ERNEST BRYLL Rzecz listopadowa Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gda�sk 2000 O S O B Y PIERWSZY DRUGI STARY POETA OBCY DAMA MʯCZYZNA I MʯCZYZNA II MʯCZYZNA III KOBIETA RE�YSER ASYSTENT PIOSENKARKA M�ODY PROZAIK ARTYSTA Z BULDOGIEM MATKA PANA M.�ODEGO OJCIEC PANNY M�ODEJ DZIENNIKARKA DZIEWCZYNA DZIEWCZYNA I DZIEWCZYNA II DZIEWCZYNA III CH�OPAK PANNA M�ODA PAN M�ODY KUPLECISTA I KUPLECISTA II KUPLECISTA III KUPLECISTA IV PRZECHODZE� I PRZECHODZE� II PRZECHODZE� III PRZECHODZE� IV PRZECHODZE� V PAN I PAN II PAN III KOBIETA KANALARZ 5 P R O L O G Wiecz�r zaduszkowy. P�omyki �wiec, be�kot w�druj�cego t�umu. PIERWSZY Jest u nas w kraju jedno �wi�to takie, Kiedy si� rozumiej� Polacy z Polakiem; Jakby grom suchy nagle nad g�ow� im b�ysn��, ogniem uderzy� w �lepia i z m�zg�w wycisn�� ostatni� kropl� my�li. DRUGI Tak bardzo scedzon� od krwi i potu tak bardzo czerwon�, �e z wody przesz�a w p�omie�, �e przecieka przez wszystkie zdrady, g�upoty... PIERWSZY Z daleka patrz�c, jak si� krz�tamy, jak �wieczki i wie�ce uk�adamy z namys�em, jak nam nagle r�ce r�owiej� od �wiat�a zapa�ek, jak czyste s� twarze nasze, jakie w oczach bystre �wiate�ka skacz� � my�la�by�, �e wi�cej zrozumieli�my, ni� mo�na wyczyta� z naszych nagrobk�w. DRUGI A tu tylko tyle �wiate�ka w my�li, ile na mogile pe�gania �wieczek. Zgasn�, no i kwita na rok z nauk� historii prawdziwej... (gasi �wieczk�) Czasami jeszcze jaki sprawiedliwy 6 zakrzyczy, �eby trawy pieli�... Albo stawi� pomnik... My zawsze ch�tnie postawimy na grzbiecie naszych dziej�w jeszcze jeden [kamie�... Ch�tnie pomnikiem nowym zawalimy to gorej�ce wci�� g�upoty znami�... PIERWSZY I groby wypielimy, my�li zapalimy, by je jak �wieczki zdmuchn�� przy cmentarnej [bramie. (gasi swoj� �wiec�) 7 AKT I S c e n a I Brama cmentarna. Jej szerokie ramiona chwiej� si� potr�cane wiatrem, skrzypi�... Rozwieraj� si� na g�ste rojowisko �wiate�. Obok muru cmentarnego stragany z tym, co si� zawsze sprzedaje w Polsce na Dzie� Umar�ych. Chor�giewki czarne i w barwach narodowych, kwiaty papierowe i ogromne bia�e chryzantemy, �wieczki, znicze, wie�ce... Dalej � jak to w zwyczaju u nas � stragan zajmuj�cy si� posileniem cia�a. B�d� tam pyzy gor�ce, kie�basa z musztard�, piwo i nielegalnie � w butelkach od oran�ady sprzedawana w�dka. STARY POETA (pokazuj�c stoj�cemu obok Obcemu owe b�yski �wiate� w rozwarciu bramy) To jest to w�a�nie, co trzeba zobaczy�, �eby napisa� w Anglii reporta�. Na �wiecie � poza Meksykiem mo�e � nikt nie znajdzie tego umi�owania martwych, kt�re tak si� plecie z jarmarkiem �ywych. Kto by m�g� wytrzyma� to przeludnienie na cmentarzach, trupy, co do dzi� jeszcze pod sk�r� Warszawy czekaj� znalezienia? Tak, dzisiaj czyta�em wo�aj�c o �niadanie... Bo u was tak d�ugo sma�� jaja na szynce, �e cz�owiek ambitny mo�e nauczy� si� polskiego. Nawet to opisa�em we wspomnieniu �adnie... Dla czytelnika b�dzie ju� znajome � jak wasze jajka, szynka � od razu odgadnie, z jakich to r�wnin reporta�e... Wreszcie przyniesiono �niadanie. S�u�ba wci�� niedba�a, jak to w piaszczystych krajach, kaw� mi zala�a ca�� gazet�... Gdzie� w jakich kana�ach odnaleziono ko�ci, gdzie tam ziemia zmi�k�a?... Chcia�bym sfotografowa�. 8 DZIEWCZYNA Tam ulica p�k�a jak �le zaros�a blizna. Poszarpane brzegi asfaltu otworzy�y jam�. W niej szeregi � jakby na musztr�... B�oto, przegni�e ga�gany... STARY POETA To by� powsta�czy szpital zasypany... Zrobimy fotografi�... Pan dobrze rozumie bruki Warszawy... DAMA Pan po polsku umie, jakby pan jeszcze dzieckiem podbiera� [w �azienkach kasztany na trawniku... Ale reporta�e nie powinny by� gorzkie. Lepiej o sukienkach napisa�... Pan poprosi, to panu poka��, jakie kolana maj� warszawianki, cieplutkie i okr�g�e... Wszyscy wci�� cmentarze, pomniki ogl�daj�. A ja kocham mod� � chc� zapomnie�, jak by�o. Czasami nad wod� w �azienkach p�jd�. Wszystko zbudowane, jakby nie zna�o ognia. Szczerby po pociskach tak ug�adzone i tak zamazane � �e niby Tomasz mo�esz ka�d� �cian� niewiernie obmacywa� i ogl�da� z bliska, a krwi nie wysmakujesz. DZIEWCZYNA Tam, pod swym kasztanem mama zasiada wymy�la� � co modne panie obnosi� b�d� po naszej Warszawie... Wi�c prosz� si� poprawi�. OBCY Zaraz si� poprawi�. Dla reporta�y moich zawsze niezawodne by�o to po��czenie �ycia z nico�ci�. O, w mglistej, niejasnej mojej Anglii lubi� takie czyste, takie przeciwne, �e a� �wiekiem zbite.. 9 STARY POETA ... Jak krzy�... OBCY Skontrastowane, gdzie si� prawda z mitem, gdzie si� g�upota z m�drym parzy, gdzie jak [w lesie szukasz, hukasz ... Pami�tam, jak kiedy� [w Gangesie zachcia�o mi si� p�awi�. Woda bystra, �ywa nios�a martwe popio�y... Zwyczajna i �wi�ta, brudna i zmywaj�ca grzechy... Niepoj�ta i krystaliczna � tak o niej pisa�em patrz�c, jak popi� w niej p�ynie i ginie... DAMA Pan pi� t� wod�? OBCY Nigdy nie ch�epta�em z cudzego �r�d�a. Czytelnik w Londynie nie lubi tego... Anglik mo�e bada�, mo�e w�drowa�, cuda opowiada�, ale pi� takiej wody nigdy nie powinien... S c e n a 2 Nadal mur cmentarny � tyle �e teraz najwa�niejszy jest dla nas ten stragan, gdzie odpoczywa si� po zadusznej �a�o�ci. Na �awkach siedz� pojadaj�c kie�bas� i popijaj�c z butelek po oran�adzie m�czy�ni. MʯCZYZNA I Dobranoc. Dzisiaj wi�c ju� nie b�dziem pili. Niech anio� snu otoczy nasze g��wki biedne, i �eby si� nie wy�ni�o, co�my tu m�wili... MʯCZYZNA II Dobranoc... Bia�a �una nad cmentarzem rzednie... 