Ayurveda Vasant Lad Wst�p Dr Vasant Lad jest rodowitym Hindusem od przesz�o 15 lat pracuje jako lekarz i profesor medycyny ayurvedycznej. Przez ostatnie 15 lat ca�y sw�j czas po�wi�ca wprowadzeniu programu ayurvedycznego w Stanach Zjednoczonych . Obecnie jest on dyrektorem Instytutu Ayurvedycznego w Albuquerque w New Mexico .Ponadto od Lad wyg�asza liczne wyk�ady w ca�ych Stanach Zjednoczonych ; jest tak�e autorem wielu artyku��w w Ayurvedzie . PRZEDMOWA Motywacj� do napisania tej ksi��ki by�o g��bokie przekonanie , �e Ayurved� b�d� stosowa� w prosty, praktyczny spos�b te� i mieszka�cy kraj�w zachodnich. Dotychczas bowiem Ayurved� traktowano na Zachodzie jako nauk� ezoteryczn�, tzn. dla wtajemniczonych. W rzeczywisto�ci za� jest to prosta,skuteczna nauka, kt�rej zasady maj� uniwersalne zastosowanie w codziennym �yciu ka�dego cz�owieka. Ayurveda odnosi si� do ka�dejj cz�ci i do ka�dej strony ludzkiego �ycia, proponuj�c rady,sprawdzone i udoskonalone w ci�gu wielu stuleci, rady dla tych wszystkich, kt�rzy szukaj� harmonii, pokoju i d�ugowieczno�ci. Wiedza przekazana w tej ksi��ce b�dzie mia�a dla czytelnika trwa�� warto��. Nauka Ayurvedy opiera si� bowiem nie na stale zmieniaj�cych si� opiniach, ale na wiecznej m�dro�ci riszich, kt�rzy otrzymali nauk� wyra�aj�c� doskona�� pe�ni� Kosmicznej �wiadomo�ci za po�rednictwem dozna� religijnych i medytacji. Ayurveda jest ponadczasow� i mam nadziej�, �e przekazane tutaj uwagi i wskaz�wki b�d� s�u�y�y czytelnikowi przez ca�e �ycie. Ayurveda zajmuje si� o�mioma podstawowymi ga��ziami medycyny pediatri�, ginekologi�, po�o�nictwem, okulistyk�, geriatri�, otolaryngologi�, internistyk� i chirurgi�. Ka�da z tych specjalno�ci odnosi si� do teorii pi�ciu element�w (eter, powietrze, ogie�, woda, ziemia); poj�cia tridosza czyli trzech cielesnych "humor�w" (p�yn�w), do siedmiu dhatus czyli tkanek cia�a, trzech malas (mocz, ka�, pot) i tr�jcy �ycia: cia�a, umys�u i �wiadomo�ci duchowej. Te poj�cia s� w pe�ni nie wyja�nione w pocz�tkowej cz�ci tekstu. ksi��ka zajmuje si� przedstawieniem podstawowych pogl�d�w ayurvedy, w��cznie z technik� badania chorych, diagnozowania i leczenia oraz d�ugowieczno�ci�, u�ywaniem lek�w zio�owych i innymi codziennymi, praktycznymi sposobami podtrzymywania zdrowia. Ucze� od razu przyswaja sobie podstawowe pogl�dy Ayurvedy bogactwo wiedzy staro�ytnej, jakie jeszcze pozosta�o do wykorzystania w pismach m�drc�w Ayurvedy, takich jak chirurg Suszruta, kt�ry ponad 2 tysi�ce lat temu napisa� klasyczny tekst o chirurgii (Suszruta Samhita) i poprzez nauki wsp�czesnych lekarzy ayurvedycznych . Pisma Suszruty zaskakuj�co antycypuj� wiele z medycyny wsp�czesnej. W�r�d innych spraw Suszruta zajmowa� si� szczeg�owo sekcj� zw�ok i zabiegami chirurgii plastycznej, kt�re po wiekach sta�y si� podstaw� nowoczesnej chirurgii plastycznej. Udoskonali� technik� sk�adania z�amanych ko�ci za pomoc� gwo�dzi. Zlokalizowa� na ciele �yciowe punkty, marmas, maj�ce zwi�zek z organami wewn�trznymi. Zewn�trzne urazy tych punkt�w mog� by� bardzo niebezpieczne lub nawet �miertelne. W�r�d swoich licznych innych osi�gni��, Suszruta wymy�li� specjalny spos�b leczenia puszczaniem krwi w celu uzdrowienia wrodzonych zaburze� krwi. Z tego kr�tkiego przegl�du wida� jasno, �e od staro�ytnych mistrz�w Ayurvedy wiele mo�emy si� nauczy�. M�dro�� Ayurvedy zosta�a zapisana w sanskrycie, staro�ytnym j�zyku Indii. Dlatego autor u�ywa czasem termin�w sanskryckich wyt�umaczenia pewnych ayurvedycznych poj�� medycznych wtedy gdy nie mo�na znale�� odpowiednik�w w j�zyku angielskim przy ka�dym pojawieniu si� takiego s�owa w tym tek�cie zostaje jasno i prosto wyja�nione. ROZDZIA� 1 HISTORIA - FILOZOFIA Ayurveda obejmuje nie tylko nauk�, ale r�wnie� religi� i filozofi�. S�owa religia u�ywamy w znaczeniu wiary i wskaza� dotycz�cych post�powania zmierzaj�cego do takiego stanu, w kt�rym otwiera si� mo�no�� poznania wszystkich aspekt�w �ycia. W Ayurvedzie ca�a podr� przez �ycie traktowana jest jako �wi�to��. S�owo filozofia oznacza mi�o�� prawdy, a w Ayurvedzie prawd� jest Byt, Czysta Egzystencja, �r�d�o wszelkiego �ycia. Ayurveda jest nauk� o tej prawdzie, kt�ra wyra�a si� w �yciu. Ca�a literatura Ayurvedy opiera si� na poj�ciu Samkhya, czyli filozofii tworzenia. (�r�d�em terminu Samkhya s� dwa sanskryckie s�owa: "sat", co znaczy "prawda" i "khya" - "wiedzie�".) Czytelnik proszony jest, aby otworzy� sw�j umys� i serce na przyj�cie filozofii Samkhya, poniewa� posiada ona bardzo �cis�y zwi�zek z Ayurved�. Staro�ytni riszi, istoty �wiadome lub prorocy, odkryli prawd� przy pomocy praktyk i wskaza� religijnych. Poprzez intensywn� medytacj� manifestowali prawd� w swoim codziennym �yciu. Ayurveda jest nauk� codziennego �ycia i ten system wiedzy rozwin�� si� z praktycznej, filozoficznej i religijnej iluminacji (o�wiecenia) riszich. To o�wiecenie by�o zakorzenione w ich rozumieniu tworzenia. Riszi dostrzegali, w bliskim stosunku mi�dzy cz�owiekiem i wszech�wiatem, jak kosmiczna energia przejawia si� we wszystkich istotach �yj�cych i nie�yj�cych. Twierdzili te�, �e �r�d�em wszelkiej egzystencji jest kosmiczna �wiadomo��, kt�ra przejawia si� jako energia m�ska i �e�ska - Sziva i Szakti. Riszi Kapila, kt�ry u�wiadomi� sobie Samkhya filozofi� tworzenia, odkry� dwadzie�cia cztery zasady, czyli elementy wszech�wiata (Prakruti, Mahad, Ahamkar, Pi�� zmys��w, Umys�, itd.), spo�r�d kt�rych Prakruti, czyli zdolno�� tworzenia, jest najbardziej podstawowa. Purusza jest energi� m�sk�, a Prakruti �e�sk�. Purusza jest bezkszta�tna, bezbarwna, nie do okre�lenia i nie bierze aktywnego udzia�u w przejawianiu si� wszech�wiata. Jest to �wiadomo�� bierna, pozbawiona wyboru. Prakruti ma kszta�t, kolor i w�a�ciwo�ci. Jej �wiadomo�� dysponuje mo�li?o�ci� wyboru. Jest to Boska Wola. Jedyny, kt�ry pragnie sta� si� wieloma. Wszech�wiat jest dzieckiem zrodzonym z �ona Prakruti, Boskiej Matki. Prakruti stwarza wszystkie kszta�ty we wszech�wiecie, podczas gdy Purusza jest �wiadkiem tego stwarzania. Jest ona odwieczn� fizyczn� energi�, zawieraj�c� trzy w�a�ciwo�ci czyli gunas, znajduj�ce si� w ca�ej naturze, ca�y rozwijaj�cy si� kosmos. Trzy gunas to: satva (esencja), rad�as (ruch) i tamas (inercja). Te trzy (gunas) s� podstaw� dla