OWCZAREK NIEMIECKI MAGDALENA NOWICKA OWCZAREK NIEMIECKI W arszawa Projekt graficzny serii: Witold Minkowski Redakcja: Tomasz Jęndryczko Konsultacja: Tomasz Grabowski Redakcja techniczna: Teresa Włodarczyk Zdjęcia: Jerzy Pawilno-Pacewicz Edward Kawecki Rysunki: Agnieszka Dębska Na I stronie okładki: Champion PO I VOX z Manowców, hod. M. Nowicka, wł. H. Tanenberg © Copyright by Magdalena Nowicka Wydanie III ISBN 83-86268-33-6 Wydawca: Agencja Wydawnicza „Egros" Warszawa, ul. Orzeszkowej 14/16 Spis treści Wstęp .................:............................................................7 Historia rasy ....................................................................9 Wzorzec owczarka niemieckiego ......................................11 Komentarz do wzorca .....................................................18 Zasady hodowli ..............................................................21 Hodowla owczarka niemieckiego w Polsce ......................25 Wybór psa ......................................................................29 Warunki prawidłowego chowu owczarka niemieckiego .33 Spacery ....................................................................33 Owczarek w domu i w kojcu .....................................34 Pielęgnacja, higiena, zdrowie .....................................36 Żywienie ..................................................................38 Praktyczne zagadnienia hodowli ......................................43 Kwalifikacja hodowlana ...........................................43 Dobór hodowlany ....................................................44 Dojrzałość płciowa i hodowlana ...............................45 Cieczka i krycie ........................................................46 Ciąża i poród........................................................... 47 Suka karmiąca .........................................................51 Wychów szczeniąt ....................................................52 ¦» Podstawy charakteru owczarka niemieckiego ..................57 Wychowanie i szkolenie owczarka niemieckiego ..............63 Szczenię w nowym domu ..........................................64 Początki edukacji owczarka niemieckiego ..................69 Owczarek niemiecki jako pies obrończy i tropiący .....77 Owczarek niemiecki na wystawie .....................................86 Bibliografia ....................................................................91 I I K Wstęp Książka, którą mam przyjemność Państwu przedstawić, poświęcona jest najpopularniejszej w Polsce i na świecie rasie psów — owczarkom niemieckim. Walory psychiczne owczarka, czyniące zeń psa wszechstronnie użytkowego — pasterskiego, obrończego, ratowniczego, stróżującego, tropiącego, przewodnika ociemniałych — zyskują mu stale nowych zwolenników. Jest też owczarek psem o niezwykłej urodzie — harmonijnej, silnej budowie ciała, nie wymagającym sztucznym zabiegów upiększających, naturalnym. W przypadku owczarka niemieckiego nie trzeba nikogo przekonywać, że jest to po prostu najwspanialszy pies na świecie. Aby jednak owczarek stał się naprawdę doskonałym psem, potrzebny mu jest dobry właściciel — taki, który chce i potrafi rozsądnie z nim postępować. Dlatego duży nacisk położyłam na omówienie zasad wychowania psa oraz zagadnień związanych z jego cechami psychicznymi. Ta część niniejszego opracowania może być interesująca nie tylko dla hodowców i właścicieli owczarków niemieckich, ale także dla wszystkich miłośników psów użytkowych. Medale i laury wystawowe, niuanse rodowodów i osiągnięć poszczególnych psów są tematem interesującym, a przy tym — dobrze znanym garstce specjalistów i amatorów, natomiast każdy, kto ma lub pragnie mieć owczarka niemieckiego, chciałby otrzymać podstawowe i na codzień przydatne wskazówki na temat jego chowu, hodowli i wychowania. Będąc od wielu lat właścicielką i hodow- 7 czynią owczarków niemieckich, a także zajmując się ich szkoleniem, często spotykam się ze strony różnych osób z pytaniami dotyczącymi wspomnianych zagadnień. Celem tej książki było zebranie odpowiedzi na najważniejsze i najczęściej powtarzające się pytania i wątpliwości. Czy został on osiągnięty — ocenią Państwo sami. Historia rasy Przodkami dzisiejszego owczarka niemieckiego były psy stróżujące i pasterskie z terenów południowych i środkowych Niemiec. Historia owczarka niemieckiego jako odrębnej rasy rozpoczęła się pod koniec XIX wieku. Wówczas to zrodziło się zainteresowanie planową hodowlą psów, które mogłyby pełnić funkcje wszechstronnego psa służbowego. W Niemczech zwrócono uwagę przede wszystkim na istniejące już populacje psów pasterskich. W 1899 r. miłośnik psów, rotmistrz Max von Stephanitz, na wystawie zwierząt gospodarskich zauważył pięknego, silnego, doskonale zbudowanego i całą swą postawą wyrażającego czujność psa pasterskiego. Nabył go od właściciela i na nim właśnie — Horandzie von Grafrath — oparł swą hodowlę. Praca von Stephanitza polegała na wyszukiwaniu w terenie suk o podobnym do Horanda eksterierze i charakterze oraz systematycznej ocenie i selekcji szczeniąt pod kątem pożądanych u psa służbowego cech psychicznych i fizycznych. Swe założenia hodowlane, wizję rasy i doświadczenie hodowlane opisał on w monumentalnej monografii Der Deutsche Schdferhund in Wort und Bild. Stworzyć też istniejące do dziś i kierujące hodowlą owczarka niemieckiego Stowarzyszenie do Hodowli Owczarka Niemieckiego (SV — Schaferhundverein), które opracowało wzorzec tej rasy. Obecnie na całym świecie żyje ponad milion owczarków niemieckich. Liczba ta obejmuje jedynie psy zarejestrowane w księgach Rys. 1. Owczarek niemiecki Horami von ( ImImiIi — protoplasta rasy hodowlanych poszczególnych krajów, l| poi -hudzące od wyselekcjonowanych rodziców. Psów rasowych, la/ mc /urcjeslrowanych, a także psów typu owczarka nieiiiieekiq;u irsi wii-lokrolnie