Jozsef Cserna PRZESZCZEP M�ZGU DZIENNIK PROF. DRA CASSIO KLEBERA Chocia� � w zwi�zku z pewnym niezwyk�ym i wa�nym wydarzeniem � zaczynam sw�j dziennik w dniu nowego, 101 roku nowej ery (wed�ug starego kalendarza � 7 listopada 2018 r.) to jednak musz� wr�ci� do spraw o wiele dawniejszych. Zawsze odnosi�em si� z rezerw� do pisania dziennika, widz�c w tym przejaw megalomanii, lecz w obecnej sytuacji czuj� si� usprawiedliwiony i s�dz�, �e ewentualny przysz�y czytelnik r�wnie� uzna pow�d, kt�ry sk�oni� mnie do pisania, za dostatecznie wa�ny. Nie b�dzie to tania kokieteria, gdy stwierdz�, �e moje nazwisko jest znane na ca�ej kuli ziemskiej, tym bardziej �e w�a�nie dzi�ki tej s�awie znalaz�em si� w sytuacji, jakiej pr�no by szuka� w ca�ej historii ludzko�ci. Jednym z najwa�niejszych problem�w nauki by�o zjawisko zdolno�ci regeneracji kom�rek nerwowych, a �ci�lej � brak tej zdolno�ci. Te najbardziej trwa�e cz�ci ludzkiego organizmu, je�li ulegn� obra�eniom, nie s� zdolne do odnowy w takim stopniu, jak poszