Dmitrij Chazanow Nad Stalingradem PRZED STALINGRADZKIM STARCIEM LUFTWAFFE WYCHODZI Z KRYZYSU ZIMOWEGO Mimo pocz�tkowego zaskoczenia i szyb� kiego posuwania si� zagon�w pancernych, armii niemieckiej nie uda�o si� odnie�� b�y�skawicznego zwyci�stwa na froncie wschod�nim. Zima 1941 roku przynios�a jej ci�kie rozczarowanie. Powa�ne straty ponios�o mi�dzy innymi niemieckie lotnictwo. Dow�dztwo Luftwaffe zdecydowa�o si� wi�c na wycofanie z frontu wielu jednostek dla uzu�pe�nienia stan�w i zapewnienia pilotom od�poczynku. Nowo powo�any na szefa przemys�u lot�niczego feldmarsza�ek E.Milch rozpocz�� je�go powa�n� reorganizacj�. Kosztem znacz�nego zwi�kszenia zu�ycia materia��w, uru�chomienia nowych wytw�rni i zwi�kszenia zatrudnienia, ju� w marcu 1942 r. Niemcom uda�o si� osi�gn�� p�tora razy wi�kszy po�ziom produkcji ni� w styczniu tego roku. Luftwaffe otrzyma�a w�wczas rekordow� liczb� nowych samolot�w - 1400 egzemplarzy. Wraz z dostawami nowych samolot�w w Luftwaffe rozpocz�y si� zmiany. U�ywane na froncie wschodnim jednosilnikowe my��liwce wiosn� 1942 r. zosta�y ca�kowicie Wymienione na najnowsze Messerschmitty BI L09R By� to samolot o znakomitej zwrot�no�ci i bardzo du�ej pr�dko�ci wznoszenia, dzi�ki mniejszej masie ni� w poprzednich odmianach. Jego skuteczno�� zwi�kszy�o te� zainstalowanie w modelu Bf 109F-4, kt�ry pojawi� si� po raz pierwszy na froncie wschodnim w sierpniu 1942 r., dzia�ka Mau�ser MG 151/20, Zim� roku 1942 r. Niemcy przeformowali pu�k szybkich bombowc�w SKG210 i pu�k ci�kich my�liwc�w ZGI. Dowodzi� nim pilot do�wiadczalny mjr U.Diesing. Drugi as lataj�cy na Bf 110 mjr R. von Ret�tberg sta� na czele pu�ku ZG2, kt�r� sfr�mowano wiosn� 1942 r. z my�l� o wykorzy�staniu na froncie wschodnim. Obie jedno�stki wyposa�ono w samoloty Bf 110, a tak�e Bf 109E w wersji my�liwsko-bombowcj. Eskadry bombowe na froncie wschod�nim by�y wyposa�one tylko w dwa typy sa�molot�w: I ie 111 i Ju 8<S. Z jednostek bom�bowc�w nurkuj�cych Ju 87 utworzono za� samodzielny rodzaj lotnictwa. W�tpliwo�ci do zachowania tych maszyn w uzbrojeniu Stukasy (od Sturzkampfflugzeug, tzn. nur�kuj�cy samolot bojowy) w warunkach prze�wagi w powietrzu niemieckiego lotnictwa potrafi�y zada� si�om l�dowym przeciwnika Ogromne straty, skutecznie niszcz�c bomba�mi r�wnie� cele punktowe. Gdy w czasie pi�kowania w��cza�y wyj�ce syreny silnie od�dzia�ywa�y psychologicznie na �o�nierzy przeciwnika. Jednak z drugiej strony Ju 87 nie mia�y efektywnego uzbrojenia obronne�go i stawa�y si� �atwym �upem my�liwc�w, a s�abe opancerzenie powodowa�o ma�� odpo�rno�� na ostrza! / ziemi. D�ugo nie znajdowa�a w Niemczech po�parcia idea stworzenia lotnictwa szturmowe�go. Szef Luftwaffe H.Goering uwa�a�, �e wykorzystywanie samolot�w do walk l�do�wych jest nieefektywne. Sceptycznie do mo�liwo�ci lotnictwa szturmowego odnosi�a si� r�wnie� wi�kszo�� wy�szych urz�dnik�w Mi�nisterstwa Lotnictwa RLM, uwa�aj�cych �e silnie opancerzone samoloty b�d� ci�kie i ma�o zwrotne. Ostatecznie jednak, w znacz�nym stopniu pod wp�ywem analizy sukces�w l��w-2, na pocz�tku 1942 r, sformowano pierwszy pu�k szturmowy SchGl dowodzony przez pp�k. H.HitschhoIda, lataj�cego wcze�niej na bombowcach nurkuj�cych. Jako samoloty szturmowe Niemcy po�stanowili wykorzysta� dopiero co opracowa�ne samoloty Hs 129, kt�re zast�pi�y przesta�rza�e lis 123 pami�taj�ce jeszcze wojn� w Hiszpanii. Obok nich postanowiono zasto�sowa� te� specjalnie opancerzone Messer�schmitty BI" 109E. Lotnictwo rozpoznawcze dalekiego za�si�gu nie podlega�o wi�kszym zmianom, czego nie da sic. powiedzie� o samolotach roz�poznawczych bliskiego zasi�gu. Podstawowy typ samolotu rozpoznawczego i koryguj�ce�go ogie� artylerii Hs 126 przyj�ty do uzbro�jenia w polowie lat trzydziestych, zacz�to za�st�powa� bardziej nowoczesnym Fw 189. Sa�moloty te znakomicie sprawdzi�y si� na froncie, staj�c si� prawdziwymi "oczami ar�mii". Zmieni�a si� te� struktura lotnictwa rozpoznawczego bliskiego zasi�gu. W lulym 1942 r. jednostki podleg�e dot�d wojskom l�dowym przekazano do dyspozycji dow�dz�twa lotnictwa. Niemcy liczyli na to. �e takie rozwi�zanie, nie zmniejszaj�c skuteczno�ci rozpoznania i wsp�pracy z piechot�, po�zwoli na zapewnienie lepszej ochrony ze strony my�liwc�w, u�atwiaj�c te� obs�ug� i zaopatrzenie jednostek. Ju� pod koniec 1941 r. LuftwaiTc rozpo�cz�a wzmacnianie lotnictwa transportowe�go. Okaza�o si� bowiem, �e pi�� lotniczych grup transportowych w warunkach frontu wschodniego to za ma�o. Rozci�gni�te linie zaopatrzenia, z�e drogi i pocz�tki dzia�a� partyzanckich, powodowa�y bardzo duzc trudno�ci z zaopatrzeniem wojsk l�dowych. Tak�e sama Luftwaffc potrzebowa�a coraz wi�kszych ilo�ci paliwa, cz�ci zapasowych i amunicji. Planom wzmacniania lotnictwa transpo�rtowego na Wschodzie znacznie przeszko�dzi! "Kocio� Demia�ski", w kt�ry 1 lutego 1942 r. wpad�y wojska niemieckiego 2 Kor�pusu armijnego. Praktycznie wszystkie zdol�ne do akcji Ju 52 i inne posiadane samoloty transportowe zosta�y w�wczas wykorzystane do niesienia pomocy okr��onym jedno�stkom. I chocia� dow�dztwo Luftwaffc uz�na�o operacj� za udan�, to jednak utracono bardzo wiele z u�ytych maszyn. Po chwilowym wzro�cie produkcji, z po�wodu brak�w materia�owych, liczba dostar�czanych przez przemys� samolot�w zacz�a spada�. W maju wyprodukowano ich ju�. tyl�ko 1315, a w czerwcu 1282. By�o to oko�o p�tora taz.a mniej ni� wynosi�a lic/ba samo�lot�w bojowych wytwarzanych w�wczas w ZSRR. W sprawozdaniu dow�dztwa wojsk l�dowych OK W z pocz�tku maja, ocena lot�nictwa by�a nast�puj�ca: "Obecnie nic ma w Niemczech rezerw materialnych, a liczba go�towych do u�ycia samolot�w zmala�a do 50�60% w stosunku do 1 maja 1941 r." R�w�nie�. ocena og�lna nie by�a lepsza: "Poten�cja� si� zbrojnych jest mniejszy tti� wiosna L940 r.. a nie istnieje mo�liwo�� jego odtwo�rzenia ze wzgl�du na hrak ludzi i �rodk�w materialnych". Pogl�d dow�dztwa Luftwaffc by� har�dziej optymistyczny. Nadziei poszukiwano w zachowanej kadrze dow�dc�w i do�wiadcz� nych pilot�w, wyszkolonych jeszcze przed wojn�. OKL uwa�ali), ze jako�� zatriumfuje nad ilo�ci�. SI�Y LOTNICZE ARMII CZERWONEJ LATEM 1942 R. ZSRR przechodzi� jeszcze wi�kszy kry�zys ni� Niemcy. Przemy�l przestawia� MC dopiero na produkcje wojenn�, a przedsi�biorstwa lotnicze przeniesione we wschod�nie rejony kraju bardzo wolno zwi�ksza�y produkcj�. Jednak ju� wiosn� 1942 r., g��w�nie wysi�kiem kobiet i nastolatk�w, osi�g�ni�to poziom produkcji odpowiadaj okresowi przedwojennemu. Najwi�kszy udzia� w produkcji samolot�w mia�y wielkie przedsi�biorstwa przedwojenne: Zak�ad Sa�ratowski nr 292 (codziennie ekspediowano z niego po 10 Jak�w-1), Zak�ad Cio�kowski nr 21 (codziennie 7-.S LaGG�w-3) i Zak�ad Kaza�ski nr 22 (codziennie po 5-6 bom�bowc�w Pe-2). W tym czasie ka�d\ z ewa�kuowanych z Kujbyszewa zak�ad�w, nr 1 i l<S. wytwarza� po 10-12 l��w-2. Niceo mniej samolot�w pochodzi�o z zak�adu nr 31 w Tbilisi i nr 126 w Komsomolsku nad Amu�rem. Ju�. wiosn� 1942 r. udzia� procentowy sa�molot�w starszych typ�w, takich jak 1-16, I�153 i SB, w lotnictwie Armii Czerwonej znacznie si� obni�y�. ��czna liczba samolo�t�w bojowych u�ywanych przeciwko Nie�mcom przekroczy�a w maju 6500. Ponad 4000 z nich wchodzi�o w sk�ad wojsk lotni�czych front�w, marynarki, obrony powietrz�nej i lotnictwa dalekiego zasi�gu. To ostat�nie utworzono 5 marca ze struktury lotnic�twa frontowego i podporz�dkowano bezpo�rednio Naczelnemu Dow�dztwu. Ci�gle poszukiwano dr�g ulepszenia struktury lotnictwa frontowego. Jego roz�proszenie w armiach og�lnowojskowych nie pozwala�o na z.e�rodkowanic wszystkich si� na g��wnych kierunkach dzia�a� wojsk l�do�wych. Pierwszym krokiem do wprowadzenia zmian by�o utworzenie 10 mieszanych lotni�czych grup uderzeniowych, po 6-8 pu�k�w ka�da, przeznaczonych do wspierania Lotnic�twa frontowego w rejonach intensywnych walk. Niezbyt udane samolot] my�liwskie �aGG-3 /�podwieszonymi /hidinik.mii paliwu Grupy uderzeniowe spe�ni�y swoj� rol�, ale nic rozwi�za�y wszystkich problem�w. W kwietniu, mi bazie uzyskanych do�wiadcze� postanowiono w miejsce dotychczasowego lotnictwa front�w utworzy� armie lotnicze. G��wnym tw�rc� zmodyfikowanej struktury h\� nowj dow�dca lotnictwa Armii Czerwo�nej gen. A.ANowikow. Reorganizacje, roz�pocz�to W maju 1942 r. Na froncie Zachod�nim powsta�a I Armia Powietrzna, a prawic r�wnocze�nie lotnictwo frontu Briariskicgo, Po�udniowo-Zachodniego i Po�udniowego przekszta�cono w 2. 8 i 4 Armie. Powietrzn�. W czerwcu na froncie P�nocno-Kaukaskim utworzono 5 AP. Armie powietrzne by�y wielkimi jednostkami wyposa�onymi w my��liwce, bombowce i szturmowce, teoretycz�nie zdolnymi do zdobycia zmasowanymi uder/eniami panowania w powietrzu i nisz�czenia wojsk l�dowych przeciwnika. Z pot /alkiem roku 1942 w ZSRR zreor�ganizowano tak�e system szkolenia. Aby zwi�kszy� liczb� pilot�w kierowanych na front znacznie skr�cono czas szkolenia. Po�wsta�a wielka sie� zapasowych pu�k�w lotni�czych, kt�re umieszczono w wyspecjalizowa�nych o�rodkach lotniczych, udzie formowa�ni) / wyszkolonych pilot�w pu�ki bojowe. Odbywalc sie to. w miar� intensyfikowania dostarczania przez przemys� samolot�w, co�raz szybciej. W pierwszym p�roczu 1942 r. powsta�o 336 pu�k�w operacyjnych: 151 my��liwskich. o7 szturmowych, 39 bombowych dziennych i 79 bombowych nocnych. 150 z nich wyposa�ono w najnowocze�niejsze sa�moloty jakimi wtedy dysponowano: Jak-1. 11-2 i Pe-2. O przyspieszeniu formowania pu�k�w mo�e �wiadczy� to. ze w styczniu powsta�y trzy nowe pu�ki, w maju ju� 44, a w czerwcu - 58 pu�k�w. Jako�� szkolenia by�a w tym czasie naj�s�absz� stron� rosyjskiego lotnictwa. W pierwszym okresie walk zgin�o wielu do��wiadczonych instruktor�w i by�a to strata trudna do odrobienia. W maju miesi�czny nalot w pu�kach zapasowych wzr�s� w po�r�wnaniu z zim� i wynosi� 18-19 godzin, co wystarcza�o co prawda starszym pilotom podtrzymuj�cym nawyki, ale by�o zupe�nie niewystarczaj�ce dla m�odych pilot�w. Nie by�o praktycznie czasu na nauk� wy�szego pilota�u i taktyki walk powietrznych nawet dla my�liwc�w. Nie uczono tez latania noc� i w trudnych warunkach atmosferycznych, a piloci s�abo orientowali si� w korzystaniu z pi)mocy nawigacyjnych. W efekcie takich brak�w szkoleniowych piloci przybywali na front �le przygotowani i nie stanowili r�wnorz�dnych przeciwnik�w dla dobrze wyszkolonych i zorganizownych Niemc�w. Na froncie trudno by�o uzupe�ni� niedostatki w poziomie pilota�u. Tak wi�c gdy Luftwaffe zwi�kszy�a aktywno��, rosyjscy piloci znowu zacz�li ponosi� ogromne straty. PRZED BITW� Wiosn� 1942 r. zako�czy�a si� mobiliza�cja Armii Czerwonej, kt�ra wykorzysta�a wcze�niej wszystkie swoje rezerwy. Stalin bardzo przecenia� w�asne mo�liwo�ci, a nie docenia� si�y niemieckiej machiny wojennej. Efektem takiej b��dnej oceny sta�y si� nie�udane pr�by operacji zaczepnych na Fron� 7 cic P�nocno-Zachodnim w rejonie Mur�ma�ska i ci�kie straty ponoszone przez Ar�mie Czerwon� na Krymie, pod Charkowem i w rejonie Lubania. Dawa�y one jednoznacz�ne pojecie o slosunku sil micdz\ przeciwni�kami. Tymczasem Niemcy prowadzili inten�sywne przygotowania do letniej ofensywy. 5 kwietnia Hitler podpisa� dyrektyw� Nr 41 / planami operacji nazwanej "Blau", kt�rej celem by�o "...rozbicie i zniszczenie rosyj�skich wojsk w rejonie Worone�a, na po�ud�nie od niego, a tak�e na zachodzie i p�nocy od rzeki Don. W zwi�zku z tym, �e niezb�d�ne do tego jednostki b�d� wprowadzane do wa�ki Stopniowo, operacja musi sk�ada� si� z szeregu oddzielnych ale powi�zanych i uzu�pe�niaj�cych si� uderze�. Nale�y je rozdzie�li� w czasie z p�nocy na po�udnie w taki spos�b, aby w ka�dym z uderze� koncentro�wa� mo�liwie maksymalne si�y l�dowe, a tak�e - w szczeg�lno�ci - lotnictwo." Podstawowym celem planu by�o prze�rwanie si� na Kaukaz, w rejony naftono�ne ZSRR. Dlatego na po�udniowej Hance fron�tu ze�rodkowano g��wne si�y niemieckiej ar�mii i lotnictwa. By�o to konieczne ze wzgl�du na utrat� przez Luftwaffe przewagi ilo��ciowej w skali ca�ego ironlu wschodniego. W Luftwaffe Hitler pok�ada� szczeg�lne nadzieje. W majowych walkach niemieckie lotnictwo wi�kszo�� swego wysi�ku po�wi�ci��o na wsparcie wojsk l�dowych, powoduj�c ci�kie straty przeciwnika. Mia�o to wielkie znaczenie, poniewa� w ko�cu czerwca 1942 r. wojska frontu Bria�skiego. Po�udnio�wo-Zachodniego i Po�udniowego mia�y dwu�krotna przewag� w liczbie �o�nierzy i czo��g�w nad niemieck� Grup� Armii "Po�udnie". Lotnictwo niemieckie by�o wspierane 