Strona 1 Strona 2 K O M I T E T R E D A K C Y J N Y IBM Redaktor Naczelny Adam Andrzejewski M I N I S T E R S T W O B U D O W N I C T W A Redaktorzy chiałomi: I PRZEMYSŁU MATERIAŁÓW B U D O W L A N Y C H Władysław Czajka, Wanda Lillerer Władysław Skoczek, Józef Vagtmdh Adres Redakcji: Prace Instytutu Bu d ow n i ctwa M i e s z k a n i o w e g o WARSZAWA ul. NOWY Ś W I A T 6-1 Rysunki dostarczył autor Okładkę- projektował Jerzy Wilk Redaktor techniczny MARIA GRĄBCZEWSKA Zbigniew Kłoś 728.1: 693.31 JAK SAMEMU ZBUDOWAĆ DOMEK Z GLINY W Y D A N I E II w A R s z A w A W Y D A W N I C T W O » A R K A D Y * B U D O W N I C T W O — SZTUKA — A R C H I T E K T U R A Strona 3 I GO P O W I N N I Ś M Y W I E D Z I E Ć O B U D O W N I C T W I E Z G L I N Y 1. Zamiast wstępu I SPIS TREŚCI str. N a p e w n o niewiele osób s p o ś r ó d b u d u j ą c y c h m a ł e , w ł a s n e I. CO POWINNIŚMY WIEDZIEĆ O BUDOWNICTWIE domki z a s t a n a w i a ł o się po powzięciu decyzji b u d o w y n a d b a r d z o Z GLINY 3 istotnym zagadnieniem „z czego budować". 1. Z a m i a s t w s t ę p u . 3 Na p i e r w s z y rzut oka m o g ł o b y się w y d a w a ć , że dla zrealizo­ 2 . G l i n a j a k o miejscowy m a t e r i a ł b u d o w l a n y . . . . 4 wania b u d o w y n a j p r o s t s z ą rzeczą będzie z a m ó w i ć o d p o w i e d n i ą 3 . Zasadnicze w a r u n k i , j a k i m p o w i n i e n o d p o w i a d a ć b u d y n e k ilość cegły, w a p n a , c e m e n t u , d r e w n a , d a c h ó w k i , tj. u c z y n i ć to, z gliny 7 4 . Charakterystyka projektu przykładowego . . . . 8 co się z a z w y c z a j robi 1 przy b u d o w i e d u ż y c h obiektów m i e s z k a l ­ n y c h o r a z zlecić w s z y s t k i e r o b o t y z e s p o ł o m w y k w a l i f i k o w a n y c h II. JAK PRZYGOTOWAĆ MATERIAŁY I ELEMENTY DO r o b o t n i k ó w . Z a p o m i n a m y j e d n a k , ż e takie m a t e r i a ł y b u d o w l a n e BUDOWY 12 1. B a d a n i e jakości gliny j a k o m a t e r i a ł u b u d o w l a n e g o . . 12 j a k c e g ł a , częściowo c e m e n t i w a p n o , n i e z b ę d n e p r z y b u d o w l a c h 2. M a t e r i a ł y b u d o w l a n e p o t r z e b n e do w y k o n a n i a b u d y n k u przemysłowych i dużych osiedlach miejskich o konstrukcjach wg p r o j e k t u p r z y k ł a d o w e g o . . 13 bardziej skomplikowanych, w mniejszych budynkach i domkach 3. J a k w y k o n a ć bloki gliniane i c e m e n t o w o - g l i n i a n e .. . 15 j e d n o r o d z i n n y c h , czyli tzw. niskim b u d o w n i c t w i e , d o s k o n a l e za­ 4. J a k p r z y g o t o w a ć m a s ę glinianą i d e s k o w a n i e do w y k o n a n i a s t ą p i ć m o ż n a m a t e r i a ł a m i m i e j s c o w y m i , j a k np. k a m i e ń , g l i n a , ścian z gliny ubijanej . . 24 5. J a k w y k o n a ć n a d p r o ż a z gliny 27 żużel kotłowy, żwir, piasek. Z a s t o s o w a n i e t e g o r o d z a j u s u r o w ­ 6. J a k w y k o n a ć w a ł k i s ł o m i a n e dla w y p e ł n i e n i a s t r o p u ców, z n a j d u j ą c y c h się często w pobliżu m i e j s c a b u d o w y i d l a t e ­ I I I . J A K BUDOWAĆ 38 go nazywanych m a t e r i a ł a m i miejscowymi, wpłynie znacznie na 1. Wytyczenie b u d y n k u 39 p o t a n i e n i e w y k o n y w a n e g o b u d y n k u , b o n p . u ż y w a j ą c d o budowy 2. W y k o p y 32 glinę, w y k o r z y s t u j e m y b e z p ł a t n y m a t e r i a ł b u d o w l a n y , j a k i m jest 3. F u n d a m e n t y i izolacje 33 glina wydobyta z wykopów pod fundamenty i piwnice. Jest 4. Ściany i k o m i n y . , 36 j e s z c z e i n n a p r z y c z y n a , która w p ł y n i e n a o b n i ż e n i e kosztu b u d o ­ 5. K o n s t r u k c j a i p o k r y c i e d a c h u 4'6 w y przez o g r a n i c z e n i e s t o s o w a n i a m a t e r i a ł ó w b u d o w l a n y c h po­ 6. Osadzenie okien, d r z w i i p o d o k i e n n i k ó w 46 7 . Stropy . . . . . . . . . . . . 4 7 chodzenia przemysłowego. Czynnikiem tym jest t r a n s p o r t m a t e ­ 8. Ściany działowe na p o d d a s z u 48 r i a ł ó w b u d o w l a n y c h z miejsca produkcji n a - p l a c b u d o w y — d u ż a 9. T y n k i z e w n ę t r z n e i w e w n ę t r z n e 58 pozycja w o g ó l n y m koszcie b u d o w y , z a l e ż n a od c i ę ż a r u p r z e w i e ­ 10. R o b o t y w y k o ń c z e n i o w e . . . 5 3 zionych materiałów. Wykaz piśmiennictwa 55 J e ś l i chodzi o użycie do b u d o w y s u r o w c ó w miejscowych, to 3 Strona 4 (sieczka, plewy, suchy w r z o s ) posiada lepsze od cegły wła­ t r z e b a powiedzieć, że nie ma w tej d z i e d z i n i e w z a s a d z i e złych ściwości; m a t e r i a ł ó w ; n a l e ż y tylko u m i e ć z a s t o s o w a ć j e w ł a ś c i w i e d o da­ b) p o s i a d a lepszą od c e g ł y z d o l n o ś ć g r o m a d z e n i a ( a k u m u ­ nej budowy. J e ś l i tu i ó w d z i e o b s e r w u j e m y n i e p o w o d z e n i a p r z y lacji) .ciepła, które oddaje p r z y niższej t e m p e r a t u r z e pomiesz­ budowie z m a t e r i a ł ó w m i e j s c o w y c h , to p o w o d e m z pewnością czenia; nie jest s a m m a t e r i a ł , lecz j e g o n i e w ł a ś c i w e i n i e u m i e j ę t n e uży­ cie do b u d o w y . c) izolacja dźwiękowa ( t ł u m i e n i e g ł o s u ) — w m u r a c h wyko­ n a n y c h z gliny — jest r ó w n i e ż lepsza niż w m u r a c h c e g l a n y c h ; d) g l i n a p o s i a d a w ł a ś c i w o ś c i k o n s e r w u j ą c e d r e w n o , tzn. 2. Glina jako miejscowy materiał budowlany d r e w n i a n e e l e m e n t y (belki s t r o p o w e , m u r ł a t y itp.) z a m k n i ę t e w ś c i a n i e g l i n i a n e j przez wiele lat nie w y k a z u j ą z m i a n spowodo­ G l i n a — s u r o w i e c s p o t y k a n y na p r a w i e c a ł y m o b s z a r z e n a s z e ­ w a n y c h b u t w i e n i e m lub z n i s z c z e n i e m p r z e z g r z y b ; go kraju — jest j e d n y m ze s t o s o w a n y c h od d a w n a miejscowych e) g l i n a jest n i e p a l n a , a ś c i a n y z g l i n y o g r u b o ś c i powyżej materiałów budowlanych. Jak bardzo długowieczne są budynki 25 cm u w a ż a się za o g n i o o d p o r n e ; z gliny — świadczą istniejące w r ó ż n y c h k r a j a c h do dziś kilku­ f) do o g r z a n i a b u d y n k u z gliny p o t r z e b a 2 0 % mniej opalu, s e t l e t n i e rezydencje m a g n a c k i e . d w o r y szlacheckie, b u d y n k i gos­ niż do o g r z a n i a b u d y n k u z c e g ł y o takiej s a m e j g r u b o ś c i p o d a r c z e o r a z cały s z e r e g m n i e j s z y c h i większych b u d y n k ó w o ścian; ś c i a n a c h w y k o n a n y c h z s u r o w e j gliny. W P o l s c e n a j b a r d z i e j z n a ­ g) ś c i a n y z g l i n y są ś c i a n a m i „ o d d y c h a j ą c y m i " , tzn. wsku­ ne b u d y n k i z gliny to p a ł a c w - T a r c h o m i r a e k/Warszawy, U n i w e r ­ tek zdolności p r z e n i k a n i a p o w i e t r z a w y r ó w n u j ą w i l g o t n o ś ć po­ s y t e t L u d o w y k/Ojcowa, szkoła w Kasince Malej k/Limanowej m i e s z c z e ń przez p r z y j m o w a n i e w z g l ę d n i e o d d a w a n i e wilgoci. domy mieszkalne w pow. Limanowa k/Rabki, we wsi Bedlno Zalet aż tyle. A w a d y ? Są też: k/Kutna o r a z p i ę t r o w y b u d y n e k m i e s z k a l n y w y k o n a n y o s t a t n i o aj b u d o w n i c t w o z gliny w y m a g a dużej s t a r a n n o ś c i w y k o n a ­ na terenie n o w e g o osiedla w S k a w i n i e i wiele innych. Za g r a ­ nia, aby budując z g o d n i e z w y m a g a n i a m i , w y k o r z y s t