanie mieli 2000 żołnierzy załogi i 3000 żołnierzy najemnych pod dowództwem Hansa Winkelburcha (Jana z Kol- na). 13 VI 1577 r. król ruszył z wojskiem na Gdańsk i obiegł miasto, a Ernest Weiher z pocz- tem najemników i 150 żołnierzami polskimi zaatakował ufortyfikowaną latarnię morską w Wis-łoujściu, aby przez jej zajęcie odciąć Gdańsk od dostaw i posiłków dochodzących morzem. Załoga Latarni odpierała wszystkie natarcia, a w wypadzie utopiła działa oblężnicze; wówczas przybył pod Latarnię król z wojskiem. Polacy rozbili działami wieżę i mury, ale załoga wycofała się za szańce i wzmocniona przybyłymi z Gdańska posiłkami odparła 23 VIII generalny szturm. Padł Hans Winkelburch, ale obrońcy trzymali się twardo. 6 IX król wycofał się spod Latarni, ale miasto nadal oblegał. Obie strony były już zmęczone, wszczęto rokowania i 16 XII 1577 r. podpisano układ kończący zatarg. 770. Obrona pozycji „Wizna" - 8-10 IX 1939 r. II wojna światowa w 1939-45 r. Dżiewięciokilometrowy odcinek obrony „Wizna", podległy dowództwu twierdzy Osowieć, zamykał przejście przez zabagnioną dolinę rz. Biebrzy i Narwi, szeroką na 5-8 km i bronił węzła dróg w Strękowej Górze prowadzących na Białystok. Jedyne przejście stanowił most w Wiźnie oraz grobla. Odcinka broniło 12 schronów bojowych dla broni maszynowej, zapory przeciwczołgowe i zasieki z drutu kolczastego. Teren zapór był zaminowany, przed i za schronami były rowy strzeleckie. Załoga liczyła 720 żołnierzy z 5 działami, 24 ckm, 18 rkm i 2 karabinami ppanc. Dowodził kpt. W. Raginis. Niemiecki XIX KPanc. gen. H. Guderiana po rozbiciu Armii „Pomorze" przerzucony został do Prus Wsch. z zadaniem nacierania przez Wiznę na Brześć. W nocy na 9 IX zajęły Wiznę oddziały 10 DPanc., do rz. Biebrzy podeszła Brygada Forteczna „Lotzen", a do Narwi, na płd. od 614 615 Wizny - 20 DZmot., łącznie 43 000 żołnierzy z 450 czołgami, wspierane lotnictwem. 9 IX po huraganowym ostrzale i po bombardowaniu lotni- czym Niemcy rozpoczęli serię natarć, ale załamywały się one w ogniu ckm-ów. Pod wieczór brygada „Lotzen" przełamała obronę prawego skrzydła pod Giełczynem i czołgi podeszły pod schrony na Górze Strękowej. Polacy stawiali zacięty opór, ale przewaga Niemców była miażdżąca. 10 IX jako ostatni, padł schron dowództwa; kpt. Raginis nie chcąc się poddać popełnił samobójstwo. Bunt żołnierski we Władają, w Bułgarii -22 1X1918 r. zob. 117 771. Wojna włosko-turecka w 1911/12 r.______ Wykorzystując słabość Turcji Włochy wystosowały do niej 28 IX 1911 r. ultimatum, żądające prze- kazania im afrykańskich prowincji - Trypolitanii i Cyrenajki. W prowincjach tych stacjonowała jedna dywizja - 42 DP, ok. 12 000 żołnierzy, a z mobilizacji mogło dojść 8500. Słaba na morzu Turcja nie była w stanie przesłać posiłków. Ultimatum zostało odrzucone i już 29 IX 1911 r. flota włoska ostrzelała nadbrzeżne miasta Trypolitanii i Cyrenajki i wysadziła 34-tysięczny korpus ekspedycyjny pod dowództwem gen. C. Caneva, który po zaciętych walkach zajął 5 X Trypolis, 8 X - Tobruk, 21 X - Benghazi, 3 III 1912 r. - Dernę, 16 VI - Misuratę i 5 VIII -Zuarę. Wojska tureckie, wspomagane przez nieregularne oddziały arabskie, zostały zmuszone po zaciętych walkach do wycofania się poza zasięg artylerii okrętowej. Włosi, chcąc wymusić na Turcji kapitulację, przenieśli działania wojenne na Morze Egejskie, zajmując tam wyspy Dodekane- zu i atakując bezskutecznie Dardanele. Turcja, zagrożona wojną na Bałkanach, wszczęła rokowania i 18 X 1912 r. podpisała pokój, zrzekając się swych afrykańskich posiadłości. 616 772. Powstanie w Wuczangu, w Chinach, w 1911 r._____________________ Po śmierci cesarza Kuang Sii władzę w Chinach sprawowała w imieniu nieletniego cesarza Pu I cesarzowa matka i książęta mandżurscy, a zre- organizowany rząd składał się wyłącznie z Man-dżurów. W kraju rozwijał się ruch reformatorski, przeciwny dynastii i antycudzoziemski, rozpalający atmosferę polityczną w kraju, kierowany przez dwie organizacje rewolucyjne: Związek Postępu Powszechnego i Towarzystwo Literackie. Większość ich członków, ok. 5000, stanowili żołnierze Nowej Armii. Organizowano powstanie w Wuczangu (obecnie Wuhan), w prow. Hupej, a jego wybuch przyspieszyło odkrycie spisku i rozpoczęte aresztowania. 10 X 1911 r. sierżant Siung Ping-kun z VIII batalionu saperów w Wuczangu dał sygnał do powstania wystrzałem; część oficerów zastrzelono, część zbiegła, zdobyto arsenał i uzbrojono powstańców. Do buntu przyłączyły się 29 i 30 pułki piechoty, słuchacze wojskowej szkoły topograficznej i artylerzyści z pobliskiego m. Nanhu, przybywając z 12 działami. Zaatakowano rezydencję namiestnika i budynek sztabu 8 Dywizji, ale 3-tysięczny oddział wojsk rządowych, wspierany przez marynarzy flotylli na rz. Jangcy, odparł atak. Dowództwo oddziałów powstańczych powierzono dowódcy kompanii, Wu Czao-linowi; zorganizował on drugie natarcie 11 X i po zażartej walce budynki rządowe zostały zdobyte, a miasto opanowane. Był to początek rewolucji, która wkrótce ogarnęła większość prowincji i po ciężkich walkach doprowadziła do abdykacji 10 II 1912 r. cesarza Pu I i proklamowania republiki. Potyczka pod m. Yefren w Libii - 16 VII 1915 r. zob. 402 617 773. Kapitulacja armii angielskiej pod Yorktown - 19X1781 r.____________________ Amerykańska wojna o niepodległość w 1775-82 r. Idąca z Płd. Karoliny na płn. angielska armia lorda Ch. Cornwallisa - 8885 żołnierzy - doszła do zatoki Chesapeake i tutaj, na półwyspie, w m. Yorktown, została zablokowana od lądu przez amerykańską armię gen. G. Washingtona -8850 żołnierzy, wzmacnianą stopniowo do 11 980 żołnierzy i przez francuski Korpus Ekspedycyjny gen. J. Rochambeau - 7800 żołnierzy, a od morza przez eskadrę francuskich okrętów wojennych. Brytyjczycy umocnili m. Yorktown, budując reduty i zapory, umocnili też leżący po drugiej stronie rz. York cypel półwyspu Gloucester Point; czekali na flotę, mającą ich ewakuować do Nowego Jorku. 5 IX zjawił się w zatoce Chesapeake angielski adm. T. Graves z 20 okrętami liniowymi, ale po starciu z 24 okrętami liniowymi francuskimi, w którym straż przednia adm. S. Hooda poniosła znaczne szkody, odszedł z powrotem do Nowego Jorku. Oblężenie Yorktown rozpoczęło się 26 IX 1781 r. Pod ciężkim ogniem artylerii Brytyjczycy opuścili 30 IX pierwszą linię obrony, a 9 X -dwie reduty. Ich kontrataki załamały się i 19 X gen. Cornwallis uznając swoją sytuację za beznadziejną skapitulował. Straty brytyjskie - 156 zabitych, 396 rannych, 8333 jeńców, a amerykańskie -23 zabitych, 65 rannych. Francuzi stracili 60 zabitych i 193 rannych. 774. Bitwa pod Yungay - 20 l 1839 r.________ Wojna Chile z Peru i Boliwią w 1837-39 r. Prezydent Boliwii, gen. A. de Santa Cruz, spowodował usunięcie w 1836 r. prezydenta Peru -A. Gamarry i utworzenie federacji Peru-Boliwia pod swoją dyktatorską władzą. Chile, mające zatargi z tymi państwami na tle rywalizacji hand- lowej, nie uznało federacji i w XI 1836 r. wypowiedziało jej wojnę. W IX 1837 r. wylądował w Peru, w m. Quilea, chilijski adm. B. Encalada z 2800 żołnierzami i pomaszerował do odległego o 100 km m. Areąuipa, gdzie przybyli z nim peruwiańscy emigranci utworzyli rząd tymczasowy. Miasto zostało jednak wkrótce otoczone przez wojska federacji i 17 XI 1837 r. Chilijczycy zmuszeni zostali do kapitulacji. W 1838 r. Chile wznowiło działania wojenne, wysyłając do Peru drugą ekspedycję - gen. M. Bulnesa z 5400 żołnierzami; znów towarzyszyli mu peruwiańscy emigranci z byłym prezydentem A. Gamarrą na czele. 10 VII 1838 r. gen. Bulnes wylądował w Ancón, na płn. od Callao, a wówczas w płn. prowincjach wybuchło powstanie przeciwko gen. Santa Cruz. Po walkach Chilijczycy zajęli Limę i A. Gamarrą utworzył rząd tymczasowy. Gen. Bulnes z 4000 żołnierzy ruszył na płn. i 20 I 1839 r. obie armie spotkały się pod m. Yungay, ok. 340 km na płn. zach. od Limy, gdzie 7-tysięczna armia federacji zajęła umocnioną pozycję przed miastem, na wzgórzach Pan de Azucar. Po gwałtownym przygotowaniu artyleryj- skim chilijska piechota ruszyła do szturmu i po zaciętej walce opanowała wzgórza, przełamując linię obronną. Mimo liczebnej przewagi słabo wyszkolona i uzbrojona indiańska armia federacji nie zdołała stawić czoła doskonale wyszkolonej i uzbrojonej armii chilijskiej i rozsypała się, tracąc ok. 1400 zabitych i ok. 1600 rannych. Chilijczycy stracili ok. 1500 zabitych i rannych. Gen. Santa Cruz zbiegł do Ekwadoru, a federacja rozpadła się. 775. Zdobycie m. Zacatecas - 23 VI 1914 r.____ Wojna domowa w Meksyku w 1910-17 r. Po przewrocie wojskowym w stolicy Meksyku w dniach 9-18 II 1913 r. gen. V. Huerta ogłosił 618 619 się dyktatorem. Przeciwko niemu wystąpiły zbrojnie trzy ugrupowania: armie chłopskie Pancho Yilli na płn. i Emiliano Zapaty na płd. kraju, oraz armia konstytucjonalistów, dowodzona przez gen. V. Carranzę; ugrupowania te zawarły sojusz. 16- tysięczna armia P. Yilli, po zdobyciu 2 IV 1914 r. m. Torreon, ruszyła w drodze do stolicy na ważny węzeł komunikacyjny - m. Zacatecas. Pod miastem, obsadzonym przez ok. 10 000 żołnierzy rządowych pod dowództwem gen. A. Me-dina Barrón, stała już oczekując na armie Yilli dywizja konstytucjonalistów pod dowództwem gen. A. Obregona. Armia Yilli nadeszła 22 VI 1914 r., a 23 VI sprzymierzeni szturmem wdarli się do miasta i po krótkiej walce opanowali je. Zdemoralizowane ciągłym odwrotem wojska rządowe po niezbyt twardym oporze uszły na płd. 776. Zdobycie m. Zacatecas - 10 XI 1914 r._____ Wojna domowa w Meksyku w 1910-17 r. Po upadku trwającej od 13 II 1913 r. dyktatury gen. V. Huerty i po zajęciu 15 VIII 1914 r. stolicy Meksyku przez konstytucjonalistów, ich przywód- ca, gen. V. Carranza wybrany został prezydentem. Umocniwszy się na swoim stanowisku, gen. Car-ranza zapragnął pozbyć się swych dotychczaso- wych sprzymierzeńców - przywódców chłopsko- plebejskich oddziałów P. Yilli na płn. i E. Zapaty na płd., co doprowadziło do wznowienia wojny domowej. P. Yilla, który wraz z konstytucjonalistami zdobył 23 VI 1914 r. ważny węzeł komunikacyjny Zacatecas, a następnie wycofał się do swej bazy w m. Torreon - ruszył ze swoją 16-tysięczną armią na stolicę z płn., a Zapata, z 5000 żołnierzy - z płd. Dnia 10 XI 1914 r. P. Yilla zdobył, po nieznacznym oporze konstytucjonalistów, m. Zacatecas i w następstwie tego zwycięstwa zajął 27 XI - wraz z Zapalą - stolicę bez walki. Oddziały gen. Carranzy wycofał się do Puebli. 620 777. Zawieszenie broni na froncie zachodnim -11 XI 1918 r. I wojna światowa w 1914 r.-18 r. Po załamaniu się w 1918 r. niemieckiej ofensywy lipcowej we Francji rozpoczęły jesienną ofensywę wojska francuskie i brytyjskie; uderzyły one 8 VIII i przełamały obronę 2 i 18 Armii niemieckiej, posuwając się w rejonie Amiens - St. Quen-tin w ciągu czterech dni o 60 km. Do 4 IX wojska Ententy, wzmocnione milionem żołnierzy amerykańskich, wyparły Niemców na płn., na linię Zygfryda, a w końcu IX 1918 r. masowymi natarciami przełamały w wielu miejscach obronę niemiecką i po zwycięskich bitwach pod Yalenciennes, nad rz. Lys i pod Ybuziers - przełamały tyłowe pozycje niemieckie. Klęski na froncie i głód w kraju spowodowały wybuch 3 XI 1918 r. rewolty marynarzy w Kilonii, która pod hasłem pokoju i detronizacji cesarza Wilhelma szybko rozszerzyła się na całe Niemcy. Obalono cesarstwo i proklamowano republikę. Wydarzenia te zmusiły Naczelne Dowództwo niemieckie do zwrócenia się do aliantów z prośbą o zawieszenie broni, które po przyjęciu przez Niemców ciężkich warunków alianckich zostało 11 XI 1918 r. podpisane. 778. Wyzwolenie Zagrzebia - 9 V 1945 r.______ II wojna światowa w 1939—45 r. Dążąc do otoczenia wycofujących się wojsk niemieckich, dowództwo wojsk jugosłowiańskich skierowało 3 A z rejonu Osijeka na Maribor, l A z rejonu Ruma na Zagrzeb i 2 A z rejonu Tuzli na Karlovac. 3 A przerwała 29 IV obronę niemiecką na Bilo Górze i 4 V wyzwoliła Koprivni-cę. l A sforsowała 26/27 IV rz. Florę, została niemieckim kontratakiem odrzucona, ale 4 V po wycofaniu się Niemców ponownie ją przeszła 621 i podjęła pościg. 2 A po ciężkich walkach zajęła 7 V Karlovac. Niemcy stawiali silny opór, usiłując wycofać się do Austrii; 3 A w pościgu i walkach szła na Zagrzeb i Zagorie, 2 A nacierała na Za- grzeb od Sisaka i Karlovaca. 8 V dwie brygady 2 A przeszły na lewy brzeg rz. Sawy i zajęły część Zagrzebia, a nadeszłe 9 V trzy dywizje wyzwoliły miasto. Potyczka pod oazą Zawiet Ishghefa w Libii -13 VII 1913 r. zob. 401 779. Bitwa pod Zborowem - 2 VII 1917 r._____ I wojna światowa w 1914-18 r. l VII 1917 r. ruszyła ostatnia ofensywa rosyjska, zwana ofensywą Kiereńskiego. Na froncie płd., na odcinku od Brodów do Karpat nacierały trzy armie (11, 7, 8) - ok. 300 000 żołnierzy. Odcinka tego broniła GA gen. E. Bóhm-Ermolliego złożo- na z trzech armii (2, Płd., 3) - ok. 130 000 żoł- nierzy, a centrum, obsadzone przez niemiecką Armię Południa pod dowództwem gen. hr. Both- mera, liczyło 4 dywizje niemieckie, 3 austriackie i 2 tureckie. W walkach po stronie rosyjskiej wzięła po raz pierwszy udział sformowana z ochotników brygada czechosłowacka - 3 pułki, 3530 żołnierzy z rosyjskimi oficerami, pod dowództwem bryg. W. P. Trojanowa, przydzielona do 49 Korpusu gen. W. I. Seliwaczewa z 11 A. Po dwudniowym przygotowaniu artyleryjskim wojska rosyjskie ruszyły do ataku l VII i wdarły się w pierwszą linię austriacką na płd. od Brze-żan. 2 VII fińska 4 DP atakowała pod Zborowem, zajmując dominujące wzgórza na płd. zach. od miasta, ale napotkała na silny opór na wzgórzu „Mogiły" i utknęła; wówczas ruszyły dwa pułki czechosłowackie i brawurowym atakiem na bagnety zdobyły dwie linie obronne, docierając do m. Zarudzie i zajmując wsie: Cechówkę, Trawo- tłuki i Hodów, 16 km na zachód od rz. Strypy. Wzięto 3212 jeńców (w większości Czechów i Słowaków) i 15 dział, tracąc 190 zabitych i ok. 800 rannych. Austriacy stracili w tej walce 140 zabitych, 410 rannych i 4872 zaginionych. 7 VII Niemcy ściągnęli posiłki z frontu zach. - 16 dywizji i zatrzymali rosyjską ofensywę, a w kontrofensywie 10- 20 VII wojska niemiecko-austriac-kie posunęły się do 150 km na wschód. 780. Obrona pozycji powstańczej w m. Źli Dol - 8 V (26 IV) 1876 r.__________________ Powstanie kwietniowe w Bułgarii w 1876 r. W głębokiej dolinie bezimiennego potoku w Pia- ninie Tetewenskiej, na płn. wsch. od Klisury, ok. I km od wzgórza Sajkowica, usytuowane były w czasie powstania kwietniowego 1876 r. w miejscowościach Źli Dol i Prekijat Pyt główne umocnione pozycje powstańców, obsadzone od 2 V (20 IV) przez ok. 300 powstańców z Klisury pod wodzą Nikoły Iwanowa Karadżowa, oraz ok. 30 powstańców przyprowadzonych przez Panajota Wołowa ze wsi Strelcza, Starości i Werigoro. Pozycja ta była 8 V (26 IV) dwukrotnie atakowana przez żołnierzy tureckich i baszybuzuków pod dowództwem Tursun Beja. Natarcia zostały odparte, ale gdy powstańcy zobaczyli, że Turcy podpalili Klisurę - opuścili pozycje i pobiegli ratować swój dobytek. Na pozycji tej po raz pierwszy wypróbowano - bez skutku - działko o drewnianej, czereśniowej lufie, skonstruowane przez powstańców. 781. Wojna ojczyźniana ZSRR w 1941-45 r.____ II wojna światowa w 1939-45 r. Niemcy, podbiwszy szereg państw Europy Zach., 22 VI 1941 r. uderzyli znienacka na ZSRR, 622 623 a wraz z nimi wojska Węgier, Rumunii, Słowacji, Finlandii i Włoch, łącznie 181 dywizji i 16 brygad. Wojska radzieckie, ponosząc w ciężkich bitwach ogromne straty, cofały się na wszystkich frontach. Niemcy dotarli pod Leningrad i Moskwę i tu zostali zatrzymani, a radziecki kontratak 6 XII 1941 r. odrzucił ich od Moskwy na odległość 100 do 200 km. W 1942 r., w ofensywie z 28 VI Niemcy zdobyli Krym, wdarli się na Kaukaz oraz doszli do Wołgi, rozpoczynając walkę o bohatersko broniony Stalingrad. 19 XI wojska radzieckie rozpoczęły natarcie, rozgromiły nad Donem 3 A rumuńską, a na płd. od miasta - 4 A rumuńską 1 okrążyły w rejonie Stalingradu 330-tysięczną armię niemiecką, zmuszając po walkach resztki jej - ok. 90 000 żołnierzy - 2 II 1943 r. do kapitulacji. To był przełomowy moment wojny; jeszcze raz próbowali Niemcy odwrócić losy wojny, atakując 5 VII 1943 r. pod Kurskiem, ale w wielkiej bitwie pancernej ponieśli klęskę i odtąd cofali się, przegrywając wszystkie bitwy. W okresie 28 VII--28 X 1944 r. zostali wyparci z terytorium ZSRR. 2 V 1945 r. wojska radzieckie zdobyły Berlin. Wojska radzieckie zajęły Polskę, Rumunię, Bułgarię, Węgry, Czechosłowację i Austrię, a w tym samym czasie wojska sojusznicze rozgromiły Niemców na Zachodzie i doszły do rz. Łaby. 8 V 1945 r. Niemcy podpisali w Berlinie akt bezwarunkowej kapitulacji. 782. Zdobycie Zuary - 5 VIII 1912 r.________ Wojna włosko-turecka w 1911/12 r. Wojska tureckie walcząc w Trypolitanii z włoskimi agresorami otrzymywary zaopatrzenie z francuskiej Tunezji drogą karawanową biegnącą ok. 10 km od wybrzeża. Włosi postanowili zająć przygraniczne miasto portowe - Zuarę i operując z niej na płd. - przeciąć drogę. Pierwsze próby, poczynione w XII 1911 r., nie dały rezultatów, wobec czego Włosi postanowili zająć leżący na zach. od Zuary półwysep Macabez i z tej strony zaatakować miasto. Aby odwrócić uwagę Turków krążowniki „Carlo Alberto" i „Marco Polo" z kilkoma transportowcami pojawiły się 8 IV przed Zuarą, krążąc i przez następny dzień pozo- rując akcję desantową, a 10 IV 1912 r. wylądowało na płw. Macabez ok. 12 000 żołnierzy pod dowództwem gen. V. Garioniego; wspierani ogniem okrętów wojennych opanowali półwysep. 11 IV 1912 r. kompania askarisów przeszła z półwyspu na nadbrzeże i obsadziła fort Buchamez, a 12 IV odparła z pomocą artylerii okrętowej atak grupy Beduinów; 7 żołnierzy włoskich było rannych. 5 VIII wyruszył z Macabez na Zuarę batalion piechoty morskiej, a od wsch., z Sidi Ali, gdzie wylądowała dywizja gen. G. Tassoniego, jej pododdziały tego samego dnia łamiąc opór zajęły Zuarę; Turcy i mieszkańcy uszli na płd., do oazy Roghdalin, ok. 10 km od Zuary. 624 WOJNA BUŁGARSKO-BIZANTYJSKA 913-917 R. 3. Bitwa nad rz. Acheloos 20 VIII 917 r. Wyzwolenie Krety przez Bizantyjczyków 961 r. Zajęcie Cypru przez Bizancjum 964 r. Najazd ks. Światosława na Bułgarię 968 r. Oblężenie twierdzy 361. 