Owidiusz Sztuka kochania w przek�adzie Ejsmonda KSI�GA PIERWSZA I Je�eli kto� z was, Rzymianie, nie wie, co mi�o�ci sztuka dokaza� jest dzisiaj w stanie, niech w tej ksi��ce wiedzy szuka. Niechaj uwa�nie odczyta utworu tego stronice, a potem niechaj stosuje przepisy moje w praktyce. Sztuk� jest kierowa� okr�t przez oceanu otch�anie. Sztuk� - jazda na rydwanie. Sztuk� jest te� mi�owanie... Nie Ty sztuki tej tajemnic nauczy�e� mi�, Febusie. Nie zdradzi�y ich swym �piewem le�ne ptaszyny milusie... Nie zjawi�a mi si� Klio ani jej siostry - boginie, jak Hezjodowi, gdy stado pas� ongi w Askry dolinie. - Do�wiadczenie jest mi dzisiaj przewodnikiem mym jedynie... II M�ody �o�nierzu, co pragniesz s�u�y� i okry� si� chlub� pod znakiem s�odkiej Wenery... najpierw - znale� twoj� lub�. Nast�pnie - zdob�d� jej mi�o��. Zdobywszy - umiej zachowa�. Ca�e dzia�ania zaczepne Wed�ug moich rad przeprowad�. Jestem pewien, przyjacielu, nie b�dziesz tego �a�owa�... III Gdy od wi�z�w jeste� wolny, korzystaj z pomy�lnej chwili, wybieraj�c t�, czar kt�rej ca�e �ycie twe umili. Wiedz, �e owa pi�kno�� s�odka nie zst�pi ku tobie z nieba na lekkich wiaterku skrzyd�ach... Znale�� j� na ziemi trzeba. My�liwiec wie, k�dy w sid�a szybkiego jelenia z�owi, wie, gdzie mo�e stawi� czo�o okrutnemu ody�cowi. Ptasznik za� - w jakich zaro�lach zastawi� ma lep na ptaki. Rybak - w jakiej wodzie chwyta� karpie, liny i szczupaki. Ty, co kobiecej pi�kno�ci szukasz w�r�d ziemskich pado��w, naucz si� znajdowa� miejsca, gdzie obfity b�dzie po��w... Nie potrzebujesz w tym celu podr�owa� po m�rz fali - nie potrzebujesz twej lubej szuka� w lazurowej dali. Perseusz niech Andromed� sprowadza z Indii spalonej - pasterz frygijski niech w Grecji szuka kochanki i �ony. Sam Rzym tyle pi�knych kobiet w swoich starych murach mie�ci i� - rzec mo�na bez przesady - jest to w �wiecie raj niewie�ci. Ile jag�d ma Methymna, morze - ryb, Gargara - k�os�w, ile ptasz�t w g��bi las�w, ile gwiazd jest w�r�d niebios�w, Tak s� liczne w naszym mie�cie m�ode a cudne dziewice. Nie darmo w nim s�odka Wenus obra�a swoj� stolic�. IV Niepor�wnane pi�kno�ci znajd� Rzymianie szcz�liwi pod portykiem Pompejusza, na Forum, w galeriach Liwii. Na Adonisowych �wi�tach sposobno�ci nie s� rzadsze - lecz najskuteczniej swe sid�a zastawia� mo�na w teatrze. Znajdziesz kobiet cudnych krocie: t� - oszuka� b�dziesz w stanie, tamta zajmie ci� przelotnie, innej - dasz swe mi�owanie, Jako mr�wki nios�c ziarno tworz� nieraz szyki d�ugie i jak gdyby oszala�y, lataj� jedne przez drugie - Jako pszczo�y, kt�re t�umnie frun� w jasne dni pogodne - z k�p pachn�cej macierzanki zbiera� s�odkie skarby miodne - Tak kobiety do teatru �piesz� rzesz� nieprzebran�. Ka�da widzie� chce - lecz ka�da pragnie zw�aszcza by� widzian�. Romulus pierwszy z teatrem z��czy� mi�o��. Przez porwanie Sabinek zdobyli sobie �ony rycerscy Rzymianie. Odt�d, wierny swej tradycji u�wi�conej z bog�w �aski, teatr zastawia na cnot� pu�apki i samotrzaski. V Cyrk jest r�wnie� dobrym gruntem do robienia znajomo�ci. Si�d� przy lubej jak najbli�ej. Ujdzie to �r�d t�oku go�ci. Ciasnota ci� zmusi wkr�tce przycisn�� si� jeszcze bardziej. Dziewcz� zniesie to cierpliwie... Rozmow� tw� te� nie wzgardzi. Widz�c konie na arenie - chwal te, kt�re ona chwali. Widz�c b�stwa - pochwal Wenus, co twe serce �arem pali... Kiedy kurz z areny padnie na pier� bia�� twojej mi�ej, dr��c� ze wzruszenia r�k� strzepnij lekko owe py�y. A je�eli kurz nie padnie - strzepnij r�wnie�, nic nie szkodzi. Niechaj widzi tw� troskliwo��, niech si� na tw� tkliwo�� zgodzi... VI Przyjdzie chwila, gdy w triumfie, l�ni�c od z�ota i purpury, ci�gniony przez konie �nie�ne wjedzie Cezar w nasze mury. Przed nim b�d� i�� w kajdanach pokonanych Part�w wodze. T�um m�odzie�c�w, roje dziewcz�t zgromadz� si� na ich drodze. Gdy o kr�l�w, g�r, rzek miano zapyta ci� twoja luba - m�w, obja�niaj - bo inaczej pewn� b�dzie twoja zguba. Powiniene� zaspokoi� ciekawo�� twego dziewcz�cia m�wi�c o tym, o czym nie masz nawet s�abego poj�cia. "Tu Tygrys b��kitnow�osy - udzielaj obja�nie� - a tu z wie�cem trzcinowym na czole zacna posta� Eufratu..." Ci je�cy - to s� wodzowie. Cho� ich nie znasz - swoj� drog�, syp nazwiska pierwsze lepsze, co do nich pasowa� mog�. VII Uczty u�atwiaj� r�wnie� dost�p do dziewic, a wino (trzeba wyzna� to otwarcie) nie jest ich kras� jedyn�. Wino czyni serce tkliwym. Mi�o�� dusz� opromienia... Wino i mi�o�� - to p�omie� rozpalony �r�d p�omienia. A by s�dzi� o pi�kno�ci, bezpieczniej poczeka� do dnia. Noc i wino - �li doradcy. Zwodniczy ma blask pochodnia. Dniem zobaczy� ongi Parys trzy boginie... Kto dniem s�dzi klejnot, dziewcz� i purpur�, ten na pewno nie pob��dzi. Noc zaciera moc usterek (zgodzicie si� chyba ze mn�). Noc� nie ma brzydkich kobiet (zw�aszcza gdy jest bardzo ciemno). VIII Czy� wylicza� wszystkie miejsca, gdzie urz�dza� mo�na �owy na kochanki? M�j poemat by�by w�wczas stutomowy... By�oby to niepotrzebne - jak mi si� s�usznie wydaje - nie spos�b jednak pomin�� k�pielowe mi�e Baje... Gdy si� o mi�o�ci baje, na my�l musz� przyj�� nam Baje, gdzie k�piel ka�dy dostaje, i... z ran� w sercu zostaje. Tam wre �ycie nami�tno�ci na s�onecznej pla�y modnej. Tam na cnot� dziewic dybie rzymski "Esikus pogodny". IX Dot�d wylicza�em miejsca, gdzie zastawia� trzeba sieci, w kt�re nasza ukochana mimo woli swojej wleci. Teraz opowiedzie� pragn�, jak zdoby� jej mi�o�� trzeba. Kochankowie wszystkich kraj�w! G�os m�j b�dzie g�osem nieba. Zdob�dziesz ka�d� kobiet� na jak� uczujesz chrapk�, tylko umiej, gdzie nale�y, zr�cznie zastawi� pu�apk�. Ta, co ci si� podda� nie chce, r�cz�, �eby si� podda�a, r�cz�, �e mi�o�ci� pa�a, tylko... nie jest dosy� �mia�a. Mi�o�� zakazana n�ci r�wnie m��w jak dziewice. M�� ukrywa swoje ��dze, lecz dziewice zdradza lice. Je�liby�my pierwsze kroki