Strona 1 ,02 fl4 Ino, Ip ICopy 1 Jak Wojna Przysza do Ameryki A WYDANE PRZEZ Komitet Informacyi Publicznej SEKRETARZ STANU SEKRETARZ WOJNY SEKRETARZ MARYNARKI GEORGE CREEL Augusi, 1917 CoBected set WASHINGTON QOVERNMENT PRINTINO OFFICE '. t 1911 Strona 2 Strona 3 Jak Wojna Przysza do Ameryki ' / WYDANE PRZEZ Komitet Informacyi Publicznej sekretarz stanu sekretarz wojny sekretarz marynarki george creel Augusl. 1917 - Strona 4 ^ ROZPORZDZENIA WYKONAWCZE. Niiiiejszem stwarzam Komitet Informacji Publicznej, który bdzie si skada z Sekretarza Stanu, Sekretarza Wojny, Sekretarza Marynarki i cywilnego, którzy bd upenomocnieni jako wykonawczy zarzd komitetu. Jako cywilnego przewodniczcego komitetu mianuj p. George'a Creel'a. Sekretarz Stanu, Sekretarz Wojny i Sekretarz Marynarki s upowanieni, kady z nich do wyznaczenia urzdnika, lub urzdników do pracy w komitecie. WooDRow Wilson. Kwiecie 14, 1917. 2 D. of D. OCT 13 nu Strona 5 vW JAK WJONA PRZYSZA DO AMERYKI. W latach, gdy Republika ta walczya jeszcze ó byt, w obliczugroby zagarnicia przez wrogie monarchie z za morza, w celu zabezpieczenia Nowego wiata dla demokracyi, dzia- dowie nasi stworzyli tu ide, która wkrótce staa si znana jako doktryna Monroe. Ostrzegajc Stary wiat nie mie- sza si do politycznego ycia Nowego, Rzd nasz zobowiza si nawzajem powstrzyma od mieszania w zawikania poli- tyczne w Europie; i historya ocenia mdro tego denia. Bylimy wtedy za sabi, aby wpywa na przeznaczenie Eu- ropy, a byo koniecznem dla ludzkoci zapobiedz, eby ta pierwsza wielka próba rzdu dla i przez lud nie bya niepoko- jon cudzoziemskimi atakami. Wzmocnieni dowiadczeniem naszego rozszerzajcego si ycia narodowego, doktryna ta staa si od tego czasu przewodnim elementem we wzrastajcej naszej polityce za- granicznej. Czy powinnimy czy nie utrzyma j w wypad- ku zerodkowanego ataku z zewntrz, wydawao si to dla nas tak doniosem, e bylimy zawsze gotowi wej do wojny w jej chocia od czasu gdy byo to wyraone po obronie. I raz pierwszy siy nasze wzrosy z nadspodziewan szybkoci, ale w tjm czasie ogromny wzrost naszego zagranicznego handlu, podró do Europy, nowoczesnego transportu, no- woczesnej poczty, kablów i telegrafu bez drutu zbliyo nas do Europy i uczynio nasze wyosobnienie coraz bardziej i bardziej urojonem. I, a do wybuchu obecnego konfliktu byo slabem yczeniem z naszej strony porzuci a nawet poprawi stare rodzinne trdy cye, które przez tak dugo zabezpieczay nam pokój. ^ W obu konferencyach w Hadze, w 1899 i 1907 roku, po- twierdzilimy te idee. Gdy nasi delegaci podpisali pierwsze zebranie odnonie do arbitracyi, wcignli do protokuu na- stpujce owiadczenie: "Nic zawierajcego si w tej konwencyi nie moe tak by uoone aby dao od Stanów Zjednoczonych Ameryki po- 3 Strona 6 4 Jak Wojna Przysza do Ameryki. rzucenia tradycyjnych ideaów nie wtrcanie si, mieszanie i wpltywanie w sprawy polityczne, ideowe lub wewntrzn adminis trcy adnego z zagranicznych pastw, ani te nic zawierajcego si w niej nie moe by uoone aby tak, obejmowao porzucenie przez Stany Zjednoczone Ameryki ich tradycyjnej postawy wzgldem czysto amerykaskich spraw." W Hadze zobowizalimy si, w wypadku jeli kiedykol- wiek przystpimy do wojny, szanowa pewne bardzo ogólne prawa przyzwoitoci i szlachetnej walki. Ale w tym samym czasie oczycilimy si z jakiejkolwiek odpowiedzialnoci zmuszania innych narodowoci do obserwowania podobnych zobowiza. I w 1906 roku, gdy delegaci nasi wzili udzia w konferencyi w Algeciras, która miaa miejsce dla uregulo- wania zawikanych spraw Królestwa Marocco, naladowali te sam formu. Zgadzajc si na nowy stan rzeczy, który zapewni niezaleno nietykalno Marocco, wyra- i nie ogosilimy, e nie bierzemy adnej ideowej odpowie- dzialnoci za przeprowadzenie ukadu. I jeli pozostaa jakakolwiek wtpliwo co do naszego stanowiska odnonie do przeprowadzenia porozumie w Starym wiecie, zostaa rozwiana pi lat póniej, gdy Ezd nasz odmówi protesto- wania przeciw obaleniu *'Acte d^Algeciras." Odmówilimy zostania zamieszanymi w spory zagraniczne, które mogyby zagrozi w jakikolwiek bd sposób naszym tradycyjnym ideaom. Drug trdy cy nasz w midzynarodowych stosunkach byy uporczywe nasze wysiki do zabezpieczenia staego i shisznego porozumienia midzy narodami na takie prawo morskie, któreby zapewnio caemu wiatu sprawiedliw wolno mórz. To usiowanie zrodzio si z naszych ywotnych potrzeb. I chocia dla Republiki byo moliwem trzymanie si zdaa od sporów dziewitnastego wieku, które wzburzay Konty- nent Europy, nie moglimy by obojtni na sposób jakim wojna prowadzona bya na morzu. I w tych wczesnych latach naszego narodowego ycia, gdymy byli tylko kilkoma zbiorowiskami gospodaruj cemi wzdu wybrzea Atlantyku, bylimy eglarskim narodem. W czasie, gdy jeszcze nasze osady kracowe nie dosigay Mississippi, sawa miaych Strona 7 Jak Wojna Przysza do Ameryki. 