Ernest Hemingway Nr 194 BIBLIOTEKA NARODOWA Seria II ERNEST HEMINGWAY KOMU BIJE DZWON PRZE�O�Y� BRONIS�AW ZIELI�SKI OPRACOWA� LESZEK ELEKTOROWICZ WYDANIU II WROC�AW�WARSZAWA�KRAK�W�GDA�SK���D� ZAK�AD NARODOWY IMIENIA OSSOLI�SKICH � WYDAWNICTWO Tytul orygina�u: For Whom the Beli Tolli Redakcja Biblioteki Narodowej JAN B�O�SKI i MIECZYS�AW KLIMOW1CZ Redaktor tomu: Jadwiga Pisowiczowa Redaktor techniczny: Anna Sikorska Copyright by Zak�ad Narodowy im. Ossoli�skich� Wydawnictwo Wroctaw 198S Printed in Poland ISSN 0406-0636 ISBN 83-04-02667-8 ISBN 831-04-03069-1 Zak�ad Narodowy im. Ossoli�skich � Wydawnictwo, Wroc�aw 1988. Oddzia� w Krakowie 19W. Wydanie II. Nak�ad 100000 egz. (80000 Opr. brosz., 20000 opr. p�.). Obj�to�� ark. wyd. 35,40; ark. druk. 21,25 (X32); ark. form. Al 28,28. Papier offset, kl. IV, 70 g, 70X109. Oddano do sk�adania 2011987. Podpisano do druku w maju 198�. Druk uko�czono w sierpniu 1988. Sk�ad wykona�a Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca w Krakowie. Druk l opraw� wykona�a Wojskowa Drukarnia w �odzi. �arn. 8072/38. D-10/1225. Cena opr. pt. z� 1300,� Cena opr. brosz, z� 10SO,� WST�P I.�YCIE Nie ma pisarza, kt�ry w jakiej� mierze nie korzysta�by w swej tw�rczo�ci z w�asnych prze�y�. Hemingway nale�y jednak do tych, kt�rych �ycic dostarcza�o tworzywa dzie�u wr�cz na prawie wy��czno�ci, za� dzie�o nieustannie towarzyszy�o barwnemu i dramatycznemu �yciu, komponowanemu na zam�wienie wy- obra�ni spragnionej nowych bod�c�w i wra�e�. Nie dowierza� faktom, kt�rych nie sprawdzi� w�asnym do�wiadczeniem zmys��w i emocji. Doradza�: �Piszcie o tym, co znacie, i piszcie prawdzi- wie". 'Postulowa�: �Ksi��ki powinny m�wi� o ludziach, kt�rych si� zna, kt�rych si� kocha i nienawidzi, a nie o tych, o kt�rych si� studiuje"'. Utwory jego wydaj� si� cz�sto wariantem w�asnego �yciorysu, co mog�oby nie interesowa� badacza jego dziel, gdyby nie fakt, �e sam autor tak wielk� przywi�zywa� do tego wag�. Dlatego w jego wypadku, o tyle bardziej ni� w innych, nabiera znaczenia znajomo�� �ycia pisarza. Dzieci�stwo i m�odo��. Ernest Miller Hemingway urodzi� si� 21 lipca 1899 r. w przedmiejskiej dzielnicy Chicago, Oak Park, w stanic Illinois. By� zatem dzieckiem �rodkowego Zachodu, kt�ry tak wielu wydal znakomitych pisarzy, obserwator�w �ycia i spo�eczno�ci tej cz�ci Stan�w. Pochodzi� z klasy �redniej, nadaj�cej ton obyczajowo�ci ma�ych miast i wielkomiejskich osiedli w rodzaju w�a�nie Oak Park, ale cz�sto obyczajowo�ci tej ' Stary reporter pisse [w:] Sygnowana; Ernest Hemingway. Pry.et. B. Zieli�ski, s�owo wst�pne K. Zarzecki, Warszawa 1975, s. 216. rzuca� wyzwanie swoj� tw�rczo�ci� i �yciem. By� drugim, spo�r�d sze�ciu, dzieckiem dr Clarence'a E. Hemingwaya, lekarza i Grace, z domu Hali. Mia� cztery siostry (jedn� starsz� od siebie) i brata. Z dwojga rodzic�w ojciec wywiera� niepor�wnanie silniejszy wp�yw wychowawczy na Ernesta. Wi�kszo�� wolnego czasu sp�dza� poza domem, na wyprawach my�liwskich i w�dkarskich, podczas kt�rych rych�o zacz�� towarzyszy� mu syn. W wieku dziesi�ciu lat dosta� ju� Ernest od ojca swoj� pierwsz� strzelb�. Odt�d po ostatnie lata �ycia polowanie i w�dkarstwo by�y ulubionymi rozrywkami Hemingwaya. Z woli matki, utalento- wanej �piewaczki, Ernest uczy� si� gra� na wiolonczeli, nad muzyk� przek�ada� jednak o wiele bardziej sport i wyprawy z ojcem. Wakacje pa�stwo Hemingwayowie sp�dzali w swym letnim domu �Windermere", po�o�onym nad jeziorem Walloon w p�nocno-zachodniej cz�ci p�wyspu Michigan. Na terenie tym mieszkali Indianie stanowi�cy cz�sto klientel� doktora Hemingwaya. Ernest towarzyszy� nieraz ojcu w jego odwiedzi- nach u Indian; dostarczy�y one motyw�w tematycznych jego tw�rczo�ci (np. Ob�z nuiiiJuski � Indian C^cunp}. W szkole by� uczniem dobrym, cho� nie wybitnym, wno- sz�cym jednak sw�j �ywy udzia� w �ycic spo�eczno�ci uczniow- skiej. Uczestniczy� w dyskusjach, gra� w szkolnym przedstawie- niu, nale�a� do szkolnej orkiestry, nade wszystko jednak lubi� sport, kt�ry uprawia� bardzo intensywnie. Mimo braku szczeg�lnych sukces�w w nauce szkolnej prze- jawia wcze�nie zainteresowania literackie: wsp�pracuje ze szkol- n� gazetk�, kt�rej zostaje p�niej redaktorem, jednocze�nie drukuje pierwsze swe utwory � wiersze, opowiadania, felieto- ny � w szkolnym czasopi�mie literackim <'Trapeze�. Jest wi�c ch�opcem zdolnym, dobrze rozwini�tym fizycznie, energicz- nym � s�owem � jak si� mawia � udanym. A jednak nie wszystko uk�ada si� w jego �yciu pomy�lnie. Nieporozumienia mi�dzy rodzicami, wynik�e z r�nic temperamentu i pogl�d�w, szczeg�lnie na temat wychowania, odciskaj� si� przykrym I WOJNA �WIATOWA VII pi�tnem na �yciu emocjonalnym Ernesta, niech�tnego zw�aszcza puryta�skicj normie obyczajowej, kt�r� reprezentuje matka. Konflikty te sprawiaj�, �e dwukrotnie ucieka z domu, utrzymuj�c si� jako robotnik, zmywacz naczy� czy te� sparingowy partner bokserski. W kilku epizodach m�odzie�czych nieomal ociera si� o interwencj� policji. Niekt�re z tych do�wiadcze� znalaz�y odbicie we wczesnych opowiadaniach Hemingwaya. Wiosn� 1917 roku, po przyst�pieniu Stan�w Zjednoczonych do wojny, pisarz usi�uje, mimo protest�w ojca, zaci�gn�� si� jako ochotnik do czynnej s�u�by w armii. Nie zostaje jednak przyj�ty z powodu uszkodzenia oka. W czerwcu tego roku uzyskuje dyplom uko�- czenia szko�y �redniej. Swoje ostatnie wakacje sp�dza z rodzicami w Michigan, po czym przenosi si� w lipcu do Kansas City, gdzie otrzymuje prac� w redakcji dziennika �Stap> w dziale miejskim, z niewielk� pensj� 60 dolar�w miesi�cznic. Okres dziennikars- kiego terminowania w tej redakcji by� dla Hemingwaya pierwsz� szko�� stylu. Wymagano od niego zwi�z�ych, plastycznie i �ywo przekazywanych wiadomo�ci dla kroniki kryminalnej. Na tym jednak nie wyczerpywa�y si� ambicje ani jego, ani redakcyjnych koleg�w, z kt�rych kilku pr�bowa�o swych si� tak�e w literaturze pi�knej. Szczeg�lnie musia�y utkwi� w pami�ci Hemingwaya dyskusje z Lionelem C. Moise i takie jego pogl�dy na temat dobrej prozy, jak ten: �Czysto obiektywny opis jest jedyn� form� prawdziwej sztuki nowelistycznej"2. Pracowa� w dzienniku "Star" zaledwie siedem miesi�cy, ale okres ten stanowi� dla Heming- waya praktyk�, kt�ra uczyni�a ze� ju� kompletnego