W sprzeda�y: J. Wratny KODEKS PRACY. KOMENTARZ, wyd 4 Komentarze Becka KODEKS PRACY, wyd. 21 Twoje Prawo KODEKS PRACY, wyd. 22 Wprowadzenie prof. L. Florka Teksty Ustaw Becka KODEKS PRACY, PA�STWOWA INSPEKCJA PRACY, BEZPIECZE�STWO I HIGIENA PRACY, AKTY WYKONAWCZE, wyd. 3 Edycja S�dowa Wielomodutowy System Informacji Prawnej LeggJjS www.sklep.beck.pl Prawo pracy Ludwik Florek prof. dr hab. nauk prawnych Uniwersytet Warszawski t Tadeusz Zieli�ski prof. dr hab. nauk prawnych 8. wydanie zmienione i zaktualizowane WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2006 Redakcja: Izabela Dorf UWAGA!!! KOPIOWANIE ZABIJA KSI��K� � Wydawnictwo C. H. Beck 2006 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o o ul. Gen. Zaj�czka 9, 01-518 Warszawa nr,Jkladi �amanie- TiM-Print, Warszawa Druk , opraw: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa ISBN 83-7483-312-2 Przedmowa do �smego wydania Podr�cznik obejmuje ca�o�� wyk�adu prawa pracy: cz�� og�ln�, indywidualne i zbiorowe prawo pracy oraz zatrudnienie i bezrobocie. Uwzgl�dnia on wszystkie dotychczasowe zmiany prawa pracy, a tak�e najnowsze orzecznictwo i pi�miennictwo prawnicze. Zosta� on uzupe�niony o pracownicze ubezpieczenie spo�eczne, pozostaj�ce w r�norodnych zwi�zkach z prawem pracy. Podr�cznik przeznaczony jest dla student�w studi�w prawniczych. Literatura, orzecznictwo oraz dodatkowe uwagi o charakterze szczeg�owym (wydrukowane mniejsz� czcionk�) czyni� go r�wnie� u�ytecznym dla os�b, kt�re szerzej interesuj� si� t� dziedzin� prawa, a zw�aszcza przygotowuj� prace magisterskie i seminaryjne z prawa pracy. Ksi��ka jest r�wnie� przydatna dla praktyk�w. Wi�kszo�� rozwa�a� mo�e by� pomocna dla zrozumienia i rozstrzygni�cia podstawowych kwestii praktycznych. S�u�y temu r�wnie� wskazanie wszystkich �r�de� prawa pracy oraz przytoczenie istotnych dla praktyki orzecze� S�du Najwy�szego. Podr�cznik dzieli si� na rozdzia�y i paragrafy oraz na mniejsze cz�ci, maj�ce swoje w�asne tytu�y (niekiedy umowne), umo�liwiaj�ce Czytelnikowi szybkie znalezienie odpowiedniej partii materia�u i zapami�tanie jej zawarto�ci. Temu celowi s�u�� r�wnie� wyr�nienia w tek�cie. Zamieszczony na ko�cu indeks rzeczowy odsy�a do numer�w brzegowych na marginesach poszczeg�lnych stron. Cz�� podr�cznika zosta�a napisana przez zmar�ego we wrze�niu 2003 r. Profesora Tadeusza Zieli�skiego, najwybitniejszego polskiego teoretyka prawa pracy. Jej aktualizacja i uzupe�nienie mia�y na celu zachowanie nieprzemijaj�cych walor�w naukowych tych rozwa�a�. Prof. dr hab. Ludwik Florek Warszawa, sierpie� 2006 r. / Spis tre�ci Str. Nb. Przedmowa do �smego wydania .......................................................................... V Wykaz skr�t�w ..................................................................................................... XIX Wykaz literatury ................................................................................................... XXI Rozdzia� I. Og�lne wiadomo�ci o prawie pracy ............................................ 1 1 � 1. Poj�cie, przedmiot i systematyka prawa pracy ............................... 1 1 I. Praca jako przedmiot regulacji prawnej ....................................... 1 1 II. Praca a s�u�ba publiczna ............................................................... 3 5 III. Przedmiot prawa pracy .................................................................. 4 7 IV. Prawo pracy jako ga��� prawa ...................................................... 6 12 � 2. Podstawowe zasady prawa pracy ..................................................... 8 15 � 3. Zakaz dyskryminacji pracownik�w .................................................. 15 26 � 4. �r�d�a prawa pracy ........................................................................... 17 29 I. Poj�cie i rodzaje �r�de� prawa pracy ........................................... 18 29 II. Konstytucja ..................................................................................... 21 35 III. Kodeks pracy .................................................................................. 23 36 1. Zakres regulacji ......................................................................... 23 36 2. Charakter norm .......................................................................... 24 39 IV. Odr�bne akty ustawowe ...........:..................................................... 25 40 V. Akty wykonawcze .......................................................................... 26 41 VI. Pragmatyki s�u�bowe ..................................................................... 27 42 VII. Kodeks cywilny jako pomocnicze �r�d�o prawa pracy ............... 29 43 1. Prawo pracy a prawo cywilne .................................................. 29 43 2. Przes�anki stosowania przepis�w Kodeksu cywilnego ............ 30 44 3. Odpowiednie stosowanie ........................................................... 32 45 VIII. �r�d�a zbiorowego prawa pracy .................................................... 33 46 IX. Uk�ady zbiorowe pracy .................................................................. 34 47 X. Porozumienie zbiorowe .................................................................. 35 48 XI. Akty wewn�trzzak�adowe .............................................................. 35 49 1. Regulamin pracy ........................................................................ 35 49 2. Regulamin wynagradzania ........................................................ 37 50 3. Statut .......................................................................................... 37 51 XII. Umowy mi�dzynarodowe .............................................................. 38 52 XIII. Akty wsp�lnotowe .......................................................................... 