Skrypt do nauki �aciny LECTIO PRIMA (I) WYMOWA, AKCENT, FORMY PODSTAWOWE CZASOWNIKA. IND. PRAES. ACT. ET PASS. CZASOWNIK�W KONIUGACJI I. UWAGA: W nawiasach podawane s� paragrafy z "Gramatyki opisowej j�zyka �aci�skiego" J. Wikarjak. CZASOWNIK - VERBUM (& 66) W koniugacji �aci�skiej wyr�niamy: 1. osoby (personae): osoba pierwsza persona prima osoba druga persona secunda osoba trzecia persona tertia 2. liczby (numeri): l. pojedyncza (numerus) singularis (sg.) l. mnoga (numerus) pluralis (pl.) 3. czasy (tempora): tera�niejszy (tempus) praesens (praes.) przesz�y niedokonany (tempus) imperfectum (impf.) przesz�y dokonany (tempus) perfectum (pf.) zaprzesz�y (tempus) plusquamperfectum (plpf.) przysz�y niedokonany (tempus) futurum primum (fut. I) przysz�y dokonany (tempus) futurum exactum (fut. II) 4. strony (genera): str. czynna (genus) activum (act.) str. bierna (genus) passivum (pass.) 5. tryby (modi): tryb oznajmuj�cy (modus) indicativus (ind.) tryb ��cz�cy (modus) coniunctivus (con.) tryb rozkazuj�cy (modus) imperativus (imp.) Opr�cz powy�szych kategorii czasowniki tworz� pi�� formacji imiennych, czyli imion s�ownych (ods�ownych - nomina verbalia): bezokolicznik infinitivus (inf.) imies��w participium (part.) rzeczownik ods�owny gerundium przymiotnik ods�owny gerundivum celownik ods�owny supinum (sup.) FORMY PODSTAWOWE CZASOWNIKA (& 67) Czasownik w j�zyku �aci�skim posiada z zasady 4 formy podstawowe: 1 - 1 sg. ind. praes. act. amo kocham 2 - inf. praes. act. am�re kocha� 3 - 1 sg. ind. pf. act. amavi pokocha�em 4 - supinum amatum aby kocha� INDICATIVUS et INFINITIVUS PRAESENTIS ACTIVI czasownik�w koniugacji I - IV. Czasownik sum. (& 69 - 70, & 145) VARIA 1. Dum spiro, spero. 2. Bis dat, qui cito dat. 3. Medicus curat, natura sanat. 4. Cogito, ergo sum. (Descartes) 5. Errare humanum est. (Seneca Retor) 6. Ego nihil timeo, quia nihil habeo. 7. Experientia docet. 8. Exemplum docet. 9. Primum (est) non nocere. (Horatius) 10. Quod nocet, docet. (Phaedrus) 11. Cum tacent, clamant. (Cicero) 12. Si vales, bene est, ego valeo. 13. Verba volant, scripta manent. 14. Movere, docere, delectare. 15. Si dormimus, nihil audimus. 16. Tantum scimus, quantum memori� tenemus. 17. Si rogatis, venimus. 18. Si narras, audire debeo. 19. Si scis, tacere non debes. 20. Vivere est cogitare. (Cicero; dewiza Woltera) 21. Vivere militare est. (Seneca) 22. Dum vivimus, laborare debemus. 23. Ita scribo, ut sentio. 24. Qui nihil agit, numquam errat. 25. Dum bene doces, bene discis. �WICZENIE Odmie�: Je�li si� boj�, rozpaczam. Tak pisz�, jak czuj�. LECTIO SECUNDA (II) ZAIMEK PYTAJNY. DEKLINACJA I. zaimek pytajny (& 61) Nominativus quis? quid? Genetivus cuius? Dativus cui? Accusativus quem? quid? Ablativus quo? de quo? quocum? Vocativus --------- DEKLINACJA I (&19 - 20) (f) (m) puella, ae - dziewczyna poeta, ae magistra, ae - nauczycielka nauta, ae - �eglarz epistula, ae - list propheta, ae - prorok aquila, ae - orze� agricola, ae - rolnik VARIA 1. Aquila non captat muscas. 2. Aquilam volare doces. 3. Naturam mutare difficile est. 4. Pecuniae imperare oportet, non servire. (Seneca) 5. Ignorantia non est argumentum! 6. Nemo propheta in patri� su�. 7. Pecunia non olet. (Vespasianus) �WICZENIA I. Przet�umacz poni�sze zdania. Zapytaj o podkre�lone s�owa. 1. Magistra discipulae fabulam narrat. 2. Amicae puellis villam pulchram monstrant. 3. Amicas semper amant amicae. 4. Diana est de� silvarum. 5. Diana bestiam sagitt� necat. II. Przeczytaj tekst. Odpowidz na pytania. De terris Europae Multae terrae in Europ� sunt. Varia est terrarum Europae natura, nam aliae terrae, ut Hungaria, Niderlandia multaeque aliae terrae, plerumque planae sunt, aliae autem, ut Graecia, Italia, Helvetia, montuosae. Aliae terrae silvis abundant, aliae silvis fere carent. Nonnullae Europae terrae, ut Britannia, Hibernia, Islandia, in insulis sitae sunt, nonnullae, ut Italia, Graecia, Hispania - in paeninsulis. Forma Britanniae insulae triquetra est. Graecia et Italia sunt antiquae terrae Europae. Italia caligae formam habet. Haud procul ab Itali� Sicilia et Sardinia, insulae magnae iacent. Incolae insularum Graeciae et Italiae etiam nunc plerumque nautae sunt. Graecia et Italia patria litterarum Europae sunt. Etiam nunc notae sunt multae fabulae poetarum Graeciae et Italiae. abundo 1 - mam nadmiar, czego�; multa - liczna obfituj� w co� (z abl.) nonnulla - niekt�ra alia - inna, druga nunc - teraz autem - za� paeninsula, ae - p�wysep caliga, ae - p�but �o�nierski plana - r�wna, p�aska careo, ui, - 2 - jestem wolny od czego� (z abl.); plerumque - zwykle jestem pozbawiony czego� (z abl.) procul - daleko etiam - tak�e silva, ae - las fere - prawie, niemal sita - po�o�ona haud - nie triquetra - tr�jk�tna insula, ae - wyspa varia - r�na, ro�norodna montuosa - g�rska 1. Quid est in Europa? 2. Quae (Kt�re) terrae sunt planae, quae montuosae? 3. Quae terrae sitae sunt in insulis, quae in paeninsulis? 4. Cuius formam habet Italia? 5. Quid iacet haud procul ab Italia? 6. Quid sunt Graecia et Italia? 7. Cuius fabulae notae sunt etiam nunc? LECTIO TERTIA (III) ROZKAZ. ZAKAZ. ZAIMKI OSOBOWE. ZAIMEK ZWROTNY rozkaz, zakaz (& 79 - 80; 274) VARIA * 1. Cur male audis? Audi. 2. Quid agitis? Nihil? Laborate. 3. Latine multum legite et scribite. 4. Cur dicis, si nescis. Tace. 5. Semper me audire debetis. Audite et tacete. 6. Si rogo, nolite tacere. 7. Noli desperare. 8. Numquam despera. 9. Noli punire. 10. Defendite semper amicas! ** 11. Festina lente. (Augustus) 12. Nota bene. 13. Si vis pacem, para bellum. 14. Si vis amari (Je�li chcesz by� kochany), ama. (Seneca) 15. Ora et labora. (�w. Benedykt z Nursji) 16. Nolite timere. 17. Vive valeque. zaimki osobowe, zaimek zwrotny, ablativus auctoris (& 55, 56, 57, 216) VARIA * 1. Da mihi basia mille. (Catullus) 2. Vade mecum. 3. Non credimus tibi. 4. Et tu Brute contra me? 5. Hodie mihi, cras tibi. 6. Cur nobis non creditis? 7. De vobis semper narramus. 8. Noli me tangere. 9. Amo te, ama me. 10. Vale et me ama. ** 11. Saepe me laudo. Et tu? Saepe te laudas? 12. Nolite vos defendere! 13. Se defendunt. 14. Nos defendimus. 15. Medicus de se non curat sed tu cura de te. 16. Nolite vobis nocere! 