dzienni- karza. I wojna �wiatowa. Dowiedziawszy si� wiosn� 1918 roku o rekrutacji na w�oski front ochotnik�w do jednostek sanitarm ch Czerwonego Krzy�a, pisarz rezygnuje z pracy w redakcji dzien- nika <'Star� i, po kr�tkim wypoczynku z redakcyjnym koleg� J ('yt. wg: S. S a n d c r s o n, Hciiiiiif;n'ay, London 1%1, s. 15. O ile nie podano inaczej, cytaty w t�um. L. Elektorowie/a. VIII �YCIE w Michigan na jeszcze jednej wyprawie w�dkarskiej, gnany niepohamowan� ��dz� przyg�d i niebezpiecze�stw, wyrusza w maju statkiem �Chicago" do Bordeaux. Na pok�adzie p�yn� na front oddzia�y ameryka�skie i ochotnicy. Tu nieoczekiwane polonicum. Oto spotyka Hemingway dwu polskich ochotnik�w p�yn�cych do Francji i zaprzyja�nia si� z nimi. S� to porucznicy Adam Chocianowicz i Antoni Gali�ski, kt�rych w kilka lat p�niej umie�ci pod ich prawdziwymi nazwiskami w swej nigdy nie uko�czonej powie�ci Along with Youth: A Novel (Razem z m�o- do�ci�. Powie��). Obaj Polacy dobrze zapisali si� w pami�ci Hemingwaya i dowiedli � mawia� � g��bokiej r�nicy mi�dzy Polakami, a �polaczkami" (polacks)3, jak pogardliwie zw� Amc- rykanic po�ledniejszych przedstawicieli Polonii. Z Bordeaux, poprzez wojenny Pary�, w kt�rym zatrzyma� si� dwa dni, dotar� pisarz do Mediolanu. Tu dozna� pierwszego wstrz�saj�cego spotkania z wojn�, gdy po wybuchu fabryki amunicji pomaga� uprz�ta� szcz�tki cia� zatrudnionych w niej kobiet i m�czyzn. W czterna�cie lat p�niej napisze o tej tragedii w opowiadaniu Historia naturalna umar�ych (A Natural History of the Dead). Z Mediolanu wraz ze swym Oddzia�em Czwartym Ameryka�skiego Czerwonego Krzy�a, w kt�rym by� kierowc� ambulansu sanitarnego, zosta� Hemingway wys�any do miejsco- wo�ci Schio, na stosunkowo spokojny odcinek frontu. Wkr�tce jednak, na w�asn� pro�b�, przeniesiono go na front wschodni, gdzie w dolinie rzeki Piave toczy�a si� w�oska kontrofensywa przeciw Austriakom. Zetkn�� si� tam po raz pierwszy z DOS Passosem, bior�cym udzia� w wojnie ju� od 1916 r. Jakby nie do�� mu by�o niebezpiecze�stw bombardowania w tej cz�ci frontu, gdzie prowadzi� kantyn� Czerwonego Krzy�a, Hemingway za zgod� oficer�w w�oskich dostarcza sam �ywno�� wprost do frontowych okop�w. I oto 8 lipca 1918 roku, gdy 3 Por.: C. B a k e r, Ernest Hemingway: A Life Srory, New York 1969, s. 40. IX I WOJNA �WIATOWA w pobli�u wioski Fossalta di Piave rozdziela� czekolad� w�oskim �o�nierzom podczas ataku artylerii austriackiej, wybuch pocisku zabija stoj�cego obok �o�nierza, ci�ko rani drugiego, l�ej � samego Hemingwaya, kt�ry oszo�omiony bierze na plecy rannego, aby go zanie�� do punktu sanitarnego. Wtedy dostaje w nogi seri� z karabinu maszynowego. Najsilniej uszkodzone zostaje kolano. Dzieje si� to na dwa tygodnie przed jego dwudziestymi urodzinami i w niespe�na dwa miesi�ce od wyl�dowania w Euro- pie. Przeszed� potem przez szpital polowy, nast�pnie szpital w Mediolanie, gdzie w sumie, podczas dwunastu kolejnych operacji, wyj�to z jego cia�a ponad dwie�cie dwadzie�cia od�am- k�w. Pe�en hartu, a przy tym towarzyski i weso�y, cieszy si� w szpitalu przyja�ni� koleg�w. I nie tylko ich... Z sympati� (gor�co odwzajemnian�) odnosi si� do niego tak�e siostra szpi- talna, Agnes Hannah von Kurovsky � prototyp Catherine Barkley z Po�egnania s broni� (A Farewell to Anns). Jeszcze jako rekonwalescent powraca ochotniczo na front podczas wielkiej w�oskiej ofensywy, lecz nast�pnego dnia dostaje ��taczki i zn�w znajduje si� w szpitalu. Niebawem podpisane zostaje zawieszenie broni mi�dzy Austri� i W�ochami, He- mingway odbywa jeszcze podr� statkiem na po�udnie W�och, zwiedzaj�c Sycyli�, nim w dniu 21 stycznia 1919 r. powr�ci do Chicago, gdzie schodz�cego o lasce z okr�tu �Giuseppe Verdi" powita ojciec i siostra. Przyjmowany jest w ojczy�nie jako bohater, w prasie ukazuj� si� notatki o m�odocianym komba- tancie, pierwszym powracaj�cym z w�oskiego frontu rannym Amerykaninie. Lokalne pismo prosi go o wywiad, nadchodz� zaproszenia do kilku szk� i klub�w, w kt�rych barwnie opowiada Hemingway o swych prze�yciach wojennych. W lipcu 1919 r. jest ju� w na tyle dobrej formie zdrowotnej, �e mo�e wybra� si� do p�nocnego Michigan, Sp�dza tam czas na �owieniu ryb, czytaniu, rozmy�laniu o w�asnej przysz�o�ci, kt�r� ju� widzi wyra�nie w powo�aniu pisarskim. Jedna z tych jego wypraw w�dkarskich dostarczy mu tematu do znakomitego opowiadania Rzeka dw�ch x �YCIE serc {Big Two-hearted River), kt�rego centraln� postaci� jest m�odzieniec, Nick Adams. Okres terminowania. Z pocz�tkiem 1920 r. rozpoczyna Hemingway prac� w tygodniowym magazynie pisma �The To- ronto Star'> i do polowy maja dostarcza dziesi�ciu artyku��w. Wkr�tce wyje�d�a z Toronto rezygnuj�c ze sta�ej pracy w redakcji pisma, do kt�rego jednak posy�a� b�dzie przez cztery lata, mniej lub bardziej regularnie, materia�y do druku. W sumie by�o tych korespondencji sto pi��dziesi�t cztery. Dotyczy�y zar�wno wy- praw w�dkarskich, my�listwa, niekt�rych zdarze� z kroniki kryminalnej, jak i licznych podr�y Hemingwaya, kt�re przedsi�- bra� b�d� z w�asnej inicjatywy, b�d� na zlecenie redakcji. Z Toronto przeprowadza si� do Chicago, wchodz�c w bliski kontakt z kr�gami m�odych pisarzy tworz�cych tzw. �grup� z Chicago". Poznaje tu Sherwooda Andersena, jednego z naj- wybitniejszych pisarzy ameryka�skich tego czasu. W jesieni 1920 roku przyjmuje prac� w miesi�czniku sp�dzielczym �The Cooperative Commonwealth�. W tym to czasie poznaje swoj� przysz�� �on�, Elisabeth Hadley Richardson, z kt�r� bierze �lub 3 wrze�nia 1921 r. Wkr�tce potem Hemingway rezygnuje z pracy w �The Cooperative Commonwealth� i � zaopatrzony w listy polecaj�ce Andersena do kilku jego znajomych Amerykan�w zamieszka�ych w Pary�u � wyrusza z �on� 8 grudnia jako korespondent �The Toronto Stan do Europy. W pakiecie list�w figuruj� adresy m. in. wybitnej pisarki ameryka�skiej Gertrudy Stein, w�a�cicielki firmy ksi�garsko-wydawniczej �Shakespeare and Company", Sylwii Beach (u kt�rej pozna Jamesa Joyce'a) i g�o�nego ju� wtedy poety Ezry Pounda. Przed wyjazdem otrzy- muje w Chicago dwa wysokie w�oskie odznaczenia wojenne: Me- daglia d'Argento al Valore Militare i Croce al Merito di Guerra. Amerykanin w Pary�u. W Pary�u Hemingwayowie zatrzy- muj� si� w hotelu �Jacob", wskazanym