ADAM WIŚNIEWSKI-SNERG zmowa Ja też wreszcie wymyśliłem sobie świat. Musiałem to w końcu zrobić, bo już mi tamte nie odpowiadają. Chyba niedługo zanudziłbym się na śmierć albo by mnie spotkało jeszcze coś gorszego, gdybym miał tak czekać sam już nie wiem na co. Ale teraz wymyśliłem ten swój nowy świat i jutro od samego rana zacznę w nim żyć, nareszcie. Przysiągłem sobie na wszystko, że będzie dokładnie tak, jak zmówiliśmy się wczoraj rano. Będę musiał być bardzo ostrożny i uważny. Niełatwo tak od razu za jednym zamachem wejść w posiadanie tego, co się wymyśli. To z Romanem zmówiliśmy się wczoraj rano. My się rozumiemy. Leżał rozwalony w trawie, kiedy przybyłem i ani się odezwał. On do mnie nie ma żadnych uraz. Więc mówię: "przybyłem" i siadam. A on: - Odśwież się trochę, to pogadamy sobie. Dzisiaj inaczej będziemy mówili, zobaczysz. Wypiłem nieco z butelki, bo ja nie mogę myśleć bez popicia. Czy za siedemnaście, czy za trzydzieści dziewięć, ale muszę wypić, bo zaraz mi się myśli plączą i koniec. Co ja zrobię, że to takie świństwo. Nic tylko rzygać mi się chce i już. Więc wypiłem tyle, ile trzeba, żeby mnie nie przykapował; niech się nie złości. Ale on pomilczał i się odzywa: - Mówię ci, bracie, co innego będziemy udawać. - A co? - pytam. - A bo ja wiem co. Ale co innego, już ja to wiem. Ja popatrzyłem na niego i mówię: - Odbiło ci się chyba, Roman, my co... Ale on mi nie wszedł w słowa, tylko swoje: - Coś się wymyśli, zobaczysz. Wtedy wyciągnąłem się przy krzaku, gdzie trzymał te swoje buty, co je zawsze ściągał, jak tylko mógł. Nogi chyba strasznie go piekły, czy ja wiem. A ja akurat przy tych nogach i butach musiałem się wyciągnąć, bo aż mnie zaleciało, jak nie wiem co. Ale leżę cicho i myślę, czego on znowu chce. Przecież jest wszystko normalnie, to co innego może być. I pytam tak wciąż siebie, tak w kółko siebie zapytuję, chociaż wiem już dawno, co on chce udawać teraz. Ale chociaż już to wiem, leżę cicho, nic nie mówię. Mam czas. Tylko się z tego cieszę, że już wiem, co ma być. Bo w samą porę przybyłem: był na to czas. Więc kiedy tak cicho leżeliśmy w trawie wczoraj rano i on coś knuł - ja to samo knułem, to się wie. I już coś nam musiało zaświtać podczas tej niemej zmowy, bo i on się tak jakoś skrzywił na twarzy i ja też. Odezwałem się nagle: - Prawie milczeć będziemy! - No i co? - A nic. - O! Nie mogłem go wtedy zaskoczyć, no bo jak. Patrzę się na niego, a on piętą w ziemię wierzgnął i palcami w skarpetkach przerabia, jakoś tak równo i bez czucia palce w skarpetkach tasuje: czyżby nic nie przyjął? Ale mówi: - Przemilczać będziemy, co się da, no nie? - No jasne. Niech sami mamlą, jak chcą. Nie ma o czym mówić. Przyjrzał mi się nieufnie, dalej się upewnia. - A stać będziemy po swojemu bez tych skłonów i wymachów. Ja niczego nie podpisywałem. - Ani ja - zapewniłem go pośpiesznie. Skończ, skończ! bo skonam. Bo już od dawna trzeba było coś odświeżyć. A myślisz, że tego nie było? Jak sobie to wymyślili, niech się tym męczą, co mnie to obchodzi - to już nie mój świat, niech się tłuką. Hanka mi trajluje w kółko, żebym się z tobą nie zadawał, bo masz na mnie wpływ... - Może i mam. Każdy ma na kogoś wpływ... Nie mogłem z nim dyskutować, on był geniuszem, a ja nie. Roman był geniuszem. Ale o tym, że Roman jest geniuszem, nie wiedział ani pan S., jego ojciec, ani pani P., jego