174. 110. 192. 134. Drastar (Dorostolon) Bitwa pod Cedynią 23 IV-22 VII 971 r. 24 VI 972 r. NAJAZD CHIŃSKI NA KOREAŃSKIE KRÓLESTWO KOGURYO 1018/19 R. 372. Bitwa pod Kuju (Kylju) 1019 r. Nieudana próba inwazji Anglii przez Normanów 1030 r. Bitwa pod Stiklestad Zdobycie Karsu przez Seldżuków Bitwa pod Hastings Bitwa pod Manzikert (Malazgirt) Wojna króla angielskiego Henryka l z Robertem, ks. Normandii Wojna domowa w Anglii Powstanie w Bułgarii 24. 663. 334. 271. 437. 25. 26. 111. 29 VI1 1030 r. 1064 r. 1 4 X 1 066 r. 19 VII1 1071 r. 11 06 r. 1 1 35-53 r. 11 85 r. 1186-1214 R. 27 VI1 121 4 r. 3/4 VI1 1 1 87 r. 13 IV 1204 r. 14 IV 1205 r. 1206-1527 R. 31 V 1223 r. 9 IV 1241 r. 1230 r. 22 IX 1236 r. 1240 R. 15 VI1 1240 r. 26 VII1 1278 r. 30 II1 1282 r. 1 4 X 1 282 r. 1297-1385 R. 11 VI1 1302 r. 23 VII1 1328 r. 1327-29 r. 9-12 X1 1 330 r. 1 8 VI1 1 332 r. 1337-1453 R. 26 VII1 1346 r. 279. 343. 112. 671. 198. 670. 492. 80. 560. 596. Skorowidz chronologiczny 51. Bitwa pod Avaris 1580r. p.n.e. WOJNY GRECKO-PERSKIE 500-448 R. P.N.E. 440. Bitwa pod Maratonem 21 IX 490 r. p.n.e. 693. Obrona wąwozu Termopile 480 r. p.n.e. 608. Bitwa morska pod Salaminą 29 IX 480 r. p.n.e. 546. Bitwa pod Platejami 479 r. p.n.e. WOJNA BEOCKA 371-362 R. P.N.E. 396. Bitwa pod Leuktramf, w Grecji 371 r. p.n.e. WOJNA MACEDONII z ATENAMI 340-338 R. P.N.E. 141. Bitwa pod Cheroneją, w Grecji 338 r. p.n.e. WYPRAWA ALEKSANDRA MACEDOŃSKIEGO PRZECIW PERSJI 334-323 R. P.N.E. 304. Bitwa pod Issos (obecnie Dórtyd) 333 r. p.n.e. II WOJNA PUNICKA 218-201 R. P.N.E. 705. Bitwa nad rz. Trebbia, w płn. Italii XII 218 r. p.n.e. 330. Bitwa pod Kannami, w Italii 2 VIII 216 r. p.n.e. 15. Oblężenie Alesji w Galii 52 r. p.n.e. WOJNA DOMOWA w ITALII 49-45 R. P.N.E. 598. Przekroczenie rz. Rubikon przez J. Cezara 10 l 49 r. p.n.e. WALKA o WŁADZĘ w IMPERIUM RZYMSKIM 44-30 R. P.N.B. 10. Bitwa morska pod Akcjum 2 IX 31 r. p.n.e. 610. Bitwa nad rzeka Salsu 612 r. 483. Potyczka pod Muta IX 629 r. 313. Bitwa nad rz. Jarmuk 20 VIII 636 r. 346. Wojna chińsko-koreańska 660-74 r. 342. Oblężenie Konstantynopola przez Arabów 717/18 r. . RECONOUISTA w HISZPANII i PORTUGALII 718-1492 R. 161. Zdobycie Coimbry 27 IV1065 r. 624. Zdobycie twierdzy Santarem 15 II11147 r. 410. Kapitulacja Lizbony 27X1147 r, 209. Zdobycie Evory 8 V11166 r. 734. Zdobycie Walencji przez Jakuba l 1238 r. 645. Zdobycie Sewilli przez Hiszpanów 23 X11248 r. 317. Zdobycie m. Jerez de la Frontera 9X1264 r. 257. Kapitulacja Grenady 2 11492 r. NAJAZD SARACENÓW NA AKWITANIĘ 732 R- 549. Bitwa pod Poitiers 1 X 732 t. 57. Bitwa w Górach Bałkańskich 22 VI 811 r. WOJNA o ZJEDNOCZENIE FRANCJI 93. Bitwa pod Bouvines Bitwa na wzgórzu Hittin Zdobycie Konstantynopola przez krzyżowców Bitwa pod Adrlanopolem MONGOLSKIE PODBOJE 327. Bitwa nad rz. Kałka 390. Bitwa pod Legnicą Wojna Bułgarii z Eplrem Bitwa pod Szawlami NAJAZD SZWEDZKI NA Ruś 496. Bitwa nad rz. Newą Bitwa pod Ournkrut (Suchymi Krutami) „Nieszpory Sycylijskie" Bitwa morska w Zatoce Neapolitańskiej WOJNY FLANDRYJSKIE 168. Bitwa pod Courtrai (Kortrijk) 132. Bitwa pod Cassel Wojna domowa w Bizancjum Bitwa pod m. Posada Bitwa przy twierdzy Rosokastro WOJNA STULETNIA 170. Bitwa pod Crecy 627 16 V 1364 r. 25X1415 r. 12 X 1428-8 V 1429 r. 21 VI 1339 r. 1344/45 r. 1361 r. 19 XI11373 r. 14 VI11380 r. 8 IX 1380 r. 1383 r. 1384/85 R. 6 IV 1384 r. 14 VIII 1385 r. 9 VI11386 r. 9 IV 1388 r. 15 V11389 r. 1393 r. 1403 r. 1409-11 R. 15 VII 1410 r. 1418-27 r. 1 VI 1432 r. 564. 457. 431. Bitwa pod Sempach Bitwa pod Nafels Bitwa na Koso wy m Polu Zdobycie przez Turków Tyrnowa Powstanie w Bułgarii WOJNA POLSKO-KRZYŻACKA 259. Bitwa pod Grunwaldem 758. Powstanie Le Łoi w Wietnamie 622. Bitwa przy zamku San Romano 82. Powstanie chłopskie w Bobalna, w Siedmiogrodzie WALKI WYZWOLEŃCZE w ALBANII 14. Bitwa na równinie Albulena w Albanii 735. Bitwa pod Warną 344. Upadek Konstantynopola 365. Oblężenie twierdzy Kruja w Albanii NAJAZD TURECKI NA MOŁDAWIĘ 724. Bitwa pod Vaslul 609. Bitwa przy zatoce Salga, na Azorach 691. Bitwa morska przy w. Terceira na Azorach WOJNA ANGIELSKO-HISZPAŃSKA 27. Próba inwazji hiszpańskiej na Anglię i klęska niezwyciężonej armady 1588 r. 767. Bitwa morska przy w. Wight 3/4 VII11588 r. 124. Bitwa morska przy Calais 7/8 VII11588 r. WOJNA JAPOŃSKO-KOREAŃSKO-CHIŃSKA 1592-98 R. 269. Bitwa morska przy wyspach Han-San 6 VI11592 r. 144. Obrona m. Chinju nad rz. Chungsanrl 1593 r. 264. Obrona twierdzy Haengju (Hjandju) 12 IV 1593 r. WOJNA LIGI ANTYTURECKIEJ Z TURCJĄ 1594-96 R. 126. Bitwa w wąwozie Calugareni 23 VII11595 r. 243. Zdobycie twierdzy Giurgiu 30 X 1595 r. 712. Powstanie w Tyrnowie 1598 r. 599. Zjednoczenie ziem rumuńskich 1600 r. WOJNA POLSKO-SZWEDZKA 1600-10 R. 338. Bitwa pod Kircholmem (Salaspils) 27 IX 1605 r. POLSKA i SZWEDZKA INTERWENCJA w ROSJI 1610 R. 339. Bitwa pod Kłuszynem 4 VI11610 r. WOJNA TRZYDZIESTOLETNIA 1618-48 R. 75. Bitwa pod Białą Górą 8 XI 1620 r. 99. Bitwa pod Breitenfeld 17 IX 1631 r. WOJNA POLSKO-TURECKA 1620-21 R. 152. Bitwa pod Chocimiem 2 IX-9 X 1621 r. WOJNA o NIEPODLEGŁOŚĆ NIDERLANDÓW 1621-48 R. 98. Kapitulacja twierdzy Breda 15 V11625 r. 1437/38 r. 1443-60 R. 7 IX 1457 r. 10X1 1444 r. 29 V 1453 r. 1466/67 r. 1474/75 R. 10 11475 r. 1474-82 R. 29 VIII 474-15 V 1475 r. 5 l 1477 r. WOJNY WŁOSKIE 1491-1559 R. 100. Zdobycie Brescii przez Francuzów 5 I11512 r. 579. Bitwa pod Rawenną 11 IV 1512 r. 529. Bitwa pod Pawią 24 II 1525 r. WALKI NIEPODLEGŁOŚCIOWE w SZWAJCARII 1499 R. 263. Bitwa przy zamku Gutenberg 13 I11499 r. 49. Powstanie chłopskie w płn.-zach. Austrii 1525 r. 465. Bitwa pod Mohaczem 19 VII11526 r. 160. Bitwa pod Cocherel 54. Bitwa pod Azincourt 516. Oblężenie Orleanu 388. Bitwa pod Laupen 585. Walki Momcziła z Bizantyjczykami i Turkami w Rodopach 5. Zajęcie Adrianopola przez Turków 214. Oblężenie zamku Faria 578. Kapitulacja zamku Randon 373. Bitwa na Kulikowym Polu 559. Powstanie w Portugalii 637. 484. 354. 711. 113 . NAJAZD KASTYLIJSKI NA PORTUGALIĘ 47. Bitwa pod Atoleiros 18. Bitwa pod Aljubarrota WOJNA BURGUNDZKA 495. Oblężenie fortecy Neuss 485. Bitwa pod Nancy WOJNA POLSKO-MOŁDAWSKA 1530-38 R. 507. Bitwa pod Obertynem 22 VII11531 r. Bitwa morska w zatoce Prevezy 25 IX 1536 r. Bitwa morska pod Messyną 22 VI11537 r. OBRONA MALTY PRZED TURKAMI 1 8 V-8 IX 1565 R. 615. Zdobycie przez Turków zamku San Elmo na Malcie 23 V11565 r. WOJNA LIGI ŚWIĘTEJ z TURCJĄ 1570-73 R. 175. Zdobycie Cypru przez Turków 1571 r. 394. Bitwa morska pod Lepanto 7X1571 r. POWSTANIE CHŁOPSKIE w CHORWACJI 1573 R. 364. Bitwa w m. Krsko 5 I11573 r. 665. Bitwa pod Stubicą 9 I11573 r. WOJNA POLSKI z GDAŃSKIEM 1576/77 R. 769. Obrona forteczki Wisłoujście 13 VI-25 VII11577 r. 25 VI11581 r. 26 VI11582 r. 1587-1604 R. 628 629 WOJNA SIEDMIOLETNIA 1756-63 R. 597. Bitwa pod Rossbach 5 X11757 r. 416. Bitwa pod Luty nią (Leuthen) 5 XI11757 r. 461. Bitwa pod Minden 1 VII11759 r. 375. Bitwa pod Kunowicami (Kunersdorf) 12 VII11759 r. 215. Powstanie Diego Silanga na Filipinach 1762/63 r. WOJNA ROSYJSKO-TURECKA 1768-74 R. 135. Bitwa morska w zatoce C,esme 7 VI11770 r. 88. „Masakra" w Bostonie 5 II11770 r. 759. Powstanie Tajsonów w Wietnamie 1771 r. 591. Powstanie J. l. Pugaczowa w Rosji 1773 r. AMERYKAŃSKA WOJNA o NIEPODLEGŁOŚĆ 1775-82 R. 398. Potyczka pod Lexington i Concord 19 IV 1775 r. Oblężenie Bostonu 20 IV 1775-17 II11776 r. 89. 224. 121. 103. 752. 226. 706. 565. 222. 515. 67. 577. 238. 283. 634. 469. 225. Zdobycie Fortu Vincennes (Sackville) 219. Oblężenie Fortu Penobsct 562. Bitwa na Morzu Północnym 139. Oblężenie Charlestona 169. Bitwa pod Cowpens 19. Bitwa morska okrętów: „Alliance" - „Atalanta" i „Trepassy" 142. Bitwa morska w zatoce Chesapeake 773. Kapitulacja armii angielskiej pod Yorktown WOJNA ANGLII z FRANCJĄ, HISZPANIĄ i HOLANDIĄ 1778-83 R. 249. Bitwa morska przy zatoce Grand Cul de Sac, na w. St. Lucia 16 XI11778 r. 242. Oblężenie Gibraltaru 27 VI 1779-10 II11783 r. 29X11622 r. 1626 r. 1628 r. 1640-44 R. 26 V 1644 r. 19 IV 1648 i 19 111649 r. 1648-54 R. 28-30 VI 1651 r. 1655-60 R. 18X1-26 XI11655 r. 1662 r. 1672 r. 31. Bitwa pod Anjar w Libanie 50. Powstanie chłopskie w Górnej Austrii 383. Oblężenie twierdzy La Rochelle WOJNA WYZWOLEŃCZA PORTUGALII 476. Bitwa pod Montijo 262. Bitwa na wzgórzach Guararapes w Brazylii POWSTANIE UKRAIŃSKIE 68. Bitwa pod Beresteczkiem II WOJNA PÓŁNOCNA 181. Obrona Częstochowy 683. Odbicie Formozy (Tajwanu) przez Chińczyków 745. Powstanie Thókolego na Węgrzech WOJNA POLSKO-TURECKA 1672-76 R. 153. Bitwa pod Chocimiem 10/11 X11673 r. WOJNA FRANCJI z KOALICJĄ 1672-78 R. 127. Oblężenie Ćambrai WOJNA LIGI ŚWIĘTEJ z TURCJA 754. Odsiecz Wiednia 106. Oblężenie twierdzy Buda 713. Powstanie w Tyrnowie 182. Powstanie w Cziprowci, w Bułgarii 28. Rewolucja w Anglii WOJNA „PALATYNACKA" FRANCJI z LIGĄ AUGSBURSKĄ 378. Bitwa morska przy przylądku La Hoque 638. Powstanie Karpośa w Serbii WIELKA WOJNA PÓŁNOCNA 558. Bitwa pod Połtawą 266. Bitwa morska pod Hanko (Gangut) HISZPAŃSKA WOJNA SUKCESYJNA 81. Bitwa pod Blenheim (Hochstadt) 747. Powstanie Rakoczego na Węgrzech 133. Odbicie Cayenne przez Francuzów 18 XI11676 r. 28 111-17 IV 1677 r. 1683-99 R. 12 IX 1683 r. 18Vt-2IX1686r. 1686 r. 1688 r. 1688/89 r. 1688-97 R. 19-23 V 1692 r. 1689/90 r. 1700-21 R. 8 VI11709 r. 26/27 VII 1714 r. 1701-14 R. 13 VIII 1704 r. 1703-11 r. AUSTRIACKA WOJNA SUKCESYJNA 1740-48 R. 217. Bitwa pod Fontenoy, w Belgii 11 V 1745 r. WOJNA ANGIELSKO-FRANCUSKA W KANADZIE 1754-63 R. 511. Wyprawa gen. E. Braddocka w dolinę rz. Ohio 1755 r. 218. Zdobycie Fortu Duquesne 25 X11758 r. Zdobycie Fortu Ticonderoga 10 V 1775 r. Bitwa o wzgórze Bunker Hill 17 V11775 r. Bitwa pod Brooklynem, na Long Island 27 VII11776 r. Bitwa na White Plains 28X1776 r. Zdobycie Fortu Washington 16 X11776 r. Bitwa pod Trenton 26 XI11776 r. Bitwa pod Princeton 3 11777 r. Oblężenie Fortu Stanwix 2-22 VII11777 r. Bitwa pod Oriskany 5 VII11777 r. Bitwa pod Bennington 16 VII11777 r. Bitwa morska fregat „Ralaigh"-„Druid" 4 IX 1777 r. Bitwa pod Germantown 4X1777 r. Forsowanie rz. Hudson Kapitulacja armii angielskiej pod Saratogą Bitwa pod Monmouth 6-15X1777 r. 17 X 1777 r. 28 V11778 r. 25 I11779 r. 25V- 13VIII1779r. 23 IX 1779 r. 29 111-12 V 1780 r. 17 11781 r. 28 V 1781 r. 5 IX 1781 r. 19 X 1781 r. 630 631 681. Bitwa morska przy przylądku Św. Wincentego 16 11780 r. 319. Desant francuski na w. Jersey 6 l 1781 r. 102. Obrona Brimston Hill 11 1-17 I11782 r. 229. Bitwa morska w zatoce Frigate, na w. St. Christopher 25/26 11782 r. 395. Bitwa morska przy wyspach Les Saintes 12 IV 1782 r. 300. Wyprawa gen. J. Sullivana przeciwko Irokezom 1779 r. 535. Powstanie Indian w Peru pod wodzą Tupać Amaru II 1780/81 r. 503. Powstanie „comuneros" w Nowej Granadzie 1781 r. 536. Rebelia Indian w Peru pod wodza P. Villca Apaza 1781 r. 1784/85 r. 1787-92 R. 22 XI11790 r. 5 11789 r. 14 VI11789 r. 1791-1803 R. 18 XI 1803 r. 1792-97 R. 20 IX 1792 r. 8 X11796 r. 13 I11797 r. 1794 R. 4 IV 1794 r. 17 IV 1794 r. 20 VII11794 r. 1796/97 R. 15-17X11796 r. 14 11797 r. 1796-1802 R. 15 II11797 r. 3-10 IX 1798 r. 1798 r. 1798-99 R. 21 VII 1798 r. 1 VIII 1798 r. 650. Powstanie w Siedmiogrodzie WOJNA ROSYJSKO-TURECKA 307. Zdobycie twierdzy Izmatt 268. Zdobycie m. Thang Long (Hanoi) WIELKA REWOLUCJA FRANCUSKA1789-99 R. 522. Zdobycie Bastylii w Paryżu POWSTANIE MURZYNÓW NA SAN DOMINGO 727. Bitwa pod Vertleres WOJNA FRANCJI z I KOALICJĄ 723. Bitwa pod Valmy 30. Bitwa morska przy brzegach w. Anguilla 682. Bitwa morska przy przylądku Św.Wincentego 550. POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE w POLSCE 575. Bitwa pod Racławicami 736. Insurekcja w Warszawie 213. Bitwa pod Fallen Timbers KAMPANIA WŁOSKA BONAPARTEOO 38. Bitwa pod Arcole 584. Bitwa pod Rivoli WOJNA ANOIELSKO-HISZPAŃSKA 691. Odparcie ataku angielskiego na w. Teneryfe 605. Bitwa morska przy w. St. Georges Cay 297. Powstanie w Irlandii EGIPSKA WYPRAWA BONAPARTEGO 543. Bitwa pod Piramidami 1. Bitwa morska w zatoce Abukir WOJNA FRANCJI z II KOALICJĄ 1798-1802 R. 441. Bitwa pod Marengo 14 V11800 r. 648. Bitwa morska fregat „Sibylle" - „Chiffonne" 19 VII11801 r. WALKA z KORSARSTWEM NA MORZU ŚRÓDZIEMNYM 1801-05 R. 539. Zdobycie przez korsarzy fregaty USA „Philadelphia" 1803 r. WOJNY NAPOLEOŃSKIE DZIAŁANIA NA MORZACH 1803-15 R. 704. Bitwa morska pod Trafalgarem 21X1805 r. 250. Bitwa morska w zatoce Grand Port, na w. Mauritius 23 VII11810 r. 451. Zdobycie przez Anglików wyspy Mauritius 3 XI11810 r. WOJNA FRANCUSKO-AUSTRIACKO-ROSYJSKA 1805 R. 716. Kapitulacja twierdzy Ulm 20X1805 r. 48. Bitwa pod Austerlitz 2 XII 1805 r. WOJNA FRANCUSKO-PRUSKO-ROSYJSKA 1806/07 R. 316. Bitwa pod Jena 14X1806 r. 284. Bitwa pod Iławą Pruską (Preussisch Eylau) 8 I11807 r. 230. Bitwa pod Frydlandem 14 V11807 r. KAMPANIE NA PŁW. IBERYJSKIM 1807-13 R. 588. Bitwa pod Rolica 17 VII11808 r. 660. Zdobycie wąwozu Somosierra 30 X11808 r. 425. Kapitulacja Madrytu 4 XI11808 r. WOJNA FRANCUSKO-AUSTRIACKA 1809 R. 733. Bitwa pod Wagram 5/6 VI11809 r. 592. ROSYJSKA KAMPANIA NAPOLEONA 1812 R. 87. Bitwa pod Borodino 5-7 IX 1812 r. 357. l bitwa pod Krasnem 15 VII11812 r. 358. II bitwa pod Krasnem 15 X11812 r. KAMPANIA 1813 R. 1813 R. 409. Bitwa pod Lipskiem 16-19X1813 r. KAMPANIA 1814 R. 1814 R. 523. Obrona Paryża 30 II11814 r. 100 DNI NAPOLEONA 1815 R. 743. Bitwa pod Waterloo 18 VI 1815 r. 639. Powstanie w Serbii 1804-12 r. WOJNA ANGIELSKO-TURECKA 1807-09 R. 590. Bitwa pod Rosettą 21 II11807 r. 632 633 WOJNY WYZWOLEŃCZE w AMERYCE PŁD. 1809-26 R. 744. Pierwsza niepodległość Wenezueli 1810 r. 718. Powstanie w Urugwaju 1811 r. 621. Bitwa na rz. Parana przy San Nicolas 12 II11811 r. 385. Bitwa pod Las Piedras 18 V 1811 r. 620. Bitwa pod San Lorenzo 31 11813 r. 611. Bitwa pod Salta 20 I11813 r. 187. Bitwa pod Del Robię 10 VII11813 r. 37. Bitwa pod Araure 5 XI11813 r. 722. Obrona m. Valencił w Wenezueli 1813/14 r. 475. Bitwa morska przy Montevideo 16 V 1814 r. 573. Bitwa pod Racanqua 2X1814 r. 159. Bitwa pod Cochabamba 1X111815 r. 136. Bitwa pod Chacabuco 12 I11817 r. 450. Bitwa na wzgórzach Mata Siete 31 VI11817 r. 429. Bitwa nad rz. Małpo 5 IV 1818 r. 389. Walka fregat „Lautaro" - „Esmeralda" 443. Zdobycie fregaty „Maria Isabel" 94. Bitwa nad rz. Boyaca 721. Zdobycie Valdivil 206. Zdobycie fregaty „Esmeralda" 128. Bitwa pod Carabobo 86. Bitwa na równinie Bombona 541. Bitwa przy wulkanie Pichincha 438. Bitwa morska na Zalewie Maracaibo 568. Zdobycie fortecy Puerto Cabello 323. Bitwa w dolinie Junin 27 IV 28 X 7 VIII 3/4 II 5/6X1 24 VI 7 IV 24 V 24 III 8X1 6 VIII 9X11 1818 r. 1818 r. 1819 r. 1820 r. 1820 r. 1821 r. 1822 r. 1822 r. 1823 r. 1823 r. 1824 r. 1824 r. 1807 r. 1810/11 R. 28X1810 r. 1811 r. 1812-15 R. 2 V 1814 r. 15 V 1814 r. 1 IX 1814 r. 8 11815 r. 1817 r. 1818 R. 25 V 1818 r. 1821-29 R. 5 V 1821 r. 7 IX 1821 r. 52. Bitwa pod Ayacucho 380. Agresja angielska na La Piąte ANTYHISZPAŃSKIE POWSTANIE w MEKSYKU 247. Zdobycie zamku Granadttas w Meksyku 612. Powstanie w Salwadorze WOJNA USA z ANGLIĄ 251. Bitwa morska okrętów „Grand Turk" - „Hinchinbroke" 235. Bitwa morska „Gaspe" - „Diomede" 220. Zdobycie Fortu Penobsct 504. Bitwa o Nowy Orlean 534. Rewolta w Pernambuco AGRESJA USA NA HISZPAŃSKĄ FLORYDĘ 531. Zd obyć ie Pen saco II 252. GRECKA WOJNA WYZWOLEŃCZA 353. Obrona Koryntu 11. Bitwa nad rzeką Alamana 151. Masakra na wyspie Chios 1822 r. 204. Walka Suliotów z Turkami w Epirze 1822 r. 46. Zdobycie Akropolu w Atenach przez Greków 21 VI 1822 r. 333. Bitwa pod Karpenissi 20 VII11823 r. 614. Bitwa morska przy wyspie Samos 17 VII11824 r. 239. Bitwa morska przy zatoce Geronta 9 IX 1824 r. 435. Bitwa nad rz. Maniaki 1 V11825 r. 92. Wysadzenie fortu Botsaris 23 IV 1826 r. 462. Upadek twierdzy Missolunghi 23 IV 1826 r. 491. Bitwa morska pod Navarino 20X1827 r. 613. Wyzwolenie wyspy Samos 1821 i 1912 r. 470. Obrona Christopolis (Monrovii) 1822 r. 56. Obrona Bahii VI11822-2 VI11823 r. 694. Obrona Thaba Bossiu w Afryce Płd. 25 X11824 r. 538. Powstanie dekabrystów w Petersburgu 14 XI11825 r. 719. WOJNA BRAZYLII z ARGENTYNĄ i URUGWAJEM 1825-28 R. 582. Bitwa pod Rincon 24 IX 1825 r. 633. Bitwa pod Sarandi 12 X 1825 r. 626. Zdobycie fortu Santa Theresa 1 11826 r. WOJNA DOMOWA w HONDURASIE 1826-29 R. 387. Bitwa pod La Trinidad 11 X11827 r. ZATARG PERUWIAŃSKO-KOLUMBIJSKI 1828/29 R. 688. Bitwa na wzgórzu Tarqui 27 I11829 r. 63. Rewolucja w Belgii 1830 r. 524. Rewolucja lipcowa w Paryżu 27-29 VI11830 r. 551. POWSTANIE LISTOPADOWE w POLSCE 1830/31 R. 513. Bitwa w Olszynce Grochowskiej 25 I11831 r. 95. Powstanie „farraupilhas" w Brazylii 1834-45 r. 114. Powstanie w Bułgarii 1835 r. 96. Powstanie „cabanas" w Brazylii 1835-39 r. WOJNA DOMOWA w URUGWAJU 1836-38 R. 130. Bitwa pod Carpinteria 19 IX 1836 r. WOJNA CHILE z PERU i BOLIWIĄ 1837-39 R. 131. Bitwa morska przy porcie Casma 18 11839 r. 774. Bitwa pod Yungay 20 11839 r. WOJNA ARGENTYNY z URUGWAJEM i BRAZYLIĄ 1839-52 R. 472. Bitwa pod Monte Caseros 3 I11852 r. 287. Bitwa na równinie lngavi w Boliwii 18 X11841 r. 630. Powstanie w stanie Sao Paulo w Brazylii 1842 r. KONFLIKT FRANCUSKO-MAROKAŃSKI 1844 R. 303. Bitwa nad rz. Isly 14 VIII 1844 r. 634 635 POWSTANIE w DOMINIKANIE PRZECIWKO HAITAŃSKIM OKUPANTOM 1844 R. 627. Bitwa pod Santiago w Dominikanie 30 II11844 r. 702. Bitwa morska przy w. Tortuga 15 IV 1844 r. 326. Wyprawa płk. Stephena Wattsa Kearny do Kalifornii 1846 r. WOJNA USA z MEKSYKIEM 1847/48 R. 156. Zdobycie Churubusco 20 VII11847 r. 467. Zdobycie m. Molino del Rey 8 IX 1847 r. 138. Zdobycie zamku Chaputtepec 14 IX 1847 r. 1848/49 R. 12 11848 r. 8 II 1848 r. 22-25 I11848 r. 15-18 II11848 r. 18-22 II11848 r. 15 V 1848 r. 8 VII11848 r. 1848 r. 23 HM IV 1849 r. 1848/49 R. 30 IV 1848 r. 20-24 V 1848 r. 29 V 1848 r. 30 V 1848 r. 1848/49 R. 8 I11849 r. 5 II11849 r. 6 IV 1849 r. WŁOSKIE RISORGIMENTO XIX w. 602. Bitwa o Rzym 30 IV-2 VI11848 r. 671. Wyprawa Garibaldiego na Sycylie 1860 r. 454. Bitwa pod m. Mentana 3 X11867 r. AGRESJA HATTAŃSKA NA DOMINIKANĘ 384. Bitwa pod Las Carreras 1849 R. 21/22 IV 1849 r. 1851-64 r. 1853-56 R. 20 IX 1854 r. 17X1854-8 IX 1855 r. INTERWENCJA PAŃSTW ŚRODKOWOAMERYKAŃSKICH w NIKARAGUI 1856/57 R. 625. Bitwa