przez Andersena, potem zamieszkaj� w pobli�u Place du Tertre. Pisarz wkr�tce odwiedza Gertrud� Stein, przynosz�c jej do oceny fragment powie�ci AMERYKANIN W PARY�U XI i kilka wierszy. Podoba�y si� jej wiersze, natomiast zlekcewa�y�a powie��. M�wi�a: �za du�o tu opisu, i to niezbyt dobrego. Zacznij raz jeszcze, z wi�ksz� koncentracj�"4. Gdy jednak p�niej da� jej do przeczytania opowiadanie W Michigan {Up in Michigan) napisane w Pary�u, pochwali�a je, cho� okre�li�a jako inaccro- chable, tj. podobne do obrazu nie nadaj�cego si� do powieszenia na �cianie. Epitet ten nie zmartwi� jednak debiutanta, skoro w ten sam spos�b okre�li�a pisarka Ulissesa Jamesa Joyce'a, kt�rym to dzie�em Hemingway si� zachwyca�. Za� W Michigan by�o pierw- szym w pe�ni dojrza�ym opowiadaniem, kt�re wesz�o na stale do Hemingwayowskiego kanonu. W Pary�u pisa� poza tym kr�tkie impresjonistyczne utwory i wiersze; niekt�re z nich nawet zyska�y pochlebn� ocen� Pounda. Co za� do korespondencji dla �The Toronto Star'� � pierwsz� przes�a� dopiero w dwa miesi�ce po przyje�dzie do Pary�a, odt�d jednak nadsy�a� je regularnie. Ich tematy � dla przyk�adu � turystyka w Szwajcarii, inflacja w Niemczech, po�owy tu�czyka w Vigo, wyb�r Papie�a Piusa XI, znaczenie Clemenceau w �yciu politycznym Francji i in. W marcu 1922 roku redakcja porucza mu obs�ug� prasow� mi�dzynarodowej konferencji ekonomicznej w Genewie, w kwietniu jedzie do Rapallo, na konferencj�, w wyniku kt�rej podpisany zosta� traktat pokojowy mi�dzy ZSRR a Niemcami. W czerwcu tego� roku wybiera si� z �on� do W�och. Dowiedziawszy si� w Mediolanie o obecno�ci Mussolinieg� w tym mie�cie, przeprowadza z nim wywiad w redakcji "Popolo d'Italia�, gazety b�d�cej organem faszyst�w w�oskich. Mussolini ma wtedy 39 lat, stoi u progu w�adzy. W tym czasie, w wychodz�cym w Nowym Orleanie pi�mie �Double Dealer�, ukazuje si� wiersz Hemingwaya obok fragmen- tu prozy innego m�odego, nieznanego pisarza � Williama Faulk- nera. We wrze�niu tego roku pisze jeszcze korespondencj� 4 G. S t e i n, The Autobiography of Alice B. Toklas, Stockholm 1947, s. 219. XII �YCIE z Niemiec, po czym w tym samym miesi�cu jedzie � tym razem ju� bez �ony � do Konstantynopola, sk�d nadsy�a� b�dzie materia�y na temat wojny turecko-greckiej. Bo�e Narodzenie ro- ku 1922 sp�dzaj� Hemingwayowic w Alpach, jednak w nastroju popsutym przez pechowe zdarzenie. Oto jad�cej z Pary�a Hadlcy skradziono walizk� ze wszystkimi r�kopisami m�a. By� to ca�y jego dotychczasowy dorobek: powie��, kilkana�cie opowiada�, trzydzie�ci wierszy. Ocala�y tylko dwa opowiadania: W Michigan i M�j stary (My Old Ma�), pos�ane wcze�niej do �Cosmopolitan�. Wspomnienia z dwu przelotnych kontakt�w z Hiszpani�, podczas jego podr�y statkiem na front w�oski w okresie wojny i w drodze powrotnej, utkwi�y silnie w pami�ci Hemingwaya. Zapragn�� bli�ej pozna� ten kraj i wybra� si� tam w 1923 roku. W Sewilli ogl�da po raz pierwszy walk� byk�w w towarzystwie zaprzyja�nionych wydawc�w McAlmona i Birda. Ten pierwszy zak�ada firm� �Contact Editions", kt�ra opr�cz wierszy m. in. W. C. Williamsa, E. Pounda i jego w�asnych wyda� ma debiu- tancki tom Hemingwaya Three Stories and Ten Poems (Trzy opowiadania i dziesi�� wierszy). Ksi��ka ukazuje si� latem 1923 roku w 300 egzemplarzach. William Bird natomiast rezerwuje w swojej firmie �Three Mountains Press" miejsce dla nast�pnego tomu Hemingwaya in our time (w naszym czasie). Tomik, licz�cy trzydzie�ci dwie strony, z�o�ony z 18 miniatur proz�, uka�e si� z ko�cem tego roku w nak�adzie 170 egzemplarzy. Przedtem jed- nak, w lipcu tego� roku, pisarz ogl�da z �on� fiest� w Pamplonie, w p�nocnej Hiszpanii, rejestruj�c w kr�tkich reporta�ach swe fa- scynacje egzotyk� hiszpa�sk�. W po�owie sierpnia wraca do Toronto na okres po�ogu Hadley. 9 pa�dziernika przychodzi na �wiat pierw- szy jego syn, John. W styczniu 1924 roku opuszcza wraz z rodzin� Toronto, rezygnuj�c z pracy w �Toronto Star� i przybywa zn�w do Pary�a. �yje z �on� w ub�stwie, satysfakcje p�yn� jednak z uprawiania literatury. Rozpoczyna prac� nad Rzek� dwu serc, a niemieckie czasopismo <'Der Querschnitt'> drukuje opowiadanie Niepokonany (The Undefeated), napisane jesieni�. W tym�e roku AMERYKANIN W PARY�U XIII podejmuje z �on� jeszcze jedn� podr� do Hiszpanii; ogl�da walki byk�w, a nawet sam bierze udzia� w amatorskich walkach, zwyczajowo odbywaj�cych si� w czasie fiesty. Wedle relacji przyjaci�, by� nieustraszony. Podczas tego pobytu zwiedzi� r�wnie� g�rzyste okolice kraju Bask�w. W Hiszpanii spotka� DOS Passosa, z kt�rym utrzymywa� serdeczne stosunki od czasu pobytu w Pary�u. W tym okresie, we wp�ywowym magazynie literackim �Dial�, ukazuje si� pochlebna recenzja Edmunda Wilsona z dwu pierwszych ksi��ek Hemingwaya. Zimowe miesi�ce z pocz�tkiem 1925 r. sp�dzi� Hemingway z �on� w Alpach austriackich; je�dzi� tam na nartach i grywa� w pokera. Tam te� przyj�� propozycj� firmy wydawniczej �Boni and Liveright" odno�nie do wydania wi�kszego zbioru opowiada�. Tom nosi� mia� tytu� In Our Time. Ofert� na t� sam� propozycj� otrzymuje po powrocie do Pary�a r�wnie� od przedstawiciela wydawnictwa Scribner's, Maxwella Perkinsa, kt�remu jednak w zamian proponuje ksi��k� o walce byk�w; co za� do opowiada�, wyznaje, �e uprawia wy��cznie ten gatunek, gdy� powie�� uwa�a za przestarza��. Zainteresowanie Perkinsa zawdzi�cza Hemingway nieznanemu jeszcze osobi�cie Francisowi Scottowi Fitzgeraldowi, autorowi Wielkiego Gatsby, r�wnie jak on pochodz�cemu ze �rodkowego Zachodu. Ten rok, 1925, jest bogatym okresem w �yciu i tw�rczo�ci pisarza. W maju poznaje osobi�cie Fitzgeralda, z kt�rym odt�d ��czy� go b�dzie d�ugotrwa�a przyja��. Jest pe�en zachwytu dla jego Wielkiego Gatsby. Sp�dza z nim lato w Hiszpanii, kt�ry to wyjazd zwi�zany jest z zam�wion� przez �Der Querschnitti> ksi��k� o walce byk�w. Pierwszym etapem podr�y jest Pamplona, nast�pnie Madryt i Walencja, w kt�rej Hemingway rozpoczyna prac� nad powie�ci�, nadaj�c jej pierwotnie tytu� Fiesta. Jej bohaterem, wyst�puj�cym w ksi��ce pod nazwiskiem Romero, jest s�ynny toreador Ordo�ez. Ju� 21 sierpnia stawia Hemingway na ostatniej stronie powie�ci s�owo �koniec". B�dzie jednak pracowa� nad ni� dalej, a w p�niejszej fazie, w trakcie przepisy- XIV �YCIE wania na maszynie, zmieni jej tytu� na Sionce te� wschodzi (The Su� also Rises), zaczerpni�ty z biblijnej ksi�gi Eklezjasty. W tym samym roku pisze par� opowiada�, jak np.: Dziesi�cioro Indian (Ten Indians; w nast�pnym roku zmieni je pisz�c now� wersj�), Pi��dziesi�t kawa�k�w (Fifty Grand), oraz, ju� po powrocie do Pary�a � powie�� The Torrents of Spring (Strumienie wiosny). Powie�� ta zawiera parodi� stylu Sherwooda Andersena, szczeg�l- nie z p�niejszego okresu jego tw�rczo�ci i stanowi satyr� na stosunki ameryka�skie. Ukaza�a si� nak�adem firmy Scribner's w 1926 r. Nawi�zanie kontaktu z tym wydawc� poprawia znacznie sytuacj� materialn� Hemingwaya. Za The Torrents of Spring oraz � zaliczkowo � za S�o�ce te� wschodzi otrzymuje tysi�c pi��set dolar�w. Jeszcze w 1925 roku przepisuj�c poprawia t� powie��, a w maju nast�pnego roku, w czasie kolejnego pobytu w Hiszpanii, daje j� do przeczytania Fitzgeraldowi, za kt�rego rad� skre�la pierwszych pi�tna�cie stron, przedstawiaj�cych biografi� jej kilku bohater�w. Zreszt� Fitzgerald ksi��k� wysoko oceni�. Tymcza- sem w pa�dzierniku 1925 r. ukaza� si� w Nowym Jorku tom In Our Time w nak�adzie 1300 egz. nie zwracaj�c szczeg�lniejszej uwagi. Niemniej angielski wydawca Jonathan Cape wydal go w Londynie a nadto zwr�ci� si� do firmy Scribner's prosz�c o odbitki powie�ci S�o�ce te� wschodzi z my�l� o brytyjskim wydaniu. Z rokiem 1925 wi��e si� pono� geneza okre�lenia �stracone pokolenie" stosowanego przez Gertrud� Stein w odniesieniu do tych tw�rc�w, g��wnie ameryka�skich, kt�rzy przeszli przez do�wiadczenia pierwszej wojny �wiatowej i nie mogli sobie p�niej znale�� miejsca w powojennym �wiecie. Pochodzi ono od w�a�ciciela warsztatu, w kt�rym Gertruda Stein naprawia�a sw�j samoch�d. Chwali� on swych m�odszych uczni�w jako bardzo zdolnych, twierdzi� natomiast, �e ci starsi, w wieku 22�30 lat nie mog� niczego si� nauczy�. ;C'est une generation perdue" (�To stracone pokolenie") � mawia�5. 5 Por: C. B a k e r, Ernest Hemingway: A Life Story, op. dr., s. 155. XV PIERWSZE SUKCESY Pierwsze sukcesy. Ca�y rok 1926, wyj�wszy kr�tki wyjazd do Nowego Jorku, sp�dza Hemingway w Europie, przy czym wspomniany letni pobyt w Hiszpanii przynosi nie tylko ostateczn� korekt� powie�ci S�o�ce te� wschodzi, lecz i rozpocz�cie pracy nad now� ksi��k� �mier� po po�udniu (^Death in the Afternoon), a nadto takie, klasyczne ju�, utwory nowelistyki ameryka�skiej, jak Mor- dercy (Killer�), Dzisiaj jest pi�tek (Today is Friday) i nowa wersja opowiadania Dziesi�cioro Indian. Jesieni� ukazuje si� drukiem Sionce te� wschodzi. Powie�� spotyka si� z wysokim uznaniem krytyki ameryka�skiej a tak�e mi�dzynarodowych kr�g�w literackich Pary�a. Zyskuje od wrze�- nia do grudnia nak�ad siedmiu tysi�cy egzemplarzy. Wkr�tce Sprzeda� wzro�nie do dwunastu tysi�cy; jest to wi�c pierwszy powa�ny sukces czytelniczy Hemingwaya. Honoraria z tej ksi��ki przeznacza dla �ony. Bowiem komplikuje si� �ycie prywatne pisarza: ma��e�stwo z Hadley zdradza cechy rozk�adu. Coraz wi�cej miejsca w my�li i �yciu Hemingwaya zajmuje dawna przyjaci�ka �ony, pochodz�ca r�wnie� z St. Louis, Pauline Pfeiffer, dziennikarka zwi�zana z magazynem �Vogue�. 18 maja 1927 roku pisarz bierze z ni� �lub katolicki na tej zasadzie, �e przed dziewi�ciu laty ochrzczony zosta� podczas wojny w szpitalu polowym we W�oszech przez katolickiego ksi�dza. Poprzedni zwi�zek z Hadley, jako �lub protestancki, zosta� uniewa�niony. Odt�d Hemingway podkre�la� cz�sto, �e jest katolikiem i utrzy- mywa�, �e pierwiastek wiary jest u niego silniejszy ni� intelekt i wiedza. W pa�dzierniku 1927 roku ukazuje si� tom opowiada� Men Without W omen (M�czy�ni bez kobiet) z�o�ony z 14 utwor�w, w�r�d nich tak cenionych, jak Mordercy czy Wzg�rza bia�e jak s�onie {HUls Like Whhe Elephants). W ci�gu trzech miesi�cy ksi��ka osi�ga 15 tysi�cy nak�adu. W tym�e roku Hemingway przenosi si� ze sw� drug� �on� do Stan�w i zamieszkuje w miejscowo- �ci Key West na wysepce stanowi�cej najdalej na po�udnic wysuni�ty cypel Florydy, jednak�e lato sp�dza w swej ulubionej XVI �YCIE Hiszpanii. Pamplona, San Sebastian, Walencja � to etapy tegorocznego pobytu. Cz�ste podr�e do tego kraju b�d� powta- rza�y si�, jak sta�y refren w jego biografii, daj�c mu nie tylko kompetencje w zakresie walk byk�w, stanowi�cych temat �mierci po po�udniu, nad kt�r� nadal pracuje, ale i znajomo�� stosunk�w spoleczno-politycznych. Przyda mu si� ona p�niej, kiedy pisa� b�dzie powie�� o wojnie domowej w Hiszpanii. W tym samym roku rozpoczyna prac� nad sw� nast�pn� powie�ci�, kt�r� okre�la jako �co� w rodzaju wsp�czesnego TomaJoncsa". Po dwudziestu dwu rozdzia�ach jednak przerywa prac� nad ni�. Fascynuje go � nie od dzi� � inny temat: prze�ycia w okresie I wojny �wiatowej we W�oszech. Pomys� konkretyzuje si� i Hemingway zaczyna pisa� now� ksi��k�. W roku 1928 w �yciu prywatnym pisarza zachodz� dwa przeciwstawne wydarzenia, przydaj�ce temu okresowi dramaty- cznego wymiaru: przychodzi na �wiat drugi jego syn, Patrick, w grudniu za� ojciec Hemingwaya pope�nia samob�jstwo. Echo wstrz�su, jakim by�a dla niego samob�jcza �mier� ojca, znajduje- my w p�niejszych utworach, a w�r�d nich w Komu bije dzwon (For Whom the Beli Tolis). Na prze�omie tego i nast�pnego roku, pracuj�c �rednio sze�� godzin dziennie, Hemingway poprawia i przepisuje powie�� wojenn�, ustalaj�c dla niej ostatecznie tytu� zaczerpni�ty z wiersza George'a Peele'a � A Farewell to Arms (^Po�egnanie z broni�). Max Perkins, wyborny znawca i redaktor Scribnera, b�d�cy jednocze�nie doradc� i przyjacielem pisarzy (m.in. Thomasa Wo^fe'a, Fitzgeralda i in.), a tak�e DOS Passos i inni koledzy po pi�rze byli zachwyceni powie�ci�. Nim jednak ksi��ka ukaza�a si� drukiem, zd��y� Hemingway sp�dzi� znowu trzy letnie miesi�ce w Hiszpanii. Zapisa� ponownie na swym koncie fiest� w Pamplonie, walki byk�w w Huesca, feeri� w Walencji itp. Do legendy Hemingwayowskiej nale�y pieczo�owito��, z jak� dokonywa� ju� w Pary�u, w czerwcu 1929 r., korekty drukarskiej Po�egnania z broni�, przed ksi��kowym wydaniem powie�ci. S�AWA XVII Istnieje uporczywa tradycja m�wi�ca o sicdemnastokrotnym przepisywaniu przez pisarza zako�czenia powie�ci. Sam He- mingway w jednym z wywiad�w