165 samolotami rumu�skimi, 50 w�gierski�mi i 70 w�oskimi, a frontowe lotnictwo Ar�mii Czerwonej 54 bombowcami I�-4 z 24 i 50 Dywizji Lotniczej Lotnictwa Dalekiego I Zasi�gu. 240 samolotami Floty Czarnomor-1 skiej i 243 my�liwcami obrony powietrznej Worone�a, Stalingradu i Rostowa. W sumie lotnictwo ZSRR przewy�sza�o liczebnie si�} przeciwnika o 15%, a uwzgl�dniaj�c jedynie samoloty sprawne, nawet o 20%. Przewaga Niemc�w polega�a w tej sytu�acji na sprawniejszym dowodzeniu, syste�mie zarz�dzania logistyk� i tym samym mo��liwo�ci stosunkowo �atwego kierowania zmasowanych uderze� w wybranych precy�zyjnie kierunkach. Dow�dztwo niemieckie Tr�jsilnikowe samoloty transportowe Ju 52, od kt�rych zale�a�o zaopatrzenie wojsk niemieckich w najbardziej krytycznych momentach bitwy wykorzystywa�o znakomicie te mo�liwo�ci. kiedy w maju i czerwcu 1942 r. kolejno kon�centrowa�o si�y 4 Floty Powietrznej przeciw�ko wojskom frontu krymskiego, a p�niej na kierunku po�udniowo-zachodnim, w opera�cji charkowskiej i przeciwko obro�com Se�wastopola. Wiosenna aktywno�� utrudni�a znacznie Luftwallc przygotowanie si�. do g��wnych operacji planowanych na lato. Prowadzono je dwutorowo. Przede ws/ystkim gromad/o�no strategiczne re/erwy materia��w, amuni�cji, paliwa i cz�ci zapasowych. Nieustannie zape�niano magazyny od Taganrogu a� do Kurska. a liczba Sprawnych samolot�w zbli��y�a si� do trzech czwartych ich og�lnej ilo��ci. Planowano zorganizowa� w by�ej rosyj�skiej fabryce w Kijowie remont samolot�w, a na terenie fabryki w Zaporo�u remont sil�nik�w (to ostatnie uda�o sic zrealizowa�). Drugim kierunkiem przygotowa� by�y dalsze �wiczenia we wsp�dzia�aniu z wojskami l��dowymi. Szczeg�lne sukcesy w tym zakresie osi�ga� X Korpus Lotniczy gen. W. von Ri�chtholcna. Dowodz�cy I I Armia gen. E. von Manstein pisa�, �e na Krymie w maju 1942 r. samoloty pojawia�y si�, nad polem walki nie p�niej ni� w ci�gu 20 minut od wezwania z ziemi. Wkr�tce Richlhofen zosta� dow�dca. ca�ej 4 Floty, a jego miejsce w korpusie zaj�� gen. M.Fibig. Szczeg�ln� uwag� Niemcy przywi�zywali do zachowania bezpiecze�stwa i tajno�ci przygotowa� planowanych operacji. Sztab Gr.A. "Centrum" 29 maja zako�czy� opraco�wywanie planu "Natarcia na Moskw�" ozna�czonego kodem "Kreml" (Nr 4350/42d). Opr�cz tego, zaczynaj�c od ko�ca maja Jun�kersy ze 122 pu�ku rozpoznawczego demon�stracyjnie fotografowa�y umocnienia obron�ne wok� Moskwy. Dow�dztwu rosyjskiemu plany przeciw�nika sta�y si� mimo wszystko do�� szybko znane, ale nie mia�o ono mo�liwo�ci wyko�rzystania posiadanych informacji. Zc�rodko�wana w wielk� pancern� i zmechanizowan� pi�� grupa barona von Weichsa, w sk�ad kt�rej wchodzi�a 2 armia polowa i 4 pancer�na. a lak�e 2 armia w�gierska, przy silnym wsparciu lotnictwa 8 Korpusu przerwa�a 28 czerwca 1942 r. obron� rosyjsk� na cz�ci frontu Bria�skiego i skierowa�a si� w stron� Worone�a. Luftwaffe ju� w pierwszym dniu natarcia zdoby�a panowanie w powietrzu w rejonie przerwania, a po kilku dniach na ca��ym froncie po�udniowo-zachodnim. W od�r�nieniu od lata 1941 r. lotnictwo Armii Czerwonej nie zosta�o zaskoczone na lotni- Naprawa my�liwca BI' 109 w wars/.lacic polowym skach i g��wne straty ponosi�o w czasie walk w powietrzu. Nieustanny dop�yw �wie�ych rezerw pozwoli� jego dow�dztwu na ustabili�zowanie sytuacji, jednak dopiero po dw�ch tygodniach walk - 10-12 lipca. Bezspornie pierwsze dni operacji "Blau" przynios�y Niemcom ogromny sukces. Do pe�nego zwyci�stwa brakowa�o im jedynie odci�cia zagonami pancernymi dr�g odwro�tu wojsk rosyjskich w kierunku Donu. I tego w�a�nie Niemcom nie uda�o si� dokona�, co mia�o zasadnicze znaczenie dla dalszego rozwoju wydarze�. Okaza�o si�, �e mimo przegrania walki o panowanie w powietrzu, rosyjskim pilotom uda�o si� przez ca�y czas skutecznie rozpo�znawa� sytuacj� na polu walki. W warun�kach ci�gle zmieniaj�cej si� sytuacji mia�o to olbrzymie znaczenie dla mo�liwie skute�cznego dowodzenia. R�wnocze�nie lotnic�two zapewnia�o ��czno�� pomi�dzy poszcze�g�lnymi ugrupowaniami i jednostkami. W du�ej mierze dzi�ki temu dow�dcy frontu S.K.Timoszencc uda�o si� wycofa� g��wne si�y swoich wojsk za Don. W czasie gdy g��wne si�y niemieckie dzia�aj�ce na po�udniu frontu wschodniego i prawie ca�a 4 flota by�y zaj�te w dolnym biegu Donu, pr�buj�c przeszkodzi� wycofa�niu przeciwnika w kierunku Kaukazu, do�w�dztwo rosyjskie rozpocz�o planowanie pierwszego kontruderzenia. Mia�o ono by� skierowane przeciw oddzia�om 6 armii nie�mieckiej nad Donem. �' BITWA W MI�DZYRZECZU DONU I WO�GI OFENSYWA NIEMIECKA 23 lipca 1942 r. Hitler wyda� dyrektyw� Nr 45 "O przed�u�eniu operacji Braun�schweig". Ocenia�a ona, �e "...w czasie doty�chczasowej kampanii, mimo trzytygodniowe�go op�nienia, wykonano wi�kszo�� plano�wanych zada�. Tylko niewielkim si�om przeciwnika uda�o si� wyj�� z okr��enia i uciec za Don". G��wn� uwag� dyrektywa koncentrowa�a na Gr.A. "A", kt�ra mia�a okr��y� i zniszczy� si�y rosyjskie w rejonie Rostowa. W zwi�zku z tym Lu Uwali� otrzy�ma�a zadanie, aby "...du�ymi silami zabezpie�czy� przepraw� wojsk przez Don". Dopiero potem g��wne si�y niemieckiego lotnictwa mia�y zosta� u�yte na p�nocnym skrzydle frontu Stalingradzkiego. Dow�dztwo Armii Czerwonej stan�o wobec mo�liwo�ci wykorzystania przewagi w sile �ywej i uzbrojeniu, w tym r�wnie� w lot�nictwie. 24 lipca 8 AP, wyposa�ona w 592 samoloty bojowe, dzia�aj�ca na rzecz 62 i 64 armii, rozpocz�a zmasowane ataki na nie�mieckie kolumny pancerne, przede wszy�stkim 14 Korpusu Pancernego. Jednak pilo�ci nie odnie�li znacz�cych sukces�w. 25 lipca czo�owe oddzia�y 6 armii niemieckiej prze�rwa�y front 62 armii, okr��y�y cz�� jej si� i wysz�y nad Don w rejonie Ka�acza. Powsta�a zatem realna gro�ba sforsowania przez Nie�mc�w rzeki i uderzenia bezpo�rednio na Stalingrad. Naczelne dow�dztwo Armii Czerwonej szybko przygotowa�o dwa silne przeciwude�rzenia si�ami 62 armii, dopiero co sformo�wanych 1 i 4 armii pancernej i 8 AP. Jednak Luftwaffe nie zamierza�a oddawa� przewagi] w powietrzu i ju�. 