Strona 1 190 Miczaki galicyjskie. Zestawi Józef Bako -w s k. Miczaki krajowe w obec innych dziaów fauny najmniej zwra- cay uwag naszych badaczy te wzito si przyrody, najpóniej do zebrania odpowiednich materyaów. Do r. 1870. znachodzimy tylko juto w krajowych jute w zagranicznych pismach nauko- kowych nieliczne zapiski odnoszce si do tego dziau zwierzt. , Materyau do tych zapisków dostarczali: prof. dr. Aleksander Zawadzki Konstanty Pietruski prof. dr. B. Dybowski prof. dr. , , , M. Nowicki, prof. dr. E. Janota, prof. dr. Schmidt-Góbel prof. , dr. A. "Wierzejski, prof. M. omnicki, Józef Dzidzielewicz i inni. Najobfitsze materyay miczaków krajowych zebrane z naj- , rozmaitszych okolic Galicyi tak przezemnie jakote przez innych badaczy, znachodz si w zbiorach Akademii Umiejtnoci w Kra- kowie. Nie ogoszony dotd zbiór miczaków, dostarczony z ró- nych miejscowoci naszego kraju przez dra M. Nowickiego, prof. M. omnickiego i J. Dzidzielewicza znajduje si w zbio- , rach muzeum hr. Dzieduszyckiego we Lwowie. Pierwsz wiksz prac o miczakach galicyjskich ogosi dr. J.Jachno p. t. Materyay do fauny malako-zoolo- gicznej galicyjskiej, Kraków 1870. Autor poda w niej 139 gatunków, które albo sam zebra w okolicy Krakowa i in- nych miejscowociach Galicyi zachodniej albo te inni badacze z rónych okolic Galicyi wschodniej i zachodniej dostarczyli mu materyau. Praca ta nie bez usterek, jak w ogóle kada praca pierwsza w jakiejkolwiekbd gazi naukowej, co take w przed- mowie sam autor przyznaje, mówic „Duo: tu jeszcze niedostaje, niejedno przyjdzie z czasem pamitajmy, e to wykreli, ale jest tylko materya do przyszej fauny, a jako taki musi ulec nie jednej zmianie." Atoli praca dra Jachny nie jest bez zalet i wartoci naukowej pooy on ni nietylko znaczn zasug okoo ; poznania miczaków, u nas yjcych ale da take podstaw do , dalszych na tern polu poszukiwa. Które gatunki, podane przez dra Jachn naley, z fauny krajowej wykreli nie wymieniam, szczegóowo na tern miejscu, lecz zaznaczam to w tekcie przy kadym rodzaju. Strona 2 , 191 Jakie miczaki poznano u nas od r. 1870. i jakie ich ge- ograficzne rozmieszczenie, podaj liczne zapiski i prace, ogoszone przewanie w Sprawozdaniach Komisyi Fizyograficznej Akademii Umiejtnoci w Krakowie. e badania moje w tym. kierunku mogy si rozcign na wiksz cz Galicyi , zawdziczam to Komisyi Fizyograficznej, która odpowiednimi zasikami uatwia mi zwiedzanie nieznanych pod wzgldem molako-zoologicznym rozmaitych dzielnic naszego kraju, za w szczególnoci przewo- dniczcemu sekcyi zoologicznej drowi A. "Wierzejskiemu który , przez lat kilka wspiera mnie swoj wiat rad, zachca do wytrwania i dalszej pracy. O ile monoci dokadne zestawienie prac najnowszych, jakote porównanie i Uwzgldnienie prac dawniejszych traktuj- , cych o miczakach krajowych zdawao mi si rzecz konieczn , jeeli chcemy wiedzie, co u nas dotd w tym dziale zoologii zdziaano, wreszcie w jakim kierunku naleaoby badania te jeszcze uzupeni. Praca niniejsza nie bdzie równie bez usterek sdz jednak, , e uatwi w przyszoci badania i poszukiwania dalsze, przez kogokolwiek podjte; w tym tylko celu podjem si jej, nie przesdzajc wcale, aeby bya wyczerpujc. Trudnoci, jakie napotykaem w oznaczaniu poszczególnych gatunków, nie byy e atwe do pokonania gdy si zway, do niedawna nie mielimy , w kraju adnych zbiorów a dziea po najwikszej czci drogie i mao komu dostpne. "W wtpliwych wypadkach udawaem si zawsze do malakologów zagranicznych, atoli ich oznaczenie nie zawsze byo dokadne, std te przy bliszem rozpatrzeniu si w zbiorach swoich i nagromadzeniu znaczniejszej iloci mate- ryau z rónych okolic, musiaem czasem nazw gatunku zmie- ni, co ju po najwikszej czci dawniej w Sprawozdaniach Kom. Fiz. uskuteczniem. "W wykazie tym podaj przy niektórych gatunkach wa- niejsze cechy, uatwiajce tak rozpoznanie gatunku jakote wy- rónienie od form pokrewnych. Szczególnie zwracam uwag na takie znamiona, które, acz nieznacznie, wyróniaj nasze formy od innych opisanych i poznanych w rodkowej Europie. , Szczegóowy opis kadego gatunku zdawa mi si na razie zbdnym wobec licznych prac, ogoszonych w obcych jzykach a wobec zbyt maej u nas liczby mioników tego dziau zwie- Strona 3 192 rzt. Zreszt opisy bez dokadnych rycin nie na wieleby si przyday. Za podstaw do niniejszego wykazu przyjem dzieo- S. Clessina p. t. Deutsche Excursions-MollusJcen-Fauna , Niirn- berg 1876. W kocn podaj spis literatury malakologicznej naszego kraju , mi takowa znana na której te oparem niniejszy o ile , wykaz miczaków. Dr. M. Nowicki: Zapiski z fauny tatrzaskiej. (Spraw. Kom. Fiz. t. I). — Zapiski fauniczne. (Spraw. Kom. Fiz. t. III). Dr. A. Wierzejski: Zapiski z wycieczki podolskiej. (Spraw. Kom. Fiz. t. I). Dr. Jan Jachno: Wiadomoci fauniczne. (Spraw. Kom. Fiz. t. IV). — Materyay do fauny malako-zoologicznej ga- licyjskiej, Kraków 1870. — Die Fluss- und Land-Conchylien Galiziens, Wien 1870. (Aus den Verhandlungen d. k. k. zoolog. - botan. Gesellschaffc in Wien besonders abgedruckt). Józef Bkowski: limaki i mae z okolic Strzyowa> zebrane wr. 1876. (Spraw. Kom. Fiz. t. XII). — limaki i mae zebrane w okolicy nadbua- skiej koo Kamionki Strumiowej w r. 1877. (Spraw. Kom. Fiz. t. XII). Z. Król: Miczaki ldowe sodkowodne ze stoków i gównego dziau wód iprzylegych temu cz- ci niu pónocno-europejskiego w Galicyi wschodniej. (Spraw. Kom. Fiz. t. XII). — Beitrag zur Kenntniss der Mollusken-Fauna Galiziens, Wien 1878. (Verh. der k. k. zoolog, botart. Gesellschaft in Wien). Józef Bkowski : Miczaki z okolic Bobrki i Przemy- l an. (Spraw. Kom. Fiz. t. XIII). — Miczaki zebrane w 1878 w górach Mikuli- r. czyskich na Czarnohorze. (Pamitnik. Tow. i Tatrz. t. V, Kraków 1880). — Miczaki zebrane w r. 1879 w okolicy Rzeszo- wa. (Spraw. Kom. Fiz. t. XIV). Strona 4 193 Stefan Stobiecki: Spis miczaków zebranych, na Ba- biejGórze w r. 1879. (Spraw. Kom. Fiz. t. XIV). — Tablica pionowego rozsiedlenia miczaków na Babiej Górze. (Spraw. Kom. Fiz. t. XVII). Jozef Bakowski: Miczaki zebrane na Podolu w lipcu i sierpniu r. 1879. (Spraw. Kom. Fiz. t. XIV). — Miczaki zebrane naPodolu na stepie Pantali- chyiwToutrachwr. 1880. (Spraw. Kom. Fiz. XV).- t. — Miczaki zebrane w lipcu sierpniu 1880 roku i w okolicy Koomyi, Mikuliczyna, abiego na i Czarnohorze oraz ich pionowe w tera pamie górskiem rozmieszczenie. (Spr. Kom. Fiz. t. XVI). B. Kotula: "Wy kaz miczaków, zebranych w okolicach Przemyla, tudzie w dorzeczu górnego Strw i - u i Sanu. (Spraw. Kom. Fiz. t. XVI). Józef Bakowski : Miczaki okolicy Lwowa, Gródka z i Szczere a. (Spraw. Kom. Fiz. t. XVI). — Miczaki tatrzaskie (Kosmos 1883). — Miczaki z gór drohobyckich, z okolicy Zura- wna Mikoajowa. (Spraw. Kom. Fiz. XVIII). i t. Oprócz tych prac wymieni mi jeszcze wypada cenn prac dra A. Wierzejskiego p. t. Materyay do fauny jezior tatrzaskich (Spr. Kom. Fiz. t. XVI), gdzie podane s take miczaki yjce w tamtejszych jeziorach. , "Wreszcie korzystaem jeszcze z uprzejmoci p. St. Stobieckiego, który zebrany materya w Chemku pod Krakowem udzieli mi do przejrzenia. Gasteropoda. .A. Stylomatophora. I. Arionidae Clessin Arion Ferussac. 1. Arion subfuscus Draparnaud (Arion fasciatus Nordensk., Limax subfuscus Drap. , L. fasciatus Nilsson , Arion fuscus Lehm.). Ubarwienie w dorosym mniejwicej stae, najcz- stanie ciej czerwóno-brunatneroki i grzbiet ciemniejsze. Charakte- , rystycznem znamieniem dla tego gatunku jest wski, ciemo- brunatny pasek cigncy si po obu bokach od roków samych , do gruczou ogonowego i luz szafranowo-óty. Strona 5 : 194 B. *) Pospolity w lasach i zarolach w caym kraju w gó- ; rach posuwa si a poza granic kosodrzewiny, do wysokoci, + 1600 m. n. p. m. Tatry, Babia Góra, Kraków, Strzyów, Rzeszów, Prze- myl Janów, Niemirów, Ruda nad Bugiem Lwów, Szczerzec, , , Drohobycz , urawno, Bobrka , Przemylany, Podole , Toutry, Koomyja, Mikuliczyn, abie, Czarnohora. 2. Arion brunneus Lehmann. Zwierzta dorose s rdzawo-brunatne, ich roki oczne i ro- dek tarczy ciemniejsze; luz maj bezbarwny. Gatunek ten uwaa S. Clessin (Excursions-Mollusken- Fauna) za mody, jeszcze nie- wyksztacony Ar. empiricorum Fr., trudno jednak zgodzi si, na podobne zapatrywanie i to tern bardziej, skoro badania p. A. lósarskiego (Materyay do fauny malakologicznej Królestwa Polskiego, "Warszawa 1881) dowiody, formy, jakie w Króle- e stwie yj, a które równie u nas si znachodz, maj organa pciowe zupenie wyksztacone. Zreszt trudno przypuci, jak p. A. lósarski susznie zauway aeby w rozmaitych , miejscowo- ciach kraju cigle tylko modociane okazy zbierano. Trzymajc si pierwotnego oznaczenia S. Clessina , podawaem w zapiskach swoich Ar. brunneus pod nazw Ar. empiricorum Fer. Daty po- dane przez innych autorów, odnosz si prawdopodobnie take do Ar. brunneus a nie Ar. empiricorum. Zdaje si , Ar. empir. , e wcale u nas nie yje, przeto, jak dotd, naley go wykreli z fauny miczaków krajowych. R. yje w nizinach i górach , chocia mniej licznie anieli gatunek poprzedni: Tatry, Babia Góra, Chemek pod Krakowem, Rzeszów, Przemyl (Ar. olivaceus Bielz Kotula Spraw. Kom. Fiz. t. XVI), , : Ruda nad