5 naszych aglowych okrtów rozesza sie po wszystkich Siedmiu Morzach. Podczas gdy moghmy ledzi tryum- falny marsz i tragiczny kontrmarsz wielkiej armii Napoleona z zupehi obojtnoci, jego Kontynentalna Blokada i angielskie Rozporzdzenie Rady odrazu dotkny ycia naszych obywateli bezporednio i krzywdzco. Tak byo w sprawie barbarzyskiego korsarstwa. Nie mielimy interesu w sporze na ldzie i domowych wojnach w barbarzyskich Stanach, ale zwalczylimy ich za tamowanie wolnoci na morzach. I w dziesitkach lat, chocia wyobrania naszej ludnoci zostaa skupiona w olbrzymiej pracy owadnicia zachodem, nasz Departament Stanu nie spuci nigdy wzroku z koniecz- nego interesu jaki posiadamy na morzu, i bezustannie usio- wa zdoby zgod wszystkich pastw na morski kodeks, który powinien by uoony i przeprowadzony na wspóln odpowiedzialno. Róne hasa powstay w tym dugim sporze. Nastawalimy na nietykalno prywatnej wasnoci na morzu, dalimy szerok woln list i cise oznaczenie kontrabandy. Ale gówne nasze usiowania nie odnosiy si do takich szczegóów. Jedna przewodnia idea prowadzia nasz dyplomacy. Prawo na morzu musi by ugruntowane nie na sile, ale na prawie i ogólnej harmonii, na kodeksie wicym wszystkich jednakowo, który nie mógby by zmieniony, lub usunity na bok przez wol adnego pastwa. Naszym ideaem byo nie osabienie ale wzmocnienie legal- nych ogranicze przez woln wol i zgod wszystkich. Nie dalimy niczego dla siebie czegomy nie daH dla caego wiata. Morza nigdy nie bd wolne, w naszem amery- kaskiem pojciu, dopóki wszyscy, którzy egluj na nich bd posiada gos w ksztatowaniu praw morskich. Spra- wiedliwe rzdzenie morzami musi spoczywa na zgodzie rzdzonych. adna ze spraw midzynarodowych nie spotkaa takich rónic wród wielkich mocarstw. Ale w naszym uporze o t podstawow zasad, zostalimy wzmocnieni przez poparcie wielu innych krajów. W pewnych chwilach mielimy poparcie Wielkiej Brytanii. aden z naszych Sekretarzy Stanu nie okreli janiej naszych ideaów nili wice-hrabia Grey, byy angielski Sekretarz Stanu, dla spraw zagranicz- nych. aden z naszych dyplomatów nie posun si tak Strona 8 6 Jah Wojna Przysza do Ameryki. daleko jak on, w obronie ograniczenia praw walczcych, na morzu. Za jego to incyatyw zostaa zwoana midzynaro- dowa morska konferencya do Londynu w 1909 roku, i byo pod jego przewodem, e wybitni midzjmarodowi prawnicy, dyplomaci, i admiraowie którzy zebrali sie tam, nakrelili Deklaracy Londysk. Chocia byy w tej Deldaracyi ustpy, które nie zupenie spotkay si z nasz zgod, i które chcielimy poprawi, doku- ment ów by z naszego punktu widzenia ogromnym krokiem naprzód. I pomimo, e jak kady wysiek do streszczenia szerokich zasad susznoci, nie osign on w caoci swego przeznaczenia, by tem nie mniej uczciwym wysikiem do dojcia do zgody wzgldem zupehiego midzynarodowego kodeksu prawa morskiego, opartego na wzajemnej zgodzie i nie mogoby zmieniane przez adnego z walczcych w gorczce zatargu. Ale Deklaracya Londyska nie zostaa potwierdzona przez parlament angielski, bo panujcy wówczas pimkt widzenia w Anglii by, e pastwo polegajce w obronie swej prawie wycznie na flocie, nie moe bezpiecznie przyj dalszego ograniczenia dziaalnoci na morzu jeli nie zostanie to zrównowaone przez ograniczenie pastw ldowych. A ustpstwa Niemcy stale uczyni odmawiay. tego ostatniego Konferencya zatem speza na niczem. Londyska Dekla- racya zostaa odrzucona przez najsilniejsz morsk potg, jej zatwierdzenie zostao odoone przez wszystkie inne objte ni pastwa. Nasze motywy jednake zostay niezmienione; i nasz E-zd trwa w deniu do zabespieczenia zatwierdzenia albo tej deklaracyi albo podobnego kodeksu morskiego. Byo w naszej dyplomacyi jeszcze jedno wyróniajce si denie. Stale szukalimy zatpienia prawnego dla militar- nego roztrzygnicia zatargów pomidzy pastwami. Zapocztkowanie tej idei datuje si od ukadów federamej organizacyi naszych pierwotnych 13 Stanów, które byy prawie równie zazdrosne o swoje pierwszestwo jak s narody Europy dzi. Pierwszy wielki krok do stworzenia Ligi Honoru, która mamy nadziej przyniesie nareszcie pokój wiata, by powzity gdy 13 naszych Stanów zgodzio si rozbroi i podda wszystkie swe spory pod wysoki trybuna nowej federacyi. Strona 9 Jak Wojna Przysza do Ameryki. 