NOVELL NETWARE 3.11 w praktyce Szymon Giermasz Ksi��ka zawiera opis podstawowych poj�� i polece� systemu Netware 3.11 oraz uwagi praktyczne zebrane przez autora podczas pracy z sieci� i prowadzonych szkole�. Ksi��ka przeznaczona jest dla u�ytkownik�w sieci Novell pracuj�cych w systemie DOS lub w �rodowisku Windows. Zawiera wiele przyk�ad�w i mo�e by� wykorzystana przez indywidualnych u�ytkownik�w oraz na kursach, a tak�e stanowi� pomoc dla pocz�tkuj�cych administrator�w. Autor jest instruktorem upowa�nionym do prowadzenia szkole� w centrach szkoleniowych autoryzowanych przez firm� Novell. Spis tre�ci WPROWADZENIE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 1. PODSTAWOWE WIADOMO�CI O SIECI. . . . . . . . . . . . . . . 8 1.1. Co to jest sie� ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1.2. Stanowisko robocze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.3. Serwery. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10 1.4. Pomosty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 1.5. Adresowanie w sieci. . . . . . . . . . . . . . . . . . .11 1.6. Zasoby sieciowe i lokalne. . . . . . . . . . . . . . . .12 1.7. Lokalna prezentacja zasob�w sieciowych . . . . . . . . .13 1.8. Ochrona zasob�w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 1.9. Dzielenie przetwarzania. . . . . . . . . . . . . . . . .15 1.10. ��czenie system�w . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 1.11. Podstawowe cechy serwera plik�w . . . . . . . . . . . .17 1.12. Wyposa�enie sieciowe stanowiska roboczego . . . . . . .18 1.12.1. Uruchamianie stanowiska roboczego . . . . . . . . . .19 2.PRACA W SIECI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22 2.1. Otwarcie sesji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 2.2. Zamkni�cie sesji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 2.3. Polecenia sieciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27 2.3.1. Program HELP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 2.3.2. Polecenia sesji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31 2.3.3. Przekazywanie komunikat�w. . . . . . . . . . . . . . .32 3. U�YTKOWNICY, GRUPY I ADMINISTRATORZY . . . . . . . . . . .36 3.1. Grupy u�ytkownik�w . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36 3.1.1. Grupa EVERYONE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37 3.2. Administratorzy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38 3.3. U�ytkownik sieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40 3.3.1. Ograniczenia nak�adane na u�ytkownika. . . . . . . . .41 3.3.2. Stan konta.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 3.3.3. Ograniczenia konta u�ytkownika.. . . . . . . . . . . .42 3.3.4. Dozwolone stanowiska pracy . . . . . . . . . . . . . .45 3.3.5 Dozwolony czas pracy. . . . . . . . . . . . . . . . . .45 3.3.6. Rozliczanie u�ytkownika. . . . . . . . . . . . . . . .46 3.3.7. Przejmowanie uprawnie� . . . . . . . . . . . . . . . .47 3.3.8. U�ytkownik GUEST . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48 4. WOLUMINY, KARTOTEKI I PLIKI. . . . . . . . . . . . . . . .49 4.1. Proste polecenia systemu plik�w. . . . . . . . . . . . .50 4.2. Podstawowe katalogi w NetWare. . . . . . . . . . . . . .51 4.3. Wskazywanie plik�w sieciowych w DOSie. . . . . . . . . .53 4.4. Prawa dost�pu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 4.4.1. Znaczenie poszczeg�lnych uprawnie� . . . . . . . . . .60 4.4.2. Sprawdzanie uprawnie� efektywnych u�ytkownika. . . . .62 4.4.3. Pe�nomocnictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63 4.4.4. Maska dziedziczenia uprawnie�. . . . . . . . . . . . .66 4.4.5. Przejmowanie praw od grup i u�ytkownik�w . . . . . . .67 4.5. Atrybuty plik�w i kartotek . . . . . . . . . . . . . . .68 4.6. Program FILER. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 4.7. Odzyskiwanie usuni�tych plik�w . . . . . . . . . . . . .75 4.8. Przestrze� zajmowana w woluminie . . . . . . . . . . . .77 4.8.1. Miara obj�to�ci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77 4.8.2. Limitowanie pojemno�ci woluminu. . . . . . . . . . . .78 4.8.3. Zwalnianie priestrzeni w woluminie . . . . . . . . . .80 5. WYDRUKI W SIECI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 5.1. Przekazywanie wydruku do kolejki . . . . . . . . . . . .82 5.1.1. Bezpo�rednie drukowanie w sieci. . . . . . . . . . . .83 5.1.2. Przechwytywanie wydruk�w lokalnych . . . . . . . . . .85 5.2. Zadanie w kolejce drukowania . . . . . . . . . . . . . .90 5.3. Opis zadania drukowania. . . . . . . . . . . . . . . . .94 6.SCENARIUSZE ZG�OSZE�. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95 6.1. Polecenia scenariuszy zg�osze� . . . . . . . . . . . . .96 6.2. Zmienne �rodowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 6.3. Parametry wywo�ania. . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 6.4. Uwagi i przyk�ady. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 7. INDYWIDUALNE MENU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 7.1. Definicja menu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 7.2. Program COLORPAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 8. PRACA W SIECI Z SYSTEMEM WINDOWS . . . . . . . . . . . . 111 8.1. Control Panel - podstawowa konfiguracja. . . . . . . . 113 8.2. File manager - dost�p do plik�w. . . . . . . . . . . . 115 8.2.1. Definiowanie wska�nik�w sieciowych . . . . . . . . . 115 8.2.2. Ustalanie atrybut�w sieciowych.. . . . . . . . . . . 117 8.3. Drukowanie sieciowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 9. WIRUSY W SIECI.