Strona 1 Strona 2 Strona 3 Tytuł oryginału: LONTANO Copyright © Editions Albin Michel - Paris 2015 Copyright © 2016 for the Polish edition by Wydawnictwo Sonia Draga Copyright © 2016 for the Polish translation by Wydawnictwo Sonia Draga Projekt graficzny okładki: Mariusz Banachowicz Zdjęcie autora: © Richard Dumas Redakcja: Jacek Ring Korekta: Iwona Wyrwisz, Marta Chmarzyńska, Edyta Antoniak-Kiedos ISBN: 978-83-7999-786-2 Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione i wiąże się z sankcjami karnymi. Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki Więcej o prawie autorskim na www.legalnakultura.pl WYDAWNICTWO SONIA DRAGA Sp. z o.o. Pl. Grunwaldzki 8-10, 40-127 Katowice tel. 32 782 64 77, fax 32 253 77 28 e-mail: [email protected] www.soniadraga.pl www.facebook.com/wydawnictwoSoniaDraga E-wydanie 2016 Skład wersji elektronicznej: konwersja.virtualo.pl Strona 4 SPIS TREŚCI Część pierwsza. Morvan ojciec i syn 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Strona 5 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 Część druga. I w proch się obrócisz 55 56 57 58 59 60 61 62 Strona 6 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 Strona 7 99 100 101 102 106 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 Część trzecia. Tamten 130 131 132 Strona 8 133 134 135 136 137 138 139 140 141 141 143 144 145 146 147 Przypisy Strona 9 Dla Ysé i Kaïto Strona 10 Rozpalone do białości słońce, powietrze czerwone od pyłu. Katafalk w pełnym blasku i ponadczterdziestostopniowym upale. Politycy, oficerowie, notable czy szefowie przedsiębiorstw podchodzili kolejno, by przystanąć w skupieniu na kilka sekund, a potem oddalali się miarowym krokiem, oślepieni słońcem w zenicie i błyskami fleszy. Z tyłu, powstrzymywani przez żołnierzy FARDC1, przedstawiciele ludu w swych najlepszych ubraniach machali małymi plastikowymi chorągiewkami z herbem zmarłego. Erwan Morvan raz po raz zadawał sobie pytanie, co tu właściwie robi. Choć urodził się w Kongu, nic nie łączyło go z tym krajem i z tymi ludźmi. W wieku dwóch lat wyjechał do Francji i nie zachował stąd żadnych wspomnień. Jego ojciec, Grégoire, postanowił zabrać go na pogrzeb generała Philippe’a Sese Nseko – „starego przyjaciela” z Lubumbashi, stolicy prowincji Katanga. Erwan zgodził się mu towarzyszyć. Po trosze z posłuszeństwa, po trosze – powodowany dziwną ciekawością. Znalazłszy się w drugiej grupie – wśród białych – ojciec i syn Morvanowie czekali na swoją kolej. Baldachim osłaniający trumnę, kwiaty i purpurowe draperie składały się na całość, która wyglądała jak loża diwy operowej. Portret Nseko w złoconych ramach umieszczono nad trumną okrytą flagą Demokratycznej Republiki Konga – turkusową z biegnącymi po przekątnej pasami czerwonym na szerszym żółtym i również żółtą gwiazdą. Karawaniarze i członkowie orkiestry ubrani byli w cynobrowe uniformy. Klasa! Jednak patrząc uważniej, dostrzegało się pewne niedoskonałości. Zapylone uniformy były źle uszyte. Kolumny krzywo ustawione. Orkiestra fałszowała, kończąc każdą frazę dzikim kwikiem. A cymbały zrobiono z pokrywek. Ale najgorszy z tego wszystkiego był upał. Wypalał każdą żywą komórkę, Strona 11 sprawiał, że skwierczała jak boczek na patelni. Erwan rozluźnił krawat. Koszula oblepiała mu