17. Non debes tibi nocere . 18. Non debes mihi nocere. 19. Semper vos laudate! 20. Quidquid discis, tibi discis. �WICZENIA I. Odpowiedz na pytania s�owami w nawiasie: 1. De quo narratis? (vos) 2. Quem puniunt? (ego) 3. Quocum vadis? (tu) 4. Quocum vadit? (nos) 5. Cui credit? (ego) II. Zamie� na liczb� mnog�: 1. Vale et me ama. 2. Tecum semper disco. 3. Te punit. 4. Me nescit. 5. Mihi de te dicis. III. Przet�umacz: 1. Zawsze si� chwalimy. 2. Nigdy si� nie broni. 3. Dlaczego nie kochacie siebie? 4. Ufaj sobie nie mnie! 5. Nie ufajcie sobie! 6. Bro�cie si�. 7. Cz�sto o sobie opowiadaj�. 8. O mnie m�wicie? Nie, o sobie. 9. Zwyci�aj siebie! 10. Nigdy nie ufamy sobie. LECTIO QUARTA (IV) KONIUGACJA III na -io. DEKLINACJA II. koniugacja III na - io (& 108) capio, cap�re - �api�, chwytam cupio, cup�re - pragn� facio, fac�re - robi� fugio, fug�re - uciekam VARIA 1. Barba non facit philosophum. 2. Tres faciunt collegium. 3. Natura nihil facit frustra. 4. Quid cupitis? 5. Noli fugere! 6. Nautae oppidum capiunt. 7. Quid facis? De te cogito. 8. Si timetis, fugere debetis. 9. Ad te venire cupiunt. 10. Vos capere cupimus. DEKLINACJA II (& 21 - 24) masculinum dominus, i - pan magister, magistri - nauczyciel puer, pueri -ch�opiec medicus, i - lekarz ager, agri - pole oculus, i - oko liber, libri - ksi��ka VARIA 1. Noli turbare circulos meos. 2. Oculus domini saginat equum. 3. Semper avarus eget. (Horatius) 4. In hoc mundo non dolere impossibile est. 5. Lupus non mordet lupum. 6. Custodi me quasi pupillam oculi sui. (Ps. 16,8) 7. Deus ex machina. 8. Lupus in fabula. (Cicero) 9. Genius loci. (Vergilius, Eneida 5,70) 10. De mortuis aut nihil aut bene. neutrum verbum, i - s�owo fatum, i - los, przeznaczenie vinum, i - wino VARIA 11. Habent sua fata libelli. (Terentius Maurus) 12. Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus papam. 13. Umbram suam metuit. 14. Vino pellite curas. (Horatius) 15. Vinum incendit iras. (Seneca) 16. Curriculum vitae. (Cicero) 17. Otium post negotium. 18. Periculum in mora (Livius) 19. Malum necessarium. 20. Pro publico bono. (Livius) przymiotniki (adiectiva) I - II deklinacji (& 38) bonus, a, um - dobry pulcher, chra, chrum - pi�kny miser, era, erum - biedny malus, a, um - z�y aeger, gra, grum - chory tener, era, erum - delikatny zaimki dzier�awcze (& 57) meus, mea, meum noster, nostra, nostrum tuus, tua, tuum vester, vestra, vestrum suus, sua, suum suus, sua, suum VARIA 21. Nemo nostrum vitio caret. 22. Me ad cenam tuam voca! 23. Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt. (Seneca) 24. Aliena laudatis, vestra ignoratis. 25. Sententiam tuam semper defende! 26. Vita vestra est nobis magistra. 27. Nautae nostri insulam capiunt. 28. Nemo vestrum desperare debet. 29. Quis nostrum non desiderat amicum habere? 30. Ita tua defende, ut ego defendo mea! �WICZENIA I. Przet�umacz poni�sze zdania, zapytaj o podkre�lone s�owa. masculinum 1. Medici causas morborum invenire debent. 2. Stultitia morbus animi est. 3. Medicus oculos Marci curat. 4. Aeterna est clarorum virorum memoria. 5. Pueri legunt epistulam longam amici. neutrum 1. Viri honesti sunt praesidium oppidorum. 2. Gaius Iulius Caesar occupat oppidum. 3. Magistri docent pueros verba. II. Uzupe�nij tabelk�: ignotus miser clarus pulcher viro a puella nautae verba poetarum librorum o magister! amice III. Przet�umacz. De titulis Latinis Antiqui tituli Latini apud nos multum valent, nam Romanorum vitam privatam et publicam aperiunt. De linguae Latinae histori� quoque nobis narrant. Titulorum lingua cotidiana, saepe etiam poetica est. In tumulis multos titulos invenimus, qui mortuorum vitam laudant: Donata pia iusta vale D. M. S L. ANNIVS OCTAVIVS VALERIANVS Evasi, effugi. Spes et Fortuna valete. nil mihi vobiscum est, ludificate alios. Notus quoque nobis est titulus in lucerna: NON SUM TUA M(arci) SUM Etiam in muris titulos varios reperimus. Pompeiani tituli praecipue clari sunt. Exempli grati�: At (=ad) quem non ceno, barbarus mihi est. Aemilius Celer hic habitat. Vae tibi Marcus Spendusam amat. Rogo, domna per Venerem te rogo - habeto mei memoriam. Sarra, non belle facis, solum me relinquis. Fonticulus pisciculo suo plurimam salutem. VOCABULA: aperio, rui, ertum 4 - otwieram; odkrywam multum valere - mie� wielkie znaczenie Aemilius Celer - Emiliusz Szybki nil = nihil bellus 3 - pi�kny notus 3 - znany cotidianus 3 - codzienny pisciculus, i - rybe�ka domna = domina pius 3 - pobo�ny Donata - imi� �e�skie plurimam salutem (acc. sg.) - najserdeczniejsze pozdrowienie ef-fugio, fugi,- 3 - uciekam poeticus 3 - poetycki etiam = quoque - tak�e Pompeianus 3 - pompeja�ski e-vado, vasi, vasum 3 - wychodz� praecipuus 3 - szczeg�lny exempli grati� = na przyk�ad (e. g.) quoque = etiam fonticulus, i - �r�de�ko re-linquo, liqui, lictum 3 - opuszczam, zostawiam habeto = habe! re-perio, repperi, repertum 4 - wynajduj� habito 1 - mieszkam Sarra - Sara hic - tutaj solus 3 - sam iustus 3 - sprawiedliwy Spendusa - imi� �e�skie lucerna, ae - lampa Spes - Nadzieja ludifico 1 - drwi� titulus, i - napis multus 3 - liczny tumulus, i - gr�b Pompeja�ski napis �cienny. Przyk�ad scriptura cursiva z I w. CIL IV 4091 /Quis/quis amat valeat, pereat qui nescit amare bis tanto pereat quisquis amare vetat. Kto kocha, niech �yje. Niech zginie, kto nie umie kocha�. Dwa razy niech zginie, kto kocha� zabrania. Postacie gladiator�w wydrapane na �cianie jednego z dom�w w Pompejach. Nad postaciami wypisano ich imiona, ilo�� zwyci�stw i ostatnie zwyci�stwo lub pora�k�. A A B C D E F G H/ I K L M N O P Q R S T V X Alfabet zapisany na �cianie jednego z dom�w pompeja�skich LECTIO QUINTA (V) Futurum czasownika sum (& 145). Dativus possessivus (& 194). De pomo aureo In Greacia habitat Peleus, vir validus et intrepidus et deis carus. Aliquando Iuppiter dicit: "Thetis, dea marina, erit nupta Pelei." Itaque Peleus, ubi nuptias suas celebrat, convivium magnum parat. Ex Olympo descendunt dei deaeque, et dona pulchra Peleo dant. Magnum est gaudium Pelei nuptaeque suae. Sed deam Discordiam ad convivium non invitant, nam in nuptiis discordia non grata est. Inde dea irata pomum aureum fabricat et in turbam convivarum iactat. Sic Discordia convivas ad rixam magnam excitat, nam deae multae clamant:"Meum erit pomum pulchrum, non tuum" et ira animos dearum movet. Tandem deae Iuno et Minerva et Venus ad Olympum veniunt. "O Iuppiter" - inquiunt - "rixae nostrae arbiter es! Ob pomum aureum rixa nobis magna est." Sed Iuppiter sapientia magna "In rixa, - inquit - "dearum magnarum arbiter non ero. Alexandrum, Priami filium, in terra videtis. Alexandrum iubeo deam deligere et pomum aureum dare." Itaque deae ex Olympo ad Alexandrum descendunt. �WICZENIE Przet�umacz: 1. Viro avaro suntne amici? 