więcej. W Światowej Unii Stowarzyszeń Hodowrou Owc/arków Niemieckich (WUSV) zrzeszone są kluby hodowlani- / -10 krajów, w tym także z Polski. \ Wzorzec owczarka niemieckiego Istniejąca od 1911 r. Międzynarodowa Federacja Kynologiczna (FCI), skupiająca organizacje zajmujące się hodowlą psów, zarejestrowała wzorce ponad 300 ras. Wzorzec (standard) rasy jest to ustalony przez hodowców opis, uwzględniający typowe cechy użytkowe i eksterierowe danej rasy. Stanowi on podstawę dla oceny i selekcji psów. Poniżej podaję tekst obecnie obowiązującego wzorca owczarka niemieckiego, przetłumaczony z oryginału udostępnionego mi przez Biuro Zarządu Głównego Związku Kynologicznego w Polsce. Wzorzec FCI nr 166/5.05.1994* Owczarek niemiecki Kraj pochodzenia: Niemcy Data publikacji wzorca oryginalnego: 30.08.1991 Klasyfikacja FCI. Grupa 1 (Owczarki z wyjątkiem szwajcarskich psów pasterskich) Sekcja 1 (Owczarki) Rasa, w której obowiązują próby pracy. Przydatność. Pies użytkowy, pasterski, wykorzystywany w różnych rodzajach służby. Krótki rys historyczny (...) Owczarek niemiecki, którego planowa hodowla rozpoczęła się wraz z założeniem Klubu w 1899 r., był selekcjonowany spośród różnych psów pasterskich użytkowanych na terenach centralnych i południowych Niemiec. Celem hodowli było * Data, od której wzorzec obowiązuje (przyp. aut.) I 11 stworzenie psa o wysokich walorach użytkowych. Dlatego też wzorzec bierze pod uwagę zarówo cechy wyglądu, jak i charakter oraz zachowanie psa. Wygląd ogólny. Owczarek niemiecki jest psem średniej wielkości, o wydłużonej sylwetce, żywym, dobrze umięśnionym, suchym, mocnej budowy. Proporcje. Wysokość w kłębie: psy 60-65 cm, suki 55-60 cm. Długość tułowia o 10- 17% większa od wysokości w kłębie. Zachowanie i charakter. W swym zachowaniu i charakterze owczarek niemiecki powinien być zrównoważony, pewny siebie, absolutnie naturalny i nieagresywny (poza sytuacją, gdy został pobudzony), czujny i posłuszny. Powinien cechować się odwagą, silnym charakterem i popędem walki. Te cechy czynią zeń dobrego psa towarzyszącego, stróżującego, obronnego, służbowego i pasterskiego. Głowa. Trójkątna, proporcjonalna do wielkości (jej długość wynosi około 40% wysokości w kłębie), nie może być ani zbyt ciężka, ani wydłużona, sucha i niezbyt szeroka między uszami. Czoło oglądane z przodu i z profilu lekko wypukłe, bez lub ze słabo naznaczoną bruzdą czołową. Stosunek długości mózgo- do trzewioczaszki wynosi 1:1. Szerokość mózgoczaszki powinna być zbliżona do jej długości. Oglądana z góry czaszka zwęża się stopniowo od uszu ku wierzchołkowi nosa; poprzez stop, wyraźny, lec/ niezbyt silnie zaznaczony, przechodzi w klinowaty pysk. Szczęka i żuchwa silnie rozwinięte. Wargi przylegające, ciemne. Wierzchołek nosa (trufla) Powinien być czarny. Uzębienie. Silne, zdrowe i kompletne (42 zęby, zgodnie z wzorem zębowym*). Owczarek niemiecki ma zgryz nożycowy — siekacze żuchwy dochodzą do ściany tylnej siekaczy szczęki, /gryz cęgowy, przodozgryz i tyłozgryz są wadliwe, podobnie jak występowanie zbyt dużych luk między zębami. Błędem jest lak/e ustawienie siekaczy wzdłuż linii prostej. Szczęka i żuchwa pou inny być silnie rozwinięte, aby zapewnić głębokie osadzenie zębów. * Szczęka: 6 siekaczy (I), 2 kły (('), X pt/alh zimowiów (I'M), 4 /ehy trzonowe (M). Żuchwa: 6 siekaczy (I), 2 kły (('), H pi/olit/imowców (I'M), (i /chów trzonowych (M). W nawiasach podano skróty iki/w l.u m.kuli pm/^AY.ńlnydi rodzajów zębów (przyp. aut.) 12 13 1 Oczy. Średniej wielkości, w kształcie migdału, nieco ukośnie osadzone i nie wyłupiaste. Powinny być jak najciemniejsze. Oczy jasne, o przenikliwym wyrazie, zmieniają naturalny wygląd psa i są niepożądane. Szyja. Silna, dobrze umięśniona, bez luźnej skóry na podgardlu. Osadzona pod kątem 45° do linii grzbietu. Tułów. Górna linia tułowia ciągnie się bez widocznego załamania od dobrze osadzonej szyi poprzez silnie rozwinięty kłąb i lekko opadający grzbiet do nieco spadzistego zadu. Grzbiet mocny, dobrze umięśniony. Silnie rozwinięte i umięśnione lędźwie. Zad długi i lekko spadzisty (kąt nachylenia w stosunku do linii poziomej — 23°) przechodzi w ogon bez załamania górnej linii tułowia. Klatka piersiowa. Dość szeroka, z długim i możliwie wyraźnym przedpiersiem. Głębokość klatki piersiowej wynosi ok. 45-48% wysokości w kłębie. Żebra umiarkowanie wysklepione. Wadliwa jest zarówno beczkowata jak i nazbyt płaska klatka piersiowa. Ogon. Sięga co najmniej do stawu skokowego, lecz nie powinien być dłuższy niż do połowy śródstopia. Włos na jego stronie spodniej powinien być dłuższy. Noszony nisko, w swej końcowej części lekko wygięty ku górze; gdy pies jest podniecony — unosi ogon nieco wyżej, lecz nigdy powyżej linii poziomej. Wszelkia korekcja chirurgiczna ogona jest niedopuszczalna. Kończyny przednie. Oglądane z każdej strony — ustawione pionowo do podłoża, widziane z przodu — równoległe do siebie. Łopatka i ramię jednakowej długości, dobrze przylegające dzięki swej silnej muskulaturze. Są ustawione względem siebie pod kątem 90" (wartość idealna) do 110°. Ani w pozycji stojącej, ani w ruchu łokcie nie mogą być odstawiające ani wciśnięte. Przedramiona proste i idealnie równoległe do siebie, suche i dobrze umięśnione. Długość śródręcza wynosi ok. 1/1 długości przedramienia, do którego ustawione jest pod kątem 20 2? Zarówno zbyt nachylone (powyżej 22°), jak i zbyt proste (kąt nachylenia poniżej 20") śródręcza są niewskazane — zmniejszają wytrzymałość psa. Łapy zaokrąglone, palce zwarte i wysklepione, o mocnych opuszkach, bez tendencji do pękania, i silnych, ciemnych pazurach. 