7 I tamidzystanowego sdu, który z wyjtkiem idea daa temu krajowi wewntrzny pokój okresu wojny cywilnej, miaa gboki wpyw na nasz polityk zewntrzn. Hi- storyczny skrót naszych wysików do sprowadzenia innych, na nasz drog myli przedstawiony zosta przez naszych delegatów na Pierwszej Konwencyi Hagskiej. Zosta przed- stawiony tam plan uksztatowania wiatowego sdu. I w par lat póniej p. Root, nasz Sekretarz Stanu, dajc in- strukcye naszjrm delegatom na Drug Konferency w Hadze, pooy specyalny nacisk na tene sam midzyna- rodowy idea. Posiedlimy szczególn dum znajdowania si w przedniej stray tego ruchu pokojowego zaatwiania drog prawa wszystkich dysput pomidzy pastwami. I wysiki te nie byy bez powodze. I chocia ostatnich par dziesitków lat widziao czstokro zasad t znajdujc si pod strasz- nem napreniem, adno z nie omieho si wej pastwa w wojn przeciw decyzyisdu arbitracyjnego. Zdumiewa- jce moliwoci, jakie le w arbitracyi dla rozwizania zagadnie midzynarodowych, przeprowadzenia Hberalnych zasad i strzeenia ycia ludzkiego, byy szeroko wykazywane zanim rozpocza si obecna wojna. Ale w dyskusyach w Hadze, gównie przez stanowisko past- wa Niemieckiego jego satelitów, wysiki naszych i innych i rzdów delegatów, doprowadzenia do powszechnego ukadu na przumusow arbitracy , upady. A zatem pastwo nasze, któremu przeszkodzono w deniu do zabezpieczenia powsze- chnej zgody, rozpoczo ukady ze wszystkiemi temi pastwa- mi, które podobnie j ak nasze przekada y metody prawa i poko- ju, w celu uskutecznienia podwójnych arbitracyjnych ukadów. I przed kocem 1914 roku podpisalimy daleko idce ukady z 30 pastwami, z których 20 zostao naleycie potwier- dzonych i ogoszonych. Lecz w tej pracy równie odczulimy t sam opozycy jak i w Hadze. Bo podczas gdy Wielka Brytania, Francya, Rosya i Wochy zgodnie przyjy nasze przedstawienia, Niemcy i Austro-Wgry byy uderzajco nieobecne na licie pastw, które pragny przez specyaln ugod zawczasu zmniejszy niebezpieczestwo wojny. W przeddzie obecnego zawikania, stanowisko nasze wobec innych pastw moe by zestawione pod trzema zagówkami Strona 10 8 Jah Wojna Przysza do Ameryki. 1. — Doktryna Monroe. Zobowizalimy si broni Nowy wiat przed europejsk zaborczoci, i przez sowa i czyny wyjanilimy, e nie bdziemy miesza siew adno europej- skie nieporozumienie. 2. Wolno mórz. —W kadej morskiej konferencyi wpyw nasz by uyty na poparcie zasady, e prawo morskie aby byo suszne i godne powszechnego powaania musi by oparte na zgodzie rzdzonych. 3. Arhitracya. — Jak zapewnilimy pokój w domu podaajc midzystanowe nieporozumienia federalnemu trybunaowi, nastawalimy na podobne zaatwienie midzjmarodowych nieporozumie. Ideaem naszym by stay sd wiatowy. Podpisalimy ju arbitra cyjne ukady nie tylko z wielkiemi mocarstwami, które mogyby przypuszczalnie zaatakowa nas, alenawet bardziej dobrowohiie ze sabszymi ssiadanii w celu okazania naszej dobrej wiary w uznaniu równoci wszystkich narodów, zarówno wielkich jak i maych. Wyka- zalimy jasno narodom, nasz cel zapobiegnicia wszelkimi sposobami jakie s w naszej mocy, powtórzeniom si wojen w wiecie. Wybuch wojny w 1914 roku zaskoczy niespodzianie nasz Naród. Ludy w Europie posiaday przynajmniej pewne ostrzeenia o zbliajcej si burzy, lecz dla nas taki lepy, dziki najazd na ideay cywilizacyjne wydawa si niemoliwy. Wojna wydawaa si niezrozumia. Kada strona bya bronion tu przez miliony yjce wród nas, którzy byli porodzeni w Europie. Ich przeczce sobie oskarenia, rzuciy myli nasze w rozterk, w pierwszych chaotycznych i dniach nie moglimy widzie jasno rcizultatu w jakim stopniu zostay dotloiite nasze narodowe denia. Nie byo bez- poredniego zamachu na nasze prawa. Wikszoci nas wydawao si to pocztkowo czysto Europejskim sporem i nasze umysy nie byy przygotowane do wzicia udziau w takim zajciu. Proklamacya Prezydenta o neutralnoci przyjta zostaa przez nas jako naturalna i nieunilaiiona. Wkrótce potem nastpia jego odezwa "do obywateli Kepubliki." "Kady, kto rzeczywicie kocha Ameryk powinien postpowa i mówi w czystym duchu neutralnoci" powie- dzia, "który jest duchem bezpartyjnoci, szlachetnoci i Strona 11 Jak Wojna Przysza do Ameryki. 