VII O R KATOLICKI! KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI WYDZIA� TEOLOGII KS. BOLES�AW KUMOR HISTORIA KO�CIO�A VII CZASY NAJNOWSZE 1815-1914 REDAKCJA WYDAWNICTW KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO LUBLIN 2001 Projekt ok�adki i stron tytu�owych JERZY DURAKIEWICZ Na ok�adce: �w. Piotr, fragment retabulum, ok. 1280, Londyn, Westminster Abbey Redakcja stylistyczna EL�BIETA STRU� Czasy nowo�ytne wielokro� bogatsze w niej. W stosunkowo k Kongresu Wiede�skie] ka w Europie podj�a lu �cis�ej wsp�pracy � no pa�stwo, czerpi�ce cio�a olbrzymie korzy�- por� dla szerz�cych si� W tym samym okn pot�ne si�y wewn�trz Romantyzm, a nade w< cz�o skuteczn� walk� pa�stwa. Program tego francuski, by� na wskr< Gaudium et spes Sob�r nowy filozofiii scholast i teorii duszpasterstwa, tet�w, czas tworzenia n i aktywniejszego zaang W Ameryce Anglosaski nych i formowania �w�a Redakcja techniczna IRENA G�BURA � Copyright by Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 2001 ISBN 83-228-0963-8 (t. VII) ISBN 83-228-0881-X (t. I-VIII) � 233. Stolica Apostolski 1. Przywr�cenie Pa�stwi We wrze�niu 1814 r. w Wiedniu na kongresie REDAKCJA WYDAWNICTW KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO ul. Konstantyn�w l, 20-708 Lublin tel. 524-18-09 (centrala), 525-71-66 (kolporta�) Wydanie II zmienione. Zam. 128/2001 Zak�ad Ma�ej Poligrafii KUL rych 1280, Rozdzia� III KO�CIӣ KATOLICKI W OKRESIE RESTAURACJI POCZ�TKI ODRODZENIA RELIGIJNEGO UL, Lublin 2001 Czasy nowo�ytne i najnowsze w historii Ko�cio�a bieg�y szybciej i by�y wielokro� bogatsze w fakty, zdarzenia i problemy, ni� to mia�o miejsce dawniej. W stosunkowo kr�tkim czasie dziej�w Ko�cio�a, ograniczonych datami Kongresu Wiede�skiego (1815) i Wiosny Lud�w (1848), restauracja katolicka w Europie podj�a raz jeszcze urzeczywistnienie �redniowiecznego modelu �cis�ej wsp�pracy �o�tarza" z �tronem", za czym opowiedzia�o si� zar�wno pa�stwo, czerpi�ce z tej wsp�pracy, a raczej z podporz�dkowania Ko�cio�a olbrzymie korzy�ci, jak i papiestwo, widz�ce w tym zwi�zku g��wn� zapor� dla szerz�cych si� idei rewolucyjnych i antyko�cielnych. W tym samym okresie, cho� poza terenem papiestwa, da�y o sobie zna� pot�ne si�y wewn�trz Ko�cio�a. Ostateczny cios ideom O�wiecenia zada� Romantyzm, a nade wszystko odrodzenie katolickie, kt�re po 1815 r. rozpocz�o skuteczn� walk� o wyzwolenie Ko�cio�a z niewoli wszechw�adnego pa�stwa. Program tego odrodzenia, sformu�owany przez katolicki liberalizm francuski, by� na wskro� nowoczesny i bardzo bliski konstytucji soborowej Gaudium et spes Soboru Watyka�skiego II. Jest to r�wnocze�nie okres odnowy filozofiii scholastycznej i teologii katolickiej, unowocze�nienia form i teorii duszpasterstwa, okres wznowienia dzia�alno�ci katolickich uniwersytet�w, czas tworzenia nowych i licznych zgromadze� zakonnych, g��bszego i aktywniejszego zaanga�owania �wieckich w �ycie i dzia�alno�� Ko�cio�a. W Ameryce Anglosaskiej i �aci�skiej jest to okres budowy struktur ko�cielnych i formowania �w�asnej drogi". III) � 233. Stolica Apostolska i Pa�stwo Ko�cielne po Kongresie Wiede�skim v BE�SKIEGO lin alporta�) 2001 1. Przywr�cenie Pa�stwa Ko�cielnego We wrze�niu 1814 r. przedstawiciele 16 zaproszonych pa�stw zebrali si� w Wiedniu na kongresie pokojowym, kt�rego celem mia�o by� uporz�dko- a. Stolic� Apostolsk� repre-ole Consalvi. G��wnymi za-^mizrn, czyli powr�t do pra-:nie do �ycia pa�stw i insty-aleona Bonaparte. Ze spraw �niejsze uznano: przywr�ce-nych w Niemczech i reakty-srzyzna�, �e sprawy ko�ciel-)� katolicki uwa�ano za pod-iraw ko�cielnych �ciera�y si� ska, d���ca do utrzymania iku ko�cielnym, cezaropapi-yszechw�adzy pa�stwa, i pa-�cielnego. Nie przywr�cono ich. Postanowiono tylko, by ��wni z protestantami jedna-lowy o zwrocie zagarni�tych Consalviego i przy poparciu elne w granicach sprzed re-n oddano Francji, a cz�stk� 3 typu pa�stwem rz�dzonym ycia - pozostawa�o pod mi�-; ok. 2,5 miliona mieszka�-iwnicy przyst�pili z ca�� g�rni pa�stwie, w kt�rym rewo-re�wiecczenia i zamieszania. �owizoryczny zarz�d z pra�a-r. kardyna�em. Kardyna� Ri-ow� administracj� francusk� niesiono szczepienie przeciw y� to wszystko wprowadzili ;wizycj�, surow� cenzur� na iatrzy�o 737 spraw o herezj�, a� bardzo energicznie kard. nowo odzyskanej Romanii i jy�y sprzeczne z prawem ka-ie� Pius VII w Motu proprio lu. W zakresie administracji arm w duchu napoleo�skim, lia�a jednak�e skrajnie kon- serwatywny charakter. Wprawdzie kard. Consalvi by� zwolennikiem konstytucyjnego ustroju Pa�stwa Ko�cielnego, ale na skutek nacisk�w rosyjsko--austriackich (kongres w Ljubljanie - 1821) plany nadania konstytucji Pa�stwu Ko�cielnemu zosta�y odrzucone. Reformy zatem w Pa�stwie Ko�cielnym mia�y charakter ograniczony na skutek opozycji grupy kardyna��w, nazywanych �zelanti" (�gorliwi"), kt�rym przewodniczyli kardyna�owie: A. G. Severoli, A. Rivarola, A. F. J. delia Genga i G. M. delia Somaglia. Na skutek systematycznej opozycji kard. Consalvi zosta� izolowany i musia� si� zadowoli� tylko umiarkowanymi reformami. Trzeba jednak przyzna�, �e kardyna� mia� r�wnie� wielu zwolennik�w w kurii papieskiej i zarz�dzie Pa�stwa Ko�cielnego. Ta podw�jna sytuacja sprzyja�a narastaniu niepokoju w�r�d szerokich warstw spo�ecze�stwa i powstaniu opozycji. Wyrazem tego by�y tajne zwi�zki �carbonarii" (�w�glarze") i �Gulfi" (�Gwelfo-wie"), kt�rych pocz�tki si�ga�y lat okupacji francuskiej. Szerzy�a si� r�wnie� masoneria. Papie� Pius VII pod naciskiem ksi�cia Metternicha ponowi� wi�c pot�pienie tajnych zwi�zk�w (13 IX 1821). Ze wzgl�du na fakt, �e zwi�zki te mia�y charakter g��wnie polityczny, pot�pienie papieskie by�o ma�o skuteczne, a Ko�ci� i papiestwo okrzyczano w Europie za wroga post�pu i ruch�w niepodleg�o�ciowych. Po �mierci papie�a Piusa VII (t 20 VIII 1823) �zelanti" przej�li ca�kowicie ster rz�d�w w Pa�stwie Ko�cielnym. Na mocy motu proprio papie�a Leona XII z 5 X 1832 i 21 XII 1827 r. Pa�stwo Ko�cielne pozosta�o przy dawnych strukturach organizacyjnych, a jego zarz�d wzmocniono i scentralizowano. Edykt papieski z 27 II 1826 r. wytyczy� szereg reform instytucjom dobroczynnym, wprowadzi� konieczne, cho� bardzo