Bugiem, Lwów, Drohobycz, Bobrka, Przemylany, Halicz, Podole, Koomyja, Mikuliczyn, abie. 3. Arion hortensis Ferussac. (Ar. fasciaus Nord., Proepis hor- tensis Malm.). Jest mniejszy i smuklejszy od obu gatunków poprzednich. Barwa jego bywa na grzbiecie w ogóle szara, raz janiejsza, to znowu ciemniejsza, rzadziej ótawa. "Wzdu ciaa cign si po obu bokach dwie ciemne prgi, wyginajce si na tarczy liro\*ato. *) R = Rozmieszczenie. Strona 6 : , 195 R. Pospolity wszdzie na niu i wyynie podolskiej po za- cienionych wilgotnych stanowiskach poród lasów, po kach i ogro- dach; w górach take nie jest rzadki. Za dnia ukrywa si pod mchem, opadymi limi, kamieniami i kawakami gnijcego drzewa Tatry, Babia Góra, Kraków, Chemek, Strzyów, Rze- szów, Przemyl, Janów, Niemirów, Ruda nad Bugiem, Lwów, Szczerzec, Drohobycz ,urawno, Bobrka Przemylany, Halicz , Stanisawów, Podole, Koomyja, Mikuliczyn, abie. Limax Muller. Heynemannia "Westerlund. 4. Limax cinereo-niger Wolf (L. maximus L., L. cinereus Muli.). Tarcza ciemno -popielata lub czarna, ciao, szczególnie w wieku niedojrzaym, rozmaicie zabarwione. Okazy dorose maj najczciej grzbiet biaawy, upstrzony czarnymi poprzery- wanymi paskami i kropkami. Do czsto paski i kropki zlewaj si z sob i nadaj zwierzciu ubarwienie ciemne. Zdarzaj si take okazy ótawo-brunatne z ciemnymi po bokach pasami i t. p. Podeszwa dwubarwna o trzech podunych paskach, z których nadbrzene s czarne, rodkowy jasny i wyranie od tamtych odgraniczony. Dorasta 12 do 20 cm. R. Pospolity po lasach w nizjnach, na Podolu i w okoli- cach podgórskich, rzadziej pojawia si w górach: Tatry (Jachno: Materyay do fauny malak. Nowicki: — Spr. Kom. Fiz. t. IH), Babia Góra Kraków, Chemek, Strzyów, , Rzeszów, acut, Przemyl (Kotula: Spraw. Kom. Fiz. t. XVI, pod nazw Limax maximus L.), Janów, Niemirów, Ruda nad Bu- giem, Borysaw, Lwów, Przemylany, Podole, Koomyja, abie, Mikuliczyn. 5. Limax cinereus Lister. Wielkoci ksztatem podobny do poprzedzajcego, tylko i zmarszczki na ciele ma smuklejsze. Tarcza czarniawa, ciao biae lub biaawe, rzadko kiedy plamiste, podeszwa bezbarwna. R. yje w lasach na nizinach w górach i okolicach podgór- , skich, ale jak dotd, znany tylko z niektórych miejscowoci: Babia Góra, Niemirów, Bobrka, Przemylany, Borysaw, Mikuliczyn. Strona 7 196 6. Limax Schwabii Frauenfeld. Ubarwienie zmienne, jednak zwierzta dorose maj zwykle grzbiet ciemno-granatowy w rozmaitem odcieniu; niekiedy na granatowem tle skóry wystpuj zmarszczki malachitowo- lub lazurowo-zielone innym znowu razem jest ciao ciemno-grana- ; towe, a paszcz zielony, szaro-zielony lub szary. Podeszwa cierna, na trzy pola podzielona atoli u zwierzt niedorosych bywa po- ; deszwa zrazu biaawa, póniej szara, chocia zdarza si take, e szar podeszw maj okazy zupenie wyksztacone. Dokadny jego opis poda p. w warszawskim „Pamitniku Fi- A. Slósarski zyograficznym" (Materyay do fauny malak. Król. Pol., "War- szawa 1881). B. yje w lasach wzdu caych Karpat; miejscami, chocia rzadziej, wystpuje koo Lwowa i na Podolu : Tatry, Babia Góra, Kraków, Strzyów, Przemyl, Lwów, Przemylany, Drohobycz-Skole, urawno, Podole, Mikuliczyn, abie, Czarnohora. 7. Limax transsilvanicus Heynemann. Wielkoci i z ubarwienia podobny do L. Schwabii i od niego dosy trudny do wjTÓnienia, jednakowo miewa zmarszczki smuklejsze i dusze anieli L Schw., wreszcie wydatniejsz listewk na grzbiecie, za midzy listewk a podeszw po obu bokach ciaa paszcza ciemniejszy, niekiedy (zwaszcza u mo- i dych) bardzo wydatny pasek. Dokadny opis tego gatunku poda E. A. Bielz w dziele Fauna der Land- und Susswasser-MollusJcen : Siebenbiirgens, Hermannstadt 1867. B. yje we wschodnich Karpatach i posuwa si do gra- a nicy lasu ;miejscami pospolity : Schodnica koo Borysawia , Mikuliczyn , abie, Czarnohora. Malaeolimax Malm. 8. Limax tenellus Nilson (L. flavus MiilL, L. cereus Held, L. cinctus Miill.). B. Prof. Kotula (Sp. Kom. Fiz. t. XVI) podaje ten gatunek w odmianie: xanthius Bourg. z okolic Przemyla. Agriolimax Mórch. 