9 przyjani wszystkich objtych. * * * Bdzie atwo wzburzy namitno; a trudnem umierzy j." Wyrazi on obaw, e Naród nasz moe zosta podzielony na obozy wrogich sobie pogldów. ''Taliie rozdziay pomidzy nami * * * mog powanie stan na drodze do naleytego wykonywania naszego obowizku jako wielkiego pokojowego pastwa, narodu trzymajcego si w pogotowiu odegrania roli bezstronnego porednictwa, dawania rad pokojowych i usug, nie jako stronnik, ale jako przyjaciel." — Ten cel utrzymania zupenej neutralnoci abymy pó- niej mogliby by uyteczni w wielkim przedsiwziciu — rozjemnictwa górowao we wszystkich pocztkowych mo- wach prezydenta. ''Jestemy poredniczcym narodem w wiecie," wygosi ón w adresie z dnia 20 Kwietnia, 1915 roku. "Jestemy zoeni z narodów wiata poredniczymy w ich krwi, poredniczymy : w ich trdy cyach, poredniczymy w ich uczucach, ich gustach, ich namitnociach; jestemy sami zoeni z tych rzeczy. Jestemy zatem zdolni zrozmnie ich w zupe- noci, nie oddzielnie jako stronników, ale w zczeniu znajc, rozumiejc i zawierajc ich wszystkich. W tem to znaczeniu rozumie, e Ameryka jest poredniczcym naro- odem." Am.erykaska neutralno, w tych pierY^^szych miesicach wielkiej wojny, bya bezsprzecznie rzeczywist. Ale duch neutralnoci nie by atwy do utrzymania. Opinia pubhczna bya gboko wzburzona przez niemiecki najazd na Belgie i sprawozdania o okruciestwach tam popenionych. Królewska Komisya Belgijska, która przy- bya w Wrzeniu, 1914 roku, aby przedstawi spraw swego kraju zanoszc skarg przed nasz Rzd Narodowy, zostaa przyjta z sympaty i szacunkiem. Prezydent w swej odpowiedzi zarezerwowa nasza decyzye w tej sprawie. By to jedyny sposób, który móg uy bez nagego porzu- cenia naszych najbardziej strzeonych tradycyi, nie mie- szania si w zatargi w Starjnn wiecie. Ale sympaty Ameryki przesza do Belgów w ich bohaterskiej tragedyi, i ze wszech stron naszego kraju popyny skadki pienine, zapasy ubra i ywnoci dla Komisyi Ratunkowej w Belgii, która pozostawaa pod umiej tnem zarzdem naszych rodaków tam si znajdujcych. 2400—17 2 Strona 12 10 Jak Wojna Przysza do Ameryki. Jednak, myl wzicia cz3m.nego udziau w europejskiej wojnie bya bardzo daleka od wikszoci naszych umysów. Naród podziela z Prezydentem wiar, o utrzymujc cis neutralno moemy lepiej przysuy si Europie w kocu jako bezstromiy rozjemca. Ale od pierwszych, dni wojny Rzd nasz przewidzia, e zawikania na morzu mog wcign nas w powane ryzyko zostania zamieszanymi w zatarg. adno z neutralnych pastw nie mogo przepowiedzie jalde pogwacenie ich ywotnych mteresów na morzu moe by zamierzone przez walczcych. I tak, 6go Sierpnia, 1914 roku, nasz Seln-etarz Stanu wysa jednakow not do wszystkich mocarstw bdcych wówczas w wojnie, zwracajc uwag na ryzyko po- wanych kopotów powstajcych z niepewnoci neutralnych pastw co do ich morskich praw i proponujc, aby Deldaracya Londyska zostaa zatwierdzona przez wszystkie pastwa na czas trwania wojny. Ale odpowied rzdu angielskiego, jakkolwiek wyraajca sympaty dla celu naszej propozycyi zapewniajc o swem i "gorcem yczeniu liczenia si tak daleko jak tylko si da z interesami neutralnych krajów," objawia sw decyzy '"przyjcia ogólnie prawide powyszej Deklaracyi z poczy- nieniem pewnych zmian i dodatków, które uwaa za nie- odzowne do skutecznego prowadzenia operacyi morskich." Deklaracya nie bya zatwierdzona przez adno mocarstwo W czasie pokoju, a zatem Wielka Brytania nie bya legalnie zobowizan do przyjcia jej. Jej odpowied mimo to bya zniechcajca, bo nie przyczyniaa si do oczyszczenia sytuacyi. Wielka Brytania uznaa jako zobowizujce pewne dawno przyjte zasady midzynarodowego prawa i staraa si teraz wprowadizi je do szezególnych i nieprze- widzianych warunków tej wojny. Ale te zasady byy czsto niewyrane a zatem pene niebezpiecznych mo- liwoci star. Nieporozumienia wkrótce wyniky pomidzy Wielk Brytani, a naszem pastwem. W