niepopularne oszcz�dno�ci, zliberalizowa� nieco polityk� finansow� i podatkow�, co jednak nie zapobieg�o pogorszeniu si� sytuacji gospodarczej pa�stwa. Niekt�re z reform mia�y charakter wsteczny, a nale�a�y do nich przywr�cenie arystokracji wielu dawnych, feudalnych przywilej�w, oraz uchwalenie prawa o �ydach, kt�rych zamkni�to w getcie. Uniwersytety rzymskie zreformowano bardzo powierzchownie i zakazano im wszelkiej krytyki. Powoli rz�dy w Pa�stwie Ko�cielnym nabiera�y charakteru policyjnego, przy r�wnoczesnej stagnacji politycznej, ekonomicznej, spo�ecznej. Edykt papieski z 15 V 1824 r. grozi� u�yciem brutalnych represji. To wszystko wzmacnia�o opozycj� antypapiesk�, szczeg�lnie w Romanii i Marchii, gdzie niebawem mia�o doj�� do wybuchu powstania. Ust�pienie kard. Consahdego z urz�du sekretarza stanu (1823) wzmocni�o opozycj� przeciwko rz�dom papieskim w Pa�stwie Ko�cielnym. W dniu 4 II 1831 r. dosz�o do powstania w legacjach papieskich. Powstanie rozszerzy�o si� na Romanie, Marchi� i Umbri�, a wi�c na wi�ksz� cz�� Pa�stwa Ko�cielnego. Dnia 25 lutego utworzono Przej�ciowy Rz�d Zjednoczonych Prowincji W�oskich. Przy interwencji wojsk austriackich powstanie to jesz- 8 0<?9UMEp EIU990JAY BUOd {EJSEI/Cw f9l}[S[OJSOdy i npiM mugzpojpo r o�9M Jd 9Z 'p/feEMtlEZ /fagfEJsJ �gfsoy EUMBJSOMEjd 9ZO Z '(??81) ^ OP HUI/fey M ? zsnpunu �oBMjsuBd ip/(u BIUBAVO>[pBZJodn 9UMEJSOME.ld M AzSAU9ld ZEJ Od IUOIJU99 (pfezjod [o�mAs BU {sp njfpfezjod ogguMEp 5pEJ qs5p^A\z Z9JOJ, ' v[ EZJES99 Z9Zjd N \asuBdzsiq iuzi[B�9j i iu iuzifBdo>jsid9 IMOJ njfszg� ojsszo i AUOZDIU A Mp>[rfojE5[ SlbBnjAs BU nj op q9/(uozoEjM grzp 9ZJ[BJ B MJSUBd 9ZSMJ9ld M Z pod '000 OSI '3(0 M OUBMOD 3UJ EZDZSEfMZ [S9JJJO <US9J>[Z9q BU 'M XIX 000 00^ '(ooo OOP '(000 00? I �oAuozpfezj �oijfoiun 9iuEdzsij-[ ifzy �^ EU BZOZSEJMZ 'isfgiuzcni ijXq o{O5[o ZSIUMOJ ofE3[zs9iui 9izp� EU ^99fsXj B>[IIJ[ OMp9[BZ OUOZ9I[ AVO?[IJOJE>[ �(Avpuoi{iui oi) -oifiui yujsny '(BUOIHUI Bj9uioqEui Avouoqiiu Mouorjiiu ot7 ZBJO (qDB5jpBZjqo qooMp/{qo M Mouotf ZLLl z q3BDiuBJ� AV i^sjoj qoBiui9iz BU '(MOU S/A E{E>[zs9itu MO>{I[OJB>[ psozs>[5fyv\. jS9jojd Avouoqiui op 'qoXu Mouoiuui QOI "%� ojB>[zs9iui gidojng AV BU BMJSJBS93 -{Od I 9lZpOqDSM BU X{BZDBUZ/(A\ 9UMBQ '9ldojng M B{B5[ZS91UI 9DIUB.lt? ?[Bf B�foqQ f9JIIOdSodAZ99Z^J 9DIUBJ� OSOZS>[9IAV BUUIOjSo B {EpBisod I>[DI[OJBJ[ -oma XIX A\o>[jBzood OQ �XI i (9t/8l) IAX BZJoSgzjr) BZ9idEd o�9UBiqnpiu p B{izpnqzM AUEIUIZ BU gfgizpBU SUZBMOJ 'A\oq9njzoj J9jj{BJEq9 OJBIUJ 9iu -BJSMOd UJ9ZEJ UlXj f 9JE ^JDSOUpgf l njfpEZJOd 'pSOU[OAV" 9IUII M BIUBJSMOd o�9UAvouod op ojsBq i;uo[og M ouoonzi Jt/SI nj[OJ yvV 'q^U[B>[O[ uBjsMod n>[[t}( nqonqAA\ op uiAuppso>f giMjsuBj AV ojzsop giuMouod BZ 9IS I[9IZp9I {BIUBjqDO ' 9fE '�OJp 9MOpnq -Xjqod gopiM uo -l[od 0�9f -ojdiuo>[Z9q 91U Z9ldBd 9IS {BZpB�Z 91U 9JOJJJ BU '9MOAVBJSpOd OMPIU[0>[ZS {BAVOpnqZOJ ' UI9MJSUEJ 9IS 'Xuzoqod {fefqo HUB;S BZJEpjJfss pfezjn 9zs A{EMBjsozod 9uzoijqnd -pIUZEM 9I>[JS/{ZSAV A\ODUBJfZS9IUI MOUOIJIUI ? '5[O UlXDBZDl[ 9IMJSUBd M 9Z EZ3 q9XuzD9jods uijoj -ZSE{MZ '9lU9[OMOpBZ9IU 9Uq99ZSAVOd O}B|OAvXM OO 'UIOOUBJSMOd O>[Mp9Zjd Oj5fpod JSBIUIOJBU 1>[OJ>[ 9J1SO 'UigiUgZDIUBjgo I UI9IU9lUZOdO UlXUM9d Z 9JB '9pXz M 99iA\ gf ouBzpBA\ojd^\\ 'uiAuigpso 9Jpj>[ J J?8I A IZ OMJSUBJ nqonj 9IU9ZpEMOjdA\ 'q9O{^ 91U9ZO -9J BIU9ZpEA\Ojd9Zjd OUBpBZ UjnpUBJOlU9lU -ody Aoqojs nuBjs iMozjs:p.i>ps gilU/fa^I M B lujsny /(9ouiod J psou[E|Bizp nzoijqo M B9IJOJS 9Z O�9I>[SUB5[Iiqnd9J -oupgfz po EZ 9iqos AV n uiuBuoqiB9" qonj o�9Z9 ^gjn^s BU 'guoiuinjjs OJEJSOZ ) ruch �carbonarii" upad�. Na ostawi�y sobie za cel zjedno-�skiego ze stolic� w Rzymie, abliczu dzia�alno�ci M�odych tylko dzi�ki pomocy Austrii mi�dzynarodowa w Rzymie :retarzowi stanu Stolicy Apo- ��dano przeprowadzenia re-jrowadzano je wi�c w �ycie, istre kroki natomiast podj�to hne niezadowolenie, zw�asz-:szka�c�w wszystkie wa�niej-ru. ard. L. Lambruschini, ca�ko-s�u�bie Ko�cio�a bezkompro-:iu Metternichowi i jego poli-i. Z�agodzi� on wielce polityce, podj�� budow� dr�g, ale )ie� Grzegorz XVI, ochrania� ami papieskimi. W roku 1843 wybuchu kilku nieudanych Bolonii has�o do ponownego ;ci", ale i tym razem powsta-dzieje na zmiany wzbudzi�a L846) i wyb�r jego nast�pcy, cki posiada� charakter euro-nieszka�a w Europie. Dawne macza�y na wschodzie i p�-ad�o�ci Cesarstwa Austriac- Szacuje si�, �e ok. 1815 r. �w, 40 milion�w prawos�aw-lion�w mahometan i �yd�w. 5 miliona), Austrii (20 milio- (ok. 1804-1815 - ok. 13 minii (10 milion�w). W Afryce nisjach w Angoli, Senegalu ;a unickich Kopt�w. W Azji rz�dzonych przez Hiszpani� (ok. l 300 000), w Indiach (ok. 150 000 r�nych obrz�dk�w), Indochinach (ok. 400 000), Chinach i Korei (ok. 10 000) oraz na Bliskim Wschodzie (ok. 200 000 r�nych obrz�dk�w). W sumie mo�na przyj��, �e na pocz�tku XIX w. na bezkresnych obszarach Azji mieszka�o nieco wi�cej ni� 2 miliony katolik�w. W Ameryce P�nocnej w granicach Kanady liczb� katolik�w szacowano w tym okresie na ok. 200 000 os�b, a w Stanach Zjednoczonych -ok. 150 000. Stosunkowo liczni katolicy zamieszkiwali Ameryk� �aci�sk� pod panowaniem Hiszpanii i Portugalii (ok. 15-18 milion�w), ale wi�kszo�� z nich, zw�aszcza Indianie i Metysi, by�a chrze�cija�ska tylko z imienia. W Australii chrze�cija�stwo, szczeg�lnie Ko�ci� katolicki mia� niebawem postawi� pierwsze kroki. W Europie miliony katolik�w znalaz�o si� po 1815 r. automatycznie na terenach pa�stw prawos�awnych (Rosja) i protestanckich (Anglia, Prusy, Holandia). Dotyczy�o to nade wszystko Polak�w, Irlandczyk�w i Belg�w, a tak�e cz�ciowo Niemc�w w Europie oraz katolik�w na Bliskim Wschodzie w��czonych do Imperium Otoma�skiego. Wp�yw Stolicy Apostolskiej na sytuacj� katolik�w w Rosji, Prusach, Anglii, Irlandii czy Turcji by� ograniczony i cz�sto bezskuteczny. Ograniczone mo�liwo�ci dzia�ania posiada�a Stolica Apostolska r�wnie� w Cesarstwie Austriackim, gdzie do 1850 r. panowa� wszechw�adny system j�zefi�ski. Autorytet papie�a jako uniwersalnego i nieomylnego pasterza Ko�cio�a katolickiego kwestionowa� a� do pocz�tku XIX w. zar�wno febronianizm, episkopalizm niemiecki i j�zefinizm austriacki, jak te� gallikanizm francuski i regalizm