Stanis�aw Lem Siedem wypraw Trurla i Klapaucjusza Wyprawa pierwsza CZYLI PU�APKA GARGANCJANA Kiedy Kosmos nie by� jeszcze tak rozregulowany jak dzi�, a wszystkie gwiazdy sta�y porz�dnie poustawiane, tak �e �atwo da�o si� je policzy� od lewej ku prawej albo z g�ry na d�, przy czym osobno grupowa�y si� wi�ksze i bardziej niebieskie, a mniejsze i ��kn�ce jako cia�a drugiej kategorii poupychane by�y po k�tach, gdy w przestrzeni ani �ladu nikt nie znalaz� wszelakiego kurzu, py�u i �miecia mg�awicowego, w owych dobrych, dawnych czasach panowa� zwyczaj, �e konstruktorzy, posiadaj�cy Dyplom Omnipotencji Perpetualnej z wyr�nieniem, wyprawiali si� kiedy niekiedy w podr�e, aby dalekim ludom nie�� dobr� rad� i pomoc. Zdarzy�o si� wi�c, �e zgodnie z ow� tradycj� wyprawili si� Trurl i Klapaucjusz, kt�rzy tak umieli gwiazdy stwarza� lub gasi�, jakby kto� orzechy �uska�. Kiedy wielko�� przebytej otch�ani zatar�a ju� w nich ostatnie wspomnienie ojczystego nieba, ujrzeli przed sob� planet�, nie za du�� i nie za ma��, w sam raz, z jednym jedynym kontynentem. Jego �rodkiem bieg�a linia ca�kiem czerwona, wszystko za�, co znajdowa�o si� z jednej strony, by�o ��te, a to, co z drugiej � r�owe. Zrozumieli wi�c, �e maj� przed sob� dwa s�siaduj�ce pa�stwa, i postanowili naradzi� si� przed l�dowaniem. � Skoro tu s� dwa pa�stwa � rzek� Trurl � sprawiedliwie b�dzie, je�li ty udasz si� do jednego, a ja do drugiego. Dzi�ki temu nikt nie zostanie pokrzywdzony. � Dobrze � odpar� Klapaucjusz � ale co b�dzie, je�li za��daj� od nas �rodk�w wojennych? To si� zdarza. � Istotnie, mog� domaga� si� broni, nawet cudownej � zgodzi� si� Trurl. � Ustalmy, �e twardo odm�wimy. � A je�li b�d� nastawali gwa�townie? � zareplikowa� Klapaucjusz. � I tak bywa. � Zbadamy to � rzek� Trurl i w��czy� radio, z kt�rego buchn�a zaraz dziarska muzyka wojskowa. � Mam pomys� � rzek� Klapaucjusz, wy��czaj�c radio. � Mo�emy zastosowa� recept� Gargancjana. I c� ty na to? � Ach, recepta Gargancjana! � wykrzykn�� Trurl. � Nigdy nie s�ysza�em, aby j� kto� stosowa�. Ale mo�na zrobi� pocz�tek. Czemu nie? � Ka�dy z nas b�dzie got�w j� zastosowa� � wyja�ni� Klapaucjusz � ale koniecznie musimy to zrobi� obaj, inaczej wszystko sko�czy si� ca�kiem niedobrze. � Och, to g�upstwo � rzek� Trurl. Wyj�� zza pazuchy z�ote puzderko i otworzy� je. W �rodku le�a�y na aksamicie dwie bia�e kuleczki. � We� jedn�, przy mnie zostanie druga � powiedzia�. � Co wiecz�r obejrzysz swoj� kuleczk�; je�li zar�owi si�, b�dzie to oznacza�o, �e zastosowa�em przepis. Wtedy i ty zrobisz to samo. � A zatem umowa stoi � rzek� Klapaucjusz, schowa� kuleczk�, po czym wyl�dowali, u�cisn�li si� i ruszyli w przeciwne strony. Pa�stwem, do kt�rego trafi� Trurl, rz�dzi� kr�l Potworyk. By� to militarysta z dziada pradziada, a przy tym sknera i�cie kosmiczny. Aby ul�y� skarbowi, zni�s� wszystkie kary z wyj�tkiem g��wnej. Ulubionym jego zaj�ciem by�o likwidowanie zb�dnych urz�d�w, odk�d za� zni�s� urz�d kata, ka�dy skazany musia� �cina� si� sam lub, przy wyj�tkowej �asce kr�lewskiej, z pomoc� bli�szej rodziny. Ze sztuk