wszelkiego istnienia. Znajduj� si� w r�wnowadze w Prakruti. Gdy r�wnowaga ta zostanie zak��cona, zachodzi wzajemne oddzia�ywanie na siebie wszystkich gunas, co wywo�uje ewolucj� wszech�wiata. Pierwszym przejawem Prakruti jest Kosmiczny Intelekt. Z Mahad ukszta�towane jest Ego (Ahamkar). Nast�pnie Ego przejawia si� w pi�ciu zmys�ach (tanmatras) i w pi�ciu narz�dach motorycznych, i w ten spos�b z pomoc� satvy tworz� wszech�wiat organiczny. To samo Ego przejawia si� dalej w pi�ciu podstawowych elementach (bhutas), �eby z pomoc� tamas utworzy� wszech�wiat nieorganiczny. Rad�as jest czynn� witaln� si�� �yciow� w ciele, kt�ra popycha zar�wno organiczny, jak i nieorganiczny wszech�wiat kolejno do satva i tamas. Tak wi�c satva i tamas s� nieaktywnymi, potencjalnymi energiami, kt�re potrzebuj� aktywnej, kinetycznej si�y rad�as. Satva jest si�� tw�rcz� potencjaln� (Brahma), rad�as jest si�� kinetyczn� ochronn� (Visznu), a tamas jest potencjaln� si�� destruktywn� (Mahesza). Tworzenie (Brahma), Ochrona (Visznu) i Destrukcja (Mahesza) s� trzema przejawami pierwszego kosmicznego bezd�wi�cznego d�wi�ku, aum, kt�ry stale dzia�a w kosmosie. Ilustracja obok przedstawia t� manifestacj� wszech�wiata. A. Pierwsza wiedza o �yciu Ayurveda jest holistycznym systemem medycyny, w�a�ciwym dla Indii, miejscowym i szeroko tu praktykowanym. S�owo "Ayurveda" to termin sanskrycki oznaczaj�cy "wiedz� �ycia". "Ayur" znaczy "�ycie" lub "�ycie codzienne", a "veda" jest "wiedz�". Ayurveda jest pierwszym zapisem w Vedach, najstarszej w �wiecie zachowanej literaturze. Ten system leczniczy jest stosowany w codziennym �yciu Indii od ponad 5 tysi�cy lat. B. Ayurveda i ludzka ukryta moc Ayurveda uczy, �e cz�owiek jest mikrokosmosem, �e zawiera w sobie ca�y wszech�wiat. Jest dzieckiem si� kosmicznych, pochodz�cych z zewn�trznego otoczenia, makrokosmosu. Jego indywidualna egzystencja wi��e si� nierozdzielnie z ca�� manifestacj� kosmiczn�. Ayurvedyczne pogl�dy na zdrowie i chorob� w uj�ciu holistycznym bior� pod uwag� wewn�trzny zwi�zek zachodz�cy mi�dzy indywidualno�ci� a duchem kosmicznym, indywidualno�ci� a kosmiczn� �wiadomo�ci�, energi� i materi�. Zgodnie z nauk� Ayurvedy ka�da istota ludzka ma cechy biologiczne i duchowe instynkty: religijny, posiadania, rozrodczy oraz instynkt w kierunku wolno�ci. Podstaw� spe�nienia tych instynkt�w jest zr�wnowa�ony, dobry stan zdrowia. Ayurveda pomaga zdrowym zachowa�, a chorym odzyska� zdrowie. Jest to medyczno-metafizyczna �yciowa wiedza o uzdrawianiu, matka wszelkiej sztuki leczenia. Praktyka Ayurvedy przeznaczona jest do pobudzania ludzkiego szcz�cia, zdrowia i tw�rczego wzrostu. Studiowanie nauk Ayurvedy pozwala ka�demu na praktyczne przyswajanie sobie wiedzy o samoleczeniu. Przez w�a�ciw� r�wnowag� wszystkich energii cia�a mo�na bardzo wyra�nie ograniczy� procesy degeneracji i chor�b. Podstawow� zasad� nauki Ayurvedy jest zdolno�� ka�dej jednostki do samoleczenia. C. Ayurveda - joga i tantra Ayurveda, joga i tantra s� to trzy staro�ytne umiej�tno�ci �yciowe, praktykowane w Indiach od wiek�w. Wspominaj� o nich �wi�te ksi�gi Wed i Upaniszady. Joga jest nauk� zjednoczenia z Bosko�ci�, z Prawd�. Tantra jest najbardziej bezpo�redni� metod� kontrolowania tej energii, kt�ra tworzy ostateczn� jedno�� z Prawd�. A Ayurveda jest nauk� �ycia. Celem ka�dej z tych praktyk jest pomoc dla cz�owieka w osi�gni�ciu d�ugowieczno�ci, odm�odzenia i samorealizacji. Przedmiotem praktyk jogi i tantry jest wyzwolenie, jakkolwiek tylko niekt�rzy �wicz�cy jog� mog� osi�gn�� ten ostateczny cel. Jednak Ayurveda mo�e by� stosowana z powodzeniem przez ka�dego, aby osi�ga� zdrowie i d�ugowieczno��. W duchowej ewolucji cz�owieka Ayurveda jest podstaw�, podwalin�, joga - cia�em, a tantra g�ow�. Aby wykonywa� praktyki jogi i tantry, trzeba najpierw zrozumie� Ayurved�. Tak wi�c Ayurveda, joga i tantra tworz� razem wzajemnie od siebie uzale�nionecz�ony tr�jcy �ycia. �adna z tych praktyk nie istnieje sama. Zdrowie cia�a, umys�u i �wiadomo�ci zale�y od znajomo�ci i praktykowania ich wszystkich trzech w codziennym �yciu. D. Ayurveda i mentalno�� zachodnia Zachodnia medycyna i zachodni spos�b my�lenia maj� tendencj� do uog�lniania i klasyfikowania indywidualno�ci. Na przyk�ad, zgodnie z zachodnim poj�ciem normalno�ci, to co jest wsp�lne u wi�kszo�ci ludzi, ustanawia norm�. Ayurveda za� utrzymuje, �e normalno�� musi rozwija� si� indywidualnie, poniewa� ka�dy ludzki organizm przejawia sw�j w�asny, szczeg�lny i �ywio�owy temperament i spos�b funkcjonowania. Na Wschodzie kluczem do zrozumienia jest akceptacja, obserwacja i do�wiadczenie, na Zachodzie s� nim badanie, analiza i logiczna dedukcja. Zachodnia mentalno�� generalnie ufa obiektywno�ci, podczas gdy Wsch�d przyk�ada wi�ksz� wag� do subiektywno�ci. Wschodnia nauka uczy wychodzenia poza roz�am mi�dzy subiektywno�ci� i obiektywno�ci�. Ta r�nica w podej�ciu mo�e wyja�ni�, dlaczego niekt�rzy ludzie Zachodu maj� trudno�ci w zrozumieniu metodologii Ayurvedy. Wiele ustale� z tego wprowadzaj�cego do Ayurvedy tekstu mo�e wywo�a� pytania: "Jak?" i "Dlaczego?" Autor przypomina czytelnikowi, �e na takie pytania, jakkolwiek nieuniknione, nie zawsze mo�na uzyska� odpowied�. Nawet we wsp�czesnej zachodniej medycynie niekt�re poj�cia s� udowodnione tylko "roboczo" bez pe�nego zrozumienia uzasadnie� kryj�cych si� za tymi zjawiskami. Np. chocia� antybiotyki s� u�ywane do niszczenia bakterii wytwarzaj�cych w organizmie toksyny, nie ma dostatecznych wyja�nie�, jak i dlaczego te toksyny wytwarzaj� si� z bakterii. Ponadto Ayurveda jest nauk� naprawd� holistyczn� tzn. ca�o�ciow�, w kt�rej suma wielu element�w sk�ada si� na Prawd�. Pytanie o szczeg�y, zanim osi�gnie si� zdecydowany pogl�d na ca�� nauk�, b�dzie dowodzeniem ja�owym i niezadowalaj�cym. Dlatego uprzejmie prosz� Czytelnika, aby warunkowo przyj�� te ustalenia, kt�re pocz�tkowo mog� si� wyda� niedostatecznie wyt�umaczone, dop�ki nie opanuje wiedzy o Ayurvedzie w ca�o�ci. ROZDZIA� 2 Pi�� ELEMENT�W - CZ�OWIEK Ayurveda rozwin�a si� w po�rednicz�cych umys�ach poszukiwaczy prawdy, riszich. Od tysi�cy lat nauki ich by�y przekazywane ustnie uczniom przez nauczycieli, a potem zapisywane w melodyjnej poezji sanskryckiej. Jakkolwiek, czasem