26 lipca jej samoloty hv�v przebazowane na lotniska przyfrontowe. Tylko w rejonie Ka�acza Niemcy wykonali w tym dniu, wed�ug niepe�nych danych, a� 601) lot�w. W czasie gdy Junkersy i Heinkle gru�pami po 15-20 samolot�w atakowa�y wojska naziemne przeciwnika, my�liwce os�ania�y koncentracj� swoich wojsk przygotowuj��cych si� do przeprawy. Messeisehmitiy lata��y te/ g��boko za lini� frontu wymiataj�c lotnictwo rosyjskie i u�atwiaj�c dzia�anie w�asnych bombowc�w. W dw�ch walkach powietrznych zestrzeli�y 7 Pe-2 z 270 dywizji lotniczej. Og�lnie 8 AP ustraci�a 22 samolo�ty, niszcz�c - wed�ug w�asnych danych - 48 maszyn nieprzyjacielskich. �ie mniej zaci�te walki trwa�y 'te� nast�pnego dnia, kiedy Luf�twaffe zestrzeli�a 29 samolot�w, trac�c 13 w�asnych. Osobliwo�ci� walk toczonych 27 lipca by� atak bombowy i szturmowy grupy Mcs�serschmitt�w na lotnisko I��arionowskie, do-1 piero co zaj�te przez 220 Dywizj� Lotnie iwa My�liwskiego. Na lotnisku bazowa�o co naj�mniej 70 samolot�w, kt�rych nie roz�rodko�wano, nie zlano paliwa z niesprawnych ma�szyn, nie przygotowano te� obrony przeciw�lotniczej... Atak niemieckich Bf 109 oka/al si� ca�kowitym zaskoczeniem wi�c, mimo m cz�� rosyjskich my�liwc�w by�a w stanie po�gotowia bojowego, �aden z nich nie wzni�s� si� w powietrze. W rezultacie Niemcy znisz�czyli 9 Jak�w, 5 �aGG�w i 1 Douglasa, a 13 kolejnych samolot�w powa�nie uszkodzili. Dow�dztwo 8 AP odnotowa�o dobre wy�niki osi�gane przez pilot�w 434 plm dowo�dzonego przez mjr. Klieszczewa. Ich �upem stawa�a si� ponad po�owa zestrzeliwanych samolot�w niemieckich. Jednak og�lna oce�na dzia�ania w�asnego lotnictwa by�a nega�tywna. Szczeg�lnie piechota narzeka�a na brak os�ony z powietrza. W praktyce nie ist�nia�a �adna synchronizacja mi�dzy lotnic�twem i wojskami naziemnymi. Od bomb w�asnych samolot�w, przede wszystkim w rejonie most�w nad Donem, zgin�o wielu wysokich oficer�w 62 armii, w tym dow�dca jej artylerii gen. J.I.Broud. Mimo niemieckiego panowania w po�wietrzu, marsz na Stalingrad uda�o si� jed�nak Rosjanom powstrzyma�. Niemcy, ener�gicznie manewruj�c wojskami zacz�li wy- Widok /. kabiny nurkuj�cego Ju 87 atakuj�cego M;icj� kolejow�. Jego poprzednik ju� /.r/.uci� bomby czerpywa� swoje rezerwy. 28 lipea gen. F.Halder zapisa� w dzienniku: "W wyniku braku paliwa i amunieji wojska 6 armii nie mog� dalej posuwa� si� do przodu. Przeciw�nik, kt�ry nic jest zdolny do skutecznych kontratak�w, wycofuje si� za Don". Walki powietrzne trwa�y nie tylko w re�jonie Ka�acza. W nocy z 22 na 23 lipca Nie�mcy zbombardowali Stalingrad. 18 samolo�t�w zrzuci�o 40 bomb zapalaj�cych, a g��w�nym celem ataku by�a fabryka traktor�w. W czasie kolejnych dni naloty powt�rzy�y si�. 24 lipca zarejestrowano w rejonie Stalingra�du 208 lot�w przeciwnika, 25 lipca - 343, 26 lipca - 312, a 27 lipca - 332. Bombardowania powa�nie utrudnia�} przemieszczanie wojsk rosyjskich, praktycznie wszystkie drogi i li�nie kolejowe by�y nieustannie atakowane, a wi�kszo�� z nich skutecznie zniszczona. Do�w�dztwo rosyjskie pr�bowa�o wykorzystywa� w celach transportowych Wo�g�, ale w�w�czas niemieckie samoloty rozpocz�y mino�wanie rzeki. Tylko w dniach od 25 do 31 li�pca zrzuci�y do niej 231 min, tak �e z ko�cem miesi�ca rzeka by�a zaminowana od Kamyszina do Nikolkowo. Oczywi�cie, p�y�n�ce Wo�g� statki by�y te� nieustannie bom�bardowane. Na przyk�ad 26 lipca �upem Nie�mc�w pad� statek pasa�erski "Aleksandr Ne�wski", trzy okr�ty transportowe, trzy barki�cysterny i cztery barki innego rodzaju. W drugiej po�owie lipca Luftwaffe po i raz pierwszy ponios�a na po�udniu odczu�walne straty. O ile wcze�niej w walkach gi-t n�li przede wszystkim m�odsi piloci, to tym? razem przysz�a kolej r�wnie� na bardziej L do�wiadczonych as�w. 22 lipca ci�ko ranny' zosta� dow�dca eskadry JG52 mjr H.Ihle-J feld, a zgin�� jeden z najbardziej do�wiad�czonych pilot�w JG2 Udet, 34-letni kpt.* K.H.Greisert, kt�ry niewiele wcze�niej zda�] dowodzenie dywizjonem w JG2 na Zacho-1 dzie. Tego samego dnia nie wr�ci� do swej' bazy w Charkowie dow�dca dywizjom^ III/KG4 kpt. H.Kuhl - pilot oznaczony Ry-< cerskim Krzy�em ju� 25 listopada 1940 r.[ 25 lipca zosta� ci�ko ranny i na d�ugo wy-| eliminowany z walki drugi na li�cie as�w* G.Barkhorn (do ko�ca wojny uzyska� 301* zestrzele�). Ostatniego dnia lipca w czasiel wykonywania dalekiego rozpoznania zgin��l zast�pca dow�dcy K.G51 pp�k H.Koops. I Szczeg�lnie ci�kie straty ponie�li w li-i pcu piloci bombowc�w nurkuj�cych. W ci�-! gu miesi�ca z r�nych przyczyn wyelimino�wane zosta�y 193 samoloty Ju 87. By�o to* i > Ogon rozbitego Ra-4 dwa razy wi�cej ni� w ci� p dw�ch poprze� dnich miesi�cy. Wi�kszo�� strai przypada�a na front po�udniowy, gdzie g��wnie koncen� trowa�a si� aktywno�� lotnictwa nurkuj�ce - Dywizjon II/StG2, dowodzony przez E.Kupfera - przysz�ego gencra�a-inspeklora Lotnictwa szturmowego, straci� nad Donem wielu do�wiadczonych pilot�w. 13 lipca pod�oficer R.Nossck. lec�c na nowym Ju 87D3, zosta� zestrzelony przez nieprzyjacielskie my�liwce. Wykorzystuj�c p�ynno�� linii fron�tu, potrafi� jednak unikn�� czerwonoarmi�st�w i po pi�ciu dniach wr�ci� do swoich. Nossek wkr�tce otrzyma� Rycerski Krzy�. Odznaczony wcze�niej tym odznaczeniem ppor. A.Schmalz zosta� �miertelnie ranny rozbijaj�c si� w pobli�u lotniska Tacinskaja. 26 lipca ogie� my�liwc�w rani� por. M.Mo�busa. a nast�pnego dnia artyleria przeciw lotnicza zestrzeli�a jego koleg� / jednostki por. E.Ficka. W kr�tkim czasie dywizjon II/S1G2 straci! kilku najbardziej do�wiadczo�nych pilot�w, co bardzo �le wp�yn�o na je�go zdolno�� operacyjn�. Przewiduj�c ro/s/erzenie strefy walk i zwi�kszenie ich nat�enia, dow�dztwo Lul�t wafle przenios�o spod Leningradu nad Don 1 Korpus Lotniczy na czele z utalentowa�nym gen. Kortenem. Zamierzano wykorzy�sta� do�wiadczenie pilot�w korpusu / walk pod Dunkierk�. W�wczas starali si� oni nie dopu�cie do ewakuacji brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego z Francji, a teraz. - po dw�ch lalach, mieli nie pozwoli� na uciec/ k� jednostek Armii Czerwonej za Wo�g� i na Kaukaz. W obu przypadkach Luftwaffe ponios�a jednak du�e straty. Wed�ug dokument�w niemieckich i ana�lizy lic/by je�c�w, mo�na oceni�, ze ka�.dy z. 39 pu�k�w lotniczych, kt�rymi dysponowa�a 4 Flota na pocz�tku letniego natarcia, stra�ci� 3-4 za�ogi. Oznacza to zestrzelenie ok. 150 my�liwc�w, bombowc�w i szturmowc�w. a po uwzgl�dnieniu lotnictwa pomocniczego - ��cznie