popiera� tylko nie wymagaj�ce ekspens�w, jak ch�ralne recytacje, gr� w szachy i gimnastyk� wojskow�. W og�le wojenne sztuki ceni� nadzwyczajnie, jako �e wygrana wojna przynosi znaczne dochody; lecz z drugiej strony do wojny mo�na si� porz�dnie przygotowa� tylko w czasach pokoju, dlatego kr�l popiera� go, chocia� z umiarem. Najwi�ksz� reform� Potworyka by�o upa�stwowienie zdrady stanu. Kraj s�siedni nasy�a� mu szpieg�w; monarcha utworzy� wi�c urz�d Sprzedawcy vel Sprzedawczyka Koronnego, kt�ry za po�rednictwem podw�adnych sobie urz�dnik�w za sutymi op�atami przekazywa� wra�ym ajentom tajemnice pa�stwowe; ajenci owi kupowali raczej przestarza�e, bo by�y ta�sze, a musieli si� wylicza� z wydatk�w przed w�asn� skarbowo�ci�. Poddani Potworyka wstawali wcze�nie, nosili si� skromnie i udawali na spoczynek p�no, bo wiele pracowali. Robili kosze do sza�c�w i faszyny, a tak�e bro� i donosy. Aby si� pa�stwo nie rozlecia�o od nadmiaru tych ostatnich, gdy� podobny kryzys nast�pi� za Bardzolimusa Stuokiego przed wieluset laty, ten, kto sk�ada� zbyt wiele donos�w, p�aci� specjalny podatek od luksusu. Tak wi�c utrzymywa�y si� one na rozs�dnym poziomie. Dotar�szy na dw�r Potworyka, Trurl zaofiarowa� mu swoje s�u�by, kr�l za�, jak �atwo mo�na si� domy�li�, za��da� ode� sporz�dzenia pot�nych broni wojennych. Trurl poprosi� o trzy dni do namys�u, a kiedy uda� si� do wyznaczonej mu skromnej kwatery, obejrza� kuleczk� w z�otym puzderku. By�a bia�a, lecz kiedy patrza� na ni�, j�a si� z wolna rumieni�. � Oho � rzek� sobie � trzeba si� bra� za Gargancjana! � i zaraz siad� do tajnych notatek. Klapaucjusz znajdowa� si� tymczasem w drugim pa�stwie, kt�rym w�ada� pot�ny kr�l Megieryk. Wygl�da�o tam wszystko ca�kiem inaczej ni� w Potworii. I ten monarcha te� �akn�� pochod�w bitewnych, i on �o�y� na zbrojenie, lecz czyni� to w spos�b �wiat�y, bo by� niezmiernej szczodrobliwo�ci panem, a jego wra�liwo�� na sztuk� nie mia�a sobie r�wnych. Kocha� si� kr�l �w w mundurach i z�otych sznurach, w lampasach i kutasach, w akselbantach, portierach z dzwonkami, pancernikach i szlifach. By� naprawd� bardzo wra�liwy: ile razy spuszcza� na wod� nowy pancernik, ca�y a� si� trz�s�. Hojnie szafowa� �rodkami na malarstwo batalistyczne, p�ac�c przy tym ze wzgl�d�w patriotycznych od ilo�ci poleg�ych wrog�w, tak wi�c na panoramach, kt�rych bez liku mie�ci�o kr�lestwo, pi�trzy�y si� pod niebo g�ry wra�ych trup�w. W �yciu codziennym ��czy� absolutyzm z o�wieceniem, a surowo�� ze wspania�omy�lno�ci�. W ka�d� rocznic� swego wst�pienia na tron wprowadza� reformy. Raz kaza� umai� wszystkie gilotyny, raz nasmarowa� je, aby nie skrzypia�y, raz � poz�oci� miecze katowskie, nie zapominaj�c o nakazie wyostrzenia ich ze wzgl�d�w humanitarnych. Szerok� mia� natur�, ale rozrzutno�ci nie pochwala�, dlatego specjalnym dekretem znormalizowa� wszystkie ko�y, pa�y, �ruby, kluby i kajdany. Egzekucje nieprawomy�lnych, zreszt� rzadkie, odbywa�y si� hucznie i bogato, w ordynku i szyku, z pociech� duchown�, namaszczaniem, po�r�d maszeruj�cych czworobok�w z lampasami i pomponami. Mia� te� �w �wiat�y monarcha teori�, kt�r� wciela� w �ycie, a by�a to teoria szcz�cia powszechnego. Wiadomo wszak, �e cz�owiek nie dlatego si� �mieje, �e jest weso�y, ale dlatego jest weso�y, poniewa� si� �mieje. Kiedy wszyscy m�wi�, �e jest �wietnie, zaraz nastroje si� poprawiaj�. Poddani Megieryka obowi�zani wi�c byli dla w�asnego, rozumie si�, dobra powtarza� w g�os, �e maj� si� wprost nadzwyczajnie, a dawn�, niejasn� formu�k� powitania: �Dzie� dobry� � kr�l zamieni� na korzystniejsz�: �Jak dobrze!� � przy czym dzieciom do czternastego roku �ycia wolno by�o m�wi�: �Hu, ha!� � starcom za�: �Dobrzejak!� Megieryk radowa� si�, widz�c, jak krzepnie duch w narodzie, kiedy przeje�d�aj�c ulicami karoc� w kszta�cie pancernika, widzia� wiwatuj�ce t�umy i �askawie pozdrawia� je ruchami r�ki monarszej, one za� na wyprz�dki wo�a�y: �Hu, ha!� � �Dobrzejak!� � i: �Czarownic!� By� zreszt� demokratycznego usposobienia. Lubi� niezmiernie wdawa� si� w kr�tkie, marsowe pogaw�dki ze starymi wiarusami, co to z niejednego pieca chleb jadali, �akn�� opowie�ci bitewnych, prawionych na biwakach i bywa�o, �e kiedy przyjmowa� na audiencji jakiego� obcego dygnitarza, paln�wszy si� ni z tego, ni z owego buzdyganem w kolano, wo�a�: �G�r� nasi!� � albo: �Zagwo�dzi� mi ten pancernik!� � lub: �A niech�e mi� kule bij�!� Niczego bowiem tak nie ub�stwia�, w niczym si� tak nie kocha� jak w krzepie, w m�stwie swojackim, w pierogach na gorza�ce z prochem, Aucharach i jaszczykach, jak r�wnie� kartaczach. Dlatego, gdy bywa� sm�tny, kaza� defilowa� przed sob� pu�kom, kt�re �piewa�y: �Wojsko gwintowane� � �Na szmelc rzucili�my sw�j �ycia felc� � �Dzwoni mutra, czekaj jutra� � albo star� koronn�: �Chwyc� majzel wraz z ferszlusem, na bagnety rusz� k�usem�. I nakaza�, aby, kiedy zemrze, stara gwardia za�piewa�a mu nad grobem ulubion� jego pie��: �Stary robot rdzewie� musi�. Klapaucjusz nie od razu dosta� si� na dw�r wielkiego monarchy. W pierwszej miejscowo�ci, do jakiej trafi�, dobija� si� do r�nych domostw, ale nikt mu nie otworzy�. Wreszcie ujrza� na pustej ca�kiem ulicy ma�e dziecko, kt�re podesz�o do� i spyta�o cienkim g�osikiem: � Kupi pan? Tanio sprzedam. � By� mo�e kupi�, ale co? � spyta� zdziwiony Klapaucjusz. � Tajemniczk� pa�stwow� � odpar�o dziecko, ukazuj�c spod r�bka koszulki brze�ek planu mobilizacyjnego. Klapaucjusz zdziwi� si� jeszcze bardziej i rzek�: � Nie, dziecinko, nie potrzebuj� tego. Nie wiesz, gdzie tu mieszka jaki� so�tys? � A na czo panu szo�tysz? � spyta�o dziecko, kt�re sepleni�o. � A mam z nim do pom�wienia. � Na oszobno�ci? � Mo�e by� i na osobno�ci. � To pan potrzebuje ajenta? To m�j tata by si� nada�. Pewny i niedrogo. � Poka��e mi tego tat� � rzek� Klapaucjusz, widz�c, �e inaczej si� z tej rozmowy nie wywik�a. Dzieci�tko zawiod�o go do jednego z domostw; wewn�trz, przy lampie �wiec�cej, cho� by� pe�ny dzie�, siedzia�a rodzina � s�dziwy dziadek na bujaku, babka robi�ca po�czoch� na drutach i dojrza�e, rozros�e ich potomstwo; a ka�dy zaj�ty swoim, jak to w domu. Na widok Klapaucjusza wstali i rzucili si� na niego; druty okaza�y