40 55 � 5. Stosunek pracy ................................................................................... 42 56 I. Poj�cie, rodzaje i szczeg�lne cechy .............................................. 43 56 1. Poj�cie stosunku pracy .............................................................. 43 56 2. Szczeg�lne cechy stosunku pracy ............................................. 44 57 VIII Spis tre�ci II. Podmioty (strony) stosunku pracy.......................... 1. Pracodawca ............................................ .......................... 2. Zmiana pracodawcy.................................... 3. Pracownik................................................................................... III. Zdolno�� do czynno�ci i dzia�a� prawnych W sprawach'z zakresu prawa pracy..................................................... 1. Zdolno�� pracodawcy.................................. 2. Zdolno�� pracownik�w................................... Rozdzia� II. Powstanie i zmiana stosunku pracy � 6. Powstanie stosunku pracy ...................... I. II. III. IV. �7 � 8 Uwagi og�lne Dane osobowe.......................................... ............................ Zawarcie umowy o prac�................................. Poj�cie umowy........................................... Odgraniczenie umowy o prac� od innych Um�w o�wiadczenie us�ug ..........................................,...... Funkcje umowy o prac�.................................... Sk�adniki (tre��) umowy o prac� .....�.....�......�........................... Zakaz konkurencji.................................... ' 6. Spos�b zawarcia umowy o prac�........................."................... 7. Forma zawarcia umowy o prac�.......................... Rodzaje um�w o prac�..................................... Uwagi wst�pne............................................. Umowa na okres pr�bny................................. Umowa na czas okre�lony................................ Umowa na zast�pstwo..................................... Umowa na czas wykonania okre�lonej PfL>cy Umowa na czas nieokre�lony.................................................. Nawi�zanie stosunku pracy na podstawie po^nia, wyboru"mianowania i sp�dzielczej umowy o prac�............................ ' ' Uwagi wst�pne....................................... ........................... Powo�anie .................................. ........ ............................ Wyb�r ................................................. .............................. Mianowanie ................................ ....... ............................ V. Sp�dzielcza umowa o prac�.................................."..................... Zmiana stosunku pracy..................................... ........................ I. Uwagi wst�pne ............................... ......... ........................... II. Porozumienie zmieniaj�ce ..................".............."',....................... III. Wypowiedzenie zmieniaj�ce warunki pracy Wp�acy.................. 1. Przedmiot, definicja............................................ ................ 2. Skuteczno��.......................................... .......................... 3. Odmiany wypowiedzenia.................................. 4. Zakres ................................... Zmiana um�wionej pracy na podstawie jednostronnych'czynno��' pracodawcy ......................... ...... 1. Uwagi og�lne .................................'""........... "......................... 2. Przeniesienie pracownika do innej pracy ���.............................. 3. Powierzenie pracownikowi na okres prZ^iowy innej pracy II III IV. IV Str Nb. 46 58 47 58 49 59 51 63 52 64 52 64 54 65 56 66 56 66 56 66 58 69 60 70 60 70 60 71 61 72 62 73 67 78 69 79 70 80 71 81 71 81 72 82 73 83 75 84 75 85 76 86 76 87 77 87 77 88 79 89 79 90 81 93 81 94 81 94 82 95 83 96 83 96 84 97 84 98 85 99 86 100 86 100 86 101 87 102 Spis tre�ci IX Str. Nb. Rozdzia� III. Ustanie stosunku pracy .............................................................. 88 103 � 9. Zdarzenia powoduj�ce ustanie stosunku pracy ................................ 88 103 I. Czynno�ci prawne dwustronne (porozumienie stron) .................. 88 103 1. Porozumienie stron - uwagi og�lne ......................................... 88 103 2. Rozwi�zanie umowy o prac� na mocy porozumienia stron ... 89 104 3. Skr�cenie okresu wypowiedzenia ............................................. 89 105 4. Porozumienie pracodawc�w ...................................................... 90 106 II. Czynno�ci prawne jednostronne .................................................... 90 107 III. Zdarzenia nieb�d�ce czynno�ciami prawnymi ............................. 90 108 � 10. Wypowiedzenie umowy o prac� ....................................................... 91 109 I. Poj�cie i forma wypowiedzenia .................................................... 91 109 1. Poj�cie ........................................................................................ 91 109 2. Forma ......................................................................................... 92 110 II. Okresy i terminy wypowiedzenia .................................................. 93 111 1. Charakter prawny okresu wypowiedzenia ................................ 93 111 2. D�ugo�� okresu wypowiedzenia ................................................ 94 112 3. Termin wypowiedzenia ............................................................. 94 113 III. Ograniczenia dopuszczalno�ci wypowiadania um�w o prac� przez pracodawc� (ochrona trwa�o�ci stosunku pracy) .......................... 95 114 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 95 114 2. Powszechna ochrona przed wypowiedzeniem ......................... 96 115 3. Zwi�zkowa kontrola wypowiadania um�w o prac� ................ 