14 15 Kończyny tylne. Kończyny tylne są nieco odstawione ku tyłowi, równolegle ustawione względem siebie. Udo i podudzie niemal równej długości, tworzą kąt 120°. Uda silne, dobrze umięśnione. Podudzia zwarte i mocne. Śródstopie ustawione pod kątem prostym do podłoża. Łapy o zwartych, lekko wysklepionych palcach, twardych, ciemnych opuszkach; pazury silne, lekko wygięte i ciemne. Chody. Owczarek niemiecki jest kłusakiem. Katowanie i długość kończyn powinny być tak wyważone, aby bez widocznych drgań linii górnej tylne kończyny mogły być przesuwane ku przodowi tułowia, a przednie w tym samym czasie pokonać tę samą odległość. Nadmierne ukątowanie tylnych kończyn ogranicza ich siłę i wy-trzymałbść oraz zmniejsza przydatność użytkową psa. Skóra. Sprężysta, nie tworzy fałd. Szata Rodzaj owłosienia. Prawidłowo owłosiony owczarek niemiecki ma sierść składającą się z dwóch rodzajów włosa (z podszerstkiem). Włos okrywowy powinien być jak najgęstszy, prosty, twardy i dobrze przylegający. Sierść na głowie i małżowinach uszu oraz przednich powierzchniach kończyn i stopach krótka. Nieco dłuższa i gęściejsza na szyi. Na tylnych powierzchniach kończyn — przednich do nadgarstka, tylnych do stawu skokowego — włos jest nieco dłuższy. Na tylnych kończynach tworzą się portki umiarkowanej długości. Maść. Czarna z czerwono- brązowym, brunatnym, rudym, płowym lub jasnoszarym podpalaniem. Jednolicie czarna lub szara, przy czym kolor szary jest przyczerniony (cieniowany). Czarny czaprak i maska. Małe, niewyraźne białe plamki na piersi lub bardzo jasne umasz-czenie wewnętrznych powierzchni kończyn są dopuszczalne, lecz niepożądane. Nos czarny niezależnie od iiinas/c/.enia. Brak maski, oczy jasne o przenikliwym wyrazie, jasne, białawe znaczenia na piersi lub wewnętrznych powierzchniach kończyn, jasne pazury lub rudy koniec ogona obniżają ocenę psa — są oznakami słabego wypigmen-towania. Wzrost i waga. Samce — wysokość w kłębie: 60-65 cm ; waga: 30-40 kg 16 '•;r-Y*'^'-i!l RAMON v Bad-Boll, wł. Z. Grzesiak Y - •< <§------- Jednym z elementów szkolenia owczarka niemieckiego jesl nauka pokonywania przeszkód. Na zdjęciu: PO III BASKIL z Ciechanowskie! /lenn, wl. B. Ryl PO II VIVA z Manowców, wl. M. Nowicka Suki — wysokość w kłębie: 55-60 cm waga: 22-32 kg Wady. Wszelkie odchylenia od ustalonego wzorca są uważane za wady i w zależności od stopnia ważności wpływają na obniżenie oceny psa. Wady poważne. — Każde odchylenie od powyższego wzorca, obniżające zdolność psa do pracy. — Wady uszu: uszy osadzone poziomo lub zbyt nisko, obwisłe, noszone skośnie, stojące, lecz zbyt miękkie. — Poważne wady pigmentacji. — Obniżona ogólna wytrzymałość — Wady uzębienia: wszelkie odchylenia od zgryzu nożycowego i wzoru zębowego, łącznie z wadami dyskwalifikującymi. Wady dyskwalifikujące. — Psy o słabym charakterze, agresywne i niezrównoważone. — Psy, u których stwierdzono poważną dysplazję stawów biodrowych. — Psy zdeformowane. — Wady uzębienia, tj. brak: zęba PM3 i jakiegokolwiek innego, kła, jednego zęba PM4, jednego zęba M1 lub M2, łącznie trzech lub więcej zębów — Wady zgryzu: tyłozgryz powyżej 2 mm, przodozgryz, siekacze ustawione na styk (zgryz cęgowy). — Wzrost o 1 cm niższy lub wyższy od przewidzianego wzorcem. — Albinizm. — Umaszczenie białe (także wtedy, gdy oczy i pazury są ciemne)*. — Sierść podwójna długa (włos okrywowy długi, miękki, źle przylegający, z podszerstkiem, tworzący frędzle na uszach i kończynach, kosmate portki i ogon z piórem na spodniej stronie). — Sierść długa (włos długi, miękki, bez podszerstka, tworzący przedziałek na grzbiecie, frędzle na uszach, kończynach i ogonie). Uwaga: Samce powinny mieć normalnie rozwinięte jądra umieszczone w worku mosznowym. f B a — łopatka prawidłowa b — łopatka stroma ¦czyny tylnej (A) i przedniej (B) -Aparat ruchu psa i jego wpływ na efektywność kłusu, „Pies" u psów innych ras —- co również jest cechą mu, płynnemu ruchowi. budowa barku i kończyny przedniej. Przy r>patki i połączeniu jej z kością ramieniową (w 3 kątem prostym, wyrzut kończyny przedniej większy niż w przypadku, gdy łopatka jest owo i tworzy z ramieniem kąt rozwarty (rys. Łolicy barkowej powinny być u owczarka dwo długie. Bardzo ważną cechą owczarka Dwa grzbietu. Jego linia powinna być płynna, ająca od wysokiego, długiegoJcłębu ku tyłowi, aszania się owczarka niemieckiego wynikający ^mentów budowy jest jedną z najważniejszych wydajnemu" ruchowi pies może przebywać bez bardzo długie trasy. Pełniąc funkcję psa _cować przy dużych stadach przez cały dzień, -wczarek musi poruszać się niezbyt szybko, ie śladem poszukiwanego i w taki sposób, aby zim nadążyć. W ocenie owczarka dużąHuwagę dęśnienie oraz kondycję. 19 B Komentarz do wzorca Wzorzec owczarka niemieckiego, szczegółowo omawiający cechy, jakimi p,owinien odznaczać się idealny przedstawiciel tej rasy, stanowi podstawę i wyznacza cele działalności hodowców. Na podstawie lektury opisu rasy nie sposób jednak dokonać pełnej, fachowej oceny psa. Do tego potrzebne jest doświadczenie, tzw. „oko", oraz wyczucie, które z wymienionych we wzorcu cech mają znaczenie podstawowe. Owczarek niemiecki to przede wszystkim pies użytkowy, a więc w jak największym stopniu powinien wykazywać cechy psychiczne, uwzględnione we wzorcu. Każdy rozsądny właściciel będzie oczekiwał od swego psa raczej „nieskazitelnego" charakteru niż nienagannej urody. Do problematyki psychiki psa powrócę w dalszej części tej książki, ograniczając komentarz do wzorca do zagadnień związanych z wyglądem zewnętrznym owczarka niemieckiego. Jeśli chodzi o eksterier owczarka, hodowcy i sędziowie kynologiczni na plan pierwszy wysuwają cechy, które wpływają na użytkowość rasy. Przede wszystkim wymagana jest budowa, warunkująca prawidłowe poruszanie się — długim, posuwistym kłusem. O ruchu psa decyduje zasadniczo budowa kończyn tylnych — ich praca jest najefektywniejsza przy ustawieniu kości udowej pod kątem 90° do miednicy, zaś kąt stawu kolanowego (między udem a kośćmi podudzia) powinien wynosić 120°. Przy takim ukątowaniu tylnich kończyn długość kroku psa jest największa (rys. 4 A). Warto zwrócić uwagę, że kości