si� kajdankami, lampa mikrofonem, a babka miejscowym naczelnikiem policji. Wida� zasz�o nieporozumienie � pomy�la� Klapaucjusz, kiedy wtr�cono go do lochu, uprzednio poturbowawszy. Cierpliwie czeka� przez ca�� noc, bo i tak nic innego nie m�g� robi�. �wit osrebrzy� paj�czyny na kamiennych �cianach i pordzewia�e resztki dawniejszych wi�ni�w; po jakim� czasie zaprowadzono go na przes�uchanie. Okaza�o si�, �e zar�wno osiedle, jak i domy oraz dziecko by�y podstawione: w ten spos�b z ma�ki za�ywano wra�ych ajent�w. Proces s�dowy Klapaucjuszowi nie grozi�, post�powanie by�o bowiem kr�tkie. Za pr�b� kontaktu z tat� sprzedawczykiem nale�a�a mu si� gilotynacja trzeciej klasy, poniewa� administracja miejscowa fundusze na przekupywanie wrogich szpieg�w ju� w owym roku bud�etowym wyda�a, Klapaucjusz za� �adnej pa�stwowej tajemnicy, mimo powtarzanych nam�w, ze swej strony naby� nie chcia�; dodatkowo obci��a� go brak powa�niejszej przy nim got�wki. M�wi� wci�� swoje, oficer przes�uchuj�cy nie dawa� wszak�e jego s�owom wiary, zreszt� gdyby i chcia�, uwolnienie wi�nia nie le�a�o w jego kompetencji. Sprawie nadano wszak�e bieg wy�szy, w mi�dzyczasie poddaj�c Klapaucjusza torturom, wi�cej ze s�u�bisto�ci ni� z rzeczywistej potrzeby. Po tygodniu sprawa jego wzi�a pomy�lny obr�t: och�do�onego wys�ano do stolicy, tam za�, poinstruowany o przepisach dworskiej etykiety, dost�pi� zaszczytu osobistej audiencji u kr�la. Dosta� nawet tr�bk�, ka�dy bowiem obywatel obwieszcza� w miejscach urz�dowych swe przybycie i odmaszerowanie otr�bieniem, a s�u�bisto�� powszechna by�a taka, �e wsch�d s�o�ca nie liczy� si� w ca�ym pa�stwie bez pobudki. Megieryk istotnie za��da� ode� nowej broni; Klapaucjusz przyobieca� spe�ni� to ��danie monarsze; pomys� jego � zapewni� � jest przewrotem podstaw dzia�ania wojennego. Jaka � spyta� najpierw � armia jest niezwyci�ona? Taka, kt�ra ma lepszych dow�dc�w i karniejszych �o�nierzy. Dow�dca rozkazuje, a �o�nierz s�ucha; pierwszy musi by� zatem m�dry, a drugi � karny. M�dro�ci jednak umys�u, nawet wojskowego, po�o�one s� naturalne granice. Nadto genialny dow�dca mo�e trafi� na r�wnego sobie. Mo�e te� pa�� na polu chwa�y, osierocaj�c sw�j oddzia�, jak r�wnie� uczyni� co� jeszcze gorszego, gdy, niejako zawodowo zaprawiony do my�lenia, przedmiotem jego uczyni w�adz�. Czy� nie jest niebezpieczna czereda ordzewia�ych w bojach sztabowc�w, kt�rym my�lenie polowe zglejowa�o skronie, �e a� zaczyna im si� zachciewa� tronu? Czy nie postrada�y przez to liczne ju� kr�lestwa? Jak z tego wida�, dow�dcy s� jeno z�em koniecznym; rzecz w tym, by konieczno�� t� zlikwidowa�. Dalej � karno�� armii na tym polega, by wykonywa�a dok�adnie rozkazy. Idea�em regulaminowym jest taka, co z tysi�cy piersi i my�li czyni jedn� pier�, my�l i wol�. Temu s�u�y ca�a wojskowa dyscyplina, musztra, manewry i �wiczenia. Ot� celem niedo�cig�ym wydaje si� taka armia, kt�ra by dzia�a�a dos�ownie jak jeden m��, sama sobie b�d�c tw�rc� i realizatorem strategicznych plan�w. Kt� jest wcieleniem takiego idea�u? Tylko jednostka, nikogo bowiem nie s�ucha si� tak ch�tnie