96 116 4. Zasadno�� wypowiedzenia umowy o prac� ............................. 98 117 IV. Szczeg�lna ochrona przed wypowiedzeniem .............................. 99 118 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 99 118 2. Ograniczenie dopuszczalno�ci wypowiadania ze wzgl�du na sytuacj� osobist� lub rodzinn� pracownika ................................. 100 119 3. Ograniczenia dopuszczalno�ci wypowiadania (rozwi�zywania) um�w o prac� ze wzgl�du na pe�nione funkcje ...................... 102 120 V. Roszczenia pracownika w razie bezprawnego wypowiedzenia umowy o prac� przez pracodawc� ....................................................... 103 121 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 103 121 2. Orzeczenie o bezskuteczno�ci wypowiedzenia lub przywr�ceniu pracownika do pracy .......................................................... 105 122 3. Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy .................... 106 124 4. Odszkodowanie z tytu�u bezprawnego wypowiedzenia .......... 107 125 VI. Rozwi�zanie stosunku pracy w wyniku wypowiedzenia warunk�w pracy lub p�acy ............................................................................... 108 126 1. Zakres ochrony powszechnej .................................................... 108 126 2. Zasadno�� wypowiedzenia ........................................................ 108 127 3. Konsultacja ze zwi�zkami zawodowymi .................................. 109 128 4. Ochrona szczeg�lna ................................................................... 109 129 5. Roszczenia pracownika ............................................................. 110 130 � 11. Zwolnienia z przyczyn niedotycz�cych pracownik�w .................... 111 131 I. Uwagi og�lne .................................................................................. 111 131 II. Przyczyny zwolnie� ....................................................................... 112 132 III. Poj�cie i tryb zwolnienia grupowego ........................................... 113 133 IV. Ograniczenie ochrony trwa�o�ci stosunku pracy .......................... 114 134 V. Prawo do odprawy ......................................................................... 115 136 X Spis tre�ci Str. Nb. VI. Ponowne zatrudnienie .................................................................... 116 137 � 12. Rozwi�zanie umowy o prac� bez wypowiedzenia .......................... 116 138 I. Poj�cie i forma ............................................................................... 117 138 1. Poj�cie ........................................................................................ 117 138 2. Forma ......................................................................................... 117 139 II. Rozwi�zanie umowy o prac� bez wypowiedzenia przez pracodawc� 117 140 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 117 140 2. Przes�anki dopuszczalno�ci niezw�ocznego rozwi�zania umowy o prac� ........................................................................................ 118 141 3. Zwi�zkowa kontrola rozwi�zywania um�w o prac� bez wypowiedzenia ................................................................................... 123 149 III. Roszczenia pracownik�w w razie niezgodnego z prawem rozwi�zania umowy o prac� bez wypowiedzenia ................................... 123 150 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 123 150 2. Przywr�cenie pracownika do pracy .......................................... 124 151 3. Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy .................... 125 152 4. Odszkodowanie .......................................................................... 125 153 IV. Rozwi�zanie umowy o prac� bez wypowiedzenia przez pracownika 126 154 1. Przes�anki................................................................................... 126 154 2. Termin i forma .......................................................................... 127 155 3. Skutki ......................................................................................... 127 156 4. Odpowiedzialno�� odszkodowawcza pracownika .................... 127 157 5. Inne przypadki ........................................................................... 128 158 � 13. Rozwi�zanie terminowej umowy o prac� ........................................ 128 159 I. Rozwi�zanie umowy zawartej na okres pr�bny ........................... 128 159 II. Rozwi�zanie umowy zawartej na czas okre�lony ........................ 128 160 III. Rozwi�zanie umowy zawartej na czas wykonania okre�lonej pracy 129 161 � 14. Rozwi�zanie stosunku pracy z powo�ania, wyboru lub mianowania 130 162 I. Rozwi�zanie stosunku pracy z powo�ania .................................... 130 162 1. Odwo�anie .................................................................................. 130 162 2. Ochrona przed rozwi�zaniem stosunku pracy ......................... 131 163 3. Odwo�anie r�wnoznaczne z rozwi�zaniem umowy o prac� bez wypowiedzenia ......................................................................... 132 164 4. Porozumienie stron .................................................................... 133 165 5. Wypowiedzenie przez pracownika ........................................... 133 166 6. Odwo�anie r�wnoznaczne z przeniesieniem do innej pracy ... 133 167 7. Skutki wadliwego (bezprawnego) rozwi�zania stosunku pracy z powo�ania ................................................................................ 134 168 II. Rozwi�zanie stosunku pracy z wyboru ....................................... 134 169 1. Wyga�ni�cie mandatu ................................................................ 134 169 2. Zrzeczenie si� mandatu ............................................................. 