a ć wszyst­ nicą, a p r z e d e w s z y s t k i m w Niemieckiej Republice D e m o k r a t y c z ­ kie z a l e t y gliny, a u n i k n ą ć jej w a d ; nej g l i n a j e s t m a t e r i a ł e m b u d o w l a n y m t r a k t o w a n y m p o w a ż n i e b ) k o n i e c z n a jest s t a t a o c h r o n a b u d y n k u p r z e d n a d m i a r e m na r ó w n i z cegłą, c e m e n t e m i in., a p o w s t a j ą c e osiedla m i e s z k a ­ wilgoci, g d y ż g l i n a jest n a s i ą k l i w a , a n a s i ą k a j ą c wodą traci n i o w e o dwu- a n a w e t t r z y k o n d y g n a c y j n y c h b u d y n k a c h b u d o w a ­ swoją w y t r z y m a ł o ś ć ; ne są z g l i n y p r z y całkowicie z m e c h a n i z o w a n y m s y s t e m i e pracy, c) b u d o w n i c t w o z gliny ubijanej jest „ s e z o n o w e " , g d y ż bu­ t z n . p r z y użyciu t r a n s p o r t e r ó w , m i e s z a r e k d o z a p r a w , kolejek d o w a z gliny ubijanej m u s i być u k o ń c z o n a w t a k i m czasie, roboczych, m e c h a n i c z n y c h ubijaków itp. S t o s o w a n i e gliny w bu­ aby c a ł k o w i t e w y s c h n i ę c i e ścian n a s t ą p i ł o przed n a s t a n i e m je­ downictwie wynika niewątpliwie z potrzeb gospodarki narodo­ siennych przymrozków. wej, ale nie wolno n a m b u d o w n i c t w a z gliny traktować jako G l i n a w i l g o t n a p r z e m a r z a łatwiej niż c e g ł a , g d y ż po ubiciu przejściowej konieczności. ,Glina jest doskonałym materiałem p o z b a w i o n a jest takiej p o r o w a t o ś c i , jaką ma c e g ł a po wypale­ b u d o w l a n y m i to b a r d z o t a n i m , bo u z y s k a n y m z w y k o p ó w pod niu. D o p r z y g o t o w a n e j m a s y g l i n i a n e j dodaje się r ó ż n e domie­ f u n d a m e n t y i piwnice lub z i n n e g o niezbyt o d l e g ł e g o od p l a c u szki o r g a n i c z n e , j a k s ł o m a , s u c h y w r z o s itd., które mają za z a d a ­ b u d o w y miejsca. B u d o w n i c t w o ' z g l i n y z a s p o k a j a z u p e ł n i e wy­ nie s c h u d z e n i e gliny, zwiększając j e d n o c z e ś n i e jej wartości m a g a n i a techniczne i higieniczne współczesnego mieszkania. cieplne. J a k i e są zalety gliny, j a k o m a t e r i a ł u b u d o w l a n e g o ? A więc: J e d n y m z e s p o s o b ó w w y k o r z y s t a n i a gliny d o b u d o w y ścian a) glina pod w z g l ę d e m p r z e w o d n o ś c i cieplnej nie u s t ę p u j e jest ubijanie jej w d e s k o w a n i u , czyli tzw. glinobitka. Z gliny cegle, a przy dodaniu większej ilości domieszek włóknistych 5 4 Strona 5 m o ż e m y r ó w n i e ż w y k o n a ć bloki, k t ó r e po w y s c h n i ę c i u s t a n o w i ą zaprawy cementowo-glinianej; szybkie wysychanie ścian, ze d o b r y i t r w a ł y m a t e r i a ł do b u d o w y ś c i a n b u d y n k u . G l i n a roz­ w z g l ę d u n a m a ł ą ich w i l g o t n o ś ć , u m o ż l i w i a w y k o n a n i e o b u s t r o ­ r o b i o n a wodą i d o k ł a d n i e p r z e m i e s z a n a z c e m e n t e m i p i a s k i e m n n e j w y p r a w y w k r ó t k i m c z a s i e po ich w y k o n a n i u . daje n a m t w o r z y w o w o d o o d p o r n e n a z y w a n e t w o r z y w e m cemen- Wadą tego systemu, w porównaniu z systemem ubijanym, towo-gl i m a n y m , które m o ż n a u ż y ć d o w y p r a w y , z a p r a w o r a z d o jest zwiększona ilość p r a c y p r z y p r o d u k c j i bloków glinianych. w y k o n a n i a e l e m e n t ó w n i e w y p a l a n y c h , j a k c e g ł a , p u s t a k i , da­ Z w i ę k s z o n ą ilość robocizny, która jest zresztą wybitnie niefa­ c h ó w k a , bloki itp. P ł y t y ze s ł o m y u g l i n i o n e j z b r o j o n e d r e w n i a n y ­ c h o w a , w y k o n a ć m o ż e m y w e w ł a s n y m z a k r e s i e . P r a c a nie jest mi w k ł a d k a m i służą do b u d o w y lekkich ś c i a n e k d z i a ł o w y c h lub ciężka i m a m y tu m o ż l i w o ś ć o b n i ż e n i a k o s z t ó w b u d o w y . jako element wypełniający przestrzeń pomiędzy belkami stropowymi. 3. Zasadnicze warunki, jakim powinien odpowiadać budynek Istnieją, jak podaliśmy wyżej, dwa sposoby wykonywania z gliny ś c i a n : u b i j a n i e gliny w d e s k o w a n i u lub m u r o w a n i e z suchych b l o k ó w g l i n i a n y c h . Ś c i a n y z gliny u b i j a n e j mają p r z e d e wszy­ J a k o ś ć w y k o n a n e g o b u d y n k u zależy w z n a c z n y m s t o p n i u od s t k i m tę zaletę, że g l i n a m o ż e być u ż y t a p r a w i e w p r o s t z wyko­ umiejętnego wykorzystania technicznych własności materiału pów; n a k ł a d robocizny jest m a ł y , b o p o l e g a j e d y n i e n a przero­ budowlanego, z którego wykonane zostaną zasadnicze elementy bieniu m a s y g l i n i a n e j i ubiciu jej w d e s k o w a n i u . W y k o n a n i e jest budynku. Nieznajomość zagadnienia oraz zaniedbanie przestrze­ ł a t w e , nie w y m a g a s p e c j a l n y c h u r z ą d z e ń . W a d ą n a t o m i a s t t e g o gania pewnych przepisów powoduje najczęściej nieobliczalne s y s t e m u jest to, że: s k u t k i i z n i e c h ę c a b u d u j ą c y c h do s t o s o w a n i a d a n e g o m a t e r i a ł u a ) duże o s i a d a n i e ś c i a n e k w s k u t e k s k u r c z u p r z y w y s y c h a n i u do b u d o w y . o g r a n i c z a możliwości k o n s t r u k c y j n e i nie p o z w a l a na s t o s o w a n i e P r z y s t ę p u j ą c do b u d o w y z gliny p o w i n n i ś m y p a m i ę t a ć o głów­ k o n s t r u k c j i m i e s z a n y c h , j a k n p . o b r a m o w a ń okien i d r z w i cegłą, n e j z a s a d z i e : g l i n a nie lubi w o d y ani n a d m i a r u wilgoci, nale­ s ł u p ó w i filarów w ś c i a n a c h w e w n ę t r z n y c h z b e t o n u , d r e w n a , ży więc p a m i ę t a ć p r z e d e w s z y s t k i m o z a b e z p i e c z e n i u b u d y n k u cegły; p r z e d wilgocią. M u r y f u n d a m e n t o w e i p i w n i c z n e m u s z ą być wy­ k o n a n e n a wysokości c o n a j m n i e j 5 0 c m p o n a d p o z i o m e m t e r e n u , b) p o w o l n e w y s y c h a n i e ś c i a n o g r a n i c z a c z a s b u d o w y do ok­ w celu z a b e z p i e c z e n i a ś c i a n p r z e d o d p r y s k a m i d e s z c z u i topnie­ resu od m a j a do końca s i e r p n i a ( g l i n a w s t a n i e w i l g o t n y m nie j ą c y m ś n i e g i e m . F u n d a m e n t y m u s z ą być w y k o n a n e z r e g u ł y z j e s t m r o z o o d p o r n a , a więc p r z y z a m a r z a n i u i o d m a r z a n i u m >że m a t e r i a ł ó w o d p o r n y c h n a wilgoć, takich j a k c e g ł a , k a m i e ń , beton, n a s t ą p i ć z n i e k s z t a ł c e n i e , a n a w e t z n i s z c z e n i e części m u r u ) . bloki c e m e n t o w o - g l i n i a n e . G l i n a nie n a d a j e się do w y k o n a n i a N i e d o g o d n o ś c i te u s u w a s y s t e m w y k o n y w a n i a ś c i a n z wysu­ f u n d a m e n t ó w , i m u r ó w p i w n i c z n y c h ze w z g l ę d u na b r a k odpor­ s z o n y c h bloków g l i n i a n y c h . T e n s y s t e m b u d o w y m a n a s t ę p u j ą c e ności na d z i a ł a n i e wilgoci i wody. W i e d z ą c , że n a j g r o ź n i e j s z y m zalety: w r o g i e m b u d o w n i c t w a z gliny jest n a d m i a r wilgoci, n a l e ż y bar­ a) w y r ó b bloków może być p r o w a d z o n y od w i o s n y do końca d z o d o k ł a d n i e w y k o n a ć izolacje p o z i o m e w n a s t ę p u j ą c y c h miej­ września, bloki mogą być przygotowane wcześniej, nawet w s c a c h : oprócz n o r m a l n e j