hiszpa�ski. Niemniej brutalne wywiezienie i uwi�zienie papie�a Piusa VII przez cesarza Napoleona wzmocni�o wielce jego moralny presti� w Europie. Tote� zwyci�ska koalicja antynapoleo�ska pragn�a oprze� restauracj� dawnego porz�dku w Europie na moralnym autorytecie papie�a, kt�ry wyr�s� na symbol porz�dku i �r�d�o autorytetu. Powaga Stolicy Apostolskiej jako centrum Ko�cio�a katolickiego wzros�a w tym okresie tak wysoko, �e po raz pierwszy w historii papiestwa pa�stwa protestanckie (Prusy - 1821) i prawos�awne (Rosja - 1847) podj�y rozmowy na temat konkordatu w celu uporz�dkowania spraw Ko�cio�a katolickiego. Ju� Kongres Wiede�ski powzi�� decyzj�, by dziekanem korpusu dyplomatycznego by� w poszczeg�lnych pa�stwach nuncjusz apostolski. Du�� wymow� posiada� fakt, �e liczba akredytowanych w Rzymie przedstawicielstw dyplomatycznych wzros�a z 8 (1815) do 17 (1823), z czego 8 reprezentowa�o pa�stwa protestanckie, a l prawos�awn� Rosj�. Nale�y zauwa�y�, �e przy gwa�townym wzro�cie u�wiadomienia narodowego i odrodzeniu wielu narod�w, g��wnie w Europie, autorytet Stolicy Apostolskiej wyrasta� ponad budz�ce si� nacjonalizmy i zmierza� do przywr�cenia dawnego modelu pa�stwa, cho�by na niwie czysto ko�cielnej. S�u�y�a temu wydatnie polityka konkordat�w, rozpocz�ta na wielk� skal� przez natrafi� na op�r, duchowie�stwa. 3. Polityka restaura Polityka restaur ni� starego, przed] litycznym, jak te� i g�lnych pa�stwach, lityczne pragn�y ni 1815 r. liczne, n�w kre�li�, a reaktywo' Nale�y tu zaznaczy� . ku. Po 1815 r. geoj tylko w ca�ej Euroj Dalekim Wschodzie Rewolucja franc nie tylko zmian i zi si�y nap�dowej rozi ideologi�, akcentuj� �wiata. Liberalizm f go, wolno�ci prasy, na i przywileje stani ni�. Tym postulatoi jeszcze jako biskup i Ko�ciele, wyg�oszo le�ne jego do�wiadc: 1815 r., chocia� wbi do �ycia Towarzystw go Przymierza. Na skutek rozb Ko�ci� prawie w c; ubogi, jego instytuc uzale�nione od sub\ duchowie�stwo za� \ stycznie zmniejszy�o nowej polityki papie laz�a w stosunkowo w�a�nie w tym zakr charakteru restaurac sach nie powr�ci�y d wyra�nie odst�powa� kard. E. Consah/iego, a przy poparciu papie�a Piusa VII i jego nast�pc�w. Obj�a ona swym zasi�giem Europ� i Ameryk� �aci�sk�, a tak�e Rosj�, a po ograniczeniu patronatu hiszpa�skiego i portugalskiego si�ga�a Azji i Bliskiego Wschodu. �wiadczy�o to, �e zar�wno rz�dy katolickie, jak i protestanckie, a tak�e prawos�awne uznawa�y Rzym i Stolic� Apostolsk� za centrum zarz�du Ko�cio�a katolickiego. Zjawisko to zauwa�y� protestancki historyk Ko�cio�a K. Heussi, kt�ry stwierdzi�, �e �z powrotem papie�a Piusa VII do Rzymu w maju 1814 r. rozpocz�� si� niezwyk�y okres o�ywienia i odnowienia katolicyzmu, kt�ry w tym samym czasie w osobie Stolicy Apostolskiej osi�gn�� pozycj� prawdziwej pot�gi". Ten wzrost autorytetu Stolicy Apostolskiej poparli bardzo ultramontanie francuscy, odrodzony zakon jezuit�w (1814), a nade wszystko nowy pr�d kulturowy - romantyzm. Papie� Pius VII podj�� wysi�ki, by Rzym uczyni� ponownie centrum kultury i sztuki chrze�cija�skiej, powo�uj�c do� tej miary uczonych jak ks. Angelo Mai (t 1854), p�niejszy kardyna�, prefekt Biblioteki Watyka�skiej (1819), kt�ry uczyni� z Rzymu wielki o�rodek bada� nad Ojcami Ko�cio�a. Znalaz� si� tu r�wnie� czo�owy przedstawiciel klasycysty-cznej rze�by, Antonio Canova (t 1822) i jego ucze� B. Thorvaldsen, kt�rzy wywarli olbrzymi wp�yw na europejsk� rze�b� akademick�. Odnowiony przez jezuit�w Uniwersytet Gregoria�ski w Rzymie (1824) sta� si� ponownie silnym o�rodkiem teologicznym katolickiego �wiata. Przy finansowym poparciu Stolicy Apostolskiej podj�to w Rzymie rozbudow� Biblioteki i Muzeum Watyka�skiego, prace wykopaliskowe, budow� fontann, restauracj� ko�cio��w, pa�ac�w rzymskich itp. Uniwersytet �Sapienza", otwarty ponownie przez papie�a Piusa VII (1814), otrzyma� 5 wydzia��w i 43 katedry, na kt�rych wyk�ada�o 37 duchownych i 11 �wieckich profesor�w. Uniwersytet ten, zreformowany dwukrotnie (1816, 1823), sta� si� g��wnym centrum naukowym Pa�stwa Ko�cielnego. W roku 1801 powsta�a w Rzymie Akademia Religii Katolickiej, w 1804 r. Akademia Sztuki �w. Tomasza, w 1816 r. Akademia Archeologii Chrze�cija�skiej, a w 1817 r. �Consiglio d'arte". Ten naukowy mecenat kontynuowa� papie� Leon XII (1823-1829), w nast�pstwie czego oczy ca�ego �wiata zwr�ci�y si� ponownie na Rzym, zw�aszcza w czasie wielkiego jubileuszu w 1825 r. Jubileusz �ci�gn�� do Rzymu wielu pielgrzym�w, r�wnie� spoza granic W�och. Ten sam papie� wzorem papie�a Benedykta XIV - jako Nauczyciel ca�ego Ko�cio�a - og�asza� encykliki. Tak 5 V 1824 r. og�osi� Ubi primum, skierowan� do episkopatu �wiata, 24 maja tego roku Quod hoc ineunte, og�aszaj�c jubileusz powszechny, oraz 25 XII 1825 r. Charitate Christi, rozci�gaj�c jubileusz na ca�y �wiat. W �lady papie�a Leona XIII poszed� r�wnie� jego nast�pca papie� Pius VIII (encyklika Traditi humilitati - 24 V 1829) oraz papie� Grzegorz XVI. Ten ostatni w czasie swego pontyfikatu og�osi� 9 encyklik, skierowanych do episkopat�w poszczeg�lnych kraj�w lub ca�ego �wiata. Ten nowy aspekt sprawowania funkcji powszechnego Pasterza nie tylko nie 10 Piusa VII i jego nast�pc�w. k� �aci�sk�, a tak�e Rosj�, portugalskiego si�ga�a Azji o rz�dy katolickie, jak i pro-lym i Stolic� Apostolsk� za iko to zauwa�y� protestancki i�, �e �z powrotem papie�a si� niezwyk�y okres o�ywie-mym czasie w osobie Stolicy gi"- poparli bardzo ultramontanie a nade wszystko nowy pr�d j�� wysi�ki, by Rzym uczyni� dej, powo�uj�c do� tej miary szy kardyna�, prefekt Biblio-nu wielki o�rodek bada� nad wy przedstawiciel klasycysty-jcze� B. Thorvaldsen, kt�rzy b� akademick�. Odnowiony ymie. (1824) sta� si� ponownie �wiata. Przy finansowym po-rozbudow� Biblioteki i Mu-budow� fontann, restauracj� t �Sapienza", otwarty ponow-5 wydzia��w i 43 katedry, na rich profesor�w. Uniwersytet :a� si� g��wnym centrum nau-awsta�a w Rzymie Akademia �w. Tomasza, w 1816 r. Aka-r. �Consiglio d'arte". pie� Leon XII (1823-1829), ici�y si� ponownie na Rzym, i r. Jubileusz �ci�gn�� do Rzy-W�och. Ten sam papie� wzo-el ca�ego Ko�cio�a - og�asza� m, skierowan� do episkopatu og�aszaj�c jubileusz powsze-rozci�gaj�c