pod Santa Rosa 20 II11856 r. 618. Bitwa pod San Jacinto 25 II11856 r. 208. WIOSNA LUDÓW w EUROPIE 519. Powstanie w Palermo 517. Powstanie w Padwie 525. Rewolucja lutowa w Paryżu 69. Rewolucja w Berlinie 452. Powstanie w Mediolanie 493. Powstanie w Neapolu 85. Powstanie w Bolonii 654. Powstanie słowackie 101. Powstanie w Brescii WOJNA WŁOSKO-AUSTRIACKA 528. Bitwa pod Pastrengo 728. Obrona Vicenzy 172. Obrona m. Curtatone 244. Bitwa pod Goito 748. POWSTANIE NA WĘGRZECH 545. Bitwa pod Piski 674. Bitwa pod Szolnok 302. Bitwa pod Isaszeg 145. Powstanie tajpingów w Chinach WOJNA KRYMSKA 20. Bitwa nad rz. Alma 642. Obrona Sewastopola 246. Oblężenie Granady 22X1-14 XII 1856 r. 22 HM V 1857 r. 1857/58 r. w Nika ragu i 583. Obl ęże nie m. Riva s 285. Powstanie sipajów w Indiach WOJNA WŁOSKO-FRANCUSKO- AUSTRIACKA 1859 R. 471. Bitwa pod Montebello 20 V 1859 r. 616. Bitwa pod San Fermo 26 V 1859 r. 520. Bitwa pod Palestro 30/31 V 1859 r. 427. Bitwa pod Magentą 4/5 V11859 r. 659. Bitwa pod Solferłno 24 V11859 r. 275. Powstanie w Hercegowinie 1861/62 r. AMERYKAŃSKA WOJNA SECESYJNA 1861-65 R. 223. Zdobycie Fortu Sumter 13 IV 1861 r. 108. l bitwa nad potokiem Buli Run 21 VI11861 r. 32. Bitwa nad rz. Antietam Creek 16/17 IX 1861 r. 455. Bitwa morska pancerników „Merrimack" - „Monitor" 9 II11862 r. 646. Bitwa pod Shiloh(Pittsburg-Landing) 4-7 IV 1862 r. 109. II bitwa nad potokiem Buli Run 29/30 VII11862 r. 240. Bitwa pod Gettysburgiem 1-3 VI11863 r. 140. Bitwa pod Chattanooga 23-25X11863 r. 768. Bitwy w rejonie Wilderness 4 V-12 V11864 r. 34. Kapitulacja armii konfederatów w Appomatox 9 IV 1865 r. INTERWENCJA FRANCUSKA w MEKSYKU 1861-67 R. 567. Bitwa pod Puebla 5 V 1862 r. 177. Uznanie niepodległości Czarnogóry 31 VII11862 r. 552. Powstanie styczniowe w Polsce 1863/64 r. WOJNA PERU, CHILE i EKWADORU z HISZPANIĄ 1863-71 R. 125. Bombardowanie twierdzy Callao w Peru 1866 r. WOJNA BRAZYLII, ARGENTYNY i URUGWAJU z PARAGWAJEM 1864-70 R. 581. Bitwa nad rz. Parana, przy ujściu rz. Riachuelo 11 V11865 r. 707. Bitwa pod Tuintl 24 V 1866 r. WOJNA PRUSKO-WŁOSKO- AUSTRIACKA 1866 R. 604. Bitwa pod Sadową 3 VI11866 r. 74. Bitwa pod Bezzecca 12 VI11866 r. 362. POWSTANIE NA KRECIE 1866-69 R. 41. Obrona klasztoru Arkadia na Krecie 21 X11866 r. DZIAŁANIA PARTYZANCKIE w BUŁGARII 1867 R. 122. Bitwa na szczycie góry Buzłudża 1867 r. 298. Powstanie w Irlandii 1867 r. 453. Zwycięstwo republikanów w Meksyku 1867 r. 636 637 I WOJNA INDIAŃSKA 1867/68 R. 221. Bitwa przy Forcie Phil Kearny 2 VIII 1867 r. 366. POWSTANIE NA KUBIE 1868-78 R. 386. Powstanie w prow. Las Villas na Kubie 1868-78 r. 1868-1917 R. 30 VII-5 VIII 1868 r. 19X1896 r. 2 II 1895 r. 24 II11917 r. 1870-71 R. 3X11870-18111871 r. 23 l 1871 r. 18 Ul-28 V 1871 r. 1873-76 r. 1875 r. WALKI WYZWOLEŃCZE w MOZAMBIKU 448. Bitwa pod Massangano 480. Bitwa przy m. Mujenga 446. Bitwa pod Marracuene 481. Atak na Mungari WOJNA FRANCUSKO-NIEMIECKA 62. Obrona Belfortu 190. Bitwa pod Dijon 526. 276. 90. Komuna Paryska Wojna z karlistami w Hiszpanii 1876 R. Powstanie w Bośni i Hercegowinie 8 V (26 IV) 1876 r. 1876 r. 1876 R. 26 VII 1876 r. 115. POWSTANIE KWIETNIOWE w BUŁGARII 780. Obrona pozycji powstańczej w m. Źli Dol 580. Powstanie w Razlovcu, w Macedonii WOJNA SERBII i CZARNOGÓRY z TURCJĄ 732. Bitwa pod Vući Dol WOJNA ROSYJSKO-TURECKA 1877/78 R. 196. Forsowanie Dunaju przez wojska rosyjskie 1877 r. 116. Oswobodzenie Bułgarii 1877 r. 753. Ostrzeliwanie Widynla 28 IV-27 V11877 r. 547. Oblężenie Plewny 20 Vll-10 XI11877 r. 673. Obrona wąwozu Szipka 21-27 VII11877 r. 258. Szturm Redut Griwickich 7-12 IX 1877 r. 205. Bitwa przy Erzerum, przy forcie Azizie 9 X11877 r. 574. Zdobycie m. Pachowa 21 X11877 r. 544. Zdobycie przez Serbów m. Pirot 28 XI11877 r. 657. Bitwa o wieś Smirdan 24 11878 r. 360. Powstanie w m. Kresna, w Macedonii 17 (5) X 1878 r. AGRESJA ANGIELSKA NA PAŃSTWO ZULUSÓW 1879 R. 301. Bitwa pod Isandlwana (Isandula) 22 11879 r. 589. Bitwa pod Rorke's Drift 23 l 1879 r. 717. Bitwa pod Ulundi 24 VI11879 r. WOJNA CHILE z PERU i BOLIWIA 1879-83 R. 700. Bitwa pod Topater 23 II11879 r. 290. Bitwa morska przy porcie lquique 21 V 1879 r. 570. Bitwa morska przy Punta Gruesa 22 V 1879 r. 23. Bitwa morska przy przylądku Angamos 8X1879 r. 686. Bitwa przy oazie Tarapaca 27 X11879 r. 40. Bitwa pod Arlca 5-7 VI 1880 r. 537. Działania partyzanckie w górach Peru 1881-83 r. 26/27 V11881 r. 9/10 VI11882 r. 27 I11881 r. 17- 22 IV 1881 r. 1881-99 R. 617. Potyczka pod wsią Sangra 164. Bitwa pod Concepcion 430. Bitwa na górze Majuba w Afryce Płd. 566. Bitwa o Prizren POWSTANIE MAHDYSTÓW w SUDANIE 506. Zwycięstwo mahdystów pod El Obeid, w Sudanie 5 X11883 r. 200. Powstanie Arabiego Paszy w Egipcie 1882 r. 696. Powstanie chłopskie w Timok, w Serbii 1883 r. 329. Rebelia w płn.-zach. Kanadzie 1885 r. 183. Podbój Dahomeju przez Francuzów 1892 r. 347. Powstanie chłopskie w Korei 1893-95 r. WOJNA DOMOWA w BRAZYLII 1893-95 R. 379. Oblężenie m. Łapa 15 I-9 I11894 r. WOJNA WLOSKO-ETIOPSKA 1895/96 R. 7. Bitwa pod Aduą 1 II11896 r. ANTYHISZPANSKIE POWSTANIE NA KUBIE 1895-98 R. 532. Bitwa pod Peralejo 13 VI11895 r. 44. Potyczka pod Arroyo Blanco 2X1895 r 433. Bitwa nad rz. Mai Tiempo 15X111895 r. 163. Bitwa pod Coliseo 23 XI11895 r. WOJNA AMERYKAŃSKO-HISZPAŃSKA 1898 R. 436. Bitwa morska w Zatoce Manilskiej 1 V 1898 r. 619. Zdobycie wzgórza San Juan pod Santiago na Kubie 1 VI11898 r. POWSTANIE ANTYAMERYKAŃSKIE NA FILIPINACH 1899-1901 R. 73. Obrona wąwozu Bessang na w. Luzon 2 XI11899 r. 9. WOJNA ANGIELSKO-BURSKA W PŁD. AFRYCE 1899-1902 R. 15 XII 1899 r. 1899-1902 r. 1902 R. 162. Bitwa pod Colenso 341. Wojna domowa w Kolumbii WOJNA DOMOWA NA HAITI Zniszczenie torpedowca 171. „Crete-a-Pierrot" 6 IX 1902 r. 418. Powstanie ilindeńskie w Macedonii 1903 r. 703. Powstanie preobrażeńskie w Tracji 1903 r. 158. Zdobycie m. Ciudad Bolivar 20 VI11903 r. WOJNA ROSYJSKO-JAPOŃSKA 1904/05 R. 173. Bitwa morska pod Cuszimą 27/28 V 1905 r. 695. Powstanie w Therison, na Krecie 14 VI11905 r. 593. REWOLUCJA w ROSJI 1905-07 R. 561. Bunt na pancerniku „Kniaż Potiomkin" 1905 r. 478. Rewolucja w Moskwie 22-31 XI11905 r. 639 638 1905-07 r. 1907 r. 1910 r. 1910-17 R. 2 IV 1914 r. 23 V11914 r. 10 X11914 r. 1911 r. 1911/12 R. 3-8X1911 r. 1911-3 III 1912 r. 5 VIII 1912 r. 15-18 VII11912 r. 1912-14 R. 23 III 1913 r. 553. Rewolucja w Królestwie Polskim 600. Bunt chłopów w Rumunii 355. Powstanie w Kosowie WOJNA DOMOWA w MEKSYKU 701. Zdobycie m. Torreon 775. Zdobycie m. Zacatecas 776. Zdobycie m. Zacatecas 772. Powstanie w Wuczangu, w Chinach 771. WOJNA WŁOSKO-TURECKA 697. Zdobycie Tobruku przez Włochów 188. Obrona Derny 4 XI 782. Zdobycie Zuary 586. Za]ęcie oaz: Roghdalin, Menshia i Gamil 401. WOJNA PARTYZANCKA w Lmu 45. Bitwa w rejonie El Asaba, w Libii 647. Bitwa przy forcie Shoghab, wCyrenajce 3 VI11913 r. 428. Bitwa pod Mahruka (Maharuga) 24 XI11913 r. 237. Bitwa przy m. Gedabia (Agedabia) 16 IV 1914 r. 58. I WOJNA BAŁKAŃSKA 8 X 1912-30 V 1913 R. 419. Wyzwolenie Macedonii 1912 r. 310. Zdobycie przez Greków Janiny 6 II11913 r. 253. Odzyskanie Krety, Epiru i Płd. Macedonii 1913 R. 23 VII 1913 r. 1914 R. 20 IV 1914 r. 1914-18 R. 7 VIII 1914 r. przez Grecję 1913 r. II WOJNA BAŁKAŃSKA 6. Odbicie Adrianopola przez Turków INTERWENCJA USA w MEKSYKU 725. Obrona Vera Cruz 678. I WOJNA ŚWIATOWA 554. Legiony Polskie w l wojnie światowej 408. Zdobycie twierdzy Liege 685. Bitwa pod Tannenbergiem 21-29 VIII 1914 5-9 IX 1914 r. 9 XI 1914 r. 8 XII 1914 r. 1915 f. 1915 r. (Stębarkiem) 444. Bitwa nad rz. Marną 203. Bitwa morska „Emden" - „Sydney" 211. Bitwa morska przy Falklandach 35. Bunt Arabów na Płw. Arabskim 420. Zajęcie Macedonii przez Bułgarów 667. Turecka ekspedycja na Kanał Sueski 1915 r. 185. Bitwa o Dardanele 19 11-19 II11915 r. 232. Bitwa o płw. Gallipoli 25 IV 1915-8 11916 r. 411. Odbicie przez Francuzów wzgórza Loretto 9 V 1915 r. 43. Bitwa pod Arras 9 V-24 VI 1915 r. 587. Szarża pod Rokitną 13 VI 1915 r. 725. Bitwa pod Verdun 21 11-18X11 1916 r. 779. Bitwa pod Zborowem 2 VII 1917 r. 359. Bitwa pod Krechowcami 24 VI1 1917 r. 439. Bitwa pod Marasesti 6-10 VII1 1917 r. 540. Walki nad rz. Piawą, we Włoszech 1918 r. 731. Walki w rejonie Vouziers, Terron, Chestres i Vandy we Francji 1918 r. 490. Walki pod Narwą i Pskowem 23-25 I1 191 8 r. 55. Bitwa pod Bachmaczem 10-13 II1 1918 r. 325. Obrona pozycji w masywie Kajmakćalan 15 IX 1918 r. 421 . Przełamanie frontu macedońskiego 15 IX 1918 r. 191. Walki o pozycje na Doss'Alto, w Alpach 21 IX 1918 r. 729. Bitwa pod Vittorio Veneto 24-30X1918 r. 709. Kapitulacja Turcji 30 X 1918 r. 777. Zawieszenie broni na froncie zachodnim 11 X1 1918 r. 402. ANTYWŁOSKIE POWSTANIE w LIBII 1914-18 R. 635. Zdobycie przez arabskich powstańców oazy Sebha 27 X1 1914 r. 233. Bitwa przy oazie Gardabia 29 IV 1915 r. 456. Bitwa o oazę El Meshiashta 9 IX 1917 r. 708. Powstanie Ormian w Turcji 1915 r. 299. Powstanie w Irlandii 1916 r. INTERWENCJA ZBROJNA USA w DOMINIKANIE 1916-24 R. 59. Potyczka pod Barranquita 3 VI1 1916 r. 594. REWOLUCJA PAŹDZIERNIKOWA w ROSJI 1917 R. 542. Szturm Pałacu Zimowego w Piotrogrodzie 7-8 X1 1917 r. 117. Powstanie żołnierskie w Bułgarii 1918 r. 216. Zajęcie Fiume (Rijeki) przez Włochów 1918 r. 749. Rewolucja na Węgrzech 191 8/1 9 r. 757. Powstanie wielkopolskie 191 8/1 9 r. 595. WOJNA DOMOWA i WALKA z OBCĄ INTERWENCJĄ w ROSJI 1918-20 R. 533. Forsowanie Perekopu 8 XI 1920 r. 107. Zajęcie Budapesztu przez adm. M. Horthyego 1919 r. 348. Powstanie antyjapońskie w Korei 1919 r. 376. Oswobodzenie Kurlandii 1919 r. 432. Powstanie na Malcie 7 VI 1919 r. 675. l powstanie śląskie 17-24 VII11919 r. 555. WOJNA POLSKO-RADZDECKA 1919-20 R. 337. Wyprawa kijowska 26 IV-21 IX 1920 r. 736. Bitwa warszawska 12-16 VIII 1920 r. 497. Bitwa nad Niemnem 20-29 IX 1920 r. 641 640 1919-22 R. 7-10 11921 r. 30 111-1 IV 1921 r. 23VIII-13IX1921 r. 26-31 VIII 1922 r. WOJNA ORECKO-TURECKA 288. Pierwsza bitwa pod lnónu 289. Druga bitwa pod lnónu 607. Bitwa nad rz. Sakarya 195. Bitwa przy stacji Dumlupunar 308. Zdobycie Izmiru (Smyrny) przez Turków9 IX 1922 r. 403. PACYFIKACJA LIBII 1919-26 R. 649. Zdobycie przez Włochów m. Sidi Sajeh 4 V 1922 r. 231. Zdobycie przez Włochów oazy Funduk Al-Shibani 17 XI11922 r. 1920 r. 1920 r. 1920 r. 1920 r. 1921 r. 2V-7VI11921 r. 11/12 VI 4 IV 19-25 VIII 1922 r. 1923 r. 1923 r. 1927-37 R. 291. Powstanie anty angielskie w Iraku 730. Walki o Walone (Vlore) w Albanii 318. Rozruchy w Jerozolimie 676. II powstanie śląskie 468. Rewolucja w Mongolii 677. III powstanie śląskie 184. Zajęcie rosyjskiego Dalekiego Wschodu przez Armie Czerwoną VI 118. Przewrót w Bułgarii 119. Powstanie wrześniowe w Bułgarii II WOJNA REWOLUCYJNA W CHINACH 486. Powstanie w Nanczangu, w Chinach 1 VII11927 r. 146. „Wielki Marsz" Chińskiej Armii Czerwonej 1934/35 r. 415. Zdobycie m. Luthing 29 V 1935 r. 403. POWSTANIE PRZECIWKO WŁOCHOM w LIBII 1928-31 R. 79. Zdobycie przez Włochów Bir Tagreft 25 I11928 r. 241. Potyczka przy oazie Ghira 28 VII11929 r. 292. Powstanie antybrytyjskie w Iraku 1931 r. 434. Agresja japońska w Mandżurii 1931 r. 97. Powstanie „konstytucjonalistów" w Brazylii 1932 r. 248. Wojna boliwijsko-paragwajska o Grań Chaco 1932-35 r. 349. ANTYJAPOŃSKA PARTYZANTKA w KOREI 1932-45 R. 661. Obrona Sowangchun 17 IV-27 V 1933 r. 83. Zajęcie m. Bochumbo przez partyzantów 1937 r. 482. Walki w prow. Musan, w Korei 1939 r. 689. Potyczka nad rz. Tashaho 24 VII11939 r. 458. Powstanie w m. Meszhed w Iranie 1935 r. 277. WOJNA DOMOWA w HISZPANII 1936-39 R. 278. Brygady międzynarodowe w wojnie hiszpańskiej 1936-39 r. 556. Polacy w hiszpańskiej wojnie domowej 1936-39 r. 631. Rebelia w Saragossie 18 VI11936 r. 698. Obrona Alkazaru w Toledo 20 VII-28 IX 1936 r. 426. Obrona Madrytu 8 X11936-28 II11939 r. 77. Zdobycie Bilbao 20 V11937 r. 104. Ofensywa na Brunete, w Hiszpanii 5-27 VI11937 r. 199. Bitwa nad rz. Ebro, w Hiszpanii 25 VIM6 X11938 r. 335. Zdobycie Katalonii 23 XI11938-9 I11939 r. 147. Wojna chińsko-japońska 1937-45 r. 1939 R. 2 Vll-31 VIII 1939 r. 1939-45 R. 1939^t5 R. 1939-45 R. 1 IX 1939 r. 1 IX 1939 r. 1-3 IX 1939 r. 1-7 IX 1939 r. 2-5 IX 1939 r. 8-10 IX 1939 r. 8-28 IX 1939 r. 1939 r. 8IX-2X1939r. 9-20 IX 1939 r. 10-29 IX 1939 r. 13-19 IX 1939 r. 15/16 IX 1939 r. 17 IX 1939 r. JAPOŃSKA AGRESJA NA MONGOLIĘ 137. Bitwa nad rz. Chałchyn-goł II WOJNA ŚWIATOWA 679. II WOJNA ŚWIATOWA W EUROPIE I AFRYCE 680. II WOJNA ŚWIATOWA W AZJI i NA OCEANIE SPOKOJNYM 236. Obrona gmachu Poczty Polskiej w Gdańsku 466. Bitwa pod wsią Mokra 463. Bitwa pod Mławą 745. Obrona Westerplatte 320. Bitwa pod Jordanowem 770. Obrona pozycji „Wizna" 738. Obrona Warszawy 739. Obrona przeciwlotnicza Warszawy 273. Obrona płw. Hel 123. Bitwa nad Bzurą 464. Obrona twierdzy Modlin 336. Obrona Kępy Oksywskiej 512. Bitwa pod Oleszycami 557. Inwazja radziecka na Polskę 699. Bitwa pod Tomaszowem Lubelskim 17-20 IX 1939 r. 417. Obrona Lwowa 18-22 IX 1939 r. 340. Bitwa pod Kockiem 2-5X1939 r. 381. Bitwa morska przy ujściu rz. La Pląta 13 XI11939 r. 197. 254. 280. 405. 756. 489. 274. Ewakuacja wojsk alianckich z Dunkierki 1940 r. Agresja włoska na Grecję 1940 r. Agresja niemiecka na Holandię 1940 r. Walki wyzwoleńcze w Libii 1940 r. Bitwa powietrzna o Wielką Brytanię 1940 r. Bitwa o Narvik 27 V-9 V11940 r. Zatopienie greckiego krążownika „Helle" 15 VII11940 r. 72. Odbicie Besarabii przez Rumunów 1941 r. 91. Powstanie w Bośni i Hercegowinie 1941 r. 155. Powstanie w Chorwacji 1941 r. 178. Powstanie w Czarnogórze 1941 r. 422. Zajęcie Macedonii i Tracji przez Bułgarię 1941 r. 423. Powstanie w Macedonii 1941 r. 640. Powstanie w Serbii 1941 r. 643 642 1941 r. 1941-45 r. 1 II11941 27 II11941 20- 28 V1941 22-27 VI 1941 22VI-20VII1941 15 Vlll-16 X 1941 1 X-5 XII 1941 8X1941-18 l 1943 30X1941-4 VII 1942 7X111941 1941-44 2 I-9 IV 1942 . 15111942 . 656. 781. 371. 321. 363. 400. 105. 508. 479. 391. 643. 530. 322. 61. 651. 606. 166. 345. 78. 407. 60. 662. 12. 261. 245. 460. 392. 494. 658. 442. 740. 669. 377. 22. 76. 393. 687. 715. 13. 64. 120. 255. 424. 601 . 655 . 690 . 499. 509. 644. 234. 473. 193. 500. 501. 311. 514. 477. 207. 741. 210. 666. 227. 526. 652. 42. 194. 653. 179. 414. 65. 397. 459. 664. 60. 548. 21. 39. 228. 281. 305. 350. 502. 505. 50. 742. 27 II11942 r. 9IV- 6V1942r. 7/8 V 1942 r. 27 V-10 V11942 r. 10 VI 1942 . 7 VIII 1942-8 II 1943 . 12 IX 1942-2 II 1943 . _....... 23X-3XI1942 . Bitwa morska przy w. Guadalcanal 13-15 X11942 . Zniszczenie mostu na rz. Gorgopotamos w Grecji 25 X11942 Walki o zatokę Milne na Nowej Gwinei 1942/43 Przełamanie blokady Leningradu 18 11943 3-7 II11943 r. 8-13 II11943 r. 20-27 II11943 r. 19 IV-16 V 1943 r. 21 V-16 V11943 r. 5VII-23 VIII 1943 r. 2 VIII 1943 r. 26 IX 1943- 28 VII 1944 r. 12/13X1943 r. 20-23 XI 1943 r. 1943/44 r. 1944 r. 1944 r. 1944 r. 1944 r. 1944 r. 1944 r. Powstanie w Słowenii Wojna ojczyźniana ZSRR Zdobycie oaz Kufra Zamach stanu w Jugosławii Bitwa o Kretę Obrona Libawy Obrona twierdzy Brześć Obrona Odessy Obrona Moskwy Obrona Leningradu Obrona Sewastopola Atak na Pearl Harbour Narodowe powstanie w Jugosławii Obrona płw. Bataan Upadek Singapuru Operacja „Rydwan" - desant na port w St. Nazaire Obrona twierdzy Corregidor Bitwa na Morzu Koralowym Obrona Bir Hakeim Masakra we wsi Lidice w Czechosłowacji Walki na w. Guadalcanal Bitwa o Stalingrad Bitwa pod El Alamein Bitwa nad rz. Neretwą Bitwa pod wsią Sokołowo Bitwa na linii Mareth Powstanie w getcie warszawskim Bitwa nad rz. Sutjeska, w Hercegowinie Bitwa pod Kurskiem Zatopienie ścigacza „PT109" przez niszczyciel „Amagiri" Oswobodzenie Białorusi Bitwa pod Lenino Bitwa o atol Tarawa Oswobodzenie Ukrainy Oswobodzenie Albanii Wyzwolenie Belgii Powstanie w Bułgarii Wyzwolenie Grecji Wyzwolenie Macedonii Oswobodzenie Rumunii 25/26 V 1944 r. 6 V11944 r. 6 V11944 r. 9-25 V11944 r. 10 VI 1944 r. 10-20 V11944 r. 26VII- 24XI1944r. 1 VIII-2X1944r. 8-21 VII11944 r. 9-15 VII11944 r. 15 VIII 1944 r. 25 VII11944 r. 16 IX-9 XI 1944 r. 17-26 IX 1944 r. 8 IX-30X 1944 r. 13 X11944 r. Słowackie powstanie narodowe 1944 . Bitwa pod Tenda e Oypit 2111944. Wyzwolenie Nikołajewa 28 1111944 . Wyzwolenie Odessy 10 IV 1944 . Oswobodzenie Sewastopola 9 V 1944 . Bitwa Francuskiego Korpusu Ekspedy cyjnego nad rz. Garigliano 11-15 V 1944 . Bitwa pod Monte Cassino 11-17 V 1944. Niemiecki atak na m. Drvar w Jugosławii Desant lotniczy w Normandii Inwazja w Normandii Bitwa w Lasach Janowskich i w Puszczy Solskiej Masakra w Oradour- sur-Glane Walki na płaskowyżu Mont Mouchet Zajęcie Estonii przez Armię Czerwoną Powstanie warszawskie Bitwa pod Falaise Bitwa pod Studziankami Inwazja wojsk sprzymierzonych w płd. Francji Wyzwolenie Paryża Bitwa o ujście rz. Skaldy Bitwa pod Arnhem Bitwa o Przełęcz Dukielską Wyzwolenie m. Skopje Oswobodzenie Czechosłowacji 20 IX 1944-11 V 1945 r. Wyzwolenie Luksemburga 10 X 1944 r. Oswobodzenie Belgradu 20X1944 r. Bitwa o w. Leyte na Filipinach 20 X-26 XI11944 r. Zdobycie Metzu 22 X11944 r. Wyzwolenie Strasburga 28 X11944 r. Obrona m. Bastogne 17-26 XI11944 r. Wyzwolenie Podgoricy (Titogradu) 18 XI11944 r. Wyzwolenie Alzacji i Lotaryngii 1944/45 r. Bitwa w Ardenach 1944/45 r. Oswobodzenie Francji 1944/45 r. Wyzwolenie Holandii 1945 r. Wyzwolenie Istrii i wybrzeży Słowenii 1945 r. Oswobodzenie Płn. Korei 1945 r. Wyzwolenie Norwegii 1945 r. Walki 2. Armii WP nad Nysą Łużycką 1945 r. Oswobodzenie Węgier 1945 r. Wyzwolenie Warszawy 17 11945 r. 644 645 356. Wyzwolenie Krakowa 19 11945 r. 474. Zdobycie Monte Castello we Włoszech 25 I11945 r. 167. Zdobycie twierdzy Corregidor 27 I11945 r. 306. Zdobycie wyspy Iwo Jima 16 II11945 r. 632. Wyzwolenie Sarajewa 6 IV 1945 r. 755. Bitwa o Wiedeń 13 IV 1945 r. 510. Forsowanie Odry przez 1. Armie WP 16 IV 1945 r. 636. Bitwa na Wzgórzach Seelowskich, na wsch. od Berlina 16/17 IV 1945 r. 70. Zdobycie Berlina 2 V 1945 r. 563. Powstanie w Pradze 5-8 V1945 r. 413. Wyzwolenie Lubiany 9 V 1945 r. 778. Wyzwolenie Zagrzebia 9 V 1945 r. 270. Zdobycie Harbina 20 VII11945 r. 312. Kapitulacja Japonii 2 IX 1945 r. 16. Powstanie w Algierii 8 V 1945 r. 1945-49 R. 29 X-7 X11945 r. 286. INDONEZYJSKA WOJNA WYZWOLEŃCZA 668. Obrona Surabai 1945-54 R. 1945 r. 19 XI11946 r. 8 V 1954 r. 1946 r. WIETNAMSKA WOJNA WYZWOLEŃCZA 760. Rewolucja sierpniowa w Wietnamie 761. Interwencja francuska w Wietnamie 189. Zdobycie Dien Bien Phu 53. Likwidacja autonomii Azerbejdżanu i Płn. Kurdystanu III WOJNA REWOLUCYJNA W CHINACH 1946-49 R. 282. Bitwa nad rz. Huaj-Ho 7X11948-10 11949 r. 148. Zajęcie płn. Chin przez Chińską Armię Ludowa. 