praktyce jej zarzdzenia wydaway si naszemu Rzdowi niezgodne z duchem midzy- narodowego prawa, a specyalnie z ustalonymi faktami, których tyczyy. Ale jakkolwiek bolesne czasem byy te rónice pogldów, nie zagroziy one powanie naszemu neutralnemu stanowisku, z przyczyny, e dotyczyy tylko Strona 13 Jak Wojna Przysza do Ameryki, 11 praw wasnoci i byy dostatecznie objte przez arbitracyjne uliady podpisane przed niedawnem przez Wielk Brytani i Stany Zjednoczone. I ten spór doprowadzi do janiejszego zrozumienia z naszej strony angielskiego stanowiska wzgldem naszego ideau wolnoci mórz. Nie bya ona chtna do przyjcia naszej klasyfikacyi mórz jako bdc odrbn od Starego wiata. Ograniczylimy nasz interes do spraw tyczcych praw na morzu, a trzymajc si starannie zdaa spraw dotyczcych interesów Europejskich pastw na ldzie. Anglia bya zainteresowana w obu. Wyjania ona^ o braa udzia w Londyskiej Konferencyi morskiej z na- dziej, eto doprowadzi do cakowitego i swobodnego poro- zumienia w interesie praw wszystkich pastw zarówno na morzu, jak i na ldzie i e odmówia potwierdzenia Lon- dyskiej Deklaracyi poniewa nie doszo do ró\^Tiowacej zgody na ldzie. Nie moga dopuci do zmniejszenia wojennej potgi swej marynarki bez zgody silnych ssiadów na ldzie do znmiejszenia swych armii. Ze to stanowisko Anglii gbokie wywaro wraenie na na.sz Rzd, objawia si przez wzmoenie uwagi Stanów Zjednoczonych w szukaniu dróg i sposobów zapewnienia przy kocu wojny trwaego pokoju dla caego wiata. Adres naszego Prezydenta, 27go Maja, 1916 roku, przed Lig do Przeprowadzenia Pokoju, by kamieniem milowym w naszej historyi. Wytkn on gówne zasady, na których trway pokój musi polega, zasady wyranie wykazujce, e Pastwo to zmuszonem bdzie do porzucenia odosob- nionego stanowiska i przyjcia odpowiedziahioci wia- towych potg. Prezydent powiedzia: "Tak szczerze wierzmy w te rzeczy, jestem pewien,e i wypowiadam myU i yczenia ludu amerykaskiego gdy mowie, eStany Zjednoczone przychylne sta si czon- s kiem kadego tworzcego si zrzeszenia narodów stworzonego aeby urzeczywistni te cele i uczyni je bezpieczne od gwatów." Byo to now znaczc not w naszej zagranicznej i polityce.Ale umysowo Ameryki nauczya si duo w cigu dugich, cikich miesicy wojnyo Przyszli historycy nakrel t zadziwiajc ewolucy w naszej opmii publiczne: stopniowe porzucanie zudze o wyodrbnoci; wolny wzrost Strona 14 12 Jak Wojna Przysza do Ameryki. uwiadomienia sobie, e nio moemy zdoby wolnoci na — — morzu ywotnego dla nas mteresu jeli nie przystaniemy równie do wykonania naszego udziau w utrz5niianiu wol- noci na ldzie i enie moemy mie pokoju na wiecie pokoju który kochalimy i potrzebowalimy dla udoskona- — lenia naszej domokracyi jeli nie jestemy zdecydowani i przygotowani do pomocy dla powstrzymania kadego pa- stwa, które dobrowolnie zagraa pokojowi rodziny caego wiata. Gdyby ten adres Prezydenta ukaza si przed wojn, wywoaby wtedy burz protestu wszystkich, czci kraju. Ale w Maju, 1916 roku, Naród odpowiedzia dobitnem uz- naniem. Wtym czasie, chocia nasze neutralne prawa nie zostay zakwestyonowane przez Niemcy tak wczenie jak przez Angli, nieporozumienie niemieckie byo nieskoczenia po- waniejsze. Dla jakichkolwiek zatargów, które mogy powsta, nie istnia arbitracyjny ukad midzy Stanami Zjednoczonymi a Rzdem Niemiec. Nie byo to z naszej winy. Mymy usiowali przeprowadzi z Niemcami takie same stosunki co do ukadów jakie mielimy z Wielk Brytania i 19 in- nemi pastwami. Ale te propozycye zostay odrzucone. I ten czyn ze strony Cesarskiego Ezdu Niemiec by jednym z przykadów caego systemu dyplomatycznego. ich W obu konferencyach w Hadze niemieccy delegaci byh naj- czynniejsi w rozbijaniu wszelkich projektów pokojowego porozumienia w sporach midzy pastwami. Woleli oni ograniczy midzynarodowe stosunki do starych sposobów dyplomacyi i wojny. Byo przeto widocznem od razu, e kady spór z Rzdem Niemiec bdzie niebywale powany; i jeli nie bdzie móg by rozwizany przez bezporednie dyplomatyczne porozumienie, nie bdzie innego wyjcia z wyjtkiem wojny. Dyplomatyczne porozmnienie mao daje nadziei zada- walajcych rezultatów, jeH dobra wiara obu stron nie jest gbok. JeH z obu stron brak dobrej wiary, lub okazuje si w ich czynach podstpna nieprzyja, dyplomacya na nic si nia zda. I tak zostao to dowiedzione w obecnym wypadku. Strona 15 Jak Wojna Przysza do Ameryki. 