jak siebie i nikt wydawanych rozkaz�w tak ochoczo nie wype�nia jak ten, kto sam je sobie wydaje. Nadto nie mo�e jednostka p�j�� w rozsypk�, odm�wi� samej sobie pos�usze�stwa czy wr�cz przeciwko sobie szemra�. Rzecz wi�c w tym, aby t� gotowo�� pos�uchu, t� mi�o�� w�asn�, kt�ra przedstawia indywiduum, uczyni� w�asno�ciami tysi�cznych szereg�w. Jak to zrobi�? Tu przeszed� Klapaucjusz do wyja�niania zas�uchanemu kr�lowi prostych, jak wszystko genialne, idei mistrza Gargancjana. � Ka�demu poborowemu � wyjawi� � wkr�ca si� z przodu wtyczk�, a z ty�u rozetk�. Na rozkaz: �Po��cz si� � wtyczki wskakuj� do rozetek i tam, gdzie przed chwil� znajdowa�a si� banda cywil�w, pojawia si� oddzia� wojska doskona�ego. Gdy oddzielne umys�y, zaj�te dot�d pozakoszarowymi g�upstwami, zlewaj� si� w jedno�� dos�own� wojskowego ducha, nie tylko automatycznie pojawia si� karno��, widoma w tym, i� armia ca�a robi zawsze to samo, bo jest jednym duchem w milionach cia�, lecz zarazem pojawia si� m�dro��. A m�dro�� owa jest wprost proporcjonalna do liczebno�ci. Pluton posiada psyche podoficersk�; kompania jest m�dra jak sztabskapitan, batalion � jak pu�kownik dyplomowany, a dywizja, nawet rezerwy, warta jest wszystkich strateg�w razem wzi�tych. W ten spos�b mo�na doj�� do formacji genialnych wprost przera�aj�co. Wydanych rozkaz�w nie mog� one nie wykona�, kt� bowiem nie s�ucha samego siebie? Tym sposobem k�adzie si� kres fanaberiom i wyskokom jednostek, zale�no�ci od przypadkowych uzdolnie� dow�dc�w, ich wzajemnym zawi�ciom, rywalizacjom, konfliktom; oddzia��w raz po��czonych roz��czy� ju� nie nale�y, bo nie da�oby to nic opr�cz rozgardiaszu. Armia bez wodz�w sama sobie wodzem � oto moja idea! � zako�czy� Klapaucjusz sw� przemow�, kt�ra wielkie wra�enie zrobi�a na kr�lu. � Odejd� wasze na kwater� � rzek� wreszcie monarcha � a ja naradz� si� z mym sztabem generalnym... � Och, nie czy� tego, Wasza Kr�lewska Mo��! � zawo�a� chytrze Klapaucjusz, udaj�c znaczne pomieszanie. � To samo w�a�nie zrobi� cesarz Turbuleon, a sztab jego, w obronie posad w�asnych, utr�ci� projekt, za czym s�siad Turbuleona, kr�l Emaliusz, napad� zreformowan� armi� pa�stwo cesarza i obr�ci� je w perzyn�, cho� mia� si�y o�miokro� s�absze! Po tych s�owach uda� si� do przeznaczonego mu apartamentu i obejrza� kuleczk�, kt�ra by�a jak buraczek; z czego poj��, �e Trurl dzia�a podobnie u kr�la Potworyka. Wnet sam kr�l zleci� mu przer�bk� jednego plutonu piechoty; za czym ma�y �w oddzia�ek po��czy� si� duchem w jedno, krzykn��: �Bij, zabij!� � i stoczywszy si� z pag�rka na trzy szwadrony kirasjer�w kr�lewskich, zbrojne po z�by i dowodzone przez sze�ciu wyk�adowc�w Akademii Sztabu Generalnego, rozni�s� je w puch. Bardzo si� zasmucili wszyscy marsza�kowie wielcy i polni, genera�owie i admira�owie, kt�rych kr�l pos�a� zaraz na pensj�, a przekonany ca�kowicie do przewrotnego wynalazku, kaza� Klapaucjuszowi przerobi� ca�� armi�. Jako� fabryki rusznikarsko � elektrykarskie dniem i noc� j�y wytwarza� wagony wtyczek, kt�re wkr�cano, gdzie nale�a�o, we wszystkich koszarach. Klapaucjusz