1948/49 r. 149. Opanowanie przez wojska komunistyczne płd.-zach. Chin 1949 r. 267. Zajęcie Hankou, Hanjang i Wuczang przez komunistów 1949 r. 487. Zajęcie Nankinu i Szanghaju przez komunistów 1949 r. 331. Zajęcie Kantonu przez komunistów 14X1949 r. 256. 684. Wojna domowa w Grecji 1946-49 r. Powstanie na Tajwanie 1947 r. REWOLTA w KOSTARYCE 1948 R. 569. Zdobycie m. Puerto Limon 11 IV 1948 r. 202. Bitwa pod El Tejar-Cartago 12 IV 1948 r. 521. WOJNA ARABSKO-ŻYDOWSKA W PALESTYNIE 1948/49 R. 1949-63 R. 15 11962 r. 186. Masakra w wiosce Deir Jassin w Palestynie 1948 r. 84. Powstanie w Boliwii 1949 r. ZATARG EMDONEZYJSKO-HOLENDERSKI 36. Bitwa na Morzu Arafura 351. WOJNA KOREAŃSKA 1950-53 R. 150. „Ochotnicy" chińscy w wojnie koreańskiej 1950-53 r. 641. WalkaoSeul 16-28 IX 1950 r. 488. Walki w górach Napal, w Korei 1-6 X 1950 r. 714. Obrona wzgórza 1211 X/X11951 r. 71. Rewolta w Berlinie 16/17 V11953 r. 628. Atak na koszary Moncada w Santiago de Cuba 26 VI11953 r. 445. Powstanie w Maroku 1953-55 r. 17. Walka o niepodległość Algierii 1954-62 r. 572. Ostrzeliwanie wysp Ouemoy i Matsu 1954-78 r. 751. Powstanie na Węgrzech 23 X-9 XI 1956 r. 201. Agresja brytyjsko-francusko-izraelska na Egipt 1956 r. 368. WOJNA DOMOWA NA KUBIE 1956-59 R. 449. Atak powstańców na koszary Gon- couria w Matanzas 29 IV 1956 r. 367. Desant powstańców na Kubie 2 XI11956 r. 382. Potyczka nad rz. La Pląta, na Kubie 17 11957 r. 272. Atak na pałac prezydenta w Hawanie 13 II11957 r. 720. Bitwa pod Uvero 27/28 II11957 r. 157. Powstanie w Cienfuegos na Kubie 5 IX 1957 r. 369. Walki na Kubie 1958 r. 623. Zdobycie m. Santa Clara 1 11959 r. 629. Zdobycie m. Santiago de Cuba 1 11959 r. WOJNA WIETNAMSKA 1957-75 R. 33. Bitwa przy wsi Ap Bać 2 11963 r. 129. Zatopienie transportowca USA „Card" 2 V 1964 r. 165. Obrona wyspy Con Co 1964-72 r. 762. Wojna w Płd. Wietnamie 1965 r. 763. Wojna w Płd. Wietnamie 1966 r. 764. Wojna w Płd. Wietnamie 1967 r. 765. Ofensywa „Tet" w Płd. Wietnamie 1968 r. 571. Odbicie m. Ouang Tri 12 IX 1972 r. 766. Opanowanie Wietnamu Płd. przez wojska DRW 1975 r. 352. Rewolucja w Korei Płd. 1960 r. 370. Inwazja Kuby 17 IV 1961 r. 29. WOJNA O NIEPODLEGŁOŚĆ I WOJNA DOMOWA w ANGOLI 1961-89 R. 412. Powstanie w Luandzie 4 I11961 r. 314. Rewolucja wrześniowa w Jemenie Płn. 1962 r. 315. Wojna domowa w Jemenie Płn. 1962-69 r. 293. ZAMACH STANU w IRAKU 1963 R. 324. Bitwa w m. AI-Kadissija 20 XI 1963 r. 646 647 Indeks osób 374. Powstanie w m. Kum, w Iranie 1963 r. 576. Powstanie w górach Radfan, w protektoracie Adenu 1963 r. 498. Rewolucja w Nikaragui 1967-79 r. 332. Atak izraelski na m. Karame 21/22 II11968 r. 180. Inwazja Czechosłowacji przez wojska Układu Warszawskiego 21 VII11968 r. 2. Nalot na zakłady metalowe w Abu Zabaal w Egipcie 12 I11970 r. WOJNA INDYJSKO-PAKISTAŃSKA 1971 R. 518. Secesja Pakistanu Wschodniego 1971 r. 143. Zamach stanu w Chile 11 IX 1973 r. 309. Wojna izraelsko-arabska „Jom Kippur" 6 X-11 X11973 r. 176. Agresja turecka na Cypr 20 VI11974 r. 66. Agresja najemników na Benin 16 11977 r. 296. Rewolucja w Iranie 1978/79 r. 8. Wojna domowa i interwencja radziecka w Afganistanie 328. Oswobodzenie Kambodży 294. WOJNA IRACKO-IRANSKA 154. Oswobodzenie m. Choramszar 710. Bitwa nad rz. Tygrys 295. Zniszczenie irackiego centrum atomowego A'ahmes, król Egiptu - 51. Abaroya, Eduardo, płk - 700. Abd el-Kader, emir Algierii -303. Abd el-Krim, wódz Rifenów -445. Abd er-Rahman, Sidi Muley, ks. marokański - 303. Abd er-Rahman Pasza - 106. Abdullah Pasza - 58., 420. Abe, Hiroaki, adm. — 261. Abercromby, James, gen. - 250., 451. Abercromby, Ralph, gen. - 249. Abu Bekr, kalif - 174. Abraham, Roman, gen. - 123. Abu Abdullah zw. Boabdil, emir Grenady - 257. Achemenes, wódz perski - 608. Acosta, Juan Alejandro, adm. - 701. Acosta y Albear, Francisco, płk - 386. Adam, Charles, kpt. mar. - 648. Agrypa (Marcus Vipsanius Agrippa), wódz rzymski — 10. Aguinaldo, J osę, prezydent Filipin - 73. Aguirre, Elias, kpt. mar. - 23. Ahmed, imam Jemenu - 314. Ahmed el-Mraied, szejk - 649. Ahmed Szerif, szejk - 237., 402. Aidas Mehmet Pasza, wódz turecki - 307. Aimone, ks. Aosty, kpt. -79, Alahmar, emir Grenady -317., 645. Alam, Assadollah, premier Iranu - 374. Alapić, Gaspar, wiceban Chorwacji - 665. Albertoni, Matteo Frances-co, gen. - 7. Albrecht Achilles, margrabia Brandenburgii - 495. Albret, Charles d', konetabl -54. Albuquerque, Matias de -474. Albuquerque, Mousinho de, ks. - 480. Aleksander III, król Macedonii - 141., 304. Aleksander Jarosławowicz Newski, ks. W. Nowogrodu - 496. Aleksander I, car Rosji -48., 316. Aleksy Apokaukos, wódz bizantyjski - 585. Aleksy Branas, wódz bizantyjski - 111. Aleksy III Angelos, cesarz Bizancjum - 343. Aleksy IV Angelos, cesarz Bizancjum - 343. Aleksy V Murzuflos, cesarz Bizancjum - 343. Alexis, Pierre Nord, gen., prezydent Haiti - 171. Alfons I Zdobywca, król Portugalii - 410., 624. Alfons X Mądry, król Kastylii - 317. Alfons XII, król Hiszpanii -276. 1978-92 r. 10 11979 r. 1980-89 R. 24 V 1982 r. 5/6 II 1983 r. 7 VI 1981 r. 1982 r. 1982 R. 16 IX 1982 r. 1986 r. 212. Wojna argentyńsko-brytyjska o Falklandy 399. AGRESJA IZRAELSKA NA LIBAN 603. Masakra Palestyńczyków w obozach Sabra i Szatila 406. Agresja USA na Libię Artigas, Jose Gervasio de, gen. - 385., 718. Artois hr. zob. Robert hr. d'Artots Asen I, car Bułgarii - 111. Asenow, Hadżi Dymitr - 122. Ashmun, Jehudi - 470. Asmołow, Aleksiej Michaj- łowicz, płk - 655. Aspre, Konstantin d', baron, gen. - 244., 517. Ataturk, Kemal zob. Kemal Pasza Attendolo, Michele, wódz florencki - 622. Aubry, Augusto, adm. - 265., 697. Aućhmuty, Samuel, gen. - 380. Auffenberg, Joseph, baron, gen. - 716. Augereau, Pierre Francois Charles, marsz. - 38., 284., 316., 584. August zob. Oktawian August Avalos, Ferdinando Fran- cesco d', markiz di Pes- caro - 529. Averescu, Alexandru, marsz. - 600. Azopardo, Juan Bautista, kpt. mar. - 621. Babadżanian, Amazasp Chaczaturowicz, płk - 636. Bachtiar, Szapur, premier Iranu - 296. Bach- Zelewski, Erich von dem, gen. SS - 741. Backhouse, Francis, płk - 380. Baez, Laito - 59. Bagration, Piotr Iwanowicz, ks., gen. - 48., 230. Bahadur Szah II, cesarz Indii - 285. Bainbridge, William, kpt. mar. - 539. Bajalich von Bajahaza, Adam, baron, marsz., - 584. Bajazyt I, sułtan TUrcji - 113., 354., 711. Bajdar, wódz mongolski - 390. Bajram Pasza - 11. Balcarres, Alexander Lind- say, earl - 605. Baldwin I, hr. Flandrii, cesarz Bizancjum - 4., 343. Baldwin II, cesarz Bizancjum - 112. Balfour, Arthur James, earl -318. Ballivian Segulora, Jose, gen. - 287. Balsha, Georg Stres - 14. Bałaban Bender Pasza - 365. Banków, Georgi - 360. Bao Dai, cesarz Wietnamu - 33., 760. Baąuedano, Manuel, gen. - 40., 686. Baratieri, Oreste, gen. - 7. Barbarigo, Agostino, adm. - 394. Bardas Skleros, wódz bizantyjski - 192. Barras, Jacques-Melchior Saint Laurent de, adm. - 142. Barreiro, Jose Maria, gen. - 94. Barrington, Samuel, adm. - 249. Barrios, Gerardo, gen. - 707.. Barrow, Thomas, płk - 605. Barry, John, kpt. mar. - 19., 577. Barton, David, gen. - 162. Barton, Robert, kpt. mar. - 30. Alfred, syn Ethelreda, ks. angielski - 24. Ali Abu al- Hassan, emir Grenady - 257. Ali Muezinzade Pasza, kapudan - 394. Ali Pasza z Tepeleny - 252. Ali Riza Pasza - 58. Allen, Ethan, kpt. mar. - 224. Allenby, Edmond, marsz. - 709. Allende, Salvador, prezydent Chile - 143. Almeida, Juan - 369. Almendinger, Karl, gen. - 644. Almonde, Edward Mallory, gen. - 488., 641. Alp Arslan Muhammed ibn Daud, sułtan Seldżuków - 334., 437. Alvares Pereira, Nuno, konetabl - 18., 47., 559. Alvarez, Juan, gen. - 467. Alvear, Carlos Maria de, gen. - 475., 718. Alvinczy, Joseph de Berbe- rek, gen. - 38., 584. Alzaga, Martin de - 380. Amadeusz I, król Hiszpanii -276. Amadeusz Sabaudzki, ks., gen. - 528. Amin, Hafizullah, przewod- niczący Rady Rewolucyjnej Afganistanu - 8. Amini, Ali, premier Iranu -374. Amri, Hassan al-, gen., premier Jemenu - 315. Anaya, Carlos, prezydent Urugwaju - 130. Anaya, Pedro Manuel, gen. -156. Anders, Władysław, gen. - 473. Anderson, Robert, mjr - 223. Andrejewicz Luka - 182. Andronik II Paleolog, cesarz Bizancjum - 80. Andronik III Paleolog, cesarz Bizancjum - 80., 596. Andronikos Dukas, ks. bizantyjski - 437. Andrutsos, Georgios, kpt. mar. - 614. Angełow Pano - 703. Anielewicz, Mordechaj - 740. Annunzio, Gabriele d' - 216. Antonescu, łon, marsz., dyktator Rumunii - 601. Antoni, ks. Brabantu - 54. Antonini, Giovanni, gen. - 728. Antonio, przeor z Crato - 609., 692. Apraksin, Stiepan Fiodoro- wicz, adm. - 265. Arabi Pasza, Ahmed, płk - 200. Arafat, Jasser, pseud. Abu Amar, przywódca OWP - 400. Araneda, Jose Luis, kpt. - 617. Arbuthnot, Marriot, adm. - 139. Arce, Manuel Josć, prezydent Hondurasu - 387. Arguilla, Juan, gen. - 625. Ariabignes, wódz perski - 608. Ariaga, Antonio d' - 535. Arias, Desiderio, gen. - 59. Arif, Abd as- Salam Mu- hammad, marsz., prezydent Iraku - 293., 324. Arimondi, Giuseppe Edoar- do, gen. - 7. Arnold, Benedict, gen. - 222., 515. Artafernes, wódz perski - 440. 651 650 Barzani, Mustafa al-, gen. -292. Basarab, wojewoda Wołosz- czyzny - 560. Basarab III Laiota, hospodar Wołoszczyzny -724. Batista y Zaldivar, Fulgen-cio, gen., prezydent Kuby - 157., 272., 368., 369., 623., 628. Batory Andrzej, ks. - 599. Batory Zygmunt, ks. - 243. Batu-Chan, chan Mongołów -390. Baum, Friedrich, płk - 67. Bava Beccaris, Fiorenzo, gen. - 244. Bayard, Pierre Terrail de, wódz francuski - 100. Bazaine, Achille Francois, marsz. - 453. Bazan, Alvaro de, adm. - 394. Beatrice, infantka Portugalii - 47., 214., 559. Beauharnais, Eugene de, ks., wicekról Włoch - 87., 358. Beauieu, Hyacinthe Marie Lienard de, kpt. - 511. Beaulieu, Johann Peter von, baron, marsz. - 38. Beauregard, Pierre Gustave, gen. - 108., 223., 646. Beaver, Philip, kpt. - 250., 451. Bedford, John, ks., regent Anglii - 516. Begin, Menachem, premier Izraela - 295. Behanzin, król Dahomeju - 183. Belgrano, Manuel, gen. - 611. Belimarković, Jovan, gen. — 544. Bella, Cesare, płk. - 231., 403., 649. Belloso, Ramon, gen. - 246. Bem, Józef Zachariasz, gen. - 545., 748. Ben Arafa, zob. Muham-med Ben Arafa Ben Bella, Ahmed, prezydent Algierii - 17. Benedek, Ludwig August von, gen. - 244., 604. Benghazi Aziz Bej - 401. Benkowski, Georgi (właśc. Gawrił Grujew Chłytew) -115. Benningsen, Leontij August Teofil, hr., gen. - 230., 284., 409. Berbeo, Juan Francisco - 503. Beresford, William Carr Beresford, wicehr., gen. - 380. Berling, Zygmunt, gen. - 393. Bermondt-Awałow, Paweł Rafaiłowicz, gen. - 376. Bermudez de Castro, Jose Francisco, gen. - 128. Bernadotte, Jean Baptiste Jules, marsz. (Karol XIV Jan, król Szwecji) - 48., 316., 409. Bestużew-Riumin, Michaił Pawłowicz - 538. Biełoborodow, Afanasij Pawłantiewicz, gen. - 270. Billi, Francesco, mjr - 647. Billotte, Gaston Hervć Gustave, gen. - 197. Binckes, Jacob, adm. - 133. Birger, jarl, regent Szwecji - 496. Bittrich Wilhelm, gen. SS - 42. Blanchet Louis, kpt. mar. - 131. Blankenburg, Anton von - 388. Botsaris, Konstant! nos - 462. Botsaris, Markos - 333., 462. Botsaris, Notis - 462. Boucąuoi, Karl Bonaven tura, hr., gen. - 75. Boulogne, hr. zob. Renaud, hr. Boulogne Bourbaki, Charles Denis, gen. - 190. Bouville, Francois Claude de, markiz - 102., 229., 250. Boves, Jose Tbmas (właśc. J. T Rodriguez) - 37., 722. Boye, Jacobs, gen. - 727. Bór- Komorowski, Tadeusz, gen. zob. T Komorowski Brabantu ks. zob. Antoni ks. Brabantu Braddock, Edward, gen. - 511. Bradley, Omar Nelson, gen. - 64., 414., 527. Bragadino, Marco Antonio -175. Braganca, Joao de, ks. zob. Jan IV, król Portugalii Bragg, Braxton, gen. - 140. Brandenberger, Emil, gen. - 39. Brant, Joseph, wódz Indian - 222., 300., 515. Bravo, Nicolas, gen. - 138., 156. Breed Holton John, kpt. mar. - 251. Breymann, Francis, płk - 67. Broglio, Mario, gen. - 528. Broiła, Luigi - 431., 615. Bromhead, George, por. - 589. Brown, William, adm. - 475., 718. Brueys, Francois, adm. - 1. Blaskowitz, Johannes, gen. - 123., 227., 738. Blois, hr. zob. Ludwik hr. Blois Blucher, Gebhard Lebe- recht von, gen. - 409., 523., 743. Blucher, Wasilij Konstanty- nowicz, marsz. — 184., 533. Bock, Fedor von, feldmarsz. - 197., 479. Bóhm-Ermolli, Eduard von, baron, marsz. - 779. Bohun, Iwan, płk - 68. Bohusz-Szyszko, Zygmunt, gen. - 489. Bojadżijew, Konstantin, gen. -420. Boksi, Sulejman - 566. Bolesław Wstydliwy, książę Polski - 198. Bolivar y Palacios, Simon, gen., prezydent Kolumbii - 37., 86., 94., 128., 323., 541., 722., 744. Bolko, ks. morawski - 390. Bolognesi, Francisco, płk - 40. Bonga (właśc. Antonio Yicente da Cruz), wódz Murzynów w Mozambiku -448. Bonifaz, Ramon de, adm. — 645. Borgeaud, Gilbert, płk -66. Bortnbwski, Władysław, gen. - 123. Boruta-Spiechowicz, Mieczysław, gen. - 511., 699. Borys II, car Bułgarii - 110., 192. Borys III Koburg, car Bułgarii - 118. Bosquet, gen. - 625. Botha, Louis, gen. - 9. Bothmer, Felbt von, hr., gen. - 779. 652 653 Brunszwicki ks., zob. Karol Wilhelm Ferdynand Brunszwicki, ks. Bubenberg, Johann von - 388. Budionny, Siemion Michaj- łowicz, marsz. - 337., 479. Buendia, Juan, gen. - 686. Bugeaud de la Piconnerie, Thomas Robert, ks. de Isly, gen. - 303. Buller, Redwers Henry, gen. - 162. Bulnes Prieto, Manuel, gen. -774. Butak-Bałachowicz, Stanisław, gen. - 737. Burgoyne, John, gen. - 67., 222., 283., 515., 634. Busse, Theodor, gen. -510. Butler, Walter, kpt. - 300. Buxhóvden, Fiodor Fiodo-rowicz, gen. - 48., 284. Bylewski, Tadeusz, gen. -359. Bżyszkian, Gaja zob. Gaj- -Chan Cabanellas y Ferrer, Migu- el, gen. - 631. Cabral, Maximo, kpt. - 59. Caceres, Andres Avolino, pik - 537. Callaghan, Daniel Judson, kontradm. - 261. Calleja, Emilio Isasi de, płk -44. Camarao, Antonio Felipe — 262. Campbell, Colin Clyde, gen. -285. Campo-Elias, Yicente, gen. -722. Campos, Batista - 96. Caneva, Carlo, gen. - 771. Cankow, Aleksandyr, premier Bułgarii - 119. Canrobert, Francois Antoi- ne Certain, gen. - 642. Canterac, Jose, gen. - 52., 323. Cantillo, Eulogio, gen. - 629. Cantore, Antonio, gen. - 237. Caperton, Almiranto, kontradm. - 59. Capobc, Francois, gen. - 727. Carden, Sackville Hamilton, wiceadm. - 185. Cardon, Ramon de, wicekról Neapolu - 579. Cardoso, Leonel, kontradm. -29. Carmagnola, Francesco (właśc. F. Bussone), kondotier - 622. Carranza, Yenustiano, gen., prezydent Meksyku - 701., 725., 775., 776. Carreon, Rafael, kpt. - 725. Carrera, Jose Miguel Ver- dugo, prezydent Chile - 187., 573. Carrera, Juan, gen. - 187., 573. Carton de Wiart, Adrian, gen. - 489. Casado, Sigismundo, płk. - 426. Casement, Roger David - 299. Casey, Silas, kpt. - 138. Cassini, Giuseppe, gen. — 456. Castelar y Ripole, Emilio, prezydent Hiszpanii - 276. Castillo, Honorato del - 386. Castries, Christian Marie Ferdinand de la Croix, gen. - 189. Chmielnicki Bohdan, hetman - 68. Chodkiewicz, Jan Karol, hetman - 152., 338. Choltitz, Dietrich von, gen. -527. Chomeini Ruhollah (właśc. R. Mussawi Hendi), ajatollah - 296., 374. Chosrew Pasza, Mehmet, kapudan - 239., 462., 614. Christophe, Henri, gen. (Henryk I, król Haiti) - 727. Chruściel Antoni, pseud. Monter, gen. - 741. Chrystian, ks. Anhaltu, gen. -56. Churchill, Winston Leonard Spencer, premier W. Brytanii - 39., 60. Chwiesin, Matwiej - 497. Cialdini, Enrico, gen. - 520. Ciarda, Bernardino delia, kondotier - 622. Cienfuegos, Camilo - 369., 623. Cisneros Betancourt, Salvador de, prezydent Kuby - 366. Ciuperca, Nicolae, gen. - 508. Clark, George Rogers, gen. -225. Clark, Mark Wayne, gen. - 474. Clervaux, Alexandre, gen. - 727. Clinton, Henry, gen. - 121., 139., 283., 469., 634. Cochrane, Alexander Thomas, adm. - 56., 206., 323., 721. Cockburn, George, adm. - 220. Codrington, Edward, wiceadm. - 491. Castro Ruiz, Cipriano, prezydent Wenezueli - 158. Castro Ruz, Fidel, prezydent Kuby - 29., 367., 368., 369., 370., 382., 628., 629., 720. Castro Ruz, Raul - 369., 628., 629. Catesby, Jones, por. mar. - 455. Cavallero, Ugo, gen. - 254. Cavan, Frederick Rudolph Lambert, gen. - 729. Caviglia, Enrico, marsz. - 729. Caxias, Luis Alves de Lima e Silva de, ks., gen. - 630. Ceballos, Jose, płk - 37., 722. Ćervinka, Jdroslay, płk - 55. Cesarini, Giuliano, legat papieski - 735. Cespedes, Carlos Manuel de - 366. Ceteswayo, król Zulusów - 717. Cezar zob. Juliusz Cezar Chajr ad- Din zw. Barba- rossa, kapudan - 457., 564. Chaka zob. Czaka Chang Heng, szef państwa Kambodży - 328. Chard, John Robert, por. - 589. Chares, wódz grecki - 141. Charles, John Robert, płk - 721. Chatillon, Reynaud de - 279. Chelmsford, Frederick Thesiger, gen. - 301., 717. Chiassi, Giovanni, płk - 74. Chłopicki, Józef Grzegorz, gen. - 513. 