Boles�aw Kumor Historia Ko�cio�a CZASY WSPӣCZESNE 1914-1992 REDAKCJA WYDAWNICTW KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO LUBLIN 2001 Projekt ok�adki i stron tytu�owych JERZY DURAKIEWICZ Na ok�adce: �w. Piotr, fragment retabulum, ok. 1280, Londyn, Westminster Abbey Opracowanie redakcyjne EL�BIETA STRU� � Copyright by Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 2001 ISBN 83-228-0994-8 (t. VIII) ISBN 83-228-0881-X (t. I-VIII) REDAKCJA WYDAWNICTW KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO ul. Konstantyn�w l, 20-708 Lublin tel. 524-18-09 (centrala), 525-71-66 (kolporta�) Wydanie II zmienione. Zam. 29/2001 Zak�ad Malej Poligrafii KUL Pierwsza wojna �wiatowa rozpocz�a si� 28 VII 1914 r., kiedy Austro--W�gry wypowiedzia�y wojn� Serbii: l VIII do wojny przyst�pi�o Cesarstwo Niemieckie, a nieco p�niej Turcja (2 VIII) i Bu�garia (11 X 1915). Kraje te tworzy�y blok pa�stw centralnych. Do przeciwnego obozu, pa�stw enten-ty, kt�re przyst�pi�y do wojny, nale�a�y: Serbia, Rosja, Francja, Anglia, Czarnog�ra, Belgia i Japonia (1914), a nast�pnie W�ochy (1915), Portugalia, Rumunia (1916), Stany Zjednoczone (1917) i inne pa�stwa, kt�re ograniczy�y si� do wypowiedzenia wojny pa�stwom centralnym, ale udzia�u zbrojnego w wojnie nie wzi�y. Uczestniczy�y w niej 32 pa�stwa i ok. 1,5 mld ludno�ci. Po 4 latach krwawych zmaga� Niemcy zosta�y pokonane, Austro-W�gry si� rozpad�y, a os�abiona rewolucj� Rosja zosta�a zmuszona do uznania niepodleg�o�ci szeregu pa�stw, kt�rym dot�d nie zezwala�a na stanowienie o sobie. Straty wojenne wynosi�y ok. 10 min zabitych, 20 min rannych, ok. 10 min zmar�o z g�odu lub epidemii. Rezultatem wojny by�o powstanie pierwszego ateistycznego pa�stwa - Zwi�zku Radzieckiego, kt�re w spos�b administracyjny rozpocz�o systematyczn� likwidacj� chrze�cija�stwa i ka�dej pozytywnej religii. W�r�d wielu przyczyn, kt�re uwarunkowa�y wybuch II wojny �wiatowej, nale�y wymieni� m.in. podzia� �wiata po I wojnie �wiatowej, powstanie system�w totalitarnych o charakterze imperialnym w Rosji Sowieckiej (1917), W�oszech (1922), w III Rzeszy Niemieckiej (1933) i Japonii (1927-1929). W II wojnie �wiatowej, kt�r� rozpocz�� frontalny atak Niemiec hitlerowskich na Polsk� (l IX 1939), a niebawem i Rosji Sowieckiej (17 IX), uczestniczy�y 72 pa�stwa, przy czym po stronie Niemiec wyst�pi�a pocz�tkowo Rosja Sowiecka (1939), nast�pnie W�ochy, Japonia (27 IX 1940), W�gry, Rumunia, S�owacja (XI 1940) i Bu�garia (III 1941). Pozosta�e pa�stwa stanowi�y koalicj� antyniemieck�, do kt�rej nale�a�a od pocz�tku Polska, Anglia i Francja, a od 1941 r. r�wnie� Zwi�zek Sowiecki i Stany Zjednoczone. Skutki barbarzy�skiej wojny, kt�ra trwa�a do 1945 r. (8 V - kapitulacja Niemiec, 2 IX -kapitulacja Japonii), by�y przera�aj�ce. Dzia�ania wojenne toczy�y si� na terenie 40 pa�stw, a przez ziemie polskie walki frontowe przetacza�y si� trzykrotnie. By�a to najwi�ksza i najbardziej krwawa wojna w dziejach ludzko�ci, w czasie kt�rej zgin�o ok. 50 min ludzi - na frontach wojennych, w obozach �mierci, zamordowanych i zmar�ych z epidemii i g�odu. W wyniku tej wojny nast�pi� podzia� �wiata na dwa obozy: komunistyczny i kapitalistyczny, kt�re dzieli�a ��elazna kurtyna". Powsta�e tzw. pa�stwa demokracji ludowej otrzyma�y systemy totalitarno-represyjne, kt�re w p�niejszych latach rozszerzy�y si� na niekt�re pa�stwa Afryki, Azji i Ameryki �aci�skiej. Wszystkie te pa�stwa ustosunkowa�y si� wrogo do chrze�cija�stwa i rozpocz�y za pomoc� represji i przymusu administracyjnego niszczenie go. Po roku 1945 w Azji i Afryce nast�pi�a na wielk� skal� dekolonizacja i powstanie licznych pa�stw autochtonicznych. Przez ca�y ten okres trwa�y lokalne wojny, a rozw�j przemys�owy i kulturalny podzieli� �wiat na bogat� p�noc i biedne po�udnie, na �wiat socjalistyczny pogr��ony w marazmie gospodarczym na Wschodzie i na rozwijaj�cy si� i bogac�cy si� wci�� kapitalistyczny Zach�d. W okresie tym w ca�ym chrze�cija�stwie nast�pi�y bardzo powa�ne zmiany. W Ko�ciele katolickim z�o�enie najwy�szej w�adzy w r�ce papie�a przez Yaticanum I rozwi�za�o wielowiekowe spory na temat wy�szo�ci soboru nad papie�em i zainspirowa�o wzrost centralizacji zarz�du Ko�cio�a, co znalaz�o wyraz w Kodeksie prawa kanonicznego (1917); stanowi on apogeum pe�ni w�adzy papieskiej i gwarancj� koniecznej wolno�ci, o czym �wiadczy�a redukcja dotychczasowych kar ko�cielnych. W tym w�a�nie okresie - mimo ustawicznego wzrostu centralizacji papieskiej - papie�e zacz�li dowarto�ciowywa� �powszechne kap�a�stwo wiernych" i udzia� �wieckich w �yciu Ko�cio�a, zw�aszcza w programie i celach Akcji Katolickiej, powo�anej do �ycia przez pap. Piusa XI, kanonizacjach �wi�tych (Tomasz Morus - 1936, Joanna d'Arc - 1920) i teologicznej doktrynie encykliki Mystici corporis pap. Piusa XII (1943). Idea �ludu Bo�ego", kt�ry stanowi� wszyscy ochrzczeni �jako nowe stworzenie" (Ga 6, 15) i gdzie �jeden drugiego brzemiona nosi" (Ga 6, 2), zast�powa�a powoli ide� Ko�cio�a klerykalnego. W�r�d radykalnej sekularyzacji �wiata formowa�y si� nowe wsp�lnoty spo�eczne i nowe o�rodki, do kt�rych duchowni nie mieli �adnego lub tylko ograniczony i w�ski przyst�p. Nale�a�y tu nowoczesne, wielkie zak�ady przemys�owe, wzrastaj�cy w si�� �wiat robotniczy, �wiat kina, radia i telewizji, a nade wszystko wszechw�adna prasa. Kap�ani mogli tu oddzia�ywa� tylko w bardzo w�skim zakresie. Zadanie uchrze�cijanienia tych narastaj�cych, zde-chrystianizowanych rzesz, o�rodk�w i instytucji przypad�o w udziale nade wszystko wierz�cym �wieckim, kt�rzy w bardzo licznych wypadkach zrobili to lepiej ni� duchowni. �Apostolstwo to - m�wi� pap. Pius XII - pozosta�o wy��cznie apostolstwem �wieckich i nie b�dzie nigdy apostolstwem hierarchicznym, chocia� b�dzie realizowane na zlecenie hierarchii" (1957). Uk�ady latera�skie mi�dzy Stolic� Apostolsk� a Kr�lestwem Italii (1929) stwierdza�y ostatecznie, �e dawne Pa�stwo Ko�cielne nie istnieje i �e Ko�ci� nie posiada �adnej si�y politycznej. Szczeg�lne znaczenie dla dziej�w chrze�cija�stwa w tym okresie posiada� fakt, �e papiestwo sta�o si� jego naj�ywotniejszym centrum. Prawie r�wnocze�nie uformowa�y si� imperialistyczne, o charakterze an-tychrze�cija�skim pot�gi faszystowskie (III Rzesza - 1933, Japonia - 1927--1928) i komunistyczne (Zwi�zek Sowiecki - 1917, Chiny - 1948). Na przek�r pa�stwowej ateizacji milion�w chrze�cijan i nie przebieraj�cej w �rodkach walki z ka�d� religi�, a zw�aszcza z chrze�cija�stwem, religia i wolno�� jej wyznawania zdobywa�a sobie coraz to powszechniejsze uznanie w programach i uk�adach mi�dzynarodowych, wzrost liczbowy chrz�ci j an-katoli-k�w przesun�� si� wyra�nie z Europy na grunt Ameryki (1990: Europa -279 401 000 katolik�w, Ameryka - 444 422 000 katolik�w). Kontynent ten wyprzedza r�wnie� Europ� pod wzgl�dem organizacyjnym (1990: Europa -143 metropolie, 468 diecezji, Ameryka - 168 metropolii i 686 diecezji). Sob�r Watyka�ski II (1962-1965) i lata posoborowe rozpocz�y dla Ko�cio�a katolickiego, papiestwa, episkopatu, lokalnych Ko�cio��w, teologii i pobo�no�ci nowy okres. Ustawicznie wzrastaj�ca pot�ga moralna papiestwa jako sumienia �wiata nigdy nie osi�gn�a tak wysokiego znaczenia jak dzi�. Wielkie osobowo�ci papie�y - papie�a-spo�ecznika Leona XIII, papie�a �wi�tego Piusa X, papie�a pokoju i chrze�cija�skiego mi�osierdzia Benedykta XV, papie�a odrzucaj�cego publicznie totalitaryzmy pa�stwowe Piusa XI, �Pasterza anielskiego" Piusa XII, papie�a powszechnej sympatii Jana XXIII, papie�a realizacji Vaticanum II - Paw�a VI i papie�a misjonarza �wiata i obro�cy praw cz�owieka - Jana Paw�a II - odegra�y kolosaln� rol� na tym polu. Autorytet ten gruntuj� i ustawicznie pog��biaj� pielgrzymki pastoralne papie�y Paw�a VI i Jana Paw�a II do lokalnych Ko�cio��w i mi�dzynarodowych centr�w politycznych. Symboliczne znaczenie w tym zakresie posiada spotkanie pap. Jana Paw�a II z przyw�dc� Zwi�zku Sowieckiego Michai�em Gorbaczowem (l XII 1989). Nie bez znaczenia dla samego papiestwa mia� fakt, �e prawie po 450 latach wysz�o ono z ciasnych ram w�oskich i w osobie Jana Paw�a II, nie-W�ocha, nabra�o nowych wymiar�w ekumenicznych. Kolegialno�� episkopatu �wiatowego i jego odpowiedzialno�� za �ycie i rozw�j Ko�cio�a znalaz�y sw�j wyraz w powo�aniu do �ycia sta�ych synod�w biskupich (15 IX 1965), a autorytet Ko�cio��w lokalnych wielce wzmocni�y krajowe lub regionalne konferencje episkopatu, a nade wszystko nowy Kodeks prawa kanonicznego, wydany 27 XI 1983 r. przez pap. Jana Paw�a II, a gwarantuj�cy obu instytucjom stosunkowo szerokie uprawnienia. Zakres pasterskich zada� biskup�w w Ko�ciele na nowo okre�li� Sob�r Watyka�ski II, a pap. Pawe� VI przez faktyczne zniesienie �uprawnie� pi�cioletnich" (2 V 1967) znacznie poszerzy� ich uprawnienia jurysdykcyjne. Wzmocnieniu Ko�cio�a i religii sprzyja�a wielce literatura pi�kna, ruch liturgiczny, niebywa�y rozw�j pobo�no�ci maryjnej, a tak�e prawdziwa wiosna �ycia monastycznego w �wiecie. W kontek�cie wojuj�cego ateizmu, ze�wiecczenia kultury i narastaj�cej niemoralno�ci, wzrasta�o ustawicznie zrozumienie dla kultury duchowej i �ycia wewn�trznego, a �pierestrojka" sowiecka zezwoli�a na ponowne otwarcie katedr biskupich i licznych ko�cio��w. Rozw�j katolickiej teologii nie oby� si� bez powa�nych trudno�ci ze strony �nowej teologii" i �teologii wyzwolenia", ale sama teologia wyda�a wspania�e owoce w dokumentach Soboru Watyka�skiego II i w erze posoborowej, zw�aszcza na odcinku ekumenizmu. Nie bez znaczenia dla wzrostu autorytetu chrze�cija�stwa by� �wiat wierz�cych �wieckich. Bolesne do�wiadczenia Ko�cio�a �za �elazn� kurtyn�" wykaza�y, �e w�a�nie �wieccy, przy ca�kowitym braku hierarchii ko�cielnej, przechowywali i przekazywali autentyczny skarb wiary, a ich wsp�bracia na wszystkich kontynentach zaj�li wysokie stanowiska na ka�dym posterunku dzia�alno�ci cz�owieka. Niejako symboliczne znaczenie mia� wyb�r pierwszego katolika Johna Kennedy'ego na prezydenta Stan�w Zjednoczonych (1961). Dekret Soboru Watyka�skiego II Apostolicam actuositatem (18 XI 1965) dowarto�ciowa� i wskaza� na r�ne formy apostolstwa �wieckich i na ich miejsce w Ko�ciele, a synod biskup�w (1-30 X 1987) i adhorta-cja apostolska pap. Jana Paw�a II O zadaniach rodziny chrze�cija�skiej we wsp�czesnym �wiecie (Familiaris consortio - 22 XI 1981), O godno�ci i powo�aniu kobiety (Mulieris dignitatem - 15 VIII 1988) i O powo�aniu i misji �wieckich w Ko�ciele i w �wiecie (Christifideles laici - 30 XII) jeszcze raz uwydatni�y, �e ��wieccy katolicy musz� si� czu� aktywnymi i odpowiedzialnymi uczestnikami �nowej ewangelizacji�, kt�rej �wiat tak bardzo potrzebuje". Ko�cio�y wschodnie, podzielone na narodowe patriarchaty i autonomiczne metropolie, przybiera�y coraz to bardziej charakter narodowy. Wyrazem tego by�y powstaj�ce nowe patriarchaty narodowe w Jugos�awii (1920), Rumunii (1925), Bu�garii (1948) i Etiopii (1959). Podj�te przez patriarchat ekumeniczny w Konstantynopolu wysi�ki na rzecz wzmocnienia duchowej jedno�ci Ko�cio��w prawos�awnych znalaz�y nowe usymbolizowanie w panpra-wos�awnej konferencji na wyspie Rodos (1961), dok�d przybyli r�wnie� obserwatorzy Ko�cio��w przedchalcedo�skich. Celem tej konferencji by�o wzmocnienie �wiadomo�ci ponadnarodowej. �Wierzymy, �e lokalne, prawos�awne Ko�cio�y siostrzane, zachowuj�ce zbawienn� wiar� naszych ojc�w, pozostan� w takiej jedno�ci, kt�rej pierwotny obraz stanowi pe�na tajemnicy i nadprzyrodzono�ci Przenaj�wi�tsza Jedno�� na tronie i Tr�jjedyno�� Boga" - g�osi�o pos�anie tej�e konferencji. Ko�ci� prawos�awny podj�� dialog teologiczny z Ko�cio�ami przedchalcedo�skimi (1961), a nast�pnie z Ko�cio�em katolickim (1980). R�wnocze�nie jednak dokonywa� si� bolesny proces administracyjnych ogranicze�, prze�ladowa� i wyniszcze� poszczeg�lnych Ko�cio��w prawos�awnych. Patriarchat ekumeniczny zosta� pozbawiony wszelkich uprawnie� politycznych, a na skutek wymiany ludno�ci (1923) i emigracji wyludniony, zatrzyma� wbrew intencjom patriarchatu moskiewskiego (1948) nadal pierwsze miejsce we wsp�lnocie Ko�cio��w prawos�awnych (protothronos), ale dalsze ograniczenia, kasaty i wyludnienie patriarchatu zredukowa�o faktycznie jego rol� do symbolu jedno�ci i historii. Prawdziwy okres m�cze�stwa i prze�ladowa� prze�y� po 1917 r. Rosyjski Ko�ci� Prawos�awny, a kiedy w 1946 r. uzyska� powt�rne uznanie ze strony pa�stwa wojuj�cego ateizmu, zosta� wprz�gni�ty w jego polityk� i sta� si� jedn� z jego agend. Podobne zadania