izolacji poziomej w m u r z e p i w n i c z n y m , roku poprzedzającym budowę; pod s t r o p e m p i w n i c z n y m lub pod p o d ł o g ą p a r t e r u , (w b u d y n k u b) o s i a d a n i e ścian w y k o n a n y c h z w y s u s z o n y c h bloków jest niepodpiwniczonym), dodatkową pod podokicnnikami wszyst- prawie takie jak murów ceglanych na zaprawie wapiennej; tkich o t w o r ó w okiennych o r a z n a g ó r n y m z a k o ń c z e n i u m u r ó w . c ) m a l a w i l g o t n o ś ć ścian ( w i l g o ć w p r o w a d z a j e d y n i e z a p r a ­ T a o s t a t n i a izolacja m a z a z a d a n i e o c h r o n ę ś c i a n przed zawil­ wa, bloki są suche) p o z w a l a p r z e d ł u ż y ć o k r e s b u d o w y do późnej goceniem w razie ewentualnego uszkodzenia pokrycia dacho­ jesieni, a n a w e t w c z a s i e zimy pod w a r u n k i e m z a s t o s o w a n i a wego. 7 6 Strona 6 G r u b o ś ć ścian zależy nie tylko od w y m a g a ń w y t r z y m a ł o ś c i o ­ wych, ale i od w a r u n k ó w k l i m a t y c z n y c h . W w a r u n k a c h polskich g r u b o ś ć ścian z e w n ę t r z n y c h z gliny w y k o n a n y c h z a r ó w n o syste­ m e m u b i j a m y m , jak i z bloków g l i n i a n y c h p o w i n n a wynosić nie m n i e j j a k 50 cm. W e w n ę t r z n e ś c i a n y k o n s t r u k c y j n e , tzn. t a k i e , na których opiera się k o n s t r u k c j a s t r o p u lub klatki schodowej,, muszą p o s i a d a ć co n a j m n i e j 30 cm g r u b o ś c i . M u r y k o m i n ó w nie m o g ą być w y k o n a n e z gliny, ponieważ zbyt w y s o k a t e m p e r a t u r a , g a z y s p a l i n o w e i r ó ż n i c a t e m p e r a t u r w e w n ą t r z k a n a ł u d y m o w e g o może s p o w o d o w a ć u s z k o d z e n i e ścia­ nek bocznych. B u d u j e m y więc k o m i n y z c e g ł y c e r a m i c z n e j lub cegły c e m e n t o w o - g l i n i a n e j , niezwiązane zupełnie ze ścianą z. gliny ubijanej, j a k o tzw. filary w o l n o s t o j ą c e . R o b i m y to d l a t e g o , że ś c i a n a z gliny ubijanej będzie o s i a d a ł a z n a c z n i e więcej od ko­ m i n a w y k o n a n e g o z cegły, co m o ż e s p o w o d o w a ć pęknięcie w miejscach połączeń k o m i n a i ściany, a w w o l n o s t o j ą c e j k o n s t r u ­ kcji k o m i n a — o s i a d a n i e obu e l e m e n t ó w będzie n a s t ę p o w a ł o swo­ bodnie, n i e z a l e ż n i e od siebie. S t r o p y w b u d y n k a c h z gliny m o g ą być w z a s a d z i e r ó ż n y c h typów. N a d p i w n i c a m i m o g ą być takie jak w zwykłym budynku murowanym, na innych kondygna­ cjach p o ż ą d a n e są lekkie s t r o p y . O d s t ę p y p o m i ę d z y o k n a m i , czyli fzw. filarki międzyokienne, muszą posiadać szerokość co naj­ mniej 65 cm, a filarki m i ę d z y d r z w i o w e — 80 cm. S a m otwór nie powinien być szerszy od 1,20 m, a z w i ę k s z e n i e rozpiętości otwo­ r u w y m a g a d o d a t k o w y c h obliczeń s t a t y c z n y c h . 4. Charakterystyka projektu przykładowego P o d a n y niżej p r z y k ł a d o w y projekt j e d n o r o d z i n n e g o d o m k u p r z e w i d z i a n y do w y k o n a n i a z gliny, o d p o w i a d a w s z y s t k i m wy­ m a g a n i o m , jakie się s t a w i a b u d o w n i c t w u ' z gliny (rys. la, b ) . U k ł a d j e g o jest prosty. K o n s t r u k c y j n a ś r o d k o w a ś c i a n a grub. 40 cm łączy p o d ł u ż n e ś c i a n y z e w n ę t r z n e , u s z t y w n i a j ą c w ten sposób całą k o n s t r u k c j ę d o m k u . Z a p r o j e k t o w a n y domek s k ł a d a się z d u ż e g o pokoju, kuchni i łazienki na p a r t e r z e i dwóch pokoi s y p i a l n y c h i stryszku na p o d d a s z u . B u d y n e k jest całkowicie pod­ piwniczony. Wyposażenie i n s t a l a c y j n e jest pełne, tzn. przewi- 8 Strona 7 dziano instalację wodociągową, kanalizacyjną i elektryczną. O g r z e w a n i e piecowe, gorąca woda w łazience —z węglowego pieca k ą p i e l o w e g o . Strona 8 p o s a d a w i e n i a stopy f u n d a m e n t o w e j , czyli n a j n i ż s z e g o p u n k t u za­ g ł ę b i e n i a f u n d a m e n t ó w (rys. 5 ) . G d y b y ś m y m u s i e l i d o d a t k o w o w y d o b y w a ć glinę z i n n e g o miejsca działki, w y ś l e m y jesz- cze j e d e n komplet próbek do z b a d a n i a , licząc na 1 komplet próbek około 2CO m2 powierzchni pokładu gliny. II Komplet próbek w ilości 4 litrów (8 kg) każda próbka, powinien być starannie opakowany, najlepiej JAK PRZYGOTOWAĆ MATERIAŁY I ELEMENTY u m i e s z c z o n y w podzielonej na części DO BUDOWY skrzyneczce z podaniem głębokości, z jakiej poszczególne próbki były 1. Badanie jakości gliny jako materiału budowlanego pobrane. Do wysyłanych próbel- należy dołączyć kartkę z następu­ P r z e d p r z y s t ą p i e n i e m do robót m u s i m y u z y s k a ć opinię o przy­ jącymi danymi: d a t n o ś c i gliny do budowy. 1) imię, n a z w i s k o i a d r e s w y s y ł a j ą c e g o , P o n i e w a ż są r ó ż n e g a t u n k i glin, a k a ż d y z nich w y m a g a in­ 2) miejsce (powiat, miejscowość, ulica i nr) b u d o w y , n e g o p r z y g o t o w a n i a d o budowy, p o s i a d a n ą n a d z i a ł c e g l i n ę mu­ 3) p r z e z n a c z e n i e b u d y n k u i ilość k o n d y g n a c j i , simy poddać badaniom laboratoryjnym. 4) określenie miejsca p o b r a n i a próbek ( n a p l a c u b u d o w y czy R o z r ó ż n i a m y gliny t ł u s t e , ś r e d n i e i c h u d e . Gliny p o d g ó r s k i e poza p l a c e m b u d o w y ) , w y s t ę p u j ą c e na P o d k a r p a c i u posiadają dużą s p o i s t o ś ć i k u r c z ą c 5) głębokość p o b r a n i a p o s z c z e g ó l n y c h próbek. się w czasie w y s y c h a n i a nie wykazują g ę s t y c h s p ę k a ń . S ą b a r d z o Przesłane przez Ośrodek Instruktażowo-Szkoleniowy w Kra­ d o b r y m m a t e r i a ł e m b u d o w l a n y m , z a r ó w n o do ubijania w desko- ^ k o w i e orzeczenie b a d a n i a gliny dla celów b u d o w l a n y c h jest obo­ w a n i u , jak i do produkcji bloków. Gliny n i z i n n e występują w n a j ­ wiązujące i m u s i być d o k ł a d n i e p r z e s t r z e g a n e . W orzeczeniu, p r z e r ó ż n i e j s z y c h o d m i a n a c h n a t e r e n i e c a ł e g o kraju. Zbyt t ł u s t e prócz określenia p r z y d a t n o ś c i g l i n y do celów b u d o w l a n y c h , po­ n a d a j ą się do b u d o w y tylko po s c h u d z e n i u p i a s k i e m , drobno­ d a n y z o s t a n i e d o k ł a d n y s k ł a d m i e s z a n e k w z a l e ż n o ś c i od wyni­ z i a r n i s t y m ż w i r e m lub d o d a t k a m i o r g a n i c z n y m i , jak s ł o m a , ków p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a ń gliny n a spoistość, skurcz, wodo- w r z o s itp. G l i n y występują p r a w i e w s z ę d z i e : na zboczach gór, o d p o r n o ś ć i z a w a r t o ś ć w a p n a o r a z innych s k ł a d n i k ó w szkodli­ n a d b r z e g a m i rzek, na łąkach — lecz m u s i m y p a m i ę t a ć , że każ­ wych. dy g a t u n e k gliny p o s i a d a inne w ł a ś c i w o ś c i , czyli m u s i być ina­ Z a n i e d b a n i e z b a d a n i a gliny p o w o d u j e p r z y k r e n i e s p o d z i a n k i czej do b u d o w y p r z y g o t o w a n y . w wykonanym budyku (pęknięcia ścian, wskutek zbyt dużego Z miejsca w y b r a n e g o pod b u d o w ę d o m k u p o b i e r a m y próbki s k u r c z u za tłustej gliny w czasie w y s y c h a n i a ) . gliny, które p r z e s y ł a m y do z b a d a n i a l a b o r a t o r y j n e g o do O ś r o d k a I n s t r u