jubileusz na ca�y r�wnie� jego nast�pca papie� 7 1829) oraz papie� Grzegorz u og�osi� 9 encyklik, skiero-j�w lub ca�ego �wiata. Ten nego Pasterza nie tylko nie natrafi� na op�r, ale tak�e spotka� gor�ce poparcie ze strony m�odszego duchowie�stwa. 3. Polityka restauracyjna papie�y Polityka restauracyjna Kongresu Wiede�skiego zmierza�a do przywr�cenia starego, przedrewolucyjnego porz�dku tak w zakresie spo�eczno-po-litycznym, jak te� do przywr�cenia dawnym dynastiom rz�d�w w poszczeg�lnych pa�stwach. Zasad� t� skrajnie prawicowe czynniki spo�eczno-po-lityczne pragn�y narzuci� Ko�cio�owi katolickiemu. Przeprowadzone przed 1815 r. liczne, nowe podzia�y w geografii ko�cielnej Europy chciano przekre�li�, a reaktywowa� przedrewolucyjne struktury organizacyjne Ko�cio�a. Nale�y tu zaznaczy�, �e polityka ko�cielna papie�y nie posz�a w tym kierunku. Po 1815 r. geografia struktur organizacyjnych Ko�cio�a zmieni�a si� nie tylko w ca�ej Europie, ale tak�e w Ameryce Anglosaskiej i �aci�skiej i na Dalekim Wschodzie. Rewolucja francuska i osi�gni�cia okresu napoleo�skiego by�y wyrazem nie tylko zmian i zdobyczy spo�ecznych bur�uacji, ale i odzwierciedleniem si�y nap�dowej rozwoju liberalizmu i demokratyzacji �ycia. Liberalizm by� ideologi�, akcentuj�c� autonomi� cz�owieka w stosunku do otaczaj�cego go �wiata. Liberalizm polityczny d��y� do wprowadzenia ustroju konstytucyjnego, wolno�ci prasy, s�owa, zebra� publicznych, zwalcza� cenzur� prewencyjn� i przywileje stanowe, domagaj�c si� swobody religijnej i wolno�ci sumienia. Tym postulatom w pewnym sensie wyszed� naprzeciw papie� Pius VII jeszcze jako biskup Imola (we W�oszech) w g�o�nej homilii o demokracji i Ko�ciele, wyg�oszonej na Bo�e Narodzenie w 1797 r. Twarde wszak�e i bolesne jego do�wiadczenia z lat 1809-1814 wp�yn�y na zmian� tej postawy po 1815 r., chocia� wbrew oczekiwaniu dawnych re�im�w przywr�ci� w 1814 r. do �ycia Towarzystwo Jezusowe w ca�ym Ko�ciele i nie przyst�pi� do �wi�tego Przymierza. Na skutek rozbior�w Polski i rewolucyjno-napoleo�skiego przewrotu Ko�ci� prawie w ca�ej Europie utraci� wi�kszo�� d�br ziemskich, sta� si� ubogi, jego instytucje (biskupstwa, kapitu�y, seminaria duchowne) zosta�y uzale�nione od subwencji pa�stwa, zarz�d i organizacja cz�sto zniszczone, duchowie�stwo za� prawie wsz�dzie utraci�o dotychczasowe przywileje i drastycznie zmniejszy�o si� liczbowo. Te powa�ne zmiany leg�y u fundament�w nowej polityki papie�y w pierwszej po�owie XIX w., kt�ra odbicie swe znalaz�a w stosunkowo licznych konkordatach. Trzeba jednak zauwa�y�, �e w�a�nie w tym zakresie polityka ko�cielna Stolicy Apostolskiej nie mia�a charakteru restauracyjnego. Dobra ko�cielne we Francji, Niemczech i Prusach nie powr�ci�y do r�k Ko�cio�a, a w zawieranych konkordatach Ko�ci� wyra�nie odst�powa� od zasady restauracji maj�tk�w ko�cielnych. 11 4. Papie�e okresu List� tych pa p. 2). �By� to c; poza granice Ko� mienny" (R. Aut ponownie mason stwem Biblijnym dyferentyzmu, ja podj�� wysi�ki cel poszczeg�lnych n; krz�ta� si� oko�o cio��w, popierani nie ruchu pielgrzy nowe �wi�ta mary Najczystszego Sei roku 1807 wznowi ligijnych i bez re przez niego nale�y �w. Koleta Boilet, W polityce ko m�� stanu, kard. -1823, czyli do �mi tyka papie�y - po] acji Europy, podj �ko�cielne" od ��v ni� im ochron� pr< sami i prawos�aw zmian, niesionych z biegiem czasu k( lowany. Krytykov przeze� konkorda Rosji i Anglii. Mi 20 VIII 1823 r. zm Kolegium kard by�o widocznie po lanti", wysuwa�a '. kard. A. G. Sever przeci�gn�o si� dc 63-letniego kard. , imi� Leon XII (28 nie hrabiowskiej n cz�owiekiem surow Pocz�tki ery konkordat�w u�atwi� niew�tpliwie konserwatyzm. Otwar� j� papie� Pius VII na wst�pie swego pontyfikatu. Zawarty 15 VII 1801 r. konkordat z Napoleonem posiada� epokowe znaczenie nie tylko dla Francji, ale i �wiata, wprowadza� bowiem po raz pierwszy do stosunk�w pa�stwo - Ko�ci� zasad� r�wno�ci, w nast�pstwie czego nie przewidywa� �adnych przywilej�w dla Ko�cio�a katolickiego. Konkordat ten podkre�la� bardzo dobitnie pe�ni� powszechnej jurysdykcji Stolicy Apostolskiej. Artyku� 3. konkordatu przewidywa� usuni�cie wszystkich biskup�w z zajmowanych stolic, co faktycznie zarz�dzi� papie� w brewe apostolskim Tam multa z 15 VIII 1801 r. W artykule 2. tego� konkordatu stwierdzano, �e papie� zniesie dotychczasow� organizacj� Ko�cio�a we Francji, co faktycznie znalaz�o sw�j wyraz w bulli Qui Christi Domini z 29 XI 1801 r. Bull� t� wprowadzi� w �ycie 2 IV 1802 r. kard. legat G. B. Caprara. Tak konkordat napoleo�ski, jak i papieskie dokumenty wykonawcze tworzy�y nowy porz�dek hierarchiczny w Ko�ciele francuskim i stanowi�y wielkie, moralne zwyci�stwo papiestwa nad gallika-nizmem. To pot�na i zwyci�ska Francja napoleo�ska uzna�a pe�n� jurysdykcj� Stolicy Apostolskiej nad strukturami i duchowie�stwem Ko�cio�a francuskiego. Trzeba jednak zauwa�y�, �e te zdobycze Stolicy Apostolskiej w konkordacie napoleo�skim uzyskano m.in. za cen� pomini�cia ca�kowicie prawa zakon�w, a tak�e za rezygnacj� z restauracji d�br ko�cielnych. Te rozwi�zania w umowach pa�stwo - Ko�ci� b�d� si� powtarza� r�wnie� w umowach z pa�stwami protestanckimi i prawos�awnymi (Rosja), a zawdzi�cza� je nale�y polityce kard. E. Consahdego. Polityka ta umieszcza�a Ko�ci� powszechny na miejscu Ko�cio�a krajowego, zwi�zanego ze starym porz�dkiem. Konkordat napoleo�ski z 1801 r. sta� si� wzorcem dla konkordat�w ery napoleo�skiej i dla ca�ego XIX w. Podobn� tre�� zawiera� konkordat z Republik� W�osk� (16 IX 1803), chocia� przyjmowa�, �e �religia katolicka jest religi� Republiki W�oskiej". Po Kongresie Wiede�skim energiczny tw�rca nowej polityki papieskiej, kard. E. Consalvi, zawar� wiele konkordat�w z poszczeg�lnymi pa�stwami w Europie. W dniu 5 VI 1817 r. zosta� zawarty konkordat z Bawari�, 11 VI 1817 r. z Francj�, 18 VIII 1818 r. z Kr�lestwem Obojga Sycylii, 30 VI 1818 r. z Kr�lestwem Polskim (bulla Ex imposita Nobis), 16 VII 1821 r. z Prusami (bulla De salute animarum), 16 VII 1821 r. z Badeni� i Wirtembergi� (bulla Provlda sollers�ue), a 26 III 1824 r. z Kr�lestwem Hanoweru (bulla Impensa Romanorum). To ostatnie porozumienie zawar� papie� Leon XII, kontynuator polityki konkordat�w swego poprzednika, Piusa VII. Ten sam papie� zawar� 10 VI 1827 r. konkordat z Belgi� i Holandi� oraz uk�ad ze Szwajcari� (26 III 1828). W zwi�zku z tak licznymi pertraktacjami z poszczeg�lnymi pa�stwami papie� Pius VII powo�a� do �ycia now� Kongregacj� do Nadzwyczajnych Spraw Ko�cio�a (1814), kt�rej zleci� prowadzenie zasadniczych spraw Ko�cio�a powszechnego. 