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 SKOROWIDZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Wprowadzenie Sieci lokalne staj� si� cz�sto spotykanym elementem wyposa�enia przedsi�biorstw i instytucji. O ich popularno�ci decyduje op�acalno��. Odpowiednio oprogramowane przynosz� profit w postaci sprawniejszego zarz�dzania przedsi�biorstwem. Mog� si�ga� od gabinet�w dyrektor�w przez sekretariaty, pokoje ksi�gowych, sprzedawc�w po hale produkcyjne i magazynowe. Barier� w ich wykorzystaniu jest niejednokrotnie s�aba znajomo�� mo�liwo�ci i ogranicze� dotycz�cych u�ytkownika sieci. Inaczej m�wi�c osoby korzystaj�ce z sieci nie zdaj� sobie sprawy, �e same mog� realizowa� niekt�re pomys�y na zastosowanie sieci lub, �e wystarczy poprosi� o pomoc administratora systemu by mie� �atwiejszy dost�p do program�w lub drukarek. Zwykle codzienne problemy zwi�zane z u�ywaniem sieci s� proste, ale nie zawsze zainteresowany mo�e zasi�gn�� rady u fachowca (administratora) lub skorzysta� z obszernej, angloj�zycznej dokumentacji sieci. Ksi��ka jest napisana z my�l� o osobach pracuj�cych z najnowsz�, na dzi� (listopad 1992), wersj� systemu sieci lokalnych firmy Novell czyli NetWare 3.11. Ze wzgl�du na obszerno�� tematu autor ograniczy� si� jedynie do przedstawiania sieci z punktu widzenia u�ytkownika stanowiska roboczego, na kt�rym dzia�a system DOS ewentualnie nak�adka Windows 3.11. Opisano podstawowe mo�liwo�ci i bariery stwarzane w takim �rodowisku, ograniczaj�c prezentacj� polece� i program�w do najcz�ciej stosowanych opcji. Przedstawiane tre�ci s� poparte wieloma przyk�adani stosowania instrukcji sieciowych, nietypowych zachowa� systemu i uwagami praktycznymi. Warunkiem wst�pnym przyst�pienia do lektury jest podstawowa znajomo�� systemu DOS. Autor przyj��, �e poj�cia takie jak plik, program i katalog s� czytelnikowi znane. Pocz�tkuj�cym u�ytkownikom komputer�w klasy IBM PC c mo�na poleci� inne ksi��ki Wydawnictwa MIKOM, np. "Leksykon komputerowy dla pocz�tkuj�cych", "System DOS dla pocz�tkuj�cych", "Poznaj sw�j komputer", "Przewodnik po IBM PC czyli od DOSa przez Windows do aplikacji". 1. Podstawowe wiadomo�ci o sieci W rozdziale zawarto wst�pne informacje na temat sieci lokalnej. W u�ywanych okre�leniach i opisach autor odwo�uje si� bezpo�rednio do systemu sieciowego NetWare w wersji 3.11. Popularne rozwi�zania innego typu, stosowane w systemach, (np. peer�to�peer) nie s� prezentowane. 1.1. Co to jest sie� ? Najpro�ciej sie� lokaln� okre�li� mo�na jako po��czenie komputer�w, kt�re pozwala na jednoczesne korzystanie ze wsp�lnych dysk�w i drukarek przez wielu u�ytkownik�w. U�ytkownicy mog�, na przyk�ad, r�wnolegle wype�nia� r�ne formularze trafiaj�ce do jednego pliku rejestr�w, kt�ry jest przechowywany na dysku sieciowym. O poprawno�� danych oraz o umo�liwienie u�ytkownikom r�wnoczesnej pracy dbaj� programy u�ytkowe i system sieciowy. Podobnie, u�ytkownicy mog� mie� wra�enie, �e drukowali jednocze�nie kilka dokument�w na jednej drukarce obs�uguj�cej wszystkie stanowiska sieciowe. To, �e ich wydruki nie przemiesza�y si�, mimo �e zosta�y przej�te przez system w tej samej chwili, jest zas�ug� dzia�ania systemu drukowania sieciowego, kt�ry ustala kolejno�� wysy�ania informacji na drukark�. Pierwotnie, sieci lokalne ogranicza�y si� do jednego biura lub budynku. Z czasem, dzi�ki rozwojowi technologicznemu, sieci "lokalne" zacz�y obejmowa� wi�kszy obszar kompleks budynk�w lub dzielnic�. Ponadto, dzi�ki nowym mo�liwo�ciom telekomunikacji, w jedn� sie� "lokaln�" s� dzi� cz�sto ��czone systemy odleg�e od siebie o tysi�ce kilometr�w. Sie� mo�e by� opisywana na dwa sposoby: - jako logiczna sie� wsp�pracuj�cych modu��w oprogramowania systemowego i u�ytkowego; - jako fizyczne po��czenie komputer�w odr�bnych jednostek tworz�cych sie�. Z tego powodu niekt�re okre�lenia s� rozumiane dwojako: po pierwsze jako modu�y lub systemy oprogramowania elementy logicznej, abstrakcyjnej struktury, po drugie jako fizyczne urz�dzenia, w kt�rych dzia�aj� jednostki logiczne. Na przyk�ad pomost (ang. router opisany w punkcie 1.4.) to oprogramowanie jednostka logiczna realizuj�ca przekazywanie danych mi�dzy sieciami lub komputer osobisty po�wi�cony na realizacj� tej funkcji. Kilka powszechnie u�ywanych okre�le� u�atwia opisywanie sieci. Pierwszym z nich jest stanowisko robocze. 1.2. Stanowisko robocze Stanowiska robocze (okre�lane te� jako stacje robocze, ang. workstations) to stanowiska pracy u�ytkownik�w sieci. S� nimi komputery osobiste przy��czone do sieci, na kt�rych dzia�a lokalny system operacyjny (np. DOS lub OS/2) i na kt�rych uruchamiane s� programy u�ytkowe. Na stanowiskach roboczych nie dzia�a system sieciowy NetWare. Mo�liwo�� korzystania z sieci zapewnia dodatkowy sprz�t i oprogramowanie komunikacyjne opisane bli�ej w punkcie 1.12. Stanowiska robocze korzystaj� z pracy innych jednostek sieciowych - serwer�w. 1.3. Serwery Serwery to elementy sieci, kt�rych zadaniem jest obs�uga innych jednostek sieciowych. Serwery s� specjalizowanymi obiektami systemu, przystosowanymi do efektywnego wykonywania tylko pewnych typ�w zada�. Realizuj� polecenia kierowane do ruch ze stanowisk roboczych lub innych serwer�w. Podstawowym serwerem w sieci Novell NetWare jest serwer plik�w, nazywany tak�e sk�adnic� plik�w (ang: file server). Jest to jednostka udost�pniaj�ca dane dyskowe innym obiektom w sieci. Z jednej strony serwer plik�w to oprogramowanie: modu�y systemu NetWare, kt�re zapewniaj� dost�p do plik�w, z drugiej strony to komputer osobisty, w kt�rym uruchamia si� system NetWare. Dane przechowywane na jego dyskach sta�ych s� przez system NetWare udost�pniane innym jednostkom pracuj�cym w sieci. Dyski sta�e serwera plik�w okre�la si� jako dyski sieciowe. Szerzej funkcje i cechy serwera plik�w systemu NetWare 3.11 opisano w punkcie 1.11. Drugim serwerem, u�ywanym powszechnie w instalacji NetWare, jest serwer drukowania, okre�lany tak�e jako stanowisko drukowania (ang: print server). Jest to jednostka steruj�ca przekazywaniem wydruk�w pochodz�cych ze stanowisk sieciowych na wybrane drukarki. Serwer drukowania jest oprogramowaniem, kt�re mo�e by� uruchomione na wielu typach jednostek sieciowych: - na serwerze plik�w jako oprogramowania dodatkowe; - na komputerze - pomo�cie (jednostce ��cz�cej sieci lokalne) jako oprogramowanie dodatkowe; - na komputerze osobistym, przy��czonym do sieci, w formie programu wywo�anego w systemie DOS. W takim wypadku komputer osobisty nie pe�ni roli stanowiska roboczego. Podczas dzia�ania jako serwer drukowania system DOS nie jest dost�pny. Taki spos�b obs�ugi drukowania okre�la si� mianem dedykowanego serwera drukowania (ang: dedicated print server). 