mutatis mutandis otrzyma�y Ko�cio�y prawos�awne w krajach demokracji ludowej. Drastycznym przyk�adem tej roli by�a likwidacja Ko�cio��w unickich w latach 1946-1950 w pa�stwach komunistycznych, kiedy to Ko�cio�y prawos�awne sta�y si� powolnym narz�dziem w r�kach totalitarnych pa�stw. Od pocz�tku XX stulecia teologia protestancka zacz�a powraca� do Biblii i pism symbolicznych. Tak zwana teologia dialektyczna, odrodzenie teologii Lutra i Kalwina i odnowa liturgiczna odkry�y z powrotem g��wne za�o�enia reformacji i cz�ciowo dziedzictwo staro�ytnego Ko�cio�a. Po I wojnie �wiatowej na tle pragnienia jedno�ci dosz�o w protestantyzmie do odnowienia �wiadomo�ci Ko�cio�a, zaakcentowania dogmatu i odnowienia liturgii i licznych organizacji ko�cielnych. Te ostatnie dwa fenomeny sta�y si� niezwykle �ywotne po II wojnie �wiatowej. W Niemczech w odpowiedzi na narodowy socjalizm uformowa� si� w 1934 r. Ko�ci� wyznaniowy (Beken-nende Kirche), przeciwstawiaj�cy si� Ko�cio�owi pa�stwowemu, kt�ry skompromitowa� si� daleko id�c� wsp�prac� z narodowym socjalizmem. Po II wojnie �wiatowej zrodzi� si� pot�ny ruch unionistyczny w�r�d Ko�cio��w i wsp�lnot protestanckich, kt�ry doprowadzi� do powstania �wiatowego Zwi�zku Luteran (1947), Zwi�zku Ko�cio��w Reformowanych, grupuj�cego w 1959 r. a� 78 Ko�cio��w lokalnych i narodowych. W Ko�ciele anglika�skim te d��no�ci unionistyczne znalaz�y wyraz w Lambeth-Confe-rence (1867), kt�ra nie jest zwi�zkiem, ale jednym Ko�cio�em, a wyrazem tej jedno�ci jest jedno�� w liturgii, doktrynie i ustroju Ko�cio�a. Podobne zwi�zki �wiatowe typu kalwi�skiego zawi�zali kongregacjonali�ci (Mi�dzynarodowa Rada Kongregacjonalist�w - 1981), bapty�ci (Zwi�zek �wiatowy Baptyst�w - 1905) i metody�ci (Zwi�zek �wiatowy Metodyst�w - 1951). W roku 1948 powsta�a �wiatowa Rada Ko�cio��w z siedzib� w Genewie, kt�re uznaj� �Chrystusa jako Zbawiciela". W roku 1990 Rada ta skupia�a 307 Ko�cio��w z 450 min wyznawc�w w 100 r�nych krajach. W roku 1965 Stolica Apostolska ustanowi�a przy Radzie robocz� grup�. Po Soborze Watyka�skim II niekt�re z Ko�cio��w reformowanych nawi�za�y dialog teologiczny z Ko�cio�em katolickim. Rozdzia� I R�wnocze�nie w protestantyzmie nadal post�powa�o rozbicie przez powstawanie dalszych, nowych wsp�lnot i sekt, a tak�e masowe odej�cie wiernych tych Ko�cio��w od praktyki �ycia chrze�cija�skiego. Dotyczy to nade wszystko lutera�skich Ko�cio��w skandynawskich, ale i dziesi�tkowanego ateizmem Ko�cio�a lutera�skiego w by�ej Niemieckiej Republice Demokratycznej . Stolica Apostolska i jej ko�cielna dzia�alno�� (1914-1990) Narastaj�cy ustawicznie presti� i rola dziejowa Stolicy Apostolskiej od czasu pontyfikatu pap. Leona XIII (1879-1903) ju� w pierwszej po�owie XX stulecia osi�gn�y niezwyk�e apogeum moralne, a umacnia�y go nieprzeci�tne osobowo�ci papie�y. Papie� Benedykt XV (1914-1922) jako �religio de-populata" przez swoj� postaw� neutraln� i zaanga�owan� na rzecz przywr�cenia pokoju i niesienia pomocy materialnej potrzebuj�cym zyska� wszechstronne uznanie dla Stolicy Apostolskiej. Papie� Pius XI - �fides in-trepida" (1922-1939) przez polityk� konkordat�w i bezkompromisow� postaw� wobec totalitaryzm�w pa�stwowych uczyni� ze Stolicy Apostolskiej prawdziwy o�rodek mi�dzynarodowej zgody i sumienia narod�w. Na najtrudniejsze lata II wojny �wiatowej i �zimnej wojny" mi�dzy komunistycznym Wschodem a kapitalistycznym Zachodem przypad� pontyfikat pap. Piusa XII (1939-1958), nazwanego �Pastor angelicus". Przez sw� neutralno�� i �milczenie" da� pow�d do wielorakich zastrze�e� i krytyki, ale to on faktycznie rozpocz�� wielkie �aggiornamento" w Ko�ciele, kt�re kontynuowa� z pe�nym rozmachem jego nast�pca, pap. Jan XXIII (1958-1963). Zainicjowana przeze� polityka wschodnia i Sob�r Watyka�ski II znalaz�y wybornego kontynuatora i realizatora w pap. Pawle VI (1963-1978) i w pap. Janie Pawle II (od 1978), kt�ry przez swe pielgrzymki duszpasterskie zbli�y� papiestwo do �wiata chrze�cija�skiego i uczyni� ze Stolicy Apostolskiej �wiatowe centrum obrony �ycia i godno�ci cz�owieka. Jego pielgrzymka do pa�stwa komunistycznego (Polska - 1979) i spotkanie z przyw�dc� mocarstwa komunistycznego M. Gorbaczowem (1989) potwierdzaj� t� niekwestionowan� rol� Stolicy Apostolskiej. � 285. Umi�dzynarodowienie Kolegium Kardynalskiego i Kurii Rzymskiej 1. Umi�dzynarodowienie Kolegium Kardynalskiego i wzrost jego znaczenia W okresie wzrostu centralizacji papieskiej i dojrzewania m�odych narod�w katolickich do pe�nego obywatelstwa w Ko�ciele rozpocz�� si� proces umi�dzynarodowienia Kolegium Kardynalskiego. Jeszcze za pontyfikatu pap. Grzegorza XVI (1831-1846) na 75 nowo kreowanych kardyna��w a� 69 by�o W�ochami (92%), a tylko nieznaczny margines stanowili kardyna�owie z Francji (3), Portugalii (2), Austrii (1), Belgii (1) i Anglii (1). Charakter narodowy tego Kolegium by� na wskro� w�oski. Ta nienormalna sytuacja w Kolegium Kardynalskim zacz�a si� gwa�townie zmienia� za d�ugiego pontyfikatu pap. Piusa IX (1846-1878). Proces umi�dzynarodowienia Kolegium rozpocz�� si� niew�tpliwie pod naporem Austrii. Ju� w 1836 r. wysun�a ona postulat prezentowania kandydat�w do tej godno�ci, a po ratyfikacji konkordatu w 1855 r. otrzyma�a w Kolegium 4 sta�e miejsca dla hierarch�w z Cesarstwa Austriackiego. O podobne prawa zabiega� r�wnie� cesarz Francuz�w Napoleon III (1852-1870). Tote� nominacje pap. Piusa IX by�y ju� diametralnie r�ne od jego poprzednika. W�r�d 123 kardyna��w, mianowanych przez tego papie�a, znalaz�o si� tylko 73 W�och�w (58,4%), 16 Francuz�w, 10 Hiszpan�w oraz 23 z innych narodowo�ci, w tym 2 Chorwat�w, l Ukrainiec (kard. M. Lewieki), l Polak (kard. M. Led�chowski) i l Amerykanin (kard. J. McCloskey). W Kolegium reprezentowanych by�o 14 narod�w i 2 kontynenty, jako �e po raz pierwszy przekroczy�o ono Atlantyk. Taki charakter utrzyma�o Kolegium za pontyfikatu pap. Leona XIII (1878-1903). W�r�d 147 nowych purpurat�w W�osi liczyli 77 (55,78%), Francuzi - 19, Austro-W�grzy - 15, Hiszpanie - 11. Pozosta�ych 25 reprezentowa�o 4 kontynenty (Australia, Azja, Ameryka P�nocna, Europa), 18 narodowo�ci oraz 3 obrz�dki. W�r�d nich by�o 3 Polak�w, z kt�rych l pracowa� w Kurii Rzymskiej, a 2 by�o biskupami w Krakowie. Po raz