podni�s� t� liczb� do trzydziestu dziewi�ciu. Innym epizodem zwi�zanym z t� powie�ci� by�o wycofanie ze sprzeda�y � na rozkaz szefa policji bosto�skicj � czerwcowego i lipcowego numeru �Scribner's Magazinc') z kolej- nymi odcinkami Po�egnania z broni�. Fakt ten, przynosz�cy wstyd cenzurze bosto�skiej, przyczyni� si� wydatnie do zwi�ksze- nia popularno�ci ksi��ki, kt�ra w miesi�c po wydaniu uzyska�a nak�ad 28 tysi�cy egzemplarzy i znalaz�a si� na szczycie listy bestseller�w obok Na zachodzie bez zmian Remarque'a. A nie by� to s�aby rok dla literatury ameryka�skiej; rok wydania takich powie�ci, jak W�ciek�o�� i wrzask Faulknera, 42 r�wnole�nik DOS Passosa, Czul� jest noc Fitzgeralda. O ile jednak uznanie dla arcydzie�a Faulknerowskicgo przysz�o znacznie p�niej, Po�egna- nie z broni� zyska�o od razu entuzjastyczne przyj�cie krytyki. Allen Tat�, wybitny ameryka�ski poeta i krytyk, nazwa� powie�� arcydzie�em, wielu krytyk�w uzna�o j� za najlepsz� powie�� O pierwszej wojnie �wiatowej. S�awa. Hemingway zyskuje mi�dzynarodow� renom�; po- wie�� szybko przet�umaczona zostaje na kilka j�zyk�w (m.in. polski przek�ad ukazuje si� w 1931 r.). Czasopisma oferuj� mu najwy�sze honoraria (np. �Fortune� p�aci mu tysi�c dolar�w za licz�cy ok. 10 stron maszynopis artyku�u o walce byk�w). Wszelka krytyka natomiast doprowadza Hemingwaya do pasji. Po wydaniu Po�egnania z broni�, przez okres prawie p�tora- roczny, przebywa pisarz z �on� w kraju. Do lipca mieszkaj� w Key West, na lato wyje�d�aj� do Montany, gdzie Hemingway z zapa�em oddaje si� polowaniom. Na tym polu te� odnosi sukcesy; w ci�gu jednego tygodnia udaje mu si� ustrzeli� dwa nied�wiedzie. Tereny rzeki Yellowstone dostarczaj� mu emocji w�dkarskich. Otoczony przyjaci�mi, lubi�cy towarzystwo, prowadzi �ycie weso�e, zdrowe, a jednocze�nie pracowite. W tym czasie, 22 wrze�nia 1930 roku, odbywa si� w nowojorskim Thc National 2 � BN II 144 H, Hemingway: Komu bije dxwon XVIII �YCIE Theatre premiera przer�bki scenicznej Po�egnania z broni� i odnosi znaczny sukces. Jest paradoksem, �e szczyt powodzenia Hemin- gwaya przypada na okres wielkiego kryzysu ekonomicznego w Stanach. Sko�czy� si� �wiek jazzu", kt�rego epikiem by� Scott Fitzgerald � i jego gwiazda mocno przygas�a. Tymczasem autor Po�egnania z broni� sprzedaje prawa filmowe na t� powie�� za dwadzie�cia cztery tysi�ce dolar�w. G��wn� rol� gra� ma Gary Cooper, jeden z bliskich przyjaci� pisarza. Listopad 1930 r. okazuje si� dla Hemingwaya pechowy. Ulega powa�nemu wypadkowi samochodowemu, jad�c razem z DOS Passosem. Skomplikowane z�amanie prawej r�ki wymaga dwumie- si�cznego pobytu w szpitalu. Po powrocie do domu pisarz kontynuuje prac� nad ksi��k� o walce byk�w, z kt�r� wi��e du�e ambicje. Dla zebrania dodatkowych materia��w, ilustracji, facho- wej terminologii, udaje si� latem 1931 r. do Hiszpanii. Natrafia tu na przemiany rewolucyjne, zwi�zane z wyborczym zwyci�stwem republikan�w, obaleniem monarchii i proklamacj� Republiki w kwietniu. Tu i �wdzie odbywaj� si� jeszcze demonstracje karlist�w, kr�l jednak opu�ci� ju� kraj, Herrtingway by� zatem nieomal �wiadkiem narodzin II Republiki, podobnie jak za kilka lat stanie si� �wiadkiem jej agonii. Wraca do Stan�w z ko�cem lata, aby sko�czy� ksi��k�. Opracowanie jej ostatniego rozdzia�u w listopadzie zbiega si� z przyj�ciem na �wiat trzeciego syna pisarza, kt�remu zosta�o nadane imi� Gregory Hancock (tak si� nazywa� pierwszy sygnata- riusz Deklaracji Niepodleg�o�ci Stan�w). Ostateczna wersja ksi��ki gotowa jest w styczniu 1932 r. Wkr�tce potem p�ynie Hemingway na Kub� do Hawany. Pracuje tu nad opowiadaniami i oddaje si� ulubionemu odt�d zaj�ciu, dalekomorskim po�owom, w czasie kt�rych uczy si� polowa� na marliny. W pa�dzierniku 1932 r. ukazuje si� drukiem �mier� po po�udniu. Tom zawiera pr�cz tekstu powie�ci i s�ownika termin�w fachowych kilka opowiada�. Ksi��ka zostaje przyj�ta z du�� rezerw�, krytycy stwierdzaj� obni�enie lotu Hemingwayowskiej PODRӯE. AFRYKA XIX prozy; w podj�ciu tej tematyki widz� nadto ucieczk� od pal�cych problem�w spo�ecznych okresu wielkiego kryzysu, kt�ry Amery- ka w�wczas prze�ywa�a. Podr�e. Afryka. Z pocz�tkiem 1933 roku pisarz p�ynie zn�w na Kub� i ponad sto dni sp�dza na morzu w wynaj�tym statku �Anita" �owi�c marliny. W tym te� roku nawi�zuje wsp�prac� z miesi�cznikiem �Esquire�, kt�ra trwa� b�dzie trzy lata. Nadsy�a� ma artyku�y, szkice, reporta�e dotycz�ce rybo��w- stwa, my�listwa i boksu. Przygotowuje nadto nowy tom opowiada�, kt�ry ukazuje si� w pa�dzierniku tego� roku pod tytu�em Winner Take Nothing (Zwyci�zco nic nie bierz), zn�w nie przynosz�c mu sukcesu. Gdy w sierpniu jest ponownie w Hawanie, gdzie przygotowuje si� do planowanej od lat podr�y do Afryki, na Kubie zachodz� rewolucyjne przemiany. Obalono dotychczaso- wego dyktatora Gerarda Machado (�wszawego tyrana" � jak nazywa� go pisarz, nienawidz�cy wszelkiej dyktatury), za� prezy- dentem zostaje dr Carlos Manuel de Cespedes. 7 sierpnia 1933 roku Hemingway wyrusza z �on� w podr�, kt�rej pierwszym etapem jest zn�w Hiszpania. Sp�dzaj� tam oboje dwa miesi�ce. Kraj ten by� od trzech lat republik�, ale ludno�� wiejska �y�a nadal w n�dzy, wzrasta�o bezrobocie, b�d�ce zreszt� wynikiem og�lno�wiatowego kryzysu, a biurokracja mar- notrawi�a spo�eczne fundusze. Narasta�y nastroje reakcyjne, kon- solidowa�y si� ugrupowania prawicowe i faszystowskie, zanosi�o si� na nowe gwa�towne zmiany. Hemingway sp�dza wiele czasu ze swym przyjacielem, mala- rzem i rewolucjonist�, Luisem Ouintanill�, z kt�rym poluje na dziki w Estremadurze. Oczywi�cie nie pomija te� walk byk�w. Ko�czy r�wnie� rozpocz�te w Key West opowiadanie One trip Across (Przeprawa), kt�re drukuje w miesi�czniku �Cosmopolitan�, a w przysz�o�ci w��czy do powie�ci Mie� i nie mie� (To Have and Have Not) jako jej pierwsz� cz��. Miesi�c przebywaj� Hemingwayowie w Pary�u, za� 8 grudnia 1933 roku l�duj� w Mombasa, nast�pnie poci�giem udaj� si� do XX �YCIE Nairobi. Pisarz jest pod wielkim wra�eniem kontynentu afryka�- skiego i wykorzystuje sw�j pobyt, jak tylko pe�nia sil dojrza�ego wieku na to mu pozwala. Wstaje o pi�tej rano i ca�y dzie� sp�dza na polowaniach z Paulina, znajomym z Key West, Charlesem Thompsonem, i zawodowym my�liwym, Philipem