1.4. Pomosty Pomosty (ang. routers) to elementy instalacji sieciowej ��cz�ce oddzielne sieci lokalne. Pomosty stosuje si� ze wzgl�du na: fizyczne ograniczenia rozmiar�w pojedynczej sieci, r�ne typy stosowanego sprz�tu sieciowego lub w celu zwi�kszenia pr�dko�ci dzia�ania instalacji sieciowej. Sieci komputerowe oddzielone od siebie pomostami okre�la si� cz�sto mianem segment�w (ang. segments) lub podsieci (ang. sub network). Fizyczne jednostki, w kt�rych dzia�aj� pomosty, charakteryzuj� si� tym, �e s� przy��czone do wi�cej ni� jednej sieci. Po��czenie pomostem mo�e by� realizowane: - w komputerze serwerze plik�w, - w komputerze pomo�cie, kt�rego g��wnym zadaniem jest sprawne ��czenie sieci (routing). U�ytkownik zazwyczaj nie musi sobie zdawa� sprawy z wykorzystywania pomostu w pracy sieci. Z jego punktu widzenia nie jest istotne, na kt�rym segmencie znajduje si� serwer, z kt�rego korzysta. Podzia� sieci na segmenty mo�e by� wykorzystany przez administratora w systemie ochrony danych sieciowych. Na przyk�ad mo�na zezwoli� u�ytkownikowi na korzystanie ze stanowisk roboczych przy��czonych tylko do wybranego segmentu. Tego typu ograniczenia w u�ytkowaniu sieci om�wiono w punkcie 3.3.4. 1.5. Adresowanie w sieci Jednostki sk�adaj�ce si� na sie� okre�la si� og�lnie jako w�z�y (ang. nodes). Tak wi�c w�z�ami sieci s�: stanowiska robocze, serwery plik�w, serwery drukowania, pomosty. Oprogramowanie systemu sieciowego rozpoznaje w�z�y w obr�bie jednego segmentu sieci dzi�ki numerom w�z��w (ang. node number). Wszystkie w�z�y segmentu sieci maj� r�ne numery, tak jak domy stoj�ce przy jednej ulicy. Ponadto ka�da podsie� ma w�asny identyfikator numeryczny (ang. network number), tak jak ka�da ulica ma w�asn� nazw�. Ka�dy w�ze� w sieci sk�adaj�cej si� z wielu segment�w (podsieci) jest jednoznacznie okre�lony przez par� liczb: numer sieciowy i numer w�z�a. Pomosty s� specjalnie traktowane w strukturze wielosegmentowej sieci. Jako elementy ��cz�ce s� odr�bnie numerowane w ka�dej podsieci, do kt�rej nale��. Pomost jest wi�c identyfikowany r�nymi numerami w�le, w zale�no�ci od podsieci, z kt�rej jest widziany. W�z�y sieci wymieniaj� wi�c informacj� mi�dzy sob� adresuj�c j� analogicznie do adresowania list�w w systemie pocztowym. Mechanizmy komunikacji s� skrz�tnie ukryte przed u�ytkownikami, tak by w swej codziennej pracy nie musieli zwraca� uwagi na adresy serwer�w i rozmieszczenie zasob�w z kt�rych korzystaj�. Na przyk�ad, dyski serwera W1 sieci 1 na powy�szym schemacie, s� udost�pniane u�ytkownikowi stanowiska roboczego W77 sieci 1 w taki sam spos�b jak dyski serwera W7 sieci 3. 1.6. Zasoby sieciowe i lokalne Zamiast m�wi� o udost�pnianiu drukarek lub dysk�w mo�na u�y� og�lnego sformu�owania: udost�pnianie zasob�w. Zas�b to okre�lenie u�ywane wobec element�w systemu, kt�re mog� by� przydzielone obiektom dzia�aj�cym w systemie. W tym sensie zasobami s� nie tylko elementy sprz�towe, ale tak�e np: - czas pracy procesora maszyny wykorzystywany przez poszczeg�lne programy u�ytkowe dzia�aj�ce "jednocze�nie"; - sesje pracy z serwerem plik�w realizowane ze stanowisk roboczych; - pliki danych przekszta�cane r�wnolegle przez wiele program�w u�ytkowych. Zasoby sieciowe to te elementy ca�ego systemu, kt�re s� udost�pniane jednostkom pracuj�cym w obr�bie sieci. W tym sensie pliki przechowywane na serwerze plik�w s� zasobami sieciowymi, poniewa� mog� by� przetwarzane przez oprogramowanie wielu stanowisk roboczych. Zasoby lokalne to okre�lenie wyr�niaj�ce te elementy systemu, kt�re nie s� udost�pniane na zewn�trz jednostki w �rodowisku sieciowym. Lokalnym zasobem jest dysk sta�y stanowiska roboczego - poniewa� jego zawarto�� nie jest udost�pniana innym jednostkom w systemie sieci. Na przyk�ad nie mo�na edytowa� pliku przechowywanego na innym stanowisku roboczym. Drukarka przy��czona do stanowiska roboczego jest zwykle jego lokalnym, �prywatnym� urz�dzeniem. Jednak w odr�nieniu od lokalnego dysku mo�na j� udost�pni� innym u�ytkownikom sieci. Wymaga to odpowiedniego przygotowania systemu drukowania sieciowego oraz uruchomienia dodatkowego programu, kt�ry w��czy drukark� do zestawu urz�dze� sieciowych. W�wczas drukarka nie pe�ni roli urz�dzenia lokalnego, s�u�y systemowi sieciowemu. 1.7. Lokalna prezentacja zasob�w sieciowych System NetWare udost�pnia pliki przechowywane na dysku sieciowym, tak, jakby to by� lokalny zas�b stanowiska roboczego. Na przyk�ad, dane z dysku lokalnego mog� by� udost�pniane przy u�yciu nazwy dysku C:, natomiast dane dysku sieciowego przy u�yciu oznaczenia F:. Dzi�ki zastosowaniu takiego rozwi�zania, programom u�ytkowym jest "wszystko jedno ", czy przetwarzane pliki danych s� dost�pne przez po��czenie sieciowe, czy z dysku lokalnego. Na przyk�ad, u�ywaj�c edytora tekstu, poprawiamy pliki: C:\LIST\LIST.1 (dysk lokalny) i F:\USERS\ULA\LISTY\LIST.2 (dysk sieciowy). Oprogramowanie sieciowe symuluje istnienie dodatkowego urz�dzenia w stanowisku roboczym. Z punktu widzenia u�ytkownika, po rozpocz�ciu pracy w sieci, pojawia si� na jego komputerze dodatkowy dysk logiczny. Nale�y pami�ta�, �e to urz�dzenie ma niezwyk�� cech�: tym samym dyskiem, w tym samym czasie, pos�uguj� si� inni u�ytkownicy sieci. Inny przyk�ad to symulacja istnienia drukarki lokalnej w �rodowisku NetWare. Po uruchomieniu programu "udaj�cego" drukark� lokaln�, program u�ytkowy mo�e drukowa� tak, jakby wydruk mia� powsta� na urz�dzeniu po��czonym bezpo�rednio ze stanowiskiem pracy. W rzeczywisto�ci strumie� danych jest przekazywany przez system sieciowy na urz�dzenie wsp�lne drukark� kontrolowan� przez serwer drukowania. W�wczas, na stanowisku roboczym, nie wyposa�onym w drukark� mo�na korzysta� z polece� systemu DOS kieruj�cych wydruki na drukark� lokaln�. Na przyk�ad wydrukowa� ekran (klawisz Print Screen) lub wykona� polecenie: COPY CON LPTl kieruj�ce dane z klawiatury na drukark� lokaln�. 