9. Limax agrestis Linne (L. reiculatus Mtill.). Strona 8 : : , 197 R. Pospolity w caym kraju , najliczniej pojawia si w nizi- nach ina Podolu, mniej licznie w górach i to tylko w niszych wzniesieniach. Za dnia trzyma si pod limi opadymi, kamie- niami i gnijcymi patykami po stanowiskach otwartych, rzadko kiedy w lasach Zakopane Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl , Nie- , mirów, Janów, Lwów, Szczerzec, Drohobycz-Skole Zurawno, , Ruda nad Bugiem , Bobrka , Przemylany, Podole, Koomyja abie, Mikuliczyn. Hydrolimax Malm. 10. Limax laevis (L. brunneus Drap.). R. Nierzadki w caym kraju. yje po kach torfowych i tym podobnych stanowiskach, zwykle w pobliu wód stojcych lub pyncych Zakopane, Rzeszów, Przemyl, Niemirów, Ruda nad Bu- giem (posp.), Lwów, Szczerzec, Borysaw, Bobrka, Przemylany, Halicz, Stanisawów, Podole, Koomyja Mikuliczyn, abie. , (C. d. n.). odpadaniu lici napisa Józef Olesków. Kwestya opadania lici, wprowadzona jeszcze w roku 1860 na pole naukowej dyskusyi , nie cieszya si zbytnimi wzgldami badaczów; bo gdy inne dziay botanicznej wiedzy formalnie za- sypywane byy pracami , — jej zaledwie kilka przypado w udziale. A i te nie wiele przyczyniy si do jej wywiecenia , szczegól- ; nie w opracowaniu mechanizmu odpadania, jakote w wykryciu rfizyologicznej jego przyczyny, wydatne braki czu si daway. To te, gdy przed dwoma laty zwróci prof. dr. Ciesiel- ski moje uwag na t spraw, wydaa mi si ona tematem ro- kujcym atwe zdobycze. "W cigu pracy atoli zmienio si moje mniemanie. Kwestya odpadania lici ma to do siebie im g- , e biej w ni wnikamy, tern wystpuje jej zawiso, plastyczniej tern skromniejsze te badaniu musimy zakrela granice. Hi- storya naukowych bada tej sprawy jest tego najlepszym dowodem. Strona 9 275 tkanka rozczna ulega, a wic: powikszanie si objtoci ko- mórek, znikanie skrobi, pojawianie si wielkich iloci sokn ko- mórkowego przechód z ksztatu wielociennego do zaokrglonego, , s niewtpliw wskazówk, e mamy tu do czynienia z czysto mechanicznóm zjawiskiem wzrostu komórek wsku- tek nadmiernego uprenia w ich wntrzu. Proces po- dziakowania , konieczny w genezy pokadu rozcznego, czasie nie bierze adnego udziau w chwili jego rozluniania si. Od- padanie przedstawia si wic istotnie jako proces mechaniczny. Pomnoona liczba obserwacyj w tym kierunku kae mi nadto przypuszcza , e ten kocowy peryod zmian anatomi- cznych stanowi wspóln dla wszystkich Dwuliciennych (tak , , o liciach jednorocznych jakote i trwaych) typow cech za- chowania si pokadu rozcznego w chwili odpadania lici. U wszystkich komórki pokadu tego powikszaj o tej porze zna- cznie sw objto, trac skrobi i osigaj ksztat kulisty. "W niektórych tylko wypadkach, mianowicie u rolin z siln na liciach naskórni (np. u Nerium Oleander), ów ksztat kulisty przechodzi w bardziej eliptyczny jak si zdaje dlatego, e silny , , zewntrzny pokad naskórni stanowi opór dla powikszania si komórek w kierunku poprzecznym. (C. d. n.). Miczaki galicyjskie. Zestawi Józef Bako -w a I (Cig dalszy). Uwaga. "W ogóle poznano u nas dotd 11 gatunków limaków nagich, które, z wyjtkiem L. Schwabii i L. transsil- vanicus, yj take w caych Niemczech, a po czci w pou- dniowej, w caej rodkowej i pónocnej Europie. Do tej liczby nie wiele przyby nam moe gatunków. Prawdopodobnie znaj- dzie si i u nas Limax variegatus Drap., gatunek yjcy tylko w studniach i piwnicach w caej niemal Europie (podany take z Królestwa Polskiego przez p. A. Slósarskiego), a którego, mi- mo starannych poszukiwa, nie udao mi si dotd w kraju na- szym odszuka. Zreszt nagie limaki krajowe wymagaj jeszcze m ny Google Strona 10 : 276 dokadnych i sumiennych obserwacyj, trzymania i hodowania okazów w rozmaitych stadyach rozwoju, wreszcie cisego bada- nia pod wzgldem anatomicznej budowy. W literaturze euro- pejskiej istnieje pod tym wzgldem jeszcze wiele niedokadnoci, które* jedynie tylko wasne badania zdoayby usun. chci W tworzenia nowych gatunków opisano mnóstwo form, z którymi, niewiedzie, co dzi robi, zwaszcza wobec nieskoczonego nie- raz popdu poszczególnych gatunków do odmian, wyradzajcych si ród odmiennego klimatu, rolinnoci, stopnia wilgoci i naj- rozmaitszych innych czynników. Jak trudno odróni nieraz je- den gatunek od drugiego niech suy za dowód fakt nastpujcy: Zeszego roku ogosi Jul. Hazay z Pesztu, znany autor z cennych prac swoich w tym w pimie fachowem Mdlako-zoolo- zakresie, yische Bldtter, artyku, w którym stara si dowie, L. transsil- e vanicus jest identyczny z gat. L. Schwabii. Tego roku, po su- mienniejszych badaniach, dowodzi znowu przeciwnie e jeden , i drugi naley uwaa jako gatunek odmienny. obec faktu, W e limaki nagie, (co take i o innych rodzajach daoby si po- wiedzie) s skonne do rozlicznych odmian, a rónice anato- miczne midzy niektórymi gatunkami pokrewnymi s niezbyt znaczne, niekiedy nawet trudne do naleytego uwydatnienia — przypuszcza wypada, e midzy nimi istniej formy przejciowe a moe i mieszace, co tern bardziej kad prac utrudnia. li- maki ldowe, za w szczególnoci limaki nagie nieatwe do s obserwowania na wolnoci, gdy s to po najwikszej czci zwierzta nocne, pojawiajce si w dzie tylko w czasie deszczu lub duszej soty, std te trudne do podpatrywania w swo- ich obyczajach. Tych sów kilka niech posuy dla tych, któ- rzy zechc si zaj dalszem badaniem miczaków krajowych. II. Testaoellidae. Daudebardia Hartmann. Rufina Clessin. 