135 171 III. Rozwi�zanie stosunku pracy z mianowania ................................ 135 172 1. Przes�anki ................................................................................... 135 172 2. Bezprawne rozwi�zanie ............................................................. 136 173 � 15. Wyga�ni�cie stosunku pracy ............................................................. 136 174 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 136 174 II. Trzymiesi�czna nieobecno�� pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania ................................................................ 137 177 III. �mier� pracodawcy (w�a�ciciela zak�adu pracy) .......................... 138 179 IV. �mier� pracownika ......................................................................... 139 180 Spis tre�ci XI Str. Nb. V. Roszczenia pracownika w razie naruszenia przez pracodawc� przepis�w o wyga�ni�ciu stosunku pracy ............................................ 139 181 � 16. Obowi�zki pracodawcy w zwi�zku z ustaniem stosunku pracy ..... 140 182 I. Obowi�zek udzielenia pracownikowi zwolnienia na poszukiwanie pracy ................................................................................................ 140 182 II. Obowi�zek wydania pracownikowi �wiadectwa pracy ................ 140 183 1. Wydanie i sprostowanie �wiadectwa pracy ............................. 140 183 2. Tre�� �wiadectwa pracy ............................................................ 141 184 3. Roszczenia pracownika w razie niewydania w terminie lub wydania niew�a�ciwego �wiadectwa pracy ................................... 142 185 Rozdzia� IV. Tre�� stosunku pracy ................................................................. 144 187 � 17. Prawa i obowi�zki stron w stosunkach pracy (wiadomo�ci og�lne) 144 187 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 144 187 II. Wzajemne prawa stron ................................................................... 147 192 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 147 192 2. Prawo do zatrudnienia na stanowisku odpowiadaj�cym um�wionej pracy .............................................................................. 147 193 3. Prawo pracownika do wynagrodzenia odpowiadaj�cego rodzajowi pracy .................................................................................. 148 193 4. Prawo do korzystania z wynik�w pracy pracownika .............. 148 194 5. Uprawnienia kierownicze .......................................................... 149 195 III. Obowi�zki pracodawcy .................................................................. 150 196 1. Obowi�zki z art. 22 KP............................................................. 150 196 2. Obowi�zki stanowi�ce zasady prawa pracy ............................. 150 197 3. Obowi�zki szczeg�owe ............................................................ 152 198 IV. Obowi�zki pracownika ................................................................... 152 200 1. Podstawowe obowi�zki pracownika ......................................... 152 200 2. Obowi�zki porz�dkowe ............................................................. 153 201 3. Obowi�zek dba�o�ci o dobro pracodawcy ............................... 154 202 4. Obowi�zek przestrzegania tajemnicy ....................................... 155 203 5. Obowi�zek stosowania si� do polece� pracodawcy ................ 155 204 V. Umowne ustalanie tre�ci stosunku pracy ...................................... 156 205 � 18. Miejsce pracy ..................................................................................... 157 206 I. Uwagi og�lne .................................................................................. 157 206 II. Poj�cie miejsca pracy .................................................................... 157 208 III. Miejsce wykonywania czynno�ci pracowniczych ........................ 158 209 IV. Spos�b okre�lenia miejsca pracy .................................................. 158 210 � 19. Czas pracy ........................................................................................ 158 211 I. Uwagi og�lne .................................................................................. 159 211 II. Poj�cie czasu pracy ........................................................................ 159 212 III. Wymiar i rozk�ad czasu pracy ...................................................... 162 218 IV. Przerwy w pracy (okresy odpoczynku) ........................................ 164 226 1. Przerwy w czasie pracy ............................................................ 164 227 2. Okresy odpoczynku ................................................................... 165 228 V. Ustalenie rozk�adu czasu pracy ..................................................... 165 229 VI. Ewidencja czasu pracy ................................................................... 166 230 VII. Praca w godzinach nadliczbowych ............................................... 166 231 1. Poj�cie pracy w godzinach nadliczbowych ............................. 166 231 / XII Spis tre�ci Str. Nb. 2. Ograniczenie dopuszczalno�ci zatrudniania pracownik�w w godzinach nadliczbowych ............................................................. 167 232 3. Wynagrodzenie za prac� w godzinach nadliczbowych ........... 168 236 VIII. Praca w nocy, w niedziele i �wi�ta .............................................. 169 240 IX. Czas pracy pracownik�w zarz�dzaj�cych ..................................... 170 243 � 20. Urlop wypoczynkowy i inne przerwy w wykonywaniu pracy ....... 171 244 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 172 244 II. Urlopy pracownicze ....................................................................... 172 245 1. Poj�cie i rodzaje ........................................................................ 