12 4. Papie�e okresu restauracji List� tych papie�y rozpoczyna znany nam papie� Pius VII (zob. � 222 p. 2). �By� to cz�owiek g��boko religijnej natury, promieniuj�cej daleko poza granice Ko�cio�a, a w pe�nieniu obowi�zk�w papieskich niezwykle sumienny" (R. Aubert). Maj�c du�o zrozumienia dla grupy �zelanti", pot�pi� ponownie masoneri� (1821) i przestrzeg� przed protestanckim Towarzystwem Biblijnym (1816), obawiaj�c si� z obydwu stron zar�wno szerzenia in-dyferentyzmu, jak te� dzia�alno�ci antykatolickiej. Z du�� roztropno�ci� podj�� wysi�ki celem silniejszego zwi�zania duchowie�stwa i episkopat�w w poszczeg�lnych narodach i pa�stwach ze Stolic� Apostolsk�. W Rzymie za-krz�ta� si� oko�o o�ywienia �ycia religijnego poprzez odnow� licznych ko�cio��w, popieranie misji, rekolekcji dla ksi�y, zak�adanie bractw i o�ywienie ruchu pielgrzymkowego. Popar� rozw�j kultu maryjnego, wprowadzaj�c nowe �wi�ta maryjne (Wspomo�enie Wiernych - 1815, MB Bolesnej - 1814, Najczystszego Serca Maryi - 1807) oraz nabo�e�stwa majowe (1814). W roku 1807 wznowi� uroczyste kanonizacje, cz�sto ludzi prostych, g��boko religijnych i bez reszty oddanych Ko�cio�owi i Bogu. Do kanonizowanych przez niego nale��: �w. Franciszek Caracciolo, �w. Benedykt z St. Filadelfii, �w. Koleta Boilet, �w. Hiacynta Mariscotti i �w. Aniela Merici. W polityce ko�cielnej g��wn� rol�, prawie niezale�n�, odgrywa� wielki m�� stanu, kard. E. Consahd. Prowadzi� j� nieprzerwanie w latach 1815--1823, czyli do �mierci papie�a Piusa VII. B�d�c przekonany, �e dawna polityka papie�y - popierania �katolickiej korony" - nie odpowiada nowej sytuacji Europy, podj�� wysi�ki, by w katolickich pa�stwach rozdzieli� sprawy �ko�cielne" od ��wieckich", a tam, gdzie katolicy byli w mniejszo�ci, zapewni� im ochron� prawn�. W tym celu podj�� rokowania z protestanckimi Prusami i prawos�awn� Rosj�. Mia� du�o zrozumienia dla nadchodz�cych zmian, niesionych cz�sto na falach rewolucji. Wok� tej polityki narasta�y z biegiem czasu kontrowersje w�r�d �zelanti", a sam kardyna� zosta� odizolowany. Krytykowano jego reformy w Pa�stwie Ko�cielnym, zawierane przeze� konkordaty, polityk� ko�cieln� wobec Austrii czy te� zbli�enie do Rosji i Anglii. Musia� przeto odej�� z zajmowanego stanowiska, gdy dnia 20 VIII 1823 r. zmar� papie� Pius VII. Kolegium kardynalskie, zebrane na konklawe 2 IX 1823 r. (w liczbie 37), by�o widocznie podzielone na 2 grupy. Wi�kszo��, popieraj�ca grup� �zelanti", wysuwa�a kolejno kandydatury kard. F. S. Castiglione, nast�pnie kard. A. G. Severoli, przeciwko kt�remu weto zg�osi�a Austria. Konklawe przeci�gn�o si� do 4 tygodni. W dniu 28 IX 1823 r. 49 kardyna��w wybra�o 63-letniego kard. A. F. delia Genga, kt�ry otrzyma� 34 g�osy. Przyj�� on imi� Leon XII (28 IX 1823-10 II 1829). Urodzi� si� 22 VIII 1760 r. w rodzinie hrabiowskiej na zamku Genga k. Spoleto jako 6 z kolei dziecko. By� cz�owiekiem surowym i g��boko pobo�nym, prostym i na wskro� dobrym, o 13 -OU D9qOM BJJBMJO BMBlSOd Z AufiSipJ UIzAjO�Aj DBZOBl 'UIl5[S|BuApJB5[ Uini� -9lo>[ AV nuBuo-HS BuiOA\pAqo Azpgiui fempgasod 9A\Bisod X BIOJB^ Bjo.ni op 9psii uiA;siqoso AV oSgi^snouBJj BMjsu9tA\oqonp z niodB9fs[ 9iA\iS9|OJ^ A\ B{opso IUIBA\AIOUI o^sAzsM 9pBu 9is nzsn9nqnf DA\9IZp ifSUSd I q3l}[SluAzj n p[so.ri spi/w {BZB}[0 uiAu s AofefepBiModo 'ureqiv 'O pis feuppsosi s^Ajijoj -iip STU 5fB[ 9iuqopod 9MBjsod BUZ9AjsuuAj d utjuBpz" ipBJidsui z �njodouAjUBjsuo;)! M 'Bi[IUp9Zjdod 0�9A\S UIIZ9J [OJ51 I BdlJIJ B>llA\pnq {BUZI! BU 9iud9;sBU B ' fauppso^ i5[Ajipd q9B/v\Bjds M gopBjop o�9i>i BU O�91A[BSUO3 -pJB5{ 9lUB{OAVod OJ BZpJ9IMJOJ 'B5[All\od BA\OSBZDqoAl -Op Z 9BAS.AJZ lBpqD 91U 9Z 'O^ZOpBlMS O9 '�llUBjgz" 9|pXzi>[S UlA9BtnDlM9l BU q9BlUOzAlOq q9l^OJ9ZS O B5[91M.O{Z9 '(0?8T 4) Bll�BUI lB{OM.od 99St9IUI OJ BU 9JB 'A\O^lUMO9Bjd{OdSA\ O�9[ l BZJBJ9J5[9S npBZJU Z HUjOMZ HX UO9q Z9ldBd BZ9ldBd 0�9J 9SOU]_BtBlZp pSOJSIAvAz99ZJ �^ 91MJSUBJ M A\OpfeZJ BJBj 9IUJBJSO O�9f 9lUMOl� 9ZpBA\n BU 9fefBUI BZ BZ9ldBd BJSOZOd T1UI9J l O�91AJBSUO;3 3jB '�ijUBpz" 9idtu� {Aq ' UI9J}p}9jd I UI9ZJBp 9T8T *B '(H8I) Eugsgo A\ 30 '9Z9lUA\Bjd I 9UZ9I�O];O9J !(J M U J9/J M X 0?-6Z8I III I?) IIIA y 'P-IB51 0�9IUJ9|-/,9 OUBjq AJJ 'aIJUBOlJIl_od" I ^IJ -OS i uuigp 9Z9ZS9f 9BJSAS.od -B5JB q9AuZOJ OJBUU uuopg 91A\JSUBJ 9lUBpB{5[BZ Z9J 9UUOJ9J BM.oupo Z9j 9is 9IU9ZpBM.Ojd {Azj9IA\od Z9J UIJ '0�99BU�I J9JASJ9A\IUQ UIOjmZ9f 9IUA\OUOd {BppO UO BpAz op oSguoooaMAzjd [OAVZOJ 9iu|o�9zozs 9UUOJ9J l M.OUBUIUI9S [9JqOQ OAVJSAZJBMOX 'O�9UUlZpOJ 9Z>[BJ B '(llJBJBd Q/.) BU M - uit\9 {OpSO5[ l f) uqDAuj91A\ I BJBIMS i >[9unDBZs iBUpgfz" j 3UplDSOJ[ 9oAjl|od M 9Z ' BZ9ZSB{MZ 'AVOUO>[BZ 91S9J5[BZ � A\ B 'O�9UZ9I{qnd 9IS9J>{BZ AV U9D91BZ �9J9ZS UJBJBd 9qZ9lj 9IUJBpAAV -BZjq9Z :indod9iu''J6Z8I II OT U19 9IS lB>pZDOp 6Z8I tl5[OJ ) 3pum� BU BA\JSUBd 9{B1SM 'J[1SAZSAV 9pBU B 'ifDUBIj 9M ad BU iBucqop gpiM ozpiBg H f9jsiqoso omiui 'A\opfezj B>[U5[ zsna^i�nf pipiM {izpBZjn fepsojBZB^o B{B9 z i B/v\jsu9zoqBU qop[suiAz.