Gdzie si� podzia�o moje dzieci�stwo Redakcja Piotr �ak Projekt ok�adki i opracowanie graficzne Maja Witecka Korekta Joanna Kud�a Redakcja techniczna Adam Cedro � Copyright by Charaktery Sp. z o.o. Kielce 2003 ISBN 83 916092 4 3 Jest to pi�ta publikacja Wydawnictwa Charaktery 25 512 Kielce ul Warszawska 6 tel/faks (041)344 43 21 e mail: [email protected] http://charaktery.onet.pl Spis tre�ci Agnieszka Widera-Wysocza�ska Pijany dom czyli co dzieje si� z dzieckiem alkoholika Marzenna Kuci�ska DDA czyli Doros�e Dzieci Alkoholik�w 1 Kim s� 2 Gdy rodzic pije 3 Dom bez �cian dzieci bez rodzic�w 4 Bohater maskotka niewidzialne dziecko 5 Zamro�eni ludzie 6 Dziecko w d�ungli 7 Samotni z l�ku 8 Pozwoli� zagoi� si� ranie Dariusz Doli�ski Pokusa silniejsza ni� rozum czyli dlaczego ludzie nie radz� sobie z na�ogami Alicja Senejko Szczypta optymizmu czyli ro�ne wyj�cia z sytuacji bez wyj�cia Zofia Milska-Wrzesi�ska Sam sobie na przek�r czyli dlaczego sobie szkodzimy Wiktor Osiaty�ski Silna wola i inne bajki czyli mity o piciu alkoholu Leszek A.Kapler, Beata Krzak Kwestionariusz Kontroli Zachowa� Przydatne adresy Dom pijany czyli co dzieje si� z dzieckiem alkoholika Agnieszka Widera-Wysocza�ska W latach sze��dziesi�tych i siedemdziesi�tych powoli stawa�o si� jasne, �e osoby mieszkaj�ce z alkoholikiem zapadaj� na chorob� zwan� wsp�uzale�nieniem. W 1983 roku w Stanach Zjednoczonych powsta�o Narodowe Stowarzyszenie Dzieci Alkoholik�w, kt�rego celem by�o i jest wskazywanie i uznanie ich problem�w oraz potrzeb. Poniewa� wi�kszo�� dzieci alkoholik�w zachowuje si� w spos�b spo�ecznie akceptowany, ich problemy bywaj� niezauwa�ane i ignorowane, tak�e przez nich samych. Na og� wygl�daj� tak dobrze, ubieraj� si� tak elegancko i odnosz� takie sukcesy, i� nie wydaje si�, aby potrzebowali jakiejkolwiek pomocy. Skutecznie dzia�a u nich przymus samodzielnego radzenia sobie z r�nymi sytuacjami �yciowymi i l�k przed ujawnieniem w�asnych problem�w. Tak naprawd� �yj� uwi�zieni w dramatycznej przesz�o�ci i, czuj�c smutek, zadaj� sobie pytanie: Co sta�o si� z moim dzieci�stwem? Doros�e Dziecko Alkoholika to cz�owiek pochodz�cy z rodziny, w kt�rej alkohol by� problemem centralnym. Zbyt zaj�ty w dzieci�stwie walk� o przetrwanie, w �yciu doros�ym ma poczucie, �e nigdy nie by� dzieckiem. Pijani rodzice wymagali od niego zaspokajania potrzeb matki; ojca i rodze�stwa, dbania o nich i ochraniania ich. Gdy pijany rodzic traci� nad sob� kontrol�, dziecko stawa�o si� coraz bardziej odpowiedzialne za niego, za siebie i sprawy domowe. W takiej sytuacji niebezpiecznie jest czu� si� dzieckiem. Aby si� ochroni�, dziecko alkoholika buduje si�� pozwalaj�c� zachowywa� si� jak doros�y. W jednej rodzinie ochrania matk� bit� przez ojca, w innej wspiera rodze�stwo i pomaga mu przetrwa� kolejn� awantur�. Tam, gdzie alkoholizm jest ukrywany, dziecko dba o rodzica, kt�ry ca�� noc wymiotuje, bo znowu �zachorowa� na nerki�, lub psychicznie walczy z wulgarnym, agresywnym albo ci�gle nieobecnym rodzicem, nie odzywaj�c si� do niego b�d� k��c�c si� z nim. Dzieci�stwo mija na walce, ochranianiu i udawaniu. Jak wygl�da dom, w kt�rym �yje aktywny alkoholik? Coraz cz�ciej dziecko zastanawia si�, czy jego rodzice maj� problemy z alkoholem, i namawia ich do zaprzestania picia. Zdarza mu si� nie spa� w nocy, ca�ymi dniami przesiadywa� w zamkni�tym pokoju, chce uciec z domu. Butelki z alkoholem znajduje w r�nych k�tach mieszkania i w rozpaczy chowa je lub wylewa alkohol do zlewu. Rodzic coraz cz�ciej wraca pijany z przyj�cia albo ze spotkania z kolegami. Chodzi po mieszkaniu rozebrany i niechlujny. Dziecko, czuj�c wstyd i zak�opotanie, rezygnuje z zabawy na podw�rku lub zaproszenia znajomych do domu. Coraz cz�ciej martwi si�, �e rodzice rozwiod� si� z powodu picia, a jednocze�nie marzy, �eby pijany rodzic wyprowadzi� si� albo �eby dom by� tak normalny, jak domy innych dzieci. �ycie rodzinne dziecka alkoholika jest niesp�jne, niestabilne, nieprzewidywalne: co�, co jest prawd� jednego dnia, nie jest ni� dnia nast�pnego. Pijany rodzic obiecuje co� synowi czy c�rce, a potem zupe�nie o tym nie pami�ta. Gdy jest trze�wy, mo�e by� kochaj�cym rodzicem, gdy jest pijany - gwa�townym, brutalnym lub nieobecnym. Dziecko nigdy nie wie, kt�r� �osob� spotka po powrocie ze szko�y. Czy tym domem rz�dz� jakie� regu�y? Podstawowym celem �ycia takiej rodziny jest ukrycie, �e przyczyn� problem�w s� alkohol i alkoholik, i wskazanie innego winnego. Jeden zestaw regu�, stworzony przez rodzic�w, sprowadza si� do: �Nie m�w�, �Nie czuj�, �Nie ufaj�. Przeznaczony jest dla dzieci i innych cz�onk�w rodziny. Rodzice tworz� go po to, by osi�gn�� dominuj�c� pozycj�, wzbudzi� l�k, wywo�a� poczucie winy i wstydu, by m�c pi� i utrzyma� ten dysfunkcyjny stan rzeczy. Drug� grup� regu� tworzy dziecko. Reaguje w ten spos�b na regu�y matki i ojca. Jego zestaw sprowadza si� mniej wi�cej do takich przekona�: �Je�eli nie b�d� m�wi�, nikt nie b�dzie wiedzia�, co czuj�, i nie zostan� zraniony�, �Je�eli nie b�d� pyta�, nie b�d� odrzucony�, �Je�eli �wietnie b�d� sobie radzi� sam, pozostawi� mnie w spokoju�, �Je�eli b�d� niewidoczny, nic mi si� nie stanie�, �Je�eli b�d� uwa�ny, nikt si� na mnie nie w�cieknie�, �Gdy przestan� czu�, nie odczuj� b�lu�. Podstawowa zasada brzmi: �Musz� zrobi� wszystko, by by� tak bezpiecznym, jak to tylko mo�liwe�. Jednak za to bezpiecze�stwo p�aci si� wielk� cen�, i to przez ca�e �ycie. Problemy Ma�ego Dziecka Alkoholika (MDA) Ju� w wieku przedszkolnym u dziecka z rodziny alkoholowej wyst�puj� objawy, po kt�rych mo�na rozpozna�, �e prze�ywa ono kryzysy zwi�zane z sytuacj� w domu. Pod�wiadome pr�by poradzenia sobie z brakiem rodzicielstwa i pr�by ochrony siebie widoczne s� w przyjmowanych przez dziecko rolach: bohatera, koz�a ofiarnego, dziecka niewidzialnego i maskotki. Jak na ironi�, role te s�u�� przeciwstawnym celom. Daj� narz�dzia, dzi�ki kt�rym dziecko mo�e przetrwa� alkoholizm rodzica, ale jednocze�nie maskuj� t� chorob� przed tymi, kt�rzy mogliby pom�c. Dzieci alkoholik�w mistrzowsko kamufluj� b�l swojego serca. U ma�ych dzieci z takich rodzin mo�na zaobserwowa� ci�g�e