ciało. W ustach czuł smak ziemi. Pod powiekami wirowały mu fioletowe kręgi. Po raz pierwszy w życiu bał się, że zemdleje. Stojący obok niego Grégoire – metr dziewięćdziesiąt wzrostu, sto dwadzieścia kilo wagi, dopasowany garnitur szyty na miarę przez Ermenegilda Zegnę – zdawał się całkowicie odporny na ten skwar. Trzymając pod pachą wieniec pogrzebowy, podawał rękę, uśmiechał się, powściągał łzy – grał swoją rolę bez cienia wstydu. Erwan obserwował go w akcji – ojciec miał wygląd bretońskiego marynarza: surowy klimat zaczerwienił jego twarz o rysach jakby ciosanych nożem – grecki nos na głowie bawołu. Czapka kędzierzawych, siwych włosów otaczała jego czaszkę jak odlana ze stali. Erwan był do niego podobny, był jego mniej monumentalną i mniej groźną wersją. – Ali Bongo, syn Omara – szepnął Grégoire, gdy do trumny zbliżał się niski mężczyzna. Erwan zupełnie nie znał się na afrykańskiej polityce, tyle jednak wiedział – Omar Bongo, przez z górą czterdzieści lat prezydent Gabonu, był jednym z najgroźniejszych przywódców państw afrykańskich, a także „niezawodnym przyjacielem” Francji, zaopatrującym Heksagon w ropę naftową. Jego syn Ali przejął pałeczkę. – Ten za nim to Moïse Katumbi Chapwe, gubernator Katangi… Erwan pomyślał, że wszyscy wyglądają tak samo – na szczęście ten był Metysem i pojawił się w teksańskim stetsonie. Jak słyszał, Katumbi był lokalną osobistością. Milioner, filantrop, prezes klubu piłkarskiego, był jednym z najpopularniejszych przedstawicieli rządu Kabili. – Richard Muyej, minister spraw wewnętrznych Demokratycznej Republiki Konga. Bardzo groźny. W przededniu, przy kolacji, Grégoire Morvan opowiadał o najnowszej historii kraju. Erwan niewiele z tego zrozumiał, ale zapamiętał kilka faktów. Po ludobójstwie w Rwandzie Tutsi ścigali milicję Hutu aż do Konga. Wykorzystali sytuację, żeby odsunąć od władzy Mobutu i uderzyć w Laurenta-Desiré Kabilę, prezydenta, który zwrócił się przeciwko swoim sprzymierzeńcom, wywołując drugą wojnę w Kongu – między regularną armią, wojskowymi Tutsi, uchodźcami Tutsi, zbuntowaną milicją, Błękitnymi Hełmami… W roku 2001 Kabila został zamordowany, a władzę Strona 12 przejął jego syn Joseph. Po dziesięciu latach wojna wciąż trwała na wschodzie kraju, a Demokratyczna Republika Konga była, według klasyfikacji ONZ, najsłabiej rozwijającym się krajem świata. – Ten to… Erwan już nie słuchał. Od przyjazdu odczuwał. Zapachy, kolor, upał. Wylądowali w Kinszasie wczoraj o piątej rano. Wysiadając z samolotu, zwrócił uwagę na barwy stopionego ołowiu i woń rozkładu o świcie. Zanim dotarli do stolicy „autostradą” (czyli zwyczajną drogą), słońce wstało. I nagle poczuł atmosferę całkowitej suszy, nasyconej wyziewami cegieł i źle oczyszczonej benzyny. Niegdyś zwana Piękną, Kinszasa wyglądała dziś jak gigantyczny, wywrócony śmietnik, w którym roiło się od czarnych głów i tunik w żywych barwach. W hotelu Erwan wpadł do swojego pokoju, ustawił klimatyzację na maksymalne chłodzenie i wziął prysznic. Po kilku godzinach wytchnienia wrócił na patelnię – aperitif i obiad nad basenem, w towarzystwie ojca. Potem trzeba było odbyć dalszą podróż miejscowymi liniami. Kiedy jechali na lotnisko, zaczęło padać. Pył zamienił się w maź, kolory roztopiły się w purpurową rzekę, która zalała ulice, lśniła na dachach, chlapała mury. „Pora deszczowa trochę się pospieszyła”, stwierdził Morvan, przybierając ton lekarza, który rozpoznał raka. Po czterech godzinach Lubumbashi, „stolica miedzi”, powitała ich taką samą ulewą. Erwan miał wrażenie, że zanurzył się w płynie owodniowym świata. A jego ojciec bez cienia ironii zakrzyknął, klepiąc go po ramieniu: „Oto kolebka naszej rodziny, chłopcze!”