k t a ż o w o - S z k o l e n i o w e g o B u d o w n i c t w a z M a t e r i a ł ó w Miej­ 2. Materiały budowlane potrzebne do w y k o n a n i a budynku we­ scowych w Krakowie, ul. M o n i u s z k i 42. W y k o n y w a n e przez O ś r o ­ dług projektu przykładowego dek b a d a n i a i w y d a w a n e orzeczenia są b e z p ł a t n e . P o n i e w a ż po­ s z c z e g ó l n e w a r s t w y gliny m o g ą p o s i a d a ć i n n e w ł a ś c i w o ś c i — próbki m u s z ą być p o b r a n e z różnej głębokości, lecz z j e d n e j i tej Ponieważ chcemy wykorzystać w jak największym stopniu s a m e j studzienki, tzn. po zdjęciu w i e r z c h n i e j w a r s t w y ziemi ro­ m i e j s c o w e m a t e r i a ł y b u d o w l a n e , z a s t o s u j e m y je w z a s a d n i c z y c h ślinnej z głębokości 00 cm, z g ł ę b o k o ś c i 120 cm o r a z z głębokości e l e m e n t a c h b u d y n k u (rys. 6 ) , a więc: 13 12 Strona 9 — f u n d a m e n t y — w y k o n a m y z k a m i e n i a ł a m a n e g o lub M u s i m y z a o p a t r z y ć się j e d y n i e w t a k i e m a t e r i a ł y b u d o w l a n e pro­ p o l n e g o , albo z bloków lub p u s t a k ó w c e m e n t o w o - g l i n i a n y c h , d u k c j i p r z e m y s ł o w e j , j a k w a p n o , c e m e n t , g w o ź d z i e , szkło o r a z — ściany z e w n ę t r z n e i w e w n ę t r z n e — z gliny d r e w n o i gotową s t o l a r k ę o k i e n n ą i d r z w i o w ą . ubijanej w d e s k o w a n i u albo z s u c h y c h b l o k ó w g l i n i a n y c h , Przed rozpoczęciem robót musimy zgromadzić na działce — ściany d z i a ł o w e — a ) n a p a r t e r z e — z bloków glinia­ budowlanej wszystkie potrzebne materiały, a przede wszystkim n y c h , b) na p o d d a s z u — z płyt t r z c i n o w y c h albo z płyt z lek­ m a t e r i a ł na więźbę d a c h o w ą i pokrycie, aby po u k o ń c z e n i u ścian kiej gliny, z gliny n a t y c h m i a s t budynek pokryć dachem. W celu zaopa­ trzenia budowy w odpowiednią ilość potrzebnych materiałów nstalamy wg elementów budynku, jakie potrzebne nam będą m a t e r i a ł y budowlane, jakie elementy w y k o n a m y sami, a jakie t r z e b a będzie zlecić d o w y k o n a n i a fachowcom; p r z y g o t o w u j e m y m a ł y m a g a z y n e k ( s z o p k ę ) , w k t ó r y m będą l e ż a ł y m a t e r i a ł y w r a ­ ż l i w e na z a w i l g o c e n i e , a wiec p r z e d e w s z y s t k i m c e m e n t , w a p n o p a l o n e , p a p a a poza t y m s z k ł o o r a z g w o ź d z i e , okucia i d r o b n e n a r z ę d z i a do p r a c y . C e m e n t d o s t a r c z a n y w 50 kg w o r k a c h papie­ r o w y c h u k ł a d a m y na p o m o ś c i e z desek na l e g a r k a c h z d a l a od .ścian z e w n ę t r z n y c h w s t o s y n a j w y ż e j po 10 w o r k ó w , gdyż w y ż s z e w a r s t w y powodują p ę k a n i e w o r k ó w w w a r s t w a c h dolnych. Ce­ m e n t nie powinien być m a g a z y n o w a n y dłużej niż 3 miesiące, g d y ż przez d ł u ż s z e m a g a z y n o w a n i e t r a c i . n a w a r t o ś c i . W a p n o p a l o n e j e s t b a r d z o w r a ż l i w e na wilgoć, a p o n i e w a ż w okresie ma­ g a z y n o w a n i a n a s t ę p u j e j e g o c h e m i c z n y r o z k ł a d , p r z e z zbyt dłu­ g i e p r z e t r z y m y w a n i e t r a c i ono swą w a r t o ś ć użytkową, a j e d n o ­ c z e ś n i e w s k u t e k z a g r z a n i a się m o ż e s p o w o d o w a ć p o ż a r . D l a t e g o lepiej będzie w a p n o p a l o n e z g a s i ć i n a z i m ę z a d o ł o w a ć . P a p ę u s t a w i a się w r u l o n a c h p i o n o w o , g d y ż w pozycji leżącej r u l o n y m o g ą ulec s p r a s o w a n i u i sklejeniu a p a p a — z n i s z c z e n i u . Inne — k o m i n — . z cegły cernentowo-glinianej, m a t e r i a ł y , j a k k a m i e ń , cegła, piasek, d a c h ó w k a i d r e w n o — zgro­ — p r z e s k l e p i e n i a o t w o r ó w okiennych i drzwiowych — m a d z o n e są w t a k i m miejscu, aby nie u t r u d n i a ł y p r z e j a z d ó w i z beleczek g l i n i a n y c h , z b r o j o n y c h d r e w n e m , przygotowywania masy glinianej i zapraw. — strop drewniany nad parterem wypełniony płytami P o z a t y m p o w i n n i ś m y z a p e w n i ć sobie w o d ę n a p l a c u b u d o w y trzcinowymi lub wałkami owiniętymi uglinionymi warko­ p r z e z w y k o p a n i e s t u d n i lub d o p r o w a d z e n i e z sieci miejskiej. c z a m i ze słomy, — — posadzki p i w n i c z n e — c e m e n t o w o - g l i n i a n e (rys. 6 ) . Te elementy wykonamy sami, używając zbadanej gliny od­ 3. Jak w y k o n a ć bloki gliniane i cementowo-gliniane powiednio przygotowanej wg załączonej do orzeczenia recep­ t u r y . P o z a gliną inne m a t e r i a ł y m i e j s c o w e , j a k k a m i e ń o r a z wy­ P o s i a d a j ą c orzeczenie z b a d a ń l a b o r a t o r y j n y c h p r z y s t ę p u j e m y k o n a n e z s u r o w c a m i e j s c o w e g o p ł y t y t r z c i n o w e lub s ł o m i a n e , są d o p r z y g o t o w a n i a m a t e r i a ł u dla ścian p i w n i c z n y c h , p a r t e r u o r a z łatwo dostępne i tanie. Wałki słomiane w y k o n a m y również sami. k o m i n a , a więc bloków g l i n i a n y c h i c e m e n t o w d - g l i n i a n y c h , c e g ł y 14 15 Strona 10 c e m e n t o w o - g l i n i a n e j . W p r z y p a d k u s t o s o w a n i a gliny ubija­ wielkości placu (sposób d r u g i w y m a g a więcej m i e j s c a ) , omó­ nej — m a s y g l i n i a n e j do u b i j a n i a w d e s k o w a n i u . w i m y pokrótce oba sposoby. a. Bloki gliniane. Do w y r o b u bloków m o ż e być u ż y t a w za­ Przygotowanie ręczne ma p r z e b i e g n a s t ę p u j ą c y : p r z y g o t o w a ­ s a d z i e k a ż d a glina pod t y m j e d n a k w a r u n k i e m , aby w czasie ną m a s ę , krojąc łopatą lub motyką pionowe w a r s t w y , rozkła­ produkcji u ż y w a n y byl ten s a m r o d z a j gliny, jaki był b r a n y do d a m y na p o m o ś c i e z desek lub na placu i b a r d z o d o k ł a d n i e prze­ b a d a n i a . W p r z y p a d k u z m i a n y — g l i n a m u s i być p o n o w n i e zba­ r a b i a m y . P r z e r a b i a n i e n a l e ż y p o w t a r z a ć aż do o t r z y m a n i a jed­ d a n a dla u s t a l e n i a s k ł a d u m i e s z a n k i . nolicie p r z e m i e s z a n e j m a s y (rys. 7 ) . W p r z y p a d k u przygotowy­ Dla u ł a t w i e n i a p r z e r o b i e n i a gliny do produkcji bloków, zwła­ w a n i a gliny „ n a z a p a s " , n a l e ż y m a s ę p r z y k r y w a ć papą lub ma­ szcza b a r d z o tłustej i ilastej, n a l e ż y j u ż w jesieni w y k o p a ć g l i n ę t a m i , gdyż może o n a za b a r d z o w y s c h n ą ć , a d o d a t k o w e polewa­ i p r z e m r o z i ć ją u s y p u j ą c z niej w a ł y szerokości 1,5 m i wyso­ nie wodą nie jest w s k a z a n e ze w z g l ę d u na n i e r ó w n o m i e r n e .na­ kości 1 m. Na jesieni glina n a s i ą k n i e wodą deszczową, a zimą wilgocenie. z a m a r z a j ą c i o d m a r z a j ą c u l e g n i e d o k ł a d n e m u rozmieszaniu,, a większe grudki r o z p a d n ą się. J e ś l i o r z e c z e n i e O ś r o d k a p o d a j e konieczność d o d a n i a do gliny, celem s c h u d z e n i a , piasku, na­ leży go w odpowiedniej proporcji d o d a ć j u ż do gliny p r z e z n a ­ czonej do p r z e m r a ż a n i a . Nie z n a c z y to j e d n a k , że g l i n a m u s i być w y d o b y t a w c z e ś n i e j i p r z e m r o ż o n a . M o ż e m y ją w y k o r z y s t y w a ć b e z p o ś r e d n i o po wy­ dobyciu