13 W pierwszym roku wojny Rzd Niemiec wpoi w sw ludno uczucie urazy przeciw Stanom Zjednoczonym za nasze upieranie si o swe prawa, jako neutralne pastwo, do handlowania amunicy z walczcymi potgami. Nasze legalne prawo w tej sprawie nie byo powanie zaprzeczano przez Niemcy. Nie moglibyli oni tego uczyni bez prze- czenia samemu gdy niodawniej jak w Bakaskiej sobie, Wojnie w 19121913 roku zarówno Niemcy jak i Austrya i sprzedaway amunicy waczcym. Ich odezwy do nas w obecnej wojnie nie byy o poszanowanie midzynarodowego prawa, ale o przejrzenie go w ich interesie. I te odezwy usiowali oni oprze na moralnym i humanitarnym gruncie. Ale co do "sprawy moralnej" w to wmiszszanej, stano- wisko zatte przez Stany Zjednoczone byo zgodne z ich tradycyjnymi ideaami i widocznym zdrowym rozsdkiem. Bo gdybymy wraz ze wszystkimi innymi neutralnemi pa- stwami, odmówiH sprzeday amunicyi dla walczcych, nie moglibymy nigdy w wypadku wojny wasnej otrzyma amunicy od neutralnych i pastwo, któreby zgromadzio najwiksze zapasy materyaów wojennych w czasie pokoju, byoby pewne wygranej Militarne pastwo, które umieszcza . swe kapitay w arsenaach byoby w fatalnej przewadze nad wolnym ludem, który umieszcza swoje bogactwo w szkoach. Wpisanie do midzynarodowego prawa, e neu- trahii nie mog handlowa amunicy, byoby oddanie wiata pod rzdy pastwa z najwikszymi fabrykami uzbroje. Takiej polityki Stany Zjednoczone Ameryki nie mogy przyj. Ale gówny nasz spór z Rzdem Niemiec, który odrazu zaostrzy sytuacy, wynik z ogoszenia przez nich sfery morskiej, gdzie bd dziaay ich odzie podwodne gwacc wszelde przyjte zasady prawa midzynarodowego. Nasze oburzenie na tak grob doszo wkrótce do ostatnich granic wobec zatopienia Lusita,nii. Ten atak na nasze prawa by nietylko wysoce nielegahiy; on ignorov/a zasad- nicze pojcia ludzkoci. Wzmagajce si tamowania nasze- go handlu byy krzywdami, które mogy byzaatwione przez proces po wojnie, ale umylne morderstwo spokoj- nych ludzi, niewinnych kobiet i dzieci, obywateli pastwa z którem Niemcy pozostaway w pokoju, byo zbrodni Strona 16 14 Jak Wojna Przysza do Ameryki. przeciw cywilizowanemu wiatu, która nie moe by zaa- twion nigdy w adnym sdzie. Rzd nasz jednake peen jeszcze pragnienia zacliowania pokoju, póki jest to moliwe uy wszelkich rodków dy- plomatycznych, aby zanusió R-zd Miemiec do zaniechania podobnych ataków. Ta dyplomatyczna korcspondencya, która ju zostaa opublikowan, dowodzi bez wtpienia, e Rzd nasz stara si wszelkiemi honorowymi sposobami zachowa vaar w t wzajemn szczero pomidzy naro- dami, która jest jedjai podstaw zdrowych dyplomatycz- nych stosunków, Ale dowody zej wiary Cesarskiego Rzdu Niemiec wkrótce ujawiy sie ze wszech stron. Uczciwe denie z naszej strony do zbudowania mocnej podstawy dobrego ssiedztwa z niemieck ludnoci si)otkay si w ich Rzdzie z drwinami, przeki'ceniami i odwrotnjnni oskareniami przeciw ich nieprzyjacioom zagranicznym. A w tym czasie w kraju naszym oficyalni agenci Pastw Central- n3''ch — ochraniani przed krymmalnem przeladowaniem przez dyplomatyczn nietykalno —spiskowali przeciw naszemu wewntrznemu pokojowi, umieszcajc szpiegów i agentów prowokatorów wzdu i wszerz naszego ki^aju, a nawet w wysokich stanowiskach zaufania w departamentach naszego Rzdu. Jednoczenie z wyraeniem serdecznej przyjani dla ludnoci Stanów Zjednoczonych, Rzd Niemiec mia swych agentów pracujcych w aciskiej Ameryce i Ja- ponii. Kupowa i siibsydyowa gazety i pomaga tam mówcom do pobudzania uczucia goryczy i nieufnoci przeciw nam w tych przyjaznych pastwach w celu wpltania nas w wojn. Wzniecali oni powstanie na Kubie, Haiti i w Santo-Domingo ich wroga rka bya wycignit aby ; wzi Duskie Wpspy; i wszdzie w Poudniowej Ameryce ziarna niezgody, starajc, si podburzy jedno sieli pastwo przeciw drugiemu, a wszystkie przeciw Stanom Zjedno- czonym. Suma tych ich wszystkich rónych dziaalnoci skupiaa si w bezporednim zamachu na dotkryn Monroe. I nawet gdybymy zaniechali swych praw podróowania po morzu, nawet gdybymy poddali si niemieckim grobom i porzucili nasz prawny handel amunicy, zaczepka Niemiec w Nowym wiecie, na naszej wasnej ziemi i wród naszych ssiadów, staia si zbyt powan aby moga by ignorowan. Strona 17 Jak Wojna Przysza do Ameryki. 