prawie 200 samolot�w. Ponadto trzeba uwzgl�dni� straty w wypadkach i sa�moloty uszkodzone, tzn. w praktyce tak�e wyeliminowane. Je�li 20 lipca 1942 r. 4 Flo�ta posiada�a 1593 samoloty bojowe, z kt�rych 1155 by�o sprawnych, to miesi�c p�niej odpowiednie liczby wynosi�y 1359 i 763. Przy tym liczba pu�k�w lotniczych zma�la�a do 32. Oznacza to, �e ubytek samolo�t�w, po uwzgl�dnieniu dostaw z Niemiec, odpowiada� zmniejszeniu liczby pu�k�w. Szybciej natomiast mala�a liczba sprawnych samolot�w -w trudnych warunkach polo�wych Niemcy nie nad��ali / naprawami usz�kodzonych maszyn. Wed�ug oficjalnych danych straty lotnic�twa Armii Czerwonej w okresie od 28 czerwca do 24 lipca na po�udniowym skrzyd�le frontu wynios�y 7.S3 samoloty. O ile straty by�y roz�o�one stosunkowo r�wnomiernie na poszczeg�lne pu�ki, to sukcesy odnosili przede wszystkim piloci kilku jednostek, w tym / 434 plm. 24 lipca kpt. W.P.Babkow zestrzeli� w rejonie Ostrowa Ju 87, a nast�pnego dnia obok Ka�acza dwa kolejne. W tym samym czasie dwa Junkcrsy i jednego llcink�a zestrzeli� por. N.A.Karnaczienok. Sukcesy odnoszone na stosunkowo nowo�c/esnych Jakach-7A nie by�y niczym nadzwy�czajnym, bowiem niemieckie bombowce la�ta�y najcz�ciej bez os�ony my�liwc�w. Jed�nak z drugiej strony trzeba zwr�ci� uwag� na nadzwyczajn� �ywotno�� niemieckich sa�molot�w i znaczne umiej�tno�ci aktywnej obrony ich za��g. Gdy 23 lipca pi�� Jak�w-7 z 296 plm wylecia�o na przechwycenie 6 Ju 88, lec�cy jako pierwszy ppor. M.I.Pomi�nalnyj zaatakowa� i uszkodzi� jednego z Jun�kers�w, kt�ry zacz�� odstawa� od grupy. Aby go ostatecznie zestrzeli� pilot musia� wykona� jeszcze IN(!) atak�w i sam potem, w wyniku uszkodzenia ch�odnicy oleju, mu�sia� l�dowa� awaryjnie. Wobec nieskuteczno�ci uzbrojenia po�k�adowego piloci rosyjscy cz�sto decydowali si� na taranowanie przeciwnika. 26 lipca lejtn. Riabow skrzyd�em swego samolotu uderzy� i str�ci� Bf 110 - by� to pierwszy przypadek taranu w rejonie Stalingradu. Wcze�niej propaganda donios�a o zniszcze� li SAMOLOTY STRON Latem 1942 r. WWS Armii Czerwonej u�ywafy jeszcze my�liwc�w 1-153 i 1-16, dysponowa��y lei pewna ilo�ci� MiG�w-3, ale podstawowymi my�liwcami byty ju� �aGGi-3 i Jaki-1. W i\m czasie rozpocz�o si� te� szerokie wprowadzanie do uzbrojenia uzyskanych w ramach ope�racji pomocy alianckiej samolot�w Hurricane wyposa�anych w rosyjskie karabiny, dzia�ka i ra�kiety. 235 dlm dowodzona przez pp�k. I.D. Podg�rnego walczy�a na nich z powodzeniem w czerwcu i lipcu. Pomi�dzy I i 5 lipca piloci dywizji zestrzelili 20 niemieckie samoloty, mimo �e przecie� Messerschmitty by�}1 o 100 km/h szybsze. R�wnie� por�wnanie Bfl09F-4 ze stosunkowo nowoczesnymi �aGGami-3 i .lakami-1 wy�pada�o na korzy�� tych pierwszych. Mia�y one nieco lepsz� munewrowo�� pionowa i mas� se�kundowej ui I wy. a w przedziale wysoko�ci 1000-4000 m. na kt�rych najcz�ciej prowadzone walki, byfy szybsze o 20-10 fan/h. Tak wynika�o z wynik�w bada�, ale faktycznie przewaga Messerschmitt�w by�a jeszcze wi�ksza. Seryjne �aGGi i Jaki z powodu niedok�adno�ci wyko�nania i szczelin, wystaj�cych cz�ci itp.) rzadko bowiem osi�ga�y parametry katalogowe, a do�datkowo w czasie eksploatacji pojawia�o si� wiele innych przyczyn obni�ajacyh OSi�gL Wobec obiyzgiwania kabiny przez olej z silnika i cz�stych przypadk�w zacinania y/� os�on przy pr�bie zrzutu w sytuacjach awaryjnych, piloci cz�sto latali bez nich. Z kolei z powodu przegrzewaniu si� silnik�w M-105PA przy niskich obrotach, konieczne by�o pe�ne otwieranie zas�on ch�odnic oleju i wody. Wszystkie te czynniki powa�nie zmniejsza�y pr�dko�� lotu. BflMF i Jak-1 by�y samolotami stosunkowo prostymi i lekkimi, natomiast �aGG-3 by! ci�ki i bezw�adny. Wlocie z pr�dko�ciami przelotowymi na jego sterownicy pojawia�y si� bardzo du�e si�y. przez co samolot by� bardzo nielubiany przez pilot�w, szczeg�lnie m�odych. O do�� istotnej rojnicy pomi�dzy Laddami a Jakami mo�e �wiadczy� 'Statystyka z sierpnia 1942 r. Pilo�ci z 440 i 9p�m lataj�cy na �aGGach-3 stracili 58 z 69 samolot�w, natomiast piloci z 273 i 51 f plm tej samej 268abn Utracili 41 z 71 Jak�w-1. Tak�e du�o. jednak ok. 309t mniej. Por�wnanie samolot�w szturmowych stron jest trudniejsze. Luftwajfe szeroko u�ywa�a ja�ko szturmowc�w wycofanych juz z produkcji samolot�w Bf HftE, kt�re przebudowywano opancerzaj�c 5-mm stalowymi p�ytami chroni�cymi �ywotne podzespo�y maszyny. Pod wzgl�dem opancerzenia i uzbrojenia trudno by�o jednak por�wnywa� je z l�ami-2. Istotn� przewag� mia�y natomiast w pr�dko�ci lotu i zwromo�ci. co pozwala�o im nawet na ucieczk� przed my �liwcan i i przeci wn ik a. Innym typem samolot�w szturmowych u�ywanych jeszcze przez Niemc�w by� Hs 123, kt�ry sw�j pierwszy lot wykona� siedem lat wcze�niej. Stanowi� on jedyny dwup�at w�r�d podstawo�wych samolot�w Lufiwaffe. Henschel "jeden-dwa-trzy" walczy! nad Polsk� i Francj�, a teraz minio dawno zako�czonej produkcji, nie�le prezentowa� si� na niebie Stalingradu. Szturmowy II-2 stanowi! z ka�dym miesi�cem coraz bardziej masowy samolot w lotnictwie Armii Czerwonej. Opancerzony kad�ub zapewnia� mu wysok� odporno�� w warunkach silnego przeciwdzia�ania obrony przeciwlotniczej, l�-2 m�g� z pomoc� dzia�ek, k-mow, bomb i rakiet ni� vv* P�atowania pmdstartowe my�lhrc BI L09 i SchGI � $**. cei% naziemne S�ab� stron� samo� lotu by� brak uzbrojenia obronnego, co nara�a�o jego za�ogi na du�e straty. Messerschmitty wyko�rzystuj�c przewag� pr�dko�ci i wysoko�ci, atako�wa�) I�y z ty�u i boku strzelaj�c z 10-20 m w sil�nik lub kabin�. Rosyjskie my�liwce nie potrafi�y swym szturmowcom zapewni� odpowiedniej os�ony, szczeg�lnie tui ma�ych wysoko�ciach, wi�c straty lf�w-2 latem 1942 r. okaza�y si� naj�wi�ksze po�r�d innych samolot�w. Np. 277 dl dowodzona przez pp�k. Plesziwcewa w walkach pod Worone�em w ci�gu 16 dni bezpowrotnie utraci�a 58 I��w-2 i 22 lotnik�w. Na ka�dy utra�cony samolot przypada�y 4.3 wyloty. Latem 1942 r. Lufiwaffe otrzyma�a samolot podobny do l/a-2. tzn. Hs 129B. Jego pierw egzemplarze trafi�y do 4 FP w maju. Trudny w pilota�u i eksploatacji samolot dostarczy� Nie�mcom wielu k�opot�w. Bardzo kapry�ne okaza�y si� francuski? silniki Gnom�-Rh one, czu�e nie ty/ko na ostrza/ przeciwnika ale i zanieczyszcze�nia. Dlatego