z wykopów. M a s ę g l i n i a n ą d o produkcji bloków p r z y g o t o w u j e m y n a s t ę ­ pująco: p r z e m r o ż o n ą lub świeżo w y k o p a n ą glinę r o z k ł a d a m y w a r s t w ą grubości V0 cm, p o s y p u j e m y p i a s k i e m w u s t a l o n e j pro­ porcji (o ile nie z o s t a ł d o d a n y w c z a s i e p r z e m r a ż a n i a ) , n a s t ę p n i e n a k ł a d a m y dodatki w ł ó k n i s t e , j a k n p . s ł o m ę , w r z o s itp., pocięte na d ł u g o ś ć 5'—8 cm w a r s t w ą g r u b o ś c i 3<—5 cm, w ilości u s t a l o n e j recepturą l a b o r a t o r i u m O ś r o d k a . T a k i c h w a r s t w p r z e k ł a d a j ą c n a p r z e m i a n glinę, piasek i s ł o m ę , u k ł a d a m y J e d n a na drugiej cztery do pięciu, tak aby w y s o k o ś ć p r y z m y w y n o s i ł a około 60 cm. P o ­ s z c z e g ó l n e w a r s t w y , po p r z y k r y c i u d o d a t k a m i w ł ó k n i s t y m i , po­ l e w a m y wodą z konewki nie z d e j m u j ą c sitka. Po p o r z ą d n y m Mieszadło konne do przygotowania masy można zbudować n a w i l g o c e n i u glina w r a z z d o d a t k a m i n a d a j e się do p r z e r ó b k i . we w ł a s n y m z a k r e s i e (rys. 8, 9 ) . J e s t ono k o n i e c z n e w przypa­ M a s ę g l i n i a n ą p r z e r a b i a m y na p o m o ś c i e z desek lub na w y r ó w ­ dku w s p ó l n e g o p r z y g o t o w y w a n i a bloków dla kilku s ą s i a d u j ą c y c h n a n y m , o c z y s z c z o n y m z roślin placu, w celu u n i k n i ę c i a zanie­ ze sobą b u d y n k ó w , gdyż z n a c z n i e p r z y ś p i e s z a d o k ł a d n e przero­ c z y s z c z e n i a gliny ziemią i r ó ż n y m i c z ę ś c i a m i r o ś l i n n y m i . bienie gliny z d o d a t k a m i . J e s t to s k r z y n i a o p o d s t a w i e wielobo- M a s ę m o ż e m y p r z e r o b i ć d w o m a s p o s o b a m i : ręcznie, z a po­ ku, szerokości 6 0 — 8 0 cm i wysokości 120—150 cm, do której z mocą ł o p a t i motyk lub m e c h a n i c z n i e , tzn. p r z e p u s z c z a j ą c gli­ góry w r z u c a m y p r z y g o t o w a n ą p o p r z e d n i e g o d n i a glinę z pias­ nę przez o d p o w i e d n i o s k o n s t r u o w a n e m i e s z a d ł o — tzw. Sznaj­ kiem i sieczką, p o d o b n i e j a k k a w ę do m ł y n k a , a po p r z e m i e s z a n i u der, u ż y w a n y w cegielniach. P o n i e w a ż wybór j e d n e g o z tych o t r z y m u j e m y w d o l n y m o t w o r z e m i e s z a d ł a d o s k o n a l e przero­ s p o s o b ó w z a l e ż y , o d w a r u n k ó w , w j a k i c h o d b y w a się b u d o w a i bioną, jednolitą masę. W środku tej skrzyni ustawiony jest 16 Strona 11 p i o n o w o słupek, d o l n y m k o ń c e m o s a d z o n y w p a n e w c e , a w g ó r ­ sek g r u b o ś c i 3 0 m m . W e w n ę t r z n e ścianki przedziałowe mają nej części u c h w y c o n y w j a r z m o . Na s ł u p k u , w e w n ą t r z skrzyni, grubości 25 mm. Formy, wykonane ze struganych od wewnątrz u m i e s z c z o n e są s p i r a l n i e m e t a l o w e ł o p a t k i — m i e s z a d ł a Do g ó r ­ desek są rozbieralne. Dwa przeciwległe rogi formy okute są z w i e r z c h u i od spodu ż e l a z n y m i n a r o ż n i k a m i , u ż y w a n y m i do r a m okiennych. W trzecim rogu umocowane są zawiasy a w c z w a r t y m — z a m k n i ę c i e w y k o n a n e z dwóch k a w a ł k ó w pła­ s k o w n i k a . W formach j e d n o k o m o r o w y c h w y k o n u j e się bloki na stole (rys. 11 a, b ) , a n a s t ę p n i e p r z e n o s i się je w r a z z formą na p l a c . W formach c z t e r o k o m o r o w y c h — d u ż o cięższych, bloki ubi­ ja się b e z p o ś r e d n i o na ziemi. F o r m o w a n i e bloków jest c z y n n o ś c i ą z u p e ł n i e prostą. P o zło­ ż e n i u formy i u s t a w i e n i u jej na ziemi lub stole zwilża się ją wo­ nego, wystającego ponad skrzynię końca słupka przytwierdzona j e s t p o z i o m a belka, t w o r z ą c a rodzaj kieratu, wprowadzającego w ruch m i e s z a d ł o . G l i n a do m i e s z a d ł a p o w i n n a być z n a c z n i e wilgotniejsza niż do przerobu rę­ cznego, gdyż łatwiej się wledy r obraca kierat. Przed rozpoczęciem produkcji bloków glina powinna nieco, w ciągu kilkunastu godzin, pod przykryciem ze słomy, prze­ schnąć i stwardnieć. Z masy przygotowanej jednym z podanych wyżej sposobów wy­ dą, a n a s t ę p n i e bierze się w ręce b r y ł y gliny i z siłą w r z u c a do konujemy bloki w drewnianych j e d n e j z komór. Po w r z u c e n i u g l i n y do w s z y s t k i c h k o m ó r formy, formach (rys. 10). P o n i e w a ż bloki, u d e p t u j e m y ją n o g a m i lub u b i j a m y ubijakiem, a w formie j e d n o - które powinny posiadać wymiary k o m o r o w e j tylko u b i j a m y d r e w n i a n y m m ł o t k i e m , n a s t ę p n i e uzu­ 33 x 16 x 21,5 cm, w czasie wy­ p e ł n i a m y formę d o d a t k o w o gliną z n a d m i a r e m , ubijamy, a nad­ s y c h a n i a skurczą się ś r e d n i o o 3 % , m i a r g l i n y ś c i ą g a m y tzw. s t r y c h u l c e m , w y g ł a d z a j ą c powierzch­ forma musi być odpowiednio wię­ n i ę w y k o n a n e g o bloku. C z t e r o k o m o r o w ą formę r o z b i e r a m y , wyj­ ksza, a więc wymiary jej będą m u j e m y p r z e g r ó d k i i g o t o w e bloki posypujemy piaskiem. Po o 3% większe, czyli 34,0 x 16,5 o t w o r z e n i u formy j e d n o k o m o r o w e j blok o d n o s i m y n a plac. x 22,0 cm. Formy wykonuje się P l a c , na k t ó r y m mają być w y k o n y w a n e i s u s z o n e bloki, m u ­ jedno - lub czterokomorowe z de­ si b y ć s t a r a n n i e w y r ó w n a n y i p o s y p a n y p i a s k i e m , a p o w i e r z c h - 19 Strona 12 n i a j e g o p r z e c i n a n a płytkimi r o w a m i d o s p ł y w u wody n a wypa­ dek deszczu. — Dla u ł a t w i e n i a m u r o w a n i a ś c i a n i w ł a ś c i w e g o w i ą z a n i a trze­ r ba na k a ż d e 109 bloków 5 p r z e c i ą ć w s t a n i e ś w i e ż y m na pół w p o p r z e k i 5 na 3/4 d ł u g o ś c i (rys. 12). Bloki wysychają na wol­ n y m p o w i e t r z u . P r z y s ł o n e c z n e j i w i e t r z n e j p o g o d z i e m o ż n a blo­ ki już po dwóch d n i a c h p o s t a w i ć na k a n t , a po trzech p r z e ł o ż y ć tak, aby w y s y c h a ł a d r u g a p o w i e r z c h n i a . P o 4 — 6 d n i a c h , zależ­ nie od pogody, bloki u k ł a d a m y luźno w s t o s y ( z o s t a w i a j ą c po­ między blokami przestrzeń dla krążenia.wysuszającego powie­ t r z a ) n a wysokości 7—8 w a r s t p r z y k r y w a j ą c j e d a s z k i e m z e sło­ my lub z desek dla o c h r o n y p r z e d d e s z c z e m . W przypadku" upalnej, słonecznej pogody, świeżo uformowa­ ne bloki n a l e ż y p r z y k r y ć słomą, aby w s k u t e k r a p t o w n e g o schnię­ cia nie p o p ę k a ł y . J e ś l i w y k o n u j e m y bloki w roku p o p r z e d z a j ą c y m b u d o w ę na­ leży je na o k r e s j e s i e n n o - z i m o w y z m a g a z y n o w a ć w szopie. Mo­ że być to s z o p a o t w a r t a , tj. dach o p a r t y j e d y n i e na s ł u p a c h . 