je�dzi� na inspekcje od garnizonu do garnizonu, otrzymawszy od kr�la mn�stwo order�w; Trurl, krz�taj�cy si� podobnie w pa�stwie Potworykowym, musia�, dla znanej oszcz�dno�ci owego monarchy, zadowoli� si� do�ywotnim tytu�em Wielkiego Sprzedawcy Ojczyzny. Oba pa�stwa gotowa�y si� tedy do dzia�a� wojennych. W gor�czce mobilizacyjnej szykowano zar�wno bro� konwencjonaln�, jak i nuklearn�, pucuj�c od �witu do zmierzchu armaty i atomy, aby b�yszcza�y zgodnie z regulaminem. Konstruktorzy, kt�rzy nie mieli ju� w�a�ciwie nic do roboty, wzi�li si� chy�kiem do pakowania manatk�w, aby spotka� si�, kiedy przyjdzie pora, w um�wionym miejscu, przy statku pozostawionym w lesie. Tymczasem dziwy rozmaite dzia�y si� w koszarach, szczeg�lnie piechoty. Kompanie nie musia�y ju� uczy� si� musztry ani nie potrzebowa�y odliczania, by pozna� sw� liczebno��, podobnie jak nie myli lewej nogi z praw� ten, kto ma obie, i nie musi liczy�, aby si� dowiedzie�, �e jest go raz. Rado�� by�a patrze�, jak takie nowe oddzia�y maszerowa�y, jak robi�y �w lewo zwrot!� i �baczno��!�; po �wiczeniach atoli kompania zaczyna�a si� przerzuca� pogwarkami z innymi, tak wi�c przez otwarte okna koszarowych barak�w pohukiwano sobie na wyprz�dki o poj�ciu prawdy koherentnej, o s�dach analitycznych i syntetycznych a priori lub o bycie jako takim, gdy� do tego ju� dosz�a zbiorowa rozumno��. Dopracowano si� i postaw filozoficznych, a� wreszcie pewien batalion saper�w doszed� do kompletnego solipsyzmu i g�osi�, �e opr�cz niego nic realnie nie istnieje. Poniewa� wysz�o z tego, i� nie ma ani monarchy, ani nieprzyjaciela, batalion �w przysz�o po cichu roz��czy� i poprzydziela� do oddzia��w stoj�cych na pozycjach epistemologicznego realizmu. Podobno w tym samym czasie w pa�stwie Potworykowym sz�sta dywizja desantowa przesz�a z �wicze� w �adowaniu do �wicze� mistycznych i, ton�c w kontemplacji, omal nie uton�a w strumyku; nie wiadomo dobrze, jak tam by�o naprawd�, dosy�, �e akurat wtedy wojna zosta�a wypowiedziana i pu�ki, grzmi�c �elazem, j�y si� z obu stron posuwa� z wolna ku granicy pa�stwowej. Prawo mistrza Gargancjana dzia�a�o z nieub�agan� prawid�owo�ci�. Gdy formacje ��czy�y si� z formacjami, proporcjonalnie ros�a i wra�liwo�� estetyczna, osi�gaj�ca maksimum na szczeblu dywizji wzmocnionej, dlatego te� kolumny tej si�y �atwo zap�dza�y si� na bezdro�a za byle motylkiem, a gdy korpus zmotoryzowany imienia Bardzolimusa podszed� pod wra�� fortec�, kt�r� nale�a�o wzi�� szturmem, plan natarcia, sporz�dzony w ci�gu nocy, okaza� si� �wietnym owej fortecy portretem, do tego namalowanym w duchu abstrakcjonistycznym, ca�kiem sprzecznym z wojskowymi tradycjami. Na szczeblu korpus�w artyleryjskich przejawia�a si� g��wnie najci�sza problematyka filozoficzna; zarazem z roztargnienia, w�a�ciwego osobom genialnym, wielkie te jednostki ju� to pozostawia�y gdzie b�d� bro� i ekwipunek ci�ki, ju� te� zapomina�y ca�kowicie o tym, �e id� na wojn�. Co si� tyczy ca�ych armii, ducha ich przepe�nia�y mnogie kompleksy, jak to zwykle bywa z niezmiernie bogatymi osobowo�ciami, i przysz�o ka�dej