czyni� zaprzestali, to by u st�p naszych niewiast roje znalaz�y si� tej�e doby... Na mi�kkich ��kach buhaja widz�c ryczy ja�owica. R�y klacz na widok ogiera. Blednie od ��dzy dziewica. Id� do walki ufny w siebie, a w�wczas - mog� ci przysi�c, oprze ci si� z pi�knych kobiet zaledwie jedna na tysi�c... X Najpierwszym twoim staraniem winno by� wej�cie w za�y�o�� z subretk� s�odkiej pi�kno�ci, ku kt�rej uczuwasz mi�o��. Je�eli subretka owa ma swej pani zaufanie, nie oszcz�dzaj �adnych dar�w, a co zechcesz - to si� stanie... W jej mocy le�y pochwyci� chwil�, kiedy pani tkliwa le�y w s�odkim p�omdleniu i Amora �ask przyzywa... Jak z�ote k�osy tak cudnie promieniej� jej ocz�ta. W najtajniejsze g��bie duszy wnika Wenus u�miechni�ta... Dok�d Ilion by� w �a�obie, nie zdoby� go szturm junak�w. W dzie� wesela przyj�� konia, co w swym wn�trzu kry� wojak�w. Wybierz chwil�, gdy tw� pi�kn� o rywalk� zazdro�� pali. Wyst�pisz w roli m�ciciela. Wszystko �atwo p�jdzie dalej. Wykorzystaj dobry moment, p�ki wiatr dmie, p�ki �agle wzd�te... B��dnym jest przys�owie, �e po diable to, co nagle... Pytasz, czy przezornie posi��� wzgl�dy subreteczki mi�ej? Odpowied� jest na to trudna. Problemat - bardzo zawi�y... Czasem w s�u��cej - kochance pomocnic� uzyskamy, inna b�dzie chcia�a ciebie zatrzyma� dla siebie samej. Radz� wstrzyma� si� do czasu od amor�w ze s�u��c�, bowiem komplikacje r�ne spok�j ci potem zam�c�. Nie chwytaj dw�ch srok za ogon. Najpierw sko�cz romans z jej pani�, a gdy wszystko si� powiedzie, w�wczas przyjdzie kolej na ni�... XI Zbadaj grunt przez s�odki li�cik. Donie� o twej duszy stanie. Niech tysi�ce komplement�w wy�piewa jej twe kochanie. Najuni�e�szymi pro�by b�aga� si� wybran� godzi. Nie wstyd� si� prosi�, gdy pro�ba nawet gniew bog�w �agodzi. Udawaj, �e chcesz dar z�o�y� u st�p najmilszej kochanki, lecz w ostatniej chwili nie daj... Obiecanki to... cacanki... Najwi�ksza sztuka polega na tym, aby nic nie dawszy otrzyma� od ukochanej dow�d �aski najjaskrawszy. Z l�ku, by nie straci� zysku, co z tego "dowodu" p�ynie, niczego ci nie odm�wi... Szczyt pragnie� ci� nie ominie... Studiujcie sztuki nadobne, radz� wam, m�odzi Rzymianie, albowiem pi�knymi s�owy �atwo jest zdoby� kochanie. Niechaj prost�, niechaj szczer� b�dzie waszych serc wymowa - omijajcie wszystkie sztuczne nienaturalne s�owa. Je�eli ci list ode�le, nie czytany, nie otwarty, nie tra� zbyt wcze�nie nadziei. B�d� ufny i b�d� uparty. C� jest mi�kszego od wody i c� twardszego od ska�y? A jednak najtwardsze ska�y mi�kkie wody wydr��a�y... Je�eli twe listy czyta, lecz nie odpowiada na nie, wkr�tce zacznie odpowiada�, gdy ciekawi j� czytanie... Je�li odmownie odpowie, niech ci� to zbyt nie roz�ali. Pisz�c, by� nie pisa�, pragnie, a�eby� pisywa� dalej... XII Prostota - to m��w cnota i ozdoba... Wi�c nie fryzuj w�os�w ani ich pomad�, jak to m�wi� - nie ulizuj. Nieuczesany Tezeusz Ariadn� poi� zachwytem, Fedra szala�a z mi�o�ci za prostakiem Hipolitem. Adonis, mieszkaniec las�w, sta� si� kochankiem Wenery. B�d� czystym, lecz nie unikaj �niadej, opalonej cery. Niech twoja toga nie tworzy bez�adnie zgniecionych k��b�w. Nie miej poplamionej szaty. Nie zapomnij p�uka� z�b�w! Nie no� za du�ych sanda��w. Czub tw�j niechaj si� nie je�y. Niech tw� brod� oraz w�osy strzy�e najlepszy z balwierzy. Pami�taj czy�ci� paznokcie. Oddech musi pachnie� mile. Inaczej - kochanka twoja ucieka� b�dzie o mil�. Wi�ksze zabiegi niech czyni� przy toalecie kokoty lub m�owie, kt�rych n�c� m��w haniebne pieszczoty. XIII Pij w miar�, by r�wnowag� Umys�u i n�g zachowa�. Popisz si�, z czym tylko mo�esz. Gdy� zgrabny - taniec poprowad�. Je�li g�os masz pi�kny - �piewaj (najlepiej - mi�osne zwrotki). Musisz uwie�� twoj� lub�, wyzyskuj�c wszelkie �rodki. XIV Mo�esz wkra�� si� do jej serca prawi�c zr�czne komplementy. Najskromniejsza jest wra�liw� na czar pochlebstw niepoj�ty. Nie �a�uj obietnic, bowiem lubi je bardzo p�e� g�adka. Przysi�gaj�c wierno��, mo�esz Jupitera bra� za �wiadka. S�ysz�c zakl�cia kochank�w za�miewa si� Jowisz stary... I on nieraz na Styks kl�� si� �onie dochowywa� wiary... Kochankowie, o�mieleni kr�la niebios�w przyk�adem, przysi�gajcie - ile wlezie, dotrzymujcie - Jego �ladem... XV Czasem mog� ci si� przyda� �zy gor�ce i lamenty. Jak wiadomo, �za rozmi�kcza najtwardsze nawet diamenty. A czar boski poca�unk�w kt� bezkarnie z nas pominie? S�odkim zakl�ciom mi�o�ci one daj� moc jedynie... Ca�uj - je�li ci dziewczyna nie zabrania ca�owania... Ca�uj r�wnie� wtedy, je�li ca�owania ci zabrania. Mo�e zacznie stawia� op�r i przybierze gro�n� posta�. Lecz si� nie daj na to nabra�. Pragnie pokonan� zosta�. Ale warg jej delikatnych nie zra� brutaln� pieszczot�. Je�eliby� by� prostakiem - mo�e si� obrazi� o to. Kto po wzi�ciu poca�unku i po dalszy ci�g nie si�ga - godzien straci� to, co zyska�, stary, g�upi niedo��ga... M�wisz, �e to gwa�t? Lecz gdyby� dusz� kobiet dobrze zna� ty, wiedzia�by�, �e nic milszego nie ma dla nich nad te gwa�ty... Gdy mog�c by� szturmem wzi�t� pi�kna twoja wyjdzie ca�a, to ci w setnym pokoleniu b�dzie jeszcze pami�ta�a... �le udana, gorzka rado�� na jej twarzy w�wczas go�ci... Ale w serca tajnej g��bi a� si� b�dzie trz��� ze z�o�ci... XVI Kobieta przenigdy pierwsza kochank�w swoich nie �owi. Lecz lubi by� zaczepion� i podda� si� kochankowi. B�agajcie - aby otrzyma�. S�uchajcie m�drej maksymy: Dziewice lubi� nad wszystko, kiedy je o co prosimy. Nawet Jowisz u st�p dziewic najkorniejsze pro�by sk�ada. �adna do� nie przysz�a pierwsza, cho� figur� by� nie lada! Je�li jednak wzgarda jeno odpowiada na twe ��dze - nie nastawaj. Zarz�d� odwr�t. Najlepsza to rzecz, jak s�dz�. Kto uchodzi przed kobiet�, ten j� kusi, ten j� n�ci, kto si� jej narzuca - zwykle bywa przedmiotem niech�ci. XVII Kobiety, tak jak i ryby, r�nym si� sposobem �owi. Jedne z nich