matka, ani nawet Katarzyna, jego dziewczyna, zwykły przypadek. Faktu tego nie znało jeszcze cały szereg innych osób, a więc oprócz już wymienionych również nauczycielka języka pani W. oraz nauczyciel matematyki pan M. Jednak trudno będzie wymienić wszystkie osoby nie wiedzące o tym, że Roman był geniuszem. Znacznie łatwiej będzie powiedzieć, kto o tym wiedział, tym bardziej że na całym świecie była tylko jedna taka osoba: był nią on sam. Do swego odkrycia (podobno geniusza trzeba odkryć) doszedł Roman dobrowolnie i samodzielnie. Dobrowolnie - to znaczy bez żadnego zewnętrznego przymusu ani nawet bez czyjegokolwiek nacisku, samodzielnie natomiast - to jest bez niczyjej pomocy, bo wyłącznie drogą obserwacji własnych przeżyć. Doceniając powyższe, trzeba zapoznać się z jeszcze jednym zasługującym na uwagę, bo potęgującym genialność Romana faktem: otóż on sam utwierdził się w swojej genialności bez jakiegokolwiek wysiłku. Każdy przepis na genialność wzbudzić może zainteresowanie. Jednak największą ciekawość wywołać może jedynie wzmianka o istnieniu recepty, w której usunięty został czynnik wysiłku. Wykluczenie przykrego czynnika wysiłku Roman zagwarantował sobie przez naturalny manewr omijania wyłaniających się przeszkód wszędzie tam, gdzie inni upierali się je pokonywać. Ogólnie rzecz ujmując, Roman postanowił konsekwentnie unikać wszystkiego, co mogłoby osłabić jego przekonanie o własnej genialności. Akurat tak się pomyślnie złożyło - szczęśliwy zbieg okoliczności, niestety, nie zawsze ma miejsce - że najłatwiej przychodziło mu ignorować fakt istnienia nauki. Nigdy nie mógł lub jeżeli użyć jego własnego asekuracyjnego określenia - nigdy nie chciał uchwycić żadnego istotnego związku między zjawiskami, toteż bardzo łatwo było mu przyjąć, że takie związki w ogóle nie występują. Po przyjęciu takiego założenia nic nie mogło zakłócać przyjętej przezeń koncepcji genialności. Byłem drugą osobą na świecie, która dowiedziała się, że Roman jest geniuszem. Zdarzyło się to pewnego jesiennego dnia, gdy siedzieliśmy w piwiarni nad dwoma kuflami jasnego. - Masz, przeczytaj! - powiedział, podsuwając arkusz podaniowego papieru w kratkę. Uniosłem arkusz ostrożnie, aby nie zamoczyć go w rozlanym piwie. Zacząłem czytać: ANONIM Uciekaj! - Wszystko wiedzą o Tobie, nie zataisz dłużej, wszystko się wydało! Paniki nie luzuj rozumem. I w nocnych przebudzeniach najśpieszniej - chroń ciało. Oddal się! Głębiej wtul głowę - nadzieję roztrzaskaj na progu. Zanim świt nagły wstanie. Bawełną ust nie omotasz - łakną krzyku zacieki majaczące na ścianie. Kiedy? Już wiedzą! Przedświt pękł - uciekaj. Nie szarp walizek w zamęcie. Rzuć rzeczy! A te koty, coś je wczoraj utopił tam - w kuble? Musiałeś? Kto przeczy. A może urwane skrzydła muchy, którąś chwycił na szybie z dreszczem. Upewniwszy się, czy nikt nie widzi - wyraźniej powiedzą ci jeszcze? Uciekaj! Z serca łomotem porozbijaj kolana w biegu. W dowodzie osobistym: mieszkasz - pracujesz - pieczęć. Cóż z tego? Pomnisz, jak zwartym kręgiem w pokoju Twym przy Tobie kiedyś stano? Gramofon w ciszę łagodne tony muzyki wysyłał piano. Wtedy z miejsca, gdzie stałeś, w przestrzeń obca wdarła się nuta. O innym charakterze niż zwykłe skrzypnięcie buta. Słyszeli - więc uciekaj! Wszystko przepadło. Świt wstaje. Noc ubiegła. Niebo pobladło. Oczu w głębi oparów nocnych cieni