172 245 III. Zwolnienia od pracy (urlopy okoliczno�ciowe) ........................... 181 260 IV. Przerwy z przyczyn uniemo�liwiaj�cych stawienie si� do pracy (usprawiedliwiona nieobecno�� w pracy) ..................................... 181 261 , 1. Nieobecno�� w pracy lub sp�nienie ....................................... 181 261 2. Przyczyny uzasadniaj�ce nieobecno�� pracownika w pracy .. 182 262 3. Obowi�zki pracownika .............................................................. 182 263 , �21. Wynagrodzenie za prac� i inne �wiadczenia zwi�zane z prac� ..... 183 264 I. Og�lna charakterystyka wynagrodzenia za prac� ........................ 183 264 II. Przedmiot wynagrodzenia za prac� ............................................... 185 266 1. Praca wykonana ......................................................................... 185 266 2. Czas niewykonywania pracy ..................................................... 185 267 III. Warunki wynagrodzenia za prac� ................................................. 187 271 1. Poj�cie ........................................................................................ 187 271 2. Ustalenie i zmiana warunk�w wynagrodzenia za prac� ......... 187 272 l IV. Sk�adniki wynagrodzenia za prac� ................................................ 189 273 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 189 273 2. Wynagrodzenie podstawowe (p�aca zasadnicza) ..................... 190 274 3. Dodatkowe sk�adniki wynagrodzenia za prac� ........................ 191 275 4. Dodatki do wynagrodzenia podstawowego .............................. 192 279 V. Prawna ochrona wynagrodzenia za prac� ..................................... 193 280 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 193 280 2. Ograniczenia swobody dysponowania prawem do wynagrodzenia za prac� ................................................................................ 194 281 3. Ograniczenia dopuszczalno�ci tzw. potr�ce� z wynagrodzenia za prac� ..................................................................................... 194 282 4. Termin, miejsce i forma wyp�aty wynagrodzenia .................. 197 285 5. Sankcje z tytu�u niewykonania lub nienale�ytego wykonania obowi�zku zap�aty wynagrodzenia za prac� ............................ 198 287 VI. Inne �wiadczenia zwi�zane z prac� .............................................. 199 288 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 199 288 2. �wiadczenia kompensacyjne ..................................................... 199 289 3. Odprawy ..................................................................................... 199 290 4. Wyp�aty z zysku ........................................................................ 200 291 � 22. Ochrona roszcze� pracowniczych w razie niewyp�acalno�ci pracodawcy 201 292 1. Fundusz gwarancyjny ................................................................ 201 292 2. Poj�cie niewyp�acalno�ci .......................................................... 202 294 3. �wiadczenia gwarancyjne ......................................................... 203 295 � 23. Sta� pracy ........................................................................................... 204 298 Rozdzia� V. Odpowiedzialno�� prawna w stosunkach pracy ...................... 207 302 Spis tre�ci XIII Str. Nb. � 24. Og�lna charakterystyka odpowiedzialno�ci stron w stosunkach pracy 207 302 � 25. Odpowiedzialno�� pracownicza ........................................................ 208 304 I. Odpowiedzialno�� porz�dkowa ...................................................... 208 304 1. Og�lna charakterystyka ............................................................. 208 304 2. Przes�anki odpowiedzialno�ci ................................................... 209 305 3. Kary porz�dkowe ....................................................................... 210 306 4. Tryb post�powania przy wymierzaniu kar oraz ich uchylanie i zatarcie ..................................................................................... 211 308 II. Odpowiedzialno�� materialna ........................................................ 212 311 1. Og�lna charakterystyka ............................................................. 212 311 2. Podstawy (zasady) odpowiedzialno�ci ..................................... 212 312 3. Przes�anki odpowiedzialno�ci ................................................... 215 314 4. Naprawienie szkody .................................................................. 218 321 5. Odpowiedzialno�� za mienie powierzone pracownikowi ........ 220 327 6. Odpowiedzialno�� za szkod� kilku pracownik�w ................... 224 331 7. Odpowiedzialno�� za szkod� wyrz�dzon� osobie trzeciej (pracownicza odpowiedzialno�� regresowa) ................................... 225 334 � 26. Odpowiedzialno�� za naruszenie praw pracownika ........................ 227 338 I. Odpowiedzialno�� maj�tkowa pracodawcy ................................... 227 338 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 227 338 2. Odpowiedzialno�� kontraktowa i deliktowa ............................ 228 339 3. Odpowiedzialno�� za szkod� w mieniu pracownika ............... 229 340 II. Odpowiedzialno�� za przest�pstwa i wykroczenia przeciw prawom pracownika ...................................................................................... 230 341 1. Og�lna charakterystyka ............................................................. 230 341 2. Odpowiedzialno�� za przest�pstwa ........................................... 231 342 3. Odpowiedzialno�� za wykroczenia ........................................... 232 343 4. Post�powanie w sprawach o przest�pstwa i wykroczenia przeciwko prawom pracownika ....................................................... 