wpadaj� w sieci przemy�lnemu rybakowi. Inne �apie si� harpunem, Jeszcze inne - zwyk�� w�dk�... �owienie jednych trwa d�ugo, A za� drugich - bardzo pr�dko. Zmieniaj sid�a zgodnie z wiekiem Os�b, z kt�rymi masz schadzk�. Stare sarny s� czujniejsze I dalej widz� zasadzk�. Skoro dziewcz� onie�mielisz Zbyt ryzykownym fortelem, Trafi na �otra, uchodz�c Przed zacnym uwodzicielem... Okr�cie m�j, rzu� kotwic�! O mi�owania pot�dze, Odpocz�wszy chwil� jedn�, �piewa� b�d� w drugiej ksi�dze. KSI�GA DRUGA I �piewajmy hymn triumfalny! Oto zdobycz z bog�w �aski wpada w zastawione przez nas umiej�tnie samotrzaski. Niechaj szcz�liwy kochanek wawrzyn z�o�y na mej skroni, imi� me s�awi�c nad starca z Askry i �lepca z Meonii. Ale nie do��, �e me wiersze da�y ci lub� w obj�cia. Naucz� ci�, jak zachowa� na sta�e mi�o�� dziewcz�cia. Minos nie zdo�a� przeszkodzi� �miertelnemu u�y� skrzyde�. Ja chc� skrzydlatego b�stwa nie wypu�ci� z moich side�. II Nie mog� zrodzi� uczucia tesalskich wr�ek zakl�cia, uczone czary Medei ni talizman ze �rebi�cia. Gdyby bowiem moc t� mia�a czarnoksi�ska sztuka ca�a, Medea Jazona, Cyrce - Ulissa by zatrzyma�a. Na bok wi�c magiczne p�yny, na bok truj�ce odwary! Do szale�stwa doprowadz� najzdrowszego takie czary III B�d� mi�ym, b�dziesz kochanym. ��cz cia�a i duszy pi�kno, albowiem zalety ducha nawet czasu si� nie zl�kn�. P�yn� lata, p�yn�, p�yn�... Pi�kno�� cia�a szybko mija. Z r� zostaj� jeno cienie. Wi�dnie fio�ek i lilija. I tobie, m�odzie�cze cudny, niezad�ugo w�os zbieleje. Zmarszczki lica twe pokryj�, wiatr rozwieje twe nadzieje... Studiuj sztuki i nauki. Pi�kno ducha nie przeminie. Ulisses dzi�ki wymowie zawojowa� dwie boginie. IV Grzeczno��, serdeczno��, uprzejmo�� przenika do serca ludzi. A zgry�liwo�� i k��tliwo�� powszechn� nienawi�� budzi. Nikt nie ma chyba sympatii do wilka albo jastrz�bia. Natomiast wszyscy kochamy i jask�k�, i go��bia. Zostaw na stronie z�o�liwo��. Niechaj u�miech zawsze go�ci na twych ustach. Mi�e s�owo bywa pokarmem mi�o�ci. Przez k��tliwo�� �ona m�a tam, gdzie pieprz ro�nie, wygania. Na pewno by siedzia� w domu maj�c s�odycz jej kochania. Przez k��tliwo�� m�� swej �onie za�azi potem za sk�r�. S�dzi, �e skwitowa� d�ugi, zrobiwszy jej awantur�. Im wolno... Ma��e�stw posagiem s� zawsze k��tnie dw�ch os�b. Ale kochance nie mo�na nawymy�la� w �aden spos�b. Do spania w jednej �o�nicy nie zmusza was si�a prawa. Waszym prawem - s�odka mi�o��, co serca szcz�ciem napawa. V Nie mam zamiaru bogaczom wyk�ada� sztuki kochania. Nie potrzebuje mych nauk ten, kt�ry ma co� do dania. Zawsze, gdy zajdzie konieczno��, mo�e da� rzecz jak� drog�, obfitsze, ni� ja posiada �rodki, kt�re uwie�� mog�. Jestem poet� ubogich, poniewa� b�d�c ubogim kocha�em, ach i gorza�em ogniem nami�tno�ci srogim. Nie maj�c innych fundusz�w, za kochanek moich wdzi�ki dawa�em jako zap�at� me najpi�kniejsze piosenki. Niezamo�ny ograniczy� musi swoje postulaty. Cierpi wiele rzeczy, kt�rych nie zna kochanek bogaty Gdy raz w gniewie potarga�em mojej lubej w�osy - pomn�, jakie z tego mia�em smutki i jakie koszty ogromne. Utrzymywa�a bezczelna, �e str�j jej zosta� rozdarty... Ni�li si� k��ci� z kobiet� - �atwiej zwalcza� dzikie Party. VI Je�li twoja luba b�dzie surow� i niedost�pn�, b�d� cierpliwy, odp�dziwszy na bok wszelk� my�l pos�pn�. Je�li wolno zegniesz ga���, to si� zgina jak spr�yna. Lecz p�knie na dwoje w�wczas, gdy, j� si� gwa�townie zgina. P�yn�c powoli, z uporem, p�ywak nurt rzeki przep�ynie. Ale pragn�c z pr�dem walczy� �r�d wezbranych nurt�w zginie. Cierpliwo�� odnosi triumf nad tygrysami dzikiemi i nad lwami okrutnemi z pusty� numidyjskiej ziemi. Gdy kochanka si� opiera - ust�p... a tw�j triumf pewny. Czy� - co ci uczyni� ka�e. P�acze? P�acz udawaj rzewny. �mieje si�? P�kaj ze �miechu. Co powie - powtarzaj za ni�. Przecz - czemu jej usta przecz�. Chwal - co chwal�, ga� - co gani�... Trzymaj nad ni� parasolk�. W ci�bie toruj lubej drog�. Pod stopy jej z�� kobierzec. Obuj lub rozzuj jej nog�... Nie p�o� si� ze wstydu, je�li poni�enie ci przypad�o trzyma� twoj� woln� r�k� (rzecz to ha�bi�ca) zwierciad�o. Pomnij, �e i sam Herkules takie rzeczy spe�nia� ongi, a niemniej czcimy dzi� wszyscy p�boga tego pos�gi. VII Je�eli twoja kochanka na Forum da ci spotkanie - przed um�wion� godzin� pierwszy musisz przyby� na nie. Skoro zawo�a na ciebie - p�d�, le� - ile tylko si�y. Bacz, by najliczniejsze t�umy biegu twego nie zwolni�y, Jeste� na wsi? Gdy ci� wezwie, �piesz si�, jak si� wszyscy �piesz�, co kochaj�... Gdy powozu brak ci - musisz ruszy� pieszo. Nic ci� wstrzyma� nie powinno, je�li� jest naprawd� czu�y. Ani deszcze, ani �niegi, ani skwary kaniku�y. VIII Mi�o�� jest obrazem wojny. Tch�rze opuszcz� jej znaki. W s�odkich obozach kochania musisz znosi� trud wszelaki. Gdy mi�ujemy - znosimy najstraszniejsze niewygody: d�ugie marsze, ostre zimy, ci�kie noce, srogie ch�ody. Nieraz znajdziesz si� pod deszczu strugami lodowatemi. Nieraz b�dziesz przezi�bni�ty spoczywa� na twardej ziemi. Zno�cie to wszystko!... Apollo zamieszkiwa� chatk� nisk�; kiedy Admetowe stado wyprowadza� na pastwisko. Kt� by z nas m�g� si� rumieni� id�c �ladem Apollina? Niechaj zrzuci pych� z serca, kto mi�o�ci� �y� poczyna! IX Gdy nie mo�esz do kochanki dosta� si� zwyczajn� drog�, gdy napotkasz drzwi zamkni�te, nie popadaj w rozpacz srog�. Wle� na dach... Po trudnej drodze poprowadzi ci� kochanie. Lub w�lizgnij si� g�rnym oknem zdradziecko a niespodzianie. B�dzie zachwycon� - wiedz�c, jak si� narazi�e� dla niej, i bezczelnej twej �mia�o�ci, jestem pewien, �e nie zgani. X Do s�u��cej, do lokaja przemawiajcie ze s�odycz�. Nie wstyd� si�, kochanku pyszny, �cisn�� ich d�o� niewolnicz�. Nie szcz�d� podark�w!... Nie pomi� str�a, co bram� zamyka, ani te� u drzwi sypialni stoj�cego niewolnika. XI Nie ka�� ci obsypywa� darami twej