już więcej nie zmrużysz. Ciemności, co przysłania kredową biel twarzy, nie wydłużysz. - Uciekaj! Lodówka spłacona - zgoda. Zdławione lęku ognisko. Źródła dochodu, przekonania, przeszłość - w porządku wszystko. Tu nikt nie wyszarpie niczego, stąd nie oczekuj ciosu. Wyliczysz się z tego wszystkiego, bo nie kusiłeś losu. Lecz pomnisz, jak z pierwszą dziewczyną w pościeli, czar mocy męskiej prysnął? Skończyłeś już - gdyś dopiero powinien zacząć... jakoś ci nie wyszło. Uciekaj! Jak stoisz - w pędzącym pociągu się zaszyj. Wszystko się wydało! Więc ratuj się, jak możesz, czym prędzej chyłkiem - na dworzec pomykaj. Chroń ciało. Przeczytałem dwa razy. - Genialne! - pochwaliłem. - Żadne odkrycie - skwitował mój zachwyt - przecież jestem geniuszem. - Zamierzasz to gdzieś wysłać? - spytałem. - Jeszcze się nie zdecydowałem - odpowiedział po namyśle - nie mam pewności, czy te barany to docenią. Być geniuszem to nie jest takie proste, można być odkrytym dopiero po śmierci. Roman był moim kolegą z wojska, służyliśmy w tej samej kompanii. Wiele mu zawdzięczam. Stałem na warcie szarą nocą - gdy wtem widzę, że mierzy do mnie na wpół ukryty. Sosny proste, rzadkie, na pewno drewniana ściana magazynu - za nią się chowam, nie chowam - ani drgnie - mierzy do mnie zza pnia sosnowego drzewa. Mierzę do niego od siebie - nie wypala - spust - bezpiecznik - spust. Wreszcie seria długa. Za długa - czemu głośna tak niepotrzebnie i błędnie za długa. Automat odpalił, przeszyty na wskroś leży tam - przygięty dymiącą gorącą serią. Stało się - niepotrzebnie błędnie. Już z wartowni przybiegli - milcząc podnoszą kolegę mojego w zakrwawionym mundurze. Niosą go pod ścianę budynku kompanii. Tu leży przeszyty z piersią rozdartą, żyje, nie mówi. W jakiż sposób pomyłkowo zraniłem kolegę? Milczą nie oskarżają w ciszy zapadłej. Który to? Imię znam. Z łatwością mógłbym wymienić. Roman pomógł mi wtedy, był świadkiem w Sądzie Wojskowym. Zostałem uniewinniony. Leżymy w trawie, widzę otwarte niebo. Trójwymiarowa przestrzeń zakrzywiona lazurem piętrzy się w dal ustawiona w stereoskopie głębi. Nieograniczony horyzont rozdzierany płynnie cielskiem samolotu. W półlocie wrzyna się w skowyt i ginie szumem - lecz już inny ton jego silników rozwija ewolucję lęku. Na rozgrzanych drganiem blachach kadłuba sterroryzowanych tarciem atmosfery znaki. Wiem o nich, że są amerykańskie. A więc jednak - myślę - stało się - dokonał się dzień nadchodzący - wybiła jego godzina. To tu, to tam - wszędzie ławice chmurek w oczekiwaniu. Podbiegliśmy we dwóch na wzgórze - ze szczytu ograniczony panoramą doliny widok - tu śledzimy tor jego lotu. Nagle zgrzytem wytraca prostą i pikuje w dół, całą masą uderza o ziemię. W słup kwitnącego ognia kaszlem zachłysnął się trzask detonacji - trzęsie rozerwaną przestrzeń w promieniu fali. Pękają opary obłoków. Potężny wstrząs ośrodka jeszcze nie nadszedł, lecz wiem, że nastąpi dopełnienie. Już w pierwszym kole cios zerwał szyby z okien i sypie je płatami pięter - gdy w pośpiechu liczę roztrzaskane sekundy. Powietrze przed nami wygina się w pęcherz nadmiarem energii. - Na dół! - wołam do Romana. Biegniemy na skrzydałch niejasnego lęku. Więc bryzgi żwiru pod nogami strugą lepkiej mazi odejmują gardło słowom. - Znowu kilkudziesięciu ludzi odzwyczaiło się od palenia - powiedział Roman, leżąc w trawie pod wzgórzem. - I