20 Strona 13 b. Bloki cementcwo-gliniane. P o n i e w a ż z a ł o ż y l i ś m y , że fun­ d a m e n t y z o s t a n ą w y k o n a n e albo z k a m i e n i a , albo z bloków ce^ mentowo-glinianych, omówimy teraz produkcję tych bloków. Bloki cementowo-gliniane są wykonane z takiego tworzywa, w którym znaczna ilość c e m e n t u z a s t ą p i o n a j e s t gliną. J e d n ą z wielu zalet w y r o b ó w c e m e n t o w o - g l i n i a n y c h j e s t ich wysoka wodoodporność i nieprzepuszczalność wody. Do wyrobów cementowo-glinianych wskazane jest użycie g l i n y t ł u s t e j d l a t e g o , ż e m a o n a lepszą j a k o ś ć s p o i w a g l i n i a s t e ­ go. U n i k a się r ó w n i e ż t r u d u u s u w a n i a z o s a d n i k a d u ż y c h ilości piasku, jakie zawiera chuda glina. Produkcję tworzywa cementowo-glinianego można przepro­ w a d z a ć z a r ó w n o m e c h a n i c z n i e , j a k i r ę c z n i e p r z y użyciu pros­ tych n i e s k o m p l i k o w a n y c h u r z ą d z e ń . G l i n ę z s y p u j e m y do p r z y g o ­ t o w a n y c h r o w ó w i z a l e w a m y wodą. M o c z e n i e gliny t r w a 1 dobę. Z g l i n y tej p r z y g o t o w u j e m y z a w i e s i n ę g l i n i a n ą , t z n . r o z m o c z o n ą glinę zsypujemy do skrzyni takiej samej, jakiej używamy do g a s z e n i a w a p n a i z a l e w a m y wodą w ilości t r o c h ę mniejszej od objętości z a ł a d o w a n e j gliny. Z a l a n ą wodą g l i n ę m i e s z a m y g r a c ą iub g r a b i a m i aż do p o w s t a n i a zawiesiny, t j . masy o gęstości b a r d z o r z a d k i e g o c i a s t a , którą s p u s z c z a m y przez o t w ó r w skrzy­ n i z a m k n i ę t y siatką o oczkach 8 x 8 m m — d o o s a d n i k a d w u k o - 21 Strona 14 morowego (rys. 13). Z a w i e s i n a p r z e l e w a n a j e s t z e s k r z y n i d o Bloki, k t ó r e z a s t o s u j e m y do w y k o n a n i a f u n d a m e n t ó w , wy­ o s a d n i k a z n ó w przez sito o o c z k a c h 2 x 3 m m , u s t a w i o n e n a d k o n a m y z m i e s z a n i n y o s t o s u n k u o b j ę t o ś c i o w y m c e m e n t u do m n i e j s z ą k o m o r ą o s a d n i k a . O s a d n i k t e n — to s k r z y n i a o po­ z a w i e s i n y g l i n i a n e j do p i a s k u do ż w i r u j a k 1:3:3:6. 3 j e m n o ś c i 3—6 m , wysokości 80 cm, w p u s z c z o n a w ziemię i po­ Masa do wyrobu po­ d z i e l o n a ś c i a n k ą na 2 k o m o r y . winna być prawie sucha, gdyż bloki formują się wtedy łatwiej i szybko wysychają. Sposób wyko­ nywania jest taki sam, j a k bloków z gliny s u r o ­ wej o m ó w i o n y jjoprzeclnio, z tą różnicą, że bloki ce- , mentowo-głiniane należy o c h r a n i a ć od s ł o ń c a i pier­ wszego dnia, jeśli jest upalna pogoda, polewać wodą, a b y za szybko nie wysychały. Do p r z y g o t o w a n i a 100 szt. bloków o wymiar. 33 x 16 x 21,o cm z mieszaniny o stosunku objętościowym 1:3:3:6 p o t r z e b a : cementu marki „250" 154 kg zawiesiny glinianej 0,39 m 3 W pierwszej k o m o r z e n a s t ę p u j e o s i a d a n i e n a d n i e s k ł a d n i k a piasku 0,39 m 3 c i ę ż s z e g o — piasku, s a m a z a w i e s i n a z a ś p r z e d o s t a j e się p r z e z s p e c j a l n y p r z e l e w do d r u g i e j k o m o r y , k t ó r a j e s t w ł a ś c i w y m za­ żwiru 0,90 m 3 s o b n i k i e m i z której p o b i e r a m y z a w i e s i n ę do d a l s z e j . produkcji e l e m e n t ó w c e m e n t o w o - g l i n i a n y c h (rys. 14). E l e m e n t y c e m e n t o ­ c. Cegła cementowo-gliniana. Do w y k o n a n i a komina zasto­ wo-gliniane powstają z dokładnego przemieszania przygotowa­ sujemy również materiał tańszy, a mianowicie cegłę cementowo- nej z a w i e s i n y g l i n i a n e j z c e m e n t e m i p i a s k i e m . S t o s u n e k obję­ g l i n i a n a , p o s i a d a j ą c ą dużą o d p o r n o ś ć n a d z i a ł a n i e wysokich tem­ t o ś c i o w y zależy od tego, do j a k i c h celów ma s ł u ż y ć p r z y g o t o ­ p e r a t u r . C e g ł ę w y k o n a m y z m a s y c e m e n t o w o - g l i n i a n e j o propor­ wane tworzywo. cji składników (tj. cement — zawiesina gliniana — piasek — Czynnikiem ważnym i decydującym o jakości mieszaniny ż w i r ) jak 1:3:3:6, ubijanej d r e w n i a n y m m ł o t k i e m , w formie wyko­ j e s t kolejność d o z o w a n i a i m i e s z a n i a s k ł a d n i k ó w : n a j p i e r w do­ n a n e j z desek g r u b o ś c i 25 m m . W y m i a r y w e w n ę t r z n e formy od­ k ł a d n i e m i e s z a m y z a w i e s i n ę g l i n i a n ą z c e m e n t e m , a n a s t ę p n i e do p o w i a d a j ą w y m i a r o m c e g ł y tj. 25 x 12 x 6,5 cm ( r y s . 15). C e g ł ę o t r z y m a n e j m a s y d o d a j e m y piasek. C a ł o ś ć m u s i być s t a r a n n i e i w y r a b i a m y w ten sposób, że do z m o c z o n e j formy w r z u c a się pra­ d o k ł a d n i e w y m i e s z a n a , aż do u z y s k a n i a m a s y o j e d n o l i t e j b a r w i e . w i e suchą m a s ę , ubija, w y r ó w n u j e tzw. s t r y c h u l c e m , po czym 22 23 Strona 15 przewraca się formę d n e m do g ó r y i w y p y c h a j ą c r u c h o m e dno j ą c e domieszki m i n e r a l n e , j a k p i a s e k i żwir o r a z domieszki włó­ w y r z u c a się z formy c e g ł ę . C e g ł ę c e m e n t o w o - g l i n i a n ą s k ł a d a m y k n i s t e , j a k sieczka, plewy lub s u c h y w r z o s — g l i n ę m u s i m y prze­ na miejscu z a c i e n i o n y m p o l e w a j ą c w dni u p a l n e wodą, aby nie robić ze w s z y s t k i m i d o d a t k a m i . s c h ł a zbyt r a p t o w n i e . P o 2 — 3 d n i a c h c e g ł ę m o ż n a s k ł a d a ć w k o ­ A więc p r z e m r o ż o n ą lub świeżo w y d o b y t ą g l i n ę o w i l g o t n o ­ zły, a po 14 d n i a c h n a d a j e się już o n a do m u r o w a n i a . ści n a t u r a l n e j u k ł a d a m y na p o m o ś c i e z desek w a r s t w ą 10—12 cm, s y p i e m y o d p o w i e d n i ą ilość (wg podanej receptury) piasku, na to ciętą na d ł u g . 6 — 8 cm sieczkę lub i n n e m a t e r i a ł y w ł ó k n i ­ ste w określonej ilości i z n ó w glinę, piasek, m a t e r i a ł y w ł ó k n i s t e itd. ( m a t e r i a ł y w ł ó k n i s t e p o l e w a m y w o d ą z k o n e w k i dla polep­ szenia przyczepności do gliny). Gdy pryzma osiągnie wysokość około 6 0 cm, w s z y s t k o r a z e m b a r d z o d o k ł a d n i e p r z e m i e s z a m y za pomocą łopat, wideł i motyk. M a s ę tę p r z e r a b i a m y o d r y w a j ą c m o t y k a m i p i o n o w o cienkie w a r s t w y i ś c i ą g a j ą c je do siebie. • J e ś l i w i d o c z n e są jeszcze g r u d k i gliny lub d o d a t k ó w , c z y n n o ś ć powtarzamy jeszcze raz, wzdłuż całej pryzmy. Przygotowaną m a s ę , dla z a b e z p i e c z e n i a p r z e d szybkim w y s c h n i ę c i e m , o c h r a ­ n i a m y przed s ł o ń c e m m a t a m i . Glinę ubijać b ę d z i e m y w p r z y g o t o w a n y m wcześniej desko­ w a n i u . F o r m y do u b i j a n i a ś c i a n są to p ł y t y wysokości 65 cm, w y k o n a n e z 3 desek o g r u b o ś c i 30 m m , w z m o c n i o n y c h nabity­ mi co 6 0 — 6 5 cm p o p r z e c z n y m i k a w a ł k a m i desek ( r y s . 16).. Dla Do w y r o b u 1O00 szt. cegieł o w y m . 