654 655 Dikaios, Gregorios, zw. Papaflessos, archiman-dryta - 11., 353., 435. Dizli, Mahmud Chan - 292. Dodds, Alfred Amedee, płk - 183. Dondorf, Ferdinand Schmidt von, gen. - 520. Dondukow-Korsakow Alek- sandr Michajłowicz, ks. -360. Doria, Andrea, adm., doża Genui - 394., 457., 564. Dorregaray, Antonio, markiz de Eraul, gen. - 276. Dos Arcos, hr. - 534. Dos Santos, Josć Eduardo, prezydent Angoli - 29. Dowbor-Muśnicki, Józef, gen. - 757. Dragomirow, Michaił Iwa- nowicz, gen. - 196. Dragut Pasza - 615. Drakę, Francis, adm. - 27., 124., 767. Dramali Pasza, Mahmud -252. Dras>ković, Juraj, bań Chorwacji - 665. Duarte, Juan Pablo - 627. Dubcek, Alexander, I sekretarz KC Komunistycznej Partii Czechosłowacji -180. Dubrowski, Sawielij - 713. Duchanow, Michaił Pietro- wicz, gen. - 392. Dudas, Jozsef - 751. Dumont, Gabriel - 328. Dumouriez, Charles Fran-cpis du Perier, gen. -723. Dundonald, Douglas Mac- kinnon Baillie Hamilton Cochrane, earl, gen. -162. Dunin-Wąsowicz, Zbigniew, rtm. - 587. Colbert, Jean Baptiste - 133. Cole, Byron, ppłk - 618. Colley, George Pomeroy, gen. - 430. Collier, George, kmdr - 219. Collingwood, Cuthbert, baron, adm. - 704. Colonna, Fabrizio, wódz wenecki - 579. Condell Carlos, kpt. mar. - 290., 570. Condorcanqui, Josć Gabriel zob. Tlipac Amaru II Contades, Louis George Erasme, markiz, marsz. - 461. Contreras, Manuel, płk - 725. Cordoba y Cordoba, Luis, adm. - 681., 682. Cordova, Josć Maria, gen. — 52. Cornwallis, Charles, gen. - 142., 169., 238., 469., 565., 773. Cradock, Christopher George Francis Maurice, kontradm. -211. Craufurd, Robert, gen. - 380. Crillon, Louis de Berton de, ks. - 242. Cronje, Pięter Arnoldus, gen. - 9. Cumberland, William Augustus, ks. - 217. Ćurda, Kareł - 407. Cusani, Jacob Joseph, gen. -747. Custodio de Melo, adm. - 379. Cvetković, Dragiśa, premier Jugosławii - 321. Czaka (Chaka), wódz Zulu- sów - 717. Czaki, Ładisław - 182. Dayout, Louis Nicolas, marsz. - 48., 87., 230., 284., 316., 358., 733. Dąb-Biernacki, Stefan, gen. -699. Dąbek, Stanisław, płk - 336. Dąbrowa, Tomasz, por. - 338. Dąbrowski, Jarosław, gen. - 526. Decaen, Charles - 451. Decatur, Stephen, por. - 539. Delescluze, Louis Charles - 526. Delgado, Josć Matias - 612. Dełczew, Goce - 418. Denfert- Rochereau, Marie Pierre Aristide, płk - 62. Denikin, Anton Iwanowicz, gen. - 595. Denisow, Adrian Karpo- wicz, gen. - 575. Derwisz Pasza - 566. Desafac, Louis, gen. - 441., 543. Desauget, Guglielmo, gen. - 519. Dessalines, Jean Jacques, gen. (Jacques I, cesarz Haiti) - 727. Devers, Jacob Loucks, gen. -664. Devey, George, kmdr - 436. De Wet, Christian Rudolf, gen. - 9. Diaz, Armando, gen. - 729. Diaz, Henriąue - 262. Diaz, Jose Eduvigis, gen. - 707. Diaz, Pedro - 157. Diedajew, Nikołaj Aleksan- drowicz, gen. - 399. Dietl, Eduard, gen. - 489. Dietrich, Sepp, gen. SS - 39. Dijenis, Kimon, gen. — 195. Czang Kaj-szek, marsz., prezydent Chin - 146., 148., 415., 486. Czcibor, ks. - 134. Czeng Czeng-kung, zw. Koxinga - 683. Czen I, marsz. - 148., 486. Czen I, gubernator Tajwanu -684. Czerwona Chmura, wódz Indian - 221. Czojbałsan, Chorłogijn, marsz., premier Mongolii - 137., 468. Czou En-lai, premier Chin -486. Czujkow, Wasilij Iwanowicz, gen. - 662., 666. Czuma, Walerian, gen. -738. Czu Te, marsz. - 146., 486. Czyngis-chan (właśc. Temu-dżin), wielki chan Mongołów - 390. Dabormida, Yittorio, gen. - 7. Dajan, Mosze, gen. - 201. Dale, Richard, kmdr - 539. Damjanich, Janos, gen. - 302., 674. Dandolo, Enrico, doza Wenecji - 343. Daniło, ks. wołyński - 327. Dariusz I, król Persji - 440. Dariusz III, król Persji - 304. Daser, Wilhelm, gen. - 652. Daskałow, Rajko Iwanów - 117. Datus, wódz perski - 440. Daud Khan, Sardar Mohammed, prezydent Afganistanu - 8. Davilla Arrondo, Fidel, gen. -77. Davis, Jefferson, prezydent Skonfederowanych Stanów Ameryki - 646. 657 656 Duong Van Minh, gen. - 766. Duperre, Yictor Guy, baron, kmdr - 250., 451. Durando, Giovanni, gen. - 728. Durnford, Anthony William, płk - 301. Duval, Raymond, gen. - 16. Dybicz-Zabałkanskij, Iwan Iwanowicz, feldmarsz. -513., 551. Dymitr Iwanowicz Doński, ks. Moskwy - 373. Dymitrow, Georgi, sekretarz generalny Bułgarskiej Partii Komunistycznej, premier Bułgarii -119. Dziatyński, Ignacy, płk - 736. Dziewanowski, Jan, kpt - 660. Dzong Pon Dzun - 347. Dżamdżijata, Wełczo - 114. Dżebe, wódz mongolski - 327. Dżellad-Din Bej - 333. Dżemajel, Amin, prezydent Libanu - 603. Dżemal Pasza, Ahmed - 667. Dżewad Pasza, Ahmed, płk -186. Eberbach, Heinrich, gen. -210. Eberding, Knut, gen. - 652. Eberhardt, Friedrich Georg, gen. - 336., 376. Echevaria, Jose Antonio -272. Edhem Bej, Ibrahim - 288. Edward III, król Anglii -170. Edward, syn Ethelreda, ks. angielski - 24. Edward ks. Walii, zw. Czarnym Księciem - 170. Edward Wyznawca, król Anglii - 271. Efialtes - 693. Eftimij, patriarcha Bułgarii -711. Ehrenskjold, Nils, kontr- adm. - 266. Eichhorn, Hermann von, gen. - 490. Eisenhower, Dwight David, gen., prezydent USA - 228., 501. Elio, Francisco Javier de, gen. - 384. Ellena, Giuseppe, gen. - 7. Elliot, George Augustus, gen. - 242. Emerberg, Rudolf von - 198. Emiliusz Paulus (Lucius Aemilius Paulus), konsul -330. Emmich, Otto von, gen. - 408. Emparain, Vicente de - 744. Encalada Blanco, Manuel, wiceadm. - 443., 774. Enecke, Erwin, gen. - 644. Enwer Pasza (Enwer Bej) - 6., 188. Epaminondas, wódz grecki -396. Ereighton, John, kpt. - 625. Erlach, Rudolf Castlan von -388. Eryk XI, król Szwecji - 496. Escalada, Jose Antonio - 620. Escobedo, Mariano, gen. - 453. Essad Pasza Tbptani - 253., 310. Estaing, Charles Hector d', hr., adm. - 249. Este, Alfonso d', ks. - 579. Estigarribia, Jose Felbt, gen. -248. Figueiros, Cipriao de, kpt. - 609. Figueres Ferrer, Jose, gen., prezydent Kostaryki - 202., 569. Filip II August, król Francji -93. Filip II, król Hiszpanii - 27., 609., 692. Filip II, król Macedonii - 141. Filip VI, król Francji - 132., 170. Filipowicz, Julian, płk - 466. Firmin, Antenor - 171. Fitzgerald, Edward, lord - 297. Fletcher Frank Jack, kontr- adm. - 260., 345. Foch, Ferdinand, marsz. - 43. Forbes, John, gen. - 218. Forey, Elie Frederic, marsz. -471. Fox, Gustavus, kpt - 223. Franchet d'Esperey, Louis, marsz. ^-325., 421. Franciszek I, cesarz Austrii -48. Franciszek I, król Francji - 529. Franciszek II, król Obojga Sycylii - 671. Franciszek Ferdynand, arcyks., następca tronu Austrii - 678. Franciszek Józef I, cesarz Austrii - 659. Franco Bahamonde, Francisco, gen., dyktator Hiszpanii - 277., 278., 556., 631. Frangu, Athanasios, gen. - 195. Franklin, Benjamin, gen. - 32. Frankowski, Stefan, kmdr - 273. Estrees, Jean d', hr., adm. - 133., 378. Ethelred, król Anglii - 24. Eugeniusz Sabaudzki, ks., feldmarsz. - 81., 106. Eustachy, ks. angielski - 26. Fabbri, Augusto, płk - 45. Fadinger, Stephan - 50. Fahr ed- Din II, emir Dru- zów - 31. Farman, Ali Rao, gen. - 518. Farnese, Alessandro, ks. Parmy - 27., 124. Federizi, Alessandro, gen. - 528. Feijo, Antonio, ksiądz - 630. Fejsal I ibn Husajn, król Iraku - 35. Fenner, Thomas, wiceadm. -27. Ferdynand I, cesarz - 49. Ferdynand I Koburg, car Bułgarii - 58. Ferdynand I, cesarz Austrii -748. Ferdynand I Wielki, król Kastylii - 161. Ferdynand I, król Portugalii - 18., 47., 559. Ferdynand II, król Obojga Sycylii - 493., 517., 519. Ferdynand III Święty, król Kastylii - 645. Ferdynand V, król Kastylii i Aragonii - 257. Ferdynand VII, król Hiszpanii - 744. Ferdynand, arcyks. austr., zob. Ferdynand I, cesarz Ferdynand Brunszwicki, ks. -461. Ferdynand Karol Józef d'Este, arcyks. austr., feldmarsz. - 716. Fersen, Iwan Ewstafiewicz, gen. - 550. 658 659 Fraser, Mackenzie Alexander, gen. - 590. Fraser, Simon, gen. - 102. Fremont, John Charles, gen. -326. Freyberg, Bernard, gen. - 363. Friedrich, Istvan - 107. Friesen, Hans, gen. - 207. Frobisher, Martin, wiceadm. - 27., 124., 767. Frost, John, płk - 43. Frunze, Michait Wasiliewicz - 533., 595. Fruzin Władysław, ks. bułgarski - 113. Fryderyk II, król Prus -375., 416., 461., 597. Fryderyk III, cesarz -495. Fryderyk Henryk Orański, ks. - 98. Fryderyk Wilhelm IV, król Prus - 69., 208. Gabćik, Józef, sierżant - 407. Gabriel, opat Arkadii - 41., 362. Gage Thomas, gen. - 89., 121., 511. Gagik Abas, ks. Karsu - 334. Gaj-Chan (właśc. Gaik Bżyszkian) - 555., 737. Gajusz Oktawiusz zob. Oktawian August Gamarra, Agustin, prezydent Peru - 131., 287., 774. Gansevoort, Peter, płk - 222., 515. Garcia, Basilio, gen. - 86. Garcia, Marcos - 386. Garcia, Reynoldo - 449. Garcia de Toledo, wicekról Sycylii - 431. Gardie, Pontus de la, wódz szwedzki - 339. Goncalyes, Nuno, hr. - 214. Goncalves da Silva, Bento - 95. Gongylas, wódz bizantyjski -361. Gorczakow, Michaił Dmit- riewicz, gen. - 230., 642. Gordow, Wasilij Nikołaje- wicz, gen. - 393. Gorelenko, A. I., gen. - 391. Górgey, Arthur, gen. - 302., 748. Gort, John Standish Surtees Prendergast Yerecker, gen. - 197. Gouraud, Henri Joseph Etienne, gen. - 731. Goworow, Leonid Aleksan- drowicz, marsz. - 207. Grailly, Jean de - 160. Grameno, Michał - 447. Grant, James, gen. - 249. Grant, Ulysses Simpson, gen., prezydent USA - 34., 140., 646., 768. Grasse, Francpis Joseph Paul de, adm. - 102., 142., 229., 395. Gratiani, Gaspar, hospodar Mołdawii - 152. Grau, Miguel, kontradm. - 23., 290. Graves, Thomas, adm. - 142., 773. Graziani, Rodolfo, markiz de Neghell, marsz. - 79., 231., 403., 649. Greczko, Andriej Antono- wicz, marsz. - 194. Green, Nathanael, gen. - 169. Gregorić, Ilije - 364. Greig, Samuił Karłowicz, kontradm. - 135. Grigorescu, Eremia, gen. - 439. Gritti, Andrea, gen. - 100. Gromów, Boris, gen. - 8. Grouchy, Emmanuel de, marsz. - 743. Grujew, Petyr Dimitrow -418. Grunne, Philipp, hr., mjr -74. Grzmot-Skotnicki, Stanisław, gen. - 123. Guaras, Juan de, kmdr -431., 615. Gubec, Matija, przywódca chłopów chorwackich - 364., 665. Guderian, Hans, gen. -340., 770. Guderski, Konrad, ppor. -236. Gudowicz, Iwan Wasilie- wicz, gen. - 307. Guesclin, Bertrand du, wódz francuski - 160., 578. Gueyara de la Serna, Ernesto, zw. Che - 369., 623. Guieysse, Pierre, kpt. mar. -648. Guiton, Jean - 383. Guizot, Francois, premier Francji - 525. Gungunhane, wódz Murzynów w Mozambiku -446. Gustaw Adolf, król Szwecji -99. Gutierrez de Ulloa, Antonio - 612. Gwido de Lusignan, król Jerozolimy - 279. Gyulai, Franz de Maros Nemeth et Nadaska, gen. - 427., 471., 520. Gyulai, Ignaz de Maros Nemeth et Nadaska, gen. -409. Haakon, król Norwegii - 663. Habib, Philip - 400. Haddad, Saad, mjr - 603. Garioni, Yicenzo, gen. - 586., 782. Garibaldi, Giuseppe, gen. - 74., 95., 190., 454., 520., 603., 671. Garibaldi, Menotti, płk - 74. Gasto, Juan, płk - 164. Gaston de Foix, wódz francuski - 100., 579. Gates, Horatio, gen. - 634. Gaulle, Charles Andre de, gen., prezydent Francji - 17., 371. Geannares, Hatsimichalis - 362. Genów, Gawrił - 119. Georgiew, Kimon, premier Bułgarii - 120. Geraldo Geraldes, hr., zw. O Sem Pavor - 209. Geró, Ernó, I sekretarz KC Węgierskiej Partii Pracujących - 751. Ghumi, Hussejn, ajatollah - 458. Gielgud, Antoni, gen. - 513. Glossop, łan Christopher Thomas, kmdr - 203. Głazunow, Wasilij Afanasje- wicz, gen. - 636. Golian, Jan, ppłk - 655. Golicyn, Michaił Michajło- wicz, ks., gen. - 591. Golikow, Filip Iwanowicz, gen. - 417. Goltz, Rudiger von der, gen. - 376. Gomes Carneiro, Antonio Ernesto, gen. - 379. Gomez, Francisco Esteban, gen. - 450. Gomez, Jose Miguel, gen. - 44. Gomez, Juan Yicente, gen. -158. Gomez, Maximo, gen. - 163., 433. Goncalves, Fernao - 209. 660 661 Hadjianiestis, Georgios, gen. - 195. Hadrianos, wódz bizantyjski -5. Haenicke, Siegfried, gen. - 311. Hafiz Pasza - 115., 639. Halid ibn al-Walid, zw. Mieczem Allaha - 313. Halleck, Henry Weger, gen. - 109., 646. Haller, Józef, gen. - 554., 737. Halussi Pasza - 673. Hałaczew, Asen - 118. Hamed Sunni, szejk - 403. Hamelin, Ferdinand Al- phonse, kmdr - 250., 451. Hamilton, Henry, płk - 225. Hamilton, łan Standish Monteith, gen. - 232. Hannibal Barkas, wódz kartagiński - 330., 685., 705. Hapon, Georgij Apołłono-wicz, duchowny prawosławny - 593. Haq, Abdul - 9. Harmer, Josiah, gen. - 213. Harold II, król Anglii - 271. Harper, Joseph, gen. - 194. Hart, Arthur Fitzroy, gen. - 162. Harwood, Henry, kmdr - 381. Hasan Pasza, kapudan - 135. Hasdrubal Barkas, wódz kartagiński - 330. Hawkins, John, adm. - 27., 124., 767. Haynau, Julius Jacob, gen. - 101. Heidrich, Georg Hans, gen. -473. Heimann, Wasilij Alek- sandr, gen. - 205. 662 Heinrici, Gotthard, gen. - 636. Heng Samrin, przewodniczący Rady Państwa Kambodży - 328. Henningsen, Karl Friedrich, gen. - 246., 583. Henryk, król Portugalii - 609., 692. Henryk I Beauclerc, król Anglii - 25., 26. Henryk I, król Haiti zob. Christophe, Henri Henryk II, król Anglii - 26. Henryk H, król Kastylii - 214. Henryk II Pobożny, ks. śląski - 390. Henryk V, król Anglii - 54. Henryk VI, król Anglii - 516. Herakliusz, cesarz Bizancjum - 313. Herard, Charles Riviere, prezydent Haiti - 627. Herberstorff, Adam von, hr. -50. Herkimer, Nicolas, gen. - 222., 515. Herman, hr. heski - 495. Hernandez, Salome, płk - 386., 623. Heydrich, Reinhard, gen. SS, protektor Czech i Moraw - 407. Hicks Pasza (właśc. William Hicks) - 506. Hidalgo y Costilla, Miguel, ksiądz - 247. Hildyard, Horatio John Thomas, gen. - 162. Hills, Daniel Harvey, gen. - 32. Himerios, wódz bizantyjski -361. Himmler, Heinrich, dowódca (Reichsfuhrer) SS -740. Hindenburg von Benecken dorff, Paul von, feld-marsz., prezydent Niemiec - 685. Hitler Adolf, wódz i kanclerz Niemiec - 39., 70., 197., 207., 662., 741. Hobeika, Elie - 603. Ho Chi Minh (właśc. Ngu-yen Ai Quoc), prezydent Wietnamu Płn. - 760. Hodon, margrabia Marchii Wsch. -134. Hoepner, Erich, gen. - 466. Hohenlohe-Ingelfingen, Friedrich Ludwig von, ks., gen. - 316. Holstein-Gottorp, Adolf von, ks. - 50. Homma, Masaharu, gen. - 61. Hood, Samuel, adm. - 102., 142., 229., 395., 773. Hooker, Joseph, gen. - 32., 140. Horea, zob. Ursu Nicolae Horn, Edward - 339. Horn, Gustav Karlssen, feldmarsz. - 99. Horn, Friedrich Wilhelm von, gen. - 604. Horthy de Nagybanya, Miklos, adm., regent Węgier - 107., 749., 750. Hoth, Hermann, gen. - 377., 662. Howard, Charles Effin-gham, adm. - 27., 124., 767. Howe, William, gen. - 89., 103., 121., 238., 515., 706., 752. Huang Po-tao, gen. - 282. Huang Wei, gen. - 282. Huber, Isaac, gen. - 139. Huerta, Victoriano, gen., prezydent Meksyku -701., 725., 775., 776. Humbert, Jean Joseph Amable, gen. - 297. Hung Siu-czuan, przywódca TSjpingów - 145. Hunyadi, Janos, wódz węgierski - 735. Hurko, Josif Władimirowicz, gen. - 116., 574., 673. Husajn ibn Ali, szerif Mekki -35. Husajn al-Takriti, Saddam, prezydent Iraku - 294., 324. Husak, Gustav, prezydent Czechosłowacji - 655. Husejn Pasza -153. Husejn Czerkes Pasza - 177. Husejni, Al-Hadżdż Amin al- - 318. Hussim, Hassan - 355. Hyakutake, Harukichi, gen. -260. Hydarnes, wódz perski -693. Ibn Abbad, emir Sewilli - 161. Ibrahim Pasza - 239., 252., 435., 462. Idris as-Senussi, król Libii - 405. Igelstróm Josif Andrieje- wicz, gen. - 736. Ilarion, metropolita -114. Imbert, Jose Maria, gen, - 627. Innocenty III, papież - 343. Inónu, Ismet zob. Ismet Pasza Isaak Evrenos Bej - 14. Isla, Jeść Maria, gen. - 568. Ismail Pasza - 362. Ismet Pasza (I. Inónu), prezydent Tlircji - 195., 288., 289., 607. Itagaki, Seishiro, kmdr - 167. Ivković, Marinko - 696. 663 Iwan Aleksander, car Bułgarii - 596. Iwan Asen II, car Bułgarii -112. Iwan Stracimir, car Bułgarii -113. Iwan Szyszman, car Bułgarii - 113., 711. Iwaszkiewicz, Wacław, gen. -337. Izaak II Angelos, cesarz Bizancjum - 111., 343. Izzet Pasza, Hassan, marsz. - 6., 709. Jackson, Andrew, gen., prezydent "USA - 504., 531. Jackson, Thomas Jonathan, zw. Stonewall, gen. - 32., 109. Jacobici, łon, gen. - 508. Jagmin- Sadowski, Jan, gen. -699. Jakir, Jona Emmanuiłowicz -337. Jakub I Zdobywca, król Aragonii - 734. Jakub II Stuart, król Anglii - 28., 378. Jakub Perec, adm. - 492. James, William, kpt. mar. - 251. Jan I, król Kastylii - 18., 47., 559. Jan I d'Avis, król Portugalii - 18., 47., 559. Jan I Tzimiskes, cesarz Bizancjum - 192., 437. Jan II Kazimierz, król Polski - 68. Jan III Sobieski, król Polski - 153., 181., 746., 754. Jan IV de Braganca, król Portugalii - 476. Jan V Paleolog, cesarz Bizancjum - 585. Jan VI Kantakuzen, cesarz Bizancjum - 585. Jan hr. Namur - 132. Jan bez Ziemi, król Anglii -93. Jankowski, Jan Stanisław -741. Jaros", Otokar, por. - 658. Jauregui, Agustin de, wicekról Peru - 536. Jegorow, Aleksandr Iljicz -555., 595. Jelacić-Buzimski, Josip, gen. - 302., 674., 716., 748. Jeremienko, Andriej Iwano- wicz, gen. - 179., 479. Jerez, Maximo, gen. - 618. Jervis, John, adm. - 682. Jerzy, ks. grecki, gubernator Krety - 695. Jerzy Czarny (Karadżordże, właśc. Dżordże Petrović) -639. Jimenez, Juan Isidro, prezydent Dominikany - 59. Joanna d'Arc - 516. Joffre, Jacques Cesaire, marsz. - 444. Johnson, John - 300. Johnston, Albert Sidney, gen. - 646. Johnston, Joseph Egglerton, gen. - 34., 108. Jones, John Paul, kmdr -562. Jones, Samuel William, płk -167. Joubert, Barthelemy, gen. -584. Jouel, Jean - 160. Józef II, cesarz - 650. Józef Bonaparte, król Hiszpanii - 425., 660., 744. Józef Traxaniotes, wódz bizantyjski - 437. Juan d'Austria, ks. - 394. Juarez, Benito, prezydent Meksyku - 453. Ju Czung-wen, gen. - 610. Judenicz, Nikołaj Nikołaje-wicz, gen. - 376., 595. Juin, Alphonse Pierre, marsz. - 234. Juliers, Guillaume de - 168. Juliusz Cezar (Caius lulius Caesar) - 10., 15., 598. Jungingen, Ulrich von, wielki mistrz Krzyżaków -259. Junis Bender Bej - 365. Junot, Andoche, ks. Abran- tes, gen. - 588. Jurado, Enriąue, gen. - 104. Jussuf Kerbish, szejk - 231., 649. Ju Wen-szu, gen. - 610. Kadafi, Muammar - 406. Kadar, Janos - 751. Kaidu, wódz mongolski - 390. Kalinowski, Marcin, hetman -68. Kałmykow, Adam Iwano- wicz - 360. Kałmykow, esauł - 184. Kałojan, car Bułgarii - 4., 111. Kamieniew, Siergiej Siergie- jewicz - 595. Kanaris, Konstantinos, kpt. mar. - 151. Kang Kam-chan, gen. - 372. Kang Min-chom, gen. - 372. Kanut (Knud) II Wielki, król Danii - 24., 663. Kao Tsung, cesarz Chin - 346. Kapłan Pasza - 153. Kapsalis, Georgi - 92. Kara Ali Pasza, kapudan - 151. Karadżow, Nikoła Iwanów - 780. Karadżu, Stefan - 122. Kara Mustafa Pasza Merzif- oglu, wielki wezyr - 754. Karastoiłow, Stojan - 360. Karew, Nikoła - 418. Karina l, Babrak, przewodni- czący Rady Rewolucyjnej Afganistanu - 8. Karol, ks. hiszpański (Don Carlos) - 276. Karol I Albert, król Sardynii - 244., 528. Karol I Andegaweński, król Sycylii - 492., 670. Karol IV Luksemburski, cesarz, król Czech - 622. Karol IV Piękny, król Francji - 132. Karol V, król Francji - 578. Karol V, cesarz, król Hiszpanii - 127. Karol VII, król Francji -516. Karol IX, król Szwecji -338. Karol X, król Francji - 524. Karol X Gustaw, król Szwecji - 181. Karol XII, król Szwecji -558. Karol Lotaryński, ks. - 107., 416., 754. Karol Ludwik Jan, arcyks. austriacki - 733. Karol Młot, majordom Franków - 549. Karol Robert, król Węgier - 560. Karol Śmiały, ks. Burgundii - 485., 495. Karol Wilhelm Ferdynand Brunszwicki, ks. - 316., 723. Karol Zty, król Nawarry - 160. Karolyi, Sandor, hr. - 747. Karolyi, Gyula, hr. - 107. Karpoś, przywódca hajduków serbskich - 638. Kasprzycki, Tadeusz, gen. - 554. Kassem, Abd al- Karim, gen., prezydent Iraku - 293. Kastriota, Gamza - 14. 