Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� Marta Guzy Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� Wst�p Niniejsza praca jest prezentacj� ta�c�w szkockich uwzgl�dniaj�c� ich historyczny rozw�j, nieuniknione przemiany, jakie mia�y miejsce ze wzgl�du na kontekst spo�eczno-polityczny w Europie od XVI-go wieku do chwili obecnej. Ze wzgl�du na bogactwo tematu oraz ograniczon� obj�to�� niniejszej pracy, jako jej autorka zaznaczam, �e nie mam ambicji stworzenia wyczerpuj�cej historii i prezentacji ta�c�w szkockich, a tylko pragn� przedstawi� to interesuj�ce zagadnienie opieraj�c si� na fachowej literaturze napisanej przez Szkot�w dla Szkot�w, g��wnie dla tancerzy oraz instruktor�w ta�ca. Ze wzgl�du na pochodzenie ta�c�w i brak polskiego nazewnictwa b�d� pos�ugiwa� si� poj�ciami w j�zyku angielskim, w takiej wersji, w jakiej s� one u�ywane przez mi�dzynarodowe organizacje skupiaj�ce tancerzy i instruktor�w ta�c�w szkockich, podaj�c oczywi�cie t�umaczenie polskie. Ze wzgl�du jednak na fakt, i� w bardzo wielu przypadkach poj�cia te w rzeczywisto�ci polskiej s� znane jedynie nielicznej grupie os�b zajmuj�cej si� kultur� szkock�, b�d� to moje w�asne przek�ady. Aby wykaza� jak niewielka jest wiedza o tym, czym s� ta�ce szkockie przytocz� tylko przyk�ad poj�cia �ta�ce celtyckie", kt�re od lat przyj�o si� w Polsce i funkcjonuje doskonale, cho� de facto nic nie oznacza. Polskie poj�cie �ta�ce celtyckie" obejmuje ta�ce szkockie (wszystkie rodzaje), irlandzkie (r�wnie� wszystkie rodzaje) oraz breto�-skie, cho� nie maj� one ze sob� nic wsp�lnego � w ka�dym razie nie wi�cej ni� gawot i mazur. Podstawowe poj�cia Poj�cie ta�ce szkockie obejmuje kilka rodzaj�w ta�c�w wywodz�cych si� ze Szkocji a tak�e z innych region�w �wiata, gdzie osiedlili si� Szkoci i piel�gnowali swoje tradycje taneczne. Wspomniane rodzaje obejmuj� najog�lniej rzecz ujmuj�c trzy rodzaje ta�c�w: ta�ce tzw. Country dances czyli tradycyjne ta�ce dworskie (nie maj� one nic wsp�lnego z ameryka�sk� muzyk� country), ta�ce ceilidh � pod wieloma wzgl�dami bardzo podobne do ta�c�w country lecz od nich nowsze, gdy� wi�kszo�� z nich wywodzi si� z ko�ca XIX lub XX wieku i nadal s� �tworzone" oraz ta�ce highland, czyli g�ralskie, tradycyjne ta�ce solowo-popisowe. Wszystkie te rodzaje ta�c�w zostan� szerzej opisane w dalszej cz�ci pracy. Aby zobrazowa� taniec szkocki ta�czony czy to na sali balowej czy na mniej eleganckiej zabawie, nale�y wyobrazi� sobie tancerzy parami ustawionych b�d� w dwu liniach � panie po jednej stronie, panowie po drugiej, b�d� partner�w stoj�cych obok siebie po bokach kwadratu, tak jak w mazurowym carreau. Takie ustawienie tancerzy tradycyjnie okre�la si� jako set. Najcz�ciej w ta�cach dworskich set obejmuje cztery pary, w ta�cach ceilidh Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� zdarza si�, �e jest to pi�� par lub nawet dowolna ich ilo�� (tzw. Longway set). Formacja ta wywodzi si� z ta�c�w dworskich i wraz z kontredansowym nast�pstwem par stanowi jego charakterystyczny element. Kolejnym poj�ciem, kt�re ju� si� pojawi�o i koniecznie nale�y je wyja�ni� jest ceilidh. Etymologicznie, s�owo to oznacza�o zebranie, zabaw�. W takim sensie przyj�o si� jako ekwiwalent funkcjonuj�cego niegdy� w Polsce poj�cia muzyka czy p�niejszej pota�c�wki. St�d wzi�a si� te� nazwa jednego z rodzaj�w ta�c�w � ta�ce ceilidh kt�re, jakkolwiek