. Te słowa brzmiały dziwnie, zwykle bowiem Morvan szczycił się raczej przynależnością do bretońskiego rodu arystokratycznego Morvan-Coätquen. W hotelu czekała ich już niemal rutyna: aperitif, kolacja, basen. Wieczór był poświęcony Sese Nseko, nieodżałowanemu zmarłemu. Ten człowiek kierował Coltano, kompanią górniczą założoną przez Morvana. Erwan obserwował. Słyszał komary smażące się na neonówkach pośród nocy pełnej niepokojących głosów. Oświetlony staromodnie basen był pełen suchych liści i pijawek. Erwan zdążył już zrozumieć, że w Afryce życie białych przypominało egzystencję ropuch skrzeczących nad sadzawką. Nazajutrz, kiedy się obudził, powietrze znów parzyło. Padła klimatyzacja. Zdążył tylko wskoczyć w czarny garnitur i dołączyć do ojca, który czekał już, trzymając pod pachą wieniec, jakby to było koło ratunkowe. Zamówił go Strona 13 rano w pobliskiej kwiaciarni. – …Kengo Buluji… – A Kabili nie będzie? Ojciec pokręcił głową, patrząc na niego z dezaprobatą: – Nie słuchałeś mnie wczoraj, kiedy ci to wyjaśniałem. Kabila i Nseko nie należą do tego samego ludu. To tak, jakby zaprosić papieża na kongres striptizerek. Nadeszła kolej składania zmarłemu hołdu przez białych. – Pomóż mi – polecił Grégoire. Podnieśli wieniec i zajęli miejsce w kondukcie. Morvan nadal komentował, zniżając głos do szeptu. Teraz skupił się na Francuzach i Belgach. – Ten jest masonem. Był ministrem współpracy i … Erwan widział tylko cętkowane albo łyse głowy, pomarszczone szyje, krzaczaste brwi. Średni wiek między siedemdziesiątką a osiemdziesiątką. Ociężałe słonie, które ściągnęły tu, żeby się upewnić, że biznes będzie się dalej kręcił. Chińczycy i Hindusi zamykali ten korowód drapieżników. Zmiana… Kiedy byli już prawie przed trumną, olbrzymia ręka spadła na ramię Morvana. – Jak leci, kochanieńki? Za nimi stał Afrykanin wzrostu jego ojca. Erwan cofnął się o krok. Śmiech czarnego zagłuszył orkiestrę, klawiatura lśniących zębów rozdarła maskę twarzy. Zawtórował mu głośny śmiech Grégoire’a. Dwóch starych wygów padło sobie w ramiona. – Tylko mi nie mów, że przemierzyłeś taki kawał drogi dla tego starego łotra! – W końcu jestem mu winien wdzięczność. – Ty łajdaku! Wszyscy wiedzą, że tylko ty tu rządzisz! – Nseko był naszym kapitanem pośród zawieruchy. – Owszem, psem stróżującym. Pokój jego duszy. – Zwrócił przekrwione oczy na Erwana. – Nie przedstawisz mnie? – Mój syn, Erwan. Generał Trésor Mumbanza. Dłoń olbrzyma ścisnęła jego rękę z siłą kruszarki. – Cieszę się, że mogę cię poznać! – Przesunął rękę po ogolonej głowie Erwana. – Żołnierz? Strona 14 – Gliniarz. Lubię mieć chłodną głowę. – Tutaj będzie ci trudno! Lepiej noś kapelusz! I znów się roześmiał. Mumbanza stał tyłem do słońca. Widać było tylko jego biało-czarne oczy. Erwan pomyślał o Zaklinaczce węży Henriego Rousseau zwanego Celnikiem. – Nasz przyjaciel dowodzi regularną armią w Katandze – wyjaśnił Morvan. – Jest kimś w rodzaju lokalnego Pinocheta. – Po co te pochlebstwa… – Gdyby nie on, wojna w Kiwu ogarnęłaby już Lubumbashi. Generał – ubrany w ciemny garnitur bez żadnych insygniów wojskowych – wskazał trumnę i powiedział konspiracyjnym tonem: – Wiesz, na co umarł? – Powiedziano mi, że miał zawał. – Ale afrykański zawał. Wyrwali mu serce! – Kto? – Tutsi. Hutu. Mai Mai… Wybieraj. A może nawet Banyamulenge albo dzieci-żołnierze. Albo wy, biali, zleciliście to komuś. Kto wie? – Gdzie to się stało? – W jego willi. Rozpłatali mu tors piłą mechaniczną i wzięli, co chcieli. Moim zdaniem zjedli je, zanim jeszcze znaleźli się poza terenem rezydencji. (Mumbanza mlasnął jak parowóz, patrząc na Erwana). Tak, dzieciaku, to prrrrawdziwa Afryka! – Skończ z tymi wygłupami – przerwał mu Morvan. – Jeszcze go wystraszysz. Za ich plecami podniosła się wrzawa – blokowali przejście. Erwan szybko złożył wieniec. Jeśli chcieli się pomodlić, musieli wrócić tu, kiedy przejdą inni. – Kto zajmie miejsce Nseko? – zapytał Grégoire, kierując się do namiotu, w którym urządzono bufet. – Głosujemy po obiedzie. Zgromadzenie ogólne! – Masz duże szanse. Stary kabotyn Mumbanza scenicznym gestem dał wyraz znużeniu i westchnął. – Nie mogę łączyć wszystkich funkcji, ale jeżeli uprzejmie mnie poproszą… – Gwałtownie odwrócił głowę, zauważywszy kogoś w tłumie. – Spotkamy się później. Muszę uścisnąć szpony temu i owemu. Strona 15 Morvanowie wśliznęli się do namiotu, gdzie stały nakryte białymi obrusami stoły. Alkohole, soki owocowe, szaszłyki wołowe, ryby smażone w cieście… Woń grilla unosiła się pod płótnem. – Morderstwo – szepnął Erwan, popijając ciepławy sok pomarańczowy – to dlatego przyjechałeś? – Skądże. Nawet o tym nie wiedziałem. – Zbierzesz informacje? Grégoire splunął na ziemię – w okamgnieniu przypominał sobie, jak być Afrykaninem. – A co mnie to obchodzi? To sprawy czarnuchów. – A on? – zapytał Erwan, wskazując Mumbanzę. – Zajmie miejsce Nseko. Nie jest najgorszy. To miłośnik dobrych win i białych cipek. Erwan nigdy nie wiedział, czy ojciec żartuje, czy mówi serio. – Wiesz, co uratowało Francję przed tym bajzlem w Maju ’68? – podjął Morvan, chwytając z tacy szklankę pastisa. – Nie – skłamał Erwan. Znał tę historię na pamięć. Stary uniósł alkohol ku światłu słonecznemu, wdzierającemu się nieco w głąb namiotu. – Ricard. Kiedy Francja niemal już wpadła w łapy lewicy, Pasqua i jego klika z SAC2 zorganizowali manifestację poparcia dla de Gaulle’a. Wszyscy o tym wiedzą. Dwieście tysięcy ludzi na Champs-Élysées i rewolucja zduszona w zarodku! Ale nie wszyscy wiedzą, że żeby ściągnąć manifestantów ze wszystkich stron Francji, Korsykanin wykorzystał sieć Ricarda. Był kiedyś przedstawicielem handlowym marki. Włączyli się wszyscy dystrybutorzy i wynajęto autokary. Po przyjeździe do Paryża uczestnicy manifestacji dostali darmową kolejkę, a do tego po kawałku kiełbasy, a potem w drogę, panowie! – Wzniósł toast za wspomnienia. – Jak Mao miał pokonać pastis we Francji? Odstawił szklankę na inną tacę, bo nigdy nie pił alkoholu, i odpowiedział wreszcie na pytanie, którego Erwan nie zadał: – Powiem ci, dlaczego tu jesteśmy. – Mrugnął do niego. – Żeby dopilnować twojego dziedzictwa. Strona 16 CZĘŚĆ PIERWSZA MORVAN OJCIEC I SYN Strona 