10 MʯCZYZNA III Dobrze jest powspomina�, jak nas kolb� bili, jake�my brukiew zmarz�� po�erali, jak nam najdro�szych naszych po �wiecie zgnoili... MʯCZYZNA II Dobranoc... Przecie zostali�my cali... Jako� tam si� trzymamy... MʯCZYZNA I Rodziny te� mamy... MʯCZYZNA III Pozrasta�y si� z�amane ko�ci... Dlatego, cho� raz w roku u cmentarnej bramy Lubimy spotka� si� i o m�odo�ci pogada�... MʯCZYZNA I Jak� mamy � tak� wspominamy... OBCY Polacy zawsze grzeczni s� dla go�ci, niech wi�c panowie przez chwil� pozuj� z kie�bas� czy butelk� w d�oni... O, panowie czuj� tak wiele... �eby jeszcze w mojej fotografii pokaza� wasze oczy podcienione, twarze, co kiedy�, przed laty zdr�twia�y... Prosz� pochyli� g�owy. Guildenstern potrafi w najpospolitszym znale�� pi�tno dawnej chwa�y... Tak, ten kabanos jak szpada z�amana zab�y�nie na mym zdj�ciu. Butelka jak granat... Pan rzuca� takie butle na czo�gi? MʯCZYZNA I Z przymusem ciskali�my na Woli butle z spirytusem, bo zabrak�o benzyny... OBCY Ach, Polacy czyny 11 najwy�sze lekcewa��! MʯCZYZNA III Wida�, �e pan z gliny innej chce by� lepiony ni� my. Pan z Anglii, co? OBCY To si� rozumie. To wida�. MʯCZYZNA III Jasne. Niech pan mi powie, dlaczego u was sowa jest c�rk� piekarza? OBCY Sowa? MʯCZYZNA III I dlaczego u was ludzie maj� p�etwy mi�dzy palcami... OBCY (rozcapierzaj�c d�onie) Tego nie widz�. MʯCZYZNA III To wida�, pan nie jest prawdziwym Anglikiem I ten nos jaki� taki mazowiecki... OBCY Dlaczego Anglicy maj� mie� p�etwy mi�dzy palcami? MʯCZYZNA II Dlatego, �e �yj� w wodzie. MʯCZYZNA I Wyra�ajmy si� �ci�le i logicznie. Nie w wodzie, ale we mgle. DZIEWCZYNA Ale mg�a jest z wody. Czyli woda z mg�y. MʯCZYZNA II Pan ma nos taki wyra�nie swojski. Nasz. Rodzimy. 12 Czy pan czasem nie chodzi� do szko�y po piasku... OBCY Po jakim piasku? DZIEWCZYNA No, jak to u nas. Piaski, r�wnina, laski... DAMA Kochanie, pan jest naszym go�ciem... MʯCZYZNA I Dlatego w�a�nie pozwolili�my mu na fotografi� biesiady bohater�w. Czy mamy jeszcze w�o�y� konfederatki? OBCY A to by�oby doskonale! MʯCZYZNA II A mo�e lepiej zdj�cie przy grobie przyjaciela? OBCY Jeszcze lepiej, jeszcze lepiej... MʯCZYZNA III A mo�e przy grobie przyjaciela, kt�ry by� poet�? STARY POETA Nie lubi�, jak si� �artuje z go�ci i z poezji. MʯCZYZNA II To nie my �artujemy. To poezja �artuje z nas. OBCY (pilnie notuj�c) Jak to? MʯCZYZNA II A tak. Le�y tam jeden polski poeta. Krytycy m�wi�, �e gdyby pisa� dalej, toby stworzy� tak dobre wiersze jak S�owacki... 13 STARY POETA No i co w tym dziwnego? MʯCZYZNA II Nic. Tylko by tych wierszy w Polsce ani czytali, ani wydawali. Tak jak by�o ze S�owackim. STARY POETA Pan bardzo przykro �artujesz... MʯCZYZNA II Nie, tylko uwa�am, �e my, Polacy, jeste�my zawsze tacy sami. Trzeba to naszemu go�ciowi udowodni�... OBCY O, ch�tnie, ch�tnie... STARY POETA W takim razie �egnam. OBCY Spotkamy si� na weselu. Tak, na weselu, to interesuj�ce, dzi� na weselu... MʯCZYZNA II No widzi pan. (nachylaj�c si� konfidencjonalnie) Na pewno pan st�d (podaje mu butelk�). MʯCZYZNA I No, prosz� si� �adnie przyzna�. OBCY Nie (pije). MʯCZYZNA II A jednak my wiemy... 14 OBCY Nigdy... (pije) MʯCZYZNA III A jednak, jednak... Ten nosek nadwi�la�ski, p�etw te� braknie... No jednak, jednak...Mo�e troszeczk�... OBCY W �adnym wypadku... (pije d�ugo z butelki, potem milcz�c zmaga si� ze swoj� tajemnic�) Tak, jestem z Ko�omyi, ale zawsze od m�odo�ci... Jak J�zef Conrad-Korzeniowski... MʯCZY�NI No widzisz, widzisz, po co si� by�o wypiera�. S c e n a 3 Ogromne drzewo rosn�ce w k�cie cmentarza. Na jego konarach siedzi dw�ch ju� nam znanych pan�w � Pierwszy i Drugi. Ubrani we fraki, zawieszeni gdzie� w ga��ziach przypominaj� dwie wielkie, typowe, swojskie, mazowieckie wrony. M�czy�ni i Obcy podchodz� pod drzewo. Nasze wrony zaczynaj� swoj� kwesti�, odczytuj�c j� jakby z folder�w, przewodnik�w, jaki� dziwnych, trzymanych w szponach baedeker�w. PIERWSZY W ka�dej naszej rodzinie paru rozstrzelanych... DRUGI Kto� przy pniu szubienicy, kto� tego domaca�, co si� nie mie�ci w rozdzia� baedekera... PIERWSZY Niewdzi�czna turystyka. Zamiast Koloseum od�amek miski, nadpalona decha, plama na �cianie... DRUGI Trzeba by pieni�dzy. 15 PIERWSZY Ok�adki kolorowej, dowcipnego kina, przez susz� protoko��w. (po namy�le) Fachowca z Florencji... DRUGI Niechaj doprawia to surowe mi�cho... PIERWSZY Wymy�li zupk�, gdzie by i smr�d brukwi i popi� mo�ne doda�... DRUGI Bo czego si� wstydzi�, je�li zrobione smaczno, je�li podra�ni�o wszystkich, co zjad� tutaj nagle si� u�ali�. PIERWSZY Potem przy�ata� nasz kawa�ek pola bo brzucha Europy... DRUGI Do brzucha Europy? PIERWSZY Ci�gle zostajemy po przedpokojach suplement�w. DRUGI W �mieciach... PIERWSZY Gdzie si� walaj� czaszki � tak jak rozstrzelane � niezdatne medytacjom du�skich kr�lewicz�w... MʯCZYZNA II Tu jest najlepsze miejsce. Mo�na zobaczy�, czego naprawd� trzeba do pi�knego opisu miasta... 16 OBCY Bohaterskiego miasta... MʯCZYZNA II A tak, tak. Czasami cz�owiek tak si� zamy�li, �e mu obcy musz� o tym bohaterstwie przypomina�... OBCY My pami�tamy. Wszak siedzia�em dzie� i noc przy radiu. Nie mogli�my je��, nie mogli�my pi�... MʯCZYZNA I Teraz wiem, dlaczego tak s�abiutko nam pomagali�cie... OBCY Polacy nazbyt lubi� gorzkie i niepotrzebne �arty. Jako dziennikarz wiele rzeczy rozumiem, ale ten wasz � by� mo�e wynikaj�cy z trudnych prze�y� � cynizm, pewna lekkomy�lno��... Panowie mnie zechc� dobrze zrozumie�... Tak, to nie robi, dobrego wra�enia po�r�d cywilizacji europejskich. MʯCZYZNA III (do koleg�w) No i widzicie. Tak si� staramy i nie robi wra�enia. OBCY O, w�a�nie. Na przyk�ad dlaczego pan teraz pozwala sobie na �arty? MʯCZYZNA II A nam zawsze wmawiali, �e Anglicy s� tacy dowcipni. OBCY Anglicy wiedz�, kiedy sobie mog� na to pozwoli�... MʯCZYZNA I Wi�c nie podoba si� panu warszawski humor? OBCY 17 Nie, to po prostu niepoj�te. To nawet nudne... MʯCZYZNA 1 Nudne! PIERWSZY (wo�a z drzewa) Racyje nasze nudne! DRUGI Racyje nasze w wie�cu z paj�k�w szepc�ce po przedpokojach. Te dowod�w stada mno��ce si� jak szczury i tak dokuczliwe dla Europy cichej. PIERWSZY Ledwo gdzie si� sk�ada ugoda jaka, a ju� wy�azimy z naszych kana��w... DRUGI Ju� znowu �mierdzimy kurzem i spalenizn�. Tylko nam potrzeba takiej pami�ci sprawnej... PIERWSZY Tylko nam okrutne niezdarno�ci muzeum, gdzie nie mo�e w butl� jak preparatu zamkn�� tego, co by�o... DRUGI Linieje racyja nasza. Co nam stopy pali, co dech zapiera ogniem � ju� dla innych dzieje. MʯCZY�NI W�a�nie czas na stylist�w, �eby wycackali nowy komentarz do �wojny galickiej...