podobne do ta�c�w dworskich s� od nich znacznie swobodniejsze, �atwiejsze i nie obowi�zuje podczas ich wykonywania ca�a etykieta nieod��cznie stanowi�ca opraw� ta�c�w dworskich. Inne terminy, kt�re nale�y wyja�ni� dla lepszego zrozumienia ta�c�w szkockich, to terminy stosowane pierwotnie w muzyce, takie jak reel i stra-thspey, jig. S� to okre�lenia zar�wno metrum jak i automatycznie rodzaj�w ta�c�w i ich charakterystycznych cech. Wszystkie trzy rodzaje wykorzystywane s� zar�wno w ta�cach dworskich, ceilidh oraz highland (g�ralskich). Reel oraz strathspey liczy si� na 4/4, przy czym strathspey jest znacznie wolniejszy i wykonuje si� go bardzo dostojnie, natomiast jig, pochodz�cy z Irlandii, ma metrum 6/8. Wymienione wy�ej rytmy oraz zwi�zane z nimi charakterystyczne sposoby ta�czenia dominuj� w tanecznym dorobku Szkot�w, nie oznacza to jednak, �e Szkoci nie ta�cz� znaj� ta�c�w przyj�tych w innych cz�ciach �wiata. Przyj�y si� r�wnie� polki a walczyki by�y i nadal s� bardzo popularne. Warto jednak podkre�li�, �e najcz�ciej ta�czone s�, podobnie jak reel czy strathspey, w znanych tancerzom uk�adach choreograficznych. Przyk�adami mog� tu by� Gay Gordons (polka) czy Walczyk �w. Bernarda � znane wsz�dzie tam, gdzie ta�czy si� �po szkocku" proste uk�ady na 4x32 takty, kt�re mog� by� powtarzane tak d�ugo, jak gra muzyka. Funkcjonowanie ta�c�w szkockich Ta�ce szkockie s� bardzo �ywe. Mimo tego, �e korzeniami si�gaj� do XVI-go wieku, Szkoci zadbali o to, by nie istnia�y tylko na scenie jako obrazki z przesz�o�ci. Niew�tpliwie, w pewnym stopniu pomogli im w tym Anglicy walcz�c z wszelkimi przejawami kultury szkockiej (np. wprowadzonym w 1746 roku po narodowych powstaniach zakazem noszenia kilt�w, gry na dudach, itp.). Do dzi� ta�ce dworskie ta�czone s� nie tylko na balach organizowanych przez r�ne organizacje szkockie ale tak�e na towarzyskich spotkaniach np. Brytyjskich Izb Handlowych. Powszechnie jednak, cz�sto ��cznie z ta�cami dworskimi ta�czy si� r�wnie� ta�ce ceilidh. W Szkocji oraz krajach takich jak Kanada, USA a tak�e Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� wsz�dzie tam, gdzie mieszkaj� Szkoci, istniej� zazwyczaj stowarzyszenia czy nieformalne grupy, kt�re organizuj� ceilidh. S� to otwarte zabawy, na kt�re w przeciwie�stwie do balu nie trzeba mie� oficjalnego zaproszenia ani �przepisowego" stroju1. W praktyce taneczny poziom uczestnik�w bywa znacznie ni�szy ni� na balach; zabawy takie w okresie letnim w niekt�rych szkockich miasteczkach organizowane s� nawet co tydzie� i nigdy nie brakuje na nie ch�tnych. Oczywi�cie, by bawi� si� na ceilidh czy na balu, trzeba zna� przynajmniej podstawowe kroki i figury. Szkoci maja tu u�atwione zadanie, gdy� od wielu lat w szko�ach dzieci i m�odzie� maj� w programie nauczania obowi�zkow� nauk� ta�c�w szkockich. Warto podkre�li�, i� nie chodzi tu tylko o nauczenie podstawowych krok�w, figur i ca�ych ta�c�w, ale przede wszystkim o przekazanie m�odzie�y pewnych zasad savoir vivre'u. Wymienione powy�ej rodzaje ta�c�w szkockich to ta�ce towarzyskie. Warto jednak pami�ta�, �e r�wnolegle wykszta�ci�a si� forma ta�c�w solowych, kt�ra do dzi� funkcjonuje w formie konkursowej, przede wszystkim podczas tzw. Highland Games czyli zawod�w obejmuj�cych tradycyjne szkockie dyscypliny. Organizowane s� tak�e specjalne mistrzostwa tylko w ta�cach highland. Obejmuj� okre�lony