do czasu pojawienia si� efektyw nych filtr�w liczba zdatnych do lotu Hs l'2�B Jaki-7B hitem 1942 r. by�y jednymi z podstawowych my�liwc�w lotnictwa Armii Czerwonej by�a bardzo ma�a. Odpowiednik�w jednosilnikowych Ju 87 w lotnictwie Armii Czerwonej nie by�o. Piloci lubi�li go ze wzgl�du na �atwy pilota�, niezawodno��, dobr� widoczno�� z kabiny i wysoki} zwrot�no��, a dla niemieckich �o�nierzy Ju 87 stanowi� w latach 1941-42 prawdziwy symbol si�y nie�mieckiego lotnictwa. W kolejnych odmianach Ju 87 wzmacniano opancerzenie i uzbrojenie ob�ronne. Samolot m�g� zabiera� 1800 kg bomb. a standardowo przenosi� jedn� bomb� 500 kg pod kad�ubem i dwie 250 kg pod skrzyd�ami. Dla por�wnania: standardowym uzbrojeniem bombowego Pe-2 w roku 194z by�o 600-700 kg bomb. R�wnolegle z klasycznymi wersjami, wiosn� 1042 r. do ubrojenia wprowadzono Ju 87D-3 ze szczeg�lnie silnie opancerzon� kabina. i -o pozwoli�o na u�ycie go jako samolotu szturmowego. Jednak w por�wnaniu z l�em-2 by� to samolot o mniejszej sile ognia i odporno�ci na ostrza� przeciwnika. Lotna iwo bombowe, podobnie jak w roku 1942, by�o podstawow� si�� uderzeniow� Luf�twaffe. Na wschodzie o�ywa�a ona tylko dwa typy bombowc�w: He 1 IW i Ju 88A. Oba samo�loty przesz�y modernizacj�, otrzymajcie mocniejsze silniki i uzbrojenie, ale mo�liwo�ci He 111 okaza�y si� niewystarczaj�ce jak na zmieniaj�ce si� wymagania frontu. Jego zalet� by�o jedynie silne uzbrojenie strzeleckie, co pozwala�o na efektywne u�ycie w ci�gu dnia. Za�ogi lubi�y He 111 ze wzgl�du na �atwo�� pilota�u i dobr� widoczno�� z kabiny � mogli nim lata� nawet piloci o niewielkich umiej�tno�ckich. Ju 88A-4 by� bardziej nowoczesny, nieco bardziej skomplikowany ni� He 111, ale tak�e lu�biany przez za�ogi -za du�� �ywotno�� i wysok� pr�dko�� przelotow�. Pr�dko�� maksymalna lu 88A-4 przewy�sza�a mo�liwo�ci wi�kszo�ci bombowc�w rosyjskich, a nawet niekt�rych my��liwc�w [1-16 i 1-153), ust�puj�c tylko Pe-2, �aGG-3 i Jak-1. Powa�n� wad� Junkersa by�a ma�a pojemno�� jego komor bombowych, ciasna kabina za�ogi i niewielki kep) ostrza�u broni strzeleckiej. Pod tym wzgl�dem przewy�sza�y go zar�wno He U TH jak i Pe-2. Bombowiec Pe-2 byl najbardziej rewolucyjn� konstrukcj� wprowadzon� do produkcji seryj�nej w ZSRR na pocz�tku lat 40. Szybki bombowiec nurkuj�cy o dobrej widoczno�ci z kabiny i wysokiej �ywotno�ci by� jednak trudny w pilota�u, szczeg�lnie w fazie startu. W eksploatacyjnym zakresie wywa�e� mia� te� problemy ze stateczno�ci�. Dawali sobie z nim rad� piloci do�wiad� ini, ale piloci z jednostek operacyjnych mieli powa�ne trudno�ci. Z tego powodu, a tak�e wo�bec tendencji do rozkr�cania �migie� i' awarii mechanizmu chowania hamulc�w aerodynamicz�nych. samolot�w Pe-2 stosunkowo rzadko u�ywano jako bombowca nurkuj�cego latem 1942 r. Dwie dywizje rosyjskie - 221 i 224, zosta�y wyposa�one w ameryka�skie bombowce A-20C, niu taranem przez bombowiec Boston III cystern na lotnisku Mariewka zaj�tym przez Niemc�w. Okaza�o si� jednak wkr�tce, �e w rzeczywisto�ci samolot /ustal zniszczony od podmuchu po wybuchu cystern trafionych ostatni� bomb;}. Za�oga, kt�rej uda�o si� uratowa� powr�ci�a w ci�gu kilku dni na stron�, rosyjsk�. W lotnictwie Armii Czerwonej najbar�dziej ryzykowne by�y loty samolot�w sztur�mowych. Piloci 812 pisz wykonali w lipcu 147 wylot�w bojowych, niszcz�c 17 samolo�t�w przeciwnika na lotniskach i 2 w powie�trzu. Ale ich podstawowymi celami by�y ko�lumny zmechanizowane wroga. W lipcu pi�loci 812 pisz zniszczyli 185 czo�g�w i 330 samochod�w, trac�c 6 I��w-2. Przy tym kpi W.M.Sierman by� zestrzelony dwukrotnie i w obu przypadkach przebi� si� przez, lini� frontu i wr�ci� do jednostki. W ostatnich dniach lipca 1942 r. nie�mieckie dow�dztwo szybko przegrupowywa��o swoje wojska. 4 Armia Pancerna, wcze��niej dzia�aj�ca na kierunku kaukaskim. otrzyma�a rozkaz skierowania si� na Stalin�grad od po�udnia. Ju� 1 sierpnia armia po rusza�a si� wzd�u� szlaku kolejowego Tiko� 21) rieck - Kotielnikowo, napotykaj�c na swojej drodze jedynie sialu si�y 51 armii. Obrona zosta�a wi�c szybko przerwana i 3 sierpnia Niemcy znale�li si� nad rzek� Aksaj. Dow�dztwo rosyjskie nakaza�o niezw�o�cznie skierowa� na zagro�ony kierunek po�siadane rezerwy. Trafia�y one do boju pro�sto z marszu, nie zawsze udanie. Przybywa�j�ca czterema eszelonami 208 dywizja, wy�adowuj�c sic 3 sierpnia na stacji Kotiel�nikowo, dosta�a sic pod silny ogie� czo�g�w i lotnictwa, ponosz�c ogromne straty. Na pocz�tku sierpnia na kierunku sta�lingradzkim dzia�a�o 9 niemieckich pu�k�w bombowych, 3-4 pu�ki bombowc�w nurku�j�cych, 6-7 pu�k�w my�liwskich i 3 pu�ki ci�kich my�liwc�w i samolot�w szturmo�wych. 8 Korpus Lotniczy by� wyposa�ony w oko�o 850 samolot�w bojowych, w tym ok. 500 sprawnych. Stosunek si� na kierunku stalingradzkim uleg� wi�c pewnemu wyr�w�naniu. Poczynaj�c od 25 lipca do 8 AP trafia� �rednio jeden nowy pu�k dziennie. Do 1 sierpnia armia mia�a ju� 550 samolot�w (w tym 374 sprawne), to znaczy wi�cej ni�. kiedykolwiek wcze�niej. Znacznie zwi�kszy� nazywane w ZSRR Boston III. Mimo braku wiciu in�strukcji uda�o sic z powo� iiicni wprowadzi� je do uzbrojenia. Za�ogi z zado�woleniem stwierdzi�y, �e Bostony s� szybsze ni� Pe-2 i bombowce niemieckie, a na jednym silniku mog� la�nie bez utraty wysoko�ci. Ich niedostatkiem by� zbyt ma�y ud�wig i s�abe uzbro�jenie strzeleckie - Brownin�gi i Vickersy okaza�y si� je�szcze s�absze ni� rosyjskie SzKASy. W warunkach nie�mieckiego panowania w powietrzu powodowa�o to mniejsza efektywno�� Bo�stonem ni� teoretycznie mo�na by�o si� spodziewa�. Niespodziewanie skute�czne okaza�y si� samoloty Su-2. kt�re ju� po zako�czeniu produkcji w ko�cu 1941 r. wyposa�ono w sil�niki gwiazdowe o du�ej mo�cy M-82 i skierowano do 52 oraz cz�ci 135 i 826 p/b. Spe�niaj�c rol� samolotu rozpoznawczego, bombowego pilot�w, wyszkolonych jeszcze przed wojn�, co mia�o zasadniczy wp�yw na uzyskiwane przez nie wyniki. Samoloty bombowe He Uli .lit 88 uzupe�nione przez Do 215 i Do 217 stanowi�y podsta�w� rozpoznania dalekiego zasi�gu. Po�wi�caj�c rozpoznaniu wielk� uwag�, Niemcy starali si� mo�liwie najlepiej wyposa�y� samoloty rozpoznawcze w urz�dzenia nawigacyjne, systemy tleno�we i inne uk�ady pozwalaj�ce