wiele tych tekst�w zagin�o, to ta m�dro��, pochodz�ca ze �wiadomo�ci Kosmicznej by�a odbierana intuicyjnie w sercach riszich. Dostrzegli oni, �e �wiadomo�� jest energi� przejawiaj�c� si� w pi�ciu podstawowych zasadach, czyli elementach. S� to: eter (przestrze�), powietrze, ogie�, woda, ziemia. To poj�cie pi�ciu element�w stanowi sedno nauki Ayurvedy. Riszi s�dzili, �e na pocz�tku �wiat istnia� w nieprzejawionym stanie �wiadomo�ci. Z tego stanu zjednoczonej �wiadomo�ci przejawi�y si� subtelne wibracje kosmiczne bezd�wi�cznego d�wi�ku aum. Z tych wibracji pojawi� si� najpierw element eter. Nast�pnie element eteru zacz�� si� porusza� i jego subtelne ruchy stworzy�y powietrze, kt�re jest eterem w dzia�aniu. Ruch eteru wytworzy� tarcie, a ono z kolei wywo�a�o ciep�o. Cz�steczki energii ciep�a powi�za�y si� dla uformowania silnego �wiat�a, a z tego �wiat�a przejawi� si� element ognia. W ten spos�b eter przejawi� si� w postaci powietrza i by� to ten sam eter, kt�ry potem przejawi� si� jako ogie�. Pod wp�ywem ciep�a ognia pewne elementy eteryczne roztopi�y si� i skropli�y, przejawiaj�c element wody, a nast�pnie st�a�y, aby ukszta�towa� moleku�y ziemi. W ten spos�b eter przejawi� si� w postaci czterech element�w: powietrza, ognia, wody i ziemi. Z ziemi zosta�y utworzone wszystkie �ywe organizmy, w��cznie z kr�lestwem ro�lin, takich jak zio�a i zbo�a i kr�lestwem zwierz�t, w��cznie z cz�owiekiem. Ziemia zawiera r�wnie� substancje nieorganiczne, kt�re sk�adaj� si� na kr�lestwo minera��w. Tak wi�c z �ona pi�ciu element�w zrodzi�a si� ca�a materia. Te pi�� podstawowych element�w zawiera wszelkie postaci materii. Klasycznym przyk�adem tego jest woda: jej sta�� postaci� jest l�d i on przejawia zasad� ziemi. Utajone ciep�o (ogie�) w lodzie stapia go, przejawiaj�c zasad� wody i wreszcie przekszta�ca si� w par�, wyra�aj�c zasad� powietrza. Ta para zanika w eterze lub przestrzeni. Tak wi�c pi�� podstawowych element�w, eter powietrze, ogie�, woda i ziemia s� obecne w jednej substancji Wszystkie one powsta�y w energii wywodz�cej si� z Kosmicznej �wiadomo�ci. Wszystkie pi�� s� obecne we wszelkiej materi w ca�ym wszech�wiecie. Tak wi�c energia i materia s� tym samym. A. Cz�owiek jako mikrokosmos Cz�owiek jest z natury mikrokosmosem i dlatego pi�� podstawowych element�w obecnych we wszelkiej materii istnieje r�wnie� w ka�dej indywidualno�ci. W ludzkim ciele jest wiele pustych przestrzeni, b�d�cych manifestacjami elementu eteru. Te przestrzenie s� np. w ustach, w nosie, przewodzie pokarmowym, przewodzie oddechowym, brzuchu, klatce piersiowej, naczyniach krwiono�nych, limfatycznych, w tkankach i kom�rkach. Przestrze� w ruchu nazywa si� powietrzem i jest drugim elementem kosmicznym, elementem ruchu. Wewn�trz cia�a ludzkiego powietrze przejawia si� w wi�kszych poruszeniach musku��w, uderzeniach serca, w skurczu i rozkurczu p�uc i w ruchu (robaczkowym) �cianek �o��dka i jelit. Pod mikroskopem wida�, �e nawet pojedyncza kom�rka porusza si�. Odpowiedzi� na pubudzenie jest ruch do�rodkowy i od�rodkowy nerwowych impuls�w, kt�re s� ruchami zmys�owymi i motorycznymi. Wszystkie ruchy centralnego systemu nerwowego s� sterowane cielesnym powietrzem. Trzecim elementem jest ogie�. �r�d�em ognia i �wiat�a w uk�adzie s�onecznym jest s�o�ce. W ludzkim ciele �r�d�em ognia jest metabolizm. Ogie� dzia�a w systemie trawiennym, w szarych kom�rkach m�zgu i przejawia si� jako inteligencja. Ogie� aktywizuje r�wnie� siatk�wk� oka, kt�ra odbiera �wiat�o. Tak wi�c temperatura cia�a, trawienie, procesy my�lowe i widzenie, wszystkie one s� funkcjami cielesnego ognia. Ca�y proces przemiany materii oraz systemy enzymatyczne kontrolowane s� przez ten w�a�nie element. Woda jest czwartym wa�nym elementem w ciele. Przejawia si� ona w wydzielaniu sok�w trawiennych oraz gruczo��w �linowych w b�onach �luzowych, w plazmie i cytoplazmie. Woda jest absolutnie niezb�dna dla funkcjonowania tkanek, organ�w i rozmaitych uk�ad�w w organizmie. Na przyk�ad, odwodnienie spowodowane biegunk� i wymiotami musi by� leczone natychmiast, aby ocali� �ycie pacjenta. Poniewa� ten element jest tak niezb�dny, woda cielesna nazywana jest wod� �ycia. Ziemia jest pi�tym i ostatnim elementem kosmosu, a kt�ry jes obecny r�wnie� i w mikrokosmosie. �ycie mo�liwe jest na tym planie poniewa� ziemia podtrzymuje wszystkie istoty �yj�ce i nieo�ywione substancje na swojej sta�ej powierzchni. W ciele sta�e struktury takie jak ko�ci, chrz�stki, paznokcie, mi�nie, �ci�gna, sk�ra i w�osy, wywodz� si� z ziemi. B. Zmys�y Pi�� element�w przejawia si� w funkcjonowaniu pi�ciu zmys��w cz�owieka, tak samo jak w pewnych funkcjach jego fizjologii. Tak wi�c pi�� element�w ma bezpo�redni zwi�zek ze zdolno�ci� dc percepcji zewn�trznego otoczenia, w kt�rym cz�owiek �yje. Poprzez zmys�y maj� one r�wnie� zwi�zek z pi�cioma dzia�aniami wyra�aj�cymi funkcje organ�w zmys�owych. Podstawowe elementy - eter, powietrze, ogie�, woda i ziemia maj� zwi�zek ze s�yszeniem, dotykiem, widzeniem, smakiem i w�chem. Eter jest tym o�rodkiem, poprzez kt�ry d�wi�k jest przekazywany. Tak wi�c element eteryczny wi��e si� z funkcj� s�yszenia. Ucho, organ s�uchu, wyra�a dzia�anie poprzez organ mowy, kt�ry tworzy znacz�ce d�wi�ki ludzkie. Powietrze ma zwi�zek ze zmys�em dotyku, a zmys�owym organem dotyku jest sk�ra. Organem dzia�ania dla zmys�u dotyku jest d�o�. Sk�ra d�oni jest szczeg�lnie wra�liwa i d�o� jest ?dpowiedzialna za dzia�ania: trzymanie, dawanie i przyjmowanie. Ogie�, kt�ry przejawia si� jako �wiat�o, ciep�o i barwa, ma zwi�zek z widzeniem. Oko, organ wzroku, rz�dzi dzia�aniem chodzenia i ma zwi�zek ze stopami. Cz�owiek niewidomy mo�e chodzi�, ale takie chodzenie nie ma okre�lonego kierunku. Kierunek chodzeniu nadaj� oczy. Woda ma zwi�zek z organem smaku. Bez wody j�zyk nie mo�e odczuwa� smaku. J�zyk ma �cis�y zwi�zek z dzia�aniem organ�w p�ciowych (penis i �echtaczka). W Ayurvedzie penis i �echtaczk� traktuje si� jako ni�szy j�zyk, podczas gdy j�zyk w ustach jest j�zykiem wy�szym. Osoba, kt�ra panuje nad wy�szym j�zykiem, swobodnie kontroluje r�wnie� j�zyk ni�szy. Element ziemi ma zwi�zek ze zmys�em powonienia. Nos, organ zmys�owy w�chu, ma funkcjonalny zwi�zek z dzia�aniem odbytnicy, z