Percivalem. Je�d�� samochodem na tereny �ow�w w Tanganice, nieraz 300 km na po�udnie od Nairobi. W marcu 1934 r. Hemingwayowie powracaj� do Francji. Po drodze zn�w Pary� i spotkanie z Joycem oraz Sylwi� Beach w jej s�ynnej ksi�garni wydawniczej, w kt�rej m.in. ukaza� si� Ulisses. W kwietniu, po powrocie do Stan�w, do Key West, Hemingway zaczyna pisa� ksi��k� o Afryce. Wtedy w�a�nie nadarza si� okazja kupna statku, kt�ry pozwoli�by mu cz�ciej i skuteczniej ni� dot�d oddawa� si� jednej z jego wielkich nami�tno�ci � morskim po�owom. Nazywa go �Pilar" ku czci �wi�tej Dziewicy, patronki Hiszpanii, kt�rej gr�b odwiedzi� w Saragossie, podczas ferii. Po odnowieniu b�dzie u�ytkowa� go przez wiele lat. 9 maja 1934 r. �Pilar" zawija do Miami. Odt�d dzieli� b�dzie pisarz czas mi�dzy wyprawy rybackie i ksi��k� o Afryce. Hemingway ma teraz 35 lat, si�gn�� szczytu swych pragnie�: jest s�awny, otrzymuje najwy�sze honoraria, a przy tym jest wolny, prowadzi nie skr�powany tryb �ycia � podr�e, morskie wyprawy, literatura, �ycie towarzyskie. Jest pewien w�asnych racji: w sierpniu ukazuje si� w �Esquire� jego esej Defense of Dirty Words (W obronie brzydkich s��w), nawi�zuj�cy do stawianych mu zarzut�w ch�opi�cego lubowania si� w u�ywaniu nieprzyzwo- itych wyraz�w w ksi��kach. Praca nad ksi��k� o Afryce dobieg�a ju� ko�ca; r�kopis liczy 492 strony. Hemingway jest z niej zadowolony. Wi��e wielkie nadzieje z t� pozycj�. Szczeg�lnym punktem ambicji pisarskiej by� opis tego kontynentu, jego krajobrazu, oddanie atmosfery polowa�, �absolutnej prawdy" prze�y�. S�dzi�, �e to najlepsza z ksi��ek, jakie napisa�. Powie�� ukazuje si� w pa�dzierniku 1935 r. i nosi tytu� Zielone wzg�rza Afryki (Green Hilis of Africa). PODRӯE. AFRYKA XXI Recepcja jej przynosi mu jednak gorzkie rozczarowanie.' Krytycy zgodnie j� przyjmuj� jako zdecydowanie s�ab� w dorobku Hemin- gwaya. Mimo to s�awa pisarza ja�nieje nadal nie gasn�cym blaskiem. Jest �gwiazd�", jest ju� osobisto�ci� legendarn�, prasa nie szcz�dzi miejsca wiadomo�ciom na temat jego �ycia prywatne- go, on sam � trzeba przyzna� � przyczynia si� do ekscytowania opinii. To gwa�townie, w artykule Notes on life and letters (Uwagi o �yciu i literaturze), atakuje Williama Saroyana za Ch�opca na lataj�cym trapezie, w kt�rym autor powo�ywa� si� zbyt nachalnie � zdaniem Hemingwaya � na niego, Faulknera, Joyce'a i innych pisarzy, to przestrzega w �Esquire� przed nieuchronnym wybu- chem wojny w Europie 6, to znowu w )ednym ze swych cz�stych trening�w bokserskich ze znajomymi podbija oko poecie Wallace'owi Stevensowi. W Key West jest znan� i popularn� postaci�, wr�cz turystyczn� atrakcj� tej miejscowo�ci, gdy w swych rybackich spodniach, z patriarchaln� brod� idzie na zakupy czy do baru. Odwiedzaj� go przyjaciele; w kwietniu DOS Passos wybiera si� z nim na po��w w okolice wyspy Bimini, w archipelagu Bahama. W lutym 1936 roku og�asza w �Esquirei> The Tradesman's Return (Powr�t handlowca), kt�ry p�niej stanowi� b�dzie drug� cz�� powie�ci Mie� i nie mie�, a w sierpniu � �niegi Kilimand�aro (The Snows of Kilimanjaro), przyj�te z ogromnym aplauzem jako wybitne osi�gni�cie artystyczne. W miesi�c p�niej drukuje Kr�tki szcz�liwy �ywot Franciszka Macombera (The Short Happy Life of Francis Macomber), opowiadanie zwi�zane r�wnie� z afryka�sk� wypraw� pisarza. W lipcu 1936 roku wybucha w Hiszpanii wojna domowa. Wiadomo�� ta zastaje pisarza na jednej z wypraw morskich w pobli�u Kuby. Wzburzony ni�, �ledzi bieg wypadk�w, od pocz�tku zdecydowany wr�g faszyzmu, systemu, kt�ry pozna� we W�oszech. DOS Passos donosi mu w li�cie, �e ich wsp�lny 6 Uwagi o nast�pnej wojnie [w:] Sygnowano: Ernest Hemingway, op. cit., s. 243�252. XXII �YCIE przyjaciel Luis Quintanilla zosta� oficerem armii republika�skiej. Hemingway my�li o wyje�dzie do Hiszpanii, przedtem jednak pragnie sko�czy� trzeci� cz�� powie�ci Mie� i nie mie�. Korzysta- j�c z zaproszenia przyjaci� jad� Hemingwayowie na ich rancho w stanie Wyoming. Wojna hiszpa�ska od pocz�tku mobilizuje pisarza do akcji: pomaga on zgromadzi� sum� czterdziestu tysi�cy dolar�w na za- kup ambulans�w i sprz�tu medycznego dla armii republika�skiej, ofiarowuj�c od siebie na ten cel p�tora tysi�ca dolar�w. W No- wym Jorku prowadzi rozmowy na temat korespondencji z Hisz- panii dla agencji prasowej NANA (North American Newspaper Alliance), kt�rej dyrektorem jest John N. Wheeler. 2 stycznia 1937 r. ko�czy w Key West Mie� i nie mie� i anga�uje si� coraz czynniej w spraw� tej wojny: przerabia tekst komentarza do filmu Prudencio de Poreda Hiszpania w ogniu o barbarzy�skich bom- bardowaniach faszystowskich samolot�w, obl�eniu Alkazaru w Toledo i zwyci�skich walkach wojsk republika�skich w g�rach Guadarrama. Premiera filmu odby�a si� 28 stycznia 1937 r., poprzedzona wst�pem Hemingwaya. Tak�e w styczniu przyjmuje pisarz funkcj� kierownika komitetu ambulans�w w oddziale medycznym stowarzyszenia Ameryka�skich Przyjaci� Demo- kracji Hiszpa�skiej. Od samego pocz�tku wojny zatem nie podlega w�tpliwo�ci dla Hemingwaya kwestia, po czyjej stronie jest s�uszno��. Jednak�e jego stosunek do tej wojny i do faszyzmu podyktowany jest bardziej wzgl�dami humanitarnymi ni� poli- tycznymi. Pragnie pojecha� do Hiszpanii, aby si� przekona�, jak dalece linia podzia�u mi�dzy �czerwonymi" a �bia�ymi" odpo- wiada poj�ciom humanizmu i anty humanizmu. Jednocze�nie zdaje sobie spraw� z tego, �e wojna ta jest �pr�b� generaln� nieuniknionej wojny europejskiej". W lutym jest znowu w No- wym Jorku � po kr�tkim pobycie w Key West � i anga�uje si� w now� akcj�, zainicjowan� przez DOS Passosa: zbieranie fun- dusz�w na nast�pny film o wojnie hiszpa�skiej, kt�rego re- �yserem ma by� komunista du�ski Joris Ivens. Stron� organi- ce WALCZ�CEJ HISZPANII XXIII zacyjno-finansow� tego przedsi�wzi�cia zajmowali si� nadto Archibald MacLeish i Lilian Helman. 