to ostatecznie - dodałem. Zaciągnął się papierosem. - Jutro ruszamy! - rzucił w moją stronę. - Dokąd? - Tam - machnął ręką w kierunku północy - nad morze. Szliśmy wzdłuż nieznanego brzegu. W drodze tutaj nogi nam więzły wśród podmokłych łąk, a słony wiatr owiewał nas od strony wody. Tuż na lewo krawędź spłukiwana pianą - brzeg ten dziwnie fali się opierał. Myślałem - rzeka, brzeg musi mieć przeciwny i wytężałem wzrok pod słony wiatr. Nie ujrzałem jednak nic ponad skłębione chmury. Na płachcie żwiru bose stopy obsychają z wody. Teraz wiatr trzęsie liśćmi brzozy i niesie chłód. Patrzę na krawędź, skąd bezmierną przepaścią zaczyna się dal nieba. Nie rzeka to, lecz nieskończone morze. Jeszcze ślady po rybach i ptakach dostrzegam tu i tam - kępy różnobarwnych traw podmokłych wśród kamieni. Złożyliśmy na trawie to, cośmy nieśli, żaden nie wyrzekł słowa. Gdy zasiedliśmy przy ognisku, gotując wieczorny makaron, Roman spytał: - Czego my tu właściwie szukamy? - Nie wiem, to był twój pomysł. - Jak ja mogłem mieć taki głupi pomysł? Nie mogę sobie przypomnieć. - No cóż, geniusze też mają potknięcia - pocieszyłem go ironicznie. Może w chwili natchnienia przybyłeś tu, aby szukać prawdy absolutnej? - Nie ma takiej prawdy! - krzyknął. - Prawd jest wiele, tyle, ilu ludzi. Każdy ma swoją prawdę. Tak jak każdy ma swoją dupę - dodał. - Mylisz się! - zaoponowałem. - Są prawdy absolutne. Prawdy dla wszystkich. - Jakie? - A choćby Wszechświat. Wszechświat jest prawdą absolutną po prostu dlatego, że z założenia obejmuje wszystko, co istnieje, choćby miał nawet zawierać domniemanych twórców naszej rzeczywistości fizycznej, egzystujących w pustym dla nich miejscu czasoprzestrzeni, zamkniętej obok jednego z wielu fragmentów tworzywa, otwartego i ograniczonego swym brzegiem (jak na przykład płyta gramofonowa w naszej przestrzeni), może jego konstruktorów i reżyserów mechanicznej fali rozchodzącej się w nim okresowo, zatem autorów doskonalszych niż my, ale w każdym razie pozbawionych atrybutu wszechmocy. Takich więc twórców naszego stereonu, których byt należałoby wytłumaczyć istnieniem kolejnego wymiaru. Być może nasza czasoprzestrzeń stanowi rodzaj płyty ze stereonami dla czterowymiarowych widzów, wśród których bezwiednie przez cały czas trójwymiarowego seansu przebywa każdy człowiek? Może ich umysły ubrane w zjawisko ciała i bardziej skupione na akcji życia, niż nasze umysły na ekranie podczas projekcji dwuwymiarowego filmu, więc zupełnie nieświadome otaczającej fikcji, po jej przerwaniu powracają ze snu do jawy w czterowymiarowej rzeczywistości ich świata - słowem czy to my tam powracamy? Podobno życie jest snem, zaś śmierć powrotem do rzeczywistości nieba. - Brawo! Brawo! Widać, że ma się tę maturę i kursa niektóre - krzyknął w udanym podziwie Roman. - A tak serio, to sądzę, że ci całkiem odbiło. Człowiek jest biologiczną maszyną, która istnieje, póki żyje. Pewnego dnia, z takich, czy innych powodów, maszyna przestaje działać - czyli żyć. I jest to koniec jej świata, Wszechświata i wszystkich tych bzdetów, o których szeroko się tu rozwodzisz. Życiem ludzkiej maszyny (identycznie jak zwierzęcej) kierują trzy popędy: strach, głód i chuć. Reszta to nadbudowa, którą stworzyli ludzie w ramach cywilizacji. Najbardziej dominującym w poczynaniach człowieka jest strach i związane z nim próby zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Wszystkie postawy w zachowaniu człowieka, każdy przejaw jego psychicznej czy fizycznej aktywności można wytłumaczyć w sposób prosty i zarazem naturalny, przypisując mu działanie pod wpływem jednego tylko motywu: jest nim pragnienie bezpieczeństwa. Pragnienie to stoi na czele wszystkich innych popędów, nadaje im kierunek i zespala je wokół pierwszej przyczyny, która stanowi jedyny motyw każdego postępowania, jest bowiem najbardziej pierwotnym źródłem energii i uczuć doznanych pod naciskiem głodu i strachu albo instynktu seksualnego czy wreszcie dążenia do własnej mocy, błędnie rozpoznawalnych jako niezależne i główne motory życia. Niedosyt bezpieczeństwa towarzyszy ludziom zawsze, również w okresach, gdy nie odczuwają bezpośredniego zagrożenia. Zaspokojenie stałej potrzeby bezpieczeństwa przynieść może wewnętrzna albo zewnętrzna siła bezpieczeństwa. Stąd bierze się podział na ludzi samodzielnych i niesamodzielnych, kształtujący się już w pierwszym okresie życia. Reszta, jak już mówiłem, to nadbudowa stworzona przez cywilizację, proporcjonalna do poziomu danej cywilizacji. Ziewnął przeciągle. - Chodźmy spać, bo przegadamy całą noc, a jutro jedziemy w góry - powiedział, wsuwając się do śpiwora. Długo nie mogłem zasnąć, kręciłem się w śpiworze, a gdy wreszcie zasnąłem, miałem dziwny sen: Stałem przy szklanej ścianie pokoju w nieznanym mieście. Patrzę na niebo, w ciemność. Szukam przyczyny niespodziewanego blasku od okna. Patrzę w niebo nad miastem. Ciemnoczerwona kula - Słońce - wzbija się ponad stalowy horyzont i szybko zakreśla krąg wokół punktu ponad widnokręgiem. Widzę, jak zachodzi - zapada się w głąb ściągając za sobą w dół resztki napęczniałych prześwitów - potem wystrzela w górę i zmywa miasto dziwnym szaroszkarłatnym blaskiem. Pokój tonie na przemian w szaro- żółtym, to znowu w prawdziwym słonecznym blasku. Światło co pewien czas urywa się gęstym mrokiem. Drżę przy szklanej ścianie i oceniam rozmiary kataklizmu. Na ulicach gorączkowy ruch zaskoczonych mieszkańców. Śledzę twarze ludzi zbijających się w grupy - doszukuję się w nich niemego przerażenia. Gasnąca kula Słońca rośnie w oczach - zajmuje już czwartą część horyzontu. Światło staje się zimne, słabo rozjaśnia brunatną ciemność. Na chropowatej ścianie zapory skupia się zastygła w szkle czerwień, potem kula oddala się i powtarza od nowa całą ewolucję. Ziemia wpadła na skomplikowaną orbitę wokół przemienionego Słońca. Znów ugrzęzłe w nocy zarysy wieżowców rozdarł klin rozlewającego się w przestrzeni światła i spełzł po murach - zastał mnie wśród ociemnionych bloków, gdzie nie mogę pogodzić się z rozmiarami kataklizmu. Noc - dzień - i znów niepojęta noc. Gdy po dwóch dniach podróży autostopem zatrzymaliśmy się na drodze do górskiego schroniska, Roman wygłosił mowę pochwalną dla wynalazcy autostopu: - Według mnie ten facet powinien mieć pomnik w każdym mieście. To jest wspaniałe osiągnięcie ludzkości. A jakie zasługi dla rozwoju turystyki! - Na pewno duże osiągnięcie - zgodziłem się z umiarkowanym entuzjazmem, rozcierając pośladki zdrętwiałe od kilkugodzinnego siedzenia w skrzyni ostatniej ciężarówki. Po czym patrząc na piękną panoramę gór spytałem: - Co dalej? - Przenocujemy w schronisku, a jutro pójdziemy zdobyć Aporię - odpowiedział. Staliśmy na tej półce pod szczytem. Miniatura