zm�czenie lub ospa�o��. U ponad rocznego dziecka objawy te mog� by� sygna�em problem�w psychicznych, w tym depresji. Powtarzaj�ce si� koszmarne sny, sen przerywany, odmowa spania albo l�k przed nim w porze poobiedniej drzemki - mog� wskazywa� na potencjalne problemy rodzinne zwi�zane z alkoholem. Mo�e pojawi� si� regresja w treningu czysto�ci, ssanie palca czy obgryzanie paznokci. Zachowania te zwi�zane s� z pobudzeniem, chorob�, za�amaniem lub zal�knieniem. Ci�g�y brak apetytu, wybrzydzanie w jedzeniu czy niedo�ywienie to te� oznaki problem�w. Tak�e dzieci wychudzone, kt�re jedz� tak, jakby ich �o��dki by�y studniami bez dna, mog� cierpie� z powodu zaniedbania alkoholowego. Kompulsywne jedzenie mo�e mie� sw�j pocz�tek w nawykach nabytych ju� w pierwszym roku �ycia. Nadopieku�cze lub nerwowe matki karmi� swoje dzieci za ka�dym razem, gdy te p�acz�. Przekarmianiem staraj� si� zast�pi� niemowl�tom mi�o��, kt�rej nie potrafi� da�. Czasami �ywno�� staje si� dla dzieci substytutem mi�o�ci, kt�rej nigdy nie zazna�y od rodzic�w alkoholik�w. Dzieci alkoholik�w maj� problemy z dostosowaniem si� do zmian w codziennych obowi�zkach. Kiedy jedno zaj�cie si� ko�czy i przechodzi w drugie, mog� mie� trudno�ci z przestawieniem si�. Nieoczekiwane wydarzenie powoduj�ce zmian� normalnego rozk�adu codziennych zaj�� mo�e by� tak�e nadmiernie denerwuj�ce i dezorganizuj�ce. Dzieci alkoholik�w zazwyczaj bawi� si� w izolacji. W zabawach powtarzaj� to, co widzia�y w domach rodzinnych: tematy alkoholowe, brutalne sceny agresji, bijatyki rodzic�w, win� i strach przed opuszczeniem. Daje to przedszkolakom poczucie kontroli nad w�asnymi l�kami. Nadmierna aktywno�� w�r�d przedszkolak�w jest g��wnym objawem alkoholizmu rodzic�w i cz�stym objawem syndromu p�odu alkoholowego. Dzieci takie maj� k�opoty z utrzymaniem uwagi i koncentracj� na jednej czynno�ci. S� nadruchliwe, nerwowe, wybuchowe, maj� cz�ste napady z�ego humoru i mog� nagle zmienia� zachowania na nietypowe. Nie mog� usiedzie� podczas opowiadania kr�tkiej historyjki albo s�uchania utworu muzycznego. Nie potrafi� planowa� i doko�czy� zaj��, kt�re rozpocz�y, nie maj� cierpliwo�ci i entuzjazmu do pracy w grupie nad jednym projektem, wymagaj�cym po�wi�cenia uwagi przez kilka dni. Boj� si� nieznanych ludzi lub nowych sytuacji. A z drugiej strony nadmiernie lgn� do innych i przesadnie l�kaj� si� separacji. Tak�e nag�e zmiany zachowania u ma�ych dzieci mog� wskazywa� na alkoholizm w ich rodzinach. Na przyk�ad dziecko �mia�e nagle wycofuje si� z kontaktu albo dziecko zal�knione nagle zaczyna odgrywa� znacz�c� rol� w grupie spo�ecznej. Niestety Ma�e Dzieci Alkoholik�w, prze�ywaj�ce takie problemy w �yciu codziennym, w wi�kszo�ci przypadk�w pozostaj� niezauwa�one, chyba, �e narozrabiaj�. Jednak�e nawet wtedy doro�li z regu�y koncentruj� si� na objawach, a nie na problemach le��cych u ich pod�o�a, i nie udzielaj� dzieciom w�a�ciwej pomocy. W takiej sytuacji warto pami�ta�, �e lata przedszkolne s� fundamentem doros�ego �ycia. Co dzieje si� z dzieckiem alkoholika, gdy dorasta? Dzieci z rodzin z problemem alkoholowym maj� wielkie trudno�ci w okresie dorastania. Alkoholik wp�ywa destrukcyjnie na umys�y i emocje cz�onk�w rodziny. Lekcje z dzieci�stwa �dobrze pami�tamy� w `````````�yciu doros�ym. Je�eli dziecko zostaje zranione przez rodzica, od kt�rego zale�y i kt�rego kocha najbardziej, s�dzi, �e jest z�e, niegodne mi�o�ci i szacunku. W ten spos�b uczy si� nie ufa� sobie i innym. Rozpoczyna samotne �ycie. Odcina si� od swoich uczu�, wypiera potrzeby. Uczy si� udawa� i k�ama� nawet wtedy, gdy mo�e m�wi� prawd�. Mi�o�� oznacza dla niego dbanie o kogo� i zapominanie o w�asnych potrzebach. Spontaniczno�� jest nieracjonalna, z�o�� r�wna si� agresji. Doros�e Dzieci Alkoholik�w, gdy maj� ciep�ego i kochaj�cego partnera, z kt�rym mog� czu� si� bezpiecznie, tocz� w sobie �wojn� z wrogami z przesz�o�ci i na aktualne domowe sprawy reaguj� tak jak w dzieci�stwie. Nadal czuj� pustk�, nie ufaj�, izoluj� si�. DDA nie wierzy, aby dobra relacja mog�a trwa� d�u�szy czas, dlatego pod�wiadomie d��y do jej zako�czenia, ale bez ludzi czuje si� pusty i zal�kniony. Dlatego zrobi wszystko, by kontrolowa� sytuacj�. �ycie ma toczy� si� zgodnie z ustalonym przez niego planem. Sytuacje prze�ywane w domu rodzinnym wykszta�ci�y w nim zaradno�� i nadmiern� odpowiedzialno��, nauczy� si� �czyta� ludzi�. Dzi�ki tym cechom osi�ga wielkie sukcesy w pracy zawodowej i buduje swoj� karier�. Jednak te same zdolno�ci nie pozwalaj� mu budowa� szcz�liwej rodziny. Je�eli spotyka si� dwoje ludzi pochodz�cych z rodziny alkoholowej, wtedy problem narasta ze zdwojon� si��, poniewa� oni nie wiedz�, co czuj�, nie ufaj� i nie m�wi� wprost, pod�wiadomie walcz� ze sob�, czuj� pustk� i s� nieszcz�liwi, chocia� odnosz� sukcesy. Te cechy przekazuj� swoim dzieciom i nast�pnym pokoleniom. Jakie s� typowe problemy Doros�ych Dzieci Alkoholik�w? W rodzinie alkoholowej dorasta si� z poczuciem niejasno�ci, winy, z�o�ci, wstydu i strachu. Jest to ca�kowicie normalna reakcja na nienormaln� sytuacj�. Osoby, kt�re wstydzi�y si� za swoich rodzic�w, w �yciu doros�ym wstydz� si� za swojego partnera. Czuj� si� winne za sytuacj� w domu. Maj� sk�onno�� do �miertelnej powagi, s� trudne we wsp�pracy. Raczej rzadko prze�ywaj� rado�� i relaks. Ludzie, kt�rzy b�d�c dzie�mi, nie mieli poczucia w�asnej warto�ci, s� tacy sami w �yciu doros�ym, oceniaj� siebie i innych bezlito�nie. Szukaj� potwierdzenia siebie na zewn�trz. Nie przyjmuj� pomocy innych i ze wszystkim chc� radzi� sobie samodzielnie. Musz� by� najlepsi. Trudno im jest by� elastycznymi. Gdy co� idzie nie po ich my�li, czuj� l�k i cz�sto nie ko�cz� rozpocz�tych spraw. Z trudem przychodzi im m�wienie o sobie, poniewa� dotychczas musieli by� niewidoczni. S� lojalni wobec ludzi, kt�rym si� to nie nale�y. �ycie nie ma dla nich wi�kszego sensu. Widz� �wiat albo w czarnych, albo w bia�ych barwach. Maj�c poczucie nieadekwatno�ci, musz� domy�la� si�, co jest normalne, a co nie. Gdy zaczynaj� pi�, jest to dla nich szokiem. Badania pokazuj�, �e od 40 do 60 proc. dzieci dorastaj�cych w rodzinie