1.8. Ochrona zasob�w System sieciowy tworzy �rodowisko wielodost�pne. Porz�dkuje i umo�liwia prac� wielu osobom korzystaj�cym z dzielonych i ograniczonych zasob�w. Konsekwencj� tego faktu jest rozwijanie podw�jnego systemu ochrony zasob�w sieciowych. Po pierwsze - system chroni zasoby (pliki, drukarki itp.) przed nieprawid�owym i niepo��danym wykorzystaniem przez u�ytkownik�w. Zakaz dost�pu do katalog�w zawieraj�cych dane poufne jest niejednokrotnie r�wnie wa�ne jak umo�liwienie wsp�lnego z nich korzystania. S�u�y temu rozbudowany system praw, przywilej�w i zale�no�ci mi�dzy u�ytkownikami a udost�pnianymi obiektami. Po drugie - system chroni zasoby przed uszkodzeniem wynikaj�cym z wadliwej pracy sprz�tu i oprogramowania. Dzielone zasoby s� newralgicznymi elementami ca�ego systemu. Je�eli uszkodzeniu ulega stanowisko robocze, mo�na skorzysta� z innego. Natomiast uszkodzenie dysku sieciowego uniemo�liwia prac� ka�demu u�ytkownikowi. Dlatego rozwini�to metody ochrony: dublowanie dysk�w, stabilizowanie i podtrzymywanie napi�cia zasilania, �ledzenie transakcji itp. Wszystkie maj� s�u�y� przeciwstawianiu si� szeroko poj�tym k�opotom technicznym. 1.9. Dzielenie przetwarzania W sieci komputerowej przetwarzanie informacji jest dzielone mi�dzy jednostki. Na przyk�ad edytor tekstu, w kt�rym u�ytkownik wydaje polecenie drukowania, to program dzia�aj�cy na stanowisku roboczym. Drukowany tekst jest zapami�tany na serwerze plik�w, a sam wydruk powstaje na drukarce sieciowej, przy��czonej do innego stanowiska roboczego. Drukowanie sieciowe odbywa si� pod kontrol� serwera drukowania zainstalowanego na jeszcze innym komputerze. W tym wypadku proste do sformu�owania zadanie (wydruk tekstu) anga�uje podczas realizacji nawet cztery komputery osobiste. Nie jest to sytuacja niezwyk�a. Cz�sto dzia�anie "sieciowe" anga�uje par� lub kilka w�z��w. W instalacji sieciowej mo�e odbywa� si� wiele takich dzia�a� jednocze�nie. Ca�a sie� mo�e przecie� sk�ada� si� z wielu w�z��w i obs�ugiwa� setki u�ytkownik�w. W�z�y sieci, cho� cz�sto dzia�aj� wsp�lnie dla osi�gni�cia jednego celu, s� obiektami bardzo autonomicznymi, niezale�nymi od siebie. Poszczeg�lne komputery s� zasilane oddzielnie. Mog� by� na nich zainstalowane r�ne systemy operacyjne i r�ne wersje oprogramowania komunikacyjnego i u�ytkowego. Stanowiska robocze s� oddzielnie w��czane i wy��czane. Po��czenie mi�dzy w�z�ami jest podatne na zak��cenia elektromagnetyczne, i uszkodzenia mechaniczne. Autonomia dzia�ania poszczeg�lnych w�z��w i zawodno�� komunikacji mi�dzy nimi powoduje, �e sie� jest zestawem element�w, kt�re mog� ulega� uszkodzeniom niezale�nie od siebie. Z jednej strony w�z�y sieci s� wi�c �ci�le powi�zane ze sob� w czasie realizacji konkretnych polece� i zada�. Z drugiej, s� jednostkami niezale�nymi od siebie, mog�cymi "odm�wi� wsp�pracy" z reszt� w�z��w. Dlatego w oprogramowaniu komunikacyjnym i zarz�dzaj�cym sieci� realizuje si� wiele algorytm�w uodparniaj�cych na b��dy w dzia�aniu pojedynczych w�z��w i b��dy komunikacji. Dzi�ki temu na przyk�ad nieprzewidziane od��czenie jednego stanowiska roboczego nie ma wi�kszego znaczenia dla dzia�ania systemu sieciowego jako ca�o�ci, gdy� mechanizm radzenia sobie z zerwanymi po��czeniami jest wbudowany w oprogramowanie serwera. Inny przyk�ad to ukrywanie, w podstawowym oprogramowaniu komunikacyjnym, kr�tkotrwa�ych przerw po��cze� mi�dzy w�z�ami. U�ytkownik nie jest informowany o problemach z realizacj� transmisji, ze wzgl�du na chwilowe roz��czenie okablowania sieciowego. 1.10. ��czenie system�w Ostatni� cech� sieci lokalnej, kt�r� nale�y wymieni� (zw�aszcza maj�c na uwadze implementacj� Novell NetWare 3.11) jest zdolno�� do ��czenia r�nych system�w w celu realizacji przetwarzania sieciowego. Utworzenie sieci, w kt�rej u�ytkownicy pracuj� jednocze�nie na stanowiskach opartych o systemy DOS, Windows, OS/2, Unix, Apple Macintosh, nie jest dzi� niczym nadzwyczajnym. Oprogramowanie sieciowe, przy wykorzystaniu kilku rozszerze�, jest w stanie przystosowa� si� do wymog�w poszczeg�lnych system�w operacyjnych. W systemie NetWare 3.11 mo�liwe jest, na przyk�ad, udost�pnianie struktury katalog�w i plik�w w taki spos�b jakby to by�y struktura systemu Unix. Zdolno�� do pracy ze stanowiskami, w kt�rych dzia�aj� bardzo r�ne systemy operacyjne, mo�na przyr�wna� do umiej�tno�ci porozumiewania si� wieloma j�zykami. Oprogramowanie sieciowe realizuje jednoczesne "dialogi" w j�zykach rozumianych przez stacj� Unixow�, komputer klasy PC czy Apple. Uniwersalne, "wieloj�zyczne" oprogramowanie komunikacyjne, zastosowane w systemie NetWare 3.11, nosi nazw� sprz�gu otwartego ��cza danych (ang. Open Datalink Interface). D��enie do realizacji efektywnej wsp�pracy wielu r�nych system�w jest cech� charakterystyczn� nowoczesnego oprogramowania sieciowego. System Novell Netware jest, dzi�ki uniwersalnemu oprogramowaniu komunikacyjnemu, otwiera nowe mo�liwo�ci przed u�ytkownikami komputer�w osobistych. Warto o nich pami�ta� na przysz�o��, mimo �e dzisiejsze praktyczne potrzeby ograniczaj� si� zwykle do wykorzystywania jedynie �rodowiska DOS. 1.11. Podstawowe cechy serwera plik�w Zasadniczym zadaniem, pe�nionym przez serwer plik�w typu Novell NetWare, jest udost�pnianie plik�w u�ytkownikom sieci. Opr�cz tego system NetWare serwera plik�w pe�ni istotne funkcje dodatkowe: - chroni i udost�pnia zasoby sieciowe; utrzymuje dane o u�ytkownikach s�u��ce do zarz�dzania sieci�; - pracuje jako pomost; - jest platform� dla dzia�ania innych modu��w oprogramowania sieciowego np. serwera drukowania czy serwera bazodanowego. Serwer plik�w, jak ka�dy w�ze� sieci, jest identyfikowany, na potrzeby oprogramowania komunikacyjnego, przez par� liczb: - numer sieci, w kt�rej funkcjonuje, - numer w�z�a. U�ytkownik sieci identyfikuje serwer plik�w przez jego nazw� (ci�g znak�w), na przyk�ad: NW_PLIKIl. Wszystkie serwery, bez wzgl�du na ich sieciowe adresy, nosz� r�ne nazwy 1.12. Wyposa�enie sieciowe stanowiska roboczego Przeci�tny komputer osobisty, nie