schroniska widniała jak gniazdo os wśród polan - łąkami wśród horyzontów śpiewał ku nam wiatr. A było mi blisko nieba i nie doleciał do mnie pluskiem fiołków kwiat ten zapomniany, który pozostał w domu. Kamieniem głodnych gór bryła spogląda mi lotem ptaka - trzepocze piórami i puchem do mnie się zbliża i rośnie kroplami melodyjnego szumu, zgrzytem. Spadają ostatnie krople ros - podnoszę gosnące na dłoniach kryształy wykwitłe w czerwieni pąków. I wiatr mieści się w locie roziskrzonego nieba - nad nim najwyższym pędem pieśni czarują szczyty i jeszcze sine giganty ich kształtów ulatują z trzepotem obok najniższych podpartych grani. Niepoważnie brzmi śpiew rzucony ostrzem białego pieca chmur. Ciszy - zawartej, szarej ciszy kamienia - nie wzruszy. A tam w dali horyzont pęka wzdłuż linii umownej - przekrojonej całą wycofującą się obawą. A może jesteśmy wtopieni w ten kryształ pejzażu na skale wysokiej, na powierzchni swego bytu - tak ujrzałem w słowach pierwszych zawartego widoku myśl niejasną. Ale... Zawsze jest jakieś ale... Gdy spojrzałem na Romana stojącego na krawędzi półki ze wzrokiem wbitym w nieokreśloną dal, błysnęła w mym mózgu projekcja sceny, która miała miejsce przed dwoma miesiącami: ...zgodnie z informacją, która nadeszła raptem - może olśnieniem, przeczuciem - powinien być w miejscu widocznym, wiadomym - a tam go nie ma. Bo przecież wiadomo mi od niedawna, że człowiek ten nie jest mi przyjacielem. Pojawił się w potrzebie nagłej. Ta sprawa do załatwienia pilna, nieżywa już raczej - zawieruszyła się dziwnie. Jej też nigdzie nie ma i już to czuję i spostrzegam. Wspinam się biegiem po schodach domu mojego, stromych, wiodących na strych wysoki. Wystarczy teraz otworzyć drzwi pokoju na górze i czas się stanie jak rozdarta wrzeszcząca płachta papieru. Leżą na podłodze ciasno przy sobie - nieruchomi. Czy mogłem gdziekolwiek przyłapać ich - siebie na oglądaniu równie bolesnej sceny? A już najbardziej zdumiewa mnie to zestawienie i fakt, że go - ich nie podejrzewałem i to, że - jak się dowiaduję - tak było już przez pewien czas. Nie mogę uwierzyć sobie - im, że widzą i patrzę. Już myśl mi się mąci - tym bardziej że spojrzenie jego nie podejmuje napiętych strun oniemiałych z gniewu i zaskoczenia wbitych w niego oczu moich. Odchodzi na bok jak nic - normalnie. Uderzam - szarpię się z czymś na boku - rwę to i rzucam w niego. Przecież bezsilnie, słabo, bez znaczenia - ale do okna, do okna... Za oknem, przy którym stoję, szmaragdowe obcięte niebem wzgórza oblewa rzeka - jezioro. Koniec projekcji - a jego plecy tuż - przede mną. Stoi na skraju półki opasany liną, którą wypożyczył rano w schronisku. On ma rację - pomyślałem - motorem ludzkich działań jest strach. Jednym rzutem sprężonego ciała uderzam w te plecy... Poleciał. Ostatni zwój rozwijającej się liny zaplątał się na mojej nodze. Trzask łamanej kości i ból przeszywający czaszkę, a potem ciemność. Gdy po kilku tygodniach pobytu w szpitalu powróciłem do domu, żona podsunęła mi dwie gazety z podkreślonymi flamastrem tytułami artykułów. - Przeczytaj, proszę! - powiedziała, wymownie patrząc mi w oczy. Zacząłem czytać. TRAGEDIA W GÓRACH Czytelników naszych informowaliśmy już o wstrząsającej tragedii górskiej, jaka miała miejsce w sobotę pod szczytem Aporii. Niestety, mimo wielogodzinnych poszukiwań, ciała Romana Neleza