[ MOJOJZSB^ i UJBJBd 9foBjAziA\ BujBigugS �9l5(SUB[pS9ZJq9 O�9M.S BlU9iq9{�od Op 91�J9U9 zsn9nqnf I^PIM BU uuAz.i8pid nuiAz^ op AofefBM aAjou9 ui9iU9iqoson" i �ApMBjd uigijBiMs" 9is O{BJS uinjju99 Aq '{feu�Bj(j fe{B9 z 9is {Bppo nX BJSBIUl UI9ZSnUB5[lAV l UI9}BuApJB>[ O� {BMOUBIUI i feiuapBg 'feuBMBg z 3A\ojBpJOJiuo>i sCsiui 9uzoq nui iBZJ9iA\.od nA sn!d AY uu>[siojsodB uiszsnfDunu i ^6^1 ^o-1 qoAuzoAjBUioidAp i 9A\ou nj -AqAzid Aq 00 '9dsO BU 9IU9ld9ZOZS oiAvAzjd 'B>[iup9zjdod A\opfeza npgfqo oj dn5[siq -joj9J -urui M smdsjsBU B 'uu u9iiiBq "a 'j 's U[l�]19j BpA? 91U91AVXZO l BU O�onp O�9pO{UI 9UZOAJ9DSB l ZO{0(J 'BMlSUBd 0�9US9Z90AV ui3dn5[siqA3JB o� {BMOUBIUI ~i ggAI M {BuiAzjjo qoBipnjs o ogicznych i dyplomatycznych mskie. W roku 1794 papie� ;juszem apostolskim w Kolo-ierza� mu liczne misje dyplo-Bawari�, Badeni� i Wirtem-wikariuszem miasta Rzymu, si� z ca�� gorliwo�ci� refor-by centrum chrze�cija�stwa ty". Chcia� tak�e, by przyby-usz (1825) znale�li tu nowe ;o �ycia. Przeprowadzi� wi�c kich (1824), zarz�dzi� liczne Iki jubileusz (1825). Zwr�ci� yydatnie liczb� parafii rzym-w zakresie chrze�cija�skiego f roku 1826 zatwierdzi� Kato-ie Ko�cielnym utworzy� kilka �ycia zakonnego przeprowa-w�aszcza mniszych i �ebrz�-> do �ycia Towarzystwa Jezu->versytet Gregoria�ski (1824) adzenie Collegium Germani-ielnych studi�w. Bull� Quod izkolnictwa w ca�ym Pa�stwie ;�w w Rzymie i Bolonii mia�o anie w Rzymie r�nych aka- �reakcyjnego konserwatyst�", d�w w Pa�stwie Ko�cielnym, bardziej z�o�ona. Wprawdzie stanu kard. E. Consahdego wola� kard. G. M. delia So-jntach my�lowych, stoj�cego �o, �e nie chcia� zrywa� z do-e kard. Consah/iego na blis-a nast�pnie na prefekta Kon-:h kardynalskich, obchodach /zmu i tolerancji we wst�pnej wszystko motywami religijny- Kr�lestwie Neapolu i Sycylii :ym li�cie do kr�la Karola X obydwoma stronami w kole-z postaw� otwart� wobec no- woczesnego pa�stwa. Po�o�y� nacisk na lepsze przygotowanie teologiczne i ascetyczne m�odego duchowie�stwa, w��czenie zakon�w w akcj� pastoraln� i o�ywienie �ycia religijnego wiernych. To ten papie� przyj�� niezwykle przyja�nie ks. F. R. Lamennais i mia� zamiar powo�a� go na doradc� plenarnego synodu w�oskiego, kt�ry zamierza� zwo�a� do Rzymu, jak te� do kolegium kardynalskiego. Po obj�ciu rz�d�w papie� Leon XII odwo�a� niekt�re zarz�dzenia swego poprzednika, przywr�ci� inkwizycj� w Pa�stwie Ko�cielnym, zniesiono szczepienie na osp�, co spowodowa�o wzrost �miertelno�ci. Reaktywowana inkwizycja, kt�rej jurysdykcji poddano �yd�w, zamkn�a ponownie w wi�zieniach rzymskich wielu podejrzanych. Powr�t do przestarza�ych form rz�d�w, mimo osobistej �agodno�ci, spowodowa� wiele niezadowolenia. Bardzo wiele dokona� na polu organizacji ko�cielnej w krajach niemieckich, we Francji, a nade wszystko w Ameryce �aci�skiej, gdzie uzna� nowo powsta�e pa�stwa na gruncie dawnych kolonii hiszpa�skich i portugalskich. W roku 1829 doczeka� si� emancypacji katolik�w w Anglii i Irlandii. Zmar� dnia 10 II 1829 r., niepopularny w�r�d rzymian, pogardzany przez libera��w i nazwany �tyranem �wi�tego Przymierza". �Zelanti" nie mogli mu darowa�, �e w polityce ko�cielnej wy�ama� si� z ich partii. Pontyfikat papie�a Leona XII �zjedna� szacunek ca�emu Ko�cio�owi ze strony panuj�cych, episkopat�w �wiata i wiernych" (J. Schmidlin). Kolejne konklawe, kt�re zgromadzi�o 50 kardyna��w, podzielonych na �zelanti" i �politicanti", trwa�o w dniach 23 11-31 III 1829 r. Papie�em wybrano 67-letniego kard. Francesco Saverio Castiglioni, kt�ry przyj�� imi� Pius VIII (31 III 1829-30 XI 1830). Nowy papie� w chwili wyboru by� chory. Urodzony w 1761 r. w Pa�stwie Ko�cielnym, mia� dobre przygotowanie teologiczne i prawnicze, od 1800 r. by� biskupem w Montalto, a nast�pnie w Cesena (1814), a w 1816 r. zosta� kardyna�em, w 1821 r. wielkim peniten-cjarzem i prefektem Kongregacji Indeksu. Posiada� du�o do�wiadczenia duszpasterskiego, by� g��boko wierz�cy, polityk� zajmowa� si� niewiele. By� bliski grupie �zelanti", ale te� wykazywa� zrozumienie dla polityki kard. Consalviego i temu pozosta� wierny jako papie�. W duchu tej polityki wyda� brewe Litteris altera (1830) w sprawie ma��e�stw mieszanych w Prusach, uzna� Ludwika Filipa I kr�lem Francji po rewolucji lipcowej, z�agodzi� nieco re�im swego poprzednika, a dla unickich Ormian utworzy� arcybiskupstwo w Konstantynopolu. Z inspiracji �zelanti" ponowi� pot�pienie masonerii (1829), przyj�� legi-tymistyczn� postaw� wobec nowo powsta�ych pa�stw w Ameryce �aci�skiej, podobnie jak nie ukrywa� swej dezaprobaty wobec powsta� w Belgii i Irlandii. Polityk� ko�cieln� Stolicy Apostolskiej prowadzi� sekretarz stanu kard. G. Albani, opowiadaj�cy si� za �wi�tym Przymierzem. W Pa�stwie Ko�cielnym okaza� wiele troski ubogim i biednym, przeprowadzi� reform� szpitali rzymskich i pensji dziewcz�cych, zreformowa� poczt�. Baczniejsz� uwag� 15 kowa� katolicki liber a tak�e fideizm ks. L t�pi� r�wnie� powsta rzyn�w, oponuj�c su dlu niewolnikami. W hierarchii ko�cielnej, Zrobi� bardzo wi okr�gi ko�cielne i k�� rozbudowa� hierarchii dla nauki i sztuki (M logiczny w Rzymie), J. Mezzofantiego (t tw�rc�w sztuki (J. F. brat zakonny, a nie j; � 234. Ko�ci� katolh 1. Katolicka restaurai Po powt�rnej kap w 1814 r. powr�ci�a (1814-1824). On to pi ceni� niedzieli, podj uprzednio d�br ko�cit wr�ci� prawa urz�dn szkolnictwo i wych�w mowy na temat przy po trzech latach trudu (11 VI 1817). Znosi� < wraca� skasowane pn kowany ze wzgl�du ni 1905 r. obowi�zywa� J organicznymi. W roku 1822 liczb z 10 do 14, do kt�rycl wsta�y kapitu�y katei przez sulpicjan�w; ol Zezwolono r�wnie� n; i szpitalnictwie. Liczb; amdzeniach do 24 995 zas�uguj� Bracia od W po�wi�ci� Ko�cio�owi w Ameryce P�nocnej i Kanadzie. Zmar� po 20-mie-si�cznym pontyfikacie, uznany �jako m�� wielkiej wiedzy, g��bokiej pobo�no�ci i pokory" (J. Hergenr�ther). Rok �mierci papie�a Piusa VIII by� rokiem zwrotnym w dziejach Europy. By� to rok rewolucji lipcowej we Francji oraz powsta� w Belgii, Polsce, Irlandii, Piemoncie, Farmie i Modenie, a tak�e w Pa�stwie Ko�cielnym. Kardyna�owie �politicanti" pragn�li zapewni� stabilizacj� Pa�stwu Ko�cielnemu przy wsp�pracy z Austri�, rz�dzon� przez ks. Metternicha, podczas gdy �zelanti" dzia�ali na rzecz niezale�no�ci Ko�cio�a od pot�g politycznych. Konklawe, kt�re trwa�o tym razem 52 dni, wynios�o na tron papieski 2 II 1831 r. kard. B. A. Capellari, kt�ry rz�dzi� Ko�cio�em pod imieniem Grzegorz XVI (2 II 1831-1 VI 1846). Urodzi� si� 18 IX 1765 r. w Belluno w p�nocnych W�oszech, w 1783 r. wst�pi� do kamedu��w a po przyj�ciu �wi�ce� kap�a�skich w 1787 r. - w czasie dalszych studi�w teologicznych w Rzymie -og�osi� ksi��k� pt. // trionfo delia Santa Sede e delia Chiesa contro gli assalti dei Novatori (1799). Ksi��ka ta, opublikowana w roku �mierci papie�a Piusa VI (1799) w wi�zieniu w Valence n. Rodanem we Francji, wywar�a powa�ny wp�yw na uformowanie si� ruchu ultramonta�skiego. W roku 1814 papie� Pius VII mianowa� go konsultorem r�nych