12. Daudebardia rufa Ferussac. R. W ogólnoci dosy znany dotd tylko rzadki gatunek , z niektórych okolic. yje w lasach, najczciej pojedynczo i trzyma si za dnia miejsc wilgotnych pod mchem i opadymi limi. Najprdzej mona go odszuka w pónej jesieni, zaraz z wiosny lub w zimie w czasie odwily Strona 11 : , 277 Strzyów, Przemyl, w lasach koo Lwowa, Ruda nad Bu- giem. 13. Daudebardia brevipes Ferussac. R. yje tylko w okolicach podgórskich, niekiedy razem z gatunkiem poprzednim: Koo Krakowa (Jachno, Verhandl. 1874), Strzyów, Hoo- sko pode Lwowem. 14. Daudebardia Heldii Clessin. R. "W okolicach podgórskich i na nizinie, w gsto zacienio- nych lasach. Gatunek bardzo rzadki, zbieraem go tylko w pó- nej jesieni: Strzyów, Hoosko koo Lwowa, Ruda nad Bugiem. 15. Daudebardia haiiciensis Westerlund. Nowy gatunek dla fauny europejskiej , opisany przez dra "Westerlunda w rozprawie: For Vetenskapen nya Landoch Sott- toatten-Molusker (Ófversigt af Kongl. Vetenskaps-Akademiens Fór- handlingar, 1881. Stockholm). Okazów dostarczy "Westerlundowi prof. B. Kotula. R. "W lasach koo Przemyla. Libania Bourg. 16. Daudebardia calophana Westerlund. Nowy gatunek, opisany równie przez "Westerlunda, w roz- prawie tej samej, co i gatunek poprzedni. R. Daud. calophana odkry prof. B. Kotula koo Prze- myla. 17. Daudebardia Langi Pfeiffer. si w pojedynczych okazach we wschodnich Kar- R. Pojawia patach na wyynie podolskiej. Trzyma si, zazwyczaj w jarach i koo ródowisk i potoków pod limi opadymi i kamieniami. "W górach posuwa si do 1250 m. n. p. m. Sohodnica pod Borysawiem Bakocin pod urawnem , "Woczyniec koo Stanisawowa, Podole (Niniów, Ucieczko, Za- leszczyki, Kasperowce nad Seretem), na podgórzu w okolicy Ko- omyi, Mikuliczyn, Tartarów, abie. Uwaga. Wymienione gatunki Daudeb. znane s dotych- czas: Daudeb. rufa z Niemiec, Szwajcaryi, Siedmiogrodu, Czech m ny Google Strona 12 : : 278 i Szlska ;Daud. brevipes z pónocnych Woch, Szwajcaryi, Nie- miec, Siedmiogrodu i Szlska; Daud. Heldii tylko z niektórych okolic w Niemczech; za Daud. Langi z Banatu, Siedmiogrodu i Wgier. Profesor B. Kotula poda w XVI. t. Sp. Kom. Fiz. z pod Przemyla dwa nowe gatunki, oznaczone przez dra Westerlunda Daudebardia haliciensis West. i Daud. calophana West Chcc gatunki te porówna z moimi, czy i o ile s do nich podobne, wreszcie czy nie naleaoby moe który gatunek z moich zbio- rów podporzdkowa tym dwu nowym gatunkom Westerlunda, udaem si do p. Kotuli z prob aby mi by askaw przesa , skorupki do porównania. Korzystajc z jego uprzejmoci, mogem porówna Daud. Daud. Heldii, za Daud. calaphana haliciensis z 2, Daud. Langi gdy do tych najwicej podobne. Otó pierw- , s szy, t. j. Daud. haliciensis róni si rzeczywicie i to nawet znacznie od Daud. Heldii, albowiem skorupk ma mniejsz, ostatni skrt zgina si w dó bardzo nieznaoznie, jest wic nie- mal prosty i bardziej wycignity a w skutek tego i otwór ma wicej wyduony. Daud. haliciensis przypomina ksztatem swoim nietylko Daud. Heldii ale take Daud. nivalis Benoit, chocia rónice obu od Daud. hal. s dosy wybitne. Co si tyczy znowu Daud. calophana, to nie widz, aby jego skorupka od skorupki Daud. Langi przedstawiaa bardziej w oko wpadajce znamiona. Poniewa praca ta jest ju w druku przeto niepodobna mi zaj , si bliszm rozpatrzeniem obu tych gatunków i musz rzecz t zostawi na razie nierozstrzygnit. ni. Helioidae. 1. Vitrininae. Vitrina Draparnaud. Phenacolimax Stabile. 18. Yitrina pellucida Molier. JR. Pospolity w caym kraju na nizinach, wyynie podol- skiej i w górach. W Karpatach nie pesuwa si zbyt wysoko , lecz trzyma si tylko niszych wzniesie. Ukrywa si pod limi i mchem na wilgotnych stanowiskach. Zwierzta ze skorupkami mona zbiera niemal wycznie tylko w pónej jesieni, w zimie i zaraz na wiosn gdy nieg zniknie , m ny Google Strona 13 ; 279 Tatry, Zakopane, Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Niemirów, Janów, Ruda nad Bugiem, Lwów, Bobrka, Przemy- lany, Schodnica, Urycz, Halicz, Podole, Koomyja, Mikuliczyn, abie. Semilimax Stabile. 19. Yitrina diaphana Draparnaud. B. w górach i na podgórzu przebywa w lasach, naj- yje ; czciej w pobliu potoków i róde: Zakopane, Tatry, Babia Góra, Kraków, Strzyów, Prze- myl, Schodnica, Halicz, Woczyniec pod Stanisawowem. 