15 Tak dugo jak byo moliwem, Rzd Stanów Zjednoczonycli usiowa wierzy, e takie dziaalnoci, dowody któryck byy ju na wielk skal w rku, byy prac nieodpowiedzialnych i wykolejonych jednostek. Byo tylko nieuniknionem wobec na j dobitniejszego dowodu, e odwoanie ambasadora Austro- Wgier i niemieckich attache's wojskowego i marynarki,, zostao zadane. Dowódkryminalnego gwacenia ich naszej gociim,oci by przedstawiony ich Rzdom. Ale te Rzdy w odpowiedzi nie ofiaroway przeprosze, ani nie wyday nagan. Stao si jasnem, e taka intryga bya uoonem deniem. W tym czasie ataki niemieckich odzi podwodnych na ycia mienie amerykaskich obywateli szy dalej protesty i ; Rzdu naszego byy teraz ostre i groce; i pastwo nasze zostao szybko wtrcone w stan wojny. Jak powiedzia Prezydent w Topeka, 2go Lipca, 1916: "Nie chcemy narusza prawa adengo pastwa. Ale przypumy, rodacy, e jakie pastwo naruszy nasze prawa. Co wtedy? * * * Przyszedem tu powiedzie wam, e trudnoci naszej zagranicznej polityki * * * rosn co- dzie w liczbie, powikaniu i niebezpieczestwie, i zanied- bjTwabym mój obowizek wzgldem was, gdybym nie podzieli si z wami w tych sprawach z najwiksz szczeroci, i nie powiedzia co moe uczyni koniecznem uycie siy Stanów Zjednoczonych." Nastpnego dnia w St. Louis powtórzy swe ostrzeenie: "Niebezpieczestwo nie jes^ wewntrz, panowie, jest ono z zewntrz; i jestem zobowi- zany powiedzie wam, e niebezpieczestwo jest cige i natychmiastowe, nie dlatego, e co nowego zaszo, nie dlatego, e zasza jakakolwiek zmiana w naszych mi- dzynarodowych stosunkach w cigu ostatnich tygodni lub miesicy, ale dlatego, e niebezpieczestwo przychodzi z kadym obrotem wydarze." Zerwanie byoby nadeszo wczeniej, gdyby Rzd nasz nie by powstrzymywany przez nadziej, e zdrowe rady mog jeszcze przeway w Niemczech. Bo byo nam dobrze wiadomem, e niemiecka ludno jest w wysokim stopniu trzymana w niewiadomoci, wielu ukrytych zbrodni ich Rzdu przeciw nam. A nacisk czci niemieckiej publicznej opinii mniej wrogiej dla naszego pastwa okaza si, gdy ich Strona 18 16 Jak Wojna Przysza do Ameryki. Rzd ustpi do pownego stopnia naszym daniom w czasie gwatu nad Sussex'em, i blizlco pozostawaa przoz rok przynajmniej protensya obserwowana zobowizania uczynio- nego dla nas. Naprenie zostao znmiejszone. Gdy duch. wojenny rós w nielstórych, czciaci naszego Narodu, nio byo jeszcze szerolvO zalo-eonego yczenia wzicia udziau w zatargu zagranicznym; bo tradycya niemieszania si w polityczne sprawy Europy bya zbyt gboko zakorzeniona w naszem narodowom yciu, aby naódz by atwo wyrwan. Ponadto dwa inno wzgldy wzmocniy Kzd nasz w usiowaniach pozostania neutralnym w tej wojnie. Pierwszem byo tradycyjne poczucie od- powiedzialnoci wobec wszystkich republik Nowego wiata. W cigu caego kiyzysu Rzd nasz by w cigiem znoszeniu si z krajami Centralnej i Poudniowej Anieryki. One take wolay drog pokoju. I tam byo bardzo widoczne zobo- wizanie nas do strzeenia ich interesów wraz z naszymi wasnjmii. Drugim wzgldem, który by tak czsto rozwi- jany w mowach Prezydenta, bya nadzieja, przez trzy- e manie si zdaa od gorzkich namitnoci zagranicy, zacho- wujc tu nienaruszone, wite ideay cywilizowanego pored- niczenia pomidzy pastwami, moglibymy by wolnymi przy kocu tej wojny do obwizania ran zatargu, zostania odnowicielami i odbudowcami uszkodzonej budowli wiata. Wszystlde te motywy wstrzymyway nas, ale niezadugo zostalimy otoczeni przez dalsze zawikania. Wkrótce mielimy powód wierzy, e niedawna zgoda Rzdu Niemiec ni© zostaa uczyniona dla nas w dobrej wierze, a bya tylko czasow, i przy kocu 1916 roku byo jasnem, nasza e neutralna podstawa staa sie znów zagroon przez cige rosnc zaczepno niemieckiej autokracyi. Bya ogólna zgoda z owiadczeniem naszego Prezydenta, 26 Padziernika, 1916 roku, e zatarg ten by ostatni wielk wojn obejmu- jc wiat, w którym moglimy zosta neutrahiymi. Z t sam myl, bojc si i moemy by wcignici do wojny, jeli prdko si nie skoczy. Prezydent zacz przygotowanie swej noty, zapytujcej walczce pastwa o wyraenie ich. wojennych celów. Lecz zanim ukoczy j, wiat zosta zadziwiony przoz pokojowy ruch Rzdu Nie- — miec jednakow not w imieniu Cesarstwa Niemiec, Austro-Wgier, Bugaryi i Turcyi rozesano za porednict- Strona 19 Jak Wojna Przysza do Ameryki. 