w��czony do sieci, jest pod wzgl�dem oprogramowania wykorzystywany nast�puj�co: - sprz�tem zarz�dza system operacyjny DOS podstawowe oprogramowanie stanowiska pracy; - aplikacje (programy u�ytkowe) realizuj� zadania stawiane przez u�ytkownik�w, wykorzystuj�c zestaw funkcji udost�pnianych przez DOS. Przekszta�cenie komputera w stanowisko robocze NetWare polega na dodaniu sprz�tu i oprogramowania sieciowego. Komputery osobiste klasy PC s� ��czone w sie� przez komunikacyjne uk�ady elektroniczne, montowane w nich jako dodatkowy ekwipunek karty sieciowe (ang. LAN cards). Tak wzbogacona sprz�towo jednostka staje si� stanowiskiem roboczym systemu NetWare po uruchomieniu oprogramowania okre�lanego jako �rodowisko sieciowe lub pow�oka sieciowa (ang. shell). Zadaniem �rodowiska sieciowego jest wzbogacenie funkcji systemu DOS o mo�liwo�ci sieciowe i realizacja komunikacji z innymi w�z�ami sieci. �rodowisko sieciowe, z punktu widzenia program�w u�ytkowych, stanowi rozszerzenie systemu DOS. Funkcjonuje mi�dzy systemem operacyjnym a aplikacjami. �rodowisko sieciowe jest uruchamiane po starcie systemu DOS, w momencie gdy w pami�ci komputera nie znajduje si� �aden program u�ytkowy. Uruchomienie �rodowiska polega na wywo�aniu co najmniej dwu program�w, kt�re pozostaj� w pami�ci komputera podczas dzia�ania innych program�w (TSR; program rezydentny). Wywo�ania program�w �rodowiska sieciowego w��cza si� do pliku polece� startowych systemu DOS (AUTOEXEC.BAT) w komputerach stale wykorzystywanych jako stanowiska robocze. 1.12.1. Uruchamianie stanowiska roboczego W��czenie komputera, pe�ni�cego rol� stanowiska roboczego, powoduje uruchomienie systemu DOS i �rodowiska sieci. Polecenia instaluj�ce �rodowisko sieciowe znajduj� si� w pliku AUTOEXEC.BAT. �r�d�em systemowego oprogramowania stanowiska roboczego mo�e by�: - nap�d dysk�w elastycznych, - sta�y dysk lokalny, - serwer plik�w. W dwu pierwszych wypadkach procedura uruchamiania jest identyczna jak dla systemu nie korzystaj�cego z sieci: - �r�d�em z kt�rego pobierany jest system operacyjny jest urz�dzenie lokalne w stanowisku roboczym. - Uruchomienie �rodowiska sieciowego odbywa si� z pliku AUTOEXEC.BAT. Po w��czeniu komputera u�ytkownik mo�e zg�osi� si� do pracy z serwerem plik�w (patrz rozdzia� 3.1.). Trzeci spos�b uruchamiania systemu na stanowisku roboczym wymaga zastosowania karty sieciowej z zainstalowanym uk�adem do zdalnego startu (ang. remote boot PROM). Tu� po w��czeniu komputera, kontrol� przejmuje w�wczas kr�tki program zdalnego �adowania. Je�eli komputer zawiera dyski lokalne, to w g�rnej cz�ci ekranu pojawia si� pytanie (zale�ne od typu karty sieciowej), czy system ma by� uruchamiany lokalnie, czy z serwera plik�w, na przyk�ad: Boot from hard disk? W przypadku wprowadzania systemu z sieci, DOS wraz ze �rodowiskiem sieciowym jest pobierany z pliku przechowywanego w serwerze i przygotowanego przez administratora sieci. Przyk�ad Prosta pow�oka sieciowa. Instalowanie najprostszej wersji �rodowiska sieciowego polega na uruchomieniu dwu program�w rezydentnych IPX.COM i NETx.COM. Ich wywo�anie cz�sto jest umieszczone w pliku wsadowym. Plik NET.BAT: IPX NET5 F: Program IPX.COM zarz�dza prac� karty sieciowej. Jego kod zale�y od typu i konfiguracji karty sieciowej. Jest tworzony z plik�w pomocniczych przez osob� instaluj�c� sie� lub administratora systemu. Program NETx.COM przechwytuje polecenia kierowane z program�w do systemu operacyjnego i realizuje te z nich (najcz�ciej wykorzystuj�c serwer), kt�re odnosz� si� do sieci. "x" w nazwie pliku zale�y od wersji DOSa u�ytej na stanowisku: "3" dla DOSa wersji 3.x, "4" dla wersji 4.x itd. Ostatnia linia pliku NET.BAT powoduje przej�cie do katalogu bie��cego udost�pnionego na dysku sieciowym. Identyfikuje go pierwsza w alfabecie litera, kt�ra nie jest zarezerwowana dla urz�dze� lokalnych stanowiska roboczego. Dla DOSa w wersji wy�szej ni� 2.x jest to litera F: (A - E s� przeznaczone na urz�dzenia lokalne). Pierwsza litera w alfabecie, przeznaczona na identyfikator dysku sieciowego, mo�e by� zmieniona na inn� od standardowej parametrem systemowym LASTDRIVE, w pliku konfiguracji systemu operacyjnego dla stanowiska roboczego, CONFIG.SYS. Parametr LASTDRIVE wyznacza ostatni� liter� w alfabecie przewidzian� do wskazywania urz�dzenia lokalnego. Na przyk�ad, je�eli w pliku CONFIG.SYS wpisany zostanie wiersz LASTDRIVE=M to pierwszy sieciowy dysk logiczny zostanie udost�pniony jako N: (standardowo b�dzie to dysk F:). 2.Praca w sieci U�ytkownicy sieci wsp�lnie korzystaj� z wielu dost�pnych zasob�w. Nie oznacza to jednak, �e ka�da osoba ma nieograniczony dost�p do sieci, �e mo�e odczyta� lub zniszczy� zbiory innych. W trakcie pracy powstaj� mniej lub bardziej cenne dane, traktowane przez u�ytkownik�w jako prywatne lub poufne. Dlatego system oferuje pewne formy ochrony danych przed niedozwolonym odczytem, zapisem lub przypadkowym skasowaniem przez innych u�ytkownik�w sieci. Podstawow� cech� systemu ochrony jest identyfikowanie u�ytkownik�w korzystaj�cych z sieci. Ka�dy u�ytkownik na pocz�tku pracy w sieci musi zosta� rozpoznany i zaakceptowany przez system w przynajmniej jednym serwerze plik�w. Je�eli sie� jest wyposa�ona w wi�cej ni� jeden serwer plik�w, to korzystanie z zasob�w sieciowych ka�dego kolejnego serwera plik�w rozpoczyna si� od zidentyfikowania u�ytkownika w tym serwerze. U�ytkowanie sieci polega na realizacji jednej lub wielu sesji pracy z serwerami plik�w. Identyfikacja odbywa si� przez podanie nazwy systemowej u�ytkownika oraz (ewentualnie) has�a. Zar�wno nazwa u�ytkownika jak i has�o s� umownymi ci�gami znak�w. Je�eli system serwera plik�w odnajdzie dane na temat w��czaj�cego si� u�ytkownika (w swoim rejestrze u�ytkownik�w), to udost�pni mu swoje zasoby w stopniu okre�lonym uprzednio przez nadzorc� administratora pracy sieci. W ten spos�b rozpocznie si� sesja pracy z serwerem plik�w. Pocz�tek sesji pracy z serwerem plik�w (ang. login) jest w tej ksi��ce nazywany otwarciem sesji (przez analogi� do opisu pracy w systemie Unix). W wielu publikacjach na temat sieci Novell NetWare, pocz�tek sesji pracy z serwerem plik�w okre�lany jest jako zg�oszenie do sieci, wej�cie do sieci, do��czenie stacji do serwera lub przy��czenie do sieci. Zako�czenie sesji pracy z serwerem plik�w (ang. logout) jest w tej ksi��ce nazywane zamkni�ciem sesji. Okre�lenia spotykane w innych podr�cznikach na temat sieci NetWare to: wyj�cie z sieci lub od��czenie stacji od serwera. 