alkoholowej staje si� alkoholikami w �yciu doros�ym. Mog� te� cierpie� z powodu wsp�uzale�nienia od ma��onka alkoholika. Je�eli oboje rodzice pili, dziecko nie do�wiadczy�o bezpiecznej i stabilnej opieki. W doros�ym �yciu taka osoba jest znacznie bardziej podatna na uzale�nienia. Zazwyczaj wcze�niej upija si� po raz pierwszy i ma wi�cej problem�w z kontrolowaniem swojego zachowania. Trzeba podkre�li�, �e nie wszystkie dzieci alkoholik�w do�wiadczaj� identycznych, emocjonalnych i fizycznych, konsekwencji. Wielki wp�yw na zachowania DDA ma r�wnie� to, czy w dzieci�stwie doznali przemocy seksualnej lub fizycznej. Je�li tak si� sta�o, p�niej cierpi� z powodu zaburze� pami�ci, deficyt�w w koncentracji uwagi, zaburze� jedzenia, problem�w seksualnych, l�k�w, koszmar�w nocnych, nag�ych i niezrozumia�ych wspomnie�, powa�nych trudno�ci w nawi�zywaniu bliskich kontakt�w z lud�mi, pr�b samob�jczych, tak�e z powodu nawracaj�cej i narastaj�cej depresji. Zdrowie dzieci alkoholik�w Stres kumulowany wewn�trz cia�a dziecka alkoholika w istotny spos�b wp�ywa na jego zdrowie. Obok problem�w emocjonalnych i poznawczych oraz trudno�ci w funkcjonowaniu spo�ecznym, pojawiaj� si� powa�ne problemy zdrowotne. Dzieci alkoholik�w - cz�ciej ni� dzieci z innych rodzin - narzekaj� na b�le g�owy i brzucha, nudno�ci, rozstr�j �o��dka, zm�czenie i znu�enie. Zazwyczaj lekarze nie znajduj� fizycznych uzasadnie� tych dolegliwo�ci. Dzieci z rodzin alkoholowych cz�ciej choruj� na astm� i anemi�, cz�ciej si� przezi�biaj� i cierpi� na alergie, maj� te� zaburzenia jedzenia. Te ostatnie, pojawiaj�ce si� ju� we wczesnym dzieci�stwie, nasilaj� si� w �yciu doros�ym. Jedzenie jest sposobem radzenia sobie z niskim poczuciem w�asnej warto�ci. Kompulsywne jedzenie mo�e by� tak�e zwi�zane z ukrywan� z�o�ci� do osoby, kt�ra wyrz�dzi�a krzywd�. Ucz�szczanie na r�ne programy odchudzaj�ce jest nieskuteczne albo daje kr�tkotrwa�e efekty. U dzieci alkoholik�w zwi�ksza si� ryzyko wyst�pienia chor�b sercowo-naczyniowych, nag�ych zmian w ci�nieniu krwi i tempie akcji serca. W�r�d tych dzieci cz�ciej te� wyst�puje osobowo�� typu A. Ludzie doro�li z osobowo�ci� typu A, pochodz�cy z rodzin alkoholowych, s� niecierpliwi, dzia�aj� pospiesznie, agresywnie i z wrogo�ci� wobec innych, bez przerwy z kim� wsp�zawodnicz�. Anga�uj� si� w karier� zawodow� i mniej interesuj� si� innymi lud�mi. Maj� niskie poczucie w�asnej warto�ci, ma�e poczucie bezpiecze�stwa, zbyt nisko, wr�cz nierealistycznie oceniaj� swoje osi�gni�cia. Osobowo�� typu A badacze zaobserwowali ju� u pi�cioletnich dzieci alkoholik�w, chc�cych pozyska� uwag� i uczucie rodzica niecierpliwego, ignoruj�cego kontakt emocjonalny, wrogo nastawionego, nadkontroluj�cego i karz�cego. Takie dzieci pr�buj� sobie poradzi� z dysfunkcyjn� i chaotyczn� sytuacj� rodzinn�, przyjmuj�c rol� bohatera, czyli dziecka, kt�re musi by� dobre we wszystkim. Dzieci poddane dzia�aniu alkoholu w �yciu p�odowym Przeprowadzone przez mnie badania wskazuj�, �e znacznie wi�cej i znacznie powa�niejsze zdrowotne konsekwencje pojawiaj� si� u DDA, gdy osob� uzale�nion� by�a matka. Je�eli podczas ci��y pi�a du�o alkoholu, mog�a doprowadzi� do nieodwracalnych zaburze� emocjonalnych i intelektualnych spowodowanych trwa�ym uszkodzeniem uk�adu nerwowego, czyli Alkoholowym Syndromem P�odowym (Fetal Alcohol Syndrome). Do powa�nego uszkodzenia m�zgu, spowolnienia rozwoju fizycznego i umys�owego mo�e doj�� nawet wtedy, je�li matka w czasie ci��y tylko raz pozwoli�a sobie na wypicie du�ej ilo�ci alkoholu. Dzieci z FAS maj� powa�ne problemy z zaburzeniami koncentracji, samokontroli, samo�wiadomo�ci, osobowo�ci, emocjonalno�ci, zdolno�ci poznawczych, mowy, abstrakcyjnego my�lenia, proces�w wyobra�ni i pami�ci. S� nadpobudliwe, impulsywne i dra�liwe, wrogo nastawione do �wiata. Maj� zniekszta�cenia twarzy, ma�o wa��. Cz�sto zapadaj� na choroby serca i defekty nerek, miewaj� problemy z oczami i ze s�uchem, a tak�e ataki padaczki. Nie u wszystkich dzieci poddanych dzia�aniu alkoholu w �yciu p�odowym rozwija si� pe�ny FAS. U niekt�rych mamy do czynienia z tzw. P�odowymi Skutkami Alkoholowymi (Fetal Alcohol Effects). Chocia� nie wida� u nich zewn�trznych nieprawid�owo�ci, bardzo powa�ne s� pierwotne uszkodzenia m�zgu. Poniewa� wygl�daj� normalnie, otoczenie oczekuje od nich takiego samego zachowania. To natomiast prowadzi do wt�rnych uszkodze� psychicznych, b�d�cych rezultatem nieprawid�owego radzenia sobie z podstawowymi zaburzeniami. Mi�dzy 12 a 51 rokiem �ycia osoby z FAE maj� problemy ze zdrowiem psychicznym, przerywaj� szko��, popadaj� w konflikty z prawem, trafiaj� do wi�zienia, przejawiaj� nieprawid�owe zachowania seksualne, maj� problemy z alkoholem (ponad 50 proc. kobiet i 70 proc. m�czyzn z FAE), nie potrafi� samodzielnie �y� (gotowa�, robi� zakup�w, pra�), nie umiej� znale�� sobie pracy czy jej utrzyma�. Dzieci z FAS i FAE nigdy w pe�ni nie zdrowiej�. Jednak wczesna interwencja medyczna mo�e pom�c ludziom z FAS w rozwijaniu funkcjonowania motorycznego, zdolno�ci intelektualnych, koncentracji uwagi i relacji z r�wie�nikami; a ludziom z FAE w problemach ze zdrowiem psychicznym, w problemach szkolnych, z prawem i w uzale�nieniach. Leczenie nale�y jednak rozpocz�� przed up�ywem 10, czy 12 roku �ycia dziecka. Potem jest ju� za p�no. Od czego zale�� konsekwencje psychologiczne ponoszone przez DDA? Od indywidualnej historii dzieci�stwa ka�dej osoby, od tego, kto pi� w rodzinie i jak zachowywa� si� wobec dziecka i innych domownik�w. Pojawiaj�ce si� u dzieci szkodliwe skutki alkoholizmu rodzica zwi�zane s� ze sposobem picia, z finansow� niestabilno�ci� rodziny, k�opotami z prawem, brakiem blisko�ci, wsparcia i rozm�w, z mniejsz� zdolno�ci� do rozwi�zywania konflikt�w, przemoc� pojawiaj�c� si� w rodzinie, karami zbyt okrutnymi w stosunku do przewinie�, z zaburzon� kultur� i rytua�ami rodzinnymi, kt�re pozbawiaj� dziecko regularnych posi�k�w, wsp�lnych udanych wakacji, niedzielnych wyjazd�w, wsp�lnych wieczor�w czy odwiedzin u znajomych i rodziny. Istotn� rol� odgrywa z�y model rodzicielstwa, zaburzaj�cy role przyjmowane przez dziecko w rodzinie