2. Nautis sunt saepe magnae divitiae. 3. Est mihi magna pecunia. 4. Amico meo sunt pulchri horti. 5. Est mihi otium post negotium. 6. Czy macie du�o pieni�dzy? 7. M�j syn ma pi�knego konia. 8. Kto z was ma wielkie bogactwa? 9. Niewolnicy maj� r�ne narz�dzia. 10. Prowadzimy (= mamy) wojn� z Grekami LECTIO SEXTA (VI) IMPERFECTUM (& 73). Zaimek is, ea id (& 59). De Alexandri iudicio Alexander in agris laborabat. Ubi deae in terram descendunt, formas earum divinas magnopere timet et in silvas finitimas currit. Deae Alexandrum ex silvis vocant et ei fabulam pomi aurei narrant. "Iuppiter, - inquiunt -," te, Alexander, iubet deam deligere et ei malum aureum dare. Arbiter noster eris et iudicium tuum semper notum erit." Inde gaudium animum Alexandri movet: "Ob iudicium meum, - inquit, - semper clarus ero." Sed deae promissis magnis variisque animum Alexandri sollicitant. Iuno potentiam promittit, Minerva promittit sapientiam, sed Venus nuptam pulchram ei promittit. "Helena, -inquit,- "nupta tua erit. Eam pulchram etiam dei magni amabant." Promisso suo Venus victoriam reportat, nam Alexander neque potentiam neque sapientiam cupit. In animo Helenam pulchram videbat; nuptam tam claram habere cupit. Itaque magno gaudio Venus pomum aureum ad Olympum portat. Iuno et Minerva iratae erant et postea in bello Troiano Graecos semper adiuvabant. Iudicium Alexandri erat causa periculorum multorum Troianis. �WICZENIE Zamie� na imperfectum: 1. ducit 2. ducunt 3. rogamus 4. rogas 5. facis 6. faciunt 7. movet 8. movetis 9. audio 10. audimus LECTIO SEPTIMA (VII) INDICATIVUS PERFECTI ACTIVI (&90) Paris Helenam rapit Alexander, iam vir pulcher et validus, in agris adhuc habitabat. Venus tamen promissum suum non violavit: Alexandrum adiuvare et in oppidum Troiam reducere constituit. Itaque, ubi Priamus ludos magnos paravit et agricolas in oppidum ad ludos venire iussit, cum multis amicis ex agris venit Alexander. Tum Venus oculos Priami ad Alexandrum vertit. Magno gaudio Priamus Hecubae clamavit: "Filium nostrum video. Noster Alexander vivus est." Itaque Alexander in oppido cum Priamo iterum habitabat. Postea in Graeciam navigavit ubi loca multa et clara vidit. Tandem ad oppidum Spartanorum venit ubi regnabat Menelaus cum Helena regina sua. Forma paene divina Helenae animum advenae Troiani magnopere movit. "Non iam Menelai, - inquit,- Helena erit nupta. Promisso suo Venus reginam Spartanorum mihi dedit." Tum forte Menelaus procul ab oppido suo erat. Verbis multis Alexander animum reginae sollicitavit et tandem Helena cum Troianis ex Graecia navigavit. Menelaus ob iniuriam iratus socios ad arma vocavit. Sic nuptiae Pelei et malum aureum Graecos ad bellum excitaverunt. �WICZENIE Przet�umacz. Czasowniki w nawiasach podaj w perfectum. 1. Graeci Troiam (expugnare), incolas (necare). 2. Attalus, rex Pergami, regnum suum (donare) Romanis. 3. Viri Romani multa oppida in Gallia (expugnare) et (delere). 4. Vergilius Brundisii (w Brundyzjum) vitam (finire). 5. Iuppiter, in taurum conversus, Europam (rapere) et in Cretam (transportare). 6. Helvetii legatos ad Caesarem (mittere). 7. Gaius Iulius Caesar, postquam Pharnacem, regem Ponticum, facile (superare), ad amicum suum (scribere): "(Venire, videre, vincere)." 8. Nil sine magno vita labore (dare) mortalibus (Hor.). 9. (Legerene) vos, quod nos (scribere)? 10. Quare me (defendere) tu? 11. Nihil sumus et (esse) mortales. Respice, lector, in nihil ab nihilo quam cito recidimus. LECTIO OCTAVA (VIII) III deklinacja - rzeczowniki (& 25 - 28) De Iphigeniae supplicio Nuntii ad Graeciae oppida multa cucurrerunt: "Menelaus," - clamabant,- "bellum in Troianos gerere constituit et Graecos ad arma vocat." Nec Menelaus frustra auxilium rogavit. Milites multi ad eum venerunt et naves multas paraverunt Graeci. Sed Agamemnon, frater Menelai, Graecorum dux, cervam Dianae sacram occidit. Itaque dea irata ventum navibus Graecorum non dabat. "Agamemnon," - inquit, - "cervam meam occidit. Eum igitur iubeo filiam suam Iphigeniam mihi occidere." Lacrimis multis Agamemnon verba Dianae audivit. Iphigeniam magnopere amabat, sed milites ducem suum ob moram culpabant et iam magna cibi inopia in castris Graecorum erat. Tandem pater filiam ad castra venire iussit. "Ob causam diram," - inquit,- "venisti. Ventum diu rogamus sed Diana irata naves nostras hic tenet et ob mortem cervae suae vitam tuam rogat." Tum puella intrepida, "Non pater," - inquit, - "sed dea causa mortis meae erit. Si salutem Graecis do, mortem non timeo." Sic virtus Iphigeniae Graecos fame liberavit et ad bellum misit. �WICZENIA I. Przet�umacz oraz tam, gdzie to mo�liwe zamie� na liczb� przeciwn�. 1. Homo artifex. 2. Homo faber. 3. Homo improbus beatus non est. 4. Homo locum ornat, non hominem locus. 5. Homo homini lupus. (Plautus) 6. Homo homini deus. 7. Quot homines, tot sententiae. 8. Hominem quaero. (Phaedrus) 9. Homines, dum docent, discunt.