pierwszy pap. Pius X (1903-1914) wprowadzi� do Kolegium Kardynalskiego wi�cej purpurat�w spo�r�d innych narod�w - 29 (59,18%) ni� spo�r�d W�och�w -20 (40,82%). Pontyfikaty Benedykta XV (1914-1922) i Piusa XI (1922-1939) niewiele posun�y naprz�d spraw� umi�dzynarodowienia �w. Kolegium. Pierwszy obdarzy� t� godno�ci� 14 W�och�w i 12 obcokrajowc�w, w tym 2 Polak�w (kard. E. Dalbor i kard. A. Kakowski), drugi za� 41 W�och�w i 34 obcokrajowc�w. Tote� przy wyborze pap. Piusa XII wzi�o udzia� 35 kardyna��w W�och�w (56,45%) i 27 innych narodowo�ci. Prawdziwy prze�om w umi�dzynarodowieniu �w. Kolegium nast�pi� za pontyfikatu Piusa XII (1939-1958). W czasie dw�ch wielkich promocji w 1946 i 1953 r. papie� ten wprowadzi� do �w. Kolegium tylko 15 W�och�w i 41 ze wszystkich kontynent�w i wi�kszych narod�w katolickich (m.in. Chi�- 12 � czyk i z licznych kraj�w Ameryki Po�udniowej). Papie�a Jana XXIII wybra�o Kolegium, kt�re w 2/3 by�o niew�oskie. Dnia 15 XII 1958 r. pap. Jan XXIII pierwszy raz od Soboru Trydenckiego przekroczy� liczb� 70 kardyna��w. W roku 1963 liczy�o ono 85 cz�onk�w, w tym 28 W�och�w (33%) i reprezentowa�o wszystkie kontynenty, 33 pa�stwa i 3 r�ne obrz�dki. Reformy �w. Kolegium i pe�nego umi�dzynarodowienia dokona� pap. Pawe� VI. W motu proprio Ad purpuratorum z 11II1965 r. okre�li� miejsce w �w. Kolegium patriarch�w wschodnich, a w dokumencie Ingravescente aetate (20 XI 1970) okre�li� 75 rok �ycia jako wiek emerytalny dla kardyna��w kurialnych; po uko�czeniu 80 roku przestaj� oni by� cz�onkami dykaste-rii rzymskich, trac� prawo wst�pu na konklawe i do wyboru papie�a, chocia� nale�� nadal do �w. Kolegium i zachowuj� wszystkie inne prerogatywy. Te zarz�dzenia papie�a spotka�y si� z krytyk� niekt�rych kardyna��w (kard. A. Ottaviani, kard. E. Tisserant). Wreszcie konstytucj� apostolsk� Romano Pontifici (l X 1975) papie� zreformowa� przepisy o wyborze papie�a (2/3 g�os�w + 1), ustali� liczebno�� �w. Kolegium na 120 os�b (przed uko�czonym 80 rokiem �ycia). Ta konstytucja podkre�la�a, �e na czas wakansu Stolicy Apostolskiej Kolegium Kardynalskie sprawuje najwy�sz� w�adz� w Ko�ciele, ale ograniczon� do spraw wyboru nowego papie�a i za�atwiania spraw nie cierpi�cych zw�oki i bez zasadniczego znaczenia. To umi�dzynarodowione �w. Kolegium, kt�re l X 1977 r. liczy�o 134 kardyna��w, w tym 14 w wieku ponad 80 lat, pochodz�cych z 50 r�nych pa�stw (z czego na Europ� przypada�o 67, na Azj� - 12, Oceani� z Australi� - 5, Afryk� - 12, Ameryk� P�noc� z Meksykiem - 18, Ameryk� Po�udniow� - 20), prze�ama�o 455-letni� tradycj� w�oskich pontyfikat�w i w dniu 16 X 1978 r. wynios�o na tron �w. Piotra metropolit� krakowskiego, kard. Karola Wojty��, kt�ry przewodzi Ko�cio�owi jako Jan Pawe� II. To �w. Kolegium 25 VIII 1990 r. liczy�o 144 kardyna��w, w tym 37 powy�ej 80 lat i reprezentowa�o wszystkie kontynenty (Europa - 73, Australia i Oceania -4, Afryka - 17, Ameryka P�nocna z Meksykiem - 17, Ameryka Po�udniowa - 20), 60 r�nych narod�w i 6 r�nych obrz�dk�w. G��wne znaczenie �w. Kolegium w Ko�ciele le�y w jego uprawnieniach wyboru papie�a, ale i w tym, �e to kardyna�owie kieruj� poszczeg�lnymi dykasteriami Kurii Rzymskiej. W XX stuleciu doszed� jeszcze jeden aspekt tego znaczenia: to kardyna�owie jako duszpasterze zajmuj� najwa�niejsze stolice biskupie w poszczeg�lnych krajach na �wiecie. Jan Pawe� II bardziej zaanga�owa� �w. Kolegium w �ycie Ko�cio�a powszechnego �przez udzia� w pastoralnych zadaniach nast�pcy �w. Piotra". W tym celu od 5 XI 1979 r. rozpocz�� cz�ste spotkania z ca�ym �w. Kolegium, w czasie kt�rych omawiane bywaj� sprawy finansowe Stolicy Apostolskiej, struktury i dzia�alno�� Kurii papieskiej i stosunku Ko�cio�a do nowoczesnej kultury, reformy Kurii papieskiej, rewizja prawa kanonicznego, a tak�e problem przerywania ci��y itp. Te spotkania, kt�re wyra�aj� r�wnie� pewn� form� kolegialno�ci zarz�- wy. w 1UK.U lyo�, IC11Z.C Jjcipicz, pOWOiai QO �ycia powierzy� sta�� trosk� o sprawy finansowe Stolicy Apostolskiej. 2. Reforma Kurii Rzymskiej Reform� Kurii Rzymskiej podj�� na pocz�tku XX w. pap. Pius X w ramach kodyfikacji prawa ko�cielnego. Konstytucj� apostolsk� Sapienti con-silio z 29 VI 1908 r. dokona� bardziej precyzyjnego rozgraniczenia mi�dzy resortami administracyjnymi a s�downiczymi oraz dok�adniej zakre�li� zakres kompetencji poszczeg�lnych dykasterii. Przez przywr�cenie do �ycia Roty Rzymskiej papie� stworzy� trybuna� apelacyjny, a przez utworzenie Sygnatury Apostolskiej zorganizowa� najwy�szy trybuna� apelacyjny dla ca�ego Ko�cio�a. Zreformowana Kuria papieska obejmowa�a 10 kongregacji (�wi�te Oficjum, Konsystorialna, Sakrament�w, Zakon�w, Rozkrzewiana Wiary, Indeksu, Obrz�d�w, Ceremonii, Nadzwyczajnych Spraw Ko�cio�a i Studi�w Ko�cielnych), 3 trybuna�y (Penitencjaria, Rota i Sygnatura Apostolska), 6 urz�d�w (Kancelaria Apostolska, Dataria, Kamera, Sekretariat Stanu, Sekretariat Brewi�w do Panuj�cych, Sekretariat Sporz�dzania Pism �aci�skich). Papie� Benedykt XV ustanowi� w 1915 r. Kongregacj� Seminari�w i Uniwersytet�w oraz wydzieli� z Kongregacji Rozkrzewiania Wiary osobn� Kongregacj� Ko�cio��w Wschodnich (l V 1917) i zni�s� osobn� Kongregacj� Indeksu. Ka�dej kongregacji przewodniczy� kardyna� prefekt z wyj�tkiem 3 (�wi�te Oficjum, Konsystorialna i Ko�cio��w Wschodnich), na czele kt�rych sta� sam papie�. Ka�da kongregacja mia�a innych kardyna��w cz�onk�w i zesp� potrzebnych urz�dnik�w. Przy Kurii papieskiej istnia�y nadto 3 komisje: Papieska Komisja Interpretacji Prawa Kanonicznego, powo�ana do �ycia przez pap. Benedykta XV (15 IX 1917), Papieska Komisja Biblijna utworzona przez pap. Leona XIII (30 X 1902) i Papieska Komisja Popierania Nauk Historycznych, ustanowiona r�wnie� przez pap. Leona XIII (18 VIII 1888). W takiej formie organizacyjnej Kuria papieska dzia�a�a do czasu Soboru Watyka�skiego II. W zwi�zku z og�ln� odnow� prawa kanonicznego, zaprogramowan� przez sob�r, pojawi� si� problem Kurii papieskiej. Pod adresem jej unowocze�nienia i umi�dzynarodowienia ojcowie soboru zg�osili szereg postulat�w. Domagali si� wprowadzenia do niej biskup�w diecezjalnych, jej umi�dzynarodowienia, reformy, odnowy i �dobierania urz�dnik�w z r�nych region�w Ko�cio�a". Te postulaty i �yczenia nie usz�y uwagi pap. Paw�a VI. W motu proprio Integrae servandae z 7 XII 1965 r. podj�� reform� kongregacji �wi�tego Oficjum i nada� jej nazw� Kongregacji Doktryny Wiary. W motu proprio Pro comperto z 6 VIII 1967 r. dokooptowa� biskup�w diecezjalnych do kon- 14 . . - , . .