kongregacji rzymskich, papie� Leon XII w 1826 r. kreowa� go kardyna�em i prefektem Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. Na tym stanowisku zapozna� si� dobrze z sytuacj� Ko�cio�a w Ameryce �aci�skiej, a tak�e w protestanckich pa�stwach Europy. W chwili wyboru na papie�a nie mia� jeszcze sakry biskupiej. By� to m�� uczony, zami�owany w nauce, zw�aszcza w archeologii chrze�cija�skiej, dobry teolog i kaznodzieja, pobo�ny i przyst�pny, cho� ostry, surowy i wymagaj�cy. Zna� tylko j�zyk w�oski i �aci�ski. Prze�ladowany za m�odu przez rewolucj� ba� si� jej ustawicznie, a jako mnich kamedulski nie posiada� zbyt wielkiego do�wiadczenia w polityce. W kontaktach mi�dzyludzkich, zw�aszcza ze �wieckimi by� trudny. Ten surowy mnich i papie�, kt�ry sw� wiedz� czerpa� nade wszystko z uczonych ksi�g, nie by� w stanie zrozumie� i ogarn�� nowych pr�d�w spo�ecznych i politycznych. By� cz�owiekiem tradycji. Jego pontyfikat okre�lono jako �wielki w s�u�bie konserwatywnych idea��w" (Ch. Pouthas). �r�d�o z�a w �wczesnym �wiecie upatrywa� w istnieniu tajnych organizacji. W celu zapewnienia Ko�cio�owi niezale�no�ci od przewagi pa�stwowej podj�� akcj� o wolno�� nominacji biskup�w, o stosowanie przepis�w prawa kanonicznego przy zawieraniu ma��e�stw mieszanych, przy r�wnoczesnym podkre�leniu autorytetu Stolicy Apostolskiej. Pod przemo�nym naciskiem wielkich mocarstw (Memorandum - 31 V 1831) przedsi�wzi�� szereg reform w Pa�stwie Ko�cielnym, ale w polityce pozostawa� pod wp�ywem konserwatywnych sekretarzy stanu, tj. kard. T. Bernetti i L. Lam-bruschini. Niepokoje w Pa�stwie Ko�cielnym wp�yn�y na utrwalenie si� konserwatyzmu w Rzymie. W roku 1832 encyklik� Miravi vos papie� skryty- 16 kowa� katolicki liberalizm, w 1834 r. pot�pi� pogl�dy ks. F. R. Lamennais'a, a tak�e fideizm ks. L. E. Bautaina, a rok p�niej b��dy ks. G. Hermesa. Pot�pi� r�wnie� powstanie listopadowe w Polsce. Wyst�pi� te� w obronie Murzyn�w, oponuj�c surowo w 1839 r. przeciwko istnieniu niewolnictwa i handlu niewolnikami. W Ameryce �aci�skiej rozpocz�� na wielk� skal� budow� hierarchii ko�cielnej, uznaj�c nowo powsta�e pa�stwa. Zrobi� bardzo wiele na odcinku misji ko�cielnych, tworz�c liczne, nowe okr�gi ko�cielne i k�ad�c nacisk na wychowanie tubylczego kleru. Wydatnie rozbudowa� hierarchi� ko�cieln� w Stanach Zjednoczonych. Zrobi� te� wiele dla nauki i sztuki (Muzeum Egipskie i Etruskie, Niemiecki Instytut Archeologiczny w Rzymie), popiera� uczonych, a wielkiego znawc� j�zyk�w ks. J. Mezzofantiego (t 1849) kreowa� kardyna�em. By� te� mecenasem dla tw�rc�w sztuki (J. F. Overbeck, B. Thorvaldsen). Zmar� l VI 1846 r. �jako brat zakonny, a nie jak panuj�cy". 234. Ko�ci� katolicki w krajach roma�skich Europy 1. Katolicka restauracja we Francji Po powt�rnej kapitulacji cesarza Napoleona Bonaparte na tron francuski w 1814 r. powr�ci�a dynastia Burbon�w w osobie kr�la Ludwika XVIII (1814-1824). On to przywr�ci� katolicyzmowi rang� religii pa�stwowej, �wi�cenia niedzieli, podj�� kroki w celu zwr�cenia Ko�cio�owi skasowanych uprzednio d�br ko�cielnych, wstrzyma� rozwody cywilne, proboszczom przywr�ci� prawa urz�dnik�w stanu cywilnego i zamierza� odda� w ich r�ce szkolnictwo i wychowanie m�odzie�y. Nawi�zane ze Stolic� Apostolsk� rozmowy na temat przywr�cenia ko�cielnych stosunk�w przedrewolucyjnych, po trzech latach trudnych pertraktacji, przynios�y kompromisowy konkordat (11 VI 1817). Znosi� on niekt�re postanowienia konkordatu z 1801 r. i przywraca� skasowane przeze� 42 diecezje. Konkordat nie zosta� jednak ratyfikowany ze wzgl�du na op�r juryst�w gallika�skich i libera��w. Tak wi�c do 1905 r. obowi�zywa� faktycznie konkordat napoleo�ski ��cznie z artyku�ami organicznymi. W roku 1822 liczb� diecezji podniesiono z 50 do 80, a liczb� metropolii z 10 do 14, do kt�rych do��czono w 1842 r. Cambrai. W ka�dej diecezji powsta�y kapitu�y katedralne i seminaria duchowne, prowadzone g��wnie przez sulpicjan�w; obydwie instytucje otrzyma�y uposa�enie pa�stwowe. Zezwolono r�wnie� na dzia�alno�� zakon�w, kt�re pracowa�y w szkolnictwie i szpitalnictwie. Liczba zakonnic wzros�a z 14 226 (1814) w 48 r�nych zgro-amdzeniach do 24 995 w 65 r�nych zgromadzeniach. Na szczeg�ln� uwag� zas�uguj� Bracia od Wychowania Chrze�cija�skiego, zakon za�o�ony w Bre- 17 kr�la Karola X i powo�a] Orlea�skiego (1830-184* antyko�cielnej, zarz�dzi� dzenia misji ludowych, i licji. Ale katolicyzm f rai drz�dnej roli. Pod wpl �L'Avenir" przesta� si� i � vos (15 VIII 1832) po' katolicy otrzymali pra\ W lutym 1848 r. dosz�o zgin�� metropolita Pary; mi�dzy walcz�cymi stro Filipa i przywr�ci�a rep Ludwik Napoleon Bona za udzielone mu popar� 2. Pocz�tki odrodzenia W�r�d licznych zmi wa�y� pog��biaj�cy si� wiary szerzy� si� ateizi Ko�cio�a nie tylko w�r� botniczego i ch�opskiej wielkich my�licieli, ktc chrze�cija�stwo, o�ywi cio�a dla kultury i gods Ko�ci� i Stolica Apos rewolucji i czas�w napi nego w tym kraju by�a cy Apostolskiej w �y� wachlarz katolik�w: �v Duchowie�stwo fn republiki, na pocz�tki stwo swego protektora parafialnym, a oparcie rafialnym na czo�o w) giczne, tworzenie org? tworzenie stowarzysz� W celu obj�cia restai �ycia wiele organizacj nios�a rol�. Pierwsz� gacja, nazwana te� Bii tanii w 1820 r., i Mali Bracia Maryi, za�o�eni ok. 1820 r. w Lyonie. Najbardziej rozpowszechni� si� Instytut Braci Szk� Chrze�cija�skich (bracia szkolni), prowadz�cy g��wnie szko�y elementarne. D�ugotrwa�e i nadzwyczajne okoliczno�ci, b�d�ce wynikiem rewolucji i okresu napoleo�skiego, sprawia�y, �e brakowa�o ksi�y. W roku 1816 na 50 tysi�cy plac�wek duszpasterskich wakowa�o ok. 17 tysi�cy. Otwarcie seminari�w duchownych w liczniejszych diecezjach przyczyni�o si� do wzrostu liczby kap�an�w; w 1830 r. wy�wi�cono we Francji 2357 nowych ksi�y. | Wielu z nich podj�o gorliw� prac� duszpastersk�, a w�r�d nich �w. Jan f Yianney na stanowisku proboszcza w Ars k. Lyonu. Na wielk� skal� r�ne l zgromadzenia zakonne - powo�ane do �ycia po 1815 r. - najcz�ciej prowa- f dzi�y misje ludowe. Najbardziej aktywni byli Pretres de Missions de France. Misje prowadzili r�wnie� jezuici, misjonarze �w. Wincentego a Paulo i mon- fortianie. Poniewa� monarchia