repertuar ta�c�w obowi�zkowych, r�ny dla tancerzy w zale�no�ci od stopnia ich zaawansowania. Ta�ce dworskie Wsp�cze�nie ta�czone szkockie ta�ce country si�gaj� korzeniami najprawdopodobniej XIV-go wieku. Niestety, pierwsze wiarygodne zapiski pochodz� dopiero z XVI-go wieku. Pocz�tki dworskich ta�c�w szkockich s� �ci�le zwi�zane z panowaniem Norman�w oraz ich cywilizacyjnych �potomk�w" � Francuz�w. Ze wzgl�du na historyczny rozw�j sytuacji, Francuzi mieli du�y wp�yw na ta�ce szkockie. Nadmieni� nale�y, �e wp�ywy francuskie i szerzej � kontynentalne, widoczne s� nie tylko w ta�cach dworskich i nie tylko w okresie dominacji Norman�w nad Anglo-Saksonami. Powr�c� jednak do udokumentowanych na pi�mie pocz�tk�w: pierwsze wzmianki o wygl�dzie ta�c�w pochodz� z roku 1524, kiedy to kr�l Szkocji Jerzy V po�lubi� Francuzk� Mari� de Guise. Wraz z ni� do surowej Szkocji przyby�y popularne ju� od kilku wiek�w francuskie dworskie maniery w ta�cu przek�adaj�ce si� na uk�ony, taniec parami (w opozycji do sakso�skich ta�c�w korowodowych) oraz kilka figur, takich jak np. advance and retire2. W ci�gu 1 Dok�adniejszy opis stroju zamieszczam w rozdziale po�wieconym ta�com country. 2Figura o�miotaktowa, bardzo cz�sto stosowana zar�wno w ta�cach szkockich dworskich jak i celidh oraz w tzw. Cel`? irlandzkich polegaj�ca na dwukrotnym podej�ciu tancerzy do przodu (2 takty) oraz powrocie na miejsca (2 takty). Figura stosowana zar�wno do strathspey'a jak i irlandzkich jig�w, krokiem odpowiednim dla danego ta�ca. Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� nast�pnych dwu wiek�w z kontynentu przyw�drowa�y i przej�y si� na sta�e elementy takie jak: kontredansowe nast�pstwo par, ustawienia (tzw. Lon-gway). Zapiski o balach, na kt�rych jak mo�na przypuszcza� ta�czono ta�ce typowe dla Szkocji pojawiaj� si� w XVIII w. Z 1750 roku zachowa�y si� publikacje zapisu nutowego muzyki do takich ta�c�w jak The Gates of Edynburgh czy The Red House, ju� w�wczas bardzo popularnych i ta�czonych do dzi�. Mo�na z tego wnosi�, �e wymienione ta�ce jak i muzyka pochodz� z pocz�tku XVIII wieku3. Zachowanych opis�w samych ta�c�w z ko�ca wieku XVIII jest bardzo wiele. W XVIII i XIX wieku przy g��wnych zamkach Szkocji powsta�o wiele stowarzysze� organizuj�cych typowe szkockie bale. Tradycje te do dzi� kultywuj� liczne oddzia�y oraz filie RSCDS4 oraz Caledonian Society. Co ciekawe, RSCDS we wsp�czesnych publikacjach opisach ta�c�w rekomendowanych do nauki bardzo cz�sto zamieszcza uk�ady choreograficzne z XVIII-go wieku. Charakterystyczn� cech� dla ta�c�w szkockich jest to, i� s� to okre�lone powtarzane kilkakrotnie uk�ady choreograficzne, do kt�rych przyporz�dkowane s� zwyczajowe nazwy. Uk�ady nie s� d�ugie, zazwyczaj zamykaj� si� w 32 lub 64 taktach, s� oparte na kilkunastu figurach oraz stosunkowo niewielkiej liczbie krok�w. Uk�ady s� ta�czone najpierw przez pierwsz� par� (tzw. �g��wn�", w zale�no�ci od figury ta�cz�c� czasem z par� pomocnicz�), nast�pnie po kontredansowej zmianie para druga przejmuje rol� pary g��wnej, nast�pnie to samo dotyczy w kolejno�ci par trzeciej i czwartej. Wi�kszo�� figur zamyka si� w o�miu taktach i ta�czona jest przez jedn� lub dwie pary. Ta�ce maj� charakter towarzyski, wymagaj� jednak znajomo�ci ca�ego uk�adu, w zwi�zku z czym najcz�ciej stosowan� praktyk� organizator�w balu jest podanie uczestnikom z wyprzedzeniem