� OBCY Naprawd� nie spos�b poj��. Na przyk�ad chcia�em 18 pozna� cz�owieka, kt�ry prze�y� O�wi�cim... MʯCZYZNA I Rzeczywi�cie znajomo�� szalenie rozwijaj�ca. MʯCZYZNA II No i ... OBCY Nie chcia�bym was ura�a�... MʯCZYZNA I Pan bardzo delikatny. MʯCZYZNA III Ale zawsze prawda... OBCY Tak, prawda. Prawda i wolno��. MʯCZYZNA II Prosz� nie zapomnie� o r�wno�ci. OBCY R�wno��. MʯCZYZNA II I koniecznie niepodleg�o��. Sam pan rozumie, �e bez niepodleg�o�ci tak jako�... OBCY Oczywi�cie. Wi�c prosz� si� nie obra�a�, ale pozna�em takiego cz�owieka. Zdawa�oby si�... MʯCZY�NI Zdawa�oby si�... OBCY 19 Niby to... MʯCZY�NI Niby to... OBCY Niby to i wi�zie� polityczny... konspirator... Ro� zumiej� panowie, jeste�my w Pary�u... No, gdzie w Pary�u? MʯCZYZNI (domy�lnie) W Pary�u... OBCY Pan mnie nie rozumie, prosz� pana. Bohaterowie maj� prawo odpocz��. To nawet �adne, w Pary�u... MʯCZYZNA III No wi�c... OBCY Nic, nic... MʯCZYZNA III (triumfalnie) Nie zap�aci�. OBCY Panowie sobie zbyt du�o pozwalaj�. Zap�acili�my ka�dy za siebie. Tylko on, nie rozumiem dot�d... Jak by tu powiedzie�... Raczy� zap�aci� i potem, rozumie pan, tam, w tym miejscu, przed tym... MʯCZYZNA I Tam. MʯCZYZNA II W tym miejscu... 20 MʯCZYZNA III Przed tym... OBCY Zacz�� opowiada�, jak mu rozstrzelano wszystkich koleg�w... MʯCZYZNA I Ze szczeg�ami? OBCY (z emfaz�) Nie. Ja nie pojmuj�... PIERWSZ (z drzewa) Oj, zaniedbuje si� pan, zaniedbuje... DRUGI Literatury nowej nie czytuje... OBCY Sk�d taka pewno��? DRUGI Bo w literaturze... PIERWSZY A nawet, nawet w filmowej strukturze DRUGI Zmiany si� w modzie poczyni�y du�e... Wi�c to, co dawniej przeciwko naturze krytykom by si� zda�o, co by ods�dzali od czci i wiary, dzisiaj nowej fali i nowej prawdy mo�e by� znamieniem... PIERWSZY Niech pan czytuje pilnie. Niech pan doskonali 21 gi�tko�� swojego pi�ra. DRUGI Co jest dzisiaj w cenie, co czytelnikom usypia sumienie, mo�e si� jutro znudzi�. PIERWSZY Trzeba kuprem ruszy�, �eby z ogona panu pi�rka nie wyrwali... DRUGI Trzeba odkrywa� nowe zakamarki duszy... PIERWSZY I DRUGI (razem z obcym) I p�dzi�, grzeba�, w�szy�, � Wci�� dalej i dalej... Ma�e zamieszanie � Obcy znika w�r�d b�ysk�w flesza. Jako uczciwie wytresowany �urnalista nawet w ucieczce nie zapomina o fotografowaniu. S c e n a 4 Jeszcze ten sam cmentarz. MʯCZYZNA III Dobranoc, bia�a �una nad Warszaw� ga�nie. Dobranoc, �pijcie dobrze... Cho� nie b�dziem spali, nie trzeba si� przyznawa�, �e nas noc� pali z�y sen, wspomnienie... MʯCZYZNA II Spokojne sumienie te� mamy... MʯCZYZNA I Pami�ci o kolegach by�my nie sprzedali. MʯCZYZNA II 22 Wszystkich zabitych pilnie zrachowali MʯCZYZNA I I rachujemy jeszcze. MʯCZYZNA II My�my opisali w niejednym pami�tniku wszystkich rozstrzelanych. PIERWSZY (z�o�liwie) Ale pami�tnik ten nie jest s�yszany jak trzeba w wielkim �wiecie. DRUGI Pewno gdzie� podgniwa ca�a rachuba wasza sprawiedliwa. MʯCZYZNA III A ludy �wiata? PIERWSZY Ludy? � gdy trzeba do budy jak psa zagoni�, mo�na polityk� zr�czn�. MʯCZYZNA III Mo�na albo nie mo�na. PIERWSZY Jak nitk� paj�cz� owin� i o�lini� t� muszk� brz�cz�c� piosenki o braterstwie lud�w... DRUGI Wszystko tak zapl�cz�, tak utkaj� misternie... PIERWSZY I nikt nie dostrze�e, �e to ju� kad�ub tylko... 23 DRUGI Pow�oka wyschni�ta... PIERWSZY Lekka, niewa�na jak stara piosenka, co brz�czy s�abiusie�ka. DRUGI (z�o�liwie) Ale oni szczerze b�d� za to braterstwo odprawia� pacierze, cho� je do szcz�tu paj�ki wy�ar�y. MʯCZYZNA III W tym kraju, gdzie najwi�cej jest nagle umar�ych, gdzie ma�o kto uchodzi� z �ycia powolutku patrz�c, jak jesie� ��knie, jak w ogr�dku bawi� si� cicho wnuki... MʯCZYZNA I W tym kraju spalonym do samej ko�ci � jak g�upie androny licz� si� takie strachy na lachy. MʯCZYZNA III Komiczne dla nas te przera�enia, to katastroficzne pohukiwanie. PIERWSZY C�, ka�da g�upota zawsze bez wyobra�ni. MʯCZYZNA III W tym kraju wyra�niej ni� w innych krajach, nie tak pustoszonych, nie tak palonych, nie tak wykrwawionych... W tym kraju lepiej s�yszymy to liche pukanie i skrobanie... Co jeszcze tak ciche, jeszcze tak s�abowite... 24 DRUGI My�lisz o sumieniu? MʯCZYZNA III Tak, o sumieniu. Ono wci�� �mieciem, kt�re na �wiat zwalono, dr��y... PIERWSZY To w powiecie warszawskim wierz� w sumienie. DRUGI Dziwaczne my�li �yj� w tym mie�cie. Niby wszyscy smaczne dowcipy lubi�. �arty tak logiczne jak sztylet � proste, ostre i cyniczne ka�dy opowie... PIERWSZY Ka�dy tak rozumie, jak tam na �wiecie brudy p�yn�... DRUGI Ka�dy umie takie smrody wyniucha�, �e si� mo�e schowa� najlepszy w dziejach nos i polityczna g�owa. PIERWSZY A poskrob lepiej... Zaraz wykie�kuje, zaraz dowcip�w smaki pomiesza, popsuje cuchn�ca naftalin�, z��k�a, powiatowa legenda o sumieniu. DRUGI Wtedy polska mowa... MʯCZYZNA III (ze z�o�ci�) Na c� tam nasza mowa? 25 PIERWSZY Taka jest surowa DRUGI Jak stara panna... PIERWSZY Taka barchanowa... RAZEM Ach, polska mowa, S�owa, S�owa, S�owa! Z tym okrzykiem i krakaniem ulatuj� robi�c ciemno��. W ciemno�ci zaczyna si� kobiecy �piew, potem jest ju� ja�niej. S c e n a 5 Kobieta stoi i �piewa. KOBIETA Bo u nas w Azji ma�o kto po�yje a� do znudzenia. Ledwo pierwsze cienie wzejd� mu na policzkach i dzieci�c� szyj� rozedmie w�asne s�owo, a ju� gryzie ziemi�... RE�YSER (kt�rego dotychczas nie dostrzegali�my podchodzi, ustawia Kobiet� inaczej na tle nagrobka) Je�eli ju� pani nie potrafi przekona� widz�w... Je�eli pani nie umie cierpie�... KOBIETA A owszem � panie � cierpi�, i to gorzej ni� na b�l z�b�w... RE�YSER Ciekawe... KOBIETA 26 W�a�nie samam ciekawa. Czy ju� nie by�o innych wierszy, kt�re mog�aby recytowa� ulubiona przez publiczno��.. RE�YSER (do Asystenta) ...publiczno��... KOBIETA S�ucham pana? RE�YSER (bardzo g�o�no) Nic, nic, konstruuj� na nowo scen�... KOBIETA Wybornie (opada swym obfitym cia�em na nagrobek i korzystaj�c z okazji zaczyna tapirowa� swoje nieco nazbyt sztucznie i m�odzie�czo u�o�one w�osy). Pan co� m�wi�? RE�YSER Nie, my�l�, my�l�...