2.1. Otwarcie sesji System NetWare, dzia�aj�cy na serwerze plik�w, po nawi�zaniu ��czno�ci ze stanowiskiem roboczym ale przed identyfikacj� u�ytkownika, udost�pnia do odczytu zawarto�� jednego katalogu: SYS:LOGIN (patrz rozdzia� 5.2.). W tym katalogu furtce systemu znajduj� si� programy pozwalaj�ce u�ytkownikowi na poznanie nazw dost�pnych serwer�w plik�w i otwarcie sesji pracy: LOGIN, ATTACH i SLIST. SLIST to polecenie wy�wietlenia listy serwer�w plik�w, z kt�rym mo�e si� komunikowa� stanowisko robocze. Serwer udost�pniaj�cy stanowisku roboczemu katalog SYS:LOGIN jest, na ko�cu wiersza, oznaczony s�owem "Default". (Server LIST wykaz serwer�w; default - domy�lny). Przyk�ad Polecenie SLIST. Katalog LOGIN jest udost�pniony przez serwer plik�w o nazwie NWPLIKI_1, oznaczony s�owem Default na ko�cu wiersza. Jest to serwer domy�lny stanowiska roboczego (ang: default server). Je�eli u�ytkownik wydaje polecenie otwarcia sesji bez podania nazwy serwera plik�w, to odnosi si� ono w�a�nie do serwera domy�lnego. Serwerem domy�lnym staje si� ten serwer, kt�ry jako pierwszy nawi��e ��czno�� ze stanowiskiem roboczym (w trakcie wykonania programu NETx.COM). Kolumny Network i Node Address zawieraj� informacje istotne dla administratora systemu. LOGIN to podstawowe polecenie otwarcia sesji pracy w sieci. Na jego wykonanie sk�ada si� kilka wymienionych ni�ej czynno�ci. - Roz��czenie z wykorzystywanymi serwerami. Wskutek tego, na stanowisku roboczym, nast�puje przerwanie dotychczas realizowanych sesji u�ytkownik�w. - Identyfikacja u�ytkownika dzi�ki podanej nazwie i has�u. Po poprawnym wykonaniu tego kroku, rozpo- czyna si� (jest otwarta) sesja pracy u�ytkownika z wy- branym serwerem plik�w. - Wykonanie, na rzecz przy��czonego u�ytkownika, po- lece� zawartych w scenariuszach zg�osze�. Polecenia te maj� u�atwi� u�ytkownikowi korzystanie z sieci, przygotowa� prosty dost�p do katalog�w i drukarek sieciowych, zapozna� u�ytkownika z zaleceniami ad- ministratora sieci itp. Scenariusze zg�osze� zosta�y szerzej om�wione w dalszej cz�ci ksi��ki (rozdzia� 7). Przyk�ad Otwarcie sesji pracy z serwerem plik�w. Pierwszy wiersz to wywo�anie programu LOGIN.EXE znajduj�cego si� w katalogu SYS:LOGIN domy�lnego serwera. Parametrem wywo�ania jest nazwa u�ytkownika PIOTR. W kolejnym wierszu program prosi o podanie has�a (Enter your password:). Wpisane przez u�ytkownika has�o pozostaje niewidoczne. Po stwierdzeniu poprawno�ci zg�oszenia, u�ytkownik PIOTR rozpoczyna sesj� pracy z serwerem NWPLIKI_1. Siedem nast�pnych wierszy to widoczny na ekranie efekt czynno�ci, podj�tych przez system, na rzecz zg�aszaj�cego si� u�ytkownika. Po otwarciu sesji pracy z serwerem, wyznaczany jest zwykle nowy katalog bie��cy, w�a�ciwy dla u�ytkownika. W omawianym przyk�adzie jest to SYS:USERS\PIOTR. ATTACH to polecenie otwarcia sesji pracy z kolejnym serwerem plik�w, bez przerywania sesji realizowanych dotychczas. U�ytkownik podaje swoj� nazw� i (ewentualnie) has�o w�a�ciwe dla serwera, z kt�rym chce pracowa�. Scenariusze zg�osze�, w odr�nieniu od programu LOGIN, nie s� wykonywane. U�ytkownik mo�e realizowa� jednocze�nie sesje pracy z o�mioma serwerami plik�w. (ATTACH przy��czy�, zwi�za� si� z). Przyk�ad Otwarcie sesji z kolejnym serwerem plik�w. W przyk�adzie, osoba pracuj�ca w�a�nie z serwerem NWPLIKI_1 jako u�ytkownik PIOTR, musi dodatkowo si�gn�� po dane na serwerze NWPLIKI_2, dost�pne dla u�ytkownika JACEK. Pierwszy wiersz przyk�adu to wywo�anie programu ATTACH.EXE z parametrami okre�laj�cymi serwer plik�w i nazw� u�ytkownika. Drugi wprowadzenie has�a a trzeci potwierdzenie otwarcia sesji. Tak wi�c osoba wydaj�ca polecenia pracuje jako PIOTR z serwerem plik�w NWPLIKI_1 i jako JACEK z serwerem NWPLIKI_2. U�ytkownik mo�e tak�e otwiera� i zamyka� sesje pracy z serwerami plik�w w wielu programach konwersacyjnych, dost�pnych w sieci (na przyk�ad: SESSION, SYSCON, FILER). Z regu�y s�u�y do tego opcja Change Current Server w menu g��wnym programu. 2.2. Zamkni�cie sesji Poprawne zako�czenie pracy � serwerem plik�w polega na wydaniu polecenia LOGOUT. Je�eli po s�owie LOGOUT podana zostanie nazwa serwera, to u�ytkownik zako�czy tylko sesj� z wymienionym serwerem, kontynuuj�c prac� z innymi serwerami. LOGOUT bez parametr�w to polecenie przerwania pracy z wszystkimi serwerami plik�w. Po realizacji takiego polecenia, na stanowisku roboczym dost�pny jest (tylko do czytania) jeden katalog serwera domy�lnego: SYS:LOGIN. Nie zawsze sesja pracy z serwerem plik�w jest zamykana poprawnie. Czasem przyczyn� przerwania pracy stacji roboczej s� b��dy w dzia�aniu oprogramowania, przypadkowe wy��czenia komputera osobistego lub roz��czenie sieci. W�wczas, z punktu widzenia serwera plik�w, sesja trwa, chocia� nie jest realizowana przez drug� stron�. �eby unikn�� sztucznego podtrzymywania zerwanych sesji, oprogramowanie systemu NetWare sprawdza po ustalonym czasie "milczenia" stacji roboczej (zwykle oko�o 10 min.), czy sesja nadal jest podtrzymywana przez drug� stron�. Je�eli stanowisko robocze nie odpowiada na sygna�y z serwera plik�w, to sesja jest zamykana. Dzi�ki temu, na przyk�ad, wy��czenie stacji roboczej bez wykonania polecenia LOGOUT nie ma powa�nych konsekwencji dla dzia�ania serwera. Cz�sto, w chwil� po zerwaniu sesji po stronie stanowiska, nawi�zuje ono ponownie ��czno�� z serwerem plik�w, (na przyk�ad po wci�ni�ciu klawisza RESET uruchamiaj�cego na nowo komputer osobisty). System NetWare w serwerze plik�w rozpoznaje tak� sytuacj�, uznaje trwaj�c� sesj� za zerwan� i likwiduje j�. Usuni�cie sesji oznacza, mi�dzy innymi, zamkni�cie otwartych plik�w sieciowych