programu, czyli nazw ta�c�w, dzi�ki czemu ka�dy mo�e �przygotowa�" si� do przewidzianych na dany wiecz�r uk�ad�w. W trakcie samego balu prowadz�cy zaprasza do ta�ca podaj�c jego nazw�. Kolejnym elementem oprawy szkockich ta�c�w dworskich, kt�ry do dzi� wytworzy� si� i funkcjonuje od wielu lat jest �model" stroju, w jakim ta�cz� tancerze. Warto podkre�li�, �e kiedy mowa o tradycyjnych strojach szkockich, mowa mo�e by� wy��cznie o stroju m�skim. Szkot, zw�aszcza na oficjalnej uroczysto�ci czy balu prezentuje si� obowi�zkowo w kilcie, stylowej marynarce, mo�e by� z plaidie (rodzaj szarfy z klanowego tartanu), koniecznie ze sporranem (m�ska torebka zawieszana na pasku z przodu kiltu), sgian dubh (sztylecik wk�adany za skarpet�), fleshes (tasiemki przy skarpetach w kolo- 3GW Lockhart, s. 2 4Royal Society of Scottish Country Dances � Kr�lewskie Stowarzyszenie Szkockich Ta�c�w Dworskich Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� rach klanowego tartanu). Nie istnieje natomiast �tradycyjny" str�j damski � str�j pa� zmienia� si� wraz z mod�. Aktualnie na balach panie prezentuj� si� w bia�ych sukniach z plaidie lub sash (rodzaj damskiej szarfy w kolorze tartanu klanu w�asnego lub m�a upinanej na ramieniu), w sukniach zawieraj�cych elementy tartanu lub w d�ugich tzw. kilted skirts (sp�dnicach u�o�onych na wz�r kiltu), bia�ych bluzkach oraz plaidie. Rodzaj stroju pa� zale�y od rangi wydarzenia oraz indywidualnych preferencji. Zar�wno panie jak i panowie, nawet na bardzo oficjalnych balach do ta�czenia wk�adaj� specjalne szkockie baletki tzw. ghillies. The Royal Scottish Country Dance Society Historia RSCDS czyli Royal Society of Scottish Country Dancing (Kr�lewskie Stowarzyszenie Szkockich Ta�c�w Dworskich) si�ga 1923 roku, kiedy Jean Milligan oraz Stewart of Fasnacloich za�o�yli w Glasgow organizacj� o nazwie Scottish Dance Society (Szkockie Stowarzyszenie Ta�ca). Zadaniem SCD by�o zebranie i zachowanie informacji o tanecznych tradycjach Szkot�w. Stowarzyszenie od pocz�tku cieszy�o si� poparciem cz�onk�w brytyjskiej rodziny kr�lewskiej, z kt�rych wielu by�o i jest z pochodzenia Szkotami. Jerzy VI, ojciec El�biety II, obecnej kr�lowej Wielkiej Brytanii, zezwoli� Stowarzyszeniu na dodanie do oficjalnej nazwy okre�lenia �Kr�lewskie". RSCDS skodyfikowa� figury, ujednolici� spos�b wykonywania zar�wno krok�w jak i figur oraz zgromadzi� opisy ponad dwu i p� tysi�ca ta�c�w ta�czonych w r�nych cz�ciach Szkocji. Wiele z nich wesz�o do kanonu ta�c�w �obowi�zkowych" dla ka�dego tancerza szkockiego. Aktualnie RSCDS jest najbardziej presti�ow� mi�dzynarodow� organizacj� zrzeszaj�c� tancerzy oraz instruktor�w szkockich ta�c�w dworskich. Organizacja ma siedzib� w Edynburgu, prowadzi szko�� ta�ca w St. Andrew's, dzia�a poprzez 170 oddzia��w (branches) oraz grupy afiliowane na ca�ym �wiecie. W Polsce Przy RSCDS afiliowana jest jedna polska organizacja � zesp� COMHLAN z Krakowa oraz 4 polskich tancerzy. Ta�ce ceilidh Ta�ce ceilidh wykazuj� pewne podobie�stwo do ta�c�w dworskich. Opieraj� si� o te same kroki i figury, chocia� ze wzgl�du na ich popularno�� cz�sto zar�wno kroki oraz figury s� uproszczone. Jakkolwiek kwestia upraszczania czy te� �poprawnego" wykonywanie krok�w jest spraw� indywidualn� tancerza, o tyle forma samych figur, jak i element�w wykonywanych przez wi�ksz� ilo�� tancerzy zale�y od prowadz�cego-wodzirej