20. Yitrina elongata Draparnaud. B. yje w górach i posuwa si tylko do górnej granicy a kosodrzewu + 1700 m. n. p. m. "W lecie naley na pooninach czarnohorskich do najpospolitszych miczaków. Za dnia ukrywa si pod kamieniami koo ródowisk: Tatry, Kraków? (Jachno: Mat.), Mikuliczyn, abie, Czar- nohora. 21. Yitrina Kotulae Westerlund. ii. Gatunek ten odkry w Tatrach prof. Kotula, gdzie po- suwa si a po pas nienych patów (2200 2300 m. n. p. m.). — "W krainie podalpejskij i w dolnym pasie kosodrzewu pojawia si najliczniej. Yit. Kotulae jest ksztatem najwicej zbliona do Vit. Hey- nemanni Koch. (Bossmaessler Iconographie, B. V. f. 1399). Uwaga. Yit. pelucida yje w rodkowej i pónocnej Eu- ropie, tak w nizinach jakote w krainie górskiej i podgórskiej za Vit. diaphana i Yit. elongata tylko w górzystych okolicach Europy rodkowej. 2. Hyalininae. Hyalina Ferussac. Euhyalina Clessin. 22. Hyalina glabra Studer. B. "Wystpuje miejscami na podgórzu i na wyynie podolskiej: Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Lwów, Bobrka, Przemylany Podole-Toutry. , :q ny Google Strona 14 : 280 23. Hyalina cellaria Molier. ^.'Pospolita na podgórzu i w górach, gdzie posuwa si a do górnej granicy buku miejscami wystpuje take na wyynie ; podolskiej Tatry, Kraków, Przemyl, Podole (Niniów, Ucieczko, Zaleszczyki), Delatyn, Mikuliczyn, abie. 24. Hyalina nitens Michaud. Skorupki s najczciej ótawo-brunatnj szklistej barwy, , atolibiae lub zupenie przeroczyste i bezbarwne nie nale do rzadkoci. Najwiksze okazy, 10 11 mm. w rednicy, jakie — nam w swoim zbiorze, pochodz z okolicy Mikuliczyna. R. Prawdopodobnie znachodzi si wzdu caych Karpat, gdzie wystpuje jeszcze w górnej granicy buku, na wysokoci 1250 m. n. p. m. Na Podolu pojawia si dosy rzadko: Tatry, Babia Góra, Kraków, Strzyów, Rzeszów, Prze- myl, Lwów, Schodnica pod Borysawiem, urawno, miejscami na Wyynie podolskiej, Mikuliczyn, abie. 25. Hyalina nitidula Draparnaud. Gatunek ten odgraniczy od H. nitens trudno naleycie tak z ksztatu , jako te budowy skorupki. u H. nitidula skrty e s wysze a sama skorupka mniejsz, ta okoliczno nie moe by jeszcze podstaw do oddzielenia od 77. nitens i postawienia jako osobnego gatunku. Zapatrywanie S. Clesina i innych ma- lakologów jest pod tym wzgldem wcale nie ustalone. Ja uwa- aem H. nitidula zawsze jako odmian gatunku poprzedniego, tak te zawsze w Sprawozdaniach swoich wykazywaem. Zreszt midzy jedn a drug form znachodz si liczne ksztaty przej- ciowe, a wówczas, szukajc rónic na samych skorupkach, trudno si nieraz ostatecznie zdecydowa , gdzie t lub ow skorupk zaliczy. Szczególnie ksztaty takie nie s rzadkie koo Lwowa i na Podolu. Gdy atoli rzecz ta nie jest jeszcze dotd naleycie wyjanion, pozostawiam nierozstrzygnit i umie- j szczam H. nitidula jako osobny gatunek: R. Pospolity w górach na podgórzu Podolu i w nizinach. , , Tatry, Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Niemi- rów Janów Ruda nad Bugiem Rawa ruska Lwów Bobrka, , , , , , Przemylany, na caym obszarze Podola, Koomyja. m ny Google Strona 15 : : 281 26. Hyalina pura Alder. (Hyalina nitidosa Fer. , Jachno, Mat). Przebywa w lasach pod opadymi limi, kamieniami R. , kawakami gnijcego drzewa i t. p. Pospolita w caym kraju na podgórzu i w górach, po lasach i jarach na Podolu. We wscho- dnich Karpatach posuwa si do granicy lasu. Odmiana: viridula Menke, nie naley do rzadkoci, gdy zbieraem prawie w kadej okolicy: j Tatry, Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Lwów, Bobrka, Przemylany, Podole, Mranica koo Borysawia, Urycz, na podgórzu w okolicy Koomyi Mikuliczyn abie Czar- , , , nohora. 27. Hyalina radiatula Gray (Hyal. saula Moq. Tand.) Sdzc po skorupce, to gatunek ten róni si bardzo mao od Hyal. pura; anatomiczne rónice nie take tak znaczne, s std te w oznaczeniu cisem obu gatunków nasuwaj si zawsze pewne wtpliwoci. Odmiana petronella Charpentier rzadko gdzie : si pojawia. R. Przebywa w górach , na podgórzu i w nizinach , gdzienie- gdzie takie na Wyynie Posuwa si do granicy lasu podolskiej. Tatry, Kraków, Przemyl (Hyal. hammonis Stroem., Kot. Spraw. Kom. Fiz. t. XVI), Lwów, Ruda nad Bugiem (forma typ.), Podole-Toutry Mikuliczyn, abie, Czarnohora. , Odmian: petronella znalazem w Rudzie nad Bugiem. Yitrea Fitzinger. 28. Hyalina hydatina Rossmaessler. Gatunek znany dotd z Europy poudniowej (Dalmacya) róni si wybitnie od H. crystallina wielkoci i ostatnim, bar- dzo rozszerzonym skrtem. B. Wystpuje tylko w niektórych miejscowociach Podola i to w nader maej liczbie i koo Lwowa Lwów , (Snopków , Krzywczyce) , Ucieczko , Zaleszczyki , Kudryce nad Zbruczem. 