(ciszej do Asystenta) Ona ju� zupe�nie zwariowa�a... Popularno��... ASYSTENT W cotygodniowej audycji o losach poczciwej polskiej rodziny (przedrze�nia): Dlaczego dzi� przyszed�e� p�niej, m�j drogi? Mieli�my zebranie... Ach te zebrania, zebrania. Mam nadziej�, �e chocia� uczciwe... RE�YSER (wchodz�c w gr�) Jasne, duszko. Nasze Robotnicze K�ko �owieckie postanowi�o za�o�y� premiowe ksi��eczki oszcz�dno�ciowe... ASYSTENT Ka�dy zabity zaj�c cegie�k� domku jednorodzinnego... KOBIETA (wo�a) Pan co� m�wi�? RE�YSER (odkrzykuje) My�l�, my�l�... 27 KOBIETA (wo�a) Trzeba by�o wcze�niej pomy�le�. Nie m�g� pan wybra� lepszego wiersza... RE�YSER To nie ja, to redaktor... KOBIETA Ale co znaczy w Azji... U nas w Azji? RE�YSER O ile mog� zrozumie�, poecie chodzi�o o to, �e nasze losy s� zwi�zane... KOBIETA Te�. Zawsze mnie na pensji uczyli, �e Azja zaczyna si� za Uralem... ASYSTENT Ale poeta... KOBIETA A na religii, �e jeste�my przedmurzem... RE�YSER To ju� niewa�ne. KOBIETA Ale geografia si� chyba nie zmieni�a. Zreszt� w dzisiejszych czasach... ASYSTENT (uspokajaj�co) Nie, nie... KOBIETA To dzi�ki Bogu. ASYSTENT (do Re�ysera) S�uchaj, ona nam wyko�czy program. 28 RE�YSER Nie znasz si�. To idzie na zagraniczny festiwal. Rozumiesz, dla nich trzeba co� takiego... Jak ona. Przedwojenna hrabina. ASYSTENT Na nasze ekrany nie idzie? RE�YSER Dlaczego nie. Teraz, wiesz, lubi si�, �eby by�o prosto. On, ona, kochaj� si�, a tu wojna... Bach, bach, ona mo�e by� ranna, ale ratuje j� wierny pies... ASYSTENT Najlepiej jamnik... RE�YSER S�uchaj, stary, na naszych posadach ju� si� nie dowcipkuje. ASYSTENT Albo � jeszcze si� nie dowcipkuje. KOBIETA Czy ju�? RE�YSER My�l�, my�l�... (do Asystenta) A wi�c mi�o��, niebezpiecze�stwo. Rozumiesz: dobry i z�y, dziewczyna, pies, bitwa... ASYSTENT �adnych tam takich, owakich... RE�YSER A pewno. Zam�czysz si�, zrobisz, �e jeden tak my�la�, drugi inaczej, wszyscy walczyli z wrogiem, ale jeszcze mi�dzy sob� si� naparzali. Stary, kto to zrozumie? Tam za granic� siedz�, patrz� � kto, kogo, dlaczego? I nic. Najlepiej � kobieta nad grobem �o�nierza...(wo�a do Kobiety) Kamera gotowa. Prosimy, prosimy... 29 KOBIETA A jednak mi pan nie wyt�umaczy�, jak z t� Azj�. RE�YSER Nic, nic, potem ewentualnie wytniemy. O tak, pani wesprze r�k� na mogile i... ASYSTENT Cmentarz pow�zkowski jeden na dwadzie�cia siedem, Klaps... KOBIETA Bo u nas w Azji ma�o kto po�yje a� do znudzenia. Ledwo pierwsze cienie wzejd� mu na policzkach i dzieci�c� szyj� rozedmie w�asne s�owo, a ju� gryzie ziemi�. � �e nie wiadomo, z czego ta chrapliwo�� w poezji � czy to m�sko��, czy to nie�yczliwo�� rodzinnych piach�w... (do Re�ysera) Ja bym proponowa�a, �e wezm� tutaj grudk� ziemi z grobu... Co pan powie na ten pomys�? ASYSTENT Ale uj�cie, uj�cie... Ta�ma leci... KOBIETA (jakby nie s�ysz�c krzyk�w Asystenta) No wi�c, panie Re�yserze? ASYSTENT Ona nas sko�czy. RE�YSER Ona ma instynkt. (wo�a do Kobiety) Bierze panie ziemi�... Uwaga, pr�bujemy... KOBIETA (kokietuj�c) Koniecznie od pocz�tku? RE�YSER (zrezygnowany) Mo�e by� od �rodka... 30 KOBIETA ...rodzinnych piach�w, rodzinnych piach�w. (bierze ziemi� z grobu, podnosi j� patetycznym gestem) Za sucho, za ciasno pod korzeniami sosen... Dlatego wy�a�� ci, co odeszli wcze�niej. Rozpala� nam ka�� ognik pod murem, chocia� �wieczk� w�asn�... � Garsteczki ry�u, chleba, szmatek byle jakich prosz�. Ciekawi �ywego jak ptaki g�usz� nas niemym �piewem... (chwila przerwy, nagle Kobieta zaczyna p�aka�) RE�YSER Pani Karolino, pani Karolino... ASYSTENT (gromko � poniewa� pomy�la�, �e Kobieta nie dos�ysza�a ich wo�a�) Co pani? KOBIETA Nic, nic, tylko wie pan, przypomnia�o mi si� co� z wojny. Ach, ta poezja, niedobra taka, g�owa mnie ca�kiem rozbola�a... (ju� kokieteryjnie � cho� jeszcze ze �zami) Wspomnienia, wspomnienia... Ale popsu�am rol�... ASYSTENT Wszystko uratujemy. KOBIETA To dobrze. ASYSTENT Skleimy, zlepimy. Rozumie pani, �eby by�o pro�ciutko. Tak i tak. �adnych tam powik�a�. KOBIETA O w�a�nie, to tak dobrze, �e pro�ciutko. Po co to rozpowiada�, co tam u nas bywa�o. O z�ych rzeczach nie powinno si� m�wi�. O, my tak zawsze bez zastanowienia. Wszystko obcym wypaplamy. I oni si� potem �miej�... RE�YSER Prosz�... 31 KOBIETA (�piewa) Bo u nas w Azji ma�o kto po�yje a� do znudzenia. Ledwo pierwsze cienie wzejd� mu na policzkach i dzieci�c� szyj� rozedmie w�asne s�owo, a ju� gryzie ziemi�... W czasie tego �piewu zapada ciemno�� i ko�czy si� opowie�ci cz�� pierwsza. 32 AKT II Rzecz dzieje si� w jednym z mieszka� wie�owca na Placu Teatralnym. W �rodkowym pokoju, gdzie urz�dzono co� na kszta�t modnego w naszych ciasnych mieszkaniach �stoj�cego� bufetu, gromadz� si� co chwila go�cie. Czasami kto� popatrzy przez wielkie okno, gdzie wida� bia�� od �wiate� jarzeni�wek p�aszczyzn� placu i ciemniej�cy wyra�nie pomnik Nike. Dalej ju� nieco zatarte ciemne masywy kolumnady Teatru Wielkiego. Z s�siedniego pokoju, gdzie urz�dzono �taneczny� dobiega szybka muzyka. S c e n a I Wpada Piosenkarka, za ni� Stary Poeta znany nam ju� z cmentarza i M�ody Prozaik. PIOSENKARKA No i co, �le pomy�lane? Ten happening, co, �le [pomy�lane? M�ODY PROZAIK Aby by�o jak trzeba podlane, Dla mnie wszystko przeleci, obleci... PIOSENKARKA Te�? M�ODY PROZAIK M�czy�ni s� zawsze jak dzieci Pij�, pal�... PIOSENKARKA Pan zawsze to samo. 33 M�ODY PROZAIK Wida� nas do tego powo�ano, Tu nam dano, tu nam zbudowano... � I niczego ... Niech pani pomaca, jakie pisarz ma teraz musku�y. Dzisiaj mi�nie pod sk�r� jak bu�y musz� chodzi�. Dzisiaj nasza praca nie w tym, �eby �eb ludziom zawraca� my�l�tkami... STARY POETA Szczeg�lne zwyczaje u artysty. M�ODY PROZAIK Pan nad swoim jajem b�dziesz kwoka�, gdaka�, a ja bilet bior�... Jad�... Z kumplami popij�. Pogadamy, jak si� w Polsce �yje. Potem wracam... STARY POETA I za ma�� chwil� mam nowel�, scenariusz filmowy... M�ODY PROZAIK A bo u mnie jak jest, to nie z g�owy wyci�gni�te � ale tak jak by�o... STARY POETA Albo lepiej, jak si� panu �ni�o. A �e �ni si� przecie grzecznie zawsze, w�adze coraz dla pana �askawsze; samochodzik, nowy model �ony... M�ODY PROZAIK Pan jest, widz�, bardzo roz�alony. Ja rozumiem. C�, panowie chcieli w�azi� tam, gdzie trzeba, delikatnie, z wazelink�... A tu jak si� zatnie, jak