(Seneca) 10. Hominis est errare. II. Postaw we wskazanych przypadkach: 1. homo improbus - Dat. sg. i pl.; Nom. pl. 2. carmen clarum - Gen. sg. i pl. ;Acc. sg. i pl. 3. pax pulchra - Abl. sg. i pl.; Acc. pl. 4. soror mea - Dat. sg. i pl. Gen. pl. 5. tempus antiquum - Abl. sg. i pl.; Gen. pl. III. Okre�l przypadek. Podaj w liczbie przeciwnej: 1. ad montes altos 2. civi bono 3. temporibus antiquis 4. exemplaris pulchri 5. de artibus pulchris 6. de animalibus feris 7. contra urbem ignotam 8. montis alti 9. pro navibus Romanis 10. legis et artis LECTIO NONA (IX) Zaimek wzgl�dny qui, quae, quod (& 60) De Achillis ira et morte Patrocli Postea naves Graecorum, quae armis militibusque plenae sunt, ad Asiam appropinquant. Hector, qui filius Priami et dux clarus Troianorum est, magnis cum copiis hostes exspectat. Diu pugnant Graeci Troianique sed tandem Graeci victoriam reportant et Troianos ab ora maritima fugant. Tum naves suas in terram trahunt et castra vallo fossaque muniunt. Agamemnon, qui Troianos vicit, ubi Troiae muros validos vidit, copias ab urbe reduxit et parva oppida finitima, quae inhabitabant Troianorum socii, oppugnare constituit. Achillem, Pelei filium, qui Graecos alios virtute superabat, in hostium oppida misit Agamemnon. Achilles oppugnavit oppida multa, ex quibus divitias magnas, multos servos, puellas pulchras comparavit. Una ex puellis erat Briseis nomine. Eam sibi delegit Achilles. Aliam ex eis puellam, cui erat Chriseis nomen, filiam sacerdotis Apollinis delegit sibi Agamemnon. Sed post pestem longam, quam Graecis demisit Apollo iratus, Achilles cum aliis ducibus Graecorum Agamemnona cogunt Chriseida patri reddere. Agamemnon invitus sacerdoti puellam reddidit sed Achilli: "Ego, - inquit, - dux Graecorum sum et te iubeo nunc Briseida mihi tradere." Tum Achilles iratus clamavit: "Tu in castris tutus semper manes neque oppida hostium oppugnas, O Agamemnon, sed me tibi puellam meam tradere iubes. Tu bona semper devoras. Non iam servus tuus ero." Quibus verbis iratis ducem suum culpavit neque iam Graecos in bello adiuvabat. Ubi Achilles in tabernaculo manebat, Hector multis cum militibus castra hostium oppugnavit. "O Troiani, - clamavit, - "iam dei victoriam magnam dant: Achilles diu nos terrebat, sed nunc ob iniuriam iratus suos non adiuvat. Tempus est nobis Graecos vincere et ex Asia expellere." Patroclus, quem Achilles magnopere amabat, non procul ab navibus Graecorum vidit hostes, quos intrepidus oppugnavit et ex castris fugavit. Tum Hector oculos in Patroclum vertit: "Non iam, - inquit, - Achilli carus eris, nam ad Orcum te mittere in animo mihi est." et statim hasta eum occidit. Hoc tempore ira magna animum Achillis movet. Relinquit tabernaculum, in proelium currit, Hectorem tandem invenit. "Mortuus Patroclus," - exclamat, - mortem tuam flagitat." et Hectorem statim interficit. Inde Achilles corpus Hectoris miseri ter circum muros Troiae trahit. Lacrimis multis Troiani ex muris principem mortuum spectant. �WICZENIE Uzupe�nij odpowiedni� form� zaimka qui, quae, quod: 1. Tempora, de .............. narrabatis, nobis ignota erant. 2. Amici, ........... pecunia tibi paras, non sunt veri. 3. Homines, apud ........... mansisti, non sunt honesti. 4. Homo, ................ vita est improba, non erit beatus. 5. Soror, a .......... epistulam lego, aegra est. LECTIO DECIMA (X) Przymiotniki III deklinacji (& 39) De Achillis morte et Ulixis agilitate Sed etiam post Hectoris mortem Troiani pugnabant et principes multi et clari ad Orcum descenderunt. Achilles mortem non vitavit, nam ex muris Paris eum vidit et auxilio Poebi sagitta eum occidit, neque Thetis dea flium suum servavit. Vir erat inter omnes Graecos ob sapientiam et fallacias notus Ulixes. "Diu pugnamus, -inquit, - "et in Graecia nos diu exspectant uxores nostrae, sed non facile erit muros tam validos armis expugnare neque victoria nobis erit nisi consilio meo." Ubi Graeci consilium Ulixis audiverunt, post omnia belli pericula victoriam salutemque tandem sperabant. Itaque equum ligneum fabricaverunt Graeci et in equo ingenti milites multos celaverunt. Tum omnibus navibus ad insulam Tenedum nocte discesserunt. Equum viris plenum in ora maritima et mendacem, Sinonem nomine, in silva finitima reliquerunt. �WICZENIA I. Uzupe�nij tabelk�: celeber, is, e utilis, e felix, icis ignotus, a, um nomen duci regibus matrum animalia nomina mores arte civium II. Uzgodnij przymiotnik omnis i bonus z rzeczownikiem: 1. carmina 8. animal 2. civis 9. animalia 3. cives 10. exemplari 4. bellum 11. exemplarium 5. artium 12. artem 6. carmine 13. arte 7. hominum 14. mors LECTIO UNDECIMA (XI) Stopniowanie przymiotnik�w (& 41- 45) De equo ligneo Ubi Troiani ad oram maritimam mane oculos vertunt, neque naves neque tabernacula hostium vident. Inde maximo gaudio clamant omnes: "Ex Asia discesserunt Graeci. Periculo ingentissimo et morte pessima nos Iuppiter liberavit et divino auxilio suo servavit." Tum maior Troianorum turba ex oppido currit et laetissimi loca nota spectant. "Hic Achillei", - clamant,- "tabernaculum erat. Hic Agamemnonis castra aderant. Ubi equum ligneum viderunt, stupebant Troiani et magnopere timebant. Tum forte Sinonem in silva invenerunt, quem de equo multa rogabant. Graecus mendax eis falsa respondit: "Equum deis donum Graeci hic reliquerunt, qui ab maris periculis eos servare debet. Non iam ego Graecorum socius sum sed vos Graecis fortiores adiuvare cupio. Itaque vos equum in oppidum vestrum trahere persuadeo et sic nautas Graecos in supplicium maximum et mortem horribilem tradere." Laocoon, Troianorum sacerdos, verba Sinonis culpabat: "Graecorum", - inquit, - "omnia dona timeo. Non discesserunt hostes sed per fallaciam nos oppugnare in animo habent." Tum Minerva serpentem ingentissimum trans mare misit et sacerdotem occidit. Mors sacerdotis Troianos magnopere terruit: "Equus ligneus, - clamaverunt, - "sacer est neque falsa erant Sinonis verba." Itaque equum in oppidum trahere constituerunt. �WICZENIA I. Uzupe�nij stopniowanie: felix celeres prudentissimis miserarum facilem peiores breviora bona (n) sapienti maiorem doctissimas plurimae II. Wstaw w odpowiednim przypadku (genetiwie lub ablatiwie): 1. Nemo melior fuit (homo ille). 2. Cicero fuit (omnis civis) eloquentissimus. 3. Nullum vitium est peius (avaritia) 4. Nihil est dulcius veritatis (lux). 5. Socrates (omnis philosophus) Graeciae sapientissimus fuit. 6. Ferrum hominibus magis necessarium est (aurum) et (argentum). 7. Melior est canis vivus ( leo mortuus). 