17 wem neutralnych pastw, 12go Grudnia, 1916 roku, do rzdów Aliantów, proponujc ukady pokojowe. Podczas gdy wyraaa yczenie zakoczenia wojny — '4vatastrofy, której tysice lat wspólnej cywilizacyi nie byy w monoci zapobiedz, i która rani najbardziej drogocenne zdobycze — ludzkoci'' ^YAksza cz noty polegaa na warunkach, które daway manadziej trawaego pokoju. Chepic si niemieckim podbojem ''sawnymi cz}niami naszych armii," nota zaszczepia w umysach neutralnych wiar, byo e celem Cesarskiego Rzdu Niemiec naleganie na takie warunki, które pozostawi ca Centraln Europ pod przewag Niemiec i w ten sposób stworz Cesarstwo, które bdzie zagraao caemu postpowemu v/iatu. Ponadto, niemiecldej propozycyi towarzyszya delikatnie osonita groba do wszystkich neutralnych narodów; i z tysica róde, oficyalnych i nieoficyalnych, doszo sowo do Washingtonu, e jeli neutralni nie uyj swego wpywu do zakoczenia wojny na warunltach podykto¥/anych z Berlina, Niemcy i ich sprzymierzecy bd si uwaali odtd wolnjnni od jakichkolwiek zobowiza szanowania praw neutralnych. Kajzer poleci wysili swój nacisk na Zjednoczonych do doprowadzenia wojn do nagego koca lub strzedz si nastpstw. Jasne ostrzeenia zostay przysane do Rzdu naszego, e jeli ruch pokojowy Niemiec nie osignie celu, odzie podwodne bd prowadziy bardziej Wzmoon i bezwzgldn wojn przeciw caemu handlowi. Dnia 18go Grudnia, Prezydent przesa sw not do wszystlt:ich walczcych pastw, pytajc o okrelenie ich celów wojny. Bya wtedy jeszcze nadzieja w naszych umysacli, e wzajemne podejrzliwoci pomidzy walczcymi pastwami, mog by zmniejszone i groba przyszej zaborczoci niemieckiej i przewagi moe by zniesiona przez znalezienie ubezpieczenia dobrej wiary w Lidza Narodów. Bya moliwo, e przez stworzenie takiej ligi jako czci pokojowych ulvadó w, wojna moga teraz zosta zakoczon zanim Pastwo nasze bdzie zamieszane. Dwa owiadczenia zostay dane prasie przez Sekretarza Stanu, w dniu kiedy nota zostaa wysan, rzuciy jasno wiato na powag, z jak Rzd zapatrywa si na to przesilenie. Od tego punktu, wypadki toczyy si szybko. Pastwa Zjednoczone, odpowiedziay na niemieck not pokojow, 2490—17 3 Strona 20 18 Jak Wojna Przysza do Ameryki. Neutralne pastwa wziy pod uwag not Preszydenta, a od obu stron walczcych, wkrótce mielimy w rku odpowied na tnot. Niemiecka odpowied bya nieuchwytn ^w zgodzie z — tradycyjn sympaty dla dyj)lomacyi za zamknitemi drzwiamL Odmawiajc przedstawienia wiatu sych warun- ków, Niemcy i ich sprzymierzecy zapronoway jedynie konferency. Odsunli wszelkie dyskusye jakiegokolwiek planu ligi pokoju a do zakoczenia walki. Odpowied Zjednoczonych Pastw bya szczera i zgodna z naszym zasadniczem. celem. Wiele spraw podniesionych w zestawieniu ich celów byo tak czysto europejskiego charakteru, e may posiaday dla nas interes; ale nas go^viiie obchodzio w Europie przywrócenie trwaego pokoju i byo jasnem, e to byo take gównym interesem Zjed- noczonych Narodów. Odnonie do mdroci nielvtórych sposobów przez nich proponov/anych do doprowadzenia do tego skutku, moemy róni si w pogldach, ale wytyczn ich propozj^cyi byo stworzenie susznj^ch granic na podstawie praw wsystkich narodów, zarówno maych jak i wielkich, dla decydowanie wasnych przeznacze. Cele walczcych stay si teraz jasne. Od wybuchu walM Rzd Nimiec gosi, e prowadzi wojn obronn. Ale ton ich ostatnich propozycyi by tonem zdobywcy. Szuka pokoju opartego na zwycistwie. Centrahie cesarstwa dyy do rozszerzenia swej przewagi nad innymi rasami. Byy chtne poda liberalne warunki kademu ze swych wrogów w oddzielnym pokoju, który osw^obodziby im rce do zgniecenia iimych przeciwników. Lecz nie chciay przyj adnego pokoju, biorc pod uwag wszystkie fronty, któryby nie pozostawia ich swycizcami i naczelnym cesarskim mocarstwem w Europie. Cele wojenne Zjednoczonych wykazay silne postano- wienie przeciwstawienia si tej ambicyi Cesarskiego Rzdu Niemiec. Przeciw Niemieckiemu Pokojowi, aby zapobiedz niemieckiemu rozwojowi zaborczoci. Zjednoczone Pastwa przedstawiy plan dla Europejskiego Pokoju, któryby uczyni cay kontynent bezpiecznym. Wtym olvresie Prezydent odczyta swój adres do Senatu, 22 Stycznia, 1917 roku^ w którym wyszczególni rodzaj pokoju do którego zabezpieczenia Stany Zjednoczone