*? papieskiej. Odt�d sk�ada�a si� ona z Papieskiego Sekretariatu Stanu i Urz�du Mi�dzynarodowych Spraw Ko�cielnych, 9 kongregacji (Nauki Wiary, Ko�cio��w Wschodnich, Biskup�w, Sakrament�w, Obrz�d�w, Spraw Duchowie�stwa, Zakon�w i Instytut�w �wieckich, Nauczania Katolickiego, Ewangelizacji Narod�w), 3 sekretariat�w (Jedno�ci Chrze�cijan, Spraw Nieochrz-czonych, Spraw Niewierz�cych), 2 rad (Rady �wieckich i Papieskiej Komisji �lustitia et Pax"), 3 trybuna��w (Sygnatury Apostolskiej, Roty Rzymskiej, Penitencjarii Apostolskiej) oraz z 6 urz�d�w (Kancelarii Apostolskiej, Zarz�du Spraw Gospodarczych Stolicy Apostolskiej, Kamery Apostolskiej, Administracji Pa�stwa Watyka�skiego, Zarz�du Domu Papieskiego i G��wnego Urz�du Statystycznego). Pierwszy raz wysuni�to na czo�o Sekretariat Stanu i Kongregacj� dla Nadzwyczajnych Spraw Ko�cio�a. Liczb� kongregacji zredukowa� papie� z 11 do 9, a nowo�ci� sta�y si� sekretariaty. Ka�da kongregacja otrzyma�a 7 biskup�w diecezjalnych, na skutek czego posun�o si� znacznie naprz�d umi�dzynarodowienie Kurii papieskiej, pog��bione powierzeniem niekt�rych kongregacji kardyna�om niew�oskiego pochodzenia. Na sekretarza stanu pap. Pawe� VI powo�a� m.in. Francuza, kard. J. Villota. Reforma ta przynios�a wiele trudno�ci i stworzy�a nowe problemy. Tote� pap. Pawe� VI dalej kontynuowa� dzie�o jej dalszej reorganizacji. Konstytucj� apostolsk� Sacra Rituum (8 V 1969) podzieli� Kongregacj� Obrz�d�w na Kongregacj� Kultu Bo�ego i Kongregacj� Kanonizacji �wi�tych, ale 21 VII 1975 r. po��czy� je w jedn� Kongregacj� Kultu Bo�ego i Dyscypliny Sakrament�w. W motu proprio Quo apitus (27 II 1973) papie� zni�s� Kancelari� Apostolsk�, a jej zadania powierzy� Sekretariatowi Stanu. Reformie podlega�y r�wnie� Rada �wieckich i Papieska Komisja �lustitia et Pax" jako odr�bne instytucje. Dnia 11 I 1975 r. pap. Pawe� VI utworzy� odr�bn� Rad� do Spraw Rodziny. Te wielkie reformy w centralnych urz�dach ca�ego Ko�cio�a nie przynios�y pe�nego rozwi�zania narastaj�cych problem�w. St�d pap. Pawe� VI powo�a� w 1974 r. specjaln� komisj� papiesk�, kt�rej zleci� przygotowanie projektu zasadniczej reformy Kurii Rzymskiej. Kontynuacj� tych prac podj�� pap. Jan Pawe� II przez usprawnienie i poszerzenie dzia�alno�ci tej�e komisji. Dnia 9 V 1980 r. nada� on autonomi� Papieskiej Radzie Rodziny, a na jej cz�onk�w powo�a� r�wnie� �wieckich m�czyzn i kobiety. W dniu 20 V 1982 r. powo�a� do �ycia Papiesk� Rad� Kultury, a jako jej cel wyznaczy� �o�ywienie Ko�cio�a w stale odnawianym spotkaniu zbawczego or�dzia Ewangelii z wielo�ci� kultur" oraz �poszukiwanie nowych dr�g dialogu kulturowego" i �utrzymywania ��czno�ci z wszystkimi lud�mi dobrej woli". Dnia 22 X 1983 r. papie� ustanowi� w Pa�stwie Watyka�skim Centrum Telewizyjne w celu rozwoju telewizji watyka�skiej. W zwi�zku z promulgacj� nowego Kodeksu prawa kanonicznego Jan Pawe� II 15 �-_,,-_- ~K,^�.<} r\.au� �wieckich. Sprawa reformy ca�ej Kurii papieskiej sta�a si� przedmiotem obrad kon-systorzy papieskich w 1974 i 1992 r. Po kilku latach dog��bnej pracy Komisja przedstawi�a �Prawo szczeg�lne dotycz�ce Kurii Rzymskiej", kt�re sta�o si� przedmiotem dyskusji 7 sesji kardyna��w i synodu biskup�w w 1985 r. Po tych konsultacjach pap. Jan Pawe� II konstytucj� apostolsk� Pastor bonus z 28 IV 1988 r. og�osi� now� reform� Kurii papieskiej. Konstytucja stwierdza�a, �e �w wykonywaniu najwy�szej pe�nej i bezpo�redniej w�adzy nad ca�ym Ko�cio�em, Biskup rzymski pos�uguje si� dykasteriami Kurii Rzymskiej, kt�re w jego imieniu i moc� jego autorytetu pe�ni� swoje zadania dla dobra Ko�cio�a i pos�ugi �wi�tych pasterzy". Przez te dykasterie rozumie si� Sekretariat Stanu, kongregacje, trybuna�y, rady i urz�dy. Ich dzia�alno�� ma mie� charakter personalny. Pierwsz� dykasteri� jest Sekretariat Stanu, do kt�rego w��czono Rad� Mi�dzynarodowych Spraw Ko�cielnych. Pozostawiono 9 kongregacji, przy czym do Kongregacji Nauki Wiary w��czono Papiesk� Komisj� Biblijn� i Mi�dzynarodow� Komisj� Teologiczn�. Kongregacja Ko�cio��w Wschodnich otrzyma�a jako sta�ych cz�onk�w patriarch�w i arcybiskup�w wi�kszych tych�e Ko�cio��w. Nast�pne kongregacje to: Kongregacja Spraw Kultu Bo�ego i Dyscypliny Sakrament�w, Kongregacja Kanonizacji �wi�tych, Kongregacja Biskup�w, Kongregacja Ewangelizacji Narod�w, Kongregacja Spraw Duchowie�stwa, Kongregacja Instytut�w �ycia Konsekrowanego oraz Stowarzysze� �ycia Apostolskiego i Kongregacja Wychowania Katolickiego (Seminari�w i Studi�w). Zatrzymano 3 trybuna�y: Penitencjari� Apostolsk�, Sygnatur� Apostolsk� i Rot� Rzymsk�. Do rad papieskich zaliczono: Rad� �wieckich, Rad� Jedno�ci Chrze�cijan, Rad� do Spraw Rodziny, Rad� Sprawiedliwo�ci i Pokoju, Rad� Dzia�alno�ci Charytatywnej (C�r Unum), Rad� Duszpasterstwa Migrant�w i Podr�uj�cych, Rad� Interpretacji Ustaw, Rad� do Dialogu z Niewierz�cymi, Rad� do Spraw Kultury i Rad� �rodk�w Spo�ecznego Przekazu. Ta sama konstytucja apostolska utworzy�a tylko 3 urz�dy: Kamer� Apostolsk�, Administracj� D�br Stolicy Apostolskiej i Zarz�d Spraw Gospodarczych Stolicy Apostolskiej. Do pozosta�ych instytucji Kurii papieskiej nale��: Zarz�d Domu Papieskiego, Urz�d Liturgicznych Nabo�e�stw Papieskich, adwokaci Roty Rzymskiej, Tajne Archiwum Watyka�skie, Apostolska Biblioteka Watyka�ska, Papieska Akademia Nauk, Drukarnia Poliglotta Watyka�ska, Ksi�garnia Wydawnicza Watyka�ska, Radiostacja Watyka�ska i dziennik �L'Osservatore Romano". Reformy te - obowi�zuj�ce od dnia l III 1989 r. - otrzyma�y rzetelne fundamenty teologiczne, osadzone na kolegialno�ci, przy podkre�leniu ich charakteru pastoralnego i s�u�ebnego. __ _- * . ^* "�jiiy �wiatowej L Pap. Benedykt XV i jego dzia�alno�� (3 IX1914-22 11922) W dniu �mierci pap. Piusa X (t 20 VIII 1914) sytuacja polityczna Europy by�a tragiczna. Ju� 4 VIII nast�pi�a inwazja Niemiec na Belgi�, 9 VIII Francja zaj�a Alzacj�, 20 VIII Rosja wkroczy�a do Prus Wschodnich, l IX rz�d francuski przeni�s� si� z Pary�a do Bordeaux, 