664 665 Kim Yu-sin, gen. - 346. King, Ernest Joseph, gen. - 61. Kiraly, Bela, gen. - 751. Kisielnicki (Tbpór-Kisielni- cki) Jerzy, por. - 587. Kisjow, Hadżi Jordan - 114. Kita, Seijichi, gen. - 270. Kiutagi Pasza, Mehmed Reszid - 462. Klapka, Gyórgy, gen. - 302. Kleeberg, Franciszek, gen. - 340. Kleist, Paul von, gen. - 197., 320., 340., 499., 512. Klemens VIII, papież - 243. Kleombrotos, król Sparty - 396. Kleopatra, królowa Egiptu - 10. Klinger, Bertoldo, gen. - 97. Kluck, Alexander von, gen. -444. Kluge, Hans Gunther von, feldmarsz. - 228., 336. Knoll- Kownacki, Eugeniusz, gen. - 123. Kodża Khizr - 735. Koenig, Marie Pierre, gen. - 78., 477. Kojong (Kodzong), cesarz Korei - 348. Kolowrath- Libstejnsky, Franz Anton von, hr., gen. - 48. Kołarow, Wasil, premier Bułgarii - 119. Kołczak, Aleksandr Wasilje- wicz, adm. - 184., 595. Komorowski, Tadeusz, pseud. Bór, gen. - 741. Konaszewicz-Sahajdaczny, Piotr, hetman - 152. Kondo, Nobutake, wiceadm. -261. Koniew, Iwan Stiepanowicz, marsz. - 179., 377., 479. Konstanty n I, król Grecji - 58., 253., 310., 419. Kastriota, Gjergj zob. Skan- derbeg Kaupisch, Leonhard, gen. - 273., 336. Kawami, Ahmed es- Salta- neh, premier Iranu - 53. Kazi Mohammed, przywódca Kurdów - 53. Kearny, Stephen Watts, płk -326. Keightiey, Charles, gen. - 201. Kellermann, Francpis Chris- tophe, marsz. - 723. Kemal Pasza, Mustafa (K. Ataturk) - 195., 288., 308., 607. Kemeny, Farkas, hr., gen. - 545. Kempf, Werner, gen. - 377. Kennedy, John Fitzgerald, prezydent USA - 22., 370. Kerekou, Mathieu, prezydent Beninu - 66. Kettler, Hermann von, płk - 190. Khieu Samphan, przywódca Czerwonych Khmerów - 328. Kiamil Bej - 353. Kien Lung, cesarz Chin - 268. Kiereński, Aleksandr Fiodo- rowicz, premier Rosji - 779. Kiliński, Jan, płk - 736. Killick, Hammerton, adm. - 171. Kim Cheng-hyon, gen. - 372. Kim Hwa-jin, gen. - 144. Kim In-mun, gen. - 346. Kim Ir Sen (właśc. Kim Il-sung), prezydent Korei Płn. - 83., 349., 350., 351., 482., 661., 689. Kimmel, Husband Edward, adm. - 530. Konstantyn XI Paleolog, cesarz Bizancjum - 344. Konstantyn, ks. bułgarski -113. Konstanty Pawłowicz, w. ks. rosyjski - 551. Kordecki, Augustyn, przeor Jasnej Góry - 181. Korfanty, Wojciech - 677. Kork, Awgust Iwanowicz -497. Korniłow, Ławr, gen. — 595. Korniłow, Władimir Alek- siejewicz, wiceadm. -642. Korownikow, Iwan Terien- tiewicz, gen. - 356. Kossuth, Lajos - 748. Kościuszko, Tadeusz Andrzej Bonawentura, gen. - 550., 575., 634. Kotian, chan Połowców - 327. Koxinga zob. Czeng Czeng- -kung Kozietulski, Jan Leon Hipolit, płk - 660. Krasiński, Piotr, kpt. - 660. Krassus (Marcus Licinius Crassus) - 598. Kriidener, Nikołaj Pawłowicz, baron, gen. — 547. Krueger, Walter, gen. - 397. Krukowiecki, Jan Stefan, gen. - 513. Krum, chan Bułgarii - 57. Kserkses I, król Persji -546., 608., 693. Kuang Sil, cesarz Chin -772. Kubilović, Milos - 354. Kubis, Jan - 407. Kiibler, Ludwig, gen. - 417. Kiihler, Georg von, gen. -463., 464. Kuhn von Kuhnerfeld, Franz, baron, gen. - 74. Kun, Bela - 749. Kundt, Heinrich, gen. - 248. Kupinik, Mikołaj - 364. Kuria, chan Pieczyngów - 192. Kuribayashi, Tadamichi, gen. - 306. Kuroczkin, Paweł Aleksieje- wicz, gen. - 356. Kurszid Pasza - 204., 252. Kurtiew, Cwetko - 703. Kustroń, Józef Rudolf, gen. -512. Kutrzeba, Tadeusz, gen. -123., 738. Kutuzow-Goleniszczew, Michaił Illarionowicz, feldmarsz. - 48., 87., 357., 358., 592., 716. Kwon Yul, gen. - 264. Laborde Alexandre Louis Joseph d', hr., gen. - 587. Laborde, Angel, kontradm. -438. Lacerda, Antonio Augusto de Almeida de, gen. - 448. Łącki, Teodor, płk - 338. La Fayette, Marie Joseph Paul de, gen. - 238., 524. Lala Szahin, beglerbeg Rumelii - 5. La Mar y Cortazar, Jose de, gen., prezydent Peru - 52., 687. Lamoriciere, Christophe Louis Leon Juhault de, gen. - 303. Lanckoroński, Stanisław, hetman - 68. Landais, Pierre, kpt. mar. - 562. Langara y Huarte, Juan de, adm. - 681. Langner, Władysław, gen. - 417. Langsdorff, Hans, kmdr - 381. Lannes, Jean, marsz. - 230., 316., 584. 666 667 Lannoy, Charles de - 529. Lanza, Ferdinando, gen. - 671. La Place, William de, kpt. - 225. Lapoype, Jean Francpis Cornu, gen. - 727. Lara, Jacinto, gen. - 52. La Serna y Hinojosa, Jose de, wicekról Peru - 52., 323. Latinik, Franciszek Ksawe- ry, gen. - 737. La Tbrre, Miguel de, gen. - 128. Lattre de Tassigny, Jean Marie Gabriel de, gen. - 227., 664. Laugier, Cesar de Belle- cour, gen. - 172. Lauria, Roger di, adm. - 492. Launay, Bernard Renę de, markiz, gen. - 522. Lavalleja, Juan Antonio, płk - 130., 582., 633., 719. Lawicz-Liszka, Wilhelm Andrzej, płk - 463. Lawrence, Thomas Edward, płk - 35. Lawrens, John - 19. Lazar, car Serbii - 354. Lazarow, Welizar, gen. - 118. Le Chieu Tbng, król Anna- mu - 268. Leclerc de Hauteclocąue, Philippe Francpis Marie, gen. - 228., 371., 527. Lee, Charles, gen. - 469. Lee, Robert Edward, gen. - 32., 34., 109., 240., 768. Lee, Willis Augustus, kontr- adm. - 261. Leeb, Wilhelm Ritter von, feldmarsz. - 391. Leigh Guzman, Gustavo, gen. - 143. Leiva, Rossel, płk - 623. Le Łoi, król Wietnamu - 758. Leman, Gerard Mathieu, gen. - 408. Lemelsen, Joachim, gen. - 340. Lenin, Władimir Iljicz (właśc. W. I. Uljanow) - 594. Leon III, cesarz Bizancjum -342. Leon Fokas, wódz bizantyjski - 3. Leonidas, król Sparty - 693. Leopold III, ks. Austrii - 637. Lequio, Clemente, gen. - 45. L'Estocq, Anton Wilhelm, gen. - 230. Leyva, Antonio de, gen. - 529. Liao, cesarz Chin - 372. Li Ki- pong, wiceprezydent Korei Płd. - 352. Lillie, Erik, kontradm. - 266. Liman von Sanders, Otto, gen. - 232., 709. Lincoln, Abraham, prezydent USA - 108., 223. Lincoln, Benjamin, gen. - 139. Lindlo, Timon von, płk - 50. Liniers y Bremond, Santiago de, kpt. - 380. Lin Piao, marsz. - 148., 267., 486. Linsingen, Alexander von, gen. - 55. List, Wilhelm, gen. - 417., 699. Lister, Enrique, gen. - 104. Listowski, Antoni, gen. - 337. Li Sun-sin, adm. - 269. Li Syn-man, prezydent Korei Płd. - 352. Li Szy-ci, gen. - 346. Litzmann, Karl, gen. - 359. Liu Jen-yuan, gen. - 346. Liu Po-czeng, marsz. - 148., 149., 331. Lóbl, Hans Christoph, płk - 50. Logothestis, Lykurgos, kpt. mar. - 151. Longo, Luigi - 278. Łon Nol, gen., prezydent Kambodży - 328. Lopez, Francisco Solano, marsz., prezydent Paragwaju - 707. Lohr, Alexander, gen. - 494. Lorence, Charles Ferdinand Lastrille de, hr. gen. - 567. Lorring, John, kpt. mar. - 727. Lovell, Salomon, gen. - 219. Lubomirski, Stanisław, hetman - 152. Ludwik II, król Węgier - 465. Ludwik VIII, król Francji - 93. Ludwik XII, król Francji - 579. Ludwik XIV, król Francji - 133. Ludwik hr. Blois - 4. Ludwik de Nevers, ks. Flandrii - 132. Ludwik Filip, król Francji - 524., 525. Ludyga-Laskowski, Jan, mjr - 675., 676. Lukacs Pal, gen. (właśc. Matę Zalka) - 556. Lumpuy Cacillas, płk - 623. Luna, Antonio, gen. - 73. Liittwitz, Smilo von, gen. - 742. Łazarowicz, Władimir Soło- monowicz - 497. MacArthur, Douglas, gen. - 61., 351. Macdonald, Jacques Etien- ne, marsz. - 409. Maceo Grajales, Antonio, gen. - 163., 366., 433., 532. Mack, Leiberich Karl von, gen. - 716. Mackensen, August von , feldmarsz. - 439. Maclean, Allan, płk - 219. MacMahon, Marie Edme Patrice de, marsz. - 427., 526. Maczek, Stanisław Władysław, gen. - 210., 320., 417. Madeira, Luis Martin, gen. -56. Magave, Robert, płk - 226. Magnus, Anionie, przywódca chłopów rumuńskich -82. Magon, wódz kartagiński -705. Maharbal, wódz kartagiński -330. Mahdi, zob. Mohammed Ahmed Mahdi Mussa, szejk - 241. Mahmud II, sułtan Tbrcji - 252. Mahmud Szefket Pasza - 355. Mahomet (właśc. Muham- mad ibn Abd Allah), prorok - 483. Mahomet Sirocco, wicekról Egiptu - 394. Majo, Alessandro, gen. - 519. Makarios (właśc. Michalis Christodulos Muskos), arcybiskup, prezydent Cypru - 176. Makarow, Stiepan Osipo- wicz, wiceadm. - 173. 668 669 Marinow, Bogdan - 182., 360. Markiewicz, Edward, pseud. Kalina, mjr - 311. Markos (właśc. M. Vafia- des), gen. - 256. Marlborough, John Churchill, ks. - 81. Marmont, Auguste Frederic Louis Yiesse de, marsz. - 523., 524. Maroto, Raphael, bryg. - 136. Marroquin, Jose Manuel - 341. Marsin, Ferdinand, marsz. - 81. Martin, przywódca chłopów siedmiogrodzkich - 82. Martinez Campos, Arsenio, marsz. - 163., 276., 366., 433., 532. Martinez de Fe, Pedro, adm. - 317. Martins, Domingos Jose - 534. Mascarenhas de Morais, Joao Baptista, gen. - 474. Masi, Luigi, gen. - 602. Maslama ibn Abd al-Malik, wódz arabski - 342. Maslennikow, Iwan Iwano- wicz, gen. - 207. Massena, Andre, marsz. - 38., 441., 584. Massud, Ahmad Szach - 8. Materna, Friedrich, gen. - 512. Matiuszenko, Afanasij Nikołajewicz — 561. Matos, Manuel Antonio, gen. - 158. Matylda, cesarzowa, królowa Anglii - 26. Maurokordatos, Alexand- ros, ks., prezydent Grecji - 204., 252. Makonen, Ras (ks. etiopski) -7. Maksymilian I, cesarz -579. Maksymilian, arcyks. austriacki, cesarz Meksyku -453., 567. Maksymilian I, ks. Bawarii -50., 75. Maksymilian II Emanuel, ks. Bawarii - 81. Maleter, Pal, płk - 751. Malher, Francisco, ppłk -96. Malinowski, Rodion Jakow- lewicz, marsz. - 179., 270., 499., 750., 755. Maiłaby, Hugh, gen. - 668. Mały Żółw, wódz Indian -213. Mamaj, chan Złotej Ordy -373. Mamarczew, Georgi, zw. Bujukli, kpt. - 114. Mamonow, Stiepan Kiriłło-wicz, gen. - 270. Ma'mun, al-, kalif - 361. Mangin, Charles, gen. -726. Mansfield, Joseph King Fenno, gen. - 32. Manstein, Erich von, feld- marsz. - 643. Manteuffel, Hasso von, baron, gen. - 39., 60. Mao Tse-tung, przewodniczący KC Komunistycznej Partii Chin - 146. Marco del Pont, Francisco Casimiro — 136. Mardoniusz, wódz perski -546. Marek Antoniusz (Marcus Antoni us), wódz rzymski - 10. Maria II, królowa Anglii - 28. Marino, Santiago, gen. — 722. Mauruzzi delia Tolentino, Niccolo - 622. Maurycy, ks. Orański - 98. Maurycy Saski, hr., marsz. - 217. Mawhood, Chaz, płk - 565. Maxwell, John Grenfell, gen. - 667. Mazepa, Iwan (właśc. Jan Kołodyński), hetman - 558. McAuliffe, Anthony Cle- ment, bryg. - 39., 60. McClellan, George Brinton, gen. - 32., 109. McDowell, Irving, gen. - 108. Meade, George Gordon, gen. - 240. Medici, Giovanni de, ks. - 529. Medina Barron, Alvaro, gen. - 775. Medina Sidonia, Alonzo Perez de Guzman de, ks., adm. - 27., 124., 767. Megabates, wódz perski - 608. Mehmed I, sułtan Turcji - 365. Mehmed II zw. Fatih, sułtan Turcji - 344., 724. Mehmet Ali, kpt. - 205. Mehmed Pasza - 11. Mejia, Ignacio, gen. - 453. Melas, Michael Friedrich Benedikt von, baron, gen. - 441. Mendez Nuńez Casto, adm. -125. Mendoza Duran, Cesar, gen. - 143. Menelik H, cesarz Etiopii - 7. Menendez, Mario Benjamin, gen. - 212. Merino, Jose Tbrribio, adm. - 143. Mero, Ciprian, płk - 426. Miaja Menanto, Jose, gen. - 426. Miani, Antonio, gen. - 233., 428., 635. Michajłow, Christo - 119. Michajłow, Sz. - 360. Michał Waleczny, hospodar Mołdawii i Wołoszczyzny - 126., 243., 599., 712. Michał Szyszman, car Bułgarii - 80. Michelson, Iwan Iwanowicz, ppłk - 591. Middleton, Frederick Dob-son, gen. - 329. Midhat Pasza, Ahmed -122. Mielżyński, Maciej, hr., płk -677. Mienszykow, Aleksandr Daniłowicz, gen. - 558. Mienszykow, Aleksandr Siergiejewicz, adm. - 20., 642. Mierieckow, Kiriłł Afanasje- wicz, marsz. - 270., 391., 502. Mierzycan, Jan, gen. - 666. Mieszko I, ks. Polski, - 134. Mieszko, ks. raciborski - 390. Mieżeninow, Siergiej Alek- sandrowicz - 337. Migliacci, Antonio, mjr - 647. Mikawa, Gunichi, wiceadm. - 260., 261. Mikołaj I, król Czarnogóry - 58., 177., 732. Mikołaj I, car Rosji - 538. Mikołaj Mikołajewicz, w. książę rosyjski - 116., 196. Milan Obrenović, ks. Serbii -544. Milla, Jose Justo, płk - 387. Miller, Antonio, bryg. - 52. Miller, William, mjr - 721. 670 671 Miltiades, wódz ateński - 440. Miłoradowicz, Michaił Andriejewicz, gen. - 358. Minto, Gilbert Elliot Mur- ray, lord, gubernator Indii - 451. Miramon, Miguel, gen. - 453. Miranda, Francisco, gen. - 722., 744. Mitrę, Bartholome, gen. - 707. Młodzianowski, Wacław, płk -464. Model, Walther, feldmarsz. - 39., 60., 377., 414. Modesto Guillote, Juan, gen. - 104., 199., 335. Modżaddedi, Sibghatullah - 8. Mohammed V, sułtan Maroka - 445. Mohammed Ahmed (Mah- di) - 506. Mohammed Ali, pasza Egiptu - 252., 590. Mohammed al-Badr, imam Jemenu - 314., 315. Mohammed ben Abdala, szejk - 428. Mohammed Ben Arafa, sułtan Maroka - 445. Mohammed Reza Pahlawi, szach Iranu - 296., 374. Mokronowski, Stanisław, gen. - 736. Mola Yidal, Emilio, gen. - 426. Momcził, wódz bułgarski - 585. Monet, Juan Antonio, gen. -52. Monteiro, Pedro Aurelio de Gois, gen. - 97. Monteverde, Domingo de, kpt. mar. - 744. Montgomery, Bernard Law, marsz. - 12., 42., 64., 210., 442., 652. Montluisant, Bruno, baron, płk - 74. Montojo, Patricio, adm. - 436. Moore, Jeremy, gen. - 212. Moore, John, kpt. mar. - 290. Mora, Jose Joaąuim, gen. - 583. Morales, Francisco Tbmas, gen. - 438. Moravec, Frantisek, płk - 407. Morazan, Francisco, płk, prezydent Ameryki Środkowej - 387. Morgan, Daniel, gen. - 169. Morillo, Pedro Domingo Pablo, gen. - 128., 450. Mortain, Philippe Auguste de, hr. - 25. Mortier, Edouard Adolphe de, marsz. - 230., 523. Moscardo Ituarte, Jose, płk -698. Moshesh, wódz Sutów - 694. Moskalenko, Kiriłł Siemio- nowicz, gen. - 194. Moss, John Ralph, kpt. mar. - 605. Mościcki, Bolesław, płk - 359. Msilikazi, wódz Matabele - 694. Mścisław Romanowicz, w. ks. kijowski - 327. Mścisław Udały, ks. halicki -327. Muawija, kalif - 174. Muchtar Pasza, Mahmud - 205., 732. Mucke, Helmuth von, kpt. mar. - 203. Muhammad XII zw. az-Za- gall, emir Grenady - 257. Muhammad Ali, pasza Egiptu - 252. Muhammad al- Hussajn - 315. Miłller, Burhard von der Luhnen, gen. - 181. Muller, Karl von, kmdr - 203. Murad I, sułtan TUrcji - 5., 354. Murad II, sułtan TUrcji - 735. Murad IV, sułtan TUrcji - 31. Murad Bej - 543. Murat, Joachim, marsz. - 87., 230., 284., 316., 357., 409. Murawiew, Kostadin, premier Bułgarii - 120. M urawiow- Apostoł, Siergiej Iwanowicz - 538. Murphy, John, ksiądz - 297. Mustafa Bej - 353. Mustafa Lala Pasza - 175., 431., 615. Mustafa Pasza, gubernator Damaszku - 31. Mustafa Pasza, gubernator Krety - 41. Mustafa Pasza - 333. Myers, Eddie, płk - 245. Nachimow, Paweł Stiepano-wicz, wiceadm. - 642. Nadżibullah (Nadżib), Mohammed, prezydent Afganistanu - 8. Nagumo, Chuichi, wiceadm. -530. Nagy, Imre, premier Węgier -751. Nana Sahib - 285. Napoleon I Bonaparte, cesarz Francuzów - 38., 48., 87., 230., 284., 316., 358., 409., 425., 441., 523., 584., 588., 592., 660., 716., 733., 743. Napoleon III Bonaparte, cesarz Francuzów - 427., 453., 471., 567., 659. Na'segen (Ta'a III), król Egiptu - 51. Naser, Gamal Abdel, płk, prezydent Egiptu - 201., 314. Nassau, Justinian von, hr., adm. - 27., 124. Nassir Pasza - 418. Navarre, Henri, gen. - 189. Nechansky, J., kpt. - 563. Nedić, Milan, gen. - 640. Nejman, Konstantin Augus- towicz - 468. Nelson, Horatio, adm. - 1., 682., 691., 704. Nenni, Piętro - 278. Neto, Antonio Agostinho, prezydent Angoli - 29. Neumann, Friedrich Wilhelm, gen. - 652. Ney, Michel, ks., marsz. - 87., 230., 284., 316., 358., 743. Ngo Dinh Diem, prezydent Wietnamu Płd. - 33. Nguyen Phuc Ann, król Wietnamu - 766. Nguyen Van Hue - 268. Nguyen Van Thieu, gen., prezydent Wietnamu Płd. -766. Niazi, Ali Khan, gen. - 518. Nicefor I, cesarz Bizancjum -57. Nicefor II Fokas, cesarz Bizancjum - 110., 174., 361. Niebogatow, Nikołaj Iwanowicz, wiceadm. - 173. Niegolewski, Andrzej, por. - 660. Niewierowski, Dmitrij Piet- rowicz, gen. - 357. Nikolić, Tichomir, gen. - 696. 673 672 Pehtoto, Floriano, marsz., prezydent Brazylii - 379. Pejaczewicz, Dżordże - 182. Pelaez, Miguel, bryg. - 387. Pelissier, Aimable Jean Jacques, gen. - 642. Pellow, Gideon Johnson, gen. - 138., 156. Pelopidas, wódz tebański - 396. Pendleton, Joseph Henry, gen. - 59. Peng Te-huaj, marsz. - 148., 150., 351. Pepe, Guglielmo, gen. - 493. Percival, Arthur Ernest, gen. - 651. Percy, Earl, płk - 398. Perea, Juan, płk - 335. Perelle, Elias de la, kpt. mar. - 235. Perez, Francisco Antonio, gen. - 467. Pestel, Paweł Iwanowicz - 538. Petain, Philippe, marsz. - 43., 726. Petlura, Symon - 337., 555. Petmazas, Konstantinos, gen. - 288. Petnwić, Boso - 732. Petrović, Mirko - 177. Pezet, Juan Antonio, prezydent Peru - 125. Pezuela y Sanchez Muńoz de Yelasco, Joaquin de, gen., wicekról Peru - 159. Pfeffer-Wildenburg, Karl, gen. SS - 750. Pflanzer-Baltin, Karl, baron, gen. - 587. Philippe, Armand Charles, płk - 731. Piali Pasza, kapudan - 431., 615. Picconi, Niccolo - 622. Pico, Pio - 326. Papandreu, Jeorjos, premier Grecji - 256. Papinis, Georgios, kpt. mar. -151. Pappenheim, Gottfried Heinrich von, baron, feldmarsz. - 50., 99. Papulas, Anastasios, gen. -289., 607. Pareja, Antonio, bryg. -187. Pareja, Josó Manuel, wiceadm. - 125. Pargant, Jórg - 49. Parisot de la Yalette, Jean, w. mistrz zakonu Joanni-tów - 431. Parker, John, kpt. - 398. Parmenion, wódz macedoński - 304. Paskiewicz, Iwan Fiodoro- wicz, feldmarsz. - 551., 748. Path, Alexander McCarrel, gen. - 227., 260., 664. Patterson, Robert, gen. -108. Paulus, Friedrich, feldmarsz. -662. Pauzaniasz, wódz spartański -546. Pavia y Rodriguez de Albuquerque, Manuel, feldmarsz. - 276. Pavlović, Sofica - 90. Pawlikowski, Stefan, ppłk - 739. Paź Estenssoro, Yictor, prezydent Boliwii - 84. Pearse, Patrick - 299. Pedro I, cesarz Brazylii - 56. Pedro I, król Portugalii - 559. Pedro II, cesarz Brazylii - 96. Peidl, Julius, premier Węgier - 107. Peirson, Francis, mjr - 319. Omer Brioni Pasza - 11., 46., 204. Omer Ruszdi Pasza - 418. Ordonez, Antonio, płk - 429. Oribe Ceferibo, Manuel, gen., prezydent Urugwaju - 130., 472. Orłów, Aleksiej Grigorie- wicz, hr., adm. - 135. Ornes, Horacio, mjr - 569. Osman II, sułtan TUrcji - 152. Osman Chairi Pasza - 116., 258., 547. Osmar, David, kpt. mar. - 605. Osorio, Mariano Luis, bryg. - 429., 573. Otman ben Abi Nessa - 549. Ott von Batorkez, Carl Peter, feldmarsz. - 441. Ottinger, Franz, gen. - 674. Otto, Helmuth, gen. - 340. Otton IV, cesarz Niemiec - 93. Oudinot, Nicolas Charles Yictor, ks. Reggio, gen. - 602. Ozanian, Andronik Tbroso- wicz - 708. Packenham, Edward, lord, gen. - 504. Paderewski, Ignacy Jan, premier Polski - 757. Padilla, Jose, kontradm. - 438. Paez Jose Antonio, gen. - 128., 568. Pageot, Francpis, gen. - 727. Pai Czung-si, gen. - 149., 267., 331. Pais, Alvaro, kanclerz Portugalii - 559. Papagos, Alexandros, gen. - 254. Nikołczew, Boris, ppłk - 117. Nivelle, Robert Georges, gen. - 726. Nordling, Raul - 527. Norodom Sihanouk, ks., szef państwa Kambodży -328. Nuamantibjana, wódz Murzynów w Mozambiku - 446. Nuńez del Prado, gen. - 631. Nuno Alvares Pereira zob. Alvares Pereira, Nuno Nuschke, Otto, wicepremier NRD-71. Nuss, dowódca powstańców albańskich - 355. Obando, Josć Maria, gen. - 688. Obregon, Alvaro, gen., prezydent Meksyku - 775. O'Brien, George, kpt. mar. -389. Odon, ks. Akwitanii - 549. Odysseus, Andruzzos, kpt. mar. - 11. O'Higgins, Bernardo Ri- quelme, gen., dyktator Chile - 136., 573. Oktawian August (Caius lulius Caesar Octavianus Augustus), cesarz Rzymu -10. Oktiabrskij, Filip Siergieje- wicz, wiceadm. - 643. Olaf II Haraldsson, król Norwegii - 663. Oleg, ks. Riazania - 373. Olivera, Leonardo, płk - 626. Omar al-Muchtar, szejk - 404. Omelianowicz- Pawlenko, Mychajło, gen. - 737. 