i �rodowisku, niejasny system warto�ci i nieprawid�o- wa edukacja �yciowa. Wa�na jest r�wnie� liczba dzieci i kolejno�� urodzenia. Im dziecko m�odsze i im d�u�ej �yje z rodzicami uzale�nionymi, tym powa�niejsze konsekwencje dorastania w rodzinie alkoholowej ponosi. Dziecko starsze mo�e widzie� wyra�nie alkoholizm rodzica, m�odsze absolutnie si� z tym nie zgadza. Jedno mo�e pami�ta� same horrory, drugie g��wnie przyjemne rzeczy. Znaczenie ma tak�e status ekonomiczny rodziny i to, czy mia�a miejsce przemoc fizyczna i seksualna. Istotne jest te�, czy partner osoby uzale�nionej leczy si� ze swego wsp�uzale�nienia, czy dba o swoje zdrowie i czy dziecko spotka�o osoby wspieraj�ce. Wielkie znaczenie maj� r�wnie� temperament i odporno�� psychiczna, umiej�tno�ci spo�eczne i przekonanie o mo�liwo�ci wp�ywania na w�asny los. Jaki jest najlepszy spos�b dbania o siebie, gdy pojawiaj� si� problemy? Aby dziecko alkoholika rozpocz�o proces zdrowienia, najpierw musi sobie u�wiadomi�, �e ma specyficzn� podatno�� psychologiczn� i genetyczn� na problemy emocjonalne i uzale�nienia. Musi po��czy� przesz�o�� z aktualnymi k�opotami �yciowymi. Taka �wiadomo�� cz�sto rodzi si� przypadkowo, na przyk�ad pod wp�ywem artyku�u w gazecie, wyk�adu czy podczas uczestnictwa w warsztacie (�To przecie� jestem ja!�). Zdrowienie wymaga ujawnienia dramat�w przesz�o�ci, odreagowania uczu� zwi�zanych z doznanymi krzywdami i zaplanowania na nowo aktualnego �ycia. Daje mo�liwo�� zbudowania wewn�trznego �wiata niezale�nego od dysfunkcyjnej rodziny. Doros�e Dziecko Alkoholika nigdy nie b�dzie do ko�ca wyleczone, ale ma wielk� szans� na rozw�j daj�cy spok�j i rado�� w �yciu. Aby je uzyska�, trzeba wzi�� udzia� w terapii indywidualnej i grupowej, a potem w sytuacjach kryzysowych korzysta� z pomocy innych ludzi i profesjonalist�w. Trzeba wierzy�, �e zmiana jest mo�liwa. Zagro�enia w procesie zdrowienia W procesie zdrowienia pojawiaj� si� kryzysy wynikaj�ce z regu� stworzonych w dzieci�stwie. Dzieci w r�ny spos�b reaguj� na urazy emocjonalne, fizyczne czy seksualne. Jedne wyra�nie dostrzegaj� alkoholizm rodzic�w, inne go nie zauwa�aj� lub nie chc� widzie�. Powa�niejsze k�opoty w �yciu maj� ludzie wychowywani w rodzinach alkoholowych, w kt�rych udawano, �e nic si� nie dzieje, albo zabraniano m�wi� o chorobie. W zwi�zku z tym przestali oni wierzy� w�asnym oczom i uszom, w�asnej intuicji i rozs�dkowi, stracili te� zaufanie do ludzi. W ka�dym z tych przypadk�w zar�wno rodzic alkoholik, jak i rodzic wsp�uzale�niony zachowuje si� w spos�b podwa�aj�cy w dziecku wiar� w bezpiecze�stwo, sens i dobro� tego �wiata. K�opoty pojawiaj� si�, gdy doros�y niewiele pami�ta z przesz�o�ci i dlatego nie chce si�ga� do wspomnie�. Energi� wykorzystuje do blokowania uczu� i przez to ogranicza zmiany w swoim �yciu. W takim przypadku pierwszym wyzwalaj�cym do�wiadczeniem w procesie zdrowienia b�dzie uzyskanie wgl�du we w�asn� przesz�o�� oraz w problemy wynikaj�ce z dzieci�stwa. Uwalnia si� wtedy si�� i odzyskuje wolno��. Demony przesz�o�ci zostaj� zdetronizowane. Zdrowienie ��czy si� te� z rezygnacj� z ochraniania alkoholika i osoby wsp�uzale�nionej. Jednak wtedy pojawia si� ryzyko oskar�e� o zachowania zimne, zdystansowane, okrutne i egoistyczne. Wzmaga to poczucie nielojalno�ci wobec rodzic�w i zwi�zane z nim poczucie winy wobec nich. Spotykaj�c si� z zimn� reakcj� lub gwa�townym zaprzeczeniem, DDA dokonuje bolesnego odkrycia, �e najbli�si nie chc� go s�ucha�, oskar�aj� o k�amstwo i zdrad�. S�yszy komentarze podwa�aj�ce sens terapii. St�d ju� tylko krok, by przesta� dba� o w�asne zdrowie. Zagra�aj�ca w procesie zdrowienia dzieci alkoholik�w jest te� ich ch�� do zajmowania si� rodzin�, a nie sob�. �Wyzwalanie� rodzic�w mo�e by� ucieczk� od zajmowania si� swoimi trudno�ciami. Tymczasem trzeba sobie u�wiadomi�, �e nie zmieni si� rodzic�w i �e w�asne wyzdrowienie nie zale�y od stanu zdrowia rodziny. Innym sygna�em ostrzegaj�cym, �e pojawia si� zniech�cenie, jest tendencja do przypisywania rodzinie alkoholowej wszystkich k�opot�w �yciowych lub nie przypisywanie �adnego. Po prostu trzeba zrozumie�, �e �adne ekstremum nie pomaga i �e z dzieci�stwa wynios�o si� nie tylko krzywd� i b�l, ale i ogromn� si�� do budowania w�asnego �ycia. Gdy dominuj�cymi prze�yciami towarzysz�cymi zdrowieniu s� l�k i b�l, spowodowane wzrastaj�c� �wiadomo�ci� sytuacji �yciowej, w�wczas pojawia si� niepok�j, �e nast�pi�o pogorszenie i nale�y szybko zako�czy� prac� nad sob�. W rzeczywisto�ci ten l�k powinien by� drogowskazem w procesie zdrowienia, wskazuj�cym na problemy do rozwi�zania. Podczas procesu zdrowienia pojawiaj� si� momenty z�ego samopoczucia. Leczonego przyt�aczaj� zar�wno nowe, �wie�o odkryte rzeczy, jak i te, kt�re jeszcze pozosta�y do odkrycia. Ma ochot� powiedzie�: �Dosy�, nie poczuj� si� ju� lepiej, ko�cz� to�. Czuje si� izolowany, nagle przekonuje si�, �e nie ma przyjaciela, z kt�rym mo�e porozmawia�. Ci�g�e krytykuje siebie i innych. Dr�czy go powracaj�ce silne uczucie depresji i niepokoju lub brak bezpiecze�stwa. Nie mo�e spa�. Nadu�ywa alkoholu albo innych �rodk�w zmieniaj�cych �wiadomo��. Ogarnia go uczucie beznadziejno�ci. W procesie zdrowienia wyra�nie ujawnia si� jego l�k przed zaufaniem drugiemu cz�owiekowi, przed blisko�ci� i intymno�ci�. U�yteczne s� tu zasady uczenia si� nowych relacji poprzez podejmowanie ryzyka i poznawanie innych ludzi �krok po kroku�. �Spocz�cie na laurach� po dokonaniu w sobie zasadniczych zmian i wytyczeniu cel�w na przysz�o�� jest ostatnim zagro�eniem dla rozwoju. Aby zdrowie�, trzeba by� stale zaanga�owanym w utrwalanie przemian. Obserwowanie siebie staje si� cz�ci� �ycia, pomaga odpowiednio wcze�nie zauwa�y� �czerwone �wiat�o�, kt�re sygnalizuje, �e dziecko alkoholika powinno intensywniej ni� zwykle zadba� o siebie, cz�sto z pomoc� wykwalifikowanego specjalisty. Czy mo�na rozwija� si� bez prze�ywania wewn�trznych kryzys�w? Raczej nie. Na proces rozwoju cz�owieka zazwyczaj sk�adaj� si� dwa kroki do przodu i jeden do tylu. Ten ostatni dostarcza informacji zwrotnych wa�nych dla dalszego rozwoju i wzmacniania efekt�w uczenia