a. W tradycji szkockiej osob� tak� nazywa si� caller'em. Caller nie tylko wywo�uje sama nazw� ta�ca przed Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� jego rozpocz�ciem, ale r�wnie� przez ca�y czas jego trwania �podpowiada" tancerzom jak� w danym momencie powinni wykona� figur�. Jak wida� samo istnienie takiej osoby podczas ceilidh dozwala na aktywne uczestnictwo w niej tak�e tancerzy pocz�tkuj�cych czy os�b o ni�szych umiej�tno�ciach tanecznych, a w pewnych przypadkach, nawet os�b, kt�re nigdy nie bra�y udzia�u w �adnej szkockiej zabawie tanecznej. Ta�ce ceilidh nie s� skodyfikowane w spos�b tak �restrykcyjny" jak ta�ce dworskie. Dzi�ki temu zezwalaj� na wi�ksz� swobod� i cz�sto tworzone s� na r�ne okazje: �lub, rodzinne �wi�ta czy inne niekonieczne oficjalne wydarzenia. Warto tak�e zaznaczy�, �e walczyki oraz polki zosta�y w��czone w�a�nie do grupy ta�c�w ceilidh. Highland dancing (ta�ce solowe) Pierwsze wiarygodne wzmianki na temat highland dancing czyli popisowych ta�c�w szkockich pochodz� z 1750 roku. Major Topham, Anglik opisa� bal, na kt�rym ta�czono �nudne i nie�adne" menuety oraz inne �low dan-ces" (niskie ta�ce), a jako urozmaicenie pokazywano �ywio�owo wykonane �high dance" (ta�ce wysokie). Owe pojawiaj�ce si� okre�lenia �niski" i �wysoki" t�umaczy si� sposobem wykonania krok�w: nisko i dostojnie w ta�cach o charakterze balowym oraz �wysokie" czyli te, w kt�rych jak pisa� Topham: �precyzja i szybko�� wykonania (krok�w) jest niewiarygodna, tak samo jak zadziwiaj�ca jest ich (tj. tancerzy) zwinno��"5. Ta�ce highland funkcjonowa�y od samego pocz�tku jako forma popisowa. Z lat 1750-1850 zachowa�y si� liczne zapiski o w�drownych nauczycielach ta�ca, kt�rzy nierzadko sami wymy�lali nowe kroki i ta�ce. Zachowa�y si� r�wnie� zapisy nutowe najpopularniejszych melodii przypisanych do danych uk�ad�w choreograficznych6. Sami nauczyciele, w�r�d kt�rych by� tak�e jeden z najs�ynniejszych mistrz�w highland David Strange, pobierali lekcje ta�ca u francuskich nauczycieli ta�ca klasycznego � wp�ywy klasyki na highland s� do dzi� wyra�nie widoczne mi�dzy innymi w nazewnictwie czy w okre�leniach pozycji st�p, kt�re to elementy zosta�y zapo�yczone z klasyki a nast�pnie zmienione i dostosowane do charakteru highland. Ta�czenie highland nale�a�o do dobrego tonu, lekcje pobierali wszyscy, kt�rych by�o na nie sta�, oczywi�cie g��wnie arystokracja, ch�opcy i dziewcz�ta, a nawet doro�li. Ze wzgl�du na rang� niekt�rych uczni�w, kroki cz�sto komponowane by�y dla konkretnych os�b i w pewnym sensie dla nich zarezerwowane. Wiadomo, �e we wczesnym okresie �niekontrolowanego" rozwoju 5t�um. Marta Guzy, za JF i TM Flett, s. 4 6np. Urbanie'go �A Selection of High Dances, Cotillions, Scots Airs ..." opublikowane w Edynburgu w 1795 roku. Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� ta�c�w highland istnia�a ogromna r�norodno�� lokalnych krok�w ta�c�w ta�czonych do dzi�: w artykule z roku 1820 opublikowanym w �Notes and Queries" znajdujemy informacj�, �e np. doliczono si� 16 krok�w hornpipe'a i 14jigg'a. Ta�ce zachowa�y si� dzi�ki przede wszystkim przekazom z mistrza na ucznia, opisom stosuj�cym umowne nazewnictwo zrozumia�e dla tancerzy zar�wno w wieku XVIII-tym jak i dzi�. Du�� rol� w zachowaniu tradycji odegra�y symbolizuj�ce wr�cz Szkocj� zawody highland games, kt�re obejmowa�y � i do dzi� obejmuj� � nie