29. Hyalina crystallina Molier. I. Forma typowa pospolita w caym kraju w nizinach na , podgórzu i w górach, gdzie znachodzi si jeszcze w górnej gra- nicy lasu (1400 m.): Tatry, Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Ruda nad Bugiem, Lwów, Bobrka, Przemylany, Podole-Toutry, Scho- 21 m ny Google Strona 16 : 282 dnica, na podgórzu w okolicy Koomyi, Mikuliczyn, abie, Czarnohora Hyal. cryst. var. subterranea Bourguignat, znachodzi si tylko miejscami: Przemyl, Swirz pod Przemylanami. 30. Hyalina diaphana Studer. jR. W górach i na podgórzu w caym kraju i posuwa si tak jak gatunek poprzedni do granicy lasu. Na Podolu nie rzadko si pojawia: Tatry, Kraków, Strzyów, Przemyl, Janów, (Król, Spraw. Kom. tom XII), Fiz. Lwów, Bobrka, Przemylany, Podole- Toutry, Schodnica, w okolicy Koomyi, Mikuliczyn, abie, Czarnohora. 31. Hyalina transsilvanica Clessin. Gatunek ten jest znacznie mniejszy od H. diaphana, sko- rupk ma prawie zupenie pask, skrt bardzo rozsze- ostatni rzony tak , e niemal poow caej skorupki stanowi. O gatunku tym poda pierwsz wiadomo S. Clessin w XXIV. tomie Ma- lako-zoologische Blatter z. r. 1877, gdzie go te opisa. Znany take z Siedmiogrodu. B. yje w Karpatach: Tatry, Schodnica, Mikuliczyn. 32. Hyalina subrimata Reinhardt. Prof. Kotula (Spraw. Kom. Fiz. . XVI) podaje go z Prze- myla za w, a po doln gra- ostatniej swej pracy z Tatr i tu nic kosodrzewu ma by pospolity, miejscami nawet liczny. Poznano go dotd z pónocnych i rodkowych Niemiec Alp, , Szlska i Siedmiogrodu. Conulus Fitzinger. 33. Hyalina fulva Muller. B. yje w caym kraju na niu Podolu i w górach. "W Kar- , patach wschodnich zbieraem zwierzta te jeszcze na granicy lasu (1400—1500 m. n. p. m.) Tatry, Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Janów, Ruda nad Bugiem (w jesieni liczna) Lwów Bobrka Przemy- , , , lany, Podole-Toutry Schodnica, Halicz, Stanisawów, Koo- , myja, Mikuliczyn, abie, Czarnohora. Uwaga. Z rodzaju Hyalina poznano u nas 12 gatunków, które, z wyjtkiem II. hydatina, H. subrimata i H. transsihanica m ny Google Strona 17 283 w caej rodkowej , a w czci take pónocnej i poudniowej yj Europie. Najbardziej rozpowszechnion jest H. crystallina. Oprócz tego podano z Galicyi jeszcze 2 gatunki: H. Dra- parnaldii Beck, sin. H. lucida Drap. (Jachno, Mat. i Verhandl. z r. 1870, jakote Król, Verhand. z r. 1878) i H. alliaria Miller. Nie wcigam tych 2 gatunków do fauny krajowej, gdy prócz dra J. Jachny, za którym powtórzy take prof. . Król, nikt nie poda dotd z Galicyi lub okolic Krakowa gat. H. Dra- parnaldii; co si za tyczy gat. H. alliaria, który wymieniem w t. XIII. Spr. Kom. Fiz. iw V. t. Pam. Tow. Tatr, z okolic Mikuliczyna, okazao si po bliszem rozpatrzeniu, skorupki e nale do modych okazów H. cellaria. Okoliczno, zwie- e rzta gat. H. alliaria wydaj z siebie mocn wo czosnkow, niemoe by tu tak cechujc, gdy, jak to niejednokrotnie si przekonaem, podobn wo wydzielaj z siebie take zwie- rzta: H. glabra i cellaria. (Zob.Miczaki zebrane na Podolu w lipcu i sierpniu 1879 r., Spraw. Kom. Fiz. t. XIV. i Miczaki s okolic Koomyi, Mikuliczyna, abiego, Czarnohory, Spr. Kom. Fiz. t. XVI). (C. d. n.) niektórych nowych teoryach w dziedzinie fizyki kosmicznej napisa Franciszek Tomaszewski. I. Nowe teorye grawitacyi. Prawo Newtona orzeka tylko, zjawiska odbywaj si e tak, jak gdyby si masy przycigay z si do mas wprost a do kwadratów z odlegoci odwrotnie proporcyonaln Przy- czyny przycigania Newton nie poda, chocia cae prawie ycie nad ni rozmyla. Po Newtonie kusio si wielu o wytóma- czenie tej zasadniczej kwestyi, lecz adna z dotychczasowych hipotez nie jest bez zarzutu *). *) Patrz Dr. O. Fabian: O pojciu grawitacyi. Kosmos VII, 2. 1882. p. 56. * m ny Google Strona 18 : 376 — ogrzewa mieszanin, od 350° 400° Far., nastpnie dodaje tyle nafty, a si otrzyma smar podanej gstoci. 4) Smar Munger'a: 1 galion nafty, 4 uncye oju, 4 uncye- oleju palmowego 6 unc. bieli oowianej miesza si razem i ogrze- , , wa do 150° Far. w cigu godziny lub duej, nastpnie studzi i po upywie 24 godzin znowu si uciera. 5) Smar Johnson'a: 1 galion nafty, 1 uncya parafiny su- rowej, 1'/, unc. wosku japoskiego, 1 unc. dwuwglanu sodu, 3— 5 uncyj proszku grafitowego. Smar cieky. Gdy si wemie 1 gal. nafty, 2 unc. surowej parafiny, 7 unc. wosku japoskiego,. 1 unc. dwuwglanu sodu i 1 unc. grafitu, to si otrzyma smar gsty. 6) Smar Chard'a: nafty 12 unc, kauczuku 2 unc, siarki 2 unc, bieli oowianej 4 unc, wosku pszczelnego 4 unc, sody 2 unc, miesza si i ogrzewa przez '/j godziny. Miczaki galicyjskie. Zestawi Józef BkowskL (Cig dalszy). 