nie pierdnie... Po prostu armatnie gromy bij�... Dzi� gdy zechcesz w�azi�... Tylko w�azi�! te� musisz narazi� 34 swoj� g��wk�. St�d zmiana pozycji u szanownych pan�w. W opozycji dzisiaj swoj� zajadacie zupk�... STARY POETA (ironicznie i pob�a�liwie) Pan jest m�ody... M�ODY PROZAIK Ja �api� za dupk� po nowemu karier�. I kwita... Bo kariera teraz jak kobita lubi, �eby j� migiem zblatowa� i rolowa� potem, i rolowa�... STARY POETA Nie rozumiem z tego ani s�owa. Zabili�cie j�zyk, obyczaje delikatne... PIOSENKARKA Tak i mnie si� zdaje, kiedy patrz� na te m�skie k��tnie. Mo�na my�le� � kto� tam komu� utnie zaraz g�ow� w walce... Ale �zasi�. Pogodzicie si� przy jednej kasie... A z ca�ej waszej erotyki, co mieszacie j� do polityki, z tej kariery, co niby kobita lubi ch�op�w... Jedna jest niezbita najprawdziwsza prawda, �e... Kobita z krwi i ko�ci, nie metaforyczna. M�ODY PROZAIK Rzeczywi�cie przy ko�ci. STARY POETA I �liczna... PIOSENKARKA Jednym s�owem wci�� czekam, panowie, na uwag� wasz� i odpowied�.. 35 M�ODY PROZAIK No, m�wi�em, �e nie�le podlana nasza stypa. Mo�na by szampana doda� jeszcze, �eby by�o mi�o. �eby towarzystwo nie ugni�o jak w rodzinnym grobie... STARY POETA ...Ob��kana, chora rzeka naszego j�zyka musi p�yn�� przeciw my�lom, musi, co prawdziwe, dla prawdy zadusi�, wszystkie smrody pokornie po�yka�... Nazwa� styp� zabaw�, zm�ci�, co �r�dlane. Co zdrowe, przetr�ci�, ugi��, zgrabi�... Tak to si� chronimy, �eby znowu nie rusza� jak w ta�ce prosto w ogie�. �eby od mazura nie wyskoczy� pod bagnety... PIERWSZY (pojawiaj�c si� w oknie razem z Drugim niby ptaki czekaj�c znowu na padlin�) Teraz u�miechacie si�, gdy co� doskwiera... DRUGI Kiedy boli, to wo�acie: hurra! Pr�bujecie ukry� si� pod listkiem, pod zieleni� s��wek... PIERWSZY Ach, pocieszna jest ta wiara ich, �e w Polsce s�owo mo�e znaczy� wi�cej ni� na �wiecie ca�e armie... DRUGI Ta poezja �mieszna kt�ra wierzy, �e s�owem wymiecie wszystkie gruzy i wszystk� padlin�, co przegni�a tutaj. 36 PIERWSZY �e oczy�ci, zlepi rany plastrem wielkich my�li DRUGI I obmyje, pilnie lej�c �lin�... M�ODY PROZAIK Chod�my, ma�a. Stary co� tam zg��bia... Tak nam nagle nad kieliszkiem zd�bia�, jakby ujrza� ducha... PIOSENKARKA Panie Piotrze... M�ODY PROZAIK Nic si� nie b�j. Stary nosa otrze i przyleci za tob�. Wydusi jakie� nowe liryczne poema... PIOSENKARKA Mia� piosenk� pisa� dla mnie... M�ODY PROZAIK ...Zrobi, Je�li jeszcze tej piosenki nie ma, nagryzmoli. Bo napisa� musi... PIOSENKARKA A dlaczego? On przecie tak wolny, pisze tylko, co serce dyktuje... � Tak mi m�wi�... M�ODY PROZAIK Kotku, kto niezdolny do kochania jak ten stary wujo, kto dziewczyny tylko obmacuje, kto nie zjada, a ledwo smakuje, syzyfowa mu niestraszna praca, �eby sobie cho� �dziebko podmaca�... 37 IOSENKARKA Pan pozwala sobie. Syzyfowa? Co to znaczy� mia�o? M�ODY PROZAIK ...�e ja�owa, chocia� wznios�a i wielce m�zgowa... Niesko�czenie wy�sza ni� banalna propozycja moja seksualna... (szczypie Piosenkark�) PIOSENKARKA Pan jest chamem. M�ODY PROZAIK Pani taka twarda. PIOSENKARKA Komplementa jak stara musztarda po obiedzie. No, niech pan poka�e, �e pan sk�ada komplementa pi�kne... M�ODY PROZAIK Widzi pani... Ja mia�em rze�biarzem zosta� kiedy�... St�d i raczej r�k� co� ukaza� umiem. Namacalnie, bezpo�rednio, prosto, manualnie... PIOSENKARKA (chichoc�c) Nie wiem, czy co� spe�ni� z pa�skich marze�... Wychodz�. 38 S c e n a 2 STARY POETA Szatany brudne... PIERWSZY ...Czy ci o to chodzi, �e dziewczyny m�odego wol�? Chocia� tyle jest normalnego tutaj... DRUGI Bo dawniej w mogile durzy�y si� panienki... PIERWSZY W k�osach, co wyros�y spod serca zabitego kochanka... DRUGI On le�a� spokojnie pod muraw�... PIERWSZY One kocha�y �o�nierza, p�aka�y w waszych wierszach... DRUGI I cho� nieszcz�liwe, by�y poetyczniejsze od tych, kt�rym si� prawdziwe ch�opy zwala�y w ��ka. Kto z was tutaj pisa� chocia�by o tym wiersze � �e kobieta pierze gacie swojego m�a... PIERWSZY Kto tu kocha� szczerze, ale po domowemu, po sutym obiedzie, �adnie, chocia� codziennie... 39 DRUGI Nie, tu musia� wiedzie� najmniejszy brzd�c, �e mi�o�� z prawdziwych [prawdziwa prawdziwego poety � zawsze nieszcz�liwa... PIERWSZY �e tylko taka jest kochanka mi�a, DRUGI Kt�ra go do alkowy nigdy nie wpu�ci�a... PIERWSZY �e tylko taki jest mi�y kochanek, DRUGI Kt�ry pokocha� chwilk� i wprost od mazura na wojn� musia�. PIERWSZY Tam �mierteln� ran� odni�s� sztandaru broni�c. Teraz ziemia bura zasypa�a mu usta... DRUGI Ale na mogile kwiatuszki przez dziewczyn� wiern� sca�owane do najmniejszego p�atka... STARY POETA Bzdura. PIERWSZY W�a�nie bzdura. STARY POETA Ale nie z naszej winy. PIERWSZY Dzisiaj si� na �wiecie, kto winny, nie pytaj� wiele. Nazbyt krwawe dzieje niejednej �wiatowej fortuny... 40 STARY POETA A Wielcy Morali�ci? DRUGI Z nich maj� zabaw�, gum� do �ucia, wielkie magazyny. Ach, lubi� w magazynach, gdy now� rozpraw� przeciwko zbrodniarzom �wiata Sartre wytoczy... PIERWSZY ...Nawet niejedno s�awne pismo fotograf�w przy�le, niejedno zreferuje poczciwie i �ci�le, kogo tam Morali�ci uznali potworem... STARY POETA Wi�c jest Opinia �wiata. PIERWSZY Mo�na ni� jak w Wi�le kijem zawraca� wod�. STARY POETA Nie, nie. �wiat pami�ta... DRUGI Pami�ta, je�li to w bezpieczn� por�... STARY POETA A je�li w niebezpieczn� PIERWSZY To obliczy �ci�le, co si� op�aca �wiatu. Po kr�tkim namy�le stwierdza na przyk�ad, �e Polska jest winna, bo nie pu�ci�a, jak by�a powinna dla dobra �wiata, Niemc�w przez �korytarz�... STARY POETA To g�upie k�amstwo. 41 DRUGI Ale je wyczytasz w niejednej ksi��ce. PIERWSZY Pono z naszej uparto�ci zacz�a si� ta wojna. DRUGI Jak�e si� nie z�o�ci� na g�upi� Polsk�, co tyle strasznego na �wiat nasz sprowadzi�a, bo nie chcia�a swego kawa�ka ziemi, na pewno marnego, na pewno � jak to w Polsce � okropnie brudnego odda� w porz�dne r�ce... STARY POETA ...Bo�e, wielki Bo�e... ARTYSTA Z BULDOGIEM (wchodz�c) Wiesz, za�yj aspiryny, to zaraz pomo�e... Ale nie naszej. Dam ci od Bayera specjalnie sprowadzon�. Gdy mi co doskwiera, �ykam pastylk� i ruszam na spacer... STARY POETA (nieprzytomnie) Ruszasz na spacer... ARTYSTA Z BULDOGIEM Wiem, to niebezpieczne. Pobudowali tutaj Star�wki, pa�ace, jakie� pomniki dziwnie niedorzeczne, a na ulicach ciemno... STARY POETA ...Ciemno. 