nie udało się odnaleźć. Ustalono natomiast, że ostatnią osobą napotkaną przez młodych turystów był Alberto Can, mieszkaniec tych okolic. Turyści rozmawiali z nim na kilka godzin przed wypadkiem. Nelez zwierzył się góralowi, że on i jego towarzysz nie należą do najbardziej doświadczonych alpinistów i prosił o wskazanie drogi możliwie najłatwiejszej. Doceniając wagę tego wyznania Alberto Can pochwalił ich za szczerość, a następnie skierował na szlak, którego pokonanie nie wymagało żadnego ekwipunku. Świadectwo górala utwierdza nas w przekonaniu, że młodzi mężczyźni nie zamierzali ryzykować lekkomyślnej w ich przypadku i brawurowej wspinaczki. Jednakże z nie ustalonych jeszcze przyczyn młodzi znacznie zboczyli ze wskazanej trasy. Porozumienie się z bezpośrednim świadkiem tragedii, panem Henrykiem S., wydaje się, przynajmniej na razie zupełnie niemożliwe. Zapytany o przyczynę zmiany decyzji, przyjaciel Neleza zwrócił się do nas z wyrazami wręcz nieprzytomnej wrogości. Wrogość jego, jak zauważyliśmy, przenosi się z łatwością na wszystkie znajdujące się w pobliżu osoby i dziwnie kontrastuje z wyjaśnieniami jego żony, według słów której Henryk S. był zawsze opanowany i zrównoważony. Bądźmy jednak wyrozumiali i sprawiedliwi. Trudno nie znaleźć słów zrozumienia i najgłębszego współczucia dla tego wprawdzie nieobliczalnego w słowach i szalonego dziś mężczyzny, jeśli się zważy ogrom jego udręki. Bowiem na podstawie różnych danych i niezależnie od bardzo chaotycznych i niepełnych wyjaśnień Henryka S. udało się stwierdzić, że Nelez wisiał na linie przypuszczalnie około godziny, nim na koniec runął w głąb dwustumetrowej przepaści. W tym czasie jego przyjaciel leżał na skalnym progu tuż nad bezradnym towarzyszem, dokładnie w miejscu, gdzie go później okaleczonego i nieprzytomnego odnalazła ekipa ratowników. Leżał tam przez nieskończenie dla niego długi okres czasu, śmiertelnie wyczerpany i tragicznie bezsilny, być może nawet do ostatniej chwili pełen nadziei, wyczekując pomocy - ba, cudu - i mimo rozpaczliwych wysiłków nie był w stanie przyjść koledze z pomocą. Dziś Henryk S. robi wrażenie obłąkanego. Do takiej opinii skłaniają nas nie tylko własne obserwacje, ale też słowa lekarza, któremu udało się zdobyć zaufanie chorego dzięki czemu usłyszał z jego ust mało prawdopodobną historię. Otóż według słów pacjenta świadkiem tragedii był znajdujący się w pobliżu inny alpinista. Chory określił miejsce, skąd ich obserwował. Człowiek ów - jeśli nie uznamy go za twór chorej wyobraźni - zwyrodniały sadysta, mógłby uratować Neleza, gdyby tylko zechciał. Lecz on, zamiast pośpieszyć z pomocą nieszczęśliwym, co jak wykazały oględziny miejsca wypadku, było dla niego rzeczą możliwą i bezpieczną (więcej nawet: prostą), nie tylko, że pozostał biernym świadkiem nieszczęścia, ale - w co trudno uwierzyć - najspokojniej w świecie... fotografował ich! Tak! Wykonał kilka zdjęć tego rozciągniętego na pionowej ścianie, obramowanego skałą, niepowtarzalnego spazmu ludzkiej rozpaczy, po czym oddalił się bez słowa. Drugi artykuł: NOWE ELEMENTY TRAGICZNEJ ŚMIERCI NELEZA Jednym z tych elementów jest komunikat zamieszczony w prasie przed kilkoma tygodniami w czasie akcji ratowniczej. Drugim artystycznie wykonana fotografia krajobrazu górskiego odnaleziona przez pewnego czytelnika w piśmie fotograficznym. Barwne zdjęcie