3. Zonitoides Lehmann. 34. Zonitoides nitida MUller (Helix nitida Muller, HeMx lucida Drap. Hyalina nitida Kobelt.) , R. Rozrzucony po caym kraju, tak w nizinach jakotó. w podgórskich i górskich okolicach. wikszej iloci napoty- W kaem go tylko w niektórych miejscowociach; lubi grunt pod- moky : Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Szko pod Jawo- rowem, Lwów, Szczerzec, Ruda nad Bugiem, Bobrka, Prze- mylany, Zaleszczyki, Krupiwnik nad Stryjem, Halicz, Koo- myja, Delatyn, Mikuliczyn w dolinie Prutu, abie "w dolinie Czeremoszu. 4. Helis Linne. Patula Held. Patularia. 35. Patula rotundata MUller (Helix roundata Muli.) R. Przebjrwa miejscami w okolicach podgórskich i górskioh, gdzieniegdzie take na Wyynie podolskiej Strona 19 ; 377 Tatry, Babia Góra, Kraków, Strzyów, Swirz koo Prze- mylali, Trembowla, Toutry na Podolu, nrawno nad Dnie- strem (zapewne zaniesiony z gór). 36. Patula ruderaa Studer (Helix ruderata Studer et Chemnitz). 12 Przebywa w górach i na podgórzu gdzieniegdzie take , w nizinach. Na Czarnohorze posuwa si do górnej granicy buka. Nigdzie nie wystpuje licznie: Tatry, -Babia Góra, Rzeszów, Przemyl, Bobrka, Prze- mylany, Buda nad Bugiem, Podole-Toutry Sohodnica pod , Borysawiem, Czarnohora. 37. Patula solaria Menke (Helix solaria Mke.). R. yje miejscami na podgórzu , w górach i na Podolu naley u nas do rzadszych miczaków: Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Podole (w jarach nad Dniestrem), Mranica pod Borysawiem, Krupiwnik nad Stryjem, "Woczyniec pod Stanisawowem, Tekucza w górach koomyj skich. 38. Patula pygmaea Draparnaud (Helix pygmaea Drap.). R. Pospolity wszdzie w nizinach, na podgórzu i w gó- si w jesieni: rach. Najliczniej pojawia Zakopane, Kraków, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Szko, Niemirów, Lubaczów, Ruda nad Bugiem, Lwów, Szczerzec, Bobrka, Przemylany, Podole-Toutry, Schodnica, Mikoajów, urawno, Stanisawów, Koomyja, Delatyn, Mikuliczyn, abie. Pyramidula Fitzinger. 39. Patula rupestris Draparnaud (Helix rupestris Drap.). R. Dotd znany tylko z Tatr i z pod Krakowa. Przebywa na wapieniach, a w czasie deszczu zjawia si niekiedy tak licznie, e niektóre kamienie wygldaj jakby byy nim obsiane. Prof. Kotula znalaz go jeszcze w pasie turni (1900 2200 m. n. p. m.): — Tatry, Kraków (Skay Panieskie). Acanthinula Beck. 40. Acanthinula aculeata Molier (Helix aculeata Muli.). R. yje w nizinach i w górach, nigdzie atoli nie wyst- puje w wikszej iloci, lecz wszdzie naley do rzadkich mi- czaków : 27 Strona 20 : 378 Tatry, Strzyów, Rzeszów, Przemyl, Lwów, Ruda nad Bugiem, gdzie w jesieni czciej go napotykaem, Bobrka, Prze- mylany Podole, Schodnica za Drohobyczem, na podgórzu w oko- , licy Koomyi, Mikuliczyn, abie. Vallonia Risso. 41. Vallonia pulchella Muller (Helix pulchella Muli.). R. Pospolity wszdzie tak w nizinach, jakote w oko- licach górskich i podgórskich. Przebywa tylko na. stanowiskach otwartych Zakopane, Kraków, Strzyów, Rzeszów, Dzików, Prze- myl, Niemirów, Janów, Ruda nad Bugiem, Lwów, Szczórzec, Bobrka, Przemylany, Podole, Schodnica, Mikoajów, urawno,. Halicz Stanisawów Koomyja Mikuliczyn abie. , , , , 42. Vallonia costata Muller (Helix costaa Muli. H. pulchella va>\ costata Rossm.). R. We wszystkich powyszych miejscowociach co i Vall. pulchella , lecz wszdzie mniej licznie si pojawia. Niektórzy uwa- aj ten gatunek za odmian poprzedniego, na co w zupenoci mona si zgodzi. Podany przezemnie gatunek: Vall. tenuildbris Braun, w XIV. t. Spr. K. F. z Podola, naley wykreli z fauny mi- czaków krajowych. Zamieszczajc go w spisie miczaków yj- cych z pewnem zastrzeeniem wyraziem si wówczas , rzecz , e t tylko „dalsze poszukiwania bd mogy rozstrzygn". Dotd nie znalazem nigdzie tego limaka yjcego, przeto musz go uwaa za gatunek u nas wymary, podobnie jak i Pupa colu- mella Kreglinger. Vall. tenuildbris wystpuje natomiast bardzo licznie w glinie dyluwialnej kolo Lwowa i na Podolu. Trigonostoma Fitzinger. 43. Trigonostoma holoserica Studer (Helix holoserica St.). R. Dotychczas znany tylko z Tatr, dr. Jachno podaje a go take z Krzeszowic z pod Krakowa. Prócz tego gatunku yje jeszcze prawdopodobnie w Tatrach Tr. obvoluta Muli. "Wprawdzie prof. Kotula zaprzecza, aby ten ostatni limak znachodzi si w Tatrach. Atoli zdaje mi si, e skoro wgierski malakolog Jul. Hazay podaje go w Malakoeoolo- gische Blatter z r. 1883. (Malakogoologisclier Ausflug in das