28 VIII flota angielska zaj�a niemieck� wysp� Helgoland na Morzu P�nocnym, a 26-31 VIII armia niemiecka odnios�a pierwsze zwyci�stwo nad Rosj� na Mazurach. Przed Stolic� Apostolsk� stan�a niezwykle delikatna sprawa stosunku do stron walcz�cych, a tak�e problem z�agodzenia napi�� w Ko�ciele, spowodowanych modernizmem i integryzmem. W takiej sytuacji 31 VIII 1914 r. rozpocz�o si� konklawe, w kt�rym wzi�o udzia� 60 kardyna��w spo�r�d 65 �yj�cych. W dniu 3 IX konklawe 38 g�osami (przeciwko 18) wybra�o na papie�a metropolit� Bolonii, kard. Giacomo delia Chiesa, kt�ry przybra� imi� Benedykt XV (3 IX 1914-22 I 1922). S�ynne proroctwa o papie�ach nazwa�y go �Religio depopulata". Nowy papie� urodzi� si� 22 XI 1845 r. w rodzinie arystokratycznej, wywodz�cej si� z ksi���t spoleta�skich. Studia �rednie odby� w klasycznym kolegium w Genui (1869), filozofi� studiowa� eksternistycznie w miejscowym seminarium duchownym, a nast�pnie prawo na miejscowym uniwersytecie, gdzie te� otrzyma� doktorat (1875). W latach 1875-1878 odby� studia teologiczne w Collegium Capranica w Rzymie i 21 XII 1878 r. otrzyma� �wi�cenia kap�a�skie. Po �wi�ceniach studiowa� nadal do 1882 r. w Acade-mia dei Nobili. Na zlecenie kard. Rampollego podj�� prac� w dyplomacji papieskiej jako sekretarz nuncjatury apostolskiej w Madrycie (1887), nast�pnie w Sekretariacie Stanu jako minutant, a od 1901 r. jako podsekretarz stanu i profesor w Academia dei Nobili. R�wnocze�nie udziela� si� w pracy duszpasterskiej w ko�ciele �w. Eustachego i katechetycznej w zakonnej szkole dziewcz�t. W roku 1907 pap. Pius X zamianowa� go arcybiskupem metropolit� Bolonii i sam udzieli� mu sakry biskupiej (21 XII 1902). By� ma�ego wzrostu, niepozorny, ale dobrze wykszta�cony i roztropny. W Bolonii zab�ysn�� niebawem jako bardzo gorliwy duszpasterz poprzez wizytacje 390 parafii w archidiecezji, wznowienie kongregacji dekanalnych i konferencji episkopatu z ca�ej metropolii. Dnia 25 V 1914 r. pap. Pius X kreowa� go kardyna�em, a 3 IX zosta� wybrany na papie�a. Ten wojenny pontyfikat podj�� nade wszystko dzia�alno�� zmierzaj�c� do zapewnienia Stolicy Apostolskiej neutralno�ci. W pierwszej publicznej alokucji (6 IX) i w pierwszej encyklice Ad beatissimi z l XI 1914 r. pap. Benedykt XV wezwa� narody walcz�ce do pokoju, a w alokucji z 22 I 1915 r. wypowiedzia� si� publicznie i uzasadni� neutralno�� Stolicy Apostolskiej wo- 16 2 - Historia Ko�cio�a cz. 8 17 powiedzialny za wybuch wojny, ale ze wojna ta me powinna uy^ �muiuuwc. niem ludzi" i �e Stolica Apostolska nie b�dzie si� miesza�a i anga�owa�a po �adnej stronie, i zachowa pe�n� neutralno��. Przyj�cie takiej postawy nie by�o proste wobec wybuchu r�nych nacjonalizm�w, entuzjazmu patriotycznego i proklamowania fantastycznych wprost krucjat religijnych. Papie� jako zast�pca Chrystusa Pana jest odpowiedzialny za wszystkie dzieci Bo�e, kt�re znajduj� si� po obydw�ch stronach frontu wojennego. I tej zasadzie pozosta� wierny przez ca�� wojn�, chocia� zdawa� sobie spraw�, �e pa�stwa czy narody niewiele si� przejmowa�y jego apelami. Papie� wola� dzia�a� �jako mi�osierny Samarytanin, ani�eli s�dzia tego �wiata" (L. Volk). Ta neutralna postawa papie�a pozwoli�a mu rozwin�� wielk� akcj� humanitarn� w�r�d dotkni�tych wojn� narod�w i mi�dzynarodow� akcj� na rzecz przywr�cenia pokoju. Akcj� humanitarn� i charytatywn� rozwin�� papie� bez ogl�dania si� na narodowo��, wyznanie i przynale�no�� pa�stwow�, co znalaz�o wysokie uznanie ze strony rz�du tureckiego, kt�ry mu wzni�s� wspania�y pomnik w Konstantynopolu jeszcze za jego �ycia jako wyraz wdzi�czno�ci �Wschodu dla dobroczy�cy narod�w bez wzgl�du na ich ras� i religi�". Przez ca�� wojn� na Watykanie dzia�a�y Opera dei Prigonieri (Dzie�o Je�c�w Wojennych), kt�re w wymienionych latach wyda�o 700 ty�. informacji o je�cach wojennych, 500 ty�. informacji o rodzinach �o�nierzy, zapo�redniczy�o umieszczenie w szpitalach szwajcarskich w 1915 r. 30 ty�. rannych Francuz�w, Anglik�w i Austriak�w. Zabezpieczono te� odpoczynek �wi�teczny i korespondencj� z rodzinami je�c�w w obozach jenieckich (1915), a chrze�cijanom, kt�rzy zgin�li nad cie�nin� Dardanele, honorowy pogrzeb (1916). Pierwsza wojna �wiatowa obesz�a si� bardzo twardo z wieloma narodami. Oko�o 125 ty�. Asyro-Chaldejczyk�w przesiedlono z Anatolii do Rosji (Azerbejd�an), a stamt�d w rejon Mosulu w dzisiejszym Iraku. Turcja deportowa�a i masowo wymordowa�a przesz�o milion Ormian. Chrze�cija�skich Liba�czyk�w zdziesi�tkowa� g��d. To dzi�ki osobistej interwencji pap. Benedykta XV u su�tana tureckiego Mehmeda V masakra Ormian zosta�a cz�ciowo przerwana, a zorganizowany w Konstantynopolu sierociniec dla ormia�skich dzieci otrzyma� imi� papie�a. W Europie papie� zapo�redniczy� wymian� cywilnej ludno�ci, a 100 ty�. rannych �o�nierzy mog�o znale�� mo�liwo�� rekonwalescencji w pa�stwach neutralnych. Papie� zapo�redniczy� r�wnie� urlopy dla je�c�w - ojc�w wielodzietnych rodzin w�oskich, przebywaj�cych w szpitalach austro-w�gierskich. Na cele charytatywne papiestwo zebra�o po obydw�ch stronach frontu ok. 82 min z�otych lir�w w�oskich. Za po�rednictwem papie�a wznowiono wymian� pocztow� mi�dzy dwiema stronami. Te akcje uczyni�y z papie�a prawdziwego herolda �wiatowego pokoju. Mimo wysi�k�w papie�a W�ochy przyst�pi�y do wojny (24 V 1915) po stronie aliant�w. Spowodowa�o to niezwykle trudn� sytuacj� Stolicy Apostols- 18 1O/U I". . . regulowa�o bowiem ani prawo w�oskie, ani mi�dzynarodowe. Po przyst�pieniu W�och do wojny przedstawiciele dyplomatyczni Austro-W�gier i Niemiec opu�cili Rzym i udali si� do pa�stw neutralnych. Nie bez s�uszno�ci obawiano si� w Watykanie wybuchu lewicowej rewolucji we W�oszech w wypadku ich kl�ski. Przyst�pienie W�och do wojny mog�o te� przyspieszy� upadek katolickiej monarchii habsburskiej, a tego papie� sobie nie �yczy�. Po przyst�pieniu W�och do wojny zawar�y one pakt londy�ski z koalicj� antyniemieck� (26 IV 1915). Pakty te wyklucza�y wszelki udzia� Stolicy Apostolskiej w przysz�ych rokowaniach pokojowych. W ten spos�b W�ochy zabezpieczy�y si� przed wniesieniem kwestii rzymskiej na forum mi�dzynarodowe. Rz�d w�oski dotrzyma� wszak�e zobowi�za� wobec Stolicy Apostolskiej, kt�re zadeklarowa� jednostronnie w 1871 