kończyn tylnych owczarka niemieckiego są propor- 18 a a — układ prawidłowy b — układ wadliwy a — łopatka prawidłowa b — łopatka stroma Rys. 4. Układ kości kończyny tylnej (A) i przedniej (B) (wg. Piotra Śliwki, Aparat ruchu psa i jego wpływ na efektywność Musu, „Pies" 1-2/1991) cjonalnie dłuższe niż u psów innych ras — co również jest cechą sprzyjającą efektywnemu, płynnemu ruchowi. Równie ważna jest budowa barku i kończyny przedniej. Przy ukośnym ustawieniu łopatki i połączeniu jej z kością ramieniową (w stawie barkowym) pod kątem prostym, wyrzut kończyny przedniej w ruchu jest znacznie większy niż w przypadku, gdy łopatka jest ułożona bardziej pionowo i tworzy z ramieniem kąt rozwarty (rys. 4 B). Także kości okolicy barkowej powinny być u owczarka niemieckiego stosunkowo długie. Bardzo ważną cechą owczarka niemieckiego jest budowa grzbietu. Jego linia powinna być płynna, prosta, wyraźnie opadająca od wysokiego, długiego kłębu ku tyłowi. Właśnie sposób poruszania się owczarka niemieckiego wynikający z omówionych wyżej elementów budowy jest jedną z najważniejszych cech tej rasy. Dzięki „wydajnemu" ruchowi pies może przebywać bez większego zmęczenia bardzo długie trasy. Pełniąc funkcję psa pasterskiego, mógł pracować przy dużych stadach przez cały dzień. Jako pies tropiący, owczarek musi poruszać się niezbyt szybko, posuwając się dokładnie śladem poszukiwanego i w taki sposób, aby przewodnik mógł za nim nadążyć. W ocenie owczarka dużąiiuwagę zwraca się na jego umięśnienie oraz kondycję. 19 I • Patrząc na owczarka — nawet z dużej odległości — po samej sylwetce i ukształtowaniu głowy rozpoznajemy, czy jest to silny samiec, czy elegancka suka. Mimo wielkiej popularności owczarka, mało jest ludzi, którzy umieją patrzeć na tę rasę. Wśród laików cenione są zwierzęta duże, ciężkie. Zdarza się słyszeć: „To jest owczarek? Mój sąsiad ma takiego, co waży chyba z 80 kilo!". Tymczasem owczarek niemiecki ma być psem średnim, nie przekraczającym wyznaczonego wzorcem wzrostu i wagi. Wielkie, ciężkie psy mniej sprawne fizycznie, wykazują mniejszą wytrzymałość w pracy, zwłaszcza w trudnych warunkach terenowych. Często wątpliwości budzi szata i umaszczenia owczarków niemieckich. Obecnie w Polsce i na świecie hodowane są owczarki twardo-włose. Włos długi traktowany jest jako wada, eliminująca z hodowli. Szczenięta długowłose pojawiają się niekiedy w miotach rodziców o włosie twardym. Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje umaszczenia: — czarne podpalane i czaprakowe. Włos okrywowy na szyi, grzbiecie i ogonie jest czarny, przy czym zasięg występowania czerni może być duży — zachodzi na pierś, łopatki, uda (psy czarne podpalane) lub mniejszy — obejmuje tylko siodło na grzbiecie (por. zdjęcie na okładce); mówimy wówczas o maści czaprakowej. Jest ona obecnie najbardziej rozpowszechniona. Zgodnie z wzorcem pożądana jest czarna maska i koniec ogona. Ceni się też ciemne, rudo-brązowe (nie płowe lub szare) podpalanie. —jednolite czarne — bez podpalania. Maść obecnie bardzo rzadko spotykana — wilczaste. W tych partiach ciała, gdzie u psów czaprakowych lub czarnych podpalanych mieliśmy włos jednolicie czarny, u owczarka wilczastego występuje sierść typu aguti — każdy włos jest dwubarw-ny: jasny (rudy, płowy, szary,brunatny) u nasady, czarny na końcu. Ta maść występuje obecnie rzadko, choć z punktu widzenia genetyki dominuje nad pozostałymi rodzajami umaszczenia. Zasady hodowli W poprzednich rozdziałach przedstawiłam historię owczarka niemieckiego oraz charakterystyczne cechy tej rasy. Skoro rasa ta istnieje, została wyodrębniona i ukształtowana, reprezentuje ją na całym świecie ogromna liczba osobników, to czym obecnie zajmują się hodowcy? Czy rozmnażają po prostu istniejące pogłowie, czy też dążą do jakichś celów? A jeśli tak, to jakie stawiają sobie zadania i jakimi metodami posługują się, aby je osiągnąć? Spróbuję odpowiedzieć na te pytania. Celem hodowli psów rasowych jest osiąganie stałego postępu hodowlanego, to znaczy uzyskiwanie zwierząt coraz bardziej zbliżonych do standardów ras. W okresie poprzedzającym narodziny współczesnej kynologii człowiek także prowadził działalność hodowlaną. Jeśli rolnik potrzebował psa pasterskiego, starał się nabyć szczenię, którego matka dobrze spełniała funkcje owczarka. Gdy pies ten sprawdził się w pracy, właściciel chciał uzyskać jego potomstwo, używając da kojarzenia suki odznaczającej się także dobrą wartością użytkową. Mógł przy tym brać również pod uwagę cechy eksterieru — np. starać się wyhodować, przez odpowiedni dobór, szczenięta większe, o bogatszej szacie itd. na W powyższym opisie działań hodowlanych zwróćmy uwagę następujące elementy: — ustalenie wymagań, które stawiamy rasie — w nowoczesnej kynologii funkcje te pełni wzorzec rasy; 21 — ocena psa — porównanie jego cech fizycznych i psychicznych z wzorcem; obecnie robią to sędziowie kynologiczni na specjalnie organizowanych wystawach i przeglądach hodowlanych; — selekcja, tj. eliminowanie z hodowli (niedopuszczanie do rozrodu) osobników wykazujących cechy niepożądane, wadliwych (selekcja negatywna) i preferowanie zwierząt wybitnych — najbliższych ideału (selekcja pozytywna); — dobór hodowlany, czyli wybieranie do kojarzenia ze sobą osobników wyselekcjonowanych i niejako „pasujących do siebie". Co to znaczy? Jeżeli mamy sukę, której największą wadą jest zbyt duży wzrost, to poszukamy dla niej partnera o wzroście idealnym. Jeżeli chcemy uzyskać szczenięta o ciemnym umaszczeniu, to na partnera naszej suki wybierzemy psa o intensywnej pigmentacji. Należy tu podkreślić, że nie wolno próbować eliminować jakiejś wady jednego z rodziców wadą przeciwną drugiego. Jeśli na przykład mamy sukę o lekko łękowatym grzbiecie, nie wybierzemy na jej partnera psa o grzbiecie karpiowatym, lecz takiego, który ma grzbiet idealny. Podobnie nie będziemy próbowali