tylko konkursy gry na dudach czy zawody taneczne, ale tak�e dyscypliny tak niezwyk�e jak rzut drewnianym balem. Highland games, kt�rych wsp�czesna wersja ukszta�towa�a si� w roku 1819 w St. Fillans w hrabstwie Perthsire mia�y nie tylko pozytywn� rol� w utrzymaniu tradycji tanecznych. Paradoksalnie, zawody highland games przyczyni�y si� do zagini�cia wielu lokalnie uprawianych ta�c�w oraz redukcji bogactwa krok�w w�a�nie dlatego, �e obejmowa�y tylko niekt�re ta�ce i ich okre�lone kroki. Aktualnie najpopularniejszymi obowi�zuj�cymi na zawodach ta�cami s�: Highland Fling, The Sword Dance (Argyll Broadswords), Shan Trews, Gillie Callum, Hullachan, Sailor's Hornpipe. Obecnie nad klasyfikacj� ta�c�w oraz ich popularyzacj� czuwa Scottish Official Board of Highland Dancing, organizacja podobna w swej strukturze do omawianego ju� RSCDS. Zawody taneczne organizowane przez SOBHD lub pod jej patronatem odbywaj� si� wed�ug �ci�le sprecyzowanych przepis�w rozwi�zuj�cych kwestie takie jak: grupa wiekowa (w jakiej startuje tancerz), poziom zaawansowania oraz kategorie ta�c�w highland: national, hornpipe. Klasyfikacja wynika samego charakteru i pochodzenia tych ta�c�w. Ta�ce highland pocz�tkowo uznawane by�y za ta�ce m�skie, national ta�czone by�y przez dziewcz�ta, hornpipe zawiera elementy charakterystyczne dla analogicznego ta�ca irlandzkiego. Dzi� dziewcz�ta, ch�opcy, panie i panowie ta�cz� wszystkie rodzaje ta�c�w, przyj�to jednak, �e by podkre�li� r�nice w ich stylu, do ich konkursowej czy scenicznej prezentacji obowi�zuj� osobne stroje. Scottish Official Board of Highland Dancing precyzyjnie okre�li�o jak powinien wygl�da� dany str�j dla danej p�ci; opisy te s� bardzo szczeg�owe (okre�laj� nie tylko kr�j i ozdoby kamizelki, fryzur� ale nawet kolor bielizny). Zamiast zako�czenia Zamieszczone powy�ej informacje na temat ta�c�w szkockich z konieczno�ci maja charakter og�lny i nie wyczerpuj� tematu. Mam nadziej�, �e ich opis cho� w ograniczonym stopniu daje wyobra�enie ich bogactwa i ich specyfiki. Ta�ce szkockie s� bardzo popularne nie tylko w samej Szkocji ale Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� r�wnie� na ca�ym �wiecie, zw�aszcza tam, gdzie osiedlili si� Szkoci i ludno�� angloj�zyczna. Ich fenomen polega na tym, �e s� dost�pne: RSCDS oraz Caledonian Society organizuj� ogromn� ilo�� kurs�w i warsztat�w ta�c�w dworskich i ceilidh na wszelkich poziomach zaawansowania, na kt�rych mog� si� uczy� osoby w ka�dym wieku. Tancerze o wi�kszych mo�liwo�ciach technicznych mog� nie tylko uczy� si� ta�c�w highland ale tak�e rywalizowa� na zawodach. Warto podkre�li�, �e wspomniane organizacje s� bardzo otwarte na wszystkich zainteresowanych Szkocj� i ta�cami szkockimi, tak�e obcokrajowc�w, a na opisywane imprezy typu ceilidh mo�e przyj�� praktycznie ka�dy. Szkoci, mimo trudno�ci, z jakimi si� borykali ze wzgl�du na brak niezale�no�ci czy wr�cz zwalczanie ich kultury przez Anglik�w nie tylko zachowali swe tradycje w spos�b �ywy, ale zainteresowali swoj� kultur� �wiat. Ta�ce szkockie - Historia i tera�niejszo�� Bibliografia: Flett T.M., Flett J.F. Traditional Step-Dancing in Scotland, wyd. Scot-tish Cultural Press, Edynburg 1996 Lockhart G. Wallace Highland Balls and Village Halls, wyd. Luath Press Limited, Edynburg 1997 Milligan Jean C., MacLennan D.G. Dances of Scotland, wyd. Max Par-rish & Company, Londyn 1958