wydalaniem. Ten zwi�zek wyra�a si� u osoby, kt�ra ma zaparcie lub nieczyst� okr�nic�. Ma ona wtedy nie�wie�y oddech, a jej zmys� powonienia jest przyt�piony. Ayurveda traktuje ludzkie cia�o i jego do�wiadczenia zmys�owe jako manifestacj� energii kosmicznej, wyra�onej w pi�ciu podstawowych elementach. Staro�ytni riszi uwa�ali, �e elementy wyp�yn�y z czystej �wiadomo�ci Kosmicznej. Celem Ayurvedy jest umo�liwienie ka�demu doprowadzenia swojego cia�a do stanu doskona�ej harmonii z t� �wiadomo�ci�. ROZDZIA� 3 LUDZKI ORGANIZM Eter, powietrze, ogie�, woda i ziemia, pi�� podstawowych element�w, przejawia si� w ludzkim ciele jako trzy podstawowe zasady czyli temperamenty (humory), znane jako tridosza. Z element�w eteru i powietrza przejawia si� cielesna zasada powietrza zwana vata (W terminologii sanskryckiej zasada ta nazywa si� vata dosza. Elementy ognia i wody przejawiaj� si� w ciele razem jako zasada ognia zwana pitta. Elementy ziemi i wody przejawiaj� si� jako cielesny temperament (humor) wodny, zwany kapn�. Te trzy elementy - vatta, pitta, kapha - rz�dz� wszystkimi biologicznymi, psychologicznymi i fizjologicznymi funkcjami cia�a, umys�u i �wiadomo�ci. Dzia�aj� one jako podstawowe sk�adniki i bariery ochronne dla cia�a przy normalnej kondycji fizjologicznej, a w razie zachwiania r�wnowagi bior� udzia� w procesach chorobowych. Tridosza s� odpowiedzialne za powstawanie naturalnych sk�onno�ci i indywidualnych gust�w w jedzeniu: ich zapach, temperatur� itd. (zobacz rozdzia� 8, gdzie jest opis mechanizmu tych gust�w). Rz�dz� one tworzeniem si�, podtrzymywaniem i niszczeniem tkanek cia�a i usuwaniem produkt�w rozpadu z cia�a. S� r�wnie� odpowiedzialne za zjawiska psychologiczne, w��cznie z takimi uczuciami, jak l�k, gniew i ��dza, r�wnie� za ludzkie uczucia najwy�szego rz�du, takie jak rozumienie, wsp�czucie i mi�o��. Tak wi�c tridosza s� fundamentem psychosomatycznej egzystencji cz�owieka. Podstawowa konstytucja ka�dej jednostki jest wyznaczona ju� przy pocz�ciu. W chwili zap�odnienia pojedyncza jednostka m�ska, spermatoza, ��czy si� z pojedynczym elementem �e�skim, jajem. W momencie tego zjednoczenia konstytucja jednostki zostaje wyznaczona przez przemiany i kombinacje cielesnego powietrza, ognia i wody, kt�re przejawiaj� si� w cia�ach rodzic�w. , Jest siedem podstawowych typ�w konstytucji organizm�w: 1. vata, 2. pitta, 3. kapha, 4. wata-pitta, 5. pitta-kapha, 6. vata-kapha i 7. vata-pitta-kapha. W�r�d tych siedmiu podstawowych typ�w istniej� niezliczone, ledwo uchwytne odmiany, kt�re zale�� od procentu element�w vata-pitta-kapha w ka�dym organizmie. W sanskrycie konstytucja ta nazywa si� "prakruti", co oznacza "natura", "tw�rczo��" lub "pierwsza istota". Pierwszym sposobem wyra�enia tych pi�ciu podstawowych element�w w ciele jest jego konstytucja. Podstawowa konstytucja indywidualna pozostaje nie zmieniona przez ca�e �ycie, poniewa� jest wyznaczona genetycznie. Kombinacja element�w obecnych przy urodzeniu pozostaje sta�a. Jednak kombinacja element�w, kt�ra rz�dzi ci�g�ymi zmianami fizjopatologicznymi w ciele, ulega zmianie w odpowiedzi na zmiany w �rodowisku. W ci�gu �ycia zachodzi nieprzerwane wzajemne oddzia�ywanie mi�dzy �rodowiskiem wewn�trznym i zewn�trznym. �rodowisko zewn�trzne obejmuje si�y kosmiczne (makrokosmos), podczas gdy si�y wewn�trzne (mikrokosmos) s� rz�dzone przez zasady vata-pitta-kapha. Podstawowa zasada leczenia w Ayurvedzie utrzymuje, �e ka�dy mo�e sam tworzy� r�wnowag� w si�ach wewn�trznych dzia�aj�cych w nim, przez zmian� diety i nawyk�w �ycia codziennego, aby przeciwdzia�a� zmianom w �rodowisku zewn�trznym. A. Rozumienie tridosza Zgodnie z Ayurved�, pierwszym wymogiem samoleczenia i leczenia innych jest jasne zrozumienie trzech dosza. Poj�cie vata-pitta-kapha jest w Ayurvedzie czym� wyj�tkowym i ono podtrzymuje potencja� rewolucjonizuj�cy lecznicze systemy Zachodu. Jednak poj�cie trzech zasad i sanskryckie s�owa vata-pitta-kapha s� bardzo trudne do prze�o�enia na terminologi� Zachodu. Vata jest zasad� ruchu. To, co si� porusza, nazywa si� vata. Dlatego vata mo�na t�umaczy� jako cielesn� zasad� powietrzn�. Jednak element powietrza w zewn�trznej atmosferze to nie jest to samo, co powietrze w ciele. Powietrze cielesne, czyli vat�, mo�na okre�li� jakc subteln� energi� rz�dz�c� ruchem biologicznym. Ta biologiczna Zasada ruchu powoduje wszystkie subtelne zmiany w procesie przemiany materii. Vata uformowana jest z dw�ch element�w: eteru i powietrza Vata rz�dzi oddychaniem, mruganiem powiek, ruchami w mi�niach i tkankach, biciem serca, wszelkim rozpr�aniem i kurczeniem si�, ruchami cytoplazmy i b�onami kom�rkowymi oraz ruchem pojedynczych impuls�w w kom�rkach nerwowych. Vata rz�dzi r�wnie� takimi wra�eniami i uczuciami, jak �wie�o��, nerwowo�� l�k, niepok�j, b�l, dr�enie i skurcze. Siedzib� vaty s�: jelito grube jama brzuszna, ko�ci, sk�ra, uszy i uda. Je�eli cia�o wytwarza nadmiar vaty, kumuluje si� ona w tych w�a�nie miejscach. Pitta t�umaczy si� jako ogie�, chocia� termin ten nie znaczy dos�ownie "ogie�". P�omie� �wiecy lub ogie� na kominku mo�na widzie�, a cielesna energia cieplna, pitta-dosza, kt�ra przejawia si� jako metabolizm, nie jest widzialna w taki sam spos�b. Pitta rz�dzi trawieniem, wch�anianiem, przyswajaniem, od�ywianiem, metabolizmem, temperatur� cia�a, kolorytem sk�ry, blaskiem oczu, a tak�e inteligencj� i orientacj�. Psychologicznie, z pitty powstaje gniew, nienawi�� i zazdro��. Siedzib� pitty s�: jelito cienkie, �o��dek, gruczo�y potowe, krew, t�uszcz, oczy i sk�ra. Pitta jest uformowana z dw�ch element�w: ognia i wody. T�umaczeniem dla kapha jest biologiczna woda i t� cielesn� zasad� formuj� dwa elementy: ziemia i woda. Kapha spaja elementy w ciele, dostarczaj�c materia�u dla jego fizycznej struktury. Ta dosza podtrzymuje odporno�� cia�a. G��wnym sk�adnikiem kaphy jest woda i ta cielesna woda jest fizjologicznie odpowiedzialna za biologiczn� si�� i naturaln� odporno�� tkanek cia�a. Kapha smaruje z��czenia; dostarcza wilgotno�ci sk�rze; pomaga goi� rany; wype�nia wolne przestrzenie w ciele; daje biologiczn� si��, wigor i stabilno��, podtrzymuje zdolno�� zapami�tywania, daje energi� sercu i p�ucom, podtrzymuje odporno�� na choroby. Kapha znajduje si� w