675 674 Piercey, Thomas, kpt. mar. -562. Pilar, Gregorio del, gen. - 73. Piłsudski, Józef Klemens, marsz. - 337., 497., 554. Pinochet Ugarte, Augusto, gen., prezydent Chile - 143. Pinto Carrera, Ignacio, kpt. - 164. Piotr I, król Jugosławii - 58. Piotr I, car Rosji - 266., 558. Piotr II, król Jugosławii - 321., 419. Piotr II Petrović NjegoS, władca Czarnogóry - 177. Piotr III Wielki, król Ara- gonii i Sycylii - 492., 670. Piotr, ks. bułgarski - 111. Piotr Raresz, hospodar Mołdawii - 507. Piskor, Tadeusz, gen. - 698. Pius IX, papież - 454., 602. Pizzari, Pierluigi, płk - 231., 649. Polignac, Jules Auguste Armand Marie, ks. premier Francji - 524. Polimenakos, Georgios, gen. -195. Poi Pot (właśc. Saloth Sar), przywódca Czerwonych Khmerów - 328. Połubojarow, Paweł Pawło- wicz, gen. - 356. Pompejusz Wielki (Gnaeus Pompeius Magnus) - 598. Poniatowski, Józef, ks., marsz. - 87., 409. Poniński, Władysław, gen. - 674. Pope, John, gen. - 109. Popesco- Condiano, Alexan- dru, mjr - 258., 547. Pop Georgiev, Dimitr - 580. Popławski, Stanisław, gen. - 510., 741. Porwit, Marian, płk - 737. Porycki, Janusz, ks. - 339. Posadas, G. A. - 719. Posadas, Josó, kpt. mar. - 385. Potocki, Mikołaj, hetman - 68. Powell, James, kpt. - 221. Prado, Mariano Ignacio, płk, prezydent Peru - 125. Prat Chacon, Arturo, kpt. mar. - 290. Prawdzic-Włodek, Roman zob. Włodek, Roman Preble, Edward, kmdr - 539. Presbitero, Ernesto, adm. - 188. Prescott, Robert, gen. - 102. Prescott W, płk - 121. Preston, Thomas, kpt. - 88. Prich, Rudolf, gen. - 417. Primo de Rivera y Orbane- ja, Miguel, gen., dyktator Hiszpanii - 276. Prittwitz und Gaffron, Max von, gen. - 685. Prittwitz und Gaffron, Mo- ritz Karl Ernest von, gen. -69. Prokopiuk, Nikołaj Archi- powicz, ppłk-311. Provera, Johann de, markiz, feldmarsz. - 584. Przędnymi rski-Krukowicz, Emil, gen. - 463. Przemysł Ottokar H, król Czech - 198. Puchner, Anton, feldmarsz. -545. Puetlos, Carlos, bryg. - 386. Pueyrredon, Juan Martin - 380. Pugaczow, Jemielian Iwano- wicz - 591. Ramirez, Eleuterio, płk - 686. Ramirez, Simeon, gen. - 467. Ratajczak, Franciszek - 757. Rawdon, Francis, lord, ppłk -139. Reagan, Ronald Wilson, prezydent USA - 406. Refet Pasza - 289. Reichenau, Walther von, gen. - 738. Reinhardt, Georg Hans, gen. - 466., 738. Reinhardt, Hellmuth, płk - 651. Renaud, hr. Boulogne - 93. Rendulic, Lothar, gen. - 179., 502., 755. Renę, ks. Lotaryngii - 485. Rennenkampf, Paweł Karło- wicz von, gen. - 685. Resqutn, Francisco, gen. - 707. Reszid Pasza -115. Rey, Louis Emmanuel, baron, gen. - 584. Reynolds, John, gen. - 240. Reza Pahlawi, szach Persji - 458. Riańo, Juan Antonio de - 247. Ribeira, Joao, ksiądz - 534. Ribeiro Junior, Josć, płk - 446. Rich, Narciso, płk - 433. Richelieu, Armand Jean du Plessis de, ks., kardynał - 383. Ridau, Rudolf von, hr. - 388. Riel, Louis, przywódca Metysów w Kanadzie - 329. Rippo, Ogisu, gen. - 137. Ritchie, Neil Methuen, gen. -12., 78. Pu I, cesarz Chin i Mandżu- kuo - 434., 772. Punin, Manczo - 114. Purkajew, Maksim Aleksie- jewicz, gen. - 270. Putnam, Israel, gen. - 103. Pym, Samuel, kmdr - 250., 451. Oueiros, Joao Jose de Oli- veira, płk - 448. Ouesada y Matus de Mira- yelles, Jenaro, markiz, gen. - 276., 366. Ouitman, John Anthony, gen. - 138. Rachmanow, Nikołaj Mt- chajłowicz, gen. - 575. Radecki, Fiodor Fiodoro-wicz, gen. - 673. Radetzky, Joseph von Ra- detz, feldmarsz. - 85., 172., 244., 452., 728. Radu Piękny, hospodar Wołoszczyzny - 724. Radziwiłł, Michał, ks., gen. -513. Raeder, Erich, adm. - 381. Raginis, Władysław, kpt. -770. Raglan, Fitzroy James Henry Somerset, lord, gen. - 20., 642. Ragni, Ottavio, gen. - 45. Rahman, Mudżibur, prezydent Bangladeszu - 518. Rakoczy, Franciszek (Fe-renc) II, ks. Siedmiogrodu - 747. Rakosi, Matyas, I sekretarz KC Węgierskiej Partii Pracujących - 751. Rali, Dionizy, biskup -710. Raił, Johann Gottlieb, płk -706. Ramadan as-Suweihili, szejk -233. 676 677 Rivera, Fructuoso, gen., prezydent Urugwaju -130., 582., 719. Robeck, John Michael de, baron, kontradm. - 185. Robert, hr. d'Artois - 168. Robert, hr. Gloucester -26. Robert I Diabeł, ks. Normandii - 24. Robert II Krótkonogi, ks. Normandii - 25. Roberto, Holden - 29. Rochambeau', Jean Baptiste Donatien de Vimeur, gen. - 773. Rochambeau, Marie Donatien Joseph, gen. - 727. Rodney, George Bridges, adm. - 102., 229., 395., 681. Rokossowski, Konstantin Konstantinowicz, marsz. -377. Roloff-Miałowski, Karol, gen. - 386. Rol-Tanguy, Henri- George (właśc. H. G. Tanguy), płk - 527. Romain, Paul, gen. - 727. Roman IV Diogenes, cesarz Bizancjum - 437. Romanowski, Władimir Zacharowicz, gen. - 392. Romarate, Jacinto de, kpt. mar. - 621. Rommel, Erwin, feldmarsz. - 12., 78., 442. Rondeau, Josć, gen. - 159., 475. Rondon, Juan, ptk - 94. Roósevelt, Theodore, ppłk, prezydent USA - 619. Rosas, Juan Manuel de, prezydent Argentyny - 130., 472. Rościli, Piętro, gen. - 602. Rosencrans, William Stark, gen. - 140. Rossi, Pellegrino, hr., premier Państwa Kościelnego - 602. Rowecki, Stefan Paweł, gen. -699. Rowley, Joshua, adm. - 250., 451. Rożdiestwienskij, Zinowij Pietrowicz, wiceadm. - 173. Rommel, Juliusz, gen. - 337., 738. Ruchel, Ernst Friedrich Wilhelm Philipp von, gen. - 316. Rudolf I Habsburg, król Niemiec - 198. Rudolf II, cesarz -712. Ruge, Otto, gen. - 502. Ruiz Huidobro, Pascual, kpt. mar. - 620. Rullecourt, baron de - 319. Runstedt, Gerd von, feldmarsz. - 64., 72., 197., 210., 501. Ruprecht, ks. bawarski - 43. Russel, Edward, adm. - 378. Ruyter, Michel Adriaans- zoon de, adm. - 133. Ryder, Robert Edward Dudley, kmdr - 607. Rydz-Śmigfy Edward, marsz. - 337., 497., 736. Rylejew, Kondrat Fiodoro- wicz - 538. Ryszard II, ks. Normandii - 24. Ryszard III, ks. Normandii -24. Sachthuris, Georgios, kpt. mar. - 614. Sackville, George, lord, gen. -461. Safl ad-Din as-Senusi, szejk -233. Said, Nuri as-, premier Iraku - 292. Saif al-Islam al-Badr, ks. - 314. Saint Arnaud, Armand Jacques Lorey de, marsz. - 20., 642. Saint Clair, Arthur, gen. - 213. Saint-Germain, Claude Louis de, hr. - 597. Saint Leger, Barry, płk - 222., 515. Salah ad-Din Jussuf (Sala- dyn), sułtan Egiptu - 279. Salan, Raoul, gen. - 17. Salef en- Nasser, szejk - 241. Salisbury, Thomas de Mountacute, ks. - 516. Sallal, Abdullah as-, gen., prezydent Jemenu - 314., 315. Saltonstall, Dudley, kmdr - 219. Sałtykow, Piotr Siemiono- wicz, feldmarsz. - 375. Samojłow, Aleksandr Wasil- jewicz, gen. - 307. Samsonow, Aleksandr Wa- siljewicz, gen. - 685. Sanchez, Serafin - 386. Sanclemente, Manuel, prezydent Kolumbii - 341. Sandino, Augusto Cesar, gen. - 498. San Juan, Benito, gen. - 660. San Martin, Juan Jose de, gen. - 86., 136., 206., 323., 429., 541., 620. Santa Anna, Antonio Lopez de, gen., prezydent Meksyku - 156. Santa Cruz, Andres, gen., prezydent Boliwii - 131., 774. Santa Cruz, Francisco - 535. Santa Cruz Alvarez de Bazan, markiz, adm. - 691. Santamaria, Abel - 628. Santana, Pedro, gen. - 384., 627. Santocidelos, Fidel Alonso de, gen. - 532. Sapieha, Jan Paweł, hetman -338. Sapuntzakis, Konstantinos, gen. - 253., 310. Sarafow, Boris, kpt. - 418. Sarrabia Hernandez, Juan, gen. - 335. Sarrail, Maurice, gen. - 420. Saturadżi Mehmed Pasza - 126. Savimbi, Jonas - 29. Schifer, Alexander von - 49. Schildner-Schuldner, Niko- łaj Karłowicz, gen. - 547. Schkoppe, Sigisimind von, gen. - 262. Schlesinger, Leon, płk - 625. Schlick, Franz von, hr., feldmarsz. - 302., 659. Schmundt, Hubert, kontradm. - 273. Schórner, Ferdinand von, feldmarsz. - 179., 207., 417., 505. Schwarzenberg, Felix, ks., feldmarsz. - 728. Schwarzenberg, Karl Philipp von Kruman, ks., feldmarsz. - 409., 523. Scobie, Arnold, gen. - 256. Scott, Charles - 213. Scott, Winfield, gen. - 138., 156. Scypion Afrykański Starszy (Publius Cornelius Scipio Africanus Maior) - 705. Seferi, Idris - 355. Selim II, sułtan Turcji - 639. 678 679 Stracimirowicz, Rościsław - 713. Strauss, Adolf, gen. - 464. Stroop, Jurgen, gen. SS - 740. Strozzi, Leon, adm. - 692. Strzelczyk, Józef, pseud. Jan Barwiński - 556. Student, Kurt, gen. - 363. Sturdee, Frederick Charles, wiceadm. - 211. Subudej, wódz mongolski - 327. Sucharski, Henryk, mjr - 745. Suche-Bator, Damdin - 468. Sucre y Alcala, Antonio Jose de, marsz. - 52., 86., 541., 688. Sudarso, Jos, kmdr - 36. Suffolk, William de la Pole, hr. - 516. Sulejman I Czelebi, sułtan Turcji - 113., 711. Sulejman II Wspaniały, sułtan Turcji - 465., 615. Sulejman, adm. - 342. Sulejman, wielki wezyr - 107. Sulejman el-Daruni - 456. Sulejman Pasza - 724. Sulejman Pasza - 116., 673. Sulisław, ks. - 390. Sullivan, John, gen. - 238., 300. Sumilas, Petros, gen. - 195. Sumner, Charles, gen. - 32. Sun Szy-i - 268. Su Tmg-fang, gen. - 346. Suworow, Aleksandr Wasi- liewicz, ks., gen. - 307., 550. Svoboda, Ludvik, gen., prezydent Czechosłowacji - 180., 194., 658. Swain, Thomas - 704. Swein, król Norwegii - 663. Sweneld, wojewoda - 192. Symeon I, car Bułgarii - 3. Soult, Nicolas Jean de Dieu, marsz. - 48., 230., 284., 316. Spee, Maximilian von, nr., wiceadm. -203., 211. Spencer, John Poyntz, lord, gen. - 588. Spinola, Ambrosio de, markiz, gen. - 98. Spiridow, Grigorij Andrieje- wicz, adm. - 135. Spruance, Raymond Ames, wiceadm. - 686. Stadion zu Thanhausen und Warthausen, Philipp, hr., feldmarsz. - 471. Stahel, Rainer, gen. - 741. Stalin, Josif Wissarionowicz (właśc. J. W. Dżuga- szwili) - 39. Stambolijski, Aleksandyr, premier Bułgarii — 117., 118. Stanojević, Aleksandar - 696. Stark, John, gen. - 67. Starzyński, Stefan, prezydent Warszawy - 738. Staurakios, cesarz Bizancjum - 57. Stefan z Blois, król Anglii - 26. Stefan Batory, król Polski - 769. Stefan Deczański, król Serbii - 80. Stefan Lazarewicz, despota Serbii - 113. Stefan Nemanja, wielki żupan Serbii - 111. Stefan I Wielki, hospodar Mołdawii - 724. Steuben, Kuno von, gen. - 421. Steyer, Włodzimierz, kmdr -273. Stojković, Mihajlo - 639. Stoletow, Nikołaj Grigorie- wicz, gen. - 116., 673. Seliwanow, Władimir Iwa- nowicz, gen. — 779. Semproniusz (Tiberius Sempronius Longus), konsul - 705. Serafis, Stephanos, gen. - 255. Serrano y Dominguez, Francisco, marsz. - 276. Serurier, Jean Philibert, marsz. - 584. Settima, Ruggiero, adm. - 519. Seydlitz, Friedrich Wilhelm von, gen. — 597. Seydlitz- Kurzbach, Walther von, gen. - 662. Seymour, Henry, adm. - 27. Seyss-Inquart, Arthur - 281. Sforza, Francesco - 622. Shafter, William, gen. - 619. Sheridan, Philip Henry, gen. -34. Sherman, William Tecum- seh, gen. - 34., 140., 646. Shibosaki, Keioki, adm. - 686. Shields, James, gen. - 156. Siao Pai-kuo, gen. - 372. Sikorski, Franciszek, gen. - 417. Sikorski, Władysław, gen., premier Polski - 337., 737. Silang, Diego, przywódca powstania na Filipinach — 215. Silva Piragibe, płk - 379. Simović, Dusan, gen. - 321. Simpson, Roberto de, kpt. mar. - 131. Sinan Pasza, Mohammed, zw. Cicala - 126., 243., 599., 712. Singh Aurora, Jagjit, gen. - 518. Sisnando, komes Tentugalu - 161. Siung Ping-kun, sierżant - 772. Skanderbeg (właśc. Gjergj Kastriota) - 14., 365. Skierski, Leonard, gen. - 497. Skobielew, Michaił Dmitrie- wicz, gen. - 258., 547. Skorupka, Ignacy Jan, ksiądz - 737. Skotnicki, Stanisław zob. Grzmot-Skotnicki, Stanisław Skrzynecki, Jan Zygmunt, gen. - 513. Śmidke, Karę! - 655. Smith, Francis, płk - 398. Smith, Holland, gen. - 306., 687. Smith, James, kpt. mar. - 235. Sobieski, Jakub - 746. SobieskUJan zob. Jan III Sobieski Sobremonte, Rafael de, markiz, wicekról La Płaty -380. Sokoli, Mica — 566. Solchaga Żalą, Jose, gen. - 77. Sołłohub, Nikołaj Władimi- rowicz - 497. Somoza Debayle, Anastasio, prezydent Nikaragui - 498. Sonnaz, Hector de, gen. - 528. Sosabowski, Stanisław Fran- ciszek, gen. - 42. Sosnkowski, Kazimierz, gen. -512. Sotomayor, Emilio, płk -700. Soubise, Charles Rohan de, gen. - 597. Soulouque, Faustin Robes-pierre Napoleon, gen., prezydent Haiti (Faus-tyn I, cesarz Haiti) - 384. 681 680 Szabo, Anton, gen. - 520. Szabo, Jan os - 751. Szachowski, Iwan Leontie- wicz, ks., gen. - 513. Szefket Tbrgut Pasza - 90. Szembek, Piotr, hr., gen. - 513. Szeptycki, Stanisław, gen. - 737. Szirazi, Mohammed laki ad-Din asz- - 291. Szujski, Dmitrij, ks. - 339. Szukri Pasza - 58. Szumiłow, Michaił Stiepa- nowicz, gen. - 662. Szylling, Antoni, gen. - 320., 699. Szyszman III, car Bułgarii - 712. Szy Ta-kai - 145. Światosław Igorewicz, w. ks. kijowski - 110., 192. Świerczewski, Karol, gen. - 278., 505., 556. Ta'a III zob. Na'segen lakagi, Takeo, wiceadm. - 345. Taksim Pasza, Hassan - 253., 419. Tallard, Camille d'Histun, marsz. - 81. Tanaka, Raizo, kontradm. - 261. Tantia Topi - 285. Taraki, Nur Mohammed - 8. Tarleton, Banastre, płk - 139., 169. Tarnowski, Jan, hetman - 507. Tassoni, Giulio, gen. - 782. Teles, Leonora - 559. Temistokles, wódz ateński - 608. Teodor, ks. bizantyjski - 313. Ugedej, w. chan Mongołów -390. Ulanowski Stanisław, pseud. Bolek - 556. Ulchi Mun-dok, gen. - 610. Ulibarria Gamir, Mariano, gen. - 77. Ulug Ali Kilic Pasza zw. Occhiali, pasza Algieru, kapudan - 394. Umur Pasza, emir Aydinu - 585. Ungern von Sternberg, Roman Fiodorowicz, baron, gen. - 468. Unrug, Józef, kontradm. - 273. Urban, Carl, baron, feldmarsz. - 471., 616. Urdaneta, Rafael, gen. - 37., 128., 722. Urąuhart, Robert Elliot, gen. - 42. Urąuiza, Justo Jose, gen., prezydent Argentyny - 472. Ursu Nicolae, zw. Horea - 650. Yaldes, Jeronimo, gen. - 52. Yaldez, Pedro, adm. - 609. Yalerio, Fernando, płk -627. Valquin, wielki mistrz zakonu Kawalerów Mieczowych - 672. Yandegrift, Alexander Archer, gen. - 260. Van Tien Dung, gen. - 766. Yarela Iglesias, Jose Enri-que, gen. - 104., 426. Yargas, Getulio Dornelles, prezydent Brazylii - 97. Yasconcelo, Guilherme Frederico de Portugal, płk - 448. Yaudreuil, Louis-Philippe Rigaud de, markiz, adm. -395. Teodor Komnen, despota Epiru - 112. Teoklistos, wódz bizantyjski -361. Tergukasow, Arzas Artio- mowicz, gen. - 205. Terruzzi, Attilio, gen. - 404. Tewfik Mohammed Pasza, kedyw Egiptu - 200. Thalmann, Ernst - 278. Theagenes, wódz grecki - 141. Thiers, Adolphe Louis, premier i prezydent Francji - 526. Thókóly, Imre, ks. węgierski - 182., 746. Thomas, George Henry, gen. - 140. Thommee, Wiktor, gen. - 464, Thurn und laxis, Georg, hr., feldmarsz. - 728. Thurn, Heinrich Matthias, hr., gen. - 75. Tilly, Johann Tserclaes, hr., feldmarsz. - 75., 99. Timur (Tamerlan), władca Azji Środkowej - 113. Tito (Broz-Tito), Josip, marsz. - 193., 322., 494., 669. Tkaczow, Jan, pseud. Kum - 556. Tbdorow, Georgi, gen. - 325. Tbdorow, Tbdor, gen. - 420., 421. Tbgliatti, Palmiro - 278. Togo, Heichahiro, adm. - 173. Tbgrul Beg, sułtan Seldżu- ków - 334. Tbłbuchin, Fiodor Iwano- wicz, marsz. - 120., 662., 750., 755. Totnory, Pal, biskup - 465. Topią, Tanush - 365. Tbpór-Kisielnicki J. zob. Kisielnicki J. Topulli, Bajo - 447. Tbpulli, gerciz - 447. Tormasow, Aleksandr Pie- trowicz, hr., gen. - 550., 575. Tbrrecusa, Benevento, markiz, gen. - 476. Tbtleben, Eduard Iwano- wicz, gen. - 547., 642. Touwille, Anne-Hilarion de Cotentin de, adm. - 378. Tbyotomi, Hideyoshi, sho- gun Japonii - 269. Traugutt, Romuald, dyktator powstania styczniowe- go - 552. Ttesckow, Udo von, gen. - 62. Trikupis, Nikolaos, gen. - 195. TKstan, Pio, gen. - 611. Tłojanow, Wiaczesław Płatonowicz, bryg. - 779. Tłubieckoj, Siergiej Pietro- wicz, ks. - 538. TUchaczewski, Michaił Nikołajewicz - 555., 595., 737. TUpac Amaru II (właśc. Jose Gabriel Condorcan- qui) - 535., 536. Tlipac Amaru III (właśc. Diego Cristobal Condor- canqui) - 535., 536. TUrn, Juraj, baron - 364. TUrner, John Argent, por. - 389. TUrner, Richmond Kelly, kontradm. - 260. TUrsun Bej - 115., 780. Tli Yu- ming, gen. - 282. Twiggs, Levi, gen. - 156. Tworogow, Iwan - 591. Uborewicz, Hieronim Pie- trowicz - 337. 