si�. Ponadto codzienne �ycie cz�sto jest nieprzewidywalne i pojawiaj� si� w nim kryzysy, z kt�rych chcemy wychodzi� tak, by maksymalizowa� swoje wewn�trzne mo�liwo�ci. Agnieszka Widera-Wysocza�ska Agnieszka Widera-Wysocza�ska jest doktorem psychologii, adiunktem Zak�adu Psychologii Klinicznej w Instytucie Psychologu Uniwersytetu Wroc�awskiego. Od 16 lat prowadzi terapi� dla os�b, kt�re dozna�y urazu chronicznego w dzieci�stwie, a tak�e szkoli profesjonalist�w w zakresie diagnozy i terapii. Jej pasj� s� podr�e. DDA czyli Doros�e Dzieci Alkoholik�w Marzenna Kuci�ska 1. Kim s� Doros�e Dzieci Alkoholik�w (DDA) to ludzie, kt�rzy wychowywali si� w rodzinach nadu�y- waj�cych alkoholu. Gdy byli dzie�mi, musieli zbyt wcze�nie dorosn��. S� doro�li, a nadal w g��bi siebie pozostaj� dzie�mi. Pa�stwowa Agencja Rozwi�zywania Problem�w Alkoholowych (i nie tylko) szacuje, �e w Polsce �yje prawie 4 miliony dzieci, kt�rych rodzice nadu�ywaj� alkoholu, i oko�o 1,5 miliona dzieci alkoholik�w. Kiedy dorosn�, cz�� z nich zacznie pi�, cz�� zwi��e si� z osobami uzale�nionymi, a pozosta�e b�d� starannie unika� my�lenia o tym, co wydarzy�o si� w ich dzieci�stwie. Z moich szacunk�w wynika, i� Doros�e Dzieci Alkoholik�w stanowi� oko�o 40 proc. doros�ej populacji Polak�w. Do�wiadczenia wyniesione z rodziny alkoholowej mocno rzutuj� na bliskie kontakty w �yciu doros�ym. Prawie po�owa z tych DDA, kt�rzy zg�aszaj� si� po porad� psychologiczn�, nie decyduje si� na zalegalizowany zwi�zek, a jedna trzecia zawieranych przez nich ma��e�stw ko�czy si� rozwodem. To znacznie wi�cej ni� w�r�d og�u Polak�w. Doros�e Dzieci Alkoholik�w boj� si� przede wszystkim powt�rzenia we w�asnym zwi�zku tego, co dzia�o si� w ich domu rodzinnym. Du�a cz�� jest g��boko przekonana, �e w ma��e�stwie mo�na si� tylko krzywdzi�. Bliskie zwi�zki to tak�e relacje z w�asnymi dzie�mi. DDA cz�sto maj� k�opoty z odnalezieniem si� w roli rodzica. Wielu z nich rozpoczyna terapi� w�a�nie z powodu problem�w ze swoimi dzie�mi. Obawiaj� si�, �e je skrzywdz�, wnosz�c do wychowania do�wiadczenia z domu. Czasem nie potrafi� z nimi rozmawia�. Maj� k�opot z w�a�ciw� ocen� tego, czy problemy ich syna albo c�rki s� �normalne�, czy te� powinny by� niepokoj�cym sygna�em. W niekt�rych DDA w�asne dzieci budz� agresj�. Trudno im si� powstrzyma� przed krzykiem, gro�bami czy uderzeniem. Jednocze�nie maj� �wiadomo��, �e to nie dziecko zawini�o, �e agresja bierze si� gdzie� z g��bi ich samych. Szukaj� pomocy dla siebie, aby nie krzywdzi� w�asnych dzieci. Wielu DDA nie decyduje si� na to, �eby mie� dzieci (ponad po�owa uczestnicz�cych w terapii), albo podejmuje tak� decyzj� p�no, po trzydziestym roku �ycia. Gdzie� g��boko tkwi w nich l�k, �e dla ich syna czy c�rki �ycie oka�e si� r�wnie okrutne, jak dla nich samych. Cz�� DDA rezygnuje z w�asnego �ycia osobistego, poniewa� przyjmuj�, �e ich podstawowym zadaniem �yciowym jest opiekowanie si� mam� albo tat�, a cz�sto nawet czuwanie, by nawzajem nie zrobili sobie krzywdy. Niekoniecznie mieszkaj� z rodzicami, a rodzice wcale nie s� lud�mi schorowanymi ani bardzo starymi. Spotka� mo�na i takich DDA, kt�rzy maj� w�asne rodziny, ale ka�dy weekend, �wi�ta i wakacje sp�dzaj� z rodzicami. Zdarzaj� si� tak�e rodziny, w kt�rych wszystkie doros�e, trzydziesto- czy czterdziestoletnie, �dzieci� mieszkaj� z rodzicami. W trakcie terapii okazuje si�, �e cz�� DDA ma mocno zakodowane, cho� rzadko u�wiadamiane poczucie, �e ich podstawow� rol� �yciow� jest �by� dobrym dzieckiem�: �m�� (�ona) to nie rodzina; rodzina to rodzice, dziecko, brat�. Odkrycie, �e by� dobr� c�rk� czy dobrym synem� jest znacznie wa�niejsze ni� by� dobr� �on� albo dobrym m�em�, zazwyczaj zmienia zupe�nie porz�dek �wiata. Szczeg�lnie dotyczy to kobiet. S� zaskoczone, jak �atwo zaprzepa�ci� dom i rodzin�, kiedy podstawowa odpowied� na pytanie: �kim jestem?�, brzmi: �c�rk��. Zwykle wi� Doros�ych Dzieci Alkoholik�w z rodzicami o jest bardzo silna, cho� kontakty nie zawsze uk�adaj� si� dobrze. Najcz�ciej DDA skar�� si�, �e tak naprawd� nie potrafi� rozmawia� z matk� czy z ojcem. Niech�tnie je�d�� do domu rodzinnego, bo czuj� tam napi�cie, niepok�j i bezradno��. Czasami m�wi� wr�cz o nienawi�ci do kt�rego� z rodzic�w. Przera�eniem napawa je my�l, �e b�d� musia�y z nimi zamieszka�, kiedy stan� si� oni niedo��ni. Mo�emy wyr�ni� kilka typ�w Doros�ych Dzieci Alkoholik�w: wyobcowani, smutni, skrzywdzeni, uzale�nieni, wsp�uzale�nieni, odnosz�cy sukcesy, z poczuciem ni�szo�ci. Wyobcowani najcz�ciej nie zdaj� sobie sprawy, �e to, co prze�yli w domu rodzinnym, ma nadal wp�yw na ich �ycie i samopoczucie. Po prostu uwa�aj� si� za innych, bardziej skomplikowanych lub popl�tanych wewn�trznie. Zazdroszcz� innym s�abszych napi�� wewn�trznych, mniejszej liczby dylemat�w i konflikt�w, mniejszych wewn�trznych obci��e�, o wiele rzadziej pojawiaj�cego si� poczucia smutku i osamotnienia. W sytuacjach spo�ecznych bardzo silnie kontroluj� si�. Maj� poczucie, �e ludzie z pewno�ci� ich oceniaj�, i to niekorzystnie. Wielu DDA leczy si� z powodu depresji. To smutni. Bior� kolejne specyfiki, kt�re nie przynosz� ulgi ani nie zmniejszaj� przygn�bienia. Czasem przychodz� do psychologa, szukaj�c zrozumienia siebie i rozwi�zania problem�w, a tak�e potwierdzenia, �e z nimi wszystko w porz�dku. Zwykle ko�cz� na pierwszej wizycie. Boj� si� ruszy� to, co jako� przysch�o, przycich�o. Po co zn�w ma bole�? Ich wspomnienia pe�ne s� do�wiadcze� utraty czego� lub kogo�. M�wi� o braku uwagi i braku fizycznego bezpiecze�stwa, o g�odzie czy opuszczeniu. Dramaty i koszmary z okresu dzieci�stwa staj� si� w �yciu doros�ym �r�d�em niewypowiedzianego b�lu i smutku, kt�rych nie ukoi tabletka. Ale s� r�wnie� DDA u�wiadamiaj�cy sobie, jak bardzo zostali skrzywdzeni tym, co dzia�o si� w domu, gdy byli dzie�mi. Nosz� w sobie �al, rozgoryczenie, z�o��, a nawet nienawi��: najcz�ciej w stosunku do tego z rodzic�w, kt�ry pi�, ale czasem r�wnie� wobec tego, kt�ry cho� nie pi�, tak�e krzywdzi�. Pozostaj� w pozycji ofiary nawet wtedy, gdy sprawcy ju� nie ma, lub te� nie jest ju� w stanie nic z�ego zrobi�. Czuj� si� pokrzywdzeni i przez pryzmat