27 lutego Hemingway p�ynie ju� do Hiszpanii na statku �Paris" jako korespondent agencji NANA. W walcz�cej Hiszpanii. W wywiadzie udzielonym przed wyjazdem Hemingway powiedzia�, �e celem jego podr�y do Hiszpanii jest u�wiadomienie ludziom, i� toczy si� nowy rodzaj wojny: wojna �totalna", w kt�rej udzia� bior� wszyscy. Podr� przerwa� na 10 dni, zatrzymuj�c si� w Pary�u, gdzie m. in. odwiedzi� lewicowego poet� Roberta Desnosa. W Hiszpanii spotyka ponownie Luisa Quintanill�, kt�ry z artysty malarza przeobrazi� si� w cz�owieka czynu, bior�c udzia� w wojnie od pocz�tku, od ataku Lojalist�w na koszary Montana w Madrycie po walki w g�rach Guadarrama, w Toledo i na przedmie�ciach Madrytu. Jego pracownia wraz z dzie�ami zosta�a zniszczona. Hemingway wyl�dowa� w Alicante 18 marca 1937 r., w dniu, w kt�rym ludno�� tego miasta �wi�towa�a pomy�ln� wiadomo�� z frontu o triumfalnym zwyci�stwie wojsk republika�skich na froncie Guadalajara. T� r�wnie� dat� nosi pierwsza nades�ana do agencji NANA korespondencja Hemingwaya. 20 marca pisarz jedzie przydzielonym mu samochodem do Madrytu. Zamieszkuje tam w hotelu �Florida". Celem pierwszego reporterskiego wy- jazdu z Madrytu jest zwiedzenie pola bitwy pod Guadalajara i Brihuega. Poznaje tam genera�a Hansa Kahie, uciekiniera z hitlerowskich Niemiec, kt�ry broni� Madrytu pod dow�dztwem gen. Miaji. Spotyka tak�e podczas swej podr�y Mart� Gellhorn, dziennikark�, korespondentk� <'CoUicr's�, kt�r� poprzedniego lata pozna� w St. Louis, W samym Madrycie � znajomych i przyjaci� coraz wi�cej. Pojawi� si� w wojennej Hiszpanii bardzo mu oddany Fitzgerald, jednym z lokator�w hotelu �Florida" zo- sta� r�wnie� DOS Passos. Spotyka tam nadto Saint-Exupery'ego, p�niejszego autora Ziemi, planety ludzi. Hemingway cieszy� si� statusem czo�owego pisarza wojennego, st�d jego uprzywilejo- wana pozycja. Mia� samoch�d do dyspozycji, zawsze odpowiedni� XXIV 2YCIK ilo�� racjonowanej benzyny, �ywno�ci. Bywa� cz�stym go�ciem w hotelu �Gaylord", gdzie mie�ci�a si� g��wna siedziba ekipy radzieckiej. Spotyka� tu radzieckiego pisarza Uje Erenburga, publicyst� Michai�a Kolcowa, korespondenta "Prawdy" i "Izwie- stii�, kt�ry by� dla� g��wnym �r�d�em informacji, a tak�e przy- w�dc�w hiszpa�skich, Enrique Listera, Juana Modesto, El Cam- pesina, b�d�cych w �cis�ym kontakcie z doradcami radzieckimi i zadziwiaj�cych go znajomo�ci� j�zyka rosyjskiego. W kwietniu 1937 r. pracowa� pisarz z holenderskim re�yserem Jorisem Ivensem i kamerzyst� Johnem Fcrno nad filmem The Spanish Earth (Na hiszpa�skiej ziemi}. Szli oni za oddzia�ami armii republika�skiej atakuj�cej rebeliant�w w rejonie Casa del Campo, pod ogniem artylerii nieprzyjacielskiej, skupionym naj- silniej na miejscowo�ci Carabanchel. Hotel �Florida", w kt�rym mieszka� Hemingway, znajdowa� si� tak�e w dzielnicy stale bombardowanej przez artyleri� b�d� samoloty Franco. Jedn� z wa�nych funkcji Hemingwaya w Madrycie � opr�cz korespondencji dla NANA � by�o zaopatrywanie kombatant�w w pieni�dze, pochodz�ce ze zbi�rek spo�ecze�stwa ameryka�- skiego, i w �ywno��, kt�r� zdobywa� z du�� pomys�owo�ci�. Cz�sto odwiedza� XI Brygad�, z�o�on� g��wnie z niemieckich komunist�w, a dowodzon� przez Hansa Kah�c (nb. pocz�tkowo o nim chcia� napisa� sw� ksi��k�), najbardziej jednak przyci�ga�a jego uwag� XII Brygada Mi�dzynarodowa; jej dow�dc� by� gen. Lukacs, 41-letni W�gier, pisarz, autor opowiada� i powie�ci, kt�rego w�a�ciwe nazwisko brzmia�o Mat� Zalka. Wielk� sym- pati� darzy� Hemingway r�wnie� lekarza Brygady, Wernera Heillbruna i jej komisarza politycznego Gustawa Reglera, pisarza niemieckiego, uciekiniera z Niemiec hitlerowskich, komunist�, przysz�ego autora ksi��ki o wojnie hiszpa�skiej Wielka krucjata. Od niego to zaczerpn�� Hemingway sporo informacji, w szcze- g�lno�ci dotycz�cych Andre Marty'ego, komendanta Brygad Mi�dzynarodowych w rejonie Albacete, kt�rego obaj nie znosili. Z r�wn� antypati� zreszt� odnosi� si� do Marty'ego I�ja Erenburg. W WAI.C:7-�<:li] HISZPANII XXV Natomiast wielki szacunek Hemingwaya budzi� �wczesny do- w�dca XIV Brygady Mi�dzynarodowej, genera� Karol Swier- czewski, wyst�puj�cy pod pseudonimem Walter, z kt�rym pisarz zawar� blisk� znajomo�� i kt�rego sportretowai p�niej pod nazwiskiem Golza w Konni bije (.tefow. W Madrycie wci�� trwa�y ci�kie bombardowania ludno�ci cywilnej, kt�rych barbarzy�stwo oburza�o Hemingwaya. Po 45 dniach swego pierwszego pobytu w wojennej Hiszpanii wraca do Stan�w okr�tem �Normandie". 4 czerwca 1937 r. wyg�asza przem�wienie na II Zje�dzie Pisarzy Ameryka�skich w Carnegie Hali, w obecno�ci trzech i p� tysi�ca zebranych. Zjazdowi przewodniczy� Archibald MacLeish, za� organizatorem ca�ej imprezy by�a Liga Pisarzy Ameryka�skich. W swym pierwszym w �yciu publicznym przem�wieniu Hemingway opowiedzia� si� po stronie pisarzy �wiadomych swej roli spo�ecznej i konieczno�ci walki ze ziem, kt�re widzia� w faszyzmie. �Problem pisarza si� nie zmienia � m�wi�. Stanowi go zawsze pisanie prawdy i odkry- wanie prawdy [...] Istnieje tylko jeden system rz�d�w, kt�ry nic mo�e wyda� dobrych pisarzy, a systemem tym jest faszyzm"'. Po Zje�dzie dosz�a do Hemingwaya wiadomo�� o tragicznym losie jego hiszpa�skich przyjaci�: 16 czerwca zabity zosta� genera� Lukacs, a Gustaw Rcgler ci�ko ranny, za� nast�pnego dnia poleg� dr Heillbrun. W Bia�ym Domu odbywa si� przed prezydentem Rooscveltcm i jego �on�, a w obecno�ci Hemingwaya, Ivensa i Marty Gellhorn, pokaz filmu \a hiszpa�skiej ziemi, z komentarzem napisanym przez Hemingwaya. W par� dni p�niej wszyscy troje jad� z tym filmem do Kalifornii, gdzie po projekcji Hemingway, przej�ty wiadomo�ci� o �mierci zaprzyja�nionych z nim os�b z XII Bry- gady, wyg�asza d�ugie, pe�ne osobistego zaanga�owania i emocji przem�wienie, po kt�rym apeluje o dalsze ofiary pieni�ne na ' Cvt. wg: C. B a k e r, Hemingway: The Writer as Artisl, Princcton 1956,s. 224. XXVI �YCIE rzecz pomocy dla Hiszpanii. Ze zgromadzonych w�wczas fun- dusz�w (ok. 20 tysi�cy dolar�w), zakupiono dwadzie�cia ambu- lans�w. W sierpniu 1937 r. pisarz zn�w jedzie do Hiszpanii. Sytuacja Republiki jest trudna. W r�kach rebeliant�w jest ju� oko�o 2/3 terytorium Hiszpanii. Jednak�e na froncie arago�skim w okolicy Saragossy wojska rz�dowe zdobywaj� w ofensywie Belchite. Hcmingway wraz z Mart� Gellhorn i publicyst� Her- bertem Matthews s� pierwszymi ameryka�skimi koresponden- tami w tym mie�cie. Tymczasem w Stanach ukaza�a si� powie�� Mie� i nie mie�, kt�ra stal� si� bestsellerem, cho� recepcja krytyczna by�a do�� zr�nicowana. Krytycy dostrzegli jednak nowy ton spo�ecznych zainteresowa� w jego pisarstwie. Z ko�cem