na wykonywanie lot�w na du�ych wysoko�ciach w r�nych wa�runkach meteorologicznych. Uzbrojenie niemieckiego lotnictwa rozpo-rozpoznawczymi znawczego bliskiego zasi�gu stanowi�y przesta�rza�e lis 126, nie modernizowane praktycznie od roku 1938, ale w 1942 r. zacz�y je jii� uzu�pe�nia� i zast�powa� bardzo nowoczesne Fw 189. Te ostatnie okaza�y si� niezwykle przydat�ne. dysponujcie znakomita widzialno�ci� z ka�biny i nadzwyczajn� zwrotno�ci�. W przypadku zagro�enia atakiem ze strony my�liwc�w popu�larne "ramy" potrafi�y schroni� si� zni�aj�c sw�j lot tu� nad powierzchni� ziemi, gdzie trudno by�o je zauwa�y�. W lotnictwie Armii Czerwonej rol� samo�lot�w bliskiego rozpoznania zwykle spelnnih nn�/iwce i sziurmowce. a noc� - lekkie U-2. Nie mia�y one specjalistycznego wyposa�enia. a aparaty fotograficzne AFA-fzacz�to monto�wa� na my�liwcach dopiero pod koniec lata 1912 r. Tak wi�c powodzenie rozpoznania za�le�a�o prawie wy��cznie od do�wiadczenia i umiej�tno�ci za��g. Jeden / podstawowych bombowc�w Lufiwaffc - ju 88 w locie si� udzia� samolot�w W pe�ni nowoczesnych: 90 H�w-2 (20 dni wcze�niej by�y tylko trzy niesprawne i jeden sprawny samolot s/tur�mowy), 38 Pc-2. 132 Jaki-1 i 91 LaGG�w-3. Sztab frontu stalingradzkiego /dawa� so�bie spraw�, �e najwi�ksze zagro�enie istnie�|e na lewym skrzydle, wiec nale�y g��wne si��y skierowa� przeciwko 4 Armii Pancernej. Dotyczy�o to tak�e lotnictwa, kt�re tym sa�mym musia�o podzieli� sw�j wysi�ek na dwa kierunki: na zach�d i na po�udniowy-zach�d od Stalingradu. Dysponuj�c 350 sprawnymi samolotami. 8 AP wykona�a l sierpnia 400 lot�w, 2 sierpnia - 544. 3 sierpnia - 581, 4 sierpnia - 360, a 5 - 570 lot�w. Znac/nc rozproszenie si� spowodowa�o, ze obrona nie by�a skuteczna i 5 sierpnia pododdzia�y armii Gotna dotar�y do zewn�trznej linii ob�rotu Stalingradu. W lej sytuacji dow�dztwo obrony roz�dzieli�o front na dwie cz�ci, tworz�c na le�wym skrzydle front Po�udniowo-Wschodni, kt�remu przydzielono 8 AP. W rejonie Sta�lingradu na bazie dw�ch dywizji: 220 dlm i 228 dis/ komisarz armii, a p�niejszy gene�ra� P.S.Stiepanow rozpocz�� formowanie 16 Armii Powietrznej. Reorganizacja spowodo�wa�a znaczn� strat� drogocennego czasu i zatrudni�o niepotrzebnie dow�dc�w i sztaby. Nie min�o 5 dni. a dow�dztwo przyzna�o si� do b��du. 9 sierpnia ukaza� si� rozkaz 0 oddaniu obu front�w pod wsp�lne dow�dz�two gen. A.I.Jelremienko. Jednostki lotnicze przeznaczone dla 16 AP mia�y do ko�ca sierpnia pozosta� pod rozkazami dow�dcy 8 AP gen. Chriukina. W dniach od 6 do 10 sierpnia 8 AP skoncentrowa�a swoje dzia�ania na po�u�dniowym-zachodzie od Stalingradu. Piloci wykonywali po 400-600 lot�w dziennie. Aby zwi�kszy� mo�liwo�ci armii. gen. Chriukino�wi podporz�dkowano operacyjnie 102 dywi�zjon my�liwski z lotnictwa obrony przeciw�lotniczej. Dywizjon w dniach od 3 do 10 sierpnia os�ania! wojska l�dowe w rejonie Abganierowa wykonuj�c 744 wyloty. W pocz�tkowej fezie bitwy nad Stalin�gradem lotnictwo Armii Czerwonej dzia�a�o du�ymi grupami. Uderzenia bombowc�w i szturmowc�w wykonywa�y cztery grupy pod og�lnym dow�dztwem dow�dcy 228 dis/ Stiepiczewa, kt�remu podporz�dkowano 776 pis/ / 206 dlsz. Z czasem zmniejsza�a sic jednak liczba sprawnych samolot�w i do�w�dztwo 8 AP zdecydowa�o si� na utworze�nie ponad dotychczasow� struktur� du�ych grup lotniczych, w tym jednej grupy sztur mowej i przebazowanie wszystkich posiada�nych samolot�w 11-2 na jedno lotnisko. Wy�korzystuj�c te grupy 9 sierpnia samoloty 8 AP wykona�y cztery du�e wyloty pomi�dz) godzinami 6:50 a 18:30. Wzi�o w nich udzia� 356 samolot�w, w tym 51 bombow�c�w i 74 szturmowce (pozosta�e to my�liw�ce). W atakach zniszczono oko�o 50 samo�chod�w i ponad 20 czo�g�w przeciwnika. Niemieckie lotnictwo my�liwskie zapew�nia�o aktywn� os�on� dzia�a� 4 Armii Pan�cernej. Na pocz�tku sierpnia codziennie do�chodzi�o do 20 walk powietrznych, w kt�rych uczestniczy�o z ka�dej strony do 50 samolot�w. Straty po obu stronach docho�dzi�y do 20 samolot�w, przy czym przewa�a��y jednak maszyny rosyjskie, mimo �e zda�rza�y im tak�e sukcesy. Tak by�o. gdy 2 sierpnia w czasie walki czterech samolo�t�w z. 440 plm z sze�cioma BI' 109. kpi. T.A.Bojtanik staranowa� czo�owo jednego z 21 TAKTYKA Jednym z ��wnych powod�w przewagi niemieckiego lotnictwa by�a jego lepsza takty� ka. W przypadku my�liwc�w, by/a ona �ci�le zwi�zana Z wykonywanymi zadaniami. Liczba lot�w grup my�liwskich wzrasta�a 3-4 razy w okresie koncentracji wojsk zmechanizowa� nych i na pocz�tku silnych uderze�. Spos�b patrolowania nad w�asnymi wojskami znacz� nie r�ni� Niemc�w od Rosjan. ( 7 drudzy latali grupami po 6-8 samolot�w, podczas gdy piloci Luftwaffe dzia�ali w du�ych grupach lataj�cych na zr�nicowanych wysoko�ciach. Najsilniejsza grupa znajdowa�a si� zazwyczaj na wysoko�ci 600-11)01) m i liczy�a nie mniej ni� 10 samolot�w Bf 109. Dodatkowo, mi ziemi czuwa�y w gotowo�ci bojowej inne grupy, wchodz�ce do walki w przypadku konieczno�ci. By�o to mo�liwe dzi�ki sprawnej organiza� cji dowodzenia charakterystycznej dla Luftwaffe. O ile rosyjscy piloci wchodzili do walki ca�ymi grupami i atakowali nieprzyjacielskie my�liwce os�onowe, to Niemcy przy spotkaniu z l�ami-2 lub Pe-2 w pierwszej fazie starali si� cz�ci� swych samolot�w zwi�za� w walce os�onowe Jaki i LaCiCH. Poniewa� zazwy� czaj si� to udawa�o, pozosta�e my�liwce mog�y stosunkowo �atwo atak�w,ic samoloty ude� rzeniowe. Niemcy uderzali na nie parami, staraj�c si� zestrzeli� w pierwszej kolejno�ci sa� molot prowadz�cego grupCt co n' przypadku sukcesu u�atwia�o rozbicie pozosta�ych w gru� pie samolot�w. W pierwszej fazie walki najwa�niejsze by�o zaskoczenie, a wi�c niemieckie ataki odby� wa�y si� ze strony s�o�ca lub zza chmur. Po atakach Niemcy starali si� szybko ucieka� z powrotem w s�o�ce lub przynajmniej wykorzysta� nadmiar pr�dko�ci dla nabrania maksy� malnej wysoko�ci. Unikali przy tym walki manewrowej, wykorzystujcie swa przewag� w fi� gurach pionowych. W czasie walki, gdy zaanga�owane by�y prawie wszystkie my�liwce, .