ukochanej. Przy�lij upominek drobny, ale ze smakiem wybrany. Gdy si� w sadzie bujne drzewa pod owocu gn� ci�arem - kosz najpi�kniejszych owoc�w odpowiednim b�dzie darem. M�w, �e pochodz� z twej wioski (wie� masz w pobli�u stolicy), cho� kupi�e� je na targu u przekupki na ulicy. Po�lij lubej twej najlepiej kasztany lub winogrona. Kasztany - to Amarylis s�odycz by�a ulubiona. Lecz ty na widok kasztan�w, nowoczesna Amarylko, wo�asz niezadowolona: "Jak to? Da� kasztany tylko?" Pr�cz owoc�w pos�a� mo�esz kwiczo�y albo go��bie. W ten spos�b dasz lubej pozna� wiernych uczu� twoich g��bie. Zali ci mam radzi� przes�a� twej kochance tkliwe rymy? Chcemy solidniejszych dar�w, chocia� poezje chwalimy. Nawet dziki barbarzy�ca, nieog�adzony, nieczu�y, mo�e by� pewien tryumfu, je�li ma pe�ne szkatu�y. �yjemy dzi� w z�otym wieku. Wszystko otrzymasz za z�oto. Ta, co nawet s�ynie cnot�, nagradza z�oto pieszczot�. Gdyby sam Homer si� zjawi� w towarzystwie Muz dziewi�ciu, ale z pustymi r�koma, wyznaj�c mi�o�� dziewcz�ciu, Cho� nad jego utworami wsz�dzie s�yszymy zachwyty - sam Homer, mimo swej s�awy, wylecia�by na �eb zbity. XII Je�eli pragniesz zachowa� na d�ugo mi�o�� twej pani, chwal to wszystko, co w niej widzisz, chwal i to, co widzisz na niej. Stroi si� w szkar�aty z Tyru? Pochwal tyryjskie szkar�aty. Z wyspy Kos ma str�j? Z zachwytem wielb tego rodzaju szaty. �wieci z�otem? M�w, �e z�oto mniej s�oneczne ni� jej lica. Jest w futrze zimowym? Futro niech ci� nad wszystko zachwyca. "Palisz mi� �arem mi�o�ci" - powiedz, je�eli w�o�y�a zbyt lekk� tunik� - "ale czy si� nie zazi�bisz, mi�a?" Podziwiaj Jej uczesanie, czy fryzuje si� �elazkiem, czy na po�y dzieli w�osy boskim ja�niej�ce blaskiem. Pochwal w ta�cu jej ramiona, chwal jej g�os - gdy pie�ni nuci, a skoro je sko�czy �piewa�, niech ci� to serdecznie smuci... XIII Mi�o�� s�aba na pocz�tku, gdy przechodzi w nawyknienie, coraz bardziej pot�nieje, zmienia si� w �ywe p�omienie. Byk, kt�rego dzi� si� l�kasz, by� kiedy� mlecznym cielaczkiem. Wielkie drzewo roz�o�yste dawniej by�o ma�ym krzaczkiem. Ma�ym �r�d�em si� poczyna rzeka ku morzu p�yn�ca. Niesko�czon� ilo�� wody czerpie z dop�yw�w tysi�ca. Przyzwyczaj do siebie lub�. Znaczy to ogromnie du�o, zno� wszelakie jej kaprysy, cho� ci� m�cz�, cho� ci� nu��. Niech ci� widzi bezustannie. Niech nic pr�cz ciebie nie s�yszy. Niech tw�j obraz dniem i noc� ukochanej towarzyszy. Lecz gdy� jest pewien, �e t�skni do tkliwej mi�o�ci twojej, oddal si�... Twe oddalenie niechaj j� zaniepokoi. Niech odpocznie... Wypocz�ta ziemia sutsze daje plony. Chciwiej deszczu zimne strugi poch�ania grunt wysuszony... Lecz niech twoja nieobecno�� nie d�u�y si� nieopatrznie. Luba o tobie zapomni i o innym my�le� zacznie. Czas leczy wszelkie t�sknoty. Nieobecny Menelausie, ty� by� winien, �e z Helen� Troja�czyk w amory wda� si�. Jak mo�na by�o odje�d�a�, gdy zosta�a �ona m�oda pod jednym dachem z Parysem! Wszyscy wiemy - krew nie woda. Szale�cze, da�e� go��bk� na po�arcie krogulcowi. Jagni�tko wilkowi, kt�ry tysi�ce owieczek �owi... Helena by�a niewinn�. Parys by� r�wnie� niewinien. Ka�dy z nas na jego miejscu to samo zrobi� powinien. M�� da� im lokal do grzechu i zostawi� czasu mn�stwo. M�� - powiedzie� mo�na - ca�e sprowokowa� cudzo��stwo. XIV Nie tak straszny jest odyniec, gdy k�y toczy rozszala�e, ani �mija nadepni�ta, ni lwica, gdy karmi ma�e... Jako zdradzona kobieta. W�ciek�o�� p�onie na jej twarzy. Jest jak szalona bachantka. Na wszystko si� w�wczas wa�y. Ostro�ny kochanek winien zazdro�ci lubej nie budzi�. Jest to bardzo niebezpieczne, (tutaj nie ma co si� �udzi�). Nie znaczy to jednak wcale, bym broni� mie�, cenzor srogi, wi�cej ponad jedn� mi�o��... Chro�cie mi� od tego, bogi! Baw si�... Lecz skromnym woalem przys�o� twe zdro�ne tkliwo�ci. Zw�aszcza strze� si� che�pliwo�ci, kt�ra w tylu sercach go�ci. Nie dawaj lubej podarku, kt�ry inna pozna� mo�e. Nie naznacz sobie dw�ch schadzek w jednym miejscu, w jednej porze. Je�li ukrywana mi�o�� wyda si� jednak przypadkiem, przecz bezczelnie... (Stary Jowisz mo�e znowu by� twym �wiadkiem.) Ani nie b�d� bardziej czu�y, ani te� bardziej poddany. Mo�na by za dow�d winy poczytywa� takie zmiany. Lecz nie �a�uj gorliwo�ci w zapasach mi�osnych, aby uj�� podejrzenia, i� jeste� wyczerpany ju� i s�aby... Niekt�rzy u�ywa� radz� mi�osnych zi� r�j szkodliwy. Cz�ber albo pieprz zmieszany z ostrym nasieniem pokrzywy. ��ty z�bownik wsypany w stare wino... Straszne jady! Wenus nie lubi tych �rodk�w. I bez nich da sobie rady. U�ywa� jedynie mo�na czosnek z Megary, na po�y pomieszany z pachn�cymi podniecaj�cymi zio�y. Do tego doda� nale�y jaj, mindu i szyszek sosny. B�dzie z tego po�yteczny i smaczny nap�j mi�osny. Ale dosy� ju� przepis�w Eskulapa. Wr��, Erato, do toku opowiadania. Najwy�sza ju� pora na to. XV Radzi�em ci jak najbardziej tai� niewierno�ci twoje. Obecnie porzu� t� drog� i rozg�aszaj twe podboje. Nie ga� mej niekonsekwencji: W lekki okr�t wiatrem gnany Notus, Zefir i Eurus dm� zazwyczaj na przemiany. Wo�nica swoim rumakom raz musi popuszcza� wodze, to zn�w je gwa�townie �ci�ga, gdy si� rozbrykaj� srodze. Niekt�rzy z kochank�w mog� �le wyj��, do ust�pstw przywyk�szy. Mi�o�� bez wsp�zawodniczki niekt�rym si� z dziewic przykrzy. Niewielka szczypta zazdro�ci dla gnu�nych nie jest szkodliwa. Niech wi�c od czasu do czasu twa luba zazdrosn� bywa. Pytasz, jak d�ugo j� mo�na pozostawi� w tej bole�ci? Odpowiem ci: niezbyt d�ugo. Zaci�tym jest gniew niewie�ci. Spiesz si�!... Cudn�, �nie�n� szyj� otocz mi�o�nie ramiony. Spij �ez krople diamentowe z jej twarzyczki zasmuconej. P�acz jej os��d� ca�owaniem i czarem pieszczoty s�odkiej. Uspokoi si�... Wszak nie ma nic lepszego nad te �rodki. A je�eli j� ogarnia gniew zaciek�y, gniew p�omienny, je�eli pomi�dzy wami zapanuje stan wojenny - U�agodzisz jej zawzi�to�� po