r. w prawach gwarancyjnych. Chocia� dzia�alno�� Stolicy Apostolskiej zosta�a mocno ograniczona, to jednak Kuria papieska - centralny organ Ko�cio�a katolickiego - dzia�a�a nadal, papie� m�g� realizowa� w�asn�, niezale�n� polityk� zagraniczn�, a jego presti� wzrasta� ustawicznie na polu mi�dzynarodowym. Tote� w 1915 r., w czasie trwania zawieruchy wojennej, dwa pa�stwa protestanckie, Wielka Brytania i Holandia, nawi�za�y stosunki dyplomatyczne ze Stolic� Apostolsk� i przys�a�y do Rzymu swych przedstawicieli. Pod koniec I wojny �wiatowej 17 pa�stw by�o reprezentowanych przy Stolicy Apostolskiej . Dnia l VIII 1917 r. pap. Benedykt XV sformu�owa� po raz pierwszy warunki przysz�ego pokoju i zwr�ci� si� z apelem do stron walcz�cych i przyw�dc�w narod�w o pok�j. Jeszcze w 1915 r., za po�rednictwem kard. Gibbonsa z Nowego Jorku, papie� nawi�za� kontakty z prezydentem Stan�w Zjednoczonych Thomasem Woodrowem Wilsonem. W roku 1917 podobne kontakty nawi�za� za po�rednictwem nuncjusza bawarskiego E. Pacellego z rz�dem Rzeszy Niemieckiej i z ces. Karolem I w Austrii. Dnia 24 VII 1917 r. nuncjusz Pacelli og�osi� w Berlinie wypracowan� w Rzymie Punktacj� Pacellego, kt�ra uj�ta w 7 punkt�w precyzowa�a og�lnie przysz�e warunki pokoju dla walcz�cych stron. W dniu 9 VIII 1917 r. apel pokojowy papie�a zosta� przekazany stronom walcz�cym. Nota papieska sk�ada�a si� z trzech cz�ci. Pierwsz� stanowi� przegl�d dotychczasowych wysi�k�w Stolicy Apostolskiej w obronie pokoju, drug� zalecenie rz�dom pertraktacji pokojowych, a trzeci� - apel do narod�w, by porzuci�y bezowocne walki i zasiad�y do rozm�w pokojowych. Nota ta poszerza�a Punktacje. Pacellego. Apel pokojowy papie�a nie znalaz� nale�ytego przyj�cia po stronie pa�stw centralnych, zw�aszcza Niemiec, pa�stwa za� koalicji antyniemiec-kiej nie odpowiedzia�y na�, odrzucaj�c go milcz�co. Natomiast Stany Zjednoczone (27 VIII 1917) w odpowiedzi stwierdza�y, �e Niemcy cesarskie nie s� zdatne do podj�cia pertraktacji pokojowych. To niepowodzenie papies- 19 powiedzialny za wybuch wojny, ale ze wojna ta me powinna uyc �moruuwa-niem ludzi" i �e Stolica Apostolska nie b�dzie si� miesza�a i anga�owa�a po �adnej stronie, i zachowa pe�n� neutralno��. Przyj�cie takiej postawy nie by�o proste wobec wybuchu r�nych nacjonalizm�w, entuzjazmu patriotycznego i proklamowania fantastycznych wprost krucjat religijnych. Papie� jako zast�pca Chrystusa Pana jest odpowiedzialny za wszystkie dzieci Bo�e, kt�re znajduj� si� po obydw�ch stronach frontu wojennego. I tej zasadzie pozosta� wierny przez ca�� wojn�, chocia� zdawa� sobie spraw�, �e pa�stwa czy narody niewiele si� przejmowa�y jego apelami. Papie� wola� dzia�a� �jako mi�osierny Samarytanin, ani�eli s�dzia tego �wiata" (L. Volk). Ta neutralna postawa papie�a pozwoli�a mu rozwin�� wielk� akcj� humanitarn� w�r�d dotkni�tych wojn� narod�w i mi�dzynarodow� akcj� na rzecz przywr�cenia pokoju. Akcj� humanitarn� i charytatywn� rozwin�� papie� bez ogl�dania si� na narodowo��, wyznanie i przynale�no�� pa�stwow�, co znalaz�o wysokie uznanie ze strony rz�du tureckiego, kt�ry mu wzni�s� wspania�y pomnik w Konstantynopolu jeszcze za jego �ycia jako wyraz wdzi�czno�ci �Wschodu dla dobroczy�cy narod�w bez wzgl�du na ich ras� i religi�". Przez ca�� wojn� na Watykanie dzia�a�y Opera dei Prigonieri (Dzie�o Je�c�w Wojennych), kt�re w wymienionych latach wyda�o 700 ty�. informacji o je�cach wojennych, 500 ty�. informacji o rodzinach �o�nierzy, zapo�redniczy�o umieszczenie w szpitalach szwajcarskich w 1915 r. 30 ty�. rannych Francuz�w, Anglik�w i Austriak�w. Zabezpieczono te� odpoczynek �wi�teczny i korespondencj� z rodzinami je�c�w w obozach jenieckich (1915), a chrze�cijanom, kt�rzy zgin�li nad cie�nin� Dardanele, honorowy pogrzeb (1916). Pierwsza wojna �wiatowa obesz�a si� bardzo twardo z wieloma narodami. Oko�o 125 ty�. Asyro-Chaldejczyk�w przesiedlono z Anatolii do Rosji (Azerbejd�an), a stamt�d w rejon Mosulu w dzisiejszym Iraku. Turcja deportowa�a i masowo wymordowa�a przesz�o milion Ormian. Chrze�cija�skich Liba�czyk�w zdziesi�tkowa� g��d. To dzi�ki osobistej interwencji pap. Benedykta XV u su�tana tureckiego Mehmeda V masakra Ormian zosta�a cz�ciowo przerwana, a zorganizowany w Konstantynopolu sierociniec dla ormia�skich dzieci otrzyma� imi� papie�a. W Europie papie� zapo�redniczy� wymian� cywilnej ludno�ci, a 100 ty�. rannych �o�nierzy mog�o znale�� mo�liwo�� rekonwalescencji w pa�stwach neutralnych. Papie� zapo�redniczy� r�wnie� urlopy dla je�c�w - ojc�w wielodzietnych rodzin w�oskich, przebywaj�cych w szpitalach austro-w�gierskich. Na cele charytatywne papiestwo zebra�o po obydw�ch stronach frontu ok. 82 min z�otych lir�w w�oskich. Za po�rednictwem papie�a wznowiono wymian� pocztow� mi�dzy dwiema stronami. Te akcje uczyni�y z papie�a prawdziwego herolda �wiatowego pokoju. Mimo wysi�k�w papie�a W�ochy przyst�pi�y do wojny (24 V 1915) po stronie aliant�w. Spowodowa�o to niezwykle trudn� sytuacj� Stolicy Apostols- 18 y-ypus luiSJiiej uu id/u r. nie regulowa�o bowiem ani prawo w�oskie, ani mi�dzynarodowe. Po przyst�pieniu W�och do wojny przedstawiciele dyplomatyczni Austro-W�gier i Niemiec opu�cili Rzym i udali si� do pa�stw neutralnych. Nie bez s�uszno�ci obawiano si� w Watykanie wybuchu lewicowej rewolucji we W�oszech w wypadku ich kl�ski. Przyst�pienie W�och do wojny mog�o te� przyspieszy� upadek katolickiej monarchii habsburskiej, a tego papie� sobie nie �yczy�. Po przyst�pieniu W�och do wojny zawar�y one pakt londy�ski z koalicj� antyniemieck� (26 IV 1915). Pakty te wyklucza�y wszelki udzia� Stolicy Apostolskiej w przysz�ych rokowaniach pokojowych. W ten spos�b W�ochy zabezpieczy�y si� przed wniesieniem kwestii rzymskiej na forum mi�dzynarodowe. Rz�d w�oski dotrzyma� wszak�e zobowi�za� wobec Stolicy Apostolskiej, kt�re zadeklarowa� jednostronnie w 1871 r. w prawach gwarancyjnych. Chocia� dzia�alno�� Stolicy Apostolskiej zosta�a mocno ograniczona, to jednak Kuria papieska - centralny organ Ko�cio�a katolickiego - dzia�a�a nadal, papie� m�g� realizowa� w�asn�, niezale�n� polityk� zagraniczn�, a jego presti� wzrasta� ustawicznie na polu mi�dzynarodowym. Tote� w 1915 r., w czasie trwania zawieruchy wojennej, dwa pa�stwa protestanckie, Wielka