8. Optimi (mortalis) altissima cupiunt. III. Przet�umacz. Ad Ciceronem Disertissime Romuli nepotum jedenastozg�oskowiec falacejski Quot sunt quotque fuere, Marce Tulli, Quotque post aliis erunt in annis, Gratias tibi maximas Catullus Agit pessimus omnium poeta, Tanto pessimus omnium poeta, Quanto t(u) optimus omnium patronus. /Caius Valerius Catullus, 49/ LECTIO DUODECIMA (XII) Stopniowanie przys��wk�w (& 47) De belli Troiani fine Troiani, ubi in medio oppido equum ligneum collocaverunt, convivia multa paraverunt et gaudio pleni omnes erant. Tandem ex conviviis defessi discesserunt et mox omnes dormiebant. Tum Sinon nocte per oppidum celerrime cucurrit et milites iussit ex equo descendere. "Troiani",- inquit,- omnes dormiunt neque iam muros custodiunt. Nunc facilius nobis erit portas occupare et Graecos in oppidum vocare." Interea Graeci ab insula Tenedo silentio navigaverunt et mox per omnes portas Troiam intraverunt. Clamores hostium Troianos excitaverunt. Qui, ubi oppidum Graecis plenum viderunt, primo stupebant et mortem miseri exspectabant. Deinde duces eis clamaverunt: "Nunc tempus est, o Troiani, fortissime pugnare et uxores liberosque servare." Diutissime et maxima virtute pugnabant Troiani, sed frustra: maximam eorum numerum Graeci occiderunt, Troiam incenderunt, ad Graeciam laetissimi navigaverunt. �WICZENIA I. Utw�rz przys��wki i przestopniuj: vehemens, entis; lentus, a, um; brevis, e; felix, icis; diligens, entis; turpis, e; stultus, a, um; miser, a, um; fortis, e; celer, is, e; gravis, e; II. Przet�umacz. 1. Nota bene. 2. Maximae fortunae minime crede! 3. Plenus venter non studet libenter. 4. Honores mutant mores sed raro in meliores. 5. Nihil recte sine exemplo docetur aut discitur. 6. Festina lente! 7. Bis dat, qui cito dat. 8. Potius sero quam numquam. 9. Canis timidus vehementius latrat, quam mordet. 10. Qui multum habet, plus cupit. Fortior est, qui se quam, qui fortissima vincit moenia, nec virtus altius ire potest. ire = vadere Quid magis est saxo durum? Quid mollius und�? Dur� tamen molli sax� cavantur aqu�. (Ovidius) LECTIO TERTIA DECIMA (XIII) Futurum I activi (& 77) De Aeneae fuga et erroribus Inter principes Troianorum erat Aeneas, vir clarus, qui patriam magnopere amabat. Ubi Graeci ex equo ligneo descendebant, Aeneas ignarus periculi dormiebat. Repente in somno formam vidit Hectoris iam mortui, qui longam barbam habebat multaque vulnera sua monstrabat. Timor animum Aeneae occupavit. Hector voce tristi multisque lacrimis fatum Troiae monstravit. "Hostes, - inquit, - muros Troiae habent et mox urbem nostram incendent. Nunc tempus est Troiam miseram relinquere. Mandat tibi patria tua deos suos Penates et Vestam, cuius ignis aeternus est. Tu mortem vitabis et ex Asia tutus navigabis. Inde per omnia maria diu errabis, tandem ad Italiam venies urbemque ibi condes, quae sociis tuis deisque aeterna sedes erit." Quae ubi audivit, somnus Aenean reliquit. Undique Graecos feroces, undique ignes mortemque crudelem videt. Petit statim patrem, uxorem, filium; quos per vias, per tela, per hostes ad oram maritimam ducit. Ibi navem invenit et ex patria cum suis navigavit. Inde diu multa per maria classe navigabat, multas per terras errabat sed per omnia pericula semper Italiam petebat, ubi Iuppiter novam urbem ei promisit. Tandem navibus ad Italiam appropinquabat. Nox erat. Caelo sereno ventoque secundo Troiani navigabant. Iamque Aurora stellas fugabat, ubi repente luce obscura colles humiles viderunt. Haec erat Italia. "Italiam" omnes socii clamabant, Italiam omnes laetissimo clamore salutabant. Sed dea Iuno, quae semper erat Troianis inimica, pericula nova eis parabat. Tempestatem magnam excitavit. Iactant undae magnae classem Troianorum, magnus aquae mons in naves descendit. Multas naves delevit tempestas. Ipse Aeneas cum navibus reliquis ad oram Africae venit. Sed quod vir pietate insignis erat, Iovis promissa semper in animo tenebat. Itaque non diu in Africa mansit sed iterum in Italiam petivit. �WICZENIE Zamie� na futurum primum: 1. ducit 2. ducunt 3. rogamus 4. rogas 5. facis 6. faciunt 7. movet 8. movetis 9. audio 10. audimus LECTIO QUARTA DECIMA (XIV) Indicativus plusquamperfecti i futuri exacti activi (& 92, 94) Aeneas in Italia Erat fluvius Italiae latus et pulcher, cuius nomen Tiberis erat. Circum ripas fluvii aves volabant et cantabant. Huc mane gaudio magno Aeneas naves verterat. Hic tandem Troianis finis erat periculorum maris, et nautae post longum iter defessi ad terram venerant. Incolae loci erant Latini, qui primo Troianos salutaverunt. Sed mox Iuno eos ad bellum excitavit. Itaque Aeneas magnum bellum in Italia gessit, tandem Latinos gentesque finitimas, qui Latinorum socii erant, superavit. Turnum, ducem Italorum, ad pugnam Aeneas provocavit et occidit. Inde pacem cum Latinis confirmavit, muros aedificavit, urbem Lavinium condidit, mores suos deosque Latinis dedit. Post Aeneae mortem eius filius Iulus Albam Longam condidit. Romulus ex gente Albana, post multos annos urbem Romam condidit. Sic Roma ex urbe Troia originem habuit. C. Iulius Caesar, qui Galliam vicit primusque Romanorum Britanniam oppugnavit, nomen ab Iulo, filio Aeneae, habet. �WICZENIA I. Wstaw perfectum lub plusquamperfectum: 1. Caesar urbes Galliae, quas (expugnare), (delere). 2. Epistulas, quas tu (scribere), nos (legere). 3. Si milites Romani eum (capere), eum (interficere). 4. Dei eum, qui hoc argentum (furari), (punire). 5. Puella, quam in matrimonium tu (ducere), felicissima (esse). II. Wstaw odpowiednie futurum: 1. Caesar urbes Galliae, quas (expugnare), (delere). 2. Epistulas, quas tu (scribere), nos (legere). 3. Si milites Romani eum (capere), eum (interficere). 4. Dei eum, qui hoc argentum (furari), (punire). 