korygować wysokonoż-ności jednego z rodziców przez dobór drugiego z rodziców o zbyt krótkich kończynach, ale takiego, który wykazuje prawidłowe proporcje długości tułowia do wysokości kończyn. Bardzo ważna jest znajomość dziedziczenia poszczególnych cech oraz poznanie rodowodów zwierząt. Wyobraźmy sobie, że mamy miot, w którym u części szczeniąt wystąpiła wada, jakiej nie posiadali ich rodzice — na przykład długi włos. Oznacza to, że zarówno pies, jak i suka niosą tę właśnie wadę w swoim zestawie cech odziedziczonych po przodkach i przekazywanych potomstwu (tzw. genotypie), choć u nich samych nie ujawnionych fenotypowo. Każda cecha fenotypowa, obserwowana u zwierzęcia (np. ubarwienie sierści, kształt ucha, posiadanie zęba itp.), warunkowana jest czynnikami dziedzicznymi (genetycznymi), pochodzącymi w równym stopniu od ojca i od matki. Jeśli rozpatrujemy cechę fenotypowa „długość włosa", to długość sierści psa będzie wynikiem tego, co otrzymał „w spadku" po rodzicach. Zauważmy: otrzymał dwie informacje genetyczne — od matki i od ojca, ale „na zewnątrz" (w 22 fenotypie) widzimy jedną cechę, tj. określony rodzaj owłosienia. Doszliśmy w ten sposób do zagadnienia dominacji cech. Z dwóch sprzecznych informacji genetycznych — „owczarek twardowłosy" i „owczarek długowłosy" —- ta pierwsza jest silniejsza (dominująca), to znaczy: u osobnika heterozygotycznego (takiego, który otrzymał od rodziców dwa różne „przekazy genetyczne") ujawni się pierwsza z nich — włos twardy. Natomiast swemu potomstwu pies ten będzie przekazywał dalej albo cechę włosa twardego, albo długiego (mniej więcej połowie potomstwa —jedną, a połowie drugą). Włos długi (jako cecha ustępująca) ujawni się t y 1 k o u tych jego potomków, którzy uzyskali także od matki cechę długiego włosa. Wracając do przykładu początkowego — widzimy teraz, jak wynik kojarzenia dwóch osobników, z pozoru prawidłowych, ujawnił ich „wady ukryte". Co w tej sytuacji zrobi hodowca? Może wyeliminować z hodowli oba „genetycznie wadliwe" osobniki, a także pochodzące od nich szczenięta wadliwe. Może również wyeliminować ich rodzeństwo, fenotypowo poprawne. Część spośród nich to z pewnością nosiciele ukrytej niepożądanej cechy długiego włosa, a tych, które nie odziedziczyły owej cechy, nie da się rozpoznać, gdyż osobnik homozygotyczny pod względem cechy dominującej niczym nie różni się zewnętrznie od heterozygotycznego. Jednakże przy tak radykalnym stosowaniu selekcji hodowla stałaby się niemożliwa, ponieważ różnych wad i nieprawidłowości jest bardzo wiele. W hodowli psów do eliminowania cech niepożądanych z populacji rasy stosuje się metodę selekcji negatywnej osobników wadliwych fenotypwo. A więc w naszym przypadku nie będziemy dopuszczać do rozrodu jedynie zwierząt wadliwych fenotypowo — długowłosych. Ich rodzeństwo natomiast traktować będziemy jako podejrzane o możliwość przenoszenia niekorzystnych cech i na ich partnerów w rozrodzie poszukamy zwierząt, wśród których przodków i potomków omawiana wada nie występowała. Widzimy więc, że w prowadzeniu racjonalnej hodowli potrzebna jest: — podstawowa wiedza z zakresu genetyki — nauki o dziedziczeniu, 23 — znajomość rodowodów i cech (pożądanych i niepożądanych), występujących i przekazywanych przez poszczególne psy. Powróćmy teraz do punktu, od którego rozpoczęliśmy niniejsze rozważania. Jeśli rasą nazywamy grupę osobników danego gatunku (psów), wyróżniających się zespołem wzorcowych cech psychicznych i fizycznych, przekazywanych potomstwu (więc uwarunkowanych gentycz-nie), to celem hodowli jest doprowadzenie do zupełnego „oczyszczenia" pogłowia tej rasy ze wszelkich cech niepożądanych i ujednolicenie populacji. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że jest to praktycznie niemożliwe do osiągnięcia — można jedynie w mniejszym lub większym stopniu zbliżyć się do tego celu. Prawdę mówiąc, nie sądzę, żeby ktokolwiek chciał mieć psa idealnego, identycznego jak kilka tysięcy innych przestawicieli danej rasy. W końcu chcemy mieć do czynienia z żywym zwierzęciem, a nie z „produktem masowym". Hodowla owczarka niemieckiego w Polsce Owczarki niemieckie były rasą znaną i hodowaną w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym. Po okresie okupacji, gdy w 1948 r. powstał w Polsce Związek Kynologiczny, rasa ta stała się jedną z najpopularniejszych i najczęściej wystawianych. Do 1961 r. była otwarta Wstępna Księga Rodowodowa, do której mogły być wpisywane psy o nieznanym pochodzeniu i eksterierze ogólnie odpowiadającym standardowi rasy. Takie owczarki były kwalifikowane do hodowli, a ich wyselekcjonowani potomkowie w trzeciej generacji otrzymywali pełny rodowód. Trzeba jednak powiedzieć, że hodowla oparta była początkowo na psach o nieznanym pochodzeniu, nie stosowano też bardzo ostrej selekcji. Prowadziłaby ona bowiem do zawężenia „bazy genetycznej" i znacznego ograniczenia liczebności psów hodowlanych —jest to niemożliwe w przypadku, gdy właścicielami psów są liczni amatorzy. Nie osiągnięto więc znacznego postępu w hodowli. Ważną rolę w ulepszaniu krajowego pogłowia owczarków niemieckich odegrały pierwsze psy importowane w latach sześćdziesiątych z hodowli NRD. Sprowadzanie reproduktorów i suk hodowlanych ze Wschodnich Niemiec było podstawą postępu hodowlanego w Polsce aż do początku lat osiemdziesiątych. Na wszystkich wystawach dominowały (w sensie jakościowym) psy bezpośrednio importowane lub mające przynajmniej jedno z rodziców urodzone w hodowlach NRD. Analizując wyniki trzech pierwszych Wystaw Klubowych w latach 1971-1975 widzimy, że wśród zwycięzców poszczególnych klas (łącznie 20 psów) 6 było 25 urodzonych we Wschodnich Niemczech, 3 to potomstwo importów, 9 miało jednego rodzica „enerdowskiego". Dużą wagę przywiązywano wówczas do takich cech eksterieru owczarka, jak: silna głowa i mocny kościec, intensywna pigmentacja, krótkie ucho. Zalety te, obok ogólnie lepszej budowy anatomicznej niż reprezentowana przez krajowe pogłowie owczarków, wnosiły psy z NRD. Niestety, liczne importy nie doprowadziły w efekcie do utworzenia cennych, zwłaszcza męskich linii krajowych — postęp w hodowli przez cały czas był warunkowany dopływem krwi z zagranicy. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych w Polsce pojawiły się pierwsze owczarki niemieckie importowane z RFN. Początkowo szokowały swym wyglądem — były psami o drobniejszej kości, 0 nieco wydłużonych głowach i maści czaprakowej (czarna maska 1 „siodło" na grzbiecie, szyja, brzuch i całe kończyny — płowo-rude). Szybko jednak hodowcy stwierdzili, że znakomita budowa anatomiczna, a zwłaszcza ukątowanie kończyn i związana z tym „wydajność" kłusa oraz nienaganna linia grzebietu owczarków zachodnioniemiec-kich są cechami niezwykle cennymi. Trzeba tu powiedzieć, że cała hodowla europejska, a nawet światowa owczarka bazowała na osiągnięciach zachodnioniemieckich. Organizacje hodowlane stale współpracowały ze sobą, m.in. będąc członkami WUSV (Światowej Unii Stowarzyszeń Hodowców Owczarków Niemieckich). Izolacja hodowców tzw. bloku wschodniego i ich skupienie wokół NRD ,miały podłoże polityczne (co brzmi teraz wręcz humorystycznie, jeśli pamiętamy, że mowa tu o psach, a nie o doktrynie wojennej). Tak czy inaczej, „otwarcie na Zachód" dla hodowców owczarka niemieckiego oznaczało zwrócenie się ku dokonaniom zachodnioniemiec-kim. Liczne importy psów i suk z RFN, ich intensywne wykorzystanie w hodowli, doprowadziło do całkowitej przebudowy i poprawy krajowego pogłowia owczarków niemieckich. Już w 1985 r. zaledwie jedna trzecia owczarków, zaliczonych podczas Wystawy Klubowej do czołówki polskiej, nie miała przynajmniej jednego z rodziców bezpośrednio importowanego z RFN (co nie oznacza, że nie miały również ,,zachodnich" dziadów). Po następnych czterech latach, w 1989 r., na Wystawie Klubowej 26 1960 1963 1970 1981 1990 Rys. 5. Zmiany sylwetki owczarka niemieckiego w Polsce w latach 1960—1990. Na uwagę zasługują zmiany w proporcjach budowy ciała, coraz głębsze ukątowanie kończyn, połączone ze stopniowym wydłużaniem się kości uda i podudzia oraz radykalna zmiana linii grzbietu. 27 zaprezentowano 203 psy, z czego zaledwie 37 nie miało przynajmniej jednego z rodziców importowanego z RFN, a tylko jeden z tych psów znalazł się w gronie zwycięzców klas. Dziś na naszych ringach królują owczarki sprowadzone z Niemiec lub ich bezpośrednie potomstwo. Na importach oparte są wszystkie liczące się hodowle. Dominacja owczarków niemieckich o „niemieckim" pochodzeniu z pewnością będzie się utrzymywała nadal. Poziom tej rasy w jej kraju macierzystym jest nieporównywalny z osiągnięciami hodowców polskich, zwłaszcza że — z przyczyn ekonomicznych i organizacyjnych — nie było i nie ma możliwości importowania znacznej liczby psów wybitnych. Wypracowanie krajowych linii na podstawie sprowadzonych z zagranicy znakomitych reproduktorów i suk wydaje się być kwestią odległej przyszłości. Trzeba jednak powiedzieć, że choć słaba — w sensie stałego uzależnienia od napływu „obcej krwi" — polska hodowla owczarków niemieckich stoi na niezłym poziomie. Decyduje o tym wiedza hodowlana i znajomość rasy, jaką dysponują sędziowie kynologiczni oraz hodowcy, którzy, choć ograniczeni możliwościami, chcą i potrafią osiągać znaczący postęp w ogólnym poziomie przedstawicieli rasy. Aby zorientować się, jakie zmiany zaszły w pokroju owczarka niemieckiego od lat sześćdziesiątych, proponuję przestudiowanie rysunku 5. *, ;; ,..•»¦' Wybór psa Nabywając rasowe, tzw. rodowodowe szczenię nigdy nie mamy i nie możemy mieć gwarancji, że będzie ono reprezentowało wszystkie oczekiwane przez nas, typowe dla rasy cechy. Wiemy, że wszyscy jego przodkowie (przynajmniej do trzeciego pokolenia wstecz) odznaczali się typowym (co nie znaczy idealnym) pokrojem i charakterem. Możemy sądzić — jeśli w danej rodzinie występowało wiele osobników wybitnych, a mało wadliwych — że także i nasze szczenię okaże się zwierzęciem o pożądanych cechach. Rozsądny właściciel psa nie oczekuje, a zwłaszcza nie wymaga od psa, aby ten był najpiękniejszy, najmądrzejszy, mówiąc żartobliwie, żeby „złapał wszystkich przestępców i zdobył wszystkie medale". Decydując się na posiadanie psa danej rasy należy: — zapoznać się z cechami charakterystycznymi tej rasy, — podczas wystaw i przeglądów hodowlanych poznać stan aktualny hodowli tej rasy, » — skontaktować się z sekcją hodowli danej rasy w najbliższym oddziale Związku Kynologicznego i przekonsultować ze specjalistami wybór hodowli, w której moglibyśmy znaleźć szczenię, odpowiadające naszym wymaganiom, — porozmawiać z hodowcami, omówić z nimi zalety i wady poszczególnych psów, będących w ich posiadaniu, biorąc pod uwagę nie tylko cechy poszczególnych suk i reproduktorów, ale także cechy ich potomstwa z poprzednich miotów, 4- wybrać miot, z którego chcemy mieć psa, 29 — wybrać szczenię, kierując się jego wyglądem, a zwłaszcza cechami psychicznymi. Tę ostatnią kwestię spróbuję tu nieco Państwu przybliżyć, zastrzegając się od razu, że jest to sprawa bardzo trudna, nawet dla znawcy, gdyż owczarek niemiecki zmienia się bardzo w trakcie rozwoju. Jest to chyba jedna z najtrudniejszych do oceny w wieku szczenięcym ras. Zacznijmy od cech eksterierowych. Jak to wskazuje wzorzec, u owczarka niemieckiego ważne jest wyraźne piętno płci. Wybierając samca zwrócimy więc uwagę na osobniki silnie zbudowane, o mocnej kości (grube łapy, potężna, szeroka głowa, z zaznaczonym przełomem czołowym, tzw. stopem). Także u suki silna budowa jest zaletą, ale — zwłaszcza jeśli matl^a szczeniąt reprezentuje bardzo mocny typ budowy — unikajmy raczej tych największych spośród jej córek. Wśród owczarków częściej zdarzają się osobniki zbyt wysokie niż zbyt małe, dlatego szukajmy szczeniąt