42 ARTYSTA Z BULDOGIEM Cho� u bramy daliby �ar�weczk�. A tak, jakie� chamy ci�gle mi w sieni szczaj�. Gdy t� sieni� brodz�, gdy na zacieki ��te patrz� � to po drodze mam ca�e dzieje kraju tego... STARY POETA (nieprzytomnie w stron� Pierwszego i Drugiego) ...Duchy... was trzeba wygna� precz... ARTYSTA Z BULDOGIEM Nie, to pijacy, nie �adne duchy. Nim wyjd� na spacer, zawsze kto� �ciany zbryzga. (z rozpacz� proroka) Nie, nikt nie zbuduje cywilizacji tutaj... Nie ma �adnej kwestii. Ja to wiem dobrze. Ja to co dzie� czuj�. Co dzie� bolej� nad tym... BULDOG (typowo polsk� angielszczyzn�) That is interesting... Wchodzi Matka Pana M�odego. S c e n a 3 MATKA (do Artysty z Buldogiem) Tak si� ciesz�, �e pan nie pogardzi�... ARTYSTA Z BULDOGIEM A niby czemu mia�em pogardzi�, moja pani gospodyni. U nas w rodzinie zawsze si� szanowa�o prost� ludzk� prac�. Pami�tam, jak przed wojn� chodzi�a do nas mleczarka... MATKA Co rajca, to racja. Byli czasami ludzie. Cz�owiek po�o�y� na chwil� te baniaki... 43 ARTYSTA Z BULDOGIEM To pani te� nosi�a mliko... To tak swojsko... Dzisiaj... No pomy�lcie, przychodz� do sklepu, a tam ju� mleka nie ma. By�o, wyby�o... MATKA One teraz � czem z mleczarni dowioz�... ARTYSTA Z BULDOGIEM Mleka nie ma. Nie m�wi� ju�, �e nie ma mlika. Wy mnie rozumiecie? MATKA Niby tak... ARTYSTA Z BULDOGIEM Mliko. Od razu w tej bia�o�ci... i obora, i pastwisko, i ten, i ten... BULDOG Village... MATKA Piesek pana taki grzeczny. Jakby co� m�wi�... Teraz syn... ARTYSTA Z BULDOGIEM O, syn jest bardzo zdolny. Niech pani popatrzy (pokazuje na wisz�cy na �cianie abstrakcyjny obraz) Niech pani popatrzy, wystarczy tylko popatrzy�... MATKA To dobrze, to bardzo dobrze... ARTYSTA Z BULDOGIEM Ja zawsze m�wi�em i pisa�em, �e ludzie pro�ci z niespaczonym gustem przyjm� takie malarstwo. MATKA A jak nie przyj��. To syn... ARTYSTA Z BULDOGIEM Prosz�... Prosz� (wo�a to tryumfuj�co). Prosz�... BULDOG That is very interesting! MATKA Tylko co innego mnie martw 44 ARTYSTA Z BULDOGIEM M�wcie, gospodyni. �mia�o! MATKA Wesele takie dziwne. Pyta�am, czemu dzisiaj, a on mi, �e to w�a�nie tak, �eby inaczej... ARTYSTA Z BULDOGIEM Prawdziwy artysta. Inaczej to zawsze inaczej... MATKA Ale boj� si� nieszcz�cia. Wesele w same Zaduszki. Mieszkanie niby takie jasne i bia�e, a czuj� jakby duchy... BULDOG Yes. My dear woman. The ghots is it... MATKA Wsz�dzie �wieczki, ognie, kwiaty ludzie nios�... Nawet m�wi�am z panem... znaczy si� z ojcem panny m�odej, synowej mojej znaczy si�... ARTYSTA Z BULDOGIEM Szczerze powiem, �e mnie on nie interesuje. Typowy urz�dnik... MATKA A jaki on ma by� w tym urz�dzie? BULDOG That is the question... MATKA Tak chodz�, chodz�, mo�e pan obja�ni. Pan uczy syna, pan go rozumie... ARTYSTA Z BULDOGIEM Jak artysta artyst�! MATKA Tak dla spokoju, dla mnie starej. Dlaczego? 45 ARTYSTA Z BULDOGIEM Happening... MATKA Aha, �e? BULDOG (z bardziej angielskim akcentem) Happening... MATKA A czy to na pewno dobre... ARTYSTA Z BULDOGIEM Jedyne! Z kuchni dobiega brz�k lec�cych talerzy � Matka wybiega, a Artysta z Buldogiem podnosi godnie kieliszek. BULDOG Skool... ARTYSTA Z BULDOGIEM Skool (wypija � odstawia kieliszek i z mamrotaniem �Happening� wychodzi, oczywi�cie Buldog pod��a za nim). S c e n a 4 S�yszymy silniejsze d�wi�ki muzyki � jakby otworzono drzwi do tanecznego. Do pokoju wbiega kilka par � ta�cz�cych naprzeciw siebie, tak jak to teraz modne w bully gully czy innych zbiorowych ta�cach. Szybkie zmiany powoduj�, �e w najbardziej nas interesuj�cych miejscach sceny znajduj� si� coraz to inni. OJCIEC PANNY M�ODEJ (zadyszany) A bo to dziwne ta�ce, a bo to �ama�ce zamorskie teraz id�... DZIENNIKARKA (m�odsza, ale ju� w wieku balzakowskim) Hully gully. 46 OJCIEC A ja ju� serca nie mam, dziewczyno, do tego. DZIENNIKARKA Ach, pan si� wci�� postarza. OJCIEC ...Dawniej niejednego potrafi�em przegoni� w oberku, w poleczce... DZIENNIKARKA (karc�co) Hully gully. OJCIEC Pami�tam, jak to kiedy� wiosn� na wycieczce... WSZYSCY TA�CZ�CY Hully gully. OJCIEC Bo musi pani wiedzie�, wtedy z dziewczynami je�dzi�o si� na kursa � tak dla niepoznaki. Pota�czyli�my troch�, a potem ch�opaki wyjmowali z koszyk�w jak jaki dynamit Antyduringa albo Plechanowa i czytali, czytali... DZIENNIKARKA Pan o tym drukowa� w swoich wspomnieniach. Czyta�am wspomnienia. Przepi�knie napisane. Jak to was z wi�zienia wieziono wtedy do Berezy noc�... OJCIEC Po co wspomina� teraz o tym... 47 DZIENNIKARKA Po co? A w�a�nie po to, �e dzisiaj wspomnienie � my dziennikarze o tym dobrze wiemy � u czytelnika jest w najwy�szej cenie... Powie�ci zmar�y, wysch�y w ksi�garniach poemy, a pami�tniki � byleby prawdziwie... (�artobliwie) A pan prawdziwie pisa�? OJCIEC (powa�nie) To jest niew�tpliwe. DZIENNIKARKA Wi�c pami�tniki � wszyscy je czytuj�, wszyscy zbieraj�, szukaj�, kupuj�... WSZYSCY TA�CZ�CY Hully gully. DZIENNIKARKA Ach, je�li pan by zechcia�... Marzy�am, by [z panem... OJCIEC (z nadziej� na co inne) Z najwi�ksz� ch�ci�... DZIENNIKARKA Male�ki wywiadzik pere�k� do gazety... OJCIEC Czy warto nad ranem m�czy� si� wywiadami? I to na weselu? DZIENNIKARKA O, dziennikarki, gdy d��y do celu, nic nie zatrzyma. Lubi� mie� wywiady dowcipne, lekkie... 48 OJCIEC (ta�cz�cy, wydobywa kalendarzyk, studiuje) Jutro nie dam rady... potem komisja, pojutrze zebranie... Niech pani dzwoni w czwartek... DZIENNIKARKA Nie, szanowny panie � bo chyba mo�na tak m�wi� do taty dzisiejszej Panny M�odej? � Cho�by tu armaty zacz�y strzela�, nie odst�pi� swego! OJCIEC No i c� pani powiem ciekawego? DZIENNIKARKA No, cho�by o tym, jak w s�dowej sali wo�ali�cie � bur�uje, precz st�d! WSZYSCY TA�CZ�CY Hully gully... S c e n a 5 DZIEWCZYNA Nie wysilili si�. Szaro i biednie... CH�OPAK Bo i Pan M�ody biedny. S� dary powszednie, jakie zwyk�ym Polakom B�g powszedni zsy�a... DZIEWCZYNA A ty masz niedzielnego Boga? CH�OPAK B�d��e mi�a dla tego Stw�rcy, co rz�dzi na Chmielnej po szewskich sklepach. A rz�dzi tak dzielnie, �e je�li wyjdziesz za mnie � na nasze wesele tata da volkswagena... 