pa�dziernika ko�czy Hemingway rozpocz�t� w lecie sztuk� Pi�ta kolumna (The Fifth Column), kt�ra dawa�a obraz politycznych stosunk�w panuj�cych w Madrycie jesieni� 1937 r. Tytu� jej pochodzi� od os�awionego powiedzenia rcbelianckiego genera�a Moli, kt�ry na pocz�tku bitwy o Madryt latem 1936 r. che�pliwie o�wiadczy�, �e stolica Hiszpanii zostanie zdobyta przez maszeruj�ce na miasto cztery kolumny wojsk frankistowskich i przez pi�t� kolumn�, kt�ra dzia�a wewn�trz miasta. Odt�d okre�lenie �pi�ta kolumna" ozna- cza�o zorganizowan� faszystowsk� dywersj� podziemn�. Pro- tagonist� sztuki, Philipa Rawlinsa, utworzy� Hemingway z grub- sza wed�ug w�asnego portretu w wyimaginowanej roli agenta kontrwywiadu. Posta� kobiec� natomiast uformowa� na podo- bie�stwo Marty Gellhorn, ukazuj�c rozwijaj�c� si� mi�dzy nimi mi�o��. W grudniu Hemingway jest ju� na froncie pod Teruelem, opisuj�c dla NANA zdobycie tego miasta w toku ofensywy republika�skiej. Na �wi�ta Bo�ego Narodzenia wraca do Barce- lony, nast�pnie udaje si� do Pary�a, gdzie czeka na niego �ona, Paulina, kt�ra wybiera�a si� za nim do Hiszpanii. 12 styc/.nia 1938 roku pop�yn�li razem do Nowego Jorku. Pisarz kr�tko W WALCZ�CEJ HISZPANII XXVII przebywa jednak w kraju. W marcu wyrusza zn�w przez Pary� do Hiszpanii. Przybywa do Barcelony l kwietnia, na okres ci�kich walk obronnych wojsk republika�skich nad rzek� Ebro, podczas ofensywy Franco na froncie arago�skim, w kierunku Morza �r�dziemnego. W walkach nad Ebro bra�y udzia� Brygady Mi�- dzynarodowe, a mi�dzy nimi ameryka�ski batalion im. Wash- ingtona-Lincolna, na kt�rego �o�nierzy w odwrocie, po�r�d innych rozproszonych oddzia��w, natrafi� Hemingway w swej podr�y. W agencji NANA redaktorzy nic byli zachwyceni reporta�ami Hemingwaya, dubluj�cymi wiadomo�ci nadsy�ane przez innych, np. Matthewsa z "New York Times", z kt�rym pisarz odbywa� swe podr�e. Artyku�y te nie odbiega�y daleko od materia��w dru- kowanych w (.Toronto Star'> w latach dwudziestych: by�y barwne, mia�y walory artystyczne, ale jak na prasowe reporta�e by�y zbyt spokojne, zbyt monotonne. W tym roku nawi�zuje Hemingway wsp�prac� z czasopismem o obliczu antyfaszystowskim <'Ken�, redagowanym podobnie jak �Esquirc� przez Arnolda Gingricha. Wydrukowa� tam w sumie czterna�cie artyku��w dotycz�cych � og�lnie bior�c � ko- nieczno�ci przeciwstawienia si� faszyzmowi w Europie, zanim hitlerowcy i w�oscy faszy�ci rozpoczn� drug� wojn� �wiatow�'. W jednym z nich o�wiadczy�, �e gdyby Stany Zjednoczone pomog�y rz�dowi hiszpa�skiemu dostawami broni, faszyzm zo- sta�by pokonany na ziemi hiszpa�skiej. Tematyka hiszpa�ska dominuje w tym roku nie tylko w publicystyce Hemingwaya. Pisze on te� kilka opowiada� opartych na wspomnieniach rozm�w i spotka� w barze u Chi- cote'a w Madrycie. Z nich Denuncjacja {The Denunciation) ukaza�a si� w Pary�u, w po�owie listopada 1938 roku, p�niej za� Motyl i czo�g (The Butterfiy and the Tank). U Scribnera wyda� drukiem w jednym tomie Pi�t� kolumn� i czterdzie�ci dziewi�� opowiada�. Z pocz�tkiem wrze�nia 1938 r. jest znowu w Hiszpanii. XXVIII �YCIE Zatrzymuje si� w Barcelonie. St�d podejmuje podr� samo- chodem na p�noc, do Tarragony i dalej, gdzie przycz�ka nad dolnym biegiem Ebro broni�a jeszcze XV Mi�dzynarodowa Brygada pod dow�dztwem Enrique'a Listera. Hemingway jedzie z Hansem Kable, a towarzysz� im m. in. Herbert Matthews, Robert Capa, fotograf �Life'u'> i dwu innych dziennikarzy. W ko�cowej fazie podr�y trzeba by�o przep�yn�� �odzi� rzek� Ebro. W drodze powrotnej ��d� omal nie zosta�a porwana przez pow�d�. Ca�� grup� uratowa�a szybka interwencja Hcmingwaya, kt�ry energicznie pochwyci� wios�a i wyprowadzi� ��d� na spo- kojniejszy nurt. Z ko�cem listopada pisarz powraca do Nowego Jorku. Posta- nawia zebrane dla korespondencji prasowych materia�y wyko- rzysta� w tw�rczo�ci literackiej. Opr�cz dwu og�oszonych po- przednio opowiada� hiszpa�skich w �Cosmopolitan'>, ukazuje si� jeszcze jedno (zreszt� najs�absze), Nobody Ever Dies (Nigdy nikt nie umiera), sentymentalno-sensacyjne opowiadanie o parze kochank�w poszukiwanych przez kuba�sk� policj�. Nieco p�niej powstaje d�u�szy utw�r, Noc przed bitw� (Night Before Banie), og�oszony w lutym 1939 r. w <'Esquire�. Ponadto pisze He- mingway wiersz o Amerykanach poleg�ych w Hiszpanii. Na jesie� za� planuje wydanie zbioru opowiada�. Do tych, kt�re ju� napisa� i og�osi�, chcia� doda� jeszcze trzy d�u�sze. Pierwsze mia�o by� po�wi�cone bitwie pod Teruelem, drugie � szturmowi polskiego oddzia�u kawalerii na wojska nieprzyjacielskie w g�rach Sierra de Guadarrama, trzecie � najambitniejsze � mia�oby za temat anegdot� przypominaj�c� poniek�d p�niejszego Starego cz�o- wieka i morze {The Old Ma� and the Sea). Z tych plan�w niewiele si� spe�ni�o; Hemingway sko�czy� tylko opowiadanie Under the ridge (Pod grani�), kt�rego t�em jest nieudany atak XII Brygady Mi�dzynarodowej na jednym z odcink�w frontu nad Jaram�. I wtedy w�a�nie, podczas miesi�cznego pobytu na Kubie rozpo- czyna powie�� o wojnie hiszpa�skiej. Powie�� o wojnie hiszpa�skiej. W ci�gu pierwszych trzech POWIE�� O WOJNIE HISZPA�SKIE] XXIX tygodni, pocz�wszy od l marca, pisze 15 000 s��w (ok. 60 stron). Na kr�tki czas wraca do Key West, do Pauliny i synka Bumby, sp�dzaj�cego tam wiosenne ferie, lecz 10 kwietnia zn�w jedzie na Kub�, tym razem w towarzystwie Marty Gcllhorn, z kt�r� wynajmuje stary dom na wzg�rzu, za Hawan�, w wiosce San Francisco de Paula. Dom nazywa si� �Finca Vigia" (Dom na stra�y). Pracuje teraz systematycznie nad powie�ci�, w tempie 3�4 strony dziennie. Powie��, kt�r� chcia� sko�czy� w lecie, rozrasta si�. Do 10 lipca ma ju� uko�czonych 14 rozdzia��w. Wkr�tce pisarz wyje�d�a na p�noc, do stanu Idaho, gdzie wynajmuje dom w Su� Valley, stolicy sport�w zimowych, w pobli�u g�rniczego miasteczka Ketchum. G�rski, malowniczy krajobraz stwarza� dobre warunki do pracy i wypoczynku wy- pe�nionego my�listwem i w�dkarstwem w lecie, a wyprawami narciarskimi w zimie. Zamieszka� tam z Mart� Gellhorn i pra- cowa� nieprzerwanie nad hiszpa�sk� powie�ci�. Wkr�tce Marta wyjecha�a do Finlandii, b�d�cej w�wczas w stanie wojny / ^SRR, jako korespondentka magazynu �Collier's�. Gdy wr�ci�a w po�o- wie stycznia 1940 r., Hemingway uko�czy� w�a�n