swojej krzywdy postrzegaj� �wiat i ludzi. Istnieje tak�e grupa takich DDA, kt�rzy sami zacz�li pi� na�ogowo. Si�gn�li po alkohol, bo na przyk�ad pr�bowali poradzi� sobie z trudno�ciami. Cho� bole�nie pami�taj� dzieci�stwo podporz�dkowane rytmom picia i niepicia, doros�e �ycie uk�adaj� tak samo. Teraz to oni s� najwa�niejsi, a �ycie rodzinne toczy si� wok� ich picia i niepicia. Niekt�re Doros�e Dzieci Alkoholik�w, przyzwyczajone w dzieci�stwie do zajmowania si� innymi i pomagania najbli�szym (matce, bo ma za du�o obowi�zk�w; ojcu, bo sam nie jest w stanie czego� zrobi�; rodze�stwu, bo jest mniejsze lub bardziej nieporadne), wik�aj� si� w zwi�zki z osobami, kt�rymi trzeba si� opiekowa� (np. z osobami uzale�nionymi, z g��bokimi problemami). �ycie z partnerem, kt�ry nie wymaga opieki czy po�wi�cenia, uwa�aj� za nudne, zbyt pouk�adane. Wielu DDA pracuje na odpowiedzialnych, dobrze wynagradzanych stanowiskach i odnosi sukcesy zawodowe. Potrafi� jednak pracowa� r�wnie efektywnie w zamian za przys�owiowe dobre s�owo. Zaskakuj�co dobrze rozwi�zuj� trudne zadania w sytuacji stresu i pod presj�. Zwykle nie maj� problem�w z wywi�zywaniem si� ze swoich obowi�zk�w. Nie boj� si� trudnych zada� ani ryzyka. S� odpowiedzialni i nie rezygnuj� �atwo. Dbaj� o potwierdzanie swoich kompetencji, ucz�c si� i podejmuj�c nowe wyzwania. W efekcie s� zwykle bardzo dobrymi i ma�o wymagaj�cymi pracownikami. �wietnie te� potrafi� radzi� sobie z publicznymi prezentacjami - nikt nie widzi ich silnego napi�cia czy l�ku przed ocen�. Ludzie podziwiaj� cz�sto ich opanowanie i spok�j zewn�trzny, nie zdaj�c sobie sprawy z tego, jak sprzeczne jest to, co widz�, z tym, co dzieje si� �w �rodku� tych ludzi. Poczucie ni�szo�ci i niekompetencji towarzysz�ce Doros�ym Dzieciom Alkoholik�w zazwyczaj odzywa si� w kontakcie z innymi osobami. Sk�ada si� na nie kilka czynnik�w: kiepski obraz siebie wyniesiony z wczesnego dzieci�stwa, brak dobrych do�wiadcze� w bliskich relacjach z lud�mi i brak podstawowych umiej�tno�ci interpersonalnych (rozmawianie, nawi�zywanie bliskich kontakt�w, rozwi�zywanie konflikt�w czy nieporozumie�). Rzadko za poczuciem ni�szo�ci u DDA stoi brak wykszta�cenia czy nie radzenie sobie w �yciu. Ponad po�owa os�b zg�aszaj�cych si� na terapi� ma wykszta�cenie �rednie, a 40 proc. wy�sze. Otoczenie najcz�ciej postrzega Doros�e Dzieci Alkoholik�w jako ludzi dobrze radz�cych sobie w �yciu, bez wi�kszych problem�w. Mo�na z tym �y� By� DDA to rzeczywi�cie niezbyt przyjemne. Nie jestem chyba w najgorszej sytuacji - przecie� nie pij�. I co z tego? Te wieczne konflikty wewn�trzne, niepokoje i wahania. To jest rzeczywi�cie koszmar. Moja matka uciek�a od ojca, gdy mia�am 10 lat, a m�j brat 4. Uciek�a, bo si� nad ni� fizycznie zn�ca�. Nie wiem dlaczego, ale matka zrobi�a sobie wtedy ze mnie kole�ank�. Nie powinno si� obarcza� dzieci takimi problemami. Wystarczy�o mi ju� to, �e pod jej nieobecno�� zajmowa�am si� bratem i ca�ym domem. Jednocze�nie chodzi�am przecie� do szko�y. Mia�am by� tym �dobrym dzieckiem�. Gdy mia�am 25 lat, wysz�am za m��. Teraz ju� wiem, dlaczego za alkoholika. Scenariusz si� powt�rzy�. Teraz to nie moja matka obrywa�a, ale ja. Znalaz�am jednak si��, �eby odej�� od m�a. By�am wtedy wrakiem cz�owieka. Pom�g� mi znajomy psychiatra. Wyt�umaczy�, �e to nie moja wina - bo oczywi�cie obwinia�am za wszystko siebie. Zmieni�am prac�. Pracowa�am po W godzin dziennie. Pojawi�y si� wi�ksze pieni�dze, inni ludzie; niedawno uzyska�am pierwszy certyfikat z angielskiego. Doros�e Dzieci Alkoholik�w cz�sto odnosz� sukcesy, bo ci�k� prac� rekompensuj� sobie nieudane �ycie i kompleksy. Nie widz� w tym nic z�ego - tylko trzeba to robi� z umiarem. Na poczucie ni�szo�ci i niekompetencji znalaz�am spos�b - czyta�. Du�o i wszystko. Im wi�cej, tym lepiej. Uczy� si� i rozwija�. Niestety, nie mam dobrego kontaktu z matk�. Wyczuwam, �e wci�� ma do mnie o co� pretensje. Ale to ona boi si� porozmawia�. Zachowuje si�, jakby by�a zazdrosna. Nie wiem, o co. Nie czuj� nie- nawi�ci do ojca - to biedny, s�aby cz�owiek. Wiem jedno - nie dam si� skrzywdzi� po raz trzeci. Cho�bym mia�a zosta� sama do ko�ca �ycia. B�l i l�k zosta�y. Tego nic nie zmieni. Mo�na z tym �y�. Najwa�niejszy dla mnie jest fakt, �e w ko�cu u�wiadomi�am to sobie. My�l�, �e dam sobie rad� bez psychoterapii. Boj� si� jej. O DDA powinno si� du�o m�wi� i pisa�. Bo to bardzo wa�ne. Wa�ne nie tylko dla DDA, lecz r�wnie� dla os�b, kt�re z nimi �yj� - pozwoli im lepiej zrozumie� tych ludzi. El�bieta z Warszawy Moje paradoksy Wydaje mi si� to swego rodzaju paradoksem, �e ja, doros�y cz�owiek, nie potrafi� pokierowa� swoim �yciem, lecz �yj� wed�ug schematu, kt�ry wyry� si� w mojej psychice, a kt�ry nie daje mi satysfakcji. Patrz�c z boku, kto� mo�e pomy�le�, �e mam fajne �ycie. Mieszkam z mam� i siostr�, kt�re s� w porz�dku. Gdy wracam z pracy, obiad mam ju� gotowy, podany. �adnych k�opot�w, �adnych obowi�zk�w. W pracy s�ysz� same pochwa�y: m�oda, �adna, inteligentna. Czeg� mo�na wi�cej chcie�? No w�a�nie - czego? Szkoda, �e to wszystko to tylko pozory, ze nie jest to takie proste, jak by si� wydawa�o. Nikt nie wie, jak bardzo rozdarta wewn�trznie jest ta dziewczyna z �adnym u�miechem (czyli ja), jak niepewna siebie i swojej warto�ci. Prawie nigdy si� nie skar�y, ze wszystkim sobie poradzi, to, co na zewn�trz i wewn�trz, to dwa r�ne �wiaty, ale wiem o tym tylko ja i staram si� o tym nie my�le�, bo boj� si�, �e faktycznie zwariuj�. Dobra mina do z�ej gry - to wio�nie moja gra, moje �ycie. Ola z Bydgoszczy Pobo�ne �yczenia, realne l�ki Tata, alkoholik, nie pije od dw�ch lat, ale to nie znaczy, �e �ycie z nim jawi si� w r�owych barwach. S�dzi�am zawsze, �e gdy on przestanie pi�, moje problemy znikn�. Jednak tak si� nie sta�o. Moje problemy emocjonalne najbardziej ujawni�y si� w kontaktach z moim ch�opakiem. Nie mog� sobie poradzi� z moim cz�sto wybuchowym i nieprzewidywalnym zachowaniem, kt�re najbardziej odczuwa w�a�nie m�j partner. Nie opuszcza mnie my�l, �e powiel� histori� naszej rodziny, �e w przysz�o�ci to ja b�d� osob� wsp�uzale�nion�, tak jak moja mama. Cho� nie mam