5. Puella, quam in matrimonium tu (ducere), felicissima (esse). LECTIO QUINTA DECIMA (XV) Passivum (& 70, 74, 78) Romulus, Romae conditor Urbs Roma a Romulo nomen habet. Inter Romulum Remumque fratrem rixa erat. Ambo enim simul urbem condere constituerunt. Inde Romulus "Aves,"- inquit, - "augurium nobis dabunt. Sic discordiae nostrae finis erit." Itaque mane Romulus montem Palatinum, Remus montem Aventinum ascendit. A Remo in caelo sex aves, a fratre bis sex animadvertuntur. A Romulo hoc augurio laeto agrestes undique ex agris vocantur deique invocantur. Dei omina secunda dant: A Iove enim fulmen e caelo mittitur. Tum ab agrestibus studio magno murus urbis novae aedificabatur. Iusserat Romulus servum, nomine Celerem, murum custodire hostesque omnes occidere. Sed Remus invidia plenus muros humiles contempsit. "Muris," - inquit, - "tam parivis populus non erit tutus" et murum insolenter transilit. Statim a Celere telo oppugnatur et mortuus ad terram cadit. Quamquam movit Romulum fratris mors, lacrimas tamen celavit. Sic Romulus solus urbem Romam condidit. �WICZENIA I. Zamie� na passivum: 1. rogatis 2. rogabatis 3. rogabitis 4. docemus 5. decebamus 6. docebimus 7. mittunt 8. mittebant 9. mittent 10. cupit 11. cupiebat 12. cupiet 13. punis 14. puniebas 15. punies II. Przet�umacz i zamie� a/ na passivum: 1. Achilles Patroclum magnopere amabat. 2. Troiani principem mortuum ex muris vident. 3. Nos diu exspectant uxores nostrae. 4. Incendia mox urbem nostram delebunt. 5. In Italia, o Aenea, urbem condes. b/ na activum: 1. Hostes ab Hecotre, duce Troianorum, magnis cum copiis exspectantur. 2. Copiae Graecorum ab urbe Troia ab Agamemnone reducebantur. 3. Sapientia et fallaciis Ulixis Troia deletur. 4. Mors a te vitabitur. 5. Omnes gentes a vobis, Romani, bello vincentur. III. Przet�umacz: 1. Qui a multis timetur, plerumque multos timet. 2. Qui facile credit, facile decipitur. 3. Amor tussisque non celatur. 4. Honores laboribus magnis gignuntur. 5. Sapiens non terretur morte, quamquam cotidie imminet. 6. Mala conscientia agitamur et vexamur. 7. Numquam periculum sine periculo vincitur. 8. Futura sciri non possunt. 9. Tertium non datur. 10. Amare oportet non solum amari. LECTIO SEXTA DECIMA (XVI) Passivum cd (& 101, 103, 105). Accusativus duplex. (& 185) Romulus Deus Romulus, primus Romanorum rex, non solum urbem condidit, sed etiam bello firmavit. Sabini enim ab eo victi sunt et cum populo Romano coniuncti. Sic Roma non solum muros validos sed etiam cives multos habuit. Romuli insignis erat vita, insignis erat mors. Dabat forte populo iura. Fuit repente tempestas: sol nubibus celatus est imberque magnus e caelo descendit. Populus timore magno motus est omnesque terga verterunt. Inde post tempestatem cives regem suum petunt, sed nec in sede regia nec usquam inveniunt. Romulus enim iam in terra non erat, in caelum, ut credebant, ad deos ascenderat. Tum venit ad populum vir clarus, Proculus Iulius. "Romulus," - inquit, - "pater urbis nostrae, e caelo mihi repente descendit. Divina erat forma eius; mira verba dixit, quae me populo Romano nuntiare iussit: "Erit mea Roma caput orbis terrarum clarique armis erunt Romani omnesque gentes ab eis bello superabuntur." Credebat populus: "Romulus ad caelum volavit neque iam eum inter nos videbimus." Romulum exinde Romani Quirinum deum vocabant. �WICZENIA I. Uzupe�nij odpowiedni� form� part. pf. pass. 1. Legistis epistulas a me (scribere) 2. Disputaverunt de oratione a se (exaudire) 3. Durae sunt leges ab hominibus (invenire) 4. Milites Romani incolas oppidorum a Caesare (vincere) necaverunt 5. Caesar nihil respondit legatis ad se (mittere) 6. Victores multum aurum invenerunt apud regem (vincere). 7. Mater mea recitavit carmina a poeta claro (scribere) 8. Verba carminum a vobis (cantare) misera sunt. II. Uzupe�nij odpowiedni� form� a/ ind. pf. pass. 1. Troia a Graecis (delere), sed memoria Troiae ab Homero (servare) nobis. 2. Alexander Magnus ab Aristotele, viro docto, (erudire). 3. Eloquentia (dare) multis, sapientia paucis. 4. Roma (condere) in Latio, in laeva ripa fluminis Tiberis. 5. Litterae a Phoenicibus (invenire). b/ ind. plpf. pass. 6. Accepi omnes epistulas, quae a te (mittere) 7. Oppida, quae a Helvetiis (incendere), a Caesare restituta sunt. 8. Romulus et Remus, ut fama est, in eisdem locis, ubi flumine Tiberi (exponere) et a pastore (educare), urbem condere statuerunt. c/ ind. fut. II pass. 9. Calchas sacerdos Graecis, in urbem Troiam navigantibus,: " Non solventur naves, - inquit - priusquam Agamemnonis filia (immolare)." 10. Cum copiae e castris (educere), in hostes ducentur. 11. Hominem, a quo hoc monumentum (tangere), dea puniet et in saxum mutabit. III.Przet�umacz. 1. Divitiae neminem felicem faciunt. 2. Poetas Plato deorum filios et sapientiae patres et duces vocat. 3.Vitia vocamus animi morbos. 4. Roma patrem patriae Ciceronem dixit. 5. Malum panem fames reddit tibi bonum. 6. Iram bene Ennius initium dixit insaniae. 7. Populus Romanus Ciceronem consulem creavit. 8. Iucundiorem facit libertatem servitutis recordatio. LECTIO SEPTIMA DECIMA (XVII) IV i V deklinacja (& 34-37). deklinacja IV (& 34 - 35) (m) (n) exercitus, us - wojsko cornu, us - r�g fructus, us - owoc genu, us - kolano usus, us- u�ywanie, praktyka gelu, us - mr�z VARIA 1. Usus omnium artium est magister. 2. Ad usum publicum. 3. Litterarum radices amarae sunt, fructus dulces. 4. Sensus sunt quinque: visus, auditus, odoratus, gustatus, tactus. 5. Lapsus linguae, lapsus calami. 6. De gustibus non est disputandum. Manus manum lavat. Parva domus, parva cura. Pro domo sua quisque orat. Domi suae quisque rex. Pax huic domui. deklinacja V (& 36 - 37) RES res secundae = res prosperae szcz�cie res adversae = res arduae nieszcz�cie res divinae religia res publica sprawa publiczna, interes pa�stwa, pa�stwo, rzeczpospolita res publicae sprawy pa�stwowe res familiaris maj�tek osobisty res gestae czyny wojenne, dzieje, historia rerum scriptor dziejopisarz DIES 1. Dies diem docet. 2. Nulla dies sine linea. 3. Medium diem Romani meridiem nominant. 