682 683 Yaque Blanco, Juan, gen. - 199., 426., 698. Yamada, Otozo, gen. - 270. Yamashita, Tbmoyuki, gen. - 61., 166., 651. Yanez, Juan - 37., 722. Yang Ti, cesarz Chin - 610. Yegen Pasza, Osman - 182. Ypsilanti, Aleksandros, ks. - 252. Ypsilanti, Dimitrios, ks. - 252. Zach, Anton von, gen. - 441. Zaganos Pasza - 344. Zaid ibn Harisa, wódz arabski - 483. Zakrzewski, Ignacy - 736. Zalka, Matę zob. Lukacs, Pal Zamojski-Różyc, Stefan - 181. Zangen, Gustav Adolf von, gen. - 64., 652. Zanneke, Niklaes - 132. Zapala, Emiliano - 701., 725., 775., 776. Zaragoza, Ignacio, gen. - 567. Zavala, Pedro, gen. - 127. Zborowski, Jan, hetman - 769. Zeki Pasza - 419. Zeller, Christoph - 50. Zenkteller, Kazimierz, pseud. Warwas, płk - 677. Zgrzebniok, Alfons - 675., 676. Zixaxa, wódz Murzynów w Mozambiku - 446. Zmajewicz, Michaił Christo- forowicz, kontradm. - 266. Zobel von Giebelstadt und Darstadt, Thomas Fried- rich, baron, płk - 520., 528. Vaughan, John, gen. - 283. Yecsey, Karoly, gen. - 674. Yelasco, Jose Miguel, płk — 287. Yelasco, Jose Refugio, gen. -701. Yenizelos, Elefterios, premier Grecji - 253., 694. Yictor, Claude Perrin, marsz. - 230., 441., 660. Yieira, Joao Fernandez - 262. Yiest, Rudolf, gen. - 655. Yietinghoff-Scheel, Hein- rich, gen. - 473. Yilca Apaza, Pedro - 536. Yilla, Pancho (właśc. Doro- teo Arango) - 701., 725., 775., 776. Yillalobos Gonzales, Ale- jandro, gen. - 52. Villeneuve, Pierre Charles, adm. - 704. Yinagre, Antonio - 96. Yinagre, Francisco - 96. Yisconti, Filippo Maria, ks. Mediolanu - 622. Vo Nguyen Giap, gen. - 189. Vukanović, Luka - 275. Wainwright, John, gen., - 61., 166. Wakulinczuk, Grigorij Niki- tycz - 561. Walker, William, prezydent Nikaragui - 246., 583., 618., 625. Wałujew, L, wojewoda - 339. Wang Tbng, gen. - 758. Warner, Seth, płk - 67. Warren, Joseph, gen. - 121. Warro (Gaius Terentius Yarro), konsul - 330. Washington, George, gen., prezydent USA - 89., 142., 218., 226., 238., 469., 511., 565., 706., 752., 773. Wasilewski, Aleksandr Michajłowicz, marsz. - 207., 270. Wattrang, Gustav, adm. - 266. Watutin, Nikołaj Fiodoro- wicz, gen. - 377., 662. Wayne, Anthony, gen. - 213. Weidling, Helmuth, gen. - 70. Weiher, Ernest - 769. Welden, Ludwig, feldmarsz. -85. Wellington, Arthur Welles- ley, ks., gen. - 588., 743. Wenck, Walther, gen. - 70. Wercyngetoryks, wódz Galów - 15. Werdenberg zu Sargans, Hans von, hr. - 484. Werdenberg zu Sargans, Johann von, hr. - 484. Westerling, Raymond, mjr - 286. Whitelock, John, gen. - 380. Wielki Niedźwiedź, wódz Indian - 329. Wiellinger, Achaz - 50. Wiktor Emanuel II, król Włoch - 671. Wiktoria, królowa W.Bryta- nii - 285. Wilhelm I, cesarz Niemiec - 604. Wilhelm I Zdobywca, król Anglii - 25., 26., 271. Wilhelm II, cesarz Niemiec -777. Wilhelm III Orański, król Anglii - 28. Wilhelm, ks., następca tronu Prus - 726. Wilson, Henry Hughes, gen. -667. Wimpffen, Georg Felbt von, baron, feldmarsz. - 659. Winckelburch, Hans - 769. Windischgratz, Alfred, feldmarsz. - 654. Winkelried, Arnold - 637. Wiśniowiecki, Dymitr, ks. -181. Wiśniowiecki, Jeremi Michał, ks. - 68. Wittenberg, Arvid, feldmarsz. - 181. Władysław II Jagiełło, król Polski - 259., 373. Władysław III Warneńczyk, król Polski i Węgier -735. Władysław IV, król Polski -152. Własow, Andriej, gen. -563. Włodek (Prawdzic-Włodek), Roman, por. - 587. Wocher, Gustav von, feldmarsz. - 528. Wohlgemut, Ludwig, gen. -244. Wolfe Tonę, Theobald -297. Wolseley, Garnet Joseph, ks., gen. - 200. Wołów, Panajot (właśc. Petyr Wankow) - 780. Woodrig, Albert, gen. -463. Worden, John Lorimer, por. mar. - 455. Worth, William Jenkins, gen. - 138., 467. Woyno, Wincenty, por. -338. Wrangel, Piotr Nikołaje-wicz, gen. - 533., 595. Wu Czao-lin, kpt. - 772. Wyłkow, Iwan, gen. - 118. Wysocki, Józef, gen. - 302., 674. Wysocki, Piotr, ppor. - 551. Xatruch, Florencio, gen. -583. 684 685 Bibliografia Żekow, Nikoła Todorow, gen. - 325., 421. Żiwkow, Tbdor, I sekretarz KC Bułgarskiej Partii Komunistycznej - 120. Żółkiewski, Stanisław, hetman - 339. Żuków, Gawriił Wasiljewicz, kontradm. - 508. Żuków, Gieorgij Konstanti- nowicz, marsz. - 137., 391., 479., 636., 742. Żylinskij, Jaków Grigorie- wicz, gen. - 685. Zrinyi, Ilona - 746. Zubaczew, Iwan Nikołaje- wicz, kpt. - 105. Zulauf, Juliusz, gen. - 738. Zygfryd z Walbecku, hr. - 134. Zygmunt Luksemburski, cesarz, król Węgier - 113., 622. Zygmunt III Waza, król Polski - 339. Żabotyński, Włodzimierz -318. Acevedo Pablo Blanco, Historia de la Republica Oriental del Uruguay, Montevideo 1958 Aczkasow W, Wojna rosyjsko-turecka w 1877-78 r., Warszawa 1982 Alden John R., A history ofthe American Revohttion, New York 1969 Alvarado Martin R., Batalia de la Trinidad, Tegucigalpa 1965 American military history 1607-1953, Washington 1956 Anders Władysław, Bez ostatniego rozdziału, Newtown, Wales 1949 Arntz Wilhelm, Malta, Leipzig 1941 Babinger Franz, Z dziejów imperium osmańskiego, Warszawa 1977 Balicki Jan, Historia Burów, Wrocław 1980 Balicki Jan, Bogucka Maria, Historia Holandii, Warszawa 1969 Bartnicki Andrzej, Mantel-Niećko Joanna, Historia Etiopii, Wrocław 1971 Baszkiewicz Jan, Historia Francji, Wrocław 1978 Batowski Henryk, Państwa bałkańskie 1800-1923, Kraków 1938 Beaumont A., Hrdinske ciny Ćeskoslovenskych Legii, Praha 1919 Bell John Patrick, Crias in Costa Rica. The 1948 Revohttion, Austin 1971 Bello Josć Maria, A history of Modem Brazil, Stanford, Cali- fornia 1966 Bieńkowska Danuta, Michał Waleczny, Katowice 1975 Bidwell Anna, Jones John Paul, Służył morzu i miłości, Gdańsk 1970 Bidwell George, Lord Nelson, Gdynia 1959 Bidwell George, Zdobywca Anglii - Wilhelm I z Normandii, Katowice 1980 Blanco Salvador Jorge, La Barranąuita, San Domingo 1983 Boatner Mark M., Encychpedia ofthe American Kevolution, New York 1966 Bodart Gaston, Militar-historisches Kriegs-Lejdcon, Wien 1908 Borowicz Jerzy, Historia nowożytna krajów Azji i Afryki, Warszawa 1980 Bradley Omar Nelson, Żołnierska epopeja, Warszawa 1963 Braun Otto, Chińskie zapiski, Warszawa 1976 Bromley J., Kriestianskoje wosstanie 1573 g. w Chorwacji, Moskwa 1959 Bron Michał, Bitwa nadEbro i udział w niej Polaków, Warszawa 1976 Buchholz Friedrich, Bayard, Berlin 1801 Burchett Wilfred G., Vietnam, Warszawa 1966 Burckhardt Karl i.,Richelieu, Munchen 1937 Burchard Przemysław, Operacja „Pluto", Gdynia 1967 Cedynia, tysiąclecie zwycięstwa 972-1972, Szczecin 1972 Cezar Gajus Juliusz, Wojna gallijska, Wrocław 1978 Chołodecki- Białynia Józef, Zborów-pole chwały czechosłowackiego oręża, Lwów 1924 Clark Georg Rogers,/! short history of the United States Navy, Philadelphia 1916 Conscience H., Geschichte von Belgien, Leipzig 1847 Daru P., Histoire de la republiaue de Venise, Paris 1821 Deveze Michel, Les Guyanes, Paris 1968 Dieterich D., Weltkriegsende an der mazedonischen Front, Berlin 1925 Dietrich Wolfram, Simon Bolivar, Hamburg 1934 Dobrzyński Roman, Błękitne imperium generała Franco, Warszawa 1975 Draper John William, Geschichte des Amerikanischen Burger- krieges, Leipzig 1877 Dronne Raymond, Leclerc et le serment de Koufra, Paris 1970 Duraczyński Eugeniusz, Terej Jerzy Janusz, Europa podziemna 1939-45, Warszawa 1974 Dzieje wojny domowej w ZSRR 1917-1922, Warszawa 1952 Eggenberger David, A Dictionary ofBattles, London 1967 Eickhoff Ekkehard,'Seekrieg undSeepolitik zwischen Islam und Abendland, Berlin 1966 Emerson Edwin Jr.,,4 history ofthe Nineteenth Century. Year by Year, New York 1902 Emilianides Achille, Histoire de Chypre, Paris 1962 Enciclopedia Italiana, Roma 1936 Enciclopedia Militare, Milano 1927 Enciklopedija Byłgarija, Sofija 1978 Encyclopaedia Britannica, Chicago 1963 Encyclopedia of Military History, London 1980 Fairburn Wiliam Armstrong, Merchant Sail, Maine 1955 Fatherland Liberation War Memorial, Pyongyang (Phenian) 1964 Fadiejew J. A., Rewoludja i kontrrewolucja w Boliwii, Moskwa 1969 Feiczak Wacław, Historia Węgier, Wrocław 1966 Ficowska Jadwiga, Maroko - młode państwo w starym kraju, Warszawa 1977 Fijałkowski Wiesław, Awantury arabskie, Warszawa 1965 Fornari Guido, Italiani nel Sud Libico, Yerbania 1941 Forstmeier Friedrich, Odessa 1941. DerKampfum Stadt und Hafen und die Raumung der Seefestung, Freiburg 1967 Forty George, Fifth Army at War, London 1980 Frasheri Kristo, The history of Albania, Tirana 1964 Frobenius Leo, Weltgeschichte des Krieges, Jena b.r.w. Gardner Munro Dana, Latin American Republics, A history, New York 1960 Gaulle Charles de, Pamiętniki wojenne, Warszawa 1962 Gavranović Berislay, Bosna i Hercegovina od 1853—1870 godi- ne, Sarajew 1956 Gomez Maximo, Diano de Campana 1895-98, La Habana 1968 Goniowskij S. A., Kołumbija, Moskwa 1973 Gozdawa-Gołebiowski Jan, Wywerka-Prekurat Tadeusz, Pierwsza wojna światowa na morzu, Gdynia 1973 Grań Enciclopedia Argentina, Buenos Aires 1961 Graziani Rodolfo, Die Eroberung Libiens, Berlin 1932 Gregg Algar Robert, British Honduras, London 1968 Grzybowski Stanisław, Historia Irlandii, Wrocław 1977 Guevara de la Serna Ernesto, Epizody wojny rewolucyjnej, Kraków 1981 Halimarski Andrzej, Spór o Tajwan, Warszawa 1986 Hammer Joseph, Geschichte des Osmanischen Reiches, Pest 1827 Handelmann Heinrich, Geschichte von Brasilien, Berlin 1860 Hań Woo- Keun, The history of Korea, Seul 1976 Hemberger A., Illustrierte Geschichte des Balkankrieges, Wien b.r.w. Hertzberg Friedrich, Geschichte Griechenlands, Gotha 1879 Historia de Cuba, La Habana 1968 Historia krajów arabskich, Warszawa 1974 Historia nowożytna Chin, Warszawa 1979 Historia polityczna Dalekiego Wschodu, Warszawa 1981 Hitti Philip K.., Dzieje Arabów, Warszawa 1969 Ho Kan-Chin, A History ofthe Modem Chinese Revolution, Peking 1959 Ilustrowana wojna wschodnia, Warszawa 1878 Inchaustequi Marino J., Historia Dominicana, Ciudad Thijillo 1955 IstorijaAfriki w XIX-naczale XX w., Moskwa 1967 Istorija grażdanskoj wojny w SSSR, Moskwa 1957 Istorija Irana, Moskwa 1977 Istorija na Byigarija, Sofija 1983 Iwanowski Wincenty, Bitwa o Rzym, Warszawa 1969 Jabłoński Tadeusz, Lista strat powstania wielkopolskiego 1918119, Warszawa 1936 Jackson T A., Walka Irlandii o wolność, Warszawa 1955 James William, The naval history ofGreat Britain, London 1822 Jaszuński Grzegorz, Hiszpański happy end, Warszawa 1979 Jaszuński Grzegorz, Życie i śmierć J. F, Kennedy'ego, Warszawa 1967 Juszkiewicz Ryszard, Bitwa pod Mławą 1939, Warszawa 1979 Kaczmarek Kazimierz, Od Odry do Łaby, Warszawa 1979 688 689 Kasznik Aleksandra Helena, Abd el-Kader, Wrocław 1977 Kersten Mam, Szwedzi pod Jasną Górą 1655, Warszawa 1975 Kienzl Florian, Bolivar, Berlin 1943 Kiliński Jan, Pamiętniki Jana Kilińskiego o rewolucji w Warszawie w 1794 r., Warszawa 1907 Kim Yung-kwon,/4 Handbook of Korea, Seul 1978 Kindner Theo, Der Krieg gegen Frankreich 1870-71, Berlin 1895 Kordecki Augustyn, Pamiętnik oblężenia Częstochowy, Londyn 1956 Korsun N. L, Greko-tureckaja wojna 1919-1922, Moskwa 1940 Korusiewicz Leon, Wojna secesyjna 1860-1865, Warszawa 1985 Kosztyła Zygmunt, Obrona odcinka „Wizna" 1939, Warszawa 1976 Kozłowski Eligiusz, Legion polski na Węgrzech 1848- 1849, Warszawa 1983 Krafft Herman F, Sea power in American history, New York 1920 Kratkaja istorija rewohicjonnoj diejatielnosti Iow. Kim Ir Sena, Phenian b.r.w. Krus M., Filippiny w borbie za swobodu, Moskwa 1958 Kula Marcin, Wojna o Chaco w oczach polskiej dyplomacji, Warszawa 1975 Kula Zbigniew, Łepkowski ladeusz, Dzieje Ameryki Łacińskiej, Warszawa 1979 Kullnick Max, Vom Reitersmann zum Prasidenten, Berlin 1908 Kutschbach Albin, Der Brandherd Europas, Leipzig 1929 Laboulay Edward, Historia Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1876 Lacour-Gayet Robert, Histoire du Canada, Paris 1966 Lacretelle Charles, Histoire de France, Paris 1819 Lappenberg J. M., Geschichte von England, Hamburg 1834 Laskowski Otton, Płoski Stanisław, Kampania wioska 1859, Warszawa 1928 Lawrence T E.,Aufstandin der Wiiste, Berlin b.r.w. Lewicki Stanisław, Merdeka znaczy wolność, Warszawa 1971 Lewicki Stanisław, Tragedia Nusantary, Warszawa 1980 Lewtonowa J. O., Istorija Filippin, Moskwa 1979 Libelt Karol Fryderyk, Dziewica Orleańska, Poznań 1847 Li Czen Won, Imdinskaja otieczestwiennaja wojna 1592-98, Phenian 1953 Lipiński Jerzy, Druga wojna światowa na morzu, Gdynia 1962 Livermore Hiv,/l history ofPortugal, Cambridge 1947 Ludemann Wilhelm, Geschichte Griechenlands und der Turkei Ławrow M., Oczerki istorii Czili, Moskwa 1967 Łanga R. J., Nacjonalno- oswoboditielnoje dwiżenije w Alżirie, Moskwa 1962 Ławriecki Josif, Ernesta Che Guevara, Kraków 1975 Łepkowski ladeusz, Dwie biografie - Bolivar i Juarez, Warsza- wa 1970 Łepkowski ladeusz, Szymon Bolivar, Warszawa 1976 Macaulay Thomas Babington, Dzieje Anglii, Warszawa 1874 Mackesy Pierś, The war for America 1775-1783, London 1964 Majewski Wiesław, Grochów 1831 r., Warszawa 1972 Mata encyklopedia wojskowa, Warszawa 1967-71 Martin Gerhardt, Norwegische Geschichte, Hamburg 1942 Meier Yictor, Póschko Franz, Bauemkrieg in Ósterreich, Wien 1926 Memoires du Prince Francois II Rakoczi sur la guerre de Hon- grie depuis 1703, Budapest 1978 Mendelsohn-Bartholdy Karl, Geschichte Griechenlands, Leipzig 1870 Mendelsohn-Bartholdy Karl, Die Insel Kreta und die nationale Kampfgegen die Turken, Leipzig b.r.w. Meyer Eduard, Geschichte des alten Agyptens, Berlin 1887 Meyerinck Hubert von, Die Strassenkampfe in Berlin am 18 und 19 Marz 1848, Leipzig 1912 Miłkowski Józef, Wyprawa dahomejska, Warszawa-Lwów b.r.w. Mitrę Bartolome, Historia deBelgrano, Buenos Aires 1859 Moczarski Kazimierz, Rozmowy z katem, Warszawa 1978 Morawski Wacław, Wojna na Kubie, Lublin 1971 Mozołowski Andrzej, Tak upadło imperium, Warszawa 1984 Muller Johann von, Der Geschichten Schweizerischer Eidge- nossenschaft, Leipzig 1825 Nguyen Khac Vien, The long Resistance, Hanoi 1975 Niox Gustave-Leon, Ejcpedition du Mexique 1861-67, Paris 1874 Nitecka-Jagiełło Beata, Cypr - anatomia konfliktu, Warszawa 1975 Noskoff gen., Ein Mann erschuttert Afrika, Berlin 1937 Nougaret P. J. B., Beantes de l'Histoire d'Espagne et de Portu- gal, Paris 1814 Nowak Jerzy Robert, Węgry. Burzliwe lata 1953-1956, War- szawa 1988 Oczerki istorii Brazylii, Moskwa 1962 Olkiewicz Joanna, Sycylia w kalejdoskopie historii i legendy, Warszawa 1975 Ostrogorski Georg, Dzieje Bizancjum, Warszawa 1967 Ostrowski Adam, Garibaldi, Warszawa 1969 Otero Jose, La revolution Argentine 1810-1816, Paris 1917 Otto J.,DerFeldzug in Italien 1859, Thorn 1865 Pachoński Jan, Polacy na Antylach i Morzu Karaibskim, Kraków 1979 Parker H. B., Historia Meksyku, Warszawa 1957 Pascu Stefan, Der Transihanische Volksaufstand 1437-38, Bukarest 1964 690 691 Pawiński Adolf, Stefan Batory pod Gdańskiem, Warszawa 1877 Pichlik K., Vavra V, Kfiźik I., Ćervenobild a ruda, Praha 1967 Pioterek Edmund, Przypfyw który zawiódł, Gdynia 1968 Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, Warszawa 1979 Powstanie ludowej. Pugaczowa, Warszawa 1952 Pratt Fletcher, The compact history ofthe United States Navy, New York 1962 Prescott William Hickling, Dzieje panowania Filipa II, Warszawa 1874 Radajewicz Andrzej, Na przedpolach ziemi obiecanej, Warszawa 1981 Rawski Tadeusz, Wojna na Bałkanach 1941, Warszawa 1981 Remini Robert V.,AndrewJackson, New York 1966 Rigas E., Grecja naszych czasów, Warszawa 1962 Runek Roman, Bitwa o Skalda, Warszawa 1978 Rusinowa Izabella, Saratoga-Yorktown 1777- 1781, Warszawa 1984 Rustow W, Der Italienische Krieg 1845 und 1849, Zurich 1862 Rutherford Ward, Jersey, London 1976 Rymaszewski Ryszard, Siadami mandarynów i partyzantów, Warszawa 1979 Salentiny Fernand, Aufstieg und Fali desportugiesischen Impe- riums, Wien 1977 Samsel Roman, Dotrzeć do bunkra Somozy, Warszawa 1980 Schirrmacher Friedrich Wilhelm, Geschichte von Spanien, Gotha 1881 Schonemann Friedrich, Geschichte Americas und Kanada, Leipzig 1942 Sismonde de Sismondi J. C. L., Histoire des Republiąues Ita- liennes du moyen agę, Paris 1800 Smith Justin H., The war with Macico, New York 1919 Sobieski Jakub, Dyaryusz wyprawy wiedeńskiej w 1683 r., Warszawa 1883 Sowietskaja wojennaja encyktopedija, Moskwa 1976 Starr Chester G., From Salerno to the Alps. A history ofthe FifthArmy 1943-1945, Washington 1948 Strahlheim Carl, Die Geschichte unserer Zeit, Stuttgart 1826- -29 Stronicy istorii rumynskoj armii, Bukarest 1975 Strugar Vlado, Wojna i rewolucja narodów Jugosławii 1941— -1945, Warszawa 1967 Szabszina F. I., Powstanie ludowe 1919 w Korei, Warszawa 1955 Szczepański Michał, Stany Zjednoczone a Chiny, Warszawa 1972 Thiers Louis Adolphe, Historia konsulatu i cesarstwa, Warszawa 1850 Tbtoraitis Johann, Die Litauer unter dem Kónig Mindowe, bis zum Jahre 1263, Freiburg (Schweiz) 1905 Tbussaint Auguste, Histoire de l'Ile Maurice, Paris 1974 Trease Geofrey, The Condottieri, New York-Chicago 1971 Tjagai G. D., Krestjanskoje wosstanie w Koreje 1893-1895, Moskwa 1953 Ukert F. U., Gemalde von Griechenland, Darmstadt 1833 Yalenzuela Frias, Manual de historia de Chile, Santiago 1960 Yallentin Wilhelm, Der Burenkrieg, Leipzig 1903 Valori Francesco, Dizionario delie battaglie, Milano 1968 Verlust-Liste 1870-1871, Berlin 1871 Yersen Max von, Reisen in Amerika und der Sudamerikanische Krieg, Breslau 1872 Vidal Manuel, Nociones de historia de Centra America, San Salvador 1957 Viet Nam - a historical sketch, Hanoi 1974 Voix Pere, Poncho Vitta, Mexico D. F. 1967 Vojna Enciklopedija, Beograd 1961 Volkert E. R., San Martin und derKampfum die Freiheit Sudamerikas, Buenos Aires 1934 Walters M., Lettland, seine Entwicklung zu Staat und die Balti- schen Fragen, Rom 1923 Weiss Johann Baptist von, Weltgeschichte, Graz-Leipzig 1891 Wells William O., Walker's Expedition nach Nicaragua und der zentralamerikanische Krieg, Braunschweig 1857 Wereszycki Henryk, Historia Austrii, Wrocław 1972 Wieliczka M., Kalendarz Niepodległości, Warszawa 1939 Wielowski Jerzy, Zwycięska armia Chin, Warszawa 1952 Wilkosz Stefan, Wietnam - anatomia zwycięstwa i klęski, Warszawa 1977 Winter A., Geschichte des neugriechischen Freiheitskampfes, Berlin 1847 Wizimirska Barbara, Bangladesz - trudna niepodległość, Warszawa 1974 Wójcik Edward, Konflikt bliskowschodni, Warszawa 1975 Wolny Antoni, Wojna na Pacyfiku, Warszawa 1971 Worcester Donald E., Sea Power and Chilean independence, Gainesville 1962 Yanes Javier Francisco, Historia de Margania, Caracas 1948 Zaborski Stefan, Cukier, złoto i kawa, Warszawa 1973 Zakrzewska-Dubasowa Mirosława, Historia Armenii, Wrocław 1977 Zalewski Marek J., Falklandzka pułapka, Warszawa 1982 Zarys historii Polski, Warszawa 1980 Zieliński Ryszard, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, Warszawa 1968 Zinkeisen Johann Wilhelm, Geschichte Griechenlands vom Anfange geschichtlicher Kunde bis auf unsere Tage, Leipzig 1840 Z pomocą republikańskiej Hiszpanii, Warszawa 1972 692 Czasopisma Spis treści „Bromberger Zeitung" 1877-79, 1896, 1913, 1917 „Forum" 1968, 1973, 1978, 1989 „Gazeta Pomorska" 19 II 1977 „Ilustrowany Kurier Polski" 12 IX 1973 „Krasnaja Zwiezda" 17 IX 1940 „Kurier Warszawski" VII-X 1936 „Le Journal de Teheran" 1935 „Sztandar Młodych" 9-11 IX 1983 „Thorner Presse" 1903, 1910-12, 1914 „Trybuna Ludu" 1950, 1956, 1960, 1972, 1980, 1986 Wstęp .............................. 5 Wykaz skrótów ....................... 6 Hasła w układzie alfabetycznym ........... 7 Skorowidz chronologiczny .............. 626 Indeks osób ......................... 649 Bibliografia ......................... 687