przyda� specjaln�, zmotoryzowan� brygad� psychoanalityczn�, kt�ra w marszu dokonywa�a odpowiednich zabieg�w. Tymczasem przy nieustaj�cym huku litaur�w obie armie zajmowa�y z wolna pozycje wyj�ciowe. Sze�� pu�k�w szturmowych piechoty, zespoliwszy si� z brygad� haubic i batalionem zapasowym, u�o�y�o, gdy im pod��czono pluton egzekucyjny, �Sonet o Tajemnicy Bytu�, i to podczas nocnego marszu na stanowiska. Po obu stronach robi�o si� niejakie zamieszanie; osiemdziesi�ty korpus marlabardzki wo�a�, i� trzeba koniecznie u�ci�li� definicj� poj�cia �nieprzyjaciel�, kt�ra wydaje si�, jak dot�d, obci��ona logicznymi sprzeczno�ciami, a mo�e nawet zgo�a bezsensowna. Oddzia�y spadochronowe usi�owa�y algorytmizowa� wsie okoliczne, szyki zderza�y si�, wi�c obaj kr�lowie j�li s�a� fligieladiutant�w i kurier�w nadzwyczajnych, aby zaprowadzili �ad w szeregach. Ka�dy jednak, ledwo podlecia�, koniem zatoczy� do w�a�ciwego korpusu, aby si� dowiedzie�, sk�d taki ba�agan, w mig oddawa� swego ducha duchowi korpu�nemu, zostali tedy kr�lowie bez adiutant�w. �wiadomo�� okazywa�a si� straszn� pu�apk�, do kt�rej mo�na wej��, lecz z kt�rej wyj�� niepodobna. Na oczach samego Potworyka jego kuzyn, Wielki Ksi��� Derbulion, pragn�c doda� wojskom ducha, podskoczy� ku liniom, ale zaledwie pod��czy� si�, to si� duchem wla�, zla� i ju� go wcale nie by�o. Widz�c, �e �le, cho� nie wiadomo � czemu, skin�� Megieryk na dwunastu tr�baczy przybocznych. Skin�� i Potworyk, na wzg�rku dowodzenia stoj�cy, przy�o�yli tr�bacze spi� do ust i zagra�y surmy z obu stron, daj�c znak do bitwy. Na �w sygna� przeci�g�y ka�da armia w ca�o�ci si� definitywnie po��czy�a. Gro�ny szcz�k �elazny zamykaj�cych si� kontakt�w poszed� z wiatrem na przysz�e pobojowisko i zamiast tysi�cznych bombardier�w i kanonier�w, celowniczych i �adowniczych, gwardzist�w i artylerzyst�w, saper�w, �andarm�w, komandos�w � powsta�y dwa duchy gigantyczne, kt�re milionem oczu popatrza�y na siebie poprzez wielk� r�wnin�, le��c� pod bia�ymi chmurami, i zapanowa�a chwila doskona�ej ciszy. Po obu stronach dosz�o bowiem do s�ynnej kulminacji �wiadomo�ci, kt�r� wielki Gargancjan przewidywa� ze �cis�o�ci� matematyczn�. Oto powy�ej pewnej granicy wojskowo��, jako stan lokalny, przekszta�ca si� w cywilno��, a to dlatego, poniewa� Kosmos jako taki jest cywilny absolutnie, a w�a�nie kosmicznego ju� wymiaru dosi�g�y duchy wojsk obu! Cho� wi�c z zewn�trz stal l�ni�a, pancerze, kartacze i ostrza �mierciono�ne, wewn�trz rozfalowa� si� podw�jny ocean wyrozumia�ej pogody, �yczliwo�ci wszechobejmuj�cej i doskona�ego rozumu. Stoj�c tedy na wzg�rzach, po�yskuj�c stal� w s�o�cu, w nie ustaj�cym wci�� jeszcze werblu, obie armie u�miechn�y si� do siebie. Trurl z Klapaucjuszem wst�powali w�a�nie na pok�ad swego statku, kiedy sta�o si�, do czego d��yli: na oczach poczernia�ych ze wstydu i w�ciek�o�ci kr�l�w oba wojska chrz�kn�y, wzi�y si� pod r�ce i posz�y na spacer, zrywaj�c kwiaty pod ci�gn�cymi chmurami, na polu niedosz�ej bitwy. ?????????? �????????� � http://artefact.lib.ru 1 ?????????? �????????� � http://artefact.lib.ru