powod�w, by tak my�le�, to jednak ta my�l mnie nie opuszcza. Chcia�abym �yczy� wszystkim DDA, aby nauczyli si� odizolowa� swoje problemy od problem�w alkoholika. Niech nasze �ycie b�dzie kierowane przez nas samych, bez ci�g�ego odwracania si� w przesz�o��, kt�ra przecie� nie by�a kolorowa. Niech problemy alkoholika b�d� jego problemami. My mamy swoje �ycie i swoje problemy. Ka�ka 2. Gdy rodzic pije Przed trzydziestu laty w Stanach Zjednoczonych pojawi� si� ruch os�b, kt�re odkry�y wiele wsp�lnego w swoim �yciu. Te wsp�lne cechy wi�za�y si� nie tyle z tym, jacy byli, ile z ich rodzinami pochodzenia. �r�d�em wielu cech Doros�ych Dzieci Alkoholik�w s� do�wiadczenia zwi�zane z wychowywaniem si� w specyficznym systemie, jakim jest rodzina z problemem alkoholowym. Wayne Kritsberg uwa�a, �e niezale�nie od tego, czy w rodzinie jest czynny alkoholik, czy leczy si�, czy te� zosta� z niej usuni�ty - rodzina alkoholowa to rodzina dysfunkcyjna. Jak taka rodzina wp�ywa na rozwijaj�ce si� w niej dziecko? Dzieci�stwo jest okresem kluczowym dla rozwoju naszej to�samo�ci. Do�wiadczaj�c w�asnej bezradno�ci, dziecko musi przej�� od symbiotycznej do niezale�nej relacji z rodzicami, ucz�c si� po drodze wielu umiej�tno�ci niezb�dnych do przetrwania i do u�o�enia sobie �ycia tak, by czu� si� szcz�liwym i spe�nionym. W rodzinie zaspokajaj�cej emocjonalne potrzeby dziecka i innych cz�onk�w oraz maj�cej jasne zasady i regu�y, dzieci rozwijaj� sp�jn�, siln� to�samo��, a tak�e umiej�tno�� takiego wsp�ycia z lud�mi, kt�re pozwoli im realizowa� siebie. Inaczej jest w rodzinie alkoholowej. W sytuacji permanentnego kryzysu zwi�zanego z ci�g�ym nadu�ywaniem alkoholu przez matk� czy ojca, przetrwanie systemu rodzinnego staje pod znakiem zapytania. Ca�a rodzina musi przystosowa� si� do sytuacji, gdy co najmniej jedno z rodzic�w bywa wy��czone z zaspokajania potrzeb rodziny, na przyk�ad przez swoj� nieobecno�� fizyczn� - poniewa� gdzie� pije, lub psychiczn� - kiedy jest w domu, ale pijane. Tego typu kryzys trwa zazwyczaj wiele lat. Niepij�cy cz�onkowie rodziny �yj� w chronicznym stresie. Wymusza on zwykle zachowania, kt�re - cho� trudne lub rani�ce - pozwalaj� przetrwa� kryzys. Atmosfera domu alkoholowego pe�na jest swoistego napi�cia. Wi��e si� ono z nieprzewidywalno�ci� tego, co si� zdarzy, z oczekiwaniem na wybuch i na to, w jakim stanie wr�ci pij�cy rodzic. Rodzina funkcjonuje inaczej, kiedy jest on pijany, a inaczej, kiedy jest trze�wy: �Gdy by� trze�wy, zabiera� mnie w r�ne miejsca. Dzi�ki niemu obejrza�am najlepsze sztuki. Ale gdy wraca� pijany, strasznie si� go wstydzi�am. By� wulgarny i chamski, zawsze wtedy dochodzi�o do awantur�. Czasem to napi�cie i oczekiwanie na wybuch zwi�zane jest paradoksalnie, z zachowaniem rodzica, kt�ry nie pije: Ojciec, pijany, k�ad� si� spa� i po prostu go nie by�o. Za to tej kobiety nie rozumiem: wieczne pretensje o wszystko. Gdy wraca�a z pracy i s�ysza�em trzask furtki, �o��dek podchodzi� mi do gard�a. Wiedzia�em, �e zaraz b�dzie o co� z�a i �e mi si� oberwie, cho� nie spos�b przewidzie� za co�. Partner osoby pij�cej staje si� czasem wulkanem z�o�ci tryskaj�cej na wszystkich, tak�e na dzieci. Dzieje si� tak, poniewa� nie radzi on sobie z negatywnymi uczuciami i kosztami, kt�re wi��� si� z piciem partnera. Dzieci nierzadko wr�cz prowokuj� wybuch w nadziei, �e je�li matka wy�aduje si� na nich, to nie b�dzie awantury z ojcem. Z czasem w rodzinie narastaj� z�o��, �al i pretensje. Coraz cz�ciej zdarzaj� si� k��tnie. Dziecko do�wiadcza wtedy g��bokiego niepokoju - poprzez empatyczne przejmowanie nastroju osoby, z kt�r� jest zwi�zane. Do�wiadcza tak�e silnego l�ku, gdy s�yszy podniesione, agresywne g�osy swoich bliskich, nawet je�eli jeszcze nie rozumie tego, co m�wi�. Kiedy ju� rozumie i s�yszy pe�ne nienawi�ci s�owa - rodz� si� w nim trudne uczucia zwi�zane z poczuciem w�asnej niemocy, skrzywdzenia i zagro�enia. Dzieci s� �wiadkami k��tni. Widz�, jak rodzice robi� krzywd� sobie. Cz�sto same do�wiadczaj� ich agresji. Do�wiadczenia te wp�ywaj� na ich obraz �wiata i siebie: �wiat zapisuje si� im jako zagra�aj�cy i nieprzewidywalny, najbli�sze osoby, kt�re powinny by� wsparciem i obro�cami, staj� si� agresorami, a siebie dziecko widzi jako kogo� bezsilnego. Z bada� Witolda Skrzypczyka (�Dzieci alkoholik�w - zdarzenia traumatyczne�, ��d� 2000) przeprowadzonych w latach ??? wynika, �e �wiadkami przemocy w rodzinie alkoholowej by�o dwoje z trojga badanych dzieci. Zdarza si�, �e dziecko w rodzinie alkoholowej staje si� obiektem przemocy. Sprawc� najcz�ciej jest kto� bliski. Wszystkie dzieci w rodzinach alkoholowych do�wiadczaj� zaniedbania emocjonalnego. Czuj� si� opuszczone, pomimo �e rodzice s� obecni i zaspokajaj� fizyczne potrzeby dziecka. Rodzice bowiem zawsze koncentruj� si� na czym� innym: na alkoholu, na tym, �e partner pije, na utrzymaniu rodziny. Jednak w odczuciu dziecka nigdy nie bywa tak, �e ono jest na tyle wa�ne, by rodzice skupili si� jedynie na nim. Czuje, �e nie powinno zawraca� g�owy sob� ani swoimi potrzebami, �e nie mo�e sprawia� k�opot�w. S�dzi, �e musi zachowywa� si� tak, jakby by�o osob� dojrza�� do wspierania rodzic�w w �yciowych problemach, a nie dzieckiem, kt�re ich potrzebuje. Bezpo�redni� konsekwencj� emocjonalnego opuszczenia jest niskie poczucie w�asnej warto�ci, czy wr�cz bezwarto�ciowo�ci. Dziecko czuje, �e rodzice potrzebuj� nie dziecka, lecz kogo�, kto b�dzie im pomaga� w tym, z czym sobie nie radz�. Spycha zatem w g��b swoje potrzeby i emocje, ucz�c si�, jak ich nie okazywa�, a w efekcie, jak nie pokazywa� siebie. Stara si� sta� kim� takim, kogo potrzebuje rodzina. A skutki? Dzieci wychowywane w domach alkoholowych prze�ywaj� niemal zawsze (80 proc.) z�o�� lub nienawi�� do rodzica. Ponad po�owa z nich m�wi o poczuciu osamotnienia, a� 40 proc. przyznaje si� do strachu przed rodzicem i do poczucia wstydu za niego. Co czwarte nosi w sobie poczucie winy, czuj�c si� odpowiedzialne za z�� sytuacj� w domu. Po latach doros�e ju� dzieci alkoholik�w, pytane o uczucia zwi�zane z dzieci�stwem, m�wi� o z�o�ci, gniewie, agresji lub buncie, a tak�e o l�ku, wewn�trznym