25 x 12 x 6,i5 cm o sto­ u n i k n i ę c i a p r z y l e p i a n i a się g l i n y do płyt deski od w e w n ą t r z mu­ sunku składników ( c e m e n t — z a w i e s i n a g l i n i a n a — piasek — szą być s t r u g a n e . P o d a n e na rys. 16 formy są p r o s t e j k o n s t r u k c j i ; żwir)) jak 1:3:3:6, p o t r z e b a : r o z s t a w p o p r z e c z n y c h desek p r z y b r z e g u w n a r o ż n i k o w y c h pły­ t a c h o d p o w i a d a ś c i a n i e g r u b o ś c i *50 cm. cementu marki „250" 260 kg P r z y innych g r u b o ś c i a c h z m n i e j s z a m y lub p o w i ę k s z a m y od­ zawiesiny glinianej 0y63 m 3 p o w i e d n i o o d s t ę p w p ł y t a c h n a r o ż n i k o w y c h . Do płyt m u s i m y piasku 0,63 m 3 r ó w n i e ż p r z y g o t o w a ć d r e w n i a n e , g ł a d k o s t r u g a n e ś c i ą g a c z e dol­ 3 żwiru , 1,26 m ne i g ó r n e ( p a t r z rys. 16), w y k o n a n e z ł a t d r e w n i a n y c h o prze­ kroju 4 x 6 cm. Ś c i ą g a c z dolny, który u t r z y m u j e p ł y t y w j e d n a k o ­ 4. Jak p r z y g o t o w a ć m a s ę g l i n a n ą i d e s k o w a n i e do w y k o n a n i a w y m o d siebie odstępie, p o s i a d a n a j e d n y m końcu tzw. łeb, unie­ ścian z gliny ubijanej m o ż l i w i a j ą c y w y s u n i ę c i e się z o t w o r u płyty, a na d r u g i m o t w ó r d o z a k l i n o w a n i a ś c i ą g a c z a . G ó r n e , k r a w ę d z i e płyt u s z t y w n i a m y Jeżeli orzeczenie Ośrodka Instruktażowo-Szkoleniowego Bu­ g ó r n y m i ś c i ą g a c z a m i o przekroju 8 cm, n a c i ę c i a m i o d p o w i a d a ­ d o w n i c t w a z M a t e r i a ł ó w M i e j s c o w y c h podaje, że g l i n a n a d a j e się j ą c y m i g r u b o ś c i płyt, a r o z s t a w i o n y m i o d p o w i e d n i o do g r u b o ś c i d o u b i j a n i a bez d o d a t k ó w , c a l a p r o c e d u r a p r z y g o t o w y w a n i a m a s y ubijanej ściany. o g r a n i c z a się j e d y n i e do d o k ł a d n e g o p r z e m i e s z a n i a gliny w celu Wszelkie otwory w płytach muszą być nieco większe, aby r o z d r o b n i e n i a g r u d e k . Jeżeli j e d n a k t r z e b a b ę d z i e d o d a ć s c h u d z a - na skutek z a w i l g o c e n i a i s p ę c z n i e n i a płyt nie b y ł o t r u d n o ś c i z 24 25 Strona 16 w y c i ą g a n i e m ściągaczy. F o r m y p o w i n n y być o d w e w n ą t r z n a ­ s y c o n e ropą naftową w celu z m n i e j s z e n i a p ę c z n i e n i a i możliwo­ ści z w i c h r o w a n i a się w s k u t e k n a s i ą k a n i a wilgocią i w y s y c h a n i a . Ubijaki w y k o n a m y z k a w a ł k a t w a r d e g o d r e w n a o w y m i a r z e stop­ ki 2 0 x 2 0 cm, u c h w y t e m d ł u g o ś c i 150 cm, a do u b i j a n i a n a r o ­ ż y — ubijak wąski o w y m . stopki 1 0 x 2 0 cm. W a g a ubijaka wię­ k s z e g o około 10 kg. Dla z w i ę k s z e n i a t r w a ł o ś c i spód ubijaka o b i j a m y blachą. 5. Jak wykonać nadproża z gliny Belki do przesklepienia otworów drzwiowych i okiennych (tzw. n a d p r o ż a ) w y k o n u j e m y z lekkiej gliny, tzn. z t ł u s t e j gliny r o z r o b i o n e j z wodą do g ę s t o ś c i ś m i e t a n y z dużą ilością s ł o m y ( d o -80 kg na 0,5 m 3 r o z r o b i o n e j m a s y g l i n i a n e j ) , ciętej na dłu­ g o ś ć 40 cm. D o k ł a d n ą ilość s ł o m y lub i n n y c h d o d a t k ó w włókni­ s t y c h określa o r z e c z e n i e Ośrodka Instruktażowo-szkoleniowego. P r z y g o t o w a n i e m a s y z gliny lekkiej p o l e g a na d o k ł a d n y m prze­ m i e s z a n i u w s k r z y n i rozrobionej gliny z pociętą s ł o m ą (lub sia­ n e m , w r z o s e m , ł o d y g a m i roślin p n ą c y c h itp.) przez udeptywa­ nie i p r z e w r a c a n i e w i d ł a m i . N a d p r o ż a w y k o n u j e się w formie d r e w n i a n e j o wym. 16,5 x x 2 2 , 0 x s z e r o k o ś ć otworu + 50 cm (rys. 17) ( w y m i a r y formy zwiększone o 3% ze względu na skurcz masy podczas wysy­ c h a n i a ) . D o b r z e p r z e r o b i o n ą m a s ę w r z u c a się do formy . w a r s t w ą g r u b o ś c i 3 cm i po ubiciu u k ł a d a się 2 w k ł a d k i d r e w n i a n e (zwykle żerdzie) z a m o c z o n e w rzadkiej glinie (dla zwiększenia przycze­ p n o ś c i do m a s y ) , o ś r e d n i c y 3—4 cm w o d l e g ł o ś c i 2 cm od ścia­ nek b o c z n y c h . Z b r o j e n i e to p r z y k r y w a m y w a r s t w ą gliny, u b i j a m y i w y p e ł n i a m y formę j e s z c z e j e d n ą w a r s t w ą ubitej gliny. Po zdję­ ciu formy nadproże pozostaje na ziemi na okres schnięcia,, tzn. o k o ł o 30 dni, a po w y s c h n i ę c i u — s k ł a d a się je pod d a c h e m , o z n a c z a j ą c spód belki, który m u s i leżeć n a m u r z e . W y k o n a n e n a d p r o ż a t r z e b a c h r o n i ć p r z e d zbyt szybkim wy­ sychaniem. W budynku z gliny można również zastosować gotowe nad­ p r o ż a ż e l b e t o w e lub d r e w n i a n e z k a n t ó w k i lub połowizn (tzn. przeciętych wzdłuż okrąglaków) ściągniętych klamrami. Przy 27 Strona 17 d u ż y c h s z e r o k o ś c i a c h o t w o r ó w — w i ę k s z y c h od 1,20 m, n a d p r o ż y w y k o n a ć s a m i . D r e w n i a n e w a ł k i ( o ś r e d n i c y 4 — 5 cm i d ł u g o ś c i g l i n i a n y c h n i e stosuje się, lecz u k ł a d a się je z p r e f a b r y k o w a n y c h r ó w n e j r o z s t a w o w i belek s t r o p o w y c h ) okręcamy powrósłami ze beleczek żelbetowych. s ł o m y (rys. 18). Na 1 m d ł u g o ś c i belek s t r o p o w y c h p o t r z e b a 8 w a ł k ó w o śre­ dnicy 4 — 5 cm i 12 kg s ł o m y . 6. Jak wykonać walki s ł o m i a n e dla w y p e ł n i e n i a stropu B a r d z o lekkim, ciepłym, n i e a k u s t y c z n y m ( n i e przepuszczają­ c y m d ź w i ę k ó w ) i j e d n o c z e ś n i e t a n i m s t r o p e m jest zwykły strop d r e w n i a n y z w y p e ł n i e n i e m w a l k a m i s ł o m i a n y m i , które m o ż e m y 28 Strona 18 ż o w a n i a d r u t ó w spra­ wdzamy z narożnika­ mi leżącego na ziemi szablonu za pomocą pionu, n a s t ę p n i e sza­ blon o d r z u c a m y i roz­ III poczynamy wykop. JAK BUDOWAĆ Przy gruntach ści­ słych ściany wykopu 1. Wytyczenie budynku będą p i o n o w e (pokry­ cie linii wykopu z W y t y c z e n i e b u d y n k u jest to d o k ł a d n e w y z n a c z e n i e na d z i a ł c e d r u t e m musi być sta­ narożników przyszłego budynku i utrwalenie ich przez wbicie le s p r a w d z a n e za po­ palików. Dla fachowca jest to krótka i prosta czynność. Dla mocą p i o n u ) , a przy niefachowca, który będzie chciał j a k najwięcej p r z y s w o i m d o m k u sypkich — ukośne zrobić s a m , będą t o pierwsze t r u d n i e j s z e kroki. D l a t e g o p o d a m y czyli z rozkopem, któ­ ułatwiony sposób wytyczania, który zapewni nam prawidłowe ry po wykonaniu n a n i e s i e n i e p l a n u d o m k u n a plac, chociaż zużyjemy n a t o t r o c h ę ścian p i w n i c z n y c h za­ d r e w n a do zrobienia szablonów. A więc: z lat o p r z e k r o j u 2 x 5 cm sypuje się ubitą zie­ lub z w ą s k i c h desek z b i j a m y o b r y s n a s z e g o d o m k u , m i e r z ą c dłu­ mią. g o ś ć boków p o z e w n ę t r z n y c h k r a w ę d z i a c h s z a b l o n u . D l a u ł a t ­ w i e n i a p o r u s z a n i a tym „ d r e w n i a n y m r z u t e m " w y k o n a m y go z dwóch części. P o n i e w a ż n a r o ż a b u d y n k u m u s z ą mieć p r o s t e kąty, kąty proste szablonu wyznaczymy za pomocą desek długości 2,00 m przybijając je do .desek n a r o ż n i k o w y c h w o d l e g ł o ś c i 1,20 i 1,60 m od n a r o ż a , lub d ł u g o ś c i 1,50 m w odległości 0,90 i 1,20 m (rys. 19 a, b ) . S p r a w d z a m y przekątne całego obrysu budynku, które muszą być r ó w n e . T e r a z u k ł a d a m y s z a b l o n n a d o k ł a d n i e w y r ó w n a n y m p l a c u tak, j a k ma s t a ć n a s z d o m e k i o b r y s o w u j e m y go ł o p a t ą po zewnętrznych krawędziach szablonu. Następnie dla utrwa­ lenia obrysu b u d y n k u m u s i m y w y z n a c z y ć z e w n ę t r z n e linie ścian za pomocą palików i d r u t u . W t y m celu, w o d l e g ł o ś c i 1 m od n a r o ż a w p r z e d ł u ż e n i u linii ścian, wbijamy po 2 paliki na każcie naroże, czyli 8 palików wkopanych w ziemię na głębokość 0,7—1 m, o wysokości r ó w n e j co n a j m n i e j