Brytania i Holandia, nawi�za�y stosunki dyplomatyczne ze Stolic� Apostolsk� i przys�a�y do Rzymu swych przedstawicieli. Pod koniec I wojny �wiatowej 17 pa�stw by�o reprezentowanych przy Stolicy Apostolskiej . Dnia l VIII 1917 r. pap. Benedykt XV sformu�owa� po raz pierwszy warunki przysz�ego pokoju i zwr�ci� si� z apelem do stron walcz�cych i przyw�dc�w narod�w o pok�j. Jeszcze w 1915 r., za po�rednictwem kard. Gibbonsa z Nowego Jorku, papie� nawi�za� kontakty z prezydentem Stan�w Zjednoczonych Thomasem Woodrowem Wilsonem. W roku 1917 podobne kontakty nawi�za� za po�rednictwem nuncjusza bawarskiego E. Pacellego z rz�dem Rzeszy Niemieckiej i z ces. Karolem I w Austrii. Dnia 24 VII 1917 r. nuncjusz Pacelli og�osi� w Berlinie wypracowan� w Rzymie Punktacj� Pacellego, kt�ra uj�ta w 7 punkt�w precyzowa�a og�lnie przysz�e warunki pokoju dla walcz�cych stron. W dniu 9 VIII 1917 r. apel pokojowy papie�a zosta� przekazany stronom walcz�cym. Nota papieska sk�ada�a si� z trzech cz�ci. Pierwsz� stanowi� przegl�d dotychczasowych wysi�k�w Stolicy Apostolskiej w obronie pokoju, drug� zalecenie rz�dom pertraktacji pokojowych, a trzeci� - apel do narod�w, by porzuci�y bezowocne walki i zasiad�y do rozm�w pokojowych. Nota ta poszerza�a Punktacj� Pacellego. Apel pokojowy papie�a nie znalaz� nale�ytego przyj�cia po stronie pa�stw centralnych, zw�aszcza Niemiec, pa�stwa za� koalicji antyniemiec-kiej nie odpowiedzia�y na�, odrzucaj�c go milcz�co. Natomiast Stany Zjednoczone (27 VIII 1917) w odpowiedzi stwierdza�y, �e Niemcy cesarskie nie s� zdatne do podj�cia pertraktacji pokojowych. To niepowodzenie papies- 19 2. Pap. Pius XI - �Fides intrepida" (6 II1922-10 II1939) W konklawe, kt�re si� odby�o 2 II 1922 r., wzi�o udzia� 53 kardyna��w na 60 �yj�cych. W pierwszym g�osowaniu na czo�o wysun�y si� nast�puj�ce kandydatury: Pi�tro Maffi, Pi�tro Gasparri, Merry del Val, Pi�tro La Fon-taine i Achille Ratti. W 14 skrutinium wyborczym metropolita Mediolanu kard. Achille Ratti otrzyma� 43 g�osy i po przyj�ciu wyboru zaczai kierowa� Ko�cio�em jako Pius XI (6 II 1922-10 II 1939). Po raz pierwszy od 1846 r. udzieli� b�ogos�awie�stwa �miastu i �wiatu" z balkonu Bazyliki �w. Piotra, zrywaj�c z tradycj� wprowadzon� po 1870 r. Papie� urodzi� si� 31 V 1857 r. w Desio k. Mediolanu w rodzinie fabrykanta myd�a. Studia teologiczne odby� w Mediolanie w Seminarium Lom-bardzkim, studia prawnicze i filozoficzne na Uniwersytecie Gregoria�skim i w Akademii �w. Tomasza w Rzymie. �wi�cenia kap�a�skie otrzyma� 20 XII 1879 r. W nast�pnych trzech latach otrzyma� promocj� na doktora teologii, prawa i filozofii. W latach 1882-1888 by� profesorem homiletyki i teologii dogmatycznej w seminarium mediola�skim, a w 1888 r. wszed� do Kolegium Doktor�w Biblioteki Ambrozja�skiej, w kt�rej podj�� prac�. W roku 1907 zosta� prefektem tej�e Biblioteki i zyska� europejsk� s�aw� jako autor wielu prac z zakresu historii Ko�cio�a, paleografii, literatury i historii sztuki. By� te� znany jako wybitny alpinista. W roku 1911 pap. Pius X powo�a� go do Rzymu, a 1914 r. zamianowa� prefektem Biblioteki Watyka�skiej; i na tym stanowisku by� wierny pracy naukowej i alpinistyce. " W dniu 25 IV 1918 r. pap. Benedykt XV zamianowa� go wizytatorem apostolskim na ziemie Kr�lestwa Polskiego pod 3 zaborami, a po og�oszeniu niepodleg�o�ci Polski (11 XI 1918) ten�e papie� prekonizowa� go na biskupa tytularnego i nuncjusza apostolskiego w Warszawie (6 IX 1919). Sakry biskupiej udzieli� mu 28 X w Warszawie kard. Aleksander Kakowski. To dzi�ki inicjatywie ks. Rattiego pap. Benedykt XV przywr�ci� jeszcze w 1918 r. 3 skasowane przez w�adze rosyjskie diecezje - w Janowie Podlaskim, Mi�sku i Kamie�cu Podolskim, a w 1920 r. utworzy� diecezj� ��dzk�. W sierpniu 1920 r. wytrwa� na posterunku w Warszawie w czasie najazdu bolszewickiego. Niezbyt szcz�liwie zaanga�owa� si� w sprawy plebiscytowe na G�rnym �l�sku i ustabilizowa� modus vivendi Ko�ci� - pa�stwo w Polsce. W maju 1920 r. z polecenia pap. Benedykta XV zainicjowa� w Rydze rozmowy z rz�dem �otewskim na temat konkordatu. Podobne rozmowy podj�� z rz�dem fi�skim. Odwo�any do Rzymu, 13 VI 1921 r. zosta� kreowany kardyna�em i mianowany arcybiskupem metropolit� Mediolanu. W ci�gu 5-mie-si�cznej pracy w archidiecezji podj�� wizytacj� klasztor�w i zak�ad�w ko�- 21 W�ochom po�rednictwo w rozmowach pokojowych z Austro-W�grami, ale W�ochy z tego po�rednictwa nie skorzysta�y. Nie zaproszono te� Stolicy Apostolskiej do rozm�w pokojowych w Wersalu. Trwa�ym owocem tych zabieg�w by�a encyklika papieska Quod iam diu (l XII 1918) na temat przysz�ej konferencji pokojowej. W dzia�alno�ci ko�cielnej pap. Benedykt XV kanonizowa� w 1920 r. 3 �wi�tych: bohaterk� narodow� Francji Joann� d'Arc, wizjonerk� i zakonnic� francusk� Ma�gorzat� Mari� Alaco�ue i m�odego pasjonist� w�oskiego Gabriela od Matki Boskiej Bolesnej. Liczba beatyfikacji obj�a 43 nowych b�ogos�awionych. W ci�gu 8 lat swego pontyfikatu papie� wyda� 12 encyklik: 5 z nich po�wi�ci� wielkim rocznicom �w. Bonifacego (In hac tanta - 14 V 1919), �w. Hieronima (Fausto appetente - 29 VI 1921), �w. Franciszka z Asy�u (Sacra propediem - 6 I 1921) i Dantego (In praeclara summorum -30 IV 1921). Pozosta�e encykliki po�wi�cone by�y pokojowi �wiatowemu (3 encykliki), pomocy materialnej dzieciom w Europie �rodkowej (Paterna iam diu - 24 XI 1919, Annus iam plenus - l XII 1920), g�oszeniu s�owa Bo�ego (Humani generis - 15 VI 1917) i �w. Efremowi Syryjczykowi (Principi Apo-stolorum - 5 X 1920). W dniu 17 V 1917 r. ten papie� promulgowa� pierwszy w dziejach Kodeks prawa kanonicznego, kt�ry faktycznie by� dzie�em jego poprzednika. W dniu l V powo�a� do �ycia tak bardzo zas�u�on� Kongregacj� Ko�cio�a Wschodniego i za�o�y� Papieski Instytut Orientalny w Rzymie, kt�rego prowadzenie powierzy� jezuitom. Do dalszych osi�gni�� papie�a na polu �ycia ko�cielnego nale�a�o za�o�enie mi�dzynarodowej organizacji Pax Romana (1921), erekcja 2 nowych katolickich uniwersytet�w pw. Naj�w. Serca Jezusowego w Mediolanie (1920) i w Lublinie (1920) oraz powo�anie do �ycia Kongregacji Seminari�w i Uniwersytet�w (l V 1917). W roku 1919 zaakceptowa� Akcj� Katolick� w formie zorganizowanego apostolatu �wieckich i �akcj� katolik�w"