233 344 Rozdzia� VI. Ochrona pracy ............................................................................. 234 345 � 27. Powszechna ochrona pracy ............................................................... 234 345 I. Poj�cie ochrony pracy .................................................................... 234 345 II. Obowi�zki pracodawcy w zakresie ochrony pracy ...................... 235 346 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 235 346 2. Obowi�zek zapewnienia bezpiecze�stwa i higieny pracy ....... 235 347 3. Szkolenie i informacja o ryzyku zawodowym ........................ 237 349 4. Profilaktyczna ochrona zdrowia ............................................... 237 350 5. S�u�ba i komisja bezpiecze�stwa i higieny pracy ................... 238 351 III. Obowi�zki i prawa pracownik�w w zakresie ochrony pracy ...... 239 352 IV. Odpowiedzialno�� pracownik�w za naruszenie przepis�w i zasad ochrony pracy ................................................................................. 240 354 � 28. Ochrona pracy kobiet ........................................................................ 241 355 I. Prace wzbronione kobietom ........................................................... 241 355 II. Ochrona pracy kobiet w zwi�zku z macierzy�stwem .................. 242 356 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 242 356 2. Ochrona zdrowia kobiety w ci��y ............................................ 243 357 3. Urlop macierzy�ski .................................................................... 244 359 4. Urlop wychowawczy ................................................................. 245 360 XIV Spis tre�ci Str. Nb. 5. Szczeg�lna ochrona trwa�o�ci stosunku pracy ......................... 246 362 6. Ochrona przed zmian� stosunku pracy .................................... 248 366 7. Przyj�cie dzieci na wychowanie ............................................... 248 367 8. Uprawnienia z tytu�u opieki nad dzie�mi ................................ 249 368 � 29. Zatrudnianie m�odocianych .............................................................. 249 369 I. Zasady og�lne ................................................................................. 250 369 II. Umowy w celu przygotowania zawodowego ............................... 250 370 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 250 370 2. Tre�� i forma umowy o prac� .................................................. 251 371 3. Rozwi�zanie umowy o prac� w celu przygotowania zawodowego 252 372 Ha. Zatrudnianie m�odocianych przy wykonywaniu lekkich prac ..... 253 373 III. Ochrona zdrowia m�odocianych .................................................... 253 374 IV. Obowi�zek dokszta�cania si� m�odocianego ................................. 254 375 V. Praca dzieci ..................................................................................... 255 376 � 30. Kontrola i nadz�r nad przestrzeganiem przepis�w i zasad ochrony pracy ................................................................................................... 255 377 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 256 377 II. Pa�stwowa Inspekcja Pracy ........................................................... 256 378 1. Organizacja PIP ......................................................................... 256 378 2. Kompetencje PIP ....................................................................... 257 379 III. Spo�eczna inspekcja pracy ............................................................. 258 381 Rozdzia� VII. Spory pracy ................................................................................ 259 383 � 31. Rozpatrywanie spor�w ze stosunku pracy ....................................... 259 383 I. Uwagi og�lne .........................................................�....................... 259 383 II. Komisje pojednawcze .................................................................... 260 384 III. Post�powanie pojednawcze ............................................................ 260 385 IV. Ustr�j s�d�w pracy ........................................................................ 261 388 V. W�a�ciwo�� s�d�w pracy ............................................................... 262 390 1. W�a�ciwo�� rzeczowa ................................................................ 262 390 2. W�a�ciwo�� miejscowa .............................................................. 264 393 VI. Post�powanie w sprawach z zakresu prawa pracy ....................... 265 394 VII. Mediacja .......................................................................................... 267 394a VIII. S�d polubowny ............................................................................... 268 394b IX. Wykonywanie orzecze� i ugod ..................................................... 269 395 � 32. Przedawnienie i terminy zawite ........................................................ 270 397 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 270 397 II. Przedawnienie roszcze� ................................................................. 270 398 1. Istota i cele przedawnienia ....................................................... 270 398 2. Przedmiot przedawnienia .......................................................... 271 400 3. Terminy przedawnienia ............................................................. 272 401 4. Bieg przedawnienia ................................................................... 273 403 III. Terminy zawite ............................................................................... 275 405 Rozdzia� VIII. Zbiorowe prawo pracy ............................................................ 277 406 � 33. Og�lna charakterystyka zbiorowego prawa pracy ........................... 