i zaniechanie tworzenia zada� drukowania zwi�zanych z sesj�. Dopiero wtedy zwalniane s� ewentualne blokady dost�pu do plik�w, na�o�one przed zerwaniem sesji. Dlatego u�ytkownik, pracuj�cy na innym stanowisku roboczym, nie mo�e efektywnie korzysta� z pliku, kt�ry zosta� otwarty i zablokowany podczas nieudanej sesji. Blokada taka jest zdejmowana dopiero podczas likwidacji sesji, po stronie serwera plik�w. 2.3. Polecenia sieciowe U�ytkownikowi systemu NetWare udost�pnia si� szereg program�w, kt�re s�u�� do korzystania z sieci. Dzia�ania takie jak: rozpocz�cie pracy z sieci�, wys�anie wydruku na drukark� sieciow�, zmiana has�a czy odzyskanie pliku przypadkowo usuni�tego sprowadzaj� si� do u�ycia polece� systemu NetWare. Og�lnie programy te mo�na podzieli� na dwie kategorie: polecenia jednowierszowe i programy konwersacyjne. Polecenia jednowierszowe (ang. command line utilities) to typ program�w dobrze znany u�ytkownikom DOSa. Po znaku gotowo�ci (ang. prompt) w pojedynczym wierszu wpisuje si� nazw� polecenia z szeregiem opcji. Wykonanie nast�puje po wci�ni�ciu klawisza ENTER. U�ytkownik zapoznaje si� z efektem wydanej instrukcji, czytaj�c kolejne wiersze na ekranie monitora. Przyk�ad Polecenie jednowierszowe. Wpisanie polecenia LISTDIR /S powoduje wy�wietlenie ca�ego poddrzewa katalog�w zaczynaj�cego si� od katalogu bie��cego. Polecenie wydane bez opcji /S spowodowa�oby wy�wietlenie jedynie podkatalog�w katalogu bie��cego. Programy konwersacyjne (ang. menu utilities) uruchamia si�, wpisuj�c nazw� programu po maku gotowo�ci. Ca�y ekran stanowiska roboczego staje si� w�wczas arkuszem. Program wy�wietla na nim prostok�tne menu i okienka dialogowe, odpowiadaj�ce poleceniom, wydawanym przez u�ytkownika. Format okienek i spos�b wydawania polece� jest jednakowy dla wszystkich program�w konwersacyjnych systemu NetWare. Do poruszania si� po menu program�w konwersacyjnych s�u�y grupa klawiszy funkcyjnych: Enter - wyb�r opcji lub potwierdzenie dokonanego wpisu; przej�cie do kolejnego menu, Esc - powr�t do poprzedniego menu lub rezygnacja z wpisu, Ins - dodanie kolejnej pozycji do listy (wpis nowego o biektu lub elementu), Del - usuni�cie pozycji z listy, F1 - wy�wietlenie informacji pomocniczych (help); po nowne naci�ni�cie powoduje wy�wietlenie opi- su klawiszy funkcyjnych, F3 - modyfikacja wybranego elementu listy, F5 - zaznaczenie elementu na li�cie; ponowne wci �ni�cie usuwa zaznaczenie elementu; s�u�y do wyboru wielu element�w i wykonania dzia�a� na wszystkich zaznaczonych, F6 - wyb�r wielu element�w, Alt-F10 - wyj�cie (ucieczka) z programu. Wyb�r pojedynczego wiersza w menu polega na przesuni�ciu klawiszami strza�kami pod�wietlonego paska wyboru lub wpisaniu pierwszych liter z wybieranego wiersza. Przyk�ad Poni�szy ekran pokazuje menu polecenia SESSION Polecenie SESSION uruchamia program opisuj�cy sesj� pracy z serwerem plik�w (Session manager). U�ytkownik korzysta z pe�noekranowego systemu menu. Programy konwersacyjne i polecenia jednowierszowe s� przechowywane w katalogu SYS:PUBLIC ka�dego serwera plik�w (patrz punkt 4.2.). W trakcie pracy z serwerem plik�w u�ytkownik ma do dyspozycji wiele polece� zwi�zanych z sesj� sieciow�. W tym rozdziale om�wiono podstawowe zastosowania: - programu pomocniczego (HELP), - polece� informuj�cych o otwartych sesjach i prezentu- j�cych status u�ytkownika, - polece� zwi�zanych z przekazywaniem komunikat�w. 2.3.1. Program HELP Program HELP jest pe�noekranowym s�ownikiem polece� i poj�� stosowanych w systemie NetWare. Dla os�b znaj�cych j�zyk angielski (przynajmniej podstawy) jest to zawsze dost�pna, podr�czna encyklopedia wiedzy o mo�liwo�ciach systemu. Zbie�no�� nazw, na przyk�ad z programem pomocniczym systemu DOS v5.0, mo�e powodowa�, �e wydanie polecenia HELP wprowadza u�ytkownika do innego programu, ni� si� spodziewa. Zwykle jednak program HELP systemu NetWare znajduje si� w katalogu SYS:PUBLIC i jest wywo�ywany jako pierwszy (patrz: sieciowe wskaz�wki przeszukiwania; punkt 4.3.). Zasady korzystania ze s�ownika s� zgodne z zasadami u�ycia innych popularnych program�w pomocniczych. Zazwyczaj, osoba wyszukuj�ca informacj�, odczytuje szereg opis�w. Przej�cie od opisu do opisu odbywa si� przez wybranie nazwy kolejnego polecenia lub poj�cia. Polega to na przeniesieniu kursora na znak ��cznikowy (odwr�cony tr�jk�t: �), kt�ry s�siaduje z wybieranym has�em, i wci�ni�ciu klawisza ENTER. W�wczas wy�wietlany jest ekran, zawieraj�cy opis wybranego has�a. Klawisze Tab i Shift-Tab umo�liwiaj� szybkie przemieszczanie pomi�dzy has�ami dost�pnymi na ogl�danym ekranie. Inny spos�b odnajdywania informacji polega na wykorzystaniu menu wyszukiwania (klawisz Alt-S). Na przyk�ad, wciskaj�c klawisz odst�pu (spacja) u�ytkownik przechodzi do formularza wyszukiwania. Umo�liwia on przegl�d opis�w zawieraj�cych konkretne s�owa lub zwroty. Zalet� s�ownika udost�pnianego w programie jest du�a szczeg�owo�� opis�w polece�. W ka�dym opisie podawana jest pe�na sk�adnia polecenia, jego opcje i przyk�ady zastosowa�. Dzi�ki temu program HELP pe�ni jednocze�nie rol� suflera i stale dost�pnego spisu polece� systemu. �eby uzyska� informacj� na temat wybranego polecenia, bez przechodzenia przez spis tre�ci, wystarczy wpisa� nazw� polecenia jako parametr wywo�ania programu pomocy. Na przyk�ad: HELP LOGIN przenosi bezpo�rednio do opisu programu LOGIN.EXE. Program HELP wykorzystywany w podstawowym zakresie jest prosty w obs�udze. Jednak liczba i komplikacja funkcji w nim dost�pnych jest tak du�a, �e opracowano specjalny zestaw informacji o tym, jak si� nim pos�ugiwa� (ang. Help on help). Przej�cie do opis�w pomocniczych nast�puje po wci�ni�ciu klawisza F1. 