średnich lub nawet niskich w porównaniu z rodzeństwem. U owczarka ważną cechą jest sposób poruszania się. Spróbujmy ocenić pod tym względem szczenięta: jak poruszają się w kłusie — nawet u kilkutygodniowych maluchów, które bardziej toczą się niż kłusują, można zauważyć różnice. Owczarek ma kłusować długim, posuwistym krokiem. A teraz — ocena pieska w „pozycji wystawowej". Czy jest raczej krótki, o zwartej budowie? Czy ma prawidłowo ukątowane kończyny, długie ramię, ukośnie ustawioną łopatkę, długie kości uda i podudzia, co sprawia wrażenie, że tylne kończyny są „za długie" Zwróćmy uwagę, czy przednie i tylne kończyny są ustawione równolegle — pięty nie ustawione zbieżnie, łokcie nie odstające, ani nie wciśnięte w klatkę piersiową. No i grzbiet: prosty, nawet nieco „garbaty", nigdy nie łękowaty (wklęsły), bez żadnych załamań i „dołków", o wyraźnie opadającej od kłębu do zadu linii. Wreszcie szata — obfita, puszysta, raczej odstająca trochę od ciała niż „przylizana", ale bez wyraźnych i długich frędzili i wszelkich „kędziorków", zwłaszcza w okolicy uszu (to mogłoby zapowiadać włos długi). Maść — trudno ją ocenić w tym wieku, bo włos okrywowy jeszcze nie wyrósł, ale im bardziej nasycone, żywe kolory włosa i głębsza czerń, tym lepiej. U psów maści czarnej podpalanej zasięg czerni w okresie dorastania będzie się zmniejszał, zaś u szczeniąt wilczastych, zwłaszcza jeśli mają wyraźny czarny pas na grzbiecie — rozszerzy się. U szczeniąt pożądana jest wyraźna, czarna maska i możliwie ciemna barwa oczu — ich brak znamionuje słabą pigmentację. Wybierając szczeniaka sprawdźmy też, czy ma on prawidłowy zgryz. U samców badamy także, czy są już na miejscu obydwa jądra (po urodzeniu pieska jądra znajdują się w jamie brzusznej, u 7- 10 tygodniowego szczenięcia powinny już opuścić się do moszny i być wyczuwalne dotykiem); w razie wątpliwości potrzebna jest opinia lekarza weterynarii — położnika. U owczarków niemieckich występuje niekiedy przepuklina pępkowa — jeśli jej wielkość jest mniejsza niż owoc wiśni (u szczenięcia w wieku ponad 7 tyg.), to można się nie przejmować — nie ma to wpływu na zdrowie psa. Przez cały czas oględzin poszczególnych piesków, baczną uwagę zwracamy na ich zachowanie. Szczenię uciekające przed obcą osobą, wciskające się ze strachem w kąt, wyraźnie obawiające się nieznajomego, to nie jest nasz „pies idealny". Mały owczarek ma być nieznośny, bezczelny, rozbrykany, żywy, nie powinien przejmować się, że obcy człowiek bierze go na ręce. Szczególnie odporne psychicznie szczenięta, jeśli delikatnie tarmosimy je za sierść przy pyszczku, mogą warczeć, ale zaraz puszczone swobodnie — nie uciekną. Przynieśmy ze sobą dużą, smaczną kość i dajmy ją szczeniętom. Zobaczymy, które będą najaktywniejsze; może któreś zdoła odebrać ją pozostałym i „pożerać" w -kącie, odganiając rodzeństwo. W gromadkę bawiących się szczeniąt wrzucamy nagle pęk kluczy czy łańcuszek. Jak zareagują? Dzielny piesek może się w pierwszym momencie przestraszyć, ale ciekawość i chęć zabawy powinny wziąć górę. Na koniec spróbujmy przenieść każde szczenię w nowe, nieznane mu miejsce — psa kojcowego do mieszkania właścicieli, pieska chowanego w domu — do salonu, gdzie normalnie wstęp jest wzbroniony, na balkon czy na klatkę schodową. W pierwszej chwili piesek może być onieśmielony, chcieć uciec, ale niedługo powinien zacząć badać nowe miejsce, dać się zachęcić do zabawy. 30 31 Tego typu próby dadzą nam dobry obraz psychiki poszczególnych szczeniąt. Pamiętajmy jednak, że należy je przeprowadzać delikatnie, a widząc objawy lęku u szczenięcia natychmiast przerwać działania i uspokoić pieska. Na koniec uwaga: młode psy bardzo dużo śpią. Prowadzenie jakichkolwiek testów z sennymi szczeniętami jest bez sensu. Osobiście radzę przed podjęciem decyzji o wyborze szczenięcia kilkakrotnie, jeśli to możliwe, w odstępach parodniowych prowadzić obserwację miotu. W rozdziale tym mówiłam o wyborze szczenięcia w wieku 7-10 tygodni, nabywanego od hodowcy. Uważam, że obserwowanie i kierowanie rozwojem psa od wczesnej młodości daje, obok trudów i kłopotów, wielką satysfakcję i radość. Wiele osób woli zmniejszyć ryzyko nietrafnego wyboru i zamiast „kota w worku", jakim jest każde szczenię, kupić psa dorosłego lub kilkumiesięcznego, po którym „więcej widać". Tym osobom pragnę zwrócić uwagę, że taki pies zawsze przeżyje stres, związany ze zmianą otoczenia i właściciela (tym mniejszy, w im lepsze warunki trafi), będzie nadto niósł ze sobą cały nieznany nam i często utrudniający przystosowanie do nowego życia bagaż doświadczeń. Trzeba też zaznaczyć, że zazwyczaj nikt nie pozbywa się naprawdę dobrego psa. Niektórzy hodowcy, prowadzący hodowlę na szerszą skalę, zatrzymują po kilka szczeniąt z miotów i dopiero po pewnym czasie decydują się ostatecznie na sprzedaż niektórych. W tym przypadku do nabywców trafiają przeważnie zwierzęta uznane przez hodowcę za mniej wartościowe, a co gorsza „emocjonalnie zaniedbane" — takie, które całe kilkumiesięczne życie spędziły w kojcu, bez bliższego kontaktu z otaczającym światem i z człowiekiem. Rozwój psychiczny takiego psa jest zahamowany i opóźniony. Zakłócona jest także jego zdolność socjalizacji. Straty te są trudne, często wręcz niemożliwe do wyrównania. Uznaje się, że optymalny wiek dla opuszczenia „rodzinnego domu" to 7-12 tygodni. Warunki prawidłowego chowu owczarka niemieckiego Zanim zdecydujemy się na posiadanie psa, musimy zastanowić się, czy będziemy w stanie stworzyć mu odpowiednie warunki życia. Takie, aby nie stał się on uciążliwym lokatorem w naszym domu, a zarazem zwierzęciem nieszczęśliwym. „Jak można brać takiego psa, nie mając na to żadnych warunków!" — mówi się często, obserwując poczynania znajomych czy sąsiadów. Rzeczywiście, owczarki często trafiają fatalnie... Z drugiej strony niektórym wydaje się, że wymagania psa tej wielkości są wręcz