277 406 I. Poj�cie i zakres zbiorowego prawa pracy .................................... 277 406 II. Ewolucja zbiorowego prawa pracy w Polsce ............................... 280 411 Spis tre�ci XV Str. Nb. � 34. Zwi�zki zawodowe ............................................................................ 281 412 I. Wprowadzenie ................................................................................ 281 412 II. Swoboda zrzeszania si� w zwi�zki zawodowe (wolno�� zwi�zkowa) 282 413 1. Uwagi og�lne ............................................................................. 282 413 2. Swoboda tworzenia zwi�zk�w zawodowych ........................... 282 414 3. Swoboda wyboru zwi�zku ........................................................ 282 415 4. Zakaz dyskryminacji .................................................................. 283 416 5. Negatywna wolno�� zwi�zkowa ............................................... 283 417 6. Samorz�dno�� i niezale�no�� zwi�zku ..................................... 283 418 7. Granice wolno�ci zwi�zkowej ................................................... 284 420 8. Gwarancje materialne ................................................................ 285 421 III. Zakres podmiotowy wolno�ci zwi�zkowej ................................... 285 422 IV. Tworzenie i rozwi�zywanie zwi�zku zawodowego ...................... 286 424 V. Przedmiot dzia�alno�ci zwi�zkowej ............................................... 287 426 VI. Uprawnienia zwi�zk�w zawodowych ........................................... 288 427 VII. Reprezentatywno�� zwi�zk�w zawodowych ................................. 290 430 VIII. Uprawnienia i ochrona dzia�aczy zwi�zkowych .......................... 291 432 1. Prawa dzia�aczy zwi�zk�w zawodowych ................................. 291 432 2. Ochrona trwa�o�ci stosunku pracy ............................................ 292 433 IX. Skutki naruszenia prawa zwi�zkowego ......................................... 293 434 � 35. Organizacje pracodawc�w ................................................................. 294 436 I. Uwagi og�lne .................................................................................. 295 436 II. Swoboda zrzeszania si� pracodawc�w .......................................... 295 437 III. Zadania organizacji pracodawc�w ................................................ 296 438 IV. Tworzenie organizacji pracodawc�w ............................................ 296 439 V. Uprawnienia organizacji pracodawc�w ......................................... 297 440 � 36. Rokowania i uk�ady zbiorowe pracy ................................................ 297 441 I. Poj�cie i charakter prawny uk�adu ................................................ 298 441 II. Zakres stosowania uk�ad�w ........................................................... 299 444 III. Przedmiot uk�adu ............................................................................ 300 447 IV. Strony uk�adu ................................................................................. 302 452 1. Zdolno�� uk�adowa pracodawc�w ............................................ 302 452 2. Zdolno�� uk�adowa pracownik�w ............................................. 303 453 3. Reprezentatywno�� zwi�zku ..................................................... 303 454 V. Zakres podmiotowy uk�adu ........................................................... 304 456 VI. Rokowania zbiorowe ...................................................................... 305 457 VII. Zawarcie, rejestracja i rozwi�zanie uk�adu .................................. 308 460 VIII. Autonomia (swoboda) uk�adowa .................................................. 309 463 IX. Zmiany organizacyjne stron uk�adu ............................................. 310 464 1. Po��czenie lub podzia� organizacji ........................................... 310 464 2. Rozwi�zanie organizacji ............................................................ 310 465 3. Przej�cie zak�adu pracy ............................................................. 311 466 � 37. Spory zbiorowe .................................................................................. 311 467 I. Poj�cie i przedmiot sporu zbiorowego ......................................... 311 467 II. Strony sporu zbiorowego ............................................................... 312 468 III. Rozwi�zywanie sporu zbiorowego ............................................... 313 469 1. Uwagi wst�pne ........................................................................... 313 469 2. Rokowania .................................................................................. 314 470 3. Mediacja ..................................................................................... 314 471 i: 4. Arbitra� ...................................................................................... 315 472 XVI Spis tre�ci Str. Nb. 5. Ograniczenie akcji strajkowej ................................................... 315 473 IV. Prawo do strajku ............................................................................ 315 474 1. Poj�cie i zakres podmiotowy .................................................... 315 474 2. Przes�anki strajku legalnego ...................................................... 316 475 3. Zasady prowadzenia strajku ...................................................... 317 476 4. Sytuacja pracownika w czasie strajku ...................................... 317 477 5. Odpowiedzialno�� za naruszenie ustawy ................................. 318 479 � 38. Rady pracownik�w ............................................................................ 319479a I. Uwagi og�lne .................................................................................. 