17 1 – Hollande to dureń, dupek, gość bez jaj! – klął Morvan. – Boże drogi, czy ten kraj doczeka się kiedyś prezydenta, który ma jaja? Trzy dni po powrocie Erwan wpadł na obiad do rodziców, w aleję de Messine, do ich wielkiego mieszkania urządzonego przez Mobilier national. Był to jeden z tych niedzielnych obiadów, których nie opuszczał nigdy żaden z członków rodziny, jednak nie dlatego, że udział w nich był tak dużą przyjemnością, ale z poczucia obowiązku. – Nigdy nie był dość dobry, żeby kierować Partią Socjalistyczną, a powierzają mu stery państwa? Czego się spodziewali? Francuzi to banda kretynów, więc w pewnym sensie zasłużyli sobie na to! Erwan westchnął. Święte oburzenie ojca było stałym elementem niedzielnego menu, podobnie jak dania przygotowane przez jego matkę, Maggie, z tofu i komosy. W rzeczywistości jednak te diatryby były tylko wybuchem werbalnym, bo stary przeszło czterdzieści lat służył władzy, jakakolwiek była, i nie przeżywał z tego powodu wewnętrznych rozterek. Zwykł mówić: „Kornika nie obchodzi, co jest za drzwiami”. – Dołożyć ci taboulé? – zaproponowała Maggie, patrząc na Erwana. – Nie, dziękuję. Dobrze przynajmniej, że kiedy stary pomstował na rządzących, nie obrażał matki. I dopóki jego złość nie zwracała się na problemy małżeńskie, wszyscy byli zadowoleni. Erwan pamiętał takie czasy, kiedy Grégoire kładł na stole spluwę, dopiero potem próbował dania, albo groził żonie, że wyrzuci ją przez okno, jeżeli będzie się tak gapiła. Obserwował osoby siedzące przy stole – rodzina była w komplecie. Gaëlle, najmłodsza, dwudziestodziewięciolatka, z zapałem wymieniała SMS- y. Młodszy z braci, trzydziestosześcioletni Loïc, przysypiał nad talerzem. Na końcu stołu jego dzieci – pięcioletnia Milla i siedmioletni Lorenzo – siedziały grzeczne jak aniołki. Puste krzesło czekało na Maggie, która z oddaniem usługiwała najbliższym. To była doskonała iluzja – godna szacunku mieszczańska rodzina przy Strona 18 wspólnym niedzielnym obiedzie. Ale kulisy były mniej radosne. Loïc – dawny alkoholik, a obecnie finansista milioner – uzależnił się od koki i szukał ratunku w buddyzmie. Gaëlle marzyła o karierze aktorskiej, więc sypiała, z kim popadło, żeby „wyrobić sobie pozycję na rynku”. Co do Maggie, dawniej hipiski, potem nadopiekuńczej matki, to przez całe życie zbierała razy od męża, nigdy się nie skarżąc ani nie decydując się na rozwód. – A gdzie to pobudzenie gospodarki kraju? – perorował Morvan, nie tykając jedzenia. – Gdzie te elektryzujące posunięcia? Słowa, zawsze tylko słowa, żadnych konkretów! Wszyscy składają obietnice, wszyscy łżą i robią głupoty. Erwan kiwał głową, mając nadzieję, że po tej tyradzie przyjdzie czas na deser. Morvan był kluczową postacią tego zgromadzenia. Sześćdziesięciosiedmioletni olbrzym o sile byka i żelaznym zdrowiu w kręgach wtajemniczonych długo uważany był za pierwszego glinę Francji. A zarazem za najbardziej dyskretnego. Samouk, żarliwy lewicowiec, po wydarzeniach roku ’68 został „zesłany” do Afryki. Wydawało się, że jego kariera została przedwcześnie złamana, ale w Zairze aresztował sam, niemal nieuzbrojony, seryjnego zabójcę, który nosił przydomek Człowiek Gwóźdź i atakował białą społeczność górniczego miasta Katangi. Morvan wrócił do Francji jako bohater. Za Giscarda