onym okrutnym boju, byleby� umia� na �o�u podpisa� traktat pokoju... Tam mieszka spokojna zgoda, tam przebaczenie si� rodzi, tam kochanek wszelkie d�sy bardzo �atwo u�agodzi. Po uspokojonym gniewie i po zako�czeniu sprzeczki tym tkliwiej ��cz� swe dzi�bki pogodzone go��beczki. �wiat by� z pocz�tku chaosem. Niebo, morze z ziemi� pust� - wszystko by�o pomieszane ze sob� jak groch z kapust�. Niebo wznios�o si� nad ziemi� i powsta�y w�d odm�ty, a pusta ziemia zrodzi�a najr�niejsze elementy. Le�ny zwierz zape�ni� bory, ptactwo - powietrzne przestworza, a za� ryby si� ukry�y w lazurowej g��bi morza... Ludzie b��dzili po polach zaciekli, okrutni, dzicy, nie uznaj�cy w�asno�ci, no - po prostu... bolszewicy. Ca�a trudno�� mieszkaniowa nie istnia�a w owe czasy, gdy si� zwa�y, �e mieszkaniem ludzi owych by�y lasy. Po�ywieniem - zwyk�a trawa. A ga��zie listne - �o�em. Nikt nie zna� bli�niego swego... Ach, dzi� tak ju� �y� nie mo�em. S�odka rozkosz da�a mi�kko�� tym obyczajom surowym. M�a z niewiast� z��czy�a tkliwa ��dza w czasie owym. I nie by�o im potrzeba s�ucha� przepisu �adnego. Ka�dy wiedzia� bardzo dobrze, jak si� trzeba wzi�� do tego. Czar mi�o�ci wsz�dzie go�ci, wszystko na �wiecie zwyci�a. Ptaszyna kocha ptaszyn�, ryba - ryb�, a w�� - w�a. Ja�owica kocha byka, rogacza - sarenka dzika. Za� koz�a koza ma w cenie, cho� go czu� jak utrapienie. Klacz mi�osnym sza�em gnana, mkn�c przed siebie w �wiat daleki, aby zobaczy� kochanka, przep�ywa najszersze rzeki. Odwagi wi�c! Moc mi�o�ci to pot�ny �rodek, kt�ry rany goi, troski koi lepiej nad wszelkie mikstury. XVI Kiedy tak �piewa�em - nagle zobaczy�em Apollona w wie�cu laur�w... S�odko brzmia�a z�otej harfy pie�� natchniona. I powiedzia� wieszczo Febus: "Owidiuszu, piewco drogi, mistrzu w sztuce mi�owania, wnijd� w �wi�tyni mojej progi. Na jej wrotach ujrzysz napis: "Znaj sam siebie" - niechaj rzesza uczni�w twoich i wyznawc�w do �wi�tyni tej pospiesza. Albowiem jedynie tego, kt�ry zna siebie samego, rozumne przewidywania w mi�o�ci od zgryzot strzeg�. Mierzy zamiary na si�y, nie za� si�y na zamiary. Wyzyskuje wszelkie �rodki do usidlenia ofiary. Niech z tego m�drze skorzysta, je�eli ma pi�kne lica. Niechaj �piewa jak najwi�cej, je�li �piewem swym zachwyca. Niech pije - je�li jest z niego sympatyczny pijanica... Je�eli ma �adn� sk�r�, Niech swe ramiona obna�y. W og�le powinien robi� wszystko to, z czym mu do twarzy. Ale niezno�ny gadu�a lub wierszopis na�ogowy niech si� nigdy nie o�mieli przerwa� w po�owie rozmowy - By zanudza� otoczenie proz� lub w wi�zanej mowie..." Tak przemawia� boski Febus. S�uchajcie go, kochankowie. XVII Ma�o szcz�cia, smutk�w wiele zakochanych jest udzia�em. Niejeden dozna przykro�ci tyle, ile ja dozna�em. Moc owocu ma oliwka, Hybla pszcz�, Atos zaj�cy, a morskie pobrze�e muszel, lecz Mi�o�� ma smutk�w wi�cej. Kobiety miewaj� cz�sto kaprysy niezmiernie g�upie. Gdy ci ka�� zrobi� g�upstwo, pod�wczas - ze wstydem - zr�b je... XVIII �piewa� b�d� wielkie czyny. Kochankowie, z ca�ej duszy radz� wam uwag� skupi� i wyt�y� bacznie uszy. Znie� rywala bez szemrania, a ujdziesz niechybnej kl�ski, do �wi�tyni Jupitera wjedziesz w triumfie zwyci�ski. Przepis ten jest m�drszy stokro� ni� wszelkie inne recepty. Zdradza ci� kochanka twoja? Nie z�ap�e si� na ten lep ty... Nie wzbraniaj jej do rywala robi� perskie oko ani nie wa� si� nigdy dotyka� mi�osnych list�w twej pani. Jej wyj�cie ani jej przyj�cie niechaj ci� nic nie obchodzi. Je�li ci� zdradza przelotnie, m�w sobie: "C� to mi szkodzi?" Co do mnie, przyznam si� szczerze, nie jestem na wysoko�ci mojej teorii kochania. Zdrada kochanki mi� z�o�ci. Cho�bym si� stara� na wszystko pozwala� lubej dziewczynie - nie mog�, trudno, nie mog�, cho� dobrze wiem, �e �le czyni�... XIX Wenus, bogini mi�o�ci, najskrytsze wdzi�ki przes�ania. Zwierz spe�nia za� na widoku tajne obrz�dki kochania... Na widok ten zawstydzone oczy odwraca dziewica... Dla ludzkich sprawek mi�osnych konieczn� jest tajemnica. Zbyt jasne, nazbyt jaskrawe bywaj� s�o�ca promienie. Je�eli ju� nie ciemno�ci - to wybieramy p�cienie... Nawet pod�wczas, gdy ludzie p�dziko p�dzili �ycie, kiedy im d�by dawa�y jedzenie oraz ukrycie - Nawet pod�wczas r�d ludzki mi�osne obrz�dy czyni nie na widoku publicznym, lecz w lesie albo jaskini. Tak wstydliwo�ci przestrzega� przed laty cz�owiek pierwotny. A dzisiaj - dzi� co widzimy? Wsz�dzie - upadek sromotny. Ka�dy o swoich podbojach, proszony czy nie proszony, gada i gada, i gada najprzer�niejsze androny. �le robi�, co swym triumfem nazbyt rozg�o�nie si� szczyc�. Tajemne sprawy mi�o�ci powinny by� - tajemnic�. XX Nie wytykaj swojej lubej nigdy nigdzie �adnej wady. B�dziesz mi niezmiernie wdzi�czny, je�li pos�uchasz tej rady. Na ciemn� p�e� Andromedy Perseusz patrza� przez szpary. Hektor we wzro�cie swej �ony nie widzia� �adnej przywary. Dla rozlicznych wad kobiecych miano cn�t znale�� nie trudno. Czarniejsz� od smo�y nazwiesz "swoj� czarnuszk� przecudn�". Z Minerw� - por�wnasz rud�, za� t�, co �yje rozpust� - z Wener�... "Pulchniutka" - powiesz o kobiecie, co jest t�ust�. Wyrazisz si� w uniesieniu, �e powiewna i anielska, o innej kobiecie, kt�ra chuda jest jak �mier� angielska. W ten spos�b ka�dziutkiej wadzie bliskiej cnoty nadaj miano, a od razu wst�pnym bojem zawojujesz ukochan�. Nie pytaj jej nigdy jeno: "Cudna, �yjesz od ilu lat? Jaki narodziny twoje mia� zaszczyt widzie� konsulat?" Zostaw trosk� t� cenzorom. Zw�aszcza je�li pi�kna pani nie jest ju� pierwszej m�odo�ci, niezr�czno�� j� twoja zrani. XXI W sztuce kochania ucze�sze bywaj� dojrzalsze damy. Jak wiadomo, przez �wiczenia talent udoskonalamy. Wiadome im s� tajniki mi�o�ci, innym nie znane... Przykuwaj� nas do siebie zw�aszcza przez pieszczot odmian�. �adne malowid�o nie zna tak bezmiernej lubie�no�ci, jaka w sercach, jaka w cia�ach tych nami�tnych istot go�ci. Najs�odsza jest rozkosz, je�li r�wnie jej s�odycze poj�, r�wnie jej powaby n�c� i mnie, i kochank� moj�. Nienawidz� wszelkich uczu� niewzajemnych... Nigdy przeto nie pragn� pie�ci� si� z ch�opcem ani z przekupn� kobiet�. Nie jest mi rozkosz� - rozkosz, co j� z obowi�zku dano. Raz na zawsze z obowi�zk�w zwalniam moj� ukochan�. S�odko mi jest s�ysze� g�os jej, dr��cy szcz�ciem, p�omdla�y, gdy mi� prosi, �ebym zwolni� nami�tno�ci mej zapa�y. Wzrok o�lep�y od szale�stwa, oczy od mi�o�ci mr�ce zwraca ku mnie rozkochana, pieszczot daj�c mi tysi�ce... Ale najpierwszej m�odo�ci obce s� owe zalety. Maj� je - jedynie tylko dojrzalsze nieco kobiety... Niechaj inni m�ode wino zapijaj� - do stu kat�w. Ja pi� pragn� stare trunki z czasu dawnych konsulat�w... XXII Ale oto ju� kochank�w ukry�o puszyste �o�e. Muza moja do sypialni w �aden spos�b wej�� nie mo�e. Zreszt� i bez jej wskaz�wek rady sobie �wietnie dadz� i nie zostan� bezczynni pod Amora s�odk� w�adz�... Co nale�y w�wczas m�wi�, bardzo dobrze wiedz� sami. Nie b�d� r�wnie� w k�opocie, co trzeba robi� z r�kami. Powoli d��cie do celu, moi kochankowie mili... Op�niajcie szczyt rozkoszy - je�eli was nic nie pili. Przerywajcie s�odk� prac�, aby trwa�a jak najd�u�ej. Przed naj�mielszymi pomys�y niechaj �adne z was nie stch�rzy... Dr��c� �wiat�o�ci� za�wiec� twej dziewczyny s�odkie oczy, jako z�oty s�o�ca promie� dr�y odbity w w�d prze�roczy... Wyrazy ��dz� dysz�ce... Szepty nami�tne i skargi na zbiela�ych wargach mr�ce... Pal�ce jak ogie� wargi... Uniesiony nami�tno�ci�, nie wyprzedzaj twojej pani. Najmilej, gdy jednocze�nie przybijecie do przystani... XXIII Ko�cz�... Niechaj wdzi�czna m�odzie� ozdobi me czo�o mirtem. Niechaj wielbi imi� moje niech si� zajmuje flirtem. Jak Wulkan Achillesowi ongi da� zwyci�skie bronie, tak ja daj� dzi� kochankom najprzedniejszy or� w d�onie. Niechaj walcz� w moje imi�, a gdy zwalcz� dziewic wstyd ju�, niechaj g�osz� triumfalnie: "Mistrzem naszym by� Owidiusz..." KSI�GA TRZECIA I Uzbroi�em Grek�w przeciw Amazonkom... Dzi� z kolei wypada mi bro� da� w d�onie walecznej Pentezylei. Mo�e mi tu kto zarzuci, �e �mijom chc� przyda� jadu, �e jagni�tka na �er daj� rozszala�ych wilczyc stadu... Nie mo�na wymawia� przecie (sami chyba rozumiecie) zbrodni kilku niecnych kobiet wszystkim kobietom na �wiecie. Wiecie o niewiastach, kt�re sia�y zgorszenie i przestrach. Wiecie dobrze o Helenach. Eryfilach, Klitemnestrach. Lecz je�li sprawiedliwymi Dla p�ci nadobnej jeste�cie, Wiecie i o Penelopie, Leodamii lub Ale�cie Cnota jest przecie� kobiet� ze stroju oraz imienia. Nic dziwnego, �e kobiety blaskiem swoim opromienia. II Nie dla najcnotliwszych dziewic prowadz� moje wyk�ady. Niech zwolenniczkom mi�ostek s�u�� te praktyczne rady. P�e� pi�kna mi�osne sprawy zwykle bierze bardziej serio od p�ci brzydkiej... Wszelki zaw�d ko�czy si� u niej histeri�. Tezeusz rzuci� Ariadn�. Jazon poj�� �ony dwie a�. Powodem �mierci Dydony sta� si� "pobo�ny" Eneasz. Nieszcz�sne!... Chc� wam ods�oni� przyczyny waszej zag�ady. Obce, nieznane wam by�y sztuki mi�osnej zasady. Kres waszym wszelkim nieszcz�ciom po�o�� moje wyk�ady. S�odka Wenus mi wyda�a w tym wzgl�dzie wa�ne rozkazy. Niech�e wam one ja�niej� w �yciu - jako drogowskazy. Wenus rzek�a: "C� ci biedne bia�og�owy zawini�y, �e oddajesz na �up m��w bezbronny ich rodzaj mi�y. Po�wi�� im pie�� trzeci�, skoro dwie pierwsze m�om �piewa�y. Homer : wpierw gani� Helen�. Potem - �piewa� jej pochwa�y. Nie pragn�c kobiet obrazi�, nie b�dziesz si�, s�dz�, wzdraga� - wiesz dobrze, �e maj� prawo od ciebie tego wymaga�." Sko�czy�a. Do mojej d�oni da�a ga��zk� mirtow�. Zacz��em �piewa� w natchnieniu. Wieszczym by�o ka�de s�owo. III Pi�kne! Pomn�c o staro�ci wyzyskujcie ka�d� chwil�. Czeka was, gdy zapragniecie, szcz�cia i upoje� tyle!... P�yn� lata jako fale... Woda nie wraca do �r�d�a. Kobiety, co dzi� s� pi�kne, jutro b�d� - stare pud�a. Dzi� odtr�caj� kochank�w nieprzejednanie a hardo. Kiedy� - same opuszczone, obdarzone b�d� wzgard�. Wspomn� w�wczas, jak si� noc� do ich dom�w dobijano. Jak na progu znajdowa�y kwiaty wonnych r� co rano. Dziewice! Dop�ki pora, �yjcie szcz�ciem i rozkosz�. Kochankom si� nie odmawia tego, o co grzecznie prosz�. Czy� pochodnia traci �wiat�o��, gdy si� ni� inn� zapali? Czy� kto l�ka si� wyczerpa� wod� z ocean�w fali? Czy� mo�e danie mi�o�ci wyczerpa� czu�� kochank�? Czy� wyczerpuje Ocean, gdy wzi�� z niego wody szklank�? Nie doradzam wam rozpusty, lecz podkre�lam z ca�� si��, i� szafowanie mi�o�ci� nikogo nie zubo�y�o. IV Pi�kno�� nie wszystkim jest dana z �aski Niebios, z bog�w r�ki. Wiele kobiet musi sztucznie pot�gowa� swoje wdzi�ki. Najpi�kniejsza z kobiet ga�nie, je�li zabieg�w nie czyni doko�a swej toalety, cho�by mia�a czar bogini. Je�eli niejedno usz�o staro�ytnej pi�knej pani, to dlatego, �e m�czy�ni byli r�wnie zaniedbani. �mieszn� by�aby niewiasta, ubrana w bogate stroje, z m�em, co siedem sk�r byczych mia� za ozdob� i zbroj�. Niechaj inni przesz�o�� chwal�, w moim sercu rado�� go�ci, �em przyszed� na ten �wiat mi�y, W wykwintnej tera�niejszo�ci. A kocham j� nie za z�oto, nie za tyryjskie purpury, nie za okr�ty �aglowne, ani kosztowne marmury - Kocham tera�niejszo�� za to, �e nam dzisiaj jest nie znana naszych przodk�w �le ubranych prostacko�� nieokrzesana. Nie wnioskujcie ze s��w moich, �e ka�da si� stroi� musi w per�y, kt�re �owi� w g��bi szmaragdowych w�d Indusi. Zbyt jest ci�ki dla kobiety str�j obficie z�otem tkany. �le wygl�da posta� w szacie bogactwem prze�adowanej. V Wykwint, smak i elegancja najpi�kniej niewiast� zdobi. Niech zawsze staranna r�ka uczesanie wasze robi. Tysi�c jest r�nych sposob�w kobiecego uczesania. Wybierzcie - co wam do twarzy. Zwierciad�o - prawd� ods�ania. Twarz pod�u�na jest wskaz�wk� ka�dej eleganckiej damie, by rozdziela� w�os na dwoje na�laduj�c Laodami�. Inna z dam pozwoli w�osom spada� na oba ramiona. Tak graj�cego na harfie podziwiamy Apollona. Jeszcze inna wznosi w�osy na podobie�stwo Diany, gdy ta gna za dzikim zwierzem przez zaro�la i polany; Ta zachwyca nas lokami. Tamta - uczesaniem p�askim. Inna - falami k�dzior�w. Inna - za� - muszelek blaskiem. �atwiej stokro� zliczy� b�dzie stuletnich d�b�w �o��dzie, pszcz� hyblejskich roje mnogie g�r alpejskich bestie srogie - Ni�li ilo�� niesko�czon� uczesa�... Wszak s� mi znane twarze, kt�rym jest najpi�kniej, gdy ca�kiem nieuczesane. Ariadn� od innych kobiet rozkochany Bachus woli. Herkules �wiata nie widzi, opr�cz potarganej Joli VI Kobiety!!! O, jakie liczne daje wam natura �rodki, aby�cie - na czas niepomne - urok zachowa�y s�odki. M�� �ysiej�c jest bezradny, traci w�osy zrozpaczony, tak jak drzewa trac� li�cie, gdy dm� mro�ne Akwilony. Skoro pierwsze siwe w�osy zauwa�y pi�kna pani, bierze, by je ufarbowa�, sok z leczniczych traw Germanii. Gdy jej w�asnych zbraknie w�os�w - idzie sobie kupi� nowe i nie wstydzi si� publicznie w�o�y� je na swoj� g�ow�. VII C� powiedzie� mam o sukniach? Pi�kno�ci rozkoszne moje, po c� z tyryjskiej purpury u�ywa� najdro�sze stroje? Po co na sobie obnosi� dochody swe ca�oroczne? Tyle jest ta�szych kolor�w. Od nich opowie�� rozpoczn�. S� b��kity lazurowe, barwy niebios�w pogodnych. Jest ziele� koloru fali jako str�j rusa�ek wodnych. S� tkaniny, kt�re maj� z�otego runa kolory. S� inne takie promienne jak zroszony p�aszcz Aurory. Pi�kny kolor mirtu z Pafos i ametyst�w purpura. Cudn� barw� popielat� l�ni� �urawi trackich pi�ra. Gdy przeminie gnu�na zima i podmuchy ciep�e wiosny zazieleni� winnic p�dy ze snu budz�c �wiat radosny, Mniej barw w sobie b�d� mia�y wszystkie r�nobarwne kwiaty, ni�eli maj� kolor�w naszych niewiast cudne szaty. Wybiera� trzeba ze smakiem. Nie wszystkim bowiem przypada jedna barwa... Niech blondynka czarne stroje na si� wk�ada. Brunetce - w bia�ym do twarzy. Bryzeis si� ubiera�a czarno... Wdzi�ki Andromedy podnosi�a szata bia�a. VIII Niewiasta - jak kamienica I od ty�u, i od frontu Je�eli ju� jest zniszczona, Dopomina si� remontu... Jak dokona� tego trzeba? Niechaj ciekawe dziewice zajrz� do mojej ksi��eczki m�wi�cej o kosmetyce. Dzie�ko to jest bardzo wa�ne, cho� niewielkie... Ka�da dama poznawszy je - wypi�knieje, jak tylko zapragnie sama... IX Zapami�tajcie m� rad�, dba�e o wygl�d kobiety: "Nigdy w obecno�ci m�czyzn nie r�bcie swej toalety." Niechaj b�d� niewidzialne dla nich kosmetyk�w pud�a. Inaczej - w ich sercach mi�o�� bardzo pr�dko by wych��d�a. Sprawcie, aby�my s�dzili, �e jeszcze s�odko drzemiecie w�wczas, gdy ju� pracujecie przy porannej toalecie. Czemu� mamy wiedzie�, z czego pochodzi p�ci waszej bia�o��? Zamykajcie drzwi przy pracy. Poka�cie sko�czon� ca�o��. Wiele jest rzeczy, o kt�rych m�czyznom m�wi� nie mo�na. O tym dobrze wiedzie� musi ka�da niewiasta ostro�na. Nie broni� wam jednak wcale, aby�cie przy nas czesa�y bujny w�os... Widok ten budzi w sercach mi�osne zapa�y... Lecz ta, co ma w�osy marne, niechaj�e si� czesa� ka�e w �wi�tyni Dobrej Bogini, u drzwi postawiwszy stra�e... Raz me dziewcz� zaskoczy�em, nagle a niespodziewanie - luba w�o�y�a z po�piechu na odwr�t swe uczesanie... Niech takiego wstydu dozna jedynie nasz wr�g za�arty... Niech taka sromota spotka jeno barbarzy�skie Party. Szpetne jest zwierz� bez cz�onk�w. Szpetne jest pole bez k�os�w. Szpetne drzewo bez ga��zi. Szpetna jest g�owa bez w�os�w. X Heleno, Ledo, Semele!... Nie dla was s� te nauki. Wy macie przywilej boski pi�kno�ci, co nie zna sztuki. Ale w�r�d rzeszy kobiecej dziewic jest takich niewiele, co maj� urod� r�wn� Helenie, Ledzie, Semele... Ka�da ma jak�� usterk�. Tak ju� na tym �wiecie bywa... Ka�da niech swoj� usterk� jak najstaranniej ukrywa. A zatem - radz� ci - siadaj, je�eli� jest bardzo ma�a. aby ci� widz�c stoj�c� nie my�la� nikt, �e� siedzia�a. Je�eli jeste� karlic�, po�� si� zgrabnie na �o�e. Przykryjesz nogi... Nikt w�wczas zmierzy� ci� wzrokiem nie mo�e. Jeste� zbyt szczup��? W�� na si� jak mo�na najszersze stroje. Jeste� zbyt blada? Ur�uj wyblad�e policzki twoje. Gdy n�k� masz niezbyt zgrabn�, no� bia�e buciki... Gdyby p�e� twoja by�a zbyt ciemn� pomog� ci z Pharos ryby. Ma�a poduszeczka zr�cznie nier�wno�� ramion ukryje. Je�li szyj� masz szerok�, otocz szarf� twoj� szyj�. Nie r�b gest�w, gdy ci nieba zr�cznych r�czek odm�wi�y. Nie m�w na czczo, nieszcz�liwa, je�li oddech masz niemi�y! Je�li masz nie�adne z�bki, by�oby �miertelnym grzechem rozja�ni� urocz� buzi� zbyt niedyskretnym u�miechem. XI Nawet i nauka �miechu w kompetencji jest dziewcz�cej. Przyda� mo�e do twych wdzi�k�w o jeden wdzi�k jeszcze wi�cej. Nie otwieraj zbyt szeroko ustek swoich, moja ma�a. Chcia�bym, aby� na policzkach dwa do�eczki cudne mia�a. �miech tw�j nie mo�e by� cz�sty ani te� nazbyt przesadny. Musi by� kobieco - mi�kki, elegancki, mi�y, �adny. Niech nigdy grymas przy �miechu nie szpeci twojego lica. �le, gdy �miejesz si� podobnie, jak ryczy dzika o�lica. XII Sztuka p�aczu te� jest trudna. Musisz wiedzie�, bia�og�owo, kiedy p�aka� i jak p�aka�. Przestudiuj to szczeg�owo. XIII Uczcie si� pi�knego chodu, jaki przystoi kobiecie. Wdzi�cznie chodz�c, serca m�czyzn od razu zawojujecie. Jedna z wielkim majestatem st�pa kunsztownie po ziemi. Inna - jak umbryjska ch�opka sadzi kroki olbrzymiemi. �mieszn� jest nienaturalno��. Pos�uchajcie mojej rady: Chodz�c - trzeba st�pa� mi�kko, ale unika� przesady. XIV Radzi�bym ci lewe rami� odkry�, je�li p�e� twa �nie�na. Poca�owa� owo miejsce bierze nas ch�tka bezbrze�na... XV �piew jest rzecz� czaruj�c�. Niejednej natchnione ody mog� z �atwo�ci� zast�pi� brak przyrodzonej urody. Raz nu�cie pie�ni z teatru (s�uchamy tam �piewek tylu...), to znowu lekkie piosenki na nut� znad brzeg�w Nilu... Niech was ucz� pie�ni swoich: piewca z Kos, Kallimach boski i przyjaciel win wysta�ych, wdzi�czny staruszek teoski. Na pami�� musicie umie� mi�osne strofy Safony. C� bowiem nami�tniejszego od piosenki jej natchnionej? Niech wam b�dzie znany - Gallus, Tybul i Propercjusz tkliwy... Warrn, co o z�otym runie opowiada istne dziwy, Lecz czytajcie zw�aszcza pilnie o podr�ach Eneasza. Jemu winna swe powstanie ukochana Roma nasza. Wergili �r�d wieszcz�w rzymskich pierwszy - bez w�tpienia - idzie. Nie znam arcydzie�a, co by dor�wna�o "Eneidzie". Czy� mi b�dzie tutaj wolno do poet�w s�awnych w Rzymie, do ich imion nie�miertelnych do��czy� i moje imi�? Czy� mi wolno mie� nadziej�, �e okrutna woda Lety nie poch�onie wszystkich pie�ni zapomnianego poety? Mo�e kto� z mych uczni�w powie: "Czytajcie Sztuk� kochania, w kt�rej mistrz nasz p�ciom obojgu mi�o�ci tajnie ods�ania." B�ogos�awiony - kto do tej ksi��eczki cz�sto zagl�da... A mo�e kiedy� po polsku wyjd� w przek�adzie Ejsmonda? Czytajcie mi�kko a s�odko "Mi�o�ci" czu�e fragmenty. Deklamujcie "Heroidy" (rodzaj przeze mnie pocz�ty). O Febie, Bachusie, Muzy!... do was wznosz� swe wo�anie. do was, piewc�w protektorzy, sprawcie, niechaj tak si� stanie... XVI Pi�kna winna umie� ta�czy�, gra� w szachy i rzuca� ko�ci. Niech zna tysi�c gier... Zabawa bywa pocz�tkiem mi�o�ci. XVII W Pompeja�skiego portyku id�cie si� przechadza� cienie, kiedy s�o�ce w znaku Panny gore jak �ywe p�omienie. Odwied�cie zdobnego laurem Febusa pyszn� �wi�tyni�, kt�ry pod Actium pogr��y� egipsk� flot� w g��binie, O�tarze krowy memfjskiej, pomniki naszego Pana, trzy teatry i aren�, co stygn�c�, krwi� zbryzgana. O czego istnieniu nie wiesz, tego nie mo�esz po��da�. C� po pi�knej twarzy, je�li nikt jej nie b�dzie ogl�da�? Gdyby Apelles Wenery nie wymalowa� wspaniale, do dzi� dnia pi�kn� bogini� ukrywa�yby w�d fale. Zestarza�aby si� w wie�y biedna Danae zamkni�ta... Radz� wam, nie sied�cie w domu. Id�cie w t�um, lube dziewcz�ta... XVIII Wilk czyha na wiele owiec, nim pochwyci wreszcie jedn�. Ptak Jowisza goni w chmurach niejedn� ptaszyn� biedn�. Tak samo pi�kna kobieta winna po�r�d t�umu chodzi�, przez wszystkich by� ogl�dana, aby wybranych - uwodzi�... Niech si� stara, by zachwyty budzi�a w kr�g jej uroda. Niech na wszystko bacznie patrzy, co pi�kno�ci wdzi�ku doda, Haczyk niechaj b�dzie got�w. Przypadek wszystko rozstrzyga. Przyn�t� miej apetyczn�: ryba ci si� nie wymiga. XIX Gdy wam luby li�cik przy�le, by zbada� wasze kochanie, gdy ten li�cik przez subretk� przyniesiony wam zostanie - Ka�de s�owo, ka�de s��wko trzeba wybada� troskliwie - zali udaje uczucie? Zali was mi�uje tkliwie? Nie �pieszcie si� z odpowiedzi�. B�dzie to �rodek najprostszy, dzi�ki kt�remu czekanie mi�o�� kochanka zaostrzy. Nie okazuj si� zbyt �atw� dla m�odego konkurenta. Ale te� nie b�d� dla niego zbyt surowa i zaci�ta. Tw�j kochanek wci�� �y� winien mi�dzy l�kiem a nadziej�. Po odmowie niech nadzieje rosn�, l�ki za� malej�... Niechaj wasze odpowiedzi b�d� pisane starannie. Prosty, pi�kny styl dodaje wdzi�ku urodziwej pannie. Nieraz listem w sercu m�czyzn �ar mi�o�ci rozpalamy - nieraz j�zyk barbarzy�ski przy�mi� urok pi�knej damy. XX Najpi�kniejsz� twarz zniekszta�ca gniewu zajad�o�� przekl�ta. S�odycz cechuje cz�owieka, a za� gniew - dzikie zwierz�ta. W gniewie czarna krew nabiega do twej twarzy zeszpeconej. w oczach ci si� zapalaj� wszystkie p�omienie Gorgony. Niech z was kt�ra we zwierciad�o spojrze� si� pod�wdas wa�y - jestem pewien, �e nie pozna rys�w swojej w�asnej twarzy. XXI Pycha r�wnie� jest szkodliwa. Niech twe oczy opromienia s�odycz... Duma budzi wzgard�. Powiadam to z do�wiadczenia. Sp�jrz �askawie - gdy do ciebie luby robi czu�e oczy. Niechaj mu b�dzie nagrod� za u�miech - u�miech uroczy. Na znak odpowiadaj znakiem... C� jest gorszego na �wiecie od smutku? Pogodna rado�� n�ci mi� w ka�dej kobiecie. W mi�o�ci nie mog� sobie wyobrazi� wi�kszej biedy jak by� kochankiem Tekmessy lub ponurej Andromedy... Gdyby nie to, moje z�ote, �e�cie takie p�odne by�y, zw�tpi�bym, �e was z m�ami ��czy� �w moment - tak mi�y... Jak�e sobie wyobrazi�, �e do lubego Ajaksa m�wi�a czu�e wyrazy jego �ona, smutna p�aksa. XXII Por�wna� pragn� uczucie, co rozpala w sercu �ar mi, a dusz� rado�ci� karmi, do manewr�w wielkiej armii... Jeden prowadzi piechot�, a drugi - jazdy szwadrony. Trzeci wreszcie przeznaczony jest do sztandar�w obrony. Tak m�dry w�dz dzieli prac� pomi�dzy swoich podw�adnych. Takie rozkazy niech wyda ka�da z naszych kobiet �adnych. Niechaj jej kochanek spe�ni to, co jest w jego zakresie. Niech bogaty amant hojnie dary sute wam przyniesie. Niech adwokat broni sprawy, je�li jak� spraw� macie. Niech poeta was uwielbia w piosence lub poemacie. Kochamy mocniej ni� inni. Poza tym wieczn� jest chwa�a owej szcz�liwej pi�kno�ci, kt�ra nam si� spodoba�a. Sam luby fach poetycki os�adza nam obyczaje. M�ode pi�kno�ci! Niech ka�da poetom swe �aski daje. Z b��kit�w s�odkie natchnienie sp�ywa na nas... Jest w nas B�stwo... Mo�na by na to twierdzenie dowod�w przytoczy� mn�stwo. Jak dobrze p�jdzie, to z niebem prowadzimy konwersacj�. Je�li kt�ry z nas co powie, to ju� na pewno ma racj�. XXIII �aska przyznana niezw�ocznie kr�tko �ar mi�o�ci �ywi... Niechaj si� czasem pomartwi� kochankowie zbyt szcz�liwi. Niechaj luby tw�j tragicznie przeklina zamkni�t� bram�. Niech pro�bami i gro�bami przekonywa gniewn� dam�... Zamykaj drzwi na trzy spusty, spostponuj mi� srodze... Tudzie� niech mi tw�j od�wierny powie okrutnym g�osem: "A p�dziesz!" XXIV Do r�k daj� wam bro� pewn�: niezawodne rady moje. Mo�e nieopatrznie wroga sam przeciwko sobie zbroj�? Niechaj wasz kochanek najpierw cieszy si� brakiem rywala. Niech stopniowo w jego sercu �ar mi�o�ci si� zapala. Nigdy wy�cigowy rumak nie jest w biegu szybki taki, jak w�wczas, kiedy zapragni