319 479a II. Tworzenie rad pracownik�w ........................................................... 319479b III. Informacja i konsultacja ................................................................ 320 479c IV. Informacje poufne .......................................................................... 321 479d V. Naruszenie obowi�zk�w ................................................................. 322 479e VI. Rada pracownik�w a inni pozazwi�zkowi przedstawiciele pracownik�w ................................................................................... 322 479f VII. Rada pracownik�w a zwi�zki zawodowe ..................................... 323 479g VIII. Europejskie rady zak�adowe .......................................................... 324 479h Rozdzia� IX. Zatrudnienie i bezrobocie .......................................................... 326 480 � 39. Wprowadzenie .................................................................................... 326 480 � 40. Po�rednictwo pracy i bezrobocie ...................................................... 327 481 I. Po�rednictwo pracy ........................................................................ 327 481 II. Poj�cie bezrobotnego ..................................................................... 328 482 III. Zasi�ek dla bezrobotnych ............................................................... 329 484 1. Przes�anki nabycia ..................................................................... 329 484 2. Wysoko�� i okres pobierania zasi�ku ....................................... 329 485 3. Brak lub utrata zasi�ku .............................................................. 330 487 4. �wiadczenie przedemerytalne ................................................... 330 488 � 41. Praca tymczasowa .............................................................................. 331 489 I. Charakter pracy .............................................................................. 331 489 II. Warunki pracy ................................................................................ 332 490 III. Przeciwdzia�anie nadu�ywaniu pracy tymczasowej ..................... 333 491 �42. Zatrudnienie cudzoziemc�w w Polsce ............................................. 333 492 I. Warunki podj�cia pracy przez cudzoziemc�w ............................. 334 492 II. Cudzoziemcy wywodz�cy si� z Unii ............................................ 334 494 III. Warunki zatrudnienia cudzoziemc�w ............................................ 335 496 � 43. Zatrudnienie pracownik�w polskich za granic� .............................. 336 497 Rozdzia� X. Pracownicze ubezpieczenie spo�eczne ........................................ 338 499 � 44. Og�lna charakterystyka pracowniczego ubezpieczenia spo�ecznego 338 499 I. Zwi�zki prawa pracy i ubezpiecze� spo�ecznych ........................ 338 499 II. Cechy ubezpieczenia spo�ecznego pracownik�w ......................... 339 500 III. Podstawy prawne ............................................................................ 339 503 IV. Stosunek ubezpieczenia spo�ecznego ............................................ 340 504 V. Obowi�zek ubezpieczeniowy ......................................................... 340 505 VI. Sk�adka ............................................................................................ 341 507 1. Podstawa wymiaru ..................................................................... 341 507 2. Wysoko�� sk�adki ...................................................................... 342 510 Spis tre�ci XVII Str. Nb. 3. Podzia� finansowania sk�adki .................................................... 342 511 4. Skutki nieop�acenia sk�adek lub op�acenia ich w zani�onej wysoko�ci ........................................................................................ 343 512 � 45. Ubezpieczenie chorobowe ................................................................. 343 513 I. Uwagi wst�pne ............................................................................... 343 513 II. Zasi�ek chorobowy ......................................................................... 344 514 1. Nabycie ...................................................................................... 344 514 2. Okres zasi�kowy ......................................................................... 344 515 3. Wymiar ....................................................................................... 344 516 4. Obni�enie lub pozbawienie prawa do zasi�ku ......................... 345 517 III. Inne �wiadczenia zwi�zane z chorob� .......................................... 345 520 1. �wiadczenie rehabilitacyjne ...................................................... 345 520 2. Zasi�ek wyr�wnawczy ............................................................... 346 521 IV. Zasi�ek macierzy�ski ...................................................................... 346 522 V. Zasi�ek opieku�czy ......................................................................... 346 523 VI. Post�powanie w sprawie zasi�k�w ................................................ 346 524 � 46. Ubezpieczenie emerytalne ................................................................. 347 525 I. Prawne podstawy ubezpieczenia emerytalnego ............................ 347 526 II. Emerytury z Funduszu Ubezpiecze� Spo�ecznych (I filar) ......... 348 527 1. Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych przed 1.1.1949 r. 348 528 2. Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r. 350 533 III. Otwarte fundusze emerytalne (II filar) ......................................... 350 534 1. Cel funduszu .............................................................................. 350 534 2. Cz�onkostwo w otwartym fundus