niebywałe. W tym rozdziale postaram się powiedzieć, czego naprawdę owczarek niemiecki potrzebuje. Przede wszystkim — bliskiego kontaktu z człowiekiem. Pies tej rasy chce przebywać w pobliżu człowieka, towarzyszyć mu, spełniać jego polecenia. Szkolenia wymaga nie tylko dlatego, że ułożony prawidłowo będzie mógł spełniać pewne zadania u boku właściciela i nie sprawi mu swym zachowaniem kłopotu. Można bez przesady powiedzieć, że psychiczną potrzebą tej rasy jest współpraca z człowiekiem. SPACERY Owczarek niemiecki jest psem o żywym temperamencie, silnym fizycznie, toteż absolutnie niezbędne jest zapewnienie mu codziennej porcji ruchu. Za m i n i m u m należy uznać codzienny, co najmniej jednogodzinny, intensywny spacer (jeśli poza tym pies przebywa 33 w mieszkaniu, to dodamy do tego trzy piętnasto-trzydziestominuto-we przechadzki). Spacer z owczarkiem nie polega na tym, że jego pan siedzi na ławeczce, a pies gania samopas po okolicy, nie chodzi też o to, aby przez godzinę czy dłużej z psem na smyczy zwiedzić pobliski bazar i sklepy. Nasz pies będzie zadowolony, jeśli zapewnimy mu dwie podstawowe rzeczy: ruch i kontakt z opiekunem. Idziemy więc z naszym owczarkiem na długi spacer. Pies biegnie obok nas swobodnie. Często przywołujemy go do nogi, bawimy się w aportowanie, skoki przez przeszkody, przypominamy zadania z pracy węchowej (szukanie zguby, rozpoznawanie przedmiotów) itd. Sprawy te szerzej traktuje rozdział o układaniu psa. W przerwach między ćwiczeniami pozwalamy psu swobodnie wybiegać się. Dodatkowy tening kondycyjny owczarka, zwiększający jego wytrzymałość i odporność fizyczną, może polegać na towarzyszeniu właścicielowi w wycieczkach rowerowych. Oczywiście, nie wolno dopuszczać do przeforsowania psa; trening prowadzimy rozważnie, rozpoczynając go, gdy pies ukończy 9 miesięcy. Innym dobrym sposobem na rozwijanie sprawności fizycznej owczarka jest pływanie — tylko przy sprzyjającej pogodzie i w czystych zbiornikach wodnych. Wszystko, co powyżej napisałam, dotyczy zarówno psa trzymanego w mieszkaniu, jak i tego, który przebywa w kojcu lub w ogrodzie. OWCZAREK W DOMU I W KOJCU Owczarek niemiecki może być zarówno lokatorem miejskiego mieszkania, jak i psem trzymanym w ogrodzie lub w kojcu — oczywiście z budą. Błędna jest opinia, że „taki duży pies w mieszkaniu się męczy, bo ma za mało miejsca". Jeżeli zapewnimy mu porządne spacery, owczarek w domu będzie się zachowywał spokojnie, nie narzucając się domownikom (chyba, że sami nauczymy naszego psa bawić się z dziećmi w berka, wchodzić na kanapę, oszczekiwać przez okno przechodniów itp.). W mieszkaniu musimy wybrać dla naszego owczarka miejsce — powinien to być zaciszny kąt, raczej nie w przedpokoju, ani nie w kuchni, zawsze z dala od grzejników. Jako posłanie najlepszy 34 będzie koc (kilkakrotnie złożony) lub materacyk z gąbki, powleczony w łatwy do prania pokrowiec; możemy ułożyć go bezpośrednio na podłodze albo na specjalnym drewnianym stelażu, obciągniętym mocnym płótnem. Wielkość posłania musi być dostosowana do wielkości psa, a więc taka, aby mógł się na nim swobodnie wyciągnąć (ok. 120 x 80 cm). Oczywiście, nie możemy wymagać, aby pies tkwił stale na swoim „tapczanie". Owczarek lubi być blisko swoich państwa. Na przykład moja suka potrafi położyć mi łeb na stopach, gdy zmywam naczynia; w tej chwili śpi pod biurkiem, przy którym piszę ten rozdział. Noc rozpoczyna rozłożona obok łóżka. Ważne jest nauczenie psa, aby poszedł na swoje miejsce i pozostał tam tak długo, jak długo sobie tego życzymy. Na koniec uwaga — owczarek w okresie intensywnego linienia (co powtarza się dwa razy do roku), mimo najstaranniej szego nawet wyczesywania, bardzo brudzi w mieszkaniu. Wypada zatem albo pogodzić się z tym, że nawet więcej sprzątając nie osiągniemy wzorowej czystości, albo zrezygnować z posiadania psa. Jeżeli nasz pies ma mieszkać poza domem — najlepiej wybudować mu kojec. Powinien on mieć wielkość kilkunastu metrów kwadratowych, ogrodzenie z siatki metalowej lub lepiej z pionowych prętów, o wysokości ok. 2 m, na podmurówce, uniemożliwiającej /robienie podkopu. Dobrze byłoby przynajmniej nad częścią kojca zbudować dach, co w czasie upałów zapewni cień, a w okresie obfitych opadów zapobiegnie powstawaniu kałuż i błota. Do spania najlepsza jest duża drewniana buda z przedsionkiem. Dach budy powinien być lekko spadzisty, otwierany (podnoszony), co zapewni łatwość sprzątania; ściany budy podwójne, z warstwą izolacyjną wewnątrz. Budę ustawiamy na „nóżkach" lub na podmurówce. Kojec umieszczamy tak, aby pies miał zawsze nieco cienia. Wybieramy miejsce raczej nie przylegające do ogrodzenia posesji (pies nie będzie wtedy oszczekiwał przechodniów, wyeliminujemy też i y/yko otrucia zwierzęcia). Pies kojcowy, czy też trzymany w ogrodzie, powinien chodzić na spacery — tak samo, jak mieszkający w domu. 35 PIELĘGNACJA, HIGIENA, ZDROWIE Owczarek niemiecki jest psem raczej łatwym do pielęgnacji — nie wymaga właściwie specjalnych zabiegów. Sierść. Pielęgnację sierści możemy ograniczyć do czesania (najlepiej specjalnym, metalowym grzebieniem) 1-2 razy tygodniowo, zaś w okresie linienia — codziennie. Gdy pies jest bardzo zakurzony, czyścimy go gumowym zgrzebłem (takim, jak dla koni) lub szczotką. Jeśli pies jest bardzo brudny i zdecydujemy się go wykąpać, to użyjmy do tego jednego z dostępnych obecnie specjalnych psich szamponów. Należy kąpać w letniej wodzie i dokładnie spłukać. Oczywiście, zanim pies wyjdzie po kąpieli na spacer, musi być dokładnie wytarty i wysuszony. W okresie letnim, gdy nasz owczarek styka się z innymi psami, warto mu założyć obróżkę przeciwpchelną. W przypadku zauważenia pcheł stosujemy do ich zwalczania roztwór preparatu biocyd (1:1000). Naciera się nim dokładnie sierść, a następnie na 1 godz. zawija psa w prześcieradło, uważając, by się nie wylizywał. Po zabiegu nie trzeba kąp