49 DZIEWCZYNA Niewiele, niewiele jak na zasoby taty... CH�OPAK Trudno, tata dusi pi��setk� do pi��setki... DZIEWCZYNA Trudno, wida� musi, tylko �e ja nie musz�. Wol� re�ysera, mog� pieni�dze by�, b�dzie kariera, mam przecie� mo�liwo�ci � widzia�e�? CH�OPAK Widzia�em, a jednak pomy�l, Julio � chocia� tato sknera, to ju� za dziesi�� lat twoje talenta nie b�d� tak wypuk�e... DZIEWCZYNA Zawsze b�d� lepsza ni� nasza Panna M�oda... CH�OPAK Racja, troszk� �ni�ta jest nasza Panna M�oda � ale wielka mi�o�� Pana M�odego � jakiej na �wiecie nie by�o... DZIEWCZYNA No i nie b�dzie. Sprytnie zapolowa� nasz narzeczony. Dobrze wyrachowa�, z kim tam te�� siedzia� w kiciu, z kim ongi� po [lasach buduj�c Now� Polsk� jak zaj�czek hasa�. Z kim jest na �ty�... CH�OPAK O Julio, potworze! A wi�c nie wierzysz w mi�o�� wedle [Shakespeare`a? 50 DZIEWCZYNA Wierz�, o m�j Romeo. Dlatego wybieram, wnuku Kili�skich, twoje ma�e loty i warsztat szewski zamiast or�a � re�ysera... B�d� sprzedawa� buty i domowe cnoty uprawia� z tob�... S c e n a 6 Ojciec z Dziennikark� brn� dalej z inerwiew. To z boku � a na bli�szym planie pl�saj� pary. OJCIEC ...Wi�c co do istoty naszego wyst�pienia... DZIENNIKARKA Oj, pan si� zarazi� gadulstwem oficjalnym. Pan mi si� narazi�, ale ja pana lubi� (podsuwa si� bliziutko do Ojca) OJCIEC Wi�c niech pani spok�j ju� da z tym wspominaniem... DZIENNIKARKA (cieplutko) Je�eli raz w roku dziennikarz stan�� mo�e tak bliziutko w�adzy, �e w�adza czuje, jak bije serduszko codziennej prasy... Niech w�adza na uszko dziennikarzowi szepnie co�... Niech w�adza za te starania pras� wynagradza... Prosz� by� mi�y... PANNA M�ODA (ta�cz�c, do Pana M�odego) Co� taki skwaszony, czy co� si� nie podoba, czy mo�e za ma�o te�� si� dla ciebie stara�? PAN M�ODY Czy du�o, czy ma�o, ale si� tatusiowi jako� nie uda�o... 51 PANNA M�ODA (ciep�o � wida�, �e ju� nie chce tej k��tni) Uda si� jutro... PAN M�ODY Jutro. PANNA M�ODA Nie m�w o tym, a powiedz lepiej, �e mnie kochasz troch�. PAN M�ODY No, kocham, kocham. Podci�gnij po�czoch�. M�g�by ci tata lepsze buty kupi�, kiedy by� w Rzymie... PANNA M�ODA Nie b�d� taki g�upi i nie udawaj z�ego... OJCIEC (do Dziennikarki) Roku czterdziestego by�o najgorzej. Le�eli�my z bratem w ma�ej ziemiance. Brat od g�odu tego mia� ca�e nogi we wrzodach... Koleg�w naszych wybito... Pami�tam, jak p�aka� m�j brat najm�odszy. �zy mu zamarza�y na siwej brodzie. Bo si� nagle bia�y, cichy jakby go��bek zrobi� na naszym wygnaniu... Wszyscy tam cichli nagle... Milkli... O �witaniu w tej okrutnej godzinie, gdy si� sny zlatuj�, gdzie� od rodzinnych dom�w, z dzieci�stwa mi�ego kto� krzykn�� czasem... Widzia�em koleg�w: Kiedy nad ranem nagle umierali... chocia� budzili si� potem, wstawali do naszej krwawej pracy � ju� byli trupami, kt�re si� jeszcze chwil� wlok�y razem z nami, zanim upad�y... 52 DZIEWCZYNA II (do Dziewczyny III) Jak ten stary naraz zrobi� si� stary... DZIEWCZYNA III Wieczorem niczego jeszcze wygl�da�... DZIEWCZYNA II Chcia�aby� si� stara� o jego r�k�? DZIEWCZYNA III Niejeden z koleg�w, co ci�gle klepie o swojej m�sko�ci, m�g�by tym �yskom ikry pozazdro�ci�, inteligencji tak�e... DZIEWCZYNA II Gadasz tak ze z�o�ci, chwalisz �ysoni�w, bo ci� nie pomaca� �aden z ch�opak�w... DZIEWCZYNA III Zna�am niejednego z bujn� czupryn�, zna�am i �ysego i m�wi� tobie, z wiekiem si� nie skraca nic wi�cej opr�cz w�os�w � a dochody rosn�... DZIEWCZYNA II Popatrz, jaki on stary... DZIEWCZYNA III Bo ma teraz kaca. No i mia� ci�k� m�odo��... DZIEWCZYNA II Naprawd� masz ch�tk� z�owi� t� grub� ryb�? 53 DZIEWCZYNA III Tak, zarzucam w�dk�... C�reczka posz�a za m��, b�dzie troszk� smutno naszemu tatu�ciowi. Odwiedz� go jutro, albo lepiej za tydzie�... DZIEWCZYNA II �ycz� powodzenia! ARTYSTA Z BULDOGIEM (do Ojca) Musz� pom�wi� z panem. Nie maj� sumienia w�adze i ludzie � sie� ci�gle zbryzgana, ��ta, cuchn�ca jak g�ba szatana, jak wrz�d, kt�ry materi� wolno�� nam zabija! OJCIEC Pan znowu o wolno�ci... ARTYSTA Z BULDOGIEM Tak, wolno�� zabija! Kto jej nie umie d�wign�� � umiera. Ja d�wigam t� �wi�tyni� wolno�ci... DZIENNIKARKA Zbyteczna fatyga, mo�e si� pan naderwa�, mo�na przepukliny od tych wznios�o�ci dosta�... ARTYSTA Z BULDOGIEM Pani szuka winy u nas � artyst�w za to, co cuchnie, co gnije? Pani w p�prawdy wierzy. 54 DZIENNIKARKA Pan g�upot� �yje. ARTYSTA Z BULDOGIEM Pani nie lubi my�le�. Pani liberalnie nie umie spojrze�. DZIENNIKARKA Naprawd� fatalnie nauczono mnie w szko�ach �aciny. Pan z�aje moje nieuctwo � ale mnie z lokajem miesza si� liberalizm... Ach, niedobre s�owo. Niby wolno�ci pragnie, ale lokajow� liberi� cuchnie... To rzecz oczywista... ARTYSTA Z BULDOGIEM Wiem, pani wszystko widzi tak, jak �urnalista powinien widzie�. Niby to surowo i sprawiedliwie patrzy � ale ju� gotow� recept� ma w kieszeni. DZIENNIKARKA Pan jako artysta zawsze uczciwy bywa�? Nigdy si� jak glista nie musia� zwija�, skr�ca�? KTO� Z BIESIADNIK�W Do twista, do twista, do twista prosz� pary... DZIEWCZYNA I Twist rzecz oczywista jest ta�cem zwinnych, gi�tkich... DZIENNIKARKA Do twista, do twista... Podaje ironicznie rami� Arty�cie z Buldogiem. Muzyka grzmi mocniej. Ma�e zamieszanie, cudzoziemskie naszczekiwania Buldoga i ca�e towarzystwo wyp�ywa z pokoju. Zostaj� tylko Pierwszy i Drugi jak zwykle ubrani w swoje � przywodz�ce na my�l wrony � stroje. 55 S c e n a 7 PIERWSZY Jaki jest pusty ten plac... DRUGI W �rodku miasta, a jakby� nagle wyjrza� na pustyni�. � W p� zasypany cisz� pomnik Nike ginie. � Opera bardziej do grobu podobna ni� do ko�cio�a �piewaj�cej muzy... PIERWSZY Kolumny ci�kie, ciemne � jakby jeszcze gruzy, trupy na wp� zw�glone le�a�y za gmachem, za jego �cian� tak kamienn� szczerze jak dekoracja... DRUGI Pod tym samym dachem, gdzie rozstrzelano tylu � teraz si� w Operze Polacy zap�akuj� nad biedn� dziewczyn�, kt�r� z�y panicz rzuci�. DRUGI Razem z heroin� �zy gorzkie lej�. I p�acz� tak szczerze, jak gdyby w sztucznym, w koloraturowym piskaniu heroiny s�yszeli co� wi�cej, co� straszniejszego ni� �ale dziewcz�ce... MATKA (wchodz�c i staj�c przy oknie) Jaki� po nocy cichy i jaki surowy ten plac pod naszym oknem. Taki smutek bierze... To cmentarz... (widz�c nagle Pierwszego i Drugiego) A panowie? 