< wsze nad nimi pozostawa�a jedna para do�wiadczonych as�w. Obserwowali oni walk� i przez radio informowali swych koleg�w o niebezpiecze�stwach, a gdy zauwa�ali w pobli�u uszkodzone samoloty przeciwnika, dobijali je kilkoma kr�tkimi salwami. Wychodz�c z walki Niemcy starali si� natychmiast wi�za� w pary. Pozwala�o to nu wzajemne zabezpieczanie si� pilot�w, a tym samym zmniejszenie strat w chwili, gdy �atwo by�o o dekoncentracj�, U Rosjan, po niezorganizowanym wyj�ciu z boju. zdarza�o su straty przewy�sza�y te poniesione W czasie w�a�ciwej walki. Przewaga pr�dko�ci posiadana samoloty Bf 109 pozwala�a im na szybkie wyj�cie z walki, albo - gdy przeciwnicy chcieli si� oddali� z rejonu boju. na dogonienie ich i zestrzelenie. Piloci bombowc�w Luftwaffe potrafili zorganizowa� grupow� obron� z wykorzysta� niem uzbrojenia pok�adowego. Piloci rosyjscy, wskutek gorszego wyszkolenia radzili sobie z tym znacznie gorzej. /. tego samego powodu nie umieli oni te� wykorzysta� znakomitych parametr�w swego bombowca Pe-2 i nie wykonywali atak�w nurkowych. W efekcie nie mogli skutecznie zwalcza� cel�w punktowych, kt�re przecie� przewa�a�y w walkach z u�y� ciem czo�g�w na wielkich przestrzeniach. nich. Wskutek tego Niemcy poszli w rozsyp�Dych, zniszczono �S dywizji piechoty i 10 bry�k� i utracili jeszcze trzy kolejne maszyny. gad pancernych". Ta ocena by�a zbyt optymi�Kpt. Bojtanik wyrzucony przypadkowo Z ka�styczna, poniewa� w rzeczywisto�ci walki biny uratowa� si� z pomoc� spadochronu. przed�u�y�} si� do 9 sierpnia, a g��wnym si� 7 sierpnia nast�pi�o uderzenie 6 armii �om 62 Armii uda�o si� przedosta� na lewy von Paulusa - Niemcy pr�bowali od p�no�brzeg Donu. Cztery dywizje okr��one w re�cy i po�udnia okr��y� i zniszczy� (ii armie, a jonie Kalae/a walczy�) jeszcze nawet prze/ tym samym zaw�adn�� prawym brzegiem kilka dni. po czym cz�ci pododdzia��w uda�Donu. Aktywny udzia� w realizacji lego za��o si� po��czy� z g��wnymi si�ami armii. dania bral � korpus lotniczy. Hitler w dzien�Przypartym do Donu oddzia�om z po�niku zapisa�: "7 sierpnia 1942 r... Uderzenie moc� przychodzi�y samoloty 8 AP. Poza Paulusa zako�czy�o si� powodzeniem w dru�wsparciem ogniowym, dostarcza�y one amu� giej po�owie dnia. Wed�ug dost�pnych da-nicji i innych niezb�dnych �rodk�w, /rzuca� 22 Niemcy w pierwszej Juzie natar� lodowych wspierali je zmasowanymi bombardowania� mi wojsk przeciwnika. Atakowali le� w�z�y kolejowe, stacje, przeprawy rzeczne. Bombowce lecia�y nad cele w ugrupowaniach typu klin lub romb przejormowuj�c si� przed samym atakiem. Je�li obrona przeciwlotnicza by/a s�aba, to cz�sto samoloty Luftwaffe dzia�a�y po� jedynczo. wielokrotnie zachodz�c nad cel. W przeciwnym przypadku grupy bombowc�w zrzuca�y swe bomby jednorazowo w locie nurkowym, po czym z maksymalna pr�dko�ci� odlatywa�y nad w�asne terytorium. (idy panowanie w powietrzu Niemc�w sta�o si� bezdyskusyjne, zapewniali oni bezpo� �rednie/ os�on� swym bombowcom jedynie w kr�tkich niezb�dnych okresach, co by�o zupe�� nie wystarczaj�ce. Luftwaffe bombardowa�o w�wczas przede wszystkim przeprawy i woj� ska zgromadzone w ich pobli�u. Z kolei rosyjskie bombowce Pe-2 i Su-2zosta�y zmuszone do pr�b dzia�ania z bardzo du�ych wysoko�ci, rz�du 5000-7000 m. Taka taktyka okaza�a si� stosunkowo bezpieczna. Jednak dok�adno�� prowadzonego przez nie bombardowania by�a oczywi�cie niezbyt du�a. W czasie bitwy stalingradzkiej stopniowo wzrasta�a rola rosyjskiego lotnictwa szturmo� wego. Ju� w okresie walk obronnych wykonywa/o ono 9% wszystkich lot�w, a p�niej udzia� ten znacznie si� zwi�kszy� -w przybli�eniu dwukrotnie. G��wnym zadaniem jakie wykonywa�y I�y-2 na polu walki by�o atakowanie obiekt�w przeciwnika we wsp�pracy z w�asnymi wojskami naziemnymi. Pod tym wzgl�dem rola niemieckich samolot�w szturmo� wych by�a podobna. Je�li w okresie czerwca i lipca 1942 T, lly-2 atakowa�y cele z bardzo ma�ej wysoko�ci. to p�niej zmieni�y taktyk� i lec�c na �redniej wysoko�ci przechodzi�y do do�� stromego lo� tu i prawie nurkujcie strzela�y do wybranych obiekt�w. Cz�sto stosowa�y te� taktyk� "kr�gu samolot�w", z kt�rego co chwil� odrywa�y si� pojedyncze szturmowceprzechodz�ce do ata� ku. Takie ugrupowanie by/o stosunkowo trudne do zuatakownia z zewn�trz, a zapas wyso� ko�ci, r�wny 1500-2000 m. pozwala! l/om na precyzyjne wybranie celu i dawa� du�� mo�li� wo�� wykonywania manewr�w w czasie samego ataku. Taktyka lotnictwa rozpoznawczego nie wyr�nia�a si� szczeg�lnie na tle innych walk. Podczas gdy dow�dcami pu�k�w my�liwskich byli kapitanowie, a najwy�ej majorzy, to do� w�dcami jednostek rozpoznawczych byli zazwyczaj podpu�kownicy. Rozpoznanie prowadzi' A' nie tylko specjalne pu�ki, ale tak�e wydzielone cz�ci r�nych jednostek lotniczych. Np. w pu�ku StG2 Immelmann istnia�a eskadra rozpoznawcza sk�adaj�ca si� z 12 Bf"120 dowo� dzona przez kpt. Kochnera, w kt�rej �ata�o wielu as�w my�liwskich. Rosjanie 10-12'' wszystkich lot�w po�wi�cali rozpoznaniu. 60% lot�w rozpoznaw� czych w rejonie Stalingradu wykonywa/y samoloty my�liwskie. Prowadzi�y one operacje w Strefie taktycznej wojsk niemieckic/i. U�ycie jednomie\sc owych my�liwc�w jata/nie wp�ywa� �o jednak na jako�� prowadzonego rozpoznania, rzadko bowiem pilot m�g� jednocze�nie zajmowa� si� nawigacj� i obserwowa� przemieszczaj�ce si� na ziemi wojska, zwracaj�c przy tym uwag� na r�ne gro��ce mu niebezpiecze�stwa. j�c je na spadochronach lub l�duj�c z nimi skie samoloty rozpoznawcze stwierdzaj na polowych lotniskach. R�wnie� Luftwaffe obecno�� ponad dwustu samolot�w Lul�zaanga�owa�a si� w walki, usi�uj�c zniszczy� twaffe na Ioiniskach W.Donszczinka, Ol�/ powietrza okr��one oddzia�y. Do atak�w chowskij i Obliwskaja. szturmowych wykorzystywano samoloty W tej sytuacji dow�dztwo rosyjskie po-BI 109 i BI 110. G��wne si�y Luftwaffe bazo�sianowi�o uderzy� na lotniska przyfronto�wa�y na lotniskach Millierowo, Starobielsk, we. Jeden z takich atak�w zosta� przeprowa�Morozowskij, Olchowskij. Tacinskaja, No-dzony 12 sierpnia na lotniska Olchowskij i wo-Caricinskij, ale w dzia�aniach uczestni�Podolchowskij, gdzie stacjonowa�o prawie czy�y te� bombowce operuj�ce z lotnisk od�80 samolot�w niemieckich. Osiem I��w-2 z. leg�ych od linii frontu. Z kolei my�liwce 686 pis/, ochranianych przez siedemna�cie startowa�y przede wszystkim z lotnisk po�o�Jak�w-1 i LaGG�w-3 zniszczy�o - wed�ug �onych bezpo�rednio za lini� frontu. Rosyj-w�asnej oceny - 32 samoloty przeci