b�lu, niekiedy tez o wewn�trznej pustce. W dzieci�stwie kszta�tuj� si� ich negatywne przekonania na sw�j temat - �jestem bezwarto�ciowy�, �jestem g�upi�, �jestem s�aby� - adekwatne nie do realnych cech, ale do tego, jak czuli si� w dzieci�stwie. Postanawiaj� oni wtedy: �Nigdy nie b�d� mie� dzieci, �eby nie prze�ywa�y tego co ja� albo �Nigdy si� nie o�eni�. A to po latach skutkuje trudno�ciami w znalezieniu partnera lub problemami z zaj�ciem w ci���. Przesz�o�� jak kulawy pies Najpierw nie mia�am dzieci�stwa... Wychowywa�am si� w domu, w kt�rym awantury by�y na porz�dku dziennym. S�owa wypluwane z nienawi�ci�, ze z�o�ci�, z krzykiem... Nieprzespane noce, �ciskanie ko�o serca, strach i w�ciek�o�� narastaj�ca z ka�d� awantur�. Obelgi, poni�anie, nawet b�jki. Wstyd przed kole�ankami za w�asnego ojca, kt�ry wygl�da jak najgorszy �achmyta, od kt�rego cuchnie, i kt�ry le�y na trawniku przed blokiem. Bezsilne �kanie w poduszk�, szczelne zamkni�cie w swoim w�asnym �wiecie marze� i fantazji. Tata, alkoholik, doprowadzi� do ruiny wszystkich nas - mam�, mnie i brata. W domu nigdy nie by�o ciep�a, normalnych �wi�t, spokoju. Bez wzgl�du na stan ojca zawsze, w najg��bszych zakamarkach czai� si� niepok�j. Niepok�j, kt�ry na drobne kawa�ki rozszarpywa� pojedyncze, rzadkie chwile rado�ci i szcz�cia. Potem by�o trudne dojrzewanie. Znerwicowana mama, kt�ra zacz�a leczy� depresj�, wybra�a sobie c�rk� na powiernic�. Obarcza�a mnie swoimi troskami, bo uwa�a�a, ze jestem genialnym dzieckiem - taka zr�wnowa�ona, inteligentna. I ja te� cz�ciej stawa�am si� rozjemc� podczas awantur. Tato, si�gaj�c coraz bardziej dna, jedynie mnie s�ucha�, wi�c ja go uspokaja�am i prowadzi�am do ��ka, by zasn��. Nigdy nie zazna�am prawdziwej mi�o�ci. Nie wiem, co to znaczy normalny dom, z gor�cym obiadem na czas, z drugim �niadaniem szykowanym przez mam� do szko�y. Od kiedy pami�tam, by�am pozosta- wiona sama sobie, wymagano ode mnie dojrza�o�ci ponad m�j wiek. Teraz wreszcie wyjecha�am. Studiuj� w Krakowie. Powoli spe�niam swoje marzenia, ale wiem, �e nie odetn� si� od swojej przesz�o�ci. Ci�gnie si� za mn� jak pies z kulaw� nog�. Taka ucieczka niczego przecie� nie rozwi�zuje. Mam mocno nadszarpni�te nerwy, poturbowan� osobowo��. Nie potrafi� zaufa� ludziom, nie wierz� w przyja��, uciekam od m�czyzn. Mam wra�enie, �e ludzie potrafi� tylko krzywdzi�. Marta z Krakowa Pijany idea� Alkohol pij� w nadmiarze tak�e ludzie na tzw. poziomie. Forma tego �alkoholizmu� mo�e by� okresowa. Nigdy nie wiadomo, kiedy �to� mo�e nast�pi� i jak d�ugo potrwa. Jak w tym wszystkim czuje si� dziecko, dla kt�rego pij�cy rodzic jest jednocze�nie wielkim autorytetem, osob� wa�n�, cenion� przez innych, osob� m�dr�, od kt�rej inni czerpi� wiedz�, do�wiadczenie, wzorce? A z drugiej strony... pijane �co��, co zostaje z tego wielkiego cz�owieka po kolejnym niepotrzebnym kieliszku. Jak trudno jest wytworzy� sobie obraz najwa�niejszego w �yciu cz�owieka, kt�ry ma dwa jak�e r�ne oblicza. Nie wiadomo, czy po przyj�ciu do domu spotka si� osob�, do kt�rej mo�na i�� z ka�dym problemem czy zmartwieniem, od kt�rej otrzyma si� dobre s�owo i m�dr� rad� - ojca trze�wego, czy te� spotka si� chodz�c� od okna do okna mam�, kt�ra stara si� nie pokaza� dzieciom, �e co� jest nie tak, kt�rej trz�s� si� r�ce, gdy podaje obiad, ale pyta z u�miechem: �Co by�o dzisiaj w szkole?�. A my, staraj�c si� nie porusza� tematu tabu, tak�e udajemy, �e nic si� nie dzieje. A tak naprawd� czekamy, czy nie zadzwoni telefon (wypadek) albo czyja� zniecierpliwiona �ona (�we�cie tego pijaka�), a mo�e do drzwi zapuka kolega i powie: �Tw�j tata le�y w parku pod krzakiem, niech go kto� podniesie�. Jaki ba�agan tworzy si� w umy�le takiego dziecka? Niby wszystko jest dobrze, ale tylko czasami. Jak odpowiada� na pytania kole�anek: �Dlaczego tw�j ojciec pije, przecie� to taki m�dry cz�owiek?�? Ojciec ma by� wzorem do na�ladowania, a pije w pracy. A kiedy wypije za du�o, nabiera odwagi i wyst�puje publicznie, wyg�asza m�dre kwestie, tak �eby na pewno wszyscy go zobaczyli. A dziecko szuka k�ta, w kt�rym nikt go nie b�dzie widzia�, i my�li, jakie cuda mog� sprawi�, by nikt o tym jutro nie pami�ta�. Danuta 3. Dom bez �cian, dzieci bez rodzic�w Kiedy w rodzinie alkoholowej pojawia si� dziecko, zwykle pojawia si� r�wnie� nadzieja na zmian�. Niestety partner osoby pij�cej szybko przekonuje si�, �e spoczywa na nim nie tylko obowi�zek wychowania dziecka, ale i wszelkie inne obowi�zki domowe, a nierzadko r�wnie� finansowe utrzymanie powi�kszonej rodziny. W takich okoliczno�ciach musi skoncentrowa� swoje wysi�ki na wszystkich tych sprawach, kt�rymi w innych rodzinach zazwyczaj zajmuj� si� dwie osoby. Powszechnie wiadomo, i� rozwijaj�ce si� dziecko potrzebuje cz�stego kontaktu z rodzicami. Jednak niewielu z nas u�wiadamia sobie, �e dziecko, kt�rego rodzic pije, ma go o po�ow� mniej: mniej czasu sp�dzanego w kontakcie fizycznym, na zabawie, czytaniu ksi��ek czy spacerze; mniej czasu na obserwacj� bliskiej doros�ej osoby, kiedy tak wiele dzieci si� ucz�; mniej rozm�w i blisko�ci. Jest to rodzaj zaniedbania emocjonalnego, kt�re pojawia si� niezale�nie od tego, �e matka i ojciec mog� bardzo kocha� dziecko. Gdy taki siedmiolatek idzie do szko�y, mo�e mie� mniej umiej�tno�ci interpersonalnych ni� jego r�wie�nicy, bo znacznie mniej czasu ni� oni sp�dza� w bezpo�rednim kontakcie ze swoimi rodzicami. Niekt�rzy nie maj� do�wiadcze� w kontaktach z rodzicami w og�le albo prawie w og�le. M�wi� na przyk�ad: �Ojca prawie nie pami�tam. Zwykle pi� z kolegami poza domem lub spa� pijany. Mama pracowa�a w sklepie od �witu do zmroku i te� jej nie by�o�. Inni opowiadaj� o dzieci�stwie u babci czy cioci, a nawet w domu dziecka. Wiele os�b sp�dza�o czas w szkole lub na podw�rku, ucz�c si� praw rz�dz�cych �wiatem spo�ecznym od s�siad�w, nauczycieli b�d� koleg�w. Ale wa�ny jest nie tylko wsp�lnie sp�dzany czas, lecz r�wnie� jako�� tego kontaktu, czyli stosunek rodzic�w do dziecka. Zale�no�� mi�dzy naszym my�leniem o sobie a stosunkiem matki i ojca do nas, gdy byli�my dzie�mi, opisa� Carl Rogers. Jego zdaniem dla kszta�towania si� poczucia