56 PIERWSZY O, w�a�nie w Operze sko�czono �piewa�. My�my w sztuce grali... MATKA Pewno powsta�c�w biednych. Strasznie was ubrali w te szmaty zakrwawione... DRUGI (�miej�c si�) Sadz� umazali... MATKA Jakby�cie mieli w�osy, oczy wypalone, jakby was w �wi�tej ziemi zagrzebali... PIERWSZY To tylko szminka... MATKA Nie boli, nie pali? DRUGI To tylko teatralne... MATKA Co panowie grali? Ja lubi� czasem s�ucha�, czasami w teatrze pop�acz� troch�, jak sobie popatrz�, �e to si� dawniej ludzie na �wiecie kochali... PIERWSZY To tak�e o mi�o�ci... Ja gra�em ch�opaka, co nie mia� lat dwudziestu... MATKA �yje? 57 PIERWSZY Nie, zabity w tym pa�acyku bia�ym, co na lewo od placu blado �wieci... DRUGI Jak ogromne drzewo mog�a by� jego poezja... PIERWSZY Nie pierwszy poeta tu umiera m�odo. Gdyby z wierszy, z tych najbardziej mistrzowskich kto� umia� [zbudowa� pot�g� tego kraju... DRUGI W�a�nie: co-by, gdy-by. Oni wiedzieli wtedy, �e nie czas rachowa�, ile talent�w pada w ka�dej tyralierze... PIERWSZY Naiwni byli i wierzyli szczerze, �e najwa�niejsi zawsze w tym kraju �o�nierze, �e je�li amunicji nie ma � trzeba bombardowa�, strzela� do wroga brylantami... DRUGI Pewno o talent �atwiej w naszych powstaniach � ni� jedn� kul� do karabinu... MATKA Czy mia� matk�? PIERWSZY Matka nie wierzy�a w �mier� syna. A� do dni ostatka czeka�a, �e odnajdzie si�, �e wreszcie wr�ci ze �wiata szerokiego... 58 MATKA Czemu matk� smuci� i nie napisa� listu? PIERWSZY On umar�. DRUGI On w ziemi. MATKA On nie umar�! Dop�ki r�koma w�asnemi matka go nie zakopie, on dla matki �ywy... Jak m�j syn starszy... Tak�e niecnotliwy listu nie chce napisa�... Mo�e gdy go bili kolbami w jasn� g�ow�, to pami�� zagubi�... PIERWSZY Mo�e... DRUGI Mo�e... MATKA Na pewno! On tak matk� lubi�, �e kiedy sobie tylko o matce przypomni, napisze zaraz... Jak go prowadzili przez wiosk�, nawet nie p�aka�am... Bo�e! Chocia� go po niemiecku pytali, to wszystko poj�am z tej bole�ci... PIERWSZY On gdzie� tam za morzem po�rodku nocy nagle si� przebudzi... DRUGI Zakrzyczy w polskiej mowie... 59 MATKA Kto wie, ju� dzi� mo�e Listy na poczt� przysz�y. Wypyta�am ludzi... Listonosz tutaj zawsze przed po�udniem po mieszkaniach w�druje... Wpada rozta�czona para. STARY POETA Ach, jak pani cudnie ta�czy�a twista. DZIEWCZYNA II Pan te� si� postara�, pan mnie podrywa... STARY POETA Zawsze gwardia stara gotowa w boje ruszy�... (k�aniaj�c si� przed Matk�) Jaki� to dom szczery, jaki go�cinny, polski... MATKA (przedstawiaj�c Pierwszego i Drugiego) Panowie z Opery po przedstawieniu przyszli. STARY POETA Z Opery. To �wietnie! Lubi� oper�. Bo w�a�nie opera najszczersza przez to jest, �e jest nieszczera. PIERWSZY Taka jak �ycie... PANNA M�ODA Dlaczego jak �ycie? STARY POETA A bo w operze wszystko znakomicie na poz�r idzie... 60 PIERWSZY Gdzie� po�ar widzicie (wskazuje ten mityczny po�ar gromadz�cym si� go�ciom) DRUGI Wi�c lud si� po�ar ugasi� wybiera... (tu musz� zacz�� si� sceny zbiorowo-pantomimiczne) PIERWSZY Ka�dy zna obowi�zek... DRUGI M�dre arie �piewa... PIERWSZY Ka�dy na opiesza�ych serdecznie si� gniewa... DRUGI Wszyscy wiedz�, �e ogie� trzeba gro�ny zdusi�... PIERWSZY Wszyscy wrzeszcz�, �e zgoda zapanowa� musi... DRUGI Ju� zgodny ch�r za�piewa� WSZYSCY Id�my! Pr�dzej! Dalej... PIERWSZY Ale �e to opera, wi�c w miejscu zostali. N�kami drobi�, r�czkami machaj�. DRUGI Id�my! � wo�aj�... 61 PIERWSZY Pr�dzej! � poganiaj�... DRUGI I stoj� w miejscu od marszu spoceni... St�d, chocia� ich �piewanie niczego nie zmieni. PIERWSZY Cho� stoj�, tak jak stali � pi�kne jest �piewanie. DRUGI Pi�kne wo�anie w operowej sali. WSZYSCY Wi�c id�my! Id�my! Wci�� dalej i dalej... Zaczyna si� taniec. Polegaj�cy na tym, �e si� niby idzie, ale pozostaje w miejscu. Co chwila z tej gromady ta�cz�cych, gdzie brak tylko Ojca Pana M�odego i Matki Panny M�odej, wyskakuje kuplecista i drobi�c szybko, ale te� w miejscu, skanduje sw�j tekst. KUPLECISTA I Co my tam? A my tutaj ciemni w podwarszawskim lasku chowani. Co przez takie piaski mo�e si� wybi�? Muchomor, purchawka, niby stolica nasza od�te? � Jak czkawka odbija nam si� ka�de cocto. Co tam po �wiecie destyluj� i my ucedzimy z w�asnej kartofli. Purchawki pustota i to wych�epce. Spasie si�, opuchnie. � Tak, obcy lubi� Polsk�. Jak w teatrze siedz�, patrz�, co tam robimy, z �yczliwo�ci� �ledz�, w kt�rym to akcie sztuki nad purchawk� buchnie gorzki dym spalenizny... PIERWSZY Ach, ga�my po�ar, bo nam miasta spali. 62 WSZYSCY Ach, ga�my, id�my, wci�� dalej i dalej... KUPLECISTA II �e nam historia wci�� okoniem stawa, trzeba okonia przepi�. Dobrze umi�kczona, podlana okowit� jako� si� tam dawa przepchn�� przez gardziel... A �e u prze�yka byle o�� �echta� b�dzie jak zw�tpienie, mo�na rozewrze� g�b�. To i nawet w cenie Jest u nas. Stan�� t�po, pochrz�kn��, pozrz�dzi�, poduma� sobie: �wiat galopem p�dzi, a nam nie mo�na � oto polityka... DRUGI �eby nas inni w biegu nie przegnali. WSZYSCY Ach, �pieszmy, �pieszmy � wci�� dalej i dalej... KUPLECISTA III Myszy stworzy�y nam histori� � zatem najlepiej czeka� myszy. Mo�e si� obudz�... I znowu pysk zakrwawi�, pazurki utrudz�... A u nas r�czki czyste. By�my zdrowi byli, by�my tylko gryzonia nazbyt nie sp�oszyli, niech co� tam wychroboce... PIERWSZY By�my byli cali. DRUGI I by�my czy�ci byli, r�czek nie skalali. WSZYSCY Wi�c id�my, id�my. Wci�� dalej i dalej... 63 KUPLECISTA IV Przecie� si� wszystko utrze, wszystko si� u�ciele... Przemyje wreszcie, oczy�ci, scedzi i przemiele na kopny piasek. Podobno najzdrowsze b�dzie to dla nas, gdy woko�o drzyma szeroka, ci�ka jak �arna r�wnina. Nasza ojczyzna � p�aszczyzna, Mazowsze... DRUGI Kt� nie kocha Mazowsza �