nadziemnej części m u r ó w piwnicznych. Teraz wbijamy dokładnie w środek palików gwoździe, dookoła których okręcamy drut (rys. 2 0 ) . Skrzy- 30 Strona 19 t r a n s p o r t o w a n i a m a t e r i a ł ó w . Obok gliny s k ł a d a m y m a t e r i a ł y 2. Wykopy w ł ó k n i s t e , piasek, żwir. P u n k t c z e r p a l n y wody powinien być „pod ręką". Przystępując do wykonania wykopów pod piwnice i fun­ P r y z m y wydobytej gliny n a l e ż y p r z y k r y ć m a t a m i lub papą,, d a m e n t y z d e j m u j e m y w i e r z c h n i ą w a r s t w ę ziemi r o ś l i n n e j o gru­ aby zabezpieczyć je przed zbyt dużą s t r a t ą wilgoci. bości około 30 cm i o d k ł a d a m y na bok. P r z y d a się n a m o n a przy Trasy ewentualnego przewozu gliny taczkami powinny być urządzaniu ogródka. w y ł o ż o n e d e s k a m i dla u ł a t w i e n i a p r a c y i u n i k n i ę c i a r o z j e ż d ż a n i a Zewnętrzne krawędzie wykopu zabezpieczamy przed osypy­ terenu. w a n i e m się ziemi u k ł a d a j ą c deski ściśle w g d r u t u p r o w a d z ą c e g o . Z wykopów wg podanego przykładowo projektu uzyskamy Ponieważ budynek będzie całkowicie p o d p i w n i c z o n y — wy­ około 140 m 3 gliny, nie licząc zdjętej w a r s t w y ziemi r o ś l i n n e j . k o n a m y j e d e n o g ó l n y wykop, aż do poziomu spodu posadzki Ilość ta w y s t a r c z y n a m w z u p e ł n o ś c i do w y k o n a n i a w s z y s t k i c h ścian zewnętrznych i wewnętrznych, zaprojektowanych do wy­ k o n a n i a z gliny. Jeśli w f u n d a m e n t a c h zastosujemy bloki ce­ m e n t o w o - g l i n i a n e ( z a s t o s u j e m y je z b r a k u k a m i e n i a , gdyż w po­ r ó w n a n i u z cegłą da to znaczne obniżenie kosztów budowy) u ż y j e m y r ó w n i e ż glinę z w y k o p ó w . Z tej s a m e j gliny w y k o n a m y ewentualnie zaprawę cementowo-gliniana do murowania ścian z bloków i m a s ę do produkcji c e g ł y c e m e n t o w o - g l i n i a n e j do wy­ konania komina. 3. Fundamenty i izolacje F u n d a m e n t y m o ż n a w y k o n a ć albo z k a m i e n i a , albo z bloków cementowo-glinianych. Przed wykonaniem fundamentów należy dokładnie jeszcze raz s p r a w d z i ć , czy d n o w y k o p ó w jest r ó w n e i czy ziemia, na skutek dłuższej przerwy między wykonaniem wykopu a rozpoczęciem robót f u n d a m e n t o w y c h , nie u l e g ł a s p u l c h n i e n i u w s k u t e k d e s z c z ó w p i w n i c z n e j , tzn. na g ł ę b o k o ś ć 2,0 m (rys.21). Grunt gliniasty iub z i n n y c h p r z y c z y n . n a l e ż y do g r u n t ó w ścisłych — w y k o p y r o b i m y więc o ś c i a n a c h P o n i e w a ż w b u d o w n i c t w i e z gliny o b o w i ą z u j e j e d n a k o w a gru­ p i o n o w y c h , bez rozkopów. bość f u n d a m e n t ó w i ś c i a n z a r ó w n o ze w z g l ę d u na u n i k n i ę c i e wszelkich z a g ł ę b i e ń lub w y s t ę p ó w s p r z y j a j ą c y c h g r o m a d z e n i u się Aby s p r a w d z i ć czy dno wykopów fundamentowych jest na wilgoci z w o d y deszczowej lub t o p n i e j ą c e g o ś n i e g u , jak i t r u d n o ­ jednym poziomie, k ł a d z i e m y na nie deskę i s p r a w d z a m y po- ści w u s t a w i e n i u form dla ubicia pierwszej w a r s t w y gliny, funda­ ziomnicą. Trzeba często sprawdzać poziom dna, aby uniknąć m e n t y ścian z e w n ę t r z n y c h będą m i a ł y g r u b o ś ć 50' cm, a dla podsypywania nierówności ziemią. środkowej ściany konstrukcyjnej — 40 cm. W przypadku za­ W y d o b y w a n ą glinę s k ł a d a m y w kopce w doległości 2 — 3 m s t o s o w a n i a bloków g l i n i a n y c h — ś c i a n a ś r o d k o w a będzie m i a ł a od zewnętrznej krawędzi wykopów, aby zapewnić miejsce do g r u b o ś ć — 33 cm, czyli g r u b o ś ć 1 bloku. u s t a w i a n i a r u s z t o w a ń , dowozu m a t e r i a ł ó w a p r z e d e w s z y s t k i m a. Fundament z kamienia. Do b u d o w y f u n d a m e n t ó w n a d a j e u n i k n i ę c i a m i e s z a n i a ziemi z gliną i r o z d e p t y w a n i a jej p o d c z a s 33 32 Strona 20 się z a r ó w n o k a m i e ń polny, jak i ł a m a n y — j a k o m a t e r i a ł t w a r d y b. Fundament z bloków cementowo-glinianych. P i e r w s z ą war­ i o d p o r n y n a wilgoć. M o ż e m y z u p e ł n i e ś m i a ł o s a m i w y k o n a ć mu­ s t w ę u p r z e d n i o p r z y g o t o w a n y c h , s u c h y c h bloków u k ł a d a m y n a ry f u n d a m e n t o w e . A więc: na d n i e w y k o p u u k ł a d a m y w a r s t w ę w y r ó w n a n y m dnie w y k o p u . Następne warstwy murujemy (na- m o ż l i w i e dużych i p ł a s k i c h k a m i e n i , k t ó r e w t ł a c z a m y d r e w n i a n y m zaprawie cementowo-glinianej 1:1,5:8) wg zasad murowania ubijakiem w ziemię, aby je lepiej zespolić z p o d ł o ż e m . S z p a r y ś c i a n c e g l a n y c h , tj. z m i j a n i e m się spoin w p o s z c z e g ó l n y c h war­ p o m i ę d z y k a m i e n i a m i u t y k a m y m n i e j s z y m i ' k a m y k a m i lub tłucz­ s t w a c h . P o n i e w a ż f u n d a m e n t m u s i być. g r u b o ś c i 50 cm, m u r z n i e m i z a l e w a m y w s z y s t k o z a p r a w ą c e m e n t o w o - w a p i e n n ą o sto­ b l o k ó w c e m e n t o w o - g l i n i a n y c h będzie g r u b o ś c i P/2 bloku, czyli s u n k u objętościowym 1:2:10 (1 część c e m e n t u : 2 części g a s z o ­ 33 cm |- 16 cm - j - 1 cm s p o i n a . n e g o w a p n a : 10 części o s t r e g o p i a s k u ) lub — lepiej i t a n i e j — zaprawą cementowo-gliniana 1:1,5:8, w y k o n a n ą z 1 części ce­ m e n t u m a r k i ,,250'" : 1,5 części z a w i e s i n y g l i n i a n e j : 8 części pia­ sku ( p a m i ę t a j m y o kolejności d o z o w a n i a : n a j p i e r w m i e s z a m y za­ wiesinę glinianą z cementem, n a s t ę p n i e dodajemy odpowiednią część p i a s k u i w s z y s t k o s t a r a n n i e i d o k ł a d n i e m i e s z a m y , aż do otrzymania jednobarwnej masy). Zaprawa cementowo-gliniana w o d o o p o r n a i b a r d z o szybko wiąże. Następne warstwy muru fundamentowego układamy w ten sam sposób już bez ubijania przestrzegając mijania się spoin w kolejnych w a r s t w a c h k a m i e n i a . P r z e r w y p o m i ę d z y k a m i e n i a m i u z u p e ł n i a m y d r o b n y m i k a m y k a m i s t a r a j ą c się, aby p r z e r w y były jak najmniejsze i znów warstwę zalewamy zaprawą. Na część n a d z i e m n ą m u r u f u n d a m e n t o w e g o , czyli na tzw. cokół, wybie­ ramy kamienie gładkie, większe możliwie płaskie. F u n d a m e n t pod w o l n o s t o j ą c y p r z y ś c i a n i e filar k o m i n o w y wy­ konujemy z przygotowanej cegły cementowo-glinianej na za­ prawie cementowo-glinianej. 3 Na 1 m f u n d a m e n t u z k a m i e n i a p o t r z e b a : kamienia grubego 1,20 m3 kamienia drobnego 0,10 m3 zaprawy 0,30 m3 3 Na 1 m z a p r a w y w a p i e n n o - e e m e n t o w e j 1:2:10 p o t r z e b a : F u n d a m e n t pod filary k o m i n o w e w y k o n a m y r ó w n i e ż z tych cementu marki „250" 120 kg s a m y c h bloków. M u r w y p r o w a d z o n y b ę d z i e n a w y s o k o ś ć 6 0 c m ciasta wapiennego 0,21 m3 p o n a d poziom t e r e n u , g d y ż w części n a d z i e m n e j m u s z ą zmieścić piasku 1,06 m3 się okienka p i w n i c z n e (rys. 2 2 ) . 3 Na 1 m zaprawy cementowo-glinianej 1:1,5:8 p o t r z e b a : Na 1 m 2 f u n d a m e n t u p o t r z e b a : cementu 162 kg p r z y g r u b o ś c i 1 1 / 2 bloku, czyli 50 cm zawiesiny glinianej 0,20 m3 bloków 45 szt. piasku 1,07 iK zaprawy 0,06 m3 34 35