4. Post meridiem (pm) 5. Ante meridiem (am) 6. Rapite, amici, occasionem de die! dni tygodnia poniedzia�ek dies Lunae dzie� Ksi�yca wtorek dies Martii dzie� Marsa �roda dies Mercurii dzie� Merkurego czwartek dies Iovis dzie� Jowisza pi�tek dies Veneris dzie� Wenery sobota dies Saturni dzie� Saturna niedziela dies Solis dzie� S�o�ca francuski w�oski niemiecki angielski lundi lunedi Montag Monday mardi martedi Dienstag Tuesday mercredi mercoledi Mittwoch Wednesday jeudi giovedi Donnerstag Thursday vendredi venerdi Freitag Friday samedi sabato Sonnabend Saturday dimanche domenica Sonntag Sunday Ioannes Cochanovius "Foricoenia sive Epigrammatum libellus" MDLXXXIIII De Neaera (dymetr jambiczny) Thebana bella tu quidem Cantas et ille Troica: Ego me(a) infortunia. Me non eques, me non pedes Aut classis ulla perdidit, Sed sideribus certantia Dulcis Neaerae lumina. certo 1 - walczy�, spiera� si� pedes, itis (m) - pieszy; piechota certans, antis - walcz�cy perdo, didi, ditum - zgubi� eques, itis (m) - je�dziec; jazda quidem - zaiste infortunium, i - nieszcz�cie sidus, eris (n) - cia�o niebieskie; gwiazda lumen, inis (n) - �wiat�o (dnia, �ycia, oczu); oczy Thebanus 3 - teba�ski ullus 3 - jaki� (po przeczeniu - �aden) Troicus 3 - troja�ski Ad Crocalim (heksametr daktyliczny + dymetr jambiczny) Dulces sunt ficus, pira dulcia, dulcia poma, Mel dulce, dulc(e) est saccharum; Suavis odoratu ros est maris et rosa suavis Suavisqu(e) opobalsam(i) halitus. Nec pira, nec ficus, nec sunt tam dulcia poma Nec sacchar(um) aut mellis liquor Nec ros(a) odorat(a) est tam suavis rosve marinus, Fragransv(e) anim(a) opobalsami, Quam tua dulcia sunt, Crocali, rose(a) ista labella, Quam suave suavium (e)st tuum. anima, ae - tchnienie pirum, i (n) - gruszka ficus, us (f) - figa pomum, i (n) - jab�ko fragro 1 - mocno pachnie� quam - jak fragrans, antis - mocno pachn�cy ros, roris (m) - rosa halitus, us (m) - tchnienie, oddech ros marinus - rozmaryn iste, ista, istud - ten tw�j, ten wasz (tu: Acc. pl., n) roseus 3 - r�any, r�owy mel, mellis (n) - mi�d saccharum, i (n) - cukier labellum, i - usteczka suavis, e - przyjemny, mi�y; s�odki liquor, oris (m) - p�yn, sok, woda suavium, i - poca�unek (= osculum, basium) odoratus 3 - wonny -ve - albo; albo - albo; ani - ani odoratus, us - zapach opobalsamum, i (n) - balsam In culicem (dystych elegijny) Quid mihi, parve culex, immiti sauci(o) amore Tristis ad ingratas occinis auriculas? Ad Pholoen potius querulos converte susurros, Atqu(e) haec oblita blandus in aure cane: "Ianus t(e), o Pholoe, manet, at tu ferrea dormis, Et iuvenem lenta conficis usque mora." Quod si forte tuo surrexerit excita cantu, Atqu(e) in complexus venerit illa meos, Vergiliana, culex, tibi praemia scito parata, Ut numqu(am) in chartis emoriare meis. auris, is (f) - ucho haec - Acc. pl. (n) od hic, haec, hoc - ten auricula, ae - ucho Ianus, i - Jan blandus 3 - pochlebny immitis, e - cierpki; okrutny, przykry cano, cecini, cantatum 3 - �piewa� oblitus 3 - taki, kt�ry zapomnia� conficio, feci, fectum 3 - zrobi�; niszczy�; dr�czy� occino, occinui, - 3 - �piewem ostrzega� cantus, us - �piew potius - raczej charta, ae - papirus, papier; wiersz praemium, i - zap�ata, nagroda complexus, us - obj�cie querulus 3 - �al�cy si�; �a�osny culex, icis (m) - komar saucius 3 - zraniony, skaleczony emoriare = emoriaris surgo, surrexi, surrectum 3 - podnie��; wsta� excio, civi, citum - wyci�gn��, wywo�a� susurrus, i - szept ferreus 3 - �elazny; nieugi�ty; nieczu�y usque - ci�gle forte - przypadkiem scito praemia parata (esse) - wiedz, �e zosta�y przygotowane nagrody scito, ut numquam emoriare - wiedz, �e nigdy nie umrzesz �WICZENIA I. Wstaw w odpowiednim przypadku: 1. (Exercitus) ................. Romani ab hostibus patriam defendebant. 2. (Exercitus) ................. Romanorum laus multorum populorum gloriam superabat. 3. Populi finitimi (exercitus) ................. Romanos timebant, de (exercitus) ................. Romanis cum metu narrabant. 4. (Exercitus) ................. Romano imperator praeerat. 5. Numquam (exercitus) ................. Romanum hostes vincent. II. Wstaw w odpowiednim przypadku: 1. Usus optimus magister est (res) ........... humanarum. 2. Iustitia est fundamentum (res) ....... publicae. 3. Pulchrum est bene facere (res) ....... publicae. 4. Concordia (res) ....... parvas auget, discordia (res) ......... maximas delet. 5. Amicos (res) ...... secundae parant, (res) ....... adversae probant. III. Okre�l deklinacj�. 1. iudex, icis (m) 5. mors, mortis (f) 9. ira, ae (f) 2. populus, i (m) 6. calcar, aris (n) 10. dens, ntis (m) 3. corpus, oris (n) 7. orbis, is (m) 11. insigne, is (n) 4. gradus, us (m) 8. urbs, urbis (f) 12. facies, ei (f) LECTIO DUODEVICESIMA (XVIII) Zaimki (& 58-60; 63-64). Z�o�enia z sum (& 146-147). Memorabile dictum Nemo nostrum idem est in senectute, qui fuit iuvenis; nemo nostrum est idem mane, qui fuit pridie. Corpora nostra rapiuntur fluminum more. Quidquid vides, currit cum tempore. Nihil ex iis, quae videmus, manet. Hoc est, quod ait Heraclitus: " In idem flumen bis descendimus et non descendimus." (Seneca) Marcus Valerius Martialis (43 - ok. 103) "Epigrammata" 1. I 32 Non amo te, Sabidi, nec possum dicere quare: dystych elegijny Hoc tantum possum dicere, non amo te. 2. III 8 "Thaida Quintus amat." "Quam Thaida?" "Thaida luscam." Un(um) oculum Thais non habet, ille duos. 3. XII 46 Difficilis facilis, iucundus acerbus es idem: Nec tecum possum vivere, nec sine te. 4. Thais habet nigros, niveos Lacaenia dentes Quae ratio (e)st? Emptos haec habet, illa suos. �WICZENIA I. Uzupe�nij wskazanym zaimkiem: idem, eadem, idem 1. ................ silvae 6. ............... matri 2. ................ artium 7. ............... verbo 3. ................ patrem 8. ............... civibus 4. ................ animalium 9. ............... ducum 5. ................ tempus 10. ............. lege ille, illa, illud 1. Filia mea .......... iuveni saepe epistulas scripsit. 2. Filius meus ............... virginem amat. 3. Dux ad ........... montem milites duxit. 4. Amico meo .............. libros a me lectos misi. 5. Pater meus ............. epistulae statim respondit. 6. Dux ............ urbes defendere statuit. 7. Filia ........... hominis pulchra est. 8. Caesar ab .......... duce litteras accepit. 9. Canta mihi ............ carmen. 10. .......... animalia a nobis capta sunt. hic, haec, hoc 1. Caesar ............. naves longas cum legato suo in Britanniam misit. 2. Caesar ........... milites ad se vocavit. 3. Da mihi .............. librum! 4. Divitiae ............. regis Asiae ingentes fuerunt. 5. Natura ............ regionis mihi ignota est. 6. Ab ............. homine invitati sumus. 7. In ........... insulam nobiscum navigate! 8. Potestisne mihi narrare de ......... arte? 9. Potesne prodesse .............. iuveni? 10. Nomina ................ hominum nobis ignota sunt. II. Przet�umacz. Martialis de medicis 1/ Nuper erat medicus, nunc est vispillo Diaulus: Quod vispillo facit, fecerat et medicus. ( I 47) 2/ Languebam: sed tu comitatus protinus ad me Venisti centum, Symmache, discipulis; centum me tetigere manus aquilone gelatae: tetigere = tetigerunt non habui febrem, Symmache, nunc habeo. ( V 9) 3/ Lotus nobiscum (e)st, hilaris cenavit et idem lotus est > lavo inventus mane (e)st mortuus Andragoras. Tam subitae mortis causam, Faustine, requiris? In somnis medicum viderat Hermocraten. (VI 53) III. Przet�umacz. Czasowniki postaw we wskazanym czasie: 1. Beata sum, quoniam adestis. (impf.) 2. Filius meus abest. (fut. I) 3. Mihi experienti� deest. (pf.) 4. Consiliis vestris semper intersumus. (fut. I) 5. Si adsum amicis, amici mihi adsunt. (fut. II, fut.I) 6. Inter dominum et servum null� amiciti� esse potest. (impf.) 7. Nec servire vobis possumus, nec imperare cupimus. (pf.) 8. Facio, quod possum. (pf.) IV. Przet�umacz. Czasowniki postaw w praesens: 1. Quis vestrum fabulam narratam recitare potuit? 2. Divitiae tibi defuerunt. 3. Dicere bene non potuisti, quod nescivisti. 4. Videre nostra vitia non potuimus. 5. Ecce vir bonus, qui patriae suae profuit, dum potuit. 6. Potuistisne nobis prodesse? 7. Cum potuerunt, tum profuerunt. LECTIO UNDEVICESIMA (XIX) Verba deponentia (& 129-134). Participium praesentis activi (& 86). VARIA 1. Quidquid est natum, moritur. 2. Dulce et decorum est pro patria mori. (Horatius) 3. Non progredi est regredi 4. Ut arbitratur, ita loquitur. 5. Concordi� parvae res crescunt, discordi� dilabuntur. (Sallustius) 6. Aut vincere, aut mori. 7. "Turpissima est iactura, quae per neglegentiam fit. Magna pars vitae elabitur male agentibus, magna pars nihil agentibus, tota vita aliud agentibus. Quis nostrum aliquod pretium tempori ponit? Quis nostrum diem aestimat? (...) Omnia, mi Lucili, aliena sunt, tempus tantum nostrum est." /Seneca/ Horatius Carmen I, 23 Ad Chloen Vitas inuleo me similis Chlo�, Quaerenti pavidam montibus aviis Matrem non sine vano Aurar(um) et siluae metu. silua = silva Nam seu mobilibus veris inhorruit Adventus follis seu virides rubum Dimovere lacertae dimovere = dimoverunt Et cord(e) et genibus tremit. Atqui non ego te tigris ut aspera Gaetulusve leo frangere persequor: Tandem desine matrem Tempestiva sequi viro. �WICZENIA I. Postaw w pozosta�ych czasach. 1. sequitur 2. progrediuntur 3. colloqueris 4. morimur 5. loquor II. Wstaw participium praesentis activi we wskazanym przypadku: 1. (audere - Acc. pl., m) ............... fortuna iuvat. 2. Tarde (venire - D pl., m) ............ ossa. 3. Sero (venire - N pl., m) ...................., male (sedere - N pl., m) ..................... 4. Nihil difficile (amare - D sg.) ................. 5. Nullus amicus nihil (habere - D sg., m ) .................. 6. Mores (dicere - G sg., m ) ............... persuadent, non oratio. 7. Dei (facere - Acc. pl., m) ........... adiuvant. 8. Nihil (agere - D sg., m) ............. dies longus est. 9. Omnia sunt hominum tenui (pendere - N pl., n ) filo. 10. Lumina sideribus (certare - N pl., n ) .................... . III. Uzupe�nij tekst: Socrates, vir magnae doctrinae ac singulari prudenti�, Xanthippem (uxor) ................. duxerat, (mulier iurgiosa) ............................ et (aspera) ................ . Magna cum patientia philosophus crebras (uxor) ............... contumelias tolerabat. Quodam (dies) .......... Xanthippe quoniam Socrates nec aures praebebat (verbum - pl.) ................... eius nec (iniuria - pl.) .................... movebatur, (ira) .......... non continuit et vas aquae (plenus) ............. in (is) ......... caput effudit. Philosophus minime iratus, laeto (risus) ........... : "Tandem - inquit - post tanta tonitrua pluit!" IV. Uzupe�nij odpowiednim przyimkiem: de a(ab) cum sine pro e(ex) ad per contra inter apud ante post in sub trans 1. Omnes homines ......... pace pugnare debent. 2. Haec ........ officio faciemus. 3. Milites territi .......... silvam fugerunt. 4. ............ arma silent leges. 5. De Lesbia legimus ............ Catullum. 6. Nolite arma capere ........... patriam vestram! 7. ............. victoriam noli canere triumphum! 8. Otia ........... negotia. 9. Milites .......... armis pugnare non debent! 10. Bello Troiano atrox proelium ............... Hectorem et Achillem fuit. 11. Dareus, rex Persarum, .......... Asia ....... Europam exercitum duxit. 12. Etiam ............. Homerum poetae vixerunt. 13. Ager .......... cultura fructus non dabit. 14. Arbor ........ fructu cognoscitur. 15. Caesar "Commentarios ....... bello Gallico" scripsit. 16. Caesar .......... senatoribus occisus est. 17. ........ me veni et ........ me mane! 18. Populi victi ......... potestatem Romanorum redacti sunt. 19. Etiam ........ terr� animalia vivunt. 20. .......... asper� .......... astr�. 21. Caesar milites suos .......... Rhenum duxit. POLONISTYKA - �ACINA pierwszy rok nauki Na zaliczeniu ko�cowym I semestru, kt�re odb�dzie si� 18 stycznia 2000 roku nale�y wykaza� si�: a/ pe�n� znajomo�ci� materia�u gramatycznego przerobionego w pierwszym semestrze b/ znajomo�ci� sentecji: 1. Dum spiro, spero. 2. Bis dat, qui cito dat. 3. Medicus curat, natura sanat. 4. Cogito, ergo sum. (Descartes) 5. Errare humanum est. (Seneca Retor) 6. Ego nihil timeo, quia nihil habeo. 7. Experientia docet. 8. Exemplum docet. 9. Primum (est) non nocere. 10. Quod nocet, docet. (Phaedrus) 11. Cum tacent, clamant. (Cicero) 12. Si vales, bene est, ego valeo. 13. Verba volant, scripta manent. 14. Movere, docere, delectare. 15. Aquila non captat muscas. 16. Aquilam volare doces. 17. Naturam mutare difficile est. 18. Pecuniae imperare oportet, non servire. (Seneca) 19. Ignorantia non est argumentum! 20. Nemo propheta in patri� su�. 21. Pecunia non olet. (Vespasianus) 22. Vivere est cogitare. (Cicero; dewiza Woltera) 23. Vivere militare est. (Seneca) 24. Festina lente. (Augustus) 25. Nota bene. 26. Si vis pacem, para bellum. 27. Ora et labora. (�w. Benedykt z Nursji) 28. Nolite timere. 28. Vive valeque. 29. Habent sua fata libelli. (Terentius Maurus) 30. Annuntio vobis gaudium magn