2.3.2. Polecenia sesji U�ytkownik mo�e dowiedzie� si�, jaki jest jego status i jakie sesje pracy s� realizowane w sieci, korzystaj�c z polece� jednowierszowych: WHOAMI i USERLIST. System udost�pnia tak�e program konwersacyjny SESSION, w kt�rym u�ytkownik mo�e odczyta� i zmieni� pewne w�asno�ci sesji. Wa�niejsze funkcje tego programu zosta�y opisane w punktach dotycz�cych przekazywania wiadomo�ci (2.3.3.) i wska�nik�w sieciowych (4.3.). Polecenie jednowierszowe WHOAMI s�u�y do sprawdzania statusu u�ytkownika (who am I? kim jestem?). Wydane bez parametr�w wy�wietla informacj� o sesjach pracy, podj�tych ze stanowiska roboczego. Dla ka�dej z sesji zostaj� wypisane: - nazwa i wersja serwera plik�w, - nazwa u�ytkownika, - czas rozpocz�cia sesji. Przyk�ad Polecenie WHOAMI. U�ytkownik PIOTR realizuje sesj� pracy z serwerem NWPLIKI_1. Dla serwera jest to po��czenie logiczne o numerze 1 (connection 1). Czas zg�oszenia (Login time) do pracy z serwerem podano w ostatniej linii opisu sesji. Polecenie WHOAMI mo�na wykorzysta� w celu szerszego zapoznania si� ze statusem u�ytkownika. S�u�� do tego opcje wpisywane po nazwie polecenia. Wiele z nich dotyczy poj�� przedstawionych w kolejnych rozdzia�ach. Przyk�adowo: /G nakazuje wypisanie grup, do kt�rych nale�y u�ytkownik. /R nakazuje podanie praw u�ytkownika do katalog�w i plik�w. Polecenie USERLIST pozwala u�ytkownikowi zapozna� si� z list� aktualnie realizowanych sesji. Wydane bez parametr�w powoduje wypisanie wszystkich po��cze� z domy�lnym serwerem plik�w. Wiersz opisuj�cy sesj� u�ytkownika, kt�ry wyda� polecenie, jest zaznaczany gwiazdk�. Stanowiska, z kt�rych nikt nie realizuje sesji pracy, ale na kt�rych uruchomiono �rodowisko sieciowe, oznaczone s� zwrotem NOT-LOGGED-IN. Je�eli u�ytkownik chce uzyska� informacje dotycz�ce serwera innego ni� domy�lny, to podaje (jako parametr) jego nazw� zako�czon� uko�nikiem. Informacje na temat czasu zg�oszenia wybranego u�ytkownika mo�na uzyska�, podaj�c jego nazw� po s�owie USERLIST. Na przyk�ad, �eby dowiedzie� si�, o kt�rej godzinie u�ytkownik PIOTR rozpocz�� sesj� pracy na serwerze NWPLIKI 2, nale�y wyda� polecenie: USERLIST NWPLIKI_2/PIOTR 2.3.3. Przekazywanie komunikat�w System NetWare jest przystosowany do natychmiastowego przekazywania kr�tkich komunikat�w mi�dzy w�z�ami sieci. Komunikat (kr�tkie zdanie), wys�ane ze stanowiska roboczego lub serwera, pojawia si� na dole ekranu adresata w postaci wiersza tekstu. Do nadawania komunikat�w ze stacji roboczej s�u�y polecenie jednowierszowe SEND i program konwersacyjny SESSION. Polecenie SEND jest zwykle u�ywane z dwoma parametrami. Pierwszy to tre�� wiadomo�ci wzi�ta w cudzys��w. Drugi to nazwa u�ytkownika lub grupy (poj�cie grupy opisano w punkcie 3.1.). Na przyk�ad: SEND " POZDROWIENIA! " JACEK to polecenie wys�ania wiadomo�ci do u�ytkownika JACEK, realizuj�cego aktualnie sesj� z domy�lnym (dla nadawcy) serwerem plik�w. Je�eli adresatem jest grupa, to wiadomo�� jest wysy�ana do wszystkich u�ytkownik�w nale��cych do grupy, kt�rzy s� prze��czeni do serwera plik�w. Zamiast pojedynczej nazwy u�ytkownika lub grupy mo�na poda� ci�g nazw oddzielonych przecinkami. Na przyk�ad: SEND "Jak si� macie ?" JOANNA,PIOTR powoduje przes�anie wiadomo�ci do dwu u�ytkownik�w. Wykonanie polecenia SEND ko�czy si� komunikatem informuj�cym, czy wys�anie komunikatu nast�pi�o (wiersz Message sent to... lub Message NOT sent to...). Wygodnym programem konwersacyjnym, kt�ry umo�liwia rozsy�anie wiadomo�ci jest program SESSION. Jego g��wne menu zawiera dwie opcje umo�liwiaj�ce przesy�anie wiadomo�ci: Group List (wykaz grup) oraz User List (wykaz u�ytkownik�w). Po wybraniu opcji User List pojawia si� spis aktualnych po��cze�. Przesuni�cie paska wyboru na nazw� jednego z u�ytkownik�w i wci�ni�cie klawisza ENTER powoduje otwarcie kolejnego menu (Available Options). Opcja Send message, znajduj�ca si� w menu Available Options, umo�liwia wys�anie wiadomo�ci do wybranego u�ytkownika. Podobnie przebiega wysy�anie wiadomo�ci do grupy. W menu Group List nale�y wybra� grup� czyli odpowiedniego adresata i wpisa� wiadomo��. Zar�wno w menu spisu u�ytkownik�w jak i grup mo�na wybiera� wielu adresat�w jednocze�nie. S�u�� do tego, jak w ka�dym programie konwersacyjnym, klawisze F5 i F6. �r�d�em wiadomo�ci w systemie sieciowym s� tak�e serwery. Komunikaty otrzymywane w ten spos�b na stacji roboczej dotycz� na przyk�ad: - przekroczenia limitu czasu pracy z serwerem, - dokonania wydruku na drukarce sieciowej, - spadku napi�cia zasilania serwera i przej�cia na zasilanie awaryjne (w�wczas konieczne jest szybkie zako�czenie pracy). Przys�ana wiadomo�� blokuje konsol� stanowiska roboczego adresata do czasu jej wymazania z ekranu. Odbiorca kasuje wiersz wiadomo�ci kombinacj� klawiszy Ctrl-Enter. Podczas pracy w DOSie, komunikat sieciowy jest wy�wietlany w trybie tekstowym pracy monitora. Oprogramowanie sieciowe, uzupe�niaj�ce system DOS; nie jest w stanie poprawnie wy�wietli� komunikatu, gdy program pracuje w trybie graficznym. Zamiast przesy�anego tekstu, pojawia si� na ekranie, na przyk�ad, kilka kresek. Cz�sto stanowisko robocze, pracuj�ce w trybie graficznym, jest zawieszane na skutek przyj�cia wiadomo�ci. (Ograniczenie to nie dotyczy systemu Windows, w kt�rym komunikaty sieciowe s� przedstawiane w standardowym okienku). �eby zapobiec k�opotom, zwi�zanym z przyjmowaniem wiadomo�ci, u�ytkownik stanowiska roboczego mo�e zabroni� przyjmowania komunikat�w z sieci. S�u�y do tego polecenie CASTOFF. U�yte bez parametr�w uniemo�liwia przyjmowanie wiadomo�ci od innych stanowisk roboczych. Dodanie parametru All blokuje tak�e obs�ug� wiadomo�ci otrzymywanych z serwer�w. Do zniesienia blokady przyjmowania komunikat�w s�u�y polecenie CASTON. Likwiduje ono efekt polecenia CASTOFF. Przyk�ad Zastosowanie CASTON i CASTOFF. Bezpo�rednie uruchomienie programu F19.EXE, pracuj�cego w trybie graficznym, mo�na zast�pi� wywo�aniem pliku wsadowego Fl9.BAT: CASTOFF All F19 CASTON 3. U�ytkownicy, grupy i administratorzy Uprawnienia u�ytkownik�w s� okre�lane przez administrator�w, czyli osoby odpowiedzialne za dzia�anie sieci. To administratorzy decyduj� o nazwach u�ytkownik�w, dost�pno�ci przestrzeni dyskowej na woluminie sieciowym, czasie pracy sieci i wielu innych aspektach jej u�ywania. Administratorzy przypisuj� ka�demu u�ytkownikowi zestaw danych, w kt�rym okre�laj� jego mo�liwo�ci dzia�ania w sieci. Ponadto, ��