przedstawia bogatą w szczegóły panoramę górską, której zręcznie zakomponowany plan pierwszy stanowi widoczna z jednej strony karkołomnie umiejscowiona na skale para alpinistów. Związek między opisaną w komunikacie tragedią (autor fotografii nic o niej nie wie) i treścią zdjęcia jest dla głównego bohatera artysty fotografa - nieuchwytny. Wprawdzie zarówno komunikat, jak i fotografia ukazują tych samych ludzi w tych samych miejscach i czasie, jednak przedstawiają ich w sposób krańcowo różny. Widoczny na fotografii mężczyzna w niczym nie przypomina tragicznej postaci opisanej w komunikacie. Tu patrzy na nas z fotografii obramowana urzekającym krajobrazem twarz czarująco uśmiechniętego, a więc - jak sądzimy - szczęśliwego człowieka. Opis wypadku jest temu przeciwny. Sprzeczność jest oczywista, a przyczyna jej jest następująca: przy wykonywaniu zdjęcia fotografa pochłonęły w całości problemy techniczne związane z najbardziej efektownym jego wykonaniem. Sądził, że robi zdjęcie rozmiłowanym w urokach śmiałej wspinaczki, tryskających zdrowiem i życiem i chwilowo pogrążonym w kontemplacji gór turystom - tymczasem była to chwila przed agonią. Wykonywane w ciężkich warunkach i wymagające największego skupienia czynności nie pozwoliły mu zauważyć tego, co by zauważył, gdyby patrzył zamiast fotografować. Autor fotografii, zresztą sam rozmiłowany alpinista, jest tak dalece przekonany o ukazanym na zdjęciu synonimie beztroski i szczęścia, że uogólnia w niej niepowtarzalną satysfakcję, którą człowiek wynosi ze zwycięskiej walki z przyrodą i nadaje swej pracy tytuł "Radość życia". Czujemy się zobowiązani poinformować czytelników, że termin "aporia" ma dwa znaczenia. To nie tylko nazwa górskiego szczytu, niedostępnego z jednej strony, a równocześnie bardzo łatwego do zdobycia z drugiej - to również pojęcie oznaczające bezradność, wątpliwość i nie dającą się przezwyciężyć trudność logiczną. Termin filozoficzny - dodajmy, termin określający trudność pozorną - bowiem cały problem nieosiągalności aporii w ogóle jest pozorny i to zarówno tej, która jest szczytem, jak i tej, co jest tylko terminem. Aporia wreszcie to wynikła z niezwykłego i tragicznego zbiegu okoliczności, nie dająca się przezwyciężyć trudność psychiczna, trudność, która uwikłanego potęgującą się niemożliwością człowieka wprowadza w nieubłagany impas. Nieunikniony rozwój wypadków przechodzi przez wszystkie fazy kształtującego się urazu psychicznego i niczym pęknięta płyta powraca uparcie do tych samych elementów, w których znajduje swój zdeterminowany cel, a jednocześnie praźródło. Nawiązując do fotografii musimy stwierdzić, że czas naszego bezpośredniego kontaktu z przedmiotami, zjawiskami czy też ludźmi jest niezwykle krótki w zestawieniu z czasem rzeczywistego ich trwania. Na podstawie wycinkowych spostrzeżeń, ułamkowych doświadczeń usiłujemy uogólniać naszą wiedzę o rzeczach, każemy im nieruchomieć w pozach zgodnych z naszymi wyobrażeniami o nich, by w symbolach tych znaleźć potwierdzenie dla naszej - jakże ograniczonej - wiedzy. Czujemy się upoważnieni... Zauważyła, że skończyłem czytać. Dzielącą nas pustkę rozdarło pytanie: - Czemu to zrobiłeś? Przecież to obłęd! - Czemu? - powtórzyłem jej pytanie. - Czemu? Milczała. - Bo nie ma prawdy absolutnej, każdy z nas ma swoją prawdę! - odpowiedziałem, patrząc zimno w jej oczy.