zwi�za�a si� �ci�le z Ko�cio�em, przeciwnicy ustroju monarchicznego stawali si� prawie r�wnocze�nie jego przeciwnikami Propagowali oboj�tno�� religijn� i niewiar�, a liczne wydania dzie� Woltera i Rousseau (w latach 1814-1825 wydano 2 159 ty�. egz.) pog��bia�y bardziej ten stan. Monarchi�ci i katolicy protestowali przeciwko temu, a tajnym organizacjom przeciwstawiali tajny zwi�zek Rycerzy Wiary, kt�ry kierowa� akcj� religijn� i charytatywn� na terenie Francji. W celu uaktywnienia apostolstwa chrze�cija�skiego powo�ano do �ycia liczne organizacje, jak: Centralne Biuro Akcji Katolickiej (1801), przywr�cone do �ycia w 1814 r., Stowarzyszenie Dobrych Robotnik�w (1816), Stowarzyszenie �w. J�zefa (1822), Stowarzyszenie Dobrych Student�w (1822) itd. Organizacje te podj�y w�r�d szerokich warstw spo�ecze�stwa francuskiego prac� katechetyczn�, charytatywn�, spo�eczn� i religijn�. Dzia�alno�� tych stowarzysze� przygotowa�a grunt pod rozw�j katolickiej publicystyki i prasy. Wolna od napoleo�skiej cenzury publicystyka, reprezentowana przez wielu znacz�cych my�licieli, podj�a rehabilitacj� i obron� chrze�cija�stwa, wskaza�a na wielkie zas�ugi Ko�cio�a dla kultury i spo�ecze�stwa oraz podj�a program pogodzenia nowoczesnej kultury z religi�. Do najwi�kszego znaczenia doszed� kr�g katolik�w liberalnych, skupionych wok� ks. F. R. Lamennais'a. W�r�d licznych tytu��w prasy katolickiej nale�y wymieni� �Ami de la Religion", �Corespondent", �L'Univers" i ukazuj�cy si� od 1830 r. pod redakcj� ks. Lamennais'a �L'Avenir". Wzmo�enie akcji ultramonta�skiej nast�pi�o w pierwszych latach panowania kr�la Karola X (1824-1830), kt�ry ograniczy� wolno�� prasy i rozwi�za� drug� izb� parlamentu. Wybory w 1827 r. przynios�y utrat� wi�kszo�ci ultramontan�w w parlamencie, na skutek czego biskupi w 1828 r. utracili niekt�re pe�nomocnictwa w zakresie szkolnictwa, a ma�ym seminariom odm�wiono praw pa�stwowych szk�l �rednich. Jezuici musieli opu�ci� 8 kolegi�w, a zakonnicy szko�y wy�sze. W lipcu 1830 r. rewolucja obali�a rz�dy 18 ik. 1820 r. w Lyonie. Najbar-hrze�cija�skich (bracia szkol- b�d�ce wynikiem rewolucji ya�o ksi�y. W roku 1816 na i ok. 17 tysi�cy. Otwarcie se-ch przyczyni�o si� do wzrostu Francji 2357 nowych ksi�y, ersk�, a w�r�d nich �w. Jan .yonu. Na wielk� skal� r�ne 3 1815 r. - najcz�ciej prowa-'retres de Missions de France. v. Wincentego a Paulo i mon- o�cio�em, przeciwnicy ustroju �nie jego przeciwnikami Pro-iczne wydania dzie� Woltera ty�. egz.) pog��bia�y bardziej �zeciwko temu, a tajnym orga-y Wiary, kt�ry kierowa� akcj� :elu uaktywnienia apostolstwa ganizacje, jak: Centralne Biu-ycia w 1814 r., Stowarzyszenie �w. J�zefa (1822), Stowarzy-zacje te podj�y w�r�d szero-katechetyczn�, charytatywn�, a�a grunt pod rozw�j katolic-D�skiej cenzury publicystyka, '�licieli, podj�a rehabilitacj� ; zas�ugi Ko�cio�a dla kultury enia nowoczesnej kultury z re-Ig katolik�w liberalnych, sku-licznych tytu��w prasy katoli-�Corespondent", �L'Univers" amennais'a �L'Avenir". d�o w pierwszych latach pano-miczy� wolno�� prasy i rozwi�-r. przynios�y utrat� wi�kszo�ci :ego biskupi w 1828 r. utracili :twa, a ma�ym seminariom od-Jezuici musieli opu�ci� 8 kole-830 r. rewolucja obali�a rz�dy kr�la Karola X i powo�a�a na tron wybra�ca mieszcza�stwa Ludwika Filipa I Orlea�skiego (1830-1848). Nowy kr�l, staraj�c si� przypodoba� orientacji antyko�cielnej, zarz�dzi� usuni�cie krzy�y z sal s�dowych, zakaza� prowadzenia misji ludowych, a dzia�alno�� duchowie�stwa podda� pod nadz�r policji. Ale katolicyzm francuski by� ju� zbyt silny, by da� si� zepchn�� do podrz�dnej roli. Pod wp�ywem zakulisowej interwencji Austrii w 1831 r. �L'Avenir" przesta� si� ukazywa�, a papie� Grzegorz XVI w encyklice Mira-� vos (15 VIII 1832) pot�pi� program katolicyzmu liberalnego. W roku 1833 katolicy otrzymali prawo zak�adania szk� podstawowych (�oi Guirof). W lutym 1848 r. dosz�o w Pary�u do rewolucji. W czasie bratob�jczych walk zgin�� metropolita Pary�a D. A. Affre, kt�ry chcia� doprowadzi� do pokoju mi�dzy walcz�cymi stronami. Rewolucja obali�a monarchi� kr�la Ludwika Filipa i przywr�ci�a republik�, na czele kt�rej stan�� jako prezydent ksi��� Ludwik Napoleon Bonaparte (1848-1852). Chc�c odwdzi�czy� si� katolikom za udzielone mu poparcie, przywr�ci� wiele przywilej�w Ko�cio�owi. 2. Pocz�tki odrodzenia religijnego. Ultramontanizm i katolicki liberalizm W�r�d licznych zmian ustrojowo-politycznych we Francji dawa� si� zauwa�y� pog��biaj�cy si� rozdzia� na odcinku ideologicznym. Obok g��bokiej wiary szerzy� si� ateizm, niewiara, indyferentyzm i wroga postawa wobec Ko�cio�a nie tylko w�r�d mieszcza�stwa, ale i w�r�d rodz�cego si� �wiata robotniczego i ch�opskiego. R�wnocze�nie jednak wyst�pi�o we Francji wielu wielkich my�licieli, kt�rzy s�owem i pi�rem zacz�li rehabilitowa� i broni� chrze�cija�stwo, o�ywia� �ycie religijne, wskazywa� na wielkie zas�ugi Ko�cio�a dla kultury i godzi� nowoczesn� kultur� z religi�. Poniewa� we Francji Ko�ci� i Stolica Apostolska dozna�y najwi�kszego upokorzenia w okresie rewolucji i czas�w napoleo�skich, jedn� z g��wnych cech odrodzenia religijnego w tym kraju by�a rehabilitacja chrze�cija�stwa i podkre�lenie roli Stolicy Apostolskiej w �yciu Ko�cio�a. W odrodzeniu tym wzi�� udzia� szeroki wachlarz katolik�w: �wieccy, ksi�a, zakonnicy i niekt�rzy biskupi. Duchowie�stwo francuskie, kt�re prze�y�o prze�ladowania rewolucyjnej republiki, na pocz�tku XIX stulecia nie ogl�da�o si� ju� wy��cznie na pa�stwo swego protektora, ale zacz�o dzia�a� nade wszystko w duszpasterstwie parafialnym, a oparcia szuka� w papieskim Rzymie. W duszpasterstwie parafialnym na czo�o wysun�y si� katechizacja, uroczyste nabo�e�stwa liturgiczne, tworzenie organizacji i bractw ko�cielnych, a w pewnych wypadkach tworzenie stowarzysze� m�odzie�y rzemie�lniczej ( ks. Allemand z Marsylii). W celu obj�cia restauracj� katolick� wi�kszo�� po�aci kraju, powo�ano do �ycia wiele organizacji i dzie�, w kt�rych katolicy �wieccy mieli odegra� donios�� rol�. Pierwsz� z takich organizacji katolik�w �wieckich by�a Kongregacja, nazwana te� Biurem Centralnym Akcji Katolickiej, za�o�ona w 1801 r. 19 (1802), hr. Charles de f