piął się po szczeblach kariery, triumfował za Mitterranda. Jako komisarz w „36”, dyskretnie kierował tajnymi misjami dla Wujaszka, stopniowo zyskując status nietykalnego. „Nie mam przyjaciół ani stosunków, mawiał, mam akta”. Erwan nigdy nie przeprowadził prywatnego śledztwa, żeby dowiedzieć się więcej o pracy ojca, ale nie robił sobie złudzeń co do jego tajnych działań. Morvan zabijał, kradł, knuł, szpiegował, szantażował – zawsze dla dobra republiki. I to odróżniało go od pospolitego łotra. Mianowany prefektem bez przydziału do regionu, za czasów Chiraca kontynuował wcześniejszą aktywność gdzieś w gmachu na placu Beauvau. Nie wymienia się zwycięskiej ekipy. Sarkozy go zatrzymał, a choć Morvan dawno osiągnął wiek emerytalny, pracował dalej za Hollande’a, tym razem w roli doradcy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Nie figurował w strukturze instytucji. Od dawna nazywany Pasqua lewicy, dziś przypominał jedną z tych spoczywających pod ziemią bomb, których lepiej nie dotykać, bo mogą eksplodować. Nagle Erwan uświadomił sobie, że rozległ się sygnał alarmowy: Strona 19 – Do kurwy nędzy, i ty nazywasz to jedzeniem? Lodowaty pot spłynął mu po karku. Obelgi ojca błyskawicznie przenosiły go w lata dzieciństwa. Już drżał. Serce skoczyło mu do gardła. – Tato, zamknij się! Morvan warczał coś pod nosem. Erwan popatrzył na twarze innych – nikt nie zwrócił uwagi na słowa ojca. Loïc drzemał, Gaëlle wciąż coś pisała, dzieciaki wsadziły nosy w talerze. Nawet Maggie nadal usługiwała rodzinie, obojętna na złorzeczenia męża. – Mogłabyś na chwilę odłożyć ten telefon – rzucił patriarcha, zwracając się do Gaëlle. – Siedzimy przy stole. Młoda kobieta nawet nie uniosła głowy. Z profilu wyglądała jak dobra uczennica. Miała jasne, niemal białe włosy, owalną twarz, wydatne kości policzkowe, zjawiskowo bladą cerę. Tak jak Loïc, odziedziczyła urodę po matce. Ubierała się w markową, piekielnie drogą odzież, ale nosiła ją niedbale, ze swobodą i nonszalancją, które podkreślały, że gwiżdże na wszystko. – Ejże, mówię do ciebie! – Co? – Mogłabyś uszanować tę chwilę, którą spędzamy razem i … – To w sprawie pracy. – W niedzielę? – Nie masz pojęcia o tym, co robię. – Na pewno mam większe doświadczenie w show-biznesie! Wzgardliwie powtórzyła staromodne słowo. – „Show-biznes”… – Ci wszyscy aktorzy i producenci to banda pieprzonych zboczeńców seksualnych i … – Kochanie, nie przy dzieciach! Oburzona Maggie szczoteczką zbierała okruchy z obrusu. – Nie jestem już głodna – mruknęła Gaëlle, odsuwając krzesło. – Siedź! Wstała, ignorując go. Nie miała czego się bać – Morvan nigdy nie podniósł ręki na dzieciaki. Obelgi i razy spadały wyłącznie na ich matkę. – Gaëlle, uprzedzam, że jeśli… Pokazała mu środkowy palec i wyszła. Loïc przymknął oczy i śmiał się bezgłośnie, jakby stał za przyciemnianą szybą. Maggie wróciła do kuchni. Strona 20 Wciąż milczące dzieci wydawały się zaintrygowane grą zagadkowych gestów. Erwan zacisnął palce na oparciach krzesła. Nic się nie zmieniło – znowu tylko on wzmógł czujność, on jeden obserwował i szykował się do reakcji za wszystkich. Zawsze gotów interweniować, walczyć ze złymi mocami we własnej rodzinie. Był Cerberem, psem Piekieł. Jakby na potwierdzenie, Morvan rozkazał: – Erwan, do mojego gabinetu.