klatce piersiowej, w gardle, w g�owie, zatokach, w nosie, w ustach, w �o��dku, w stawach, w cytoplazmie, w plazmie i p�ynnych wydzielinach cia�a, takich jak �luz. W sensie psychologicznym kapha jest odpowiedzialna za uczucia przywi�zania, ��dzy i d�ugotrwa�ej zazdro�ci. Wyra�a si� r�wnie� w tendencjach do spokoju, przebaczania i mi�o�ci. Siedliskiem kaphy jest klatka piersiowa. R�wnowaga mi�dzy tridosza jest niezb�dna dla zdrowia. Na przyk�ad, zasada powietrza rozpala cielesny ogie�, ale woda jest konieczna do kontrolowania ognia, w przeciwnym razie cielesny ogie� spali tkanki. Vata porusza kaph� i pitt�, poniewa� kapha i pitta s� nieruchome. Tridosza rz�dzi razem ca�� aktywno�ci� metaboliczn�: anabolizm (kapha), katabolizm (vata) i metabolizm (pitta). Gdy vata jest w nier�wnowadze, procesy metabolizmu zostaj� zak��cone na skutek nadmiernego katabolizmu, co jest za�amaniem lub degeneracj� proces�w zachodz�cych w ciele. Gdy anabolizm przewa�a nad katabolizmem, nast�puje wzmo�enie tempa wzrostu i naprawy organ�w oraz tkanek. Nadmiar pitty zak��ca metabolizm, nadmiar kaphy podnosi poziom anabolizmu, a nadmiar vaty powoduje wycie�czenie (katabolizm). W okresie dzieci�stwa dominuj� anabolizm i elementy kaphy, poniewa� jest to czas najwi�kszego fizycznego wzrostu. W okresie doros�o�ci najwyra�niejsze s� elementy pitta i metabolizm, poniewa� w tym stadium �ycia cia�o jest ju� dojrza�e i utrwalone. W wieku starszym najbardziej jawne s� vata i katabolizm, poniewa� cia�o zaczyna si� degenerowa�. B. Uwarunkowanie indywidualnej konstytucji Zamieszczona obok tablica pomo�e czytelnikowi w okre�leniu swojej w�asnej konstytucji. S� w niej dodane szczeg�owe opisy trzech typ�w konstytucji. Jest bardzo wa�ne, aby pami�ta�, �e te trzy opisy wyra�aj� czyste aspekty ka�dego konstytucjonalnego elementu, chocia� �adna indywidualna konstytucja nie sk�ada si� wy��cznie ze wszystkich tych element�w. Ka�da osoba jest raczej kombinacj� wszystkich trzech element�w, z tendencj� do dominacji jednego z nich lub wi�cej.* Dlatego nale�y przestrzec Czytelnika, aby nie wyci�ga� przesadnych wniosk�w dotycz�cych siebie samego, opartych na tych podstawowych opisach. Uwarunkowania poszczeg�lnych typ�w ludzi, przy u�yciu tej tabeli, powinny s�u�y� jedynie do og�lnego u�wiadomienia sobie r�nych obszar�w �ycia, takich jak dieta, w celu zach�cenia do stosowania takiego sposobu od�ywiania, kt�ry zapewni dobry stan zdrowia. * Te charakterystyczne typy musz� by� nast�pnie dostosowane zale�nie od tendencji rasowych i preferencji kulturalnych, poniewa� r�ne rasy i kultury maj� naturalne sk�onno�ci do specyficznych cech cia�a i stylu �ycia, np. Afrykanie maj� ciemn� sk�r�, a Indianie jadaj� gor�ce pokarmy. C. Konstytucja vata Ludzie o konstytucji vata s� na og� fizycznie niedorozwini�ci. Ich klatka piersiowa jest p�aska, a ich �y�y, mi�nie i �ci�gna s� widoczne. Ich cera jest br�zowa, sk�ra zimna, szorstka, sucha i pop�kana. Zazwyczaj wyst�puje na niej kilka znamion, kt�re maj� tendencj� do ciemnienia. Ludzie vata s� og�lnie bior�c albo za wysocy, albo za niscy, szczup�ej budowy, w kt�rej uwydatniaj� si� wystaj�ce zako�czenia ko�ci i stawy, z powodu s�abego rozwini�cia mi�ni. W�osy s� kr�cone i rzadkie, rz�sy cienkie, a oczy bez wyrazu. Oczy mog� by� zapadni�te, ma�e, suche, ruchliwe, a spoj�wka jest sucha i m�tna. Paznokcie szorstkie i �amliwe. Kszta�t nosa bywa zakrzywiony i zadarty. Od strony fizjologicznej vata ma apetyt i trawienie zmienne. Ludzie vata przepadaj� za s�odyczami, potrawami kwa�nymi i s�onymi, a tak�e lubi� gor�ce napoje. Moczu wydzielaj� niewiele, a ich ka� jest suchy, twardy i ma�o obfity. Poc� si� mniej ni� pozosta�e typy konstytucjonalne. �pi� niespokojnie i kr�cej ni� inni. Ich stopy i d�onie s� cz�sto zimne. S� to ludzie tw�rczy, aktywni i czujni. M�wi� szybko i chodz� szybko, ale m�cz� si� �atwo. Od strony psychologicznej charakteryzuje ich kr�tka pami��, ale i zdolno�� do �atwego zrozumienia. Potrafi� zrozumie� co� natychmiast i wkr�tce o tym zapominaj�. Maj� ma�� si�� woli, tendencj� do umys�owej niestabilno�ci, s� ma�o tolerancyjni, nieufni i raczej nie�miali. S� nerwowi i l�kliwi, niezbyt rozs�dni i n�kani przez wiele niepokoj�w. Ka�dy typ konstytucjonalny przejawia r�wnie� pewien wzorzec reagowania na zewn�trzne �rodowisko. Ludzie vata maj� zdolno�� do szybkiego zarabiania pieni�dzy i �atwego ich wydawania. Pozostaj� wi�c przewa�nie ubodzy. D. Konstytucja pitta S� to ludzie �redniego wzrostu, szczupli, mog� mie� w�t�y ko�ciec. Ich klatka piersiowa nie jest tak p�aska jak u os�b typu vata, a ich �y�y i �ci�gna s� �rednio widoczne. Maj� du�o znamion (pieprzyk�w) lub pieg�w, niebieskawych lub br�zowawoczerwonych. Ko�ci nie s� tak widoczne jak u ludzi vata. Mi�nie maj� rozwini�te umiarkowanie. Cera ludzi pitta mo�e by� miedziana, ��tawa, czerwonawa lub jasna. Sk�r� maj� delikatn�, ciep�� i mniej pomarszczon� ni� sk�ra ludzi vata. W�osy cienkie, jedwabiste, rude lub br�zowe, maj�ce sk�onno�� do przedwczesnego siwienia i do wypadania. Oczy mog� by� szare, zielone lub miedzianobr�zowe, bystre. Ga�ki oczne �rednio wypuk�e. Spoj�wka wilgotna, koloru miedzi. Paznokcie mi�kkie. Kszta�t nosa ostry, a jego koniuszek ma sk�onno�� do czerwienienia. Od strony fizjologicznej ci ludzie maj� silny metabolizm, dobre trawienie i co za tym idzie, dobry apetyt. Osoba pitta zazwyczaj du�o je i du�o pije. Ma naturalny ogromny poci�g do s�odyczy, jak r�wnie: do pokarm�w gorzkich, lubi te� zimne napoje. �pi �rednio d�ugo, ale w spos�b nieprzerwany. Wytwarza du�� ilo�� moczu, ka� jest ��tawy, p�ynny, mi�kki i obfity. Ma tendencj� do nadmiernego pocenia si�. Temperatura cia�a mo�e si� lekko podnosi�, a wtedy ma ciep�e d�onie i stopy. Ludzie pitta nie znosz� przebywania na s�o�cu gor�ca i ci�kiej pracy. Od strony psychologicznej ludzie pitta maj� du�e zdolno�ci umys�owe, s� bardzo inteligentni i bystrzy i potrafi� by� dobrymi m�wcami. Maj� uczuciowe sk�onno�ci do nienawi�ci, gniewu i zazdro�ci. S� oni lud�mi ambitnymi, kt�rzy lubi� by� przyw�dcami. Doceniaj� materialne powodzenie, dobrobyt i d��� do umiarkowanej zamo�no�ci. Lubi� pokazywa� swoje bogactwo i luksusowy dobytek. E. Konstytucja kapha Ludzie konstytucji kapha maj� dobrze rozwini�te cia�a i siln� sk�onno�� do nadwagi. Ich klatka piersiowa jest rozro�ni�ta i szeroka. �y�y i �ci�gna nie s� widoczne ze wzgl�du na grub� sk�r� i dobrze rozwini�te mi�nie. Ko�ci r�wnie� nie s� widoczne. Cer� maj� jasn�, sk�r� mi�kk�, t�ust�, l�ni�c�. Mo�e to by� r�wnie� sk�ra zimna i blada. W�osy maj� g�ste, ciemne, mi�kkie i faluj�ce. Oczy s� skupione, czarne lub niebieskie. Bia�k�wka oka przewa�nie bardzo bia�a, oczy du�e i �adne, nie maj� sk�onno�ci do czerwienienia spoj�wek. Od strony fizjologicznej ludzie kapha maj� dobry apetyt, funkcje trawienne stosunkowo powolne i dlatego spo�ywaj� mniej pokarm�w. Przepadaj� za potrawami ostrymi, gorzkimi i pikantnymi. Stolce s� lu�ne, mog� by� jasne w kolorze, a ich wydalanie powolne. Poc� si� umiarkowanie, a ich sen jest g��boki i przed�u�ony. W ich wytrzyma�o�ci ujawnia si� du�a si�a witalna, ludzie kapha s� przewa�nie zdrowi, szcz�liwi i usposobieni pojednawczo. Od strony psychologicznej s� raczej tolerancyjni, spokojni, kochaj�cy i przebaczaj�cy, chocia� przejawiaj� r�wnie� zach�anno��, ��dz�, zawi��. Ich pojmowanie jest powolne, ale dok�adne, gdy raz co� zrozumiej�, zachowuj� t� wiedz� na d�u�ej. Ludzie kapha chc� si� bogaci�. Zarabiaj� pieni�dze i zatrzymuj� je, nie wydaj�c. F. Konstytucja umys�owa Trzy w�a�ciwo�ci czyli gunas na planie mentalnym i astralnym odpowiadaj� trzem "humorom" kszta�tuj�cym konstytucj� fizyczn�. W systemie medycyny ayurvedycznej te trzy w�a�ciwo�ci decyduj� o podstawowych r�nicach w ludzkich temperamentach i o indywidualnych odmienno�ciach w psychicznych i moralnych dyspozycjach. S� to: satva, rad�as i tamas. Satva wyra�a istot�, rozumienie, czysto��, klarowno��, wsp�czucie i mi�o��. Rad�as zak�ada ruch, agresywno�� i ekstrawersj�. Umys� rad�asowy dzia�a na poziomie zmys�owym (seksualnym). Tamas przejawia si� w ignorancji, bezw�adno�ci, oci�a�o�ci i ot�pieniu. Ludzie temperamentu satwicznego maj� zdrowe cia�a, a ich zachowania i �wiadomo�� s� bardzo czyste. Wierz� w istnienie Boga i s� religijni, a cz�sto bywaj� bardzo �wi�tobliwi. Jednostki o temperamencie rad�asowym interesuj� si� powodzeniem, w�adz�, presti�em i pozycj�. Lubi� bogactwo i s� przewa�nie ekstrawertyczni. Mog� wierzy� w Boga, ale podlegaj� nag�ym zmianom w swojej wierze. Bardzo interesuj� si� polityk�. Ludzie tamasowi s� leniwi, egoistyczni i sk�onni do szkodzenia innym. Przewa�nie nie licz� si� z innymi i nie s� religijni. Ka�da ich dzia�alno�� zmierza do uzyskania korzy�ci dla siebie. Osoba o temperamencie satwicznym osi�ga samorealizacj� bez wi�kszego wysi�ku, podczas gdy typy rad�asowe i tamasowe musz� si� bardzo stara�, aby osi�gn�� ten stan. Te trzy subtelne energie mentalne s� odpowiedzialne za wzory zachowa�, kt�re mog� ulec zmianie i udoskonali� si� dzi�ki praktyce duchowej dyscypliny takiej jak joga. Lekarz ayurvedyczny (vaidya) mo�e pom�c w tym zachowaniu zmierzaj�cym do modyfikacji. Zna on sposoby funkcjonowania tych w�a�ciwo�ci - satva, rad�as i tamas - i potrafi okre�li�, kt�ra z nich przewa�a w danej osobie, obserwuj�c jej zachowanie i diet�. Stosuj�c te praktyczne wskazania, mo�e pom�c i prowadzi� pacjenta ku bardziej zr�wnowa�onemu sposobowi �ycia w zakresie fizycznym i umys�owym. ROZDZIA� 4 PROCES CHOROBOWY Zdrowie oznacza porz�dek, a choroba nieporz�dek. Wewn�trz cia�a zachodzi nieustanne wzajemne oddzia�ywanie mi�dzy porz�dkiem i nieporz�dkiem. M�dry cz�owiek stara si� by� w pe�ni �wiadomy obecno�ci nieporz�dku w swoim ciele i wtedy zaczyna wprowadzanie z powrotem porz�dku. Rozumie on, �e porz�dek jest nieod��czny od nieporz�dku i wobec tego powr�t do zdrowia jest mo�liwy. Wewn�trzne �rodowisko cia�a reaguje nieustannie na �rodowisko zewn�trzne. Nieporz�dek zachodzi wtedy, gdy oba te �rodowiska nie s� w r�wnowadze. Aby zmieni� �rodowisko wewn�trzne w celu doprowadzenia go do r�wnowagi ze �rodowiskiem zewn�trznym, trzeba rozumie�, jak dochodzi do procesu chorobowego w istocie psychosomatycznej. Ayurveda daje takie wyja�nienia choroby, kt�re umo�liwiaj� przywr�cenie porz�dku i zdrowia, a przezwyci�enie nieporz�dku i choroby. W Ayurvedzie poj�cie zdrowia jest podstawow� spraw� dla zrozumienia, czym jest choroba. Stan zdrowia istnieje wtedy, gdy: ogie� trawienny (agni) jest w stanie r�wnowagi; cielesne humory (vata, pitta, kapha) s� r�wnie� w r�wnowadze; trzy produkty odpadowe (mocz, ka� i pot) s� wytwarzane na normalnym poziomie i pozostaj� w r�wnowadze, zmys�y funkcjonuj� normalnie, a cia�o. umys� i �wiadomo�� pracuj� harmonijnie. Gdy r�wnowaga kt�rego� z tych system�w zostaje zak��cona, zaczyna si� proces chorobowy. Poniewa� r�wnowaga wymienionych wy�ej element�w i funkcji jest odpowiedzialna za naturaln� odporno�� i wytrzyma�o��, osoby b�d�cej w dobrym zdrowiu nie mog� dotkn�� nawet choroby zaka�ne. Tak wi�c, ka�dy przypadek braku r�wnowagi cia�a i umys�u jest przyczyn� fizycznego i psychicznego b�lu i nieszcz�cia. A. Klasyfikacja chor�b Wed�ug Ayurvedy choroby mo�na klasyfikowa� zale�nie od ich pochodzenia na: psychiczne, duchowe i fizyczne. Mo�na je r�wnie� klasyfikowa� zale�nie od umiejscowienia si� przejaw�w choroby: serca, p�uc, w�troby itd. Proces chorobowy mo�e zacz�� si� w �o��dku lub w jelitach, a przejawi� si� w sercu lub w p�ucach. Tak wi�c objawy choroby mog� wyst�powa� w innym miejscu ni� miejsce ich pochodzenia. Mo�na je r�wnie� klasyfikowa� zale�nie od czynnik�w powoduj�cych chorob� oraz cielesnych dosza: vata-pitta-kapn�. B. Sk�onno�� do chor�b Sk�onno�� do chor�b okre�la indywidualna konstytucja. Na przyk�ad: ludzie o konstytucji kapha maj� okre�lone sk�onno�ci do chor�b kapha. Mog� mie� powtarzaj�ce si� ataki bronchitu, zapalenia migda�k�w, zapalenia zatok i przekrwienie p�uc. Podobnie ludzie pitta s� podatni na choroby woreczka ��ciowego, zaburzenia ��ci i w�troby, nadkwa�no��, wrz�d �o��dka, nie�yt �o��dka i stany zapalne. Typy pitta cierpi� r�wnie� na schorzenia sk�ry, takie jak pokrzywka, rumie� (wysypka). Ludzie vata s� podatni na wzd�cia, b�le w krzy�u, artretyzm, ischias, parali� i newralgi�. Choroby vaty maj� swoje �r�d�o w jelicie grubym, choroby pitty w Jelicie cienkim, a kaphy w �o��dku. Brak r�wnowagi humor�w w tych miejscach wywo�uje pewne objawy i symptomy. Brak r�wnowagi powoduj�cy chorob� mo�e wywodzi� si� ze �wiadomo�ci w postaci pewnych negatywnych przekona� i mo�e si� wtedy przejawia� w umy�le, gdzie bywa zlokalizowane �r�d�o choroby w pod�wiadomo�ci, w formie gniewu, strachu lub przywi�zania. Uczucia te, poprzez umys�, przejawiaj� si� w ciele. St�umiony l�k powoduje rozstr�j vaty, gniew nadmiar pitty, a zawi��, chciwo�� i przywi�zanie wzmo�enie kaphy. Te zjawiska nier�wnowagi w zakresie tridosza os�abiaj� naturaln� odporno�� cia�a (immunologiczny system - agni) i wskutek tego cia�o staje si� podatne na choroby. Czasem nier�wnowaga, powoduj�ca proces chorobowy, mo�e wyst�pi� najpierw w ciele, a potem dopiero przejawi� si� w umy�le i �wiadomo�ci. Jedzenie, nawyki �yciowe i �rodowisko, maj�ce w�a�ciwo�ci podobne do tych, jakie wyst�puj� w dosza (humorach), s� antagonistyczne w stosunku do tkanek cia�a. Przyczyniaj� si� one do tworzenia nier�wnowagi, kt�ra najpierw przejawia si� na poziomie fizycznym, a potem oddzia�uje na umys� poprzez zaburzenia w trido sza. Na przyk�ad, zaburzenie vaty powoduje l�k, depresj� i nerwowo��. Nadmiar pitty w ciele wywo�uje gniew, nienawi�� i zazdro��. Wzmo�ona kapha kreuje postawy zach�anno�ci, ��dzy i przywi�zania. Tak wi�c zachodzi po�redni zwi�zek mi�dzy diet�, nawykami i �rodowiskiem a uczuciowymi niepokojami. Uszkodzenie cielesnych humor�w, vata-pitta-kapha, powoduje wytwarzanie toksyn (ama), kt�re kr��� w ca�ym ciele. Podczas tego kr��enia kumuluj� si� one w s�abszych miejscach cia�a. Je�eli tym s�abym miejscem s� na przyk�ad po��czenia stawowe, choroba przejawia si� w�a�nie tam. Co przyczynia si� do wytwarzania tych toksyn i os�abienia cia�a? C. Klucz do zdrowia lub choroby - agni .Agni jest to biologiczny ogie�, kt�ry rz�dzi metabolizmem. W swojej funkcji jest on podobny do pitty i mo�na go traktowa� jako integraln� cz�� systemu pitta w ciele, dzia�aj�cego jako czynnik katalityczny w procesach trawienia i przemiany materii. Pitta zawiera energi� ciepln�, pomagaj�c� w trawieniu. Ta energia cieplna to jest agni. Pitta i agni s� w swej istocie tym samym, z t� subteln� r�nic�, �e pitta jest pojemnikiem, a agni jego zawarto�ci�. Pitta przejawia si� w �o��dku jako gastryczny ogie�, agni. Agni ma natur� kwasow� i jej dzia�anie powoduje rozk�ad pokarmu i stymuluje trawienie. Agni ma r�wnie� nieuchwytny zwi�zek z ruchem vaty, poniewa� cielesne powietrze roznieca cielesny ogie�. W ka�dej tkance i w ka�dej kom�rce agni jest obecne i potrzebne do tego, aby podtrzymywa� od�ywianie tkanek i chroni� mechanizmy samoobronne. Agni niszczy mikroorganizmy, chorobotw�rcze bakterie i toksyny, znajduj�ce si� w �o��dku i w cienkim oraz grubym jelicie. W ten spos�b chroni mikroflor� w tych narz�dach. D�ugowieczno�� zale�y od agni. Od agni zale�y r�wnie� inteligencja, zdolno�� rozumienia, postrzegania i pojmowania. Kolor sk�ry te� utrzymywany jest przez agni i system enzymatyczny oraz metabolizm, ca�kowicie zale�ny od agni. Dop�ki agni dzia�a prawid�owo, tak d�ugo procesy rozpadu pokarmu, przyswajania go i asymilowania w ciele dzia�aj� bez przeszk�d. Gdy agni zostaje os�abione z powodu nier�wnowagi tridosza,ma to drastycznie ujemny wp�yw na procesy metabolizmu. Odporno�� organizmu i jego system immunologiczny zostaj� uszkodzone Sk�adniki pokarmowe nie s� wtedy trawione i przyswajane. Gromadz� si� w jelicie grubym, przemieniaj�c si� w r�nosk�adnikow� cuchn�c�, lepk� substancj�. Ta substancja, kt�ra nazywa si� ama przywiera do jelit i innych kana��w, takich jak naczynia krwiono�ne i naczynia w�osowate. W ko�cu przechodzi ona wiele chemicznych przemian, wytwarzaj�cych toksyny. Te toksyny zostaj� wch�oni�te do krwi i wchodz� do ca�ego systemu kr��enia. Wreszcie kumuluj� si� w s�abszych cz�ciach cia�a, gdzie powoduj� zaw�enie, zatkanie, zast�j i os�abienie tych organ�w i ograniczaj� dzia�anie mechanizm�w odporno�ciowych poszczeg�lnych tkanek. Ostatecznie przejawia si� to stanem chorobowym, atakuj�cym narz�dy cia�a i jest rozpoznawane jako artretyzm, cukrzyca, choroby serca itd. Korzeniem wszystkich chor�b jest ama, jakkolwiek istnieje wiele przyczyn powoduj�cych rozw�j amy. Na przyk�ad, gdy kiedykolwiek niew�a�ciwy pokarm pozostaje niestrawiony, ma to bezpo�redni wp�yw na agni jako skutek toksyn, czyli ama, wytworzonych ze �le strawionego pokarmu. Je�eli j�zyk jest ob�o�ony bia�ym nalotem, jest to objaw wskazuj�cy na to, �e ama znajduje si� w jelicie grubym, jelicie cienkim lub �o��dku, zale�nie od tego, kt�ra cz�� j�zyka jest ob�o�ona (patrz na diagram o diagnozie j�zykowej w rozdziale 6). Ama rozwija si� wtedy, gdy funkcja agni zostaje zahamowana. Jednak nadmierna aktywno�� agni jest r�wnie� szkodliwa. Gdy agni staje si� nadmiernie aktywne, proces trawienia wypala si�, a normalne biologiczne sk�adniki pokarmowe zostaj� zniszczone, co prowadzi do wycie�czenia i wychudzenia. Ten stan obni�a r�wnie� odporno�� organizmu. D. St�umione uczucia � Toksyny wytwarzaj� si� r�wnie� pod wp�ywem czynnik�w emocjonalnych. Na przyk�ad, st�umiony gniew zmienia ca�kowicie flor� woreczka ��ciowego, przewodu ��ciowego i jelita cienkiego, a wzmaga pitt�, powoduj�c stany zapalne b�on �luzowych �o��dka i jelita cienkiego. W podobny spos�b l�k i niepok�j zmieniaj� flor� jelita grubego. W wyniku tego brzuch wype�nia si� gazami, kt�re zbieraj� si� w jelicie grubym, powoduj�c b�l. Ten b�l jest cz�sto mylnie przypisywany chorobie serca lub w�troby. Ze wzgl�du na chorobowe nast�pstwa t�umienia, zaleca si� �eby ani uczucia, ani �adne cielesne objawy, takie jak kaszel, kichanie, gazy, nie by�y t�umione. St�umione uczucia tworz� nier�wnowag� vaty, co z kolei atakuje agni, reakcj� samoobronn� cia�a. Gdy poziom agni jest niski, mo�e doj�� do nienormalnej reakcji odporno�ciowej. Taka reakcja mo�e wywo�a� alergie na pewne substancje, takie jak py�ek, kurz i zapach kwiat�w (Poniewa� przyczyn� alergii bywaj� st�umione emocje, nie mo�na ich wtedy wyleczy� radykalnie �rodkami farmakologicznymi). Alergie s� �ci�le zwi�zane z reakcjami odporno�ciowymi organizmu os�b, kt�re urodzi�y si� z nienormaln� reakcj� odporno�ciow� i dlatego na nie cierpi�. Na przyk�ad, osoba urodzona z konstytucj� pitta b�dzie w spos�b naturalny uczulona na gor�ce i ostro przyprawione jedzenie, kt�re wzmaga pitt�. W ten sam spos�b st�umione uczucia, charakterystyczne dla os�b pitta, takie jak nienawi�� i gniew, te� mog� podnosi� nadwra�liwo�� na te pokarmy, kt�re wzmagaj� pitt�. Ludzie o konstytucji kapha s� bardzo wra�liwi na pokarmy, kt�re wzmagaj� kaph�. U takich os�b pokarm kafageniczny, jak produkty mleczne, powoduje zaburzenia w postaci kaszlu, zazi�bienia, zaparcia i zadyszki. Osoby, kt�re t�umi� uczucia charakterystyczne dla kapha, takie jak przywi�zanie i ��dza, b�d� mia�y reakcje alergiczne na pokarmy kapha. Ayurveda zaleca w takich przypadkach, aby obserwowa� te emocje z dystansu, bezstronnie, a nast�pnie pozwoli� im zanikn��. Gdy za� uczucia zostan� st�umione, powoduje to zaburzenia w umy�le i w ko�cu w funkcjonowaniu organizmu. E. Trzy malas Zaburzenia r�wnowagi w innych systemach cia�a, takich jak system wydalniczy, r�wnie� mog� powodowa� choroby. Cia�o . wytwarza trzy produkty odpadowe, czyli malas: ka�, kt�ry jest sta�y, i mocz oraz pot, kt�re s� p�ynne. Ich wytwarzanie i wydalanie jest absolutnie niezb�dne dla zdrowia. Mocz i ka� formuj� si� w czasie procesu trawiennego w jelicie grubym, gdzie ma miejsce przyswajanie i asymilacja oraz rozdzia� substancji koniecznych i niepotrzebnych. Ka� zostaje przemieszczony do kiszki stolcowej i wydalony; mocz zostaje przemieszczony do nerek w celu przefiltrowania, a nast�pnie zebrany w p�cherzu i wydalony, a pot jest wydalany przez pory sk�ry. Jakkolwiek uwa�a si� je za produkty odpadowe organizmu, s� one do pewnego stopnia niezb�dne do fizjologicznego funkcjonowania swoich narz�d�w. Na przyk�ad, ka� dostarcza sk�adnik�w od�ywczych poprzez tkanki jelita, poniewa� wiele tych sk�adnik�w pozostaje w kale ju� po zako�czeniu procesu trawienia. A dopiero potem, jak ju� zostan� wch�oni�te, reszta ka�u jest wydalana. Ka� daje tak�e si�� jelitu grubemu i podtrzymuje jego napi�cie. Je�eli kto� nie ma ka�u, jego jelita kurcz� si�. Ten, kto cierpi na zaparcie, �yje d�u�ej ni� kto�, kto ma biegunk�. Je�eli biegunka trwa przez 15 dni, nast�puje �mier�. Natomiast kto ma uporczywe zaparcie, ten �yje, chocia� powoduje to zaburzenia w jegoOrganizmie. Zaparcie wywo�uje z�e samopoczucie, wzd�cie i b�l brzucha, b�l g�owy i nie�wie�y oddech. Sys?em moczowy usuwa z organizmu wod�, s�l i odpady azotowe. Mocz formuje si� w jelicie grubym. Ten produkt odpadowy pozwala utrzyma� prawid�ow� koncentracj� elektrolit�w wodnych w p�ynach organicznych. Funkcjonowanie tego ma�o zale�y od poboru wody, diety, temperatury �rodowiska, stanu umys�owego i kondycji fizycznej cz�owieka. Kolor moczu zale�y od diety. Je�eli pacjent ma gor�czk�, kt�ra jest | nieporz�dkiem pitty, jego mocz staje si� ciemno��ty lub br�zowawy. ��taczka, kt�ra jest tak�e nieporz�dkiem pitty, wywo�uje ciemno��ty kolor moczu. Barwnik ��ciowy mo�e nada� moczowi kolor zielonkawy. Nadmiar pitty mo�e powodowa� wysok� kwasowo�� | moczu. Substancje, kt�re pobudzaj� wydzielanie moczu, takie jak | herbata, kawa, alkohol, r�wnie� wzmagaj� pitt�. | Je�eli organizm zatrzymuje wod�, wydzielanie moczu jest niedostateczne, a ta woda gromadzi si� w tkankach. Ten stan z kolei oddzia�uje na krew i podnosi ci�nienie krwi. A wi�c, zr�wnowa�one wydzielanie moczu jest bardzo wa�ne dla utrzymania ci�nienia krwi i jej obj�to�ci. Teksty ayurvedyczne g�osz�, �e ludzki mocz jest naturalnym �rodkiem przeczyszczaj�cym, odtruwa system z jad�w i pomaga zar�wno we wch�anianiu w jelicie grubym, jak i w usuwaniu ka�u. Je�eli kto� wypija fili�ank� moczu (ze �rodka strumienia) ka�dego ranka, to pomaga tym w oczyszczeniu i od truwaniu jelita grubego. Pocenie si� jest produktem ubocznym tkanki t�uszczowej. Wydzielanie potu jest konieczne do regulowania temperatury cia�a. Pot utrzymuje sk�r� w stanie elastycznym, utrzymuje flor� w porach sk�ry, a tak�e czyni j� mi�kk� i napi�t�. Nadmierne pocenie si� jest ju� nieporz�dkiem, mog�cym spowodowa� infekcj� grzybiczn� i ogranicza naturaln� odporno�� sk�ry. Za� niedostateczne pocenie si� r�wnie� ogranicza odporno�� sk�ry i powoduje, �e staje si� ona szorstka i �uszcz�ca co wywo�uje �upie�. Istnieje, szczeg�lny zwi�zek mi�dzy sk�r� i nerkami, poniewa� wydzielanie wodnych odpad�w nale�y do funkcji tych dw�ch organ�w. Tak wi�c pocenie si� ma po�redni zwi�zek z formowaniem si� moczu. Tak samo jak mocz, pocenie si� jest zwi�zane z pitt�. Ludzie w lecie poc� si� obficie, ale ich wydzielanie moczu jest wtedy ograniczone, poniewa� produkty odpadowe s� wydalane przez pocenie. W zimie wielu ludzi poci si� mniej, a wydala wi�cej moczu. Nadmierne wydzielanie moczu mo�e spowodowa� zbyt ma�e .wydzielanie potu, a nadmierne pocenie si� mo�e by� przyczyn� ograniczania ilo�ci wydalanego moczu. Dlatego konieczne jest, aby wydalanie moczu i potu pozostawa�o w r�wnowadze. Diabetycy, cierpi�cy na �uszczyc�, zapalenie sk�ry i puchlin� wodn� s� przyk�adem tych chor�b, kt�re s� spowodowane brakiem r�wnowagi w wydzielaniu moczu i potu z organizmu. Nadmierne pocenie si� obni�a temperatur� cia�a i powoduje odwodnienie. Podobnie zbyt obfite wydalanie moczu powoduje odwodnienie, a tak�e sprawia, �e r�ce i stopy s� ch�odne. F. Siedem dhatus Cia�o ludzkie sk�ada si� z siedmiu podstawowych i niezb�dnych tkanek, nazwanych dhatus. Sanskryckie s�owo "dhatu" znaczy "element konstruuj�cy". Te siedem tkanek jest odpowiedzialne za ca�� struktur� cia�a. Dhatus podtrzymuj� funkcje r�nych organ�w system�w i wa�nych cz�ci cia�a. Odgrywaj� r�wnie� bardzo wa�m� rol� w rozwoju i od�ywianiu cia�a. Dhatus s� r�wnie� cz�ci� biologicznego mechanizmu ochronnego. Z pomoc� agni s� one odpowiedzialne za dzia�anie systemu odporno�ciowego. Gdy jedno dhatu zostaje uszkodzone, ma to wp�yw na inne, kolejne dhatu, poniewa�, ka�de dhatu otrzymuje po�ywienie od poprzedniego dhatu. Oto siedem nast�puj�cych dhatus w kolejnym porz�dku: 1. Rasa (plazma) zawiera sk�adniki od�ywcze ze strawionego jedzenia i od�ywia wszystkie tkanki, organy i systemy. 2. Rakta (krew) rz�dzi utlenianiem wszystkich tkanek i �ywotnych organ�w i podtrzymuje �ycie. 3. Mamsa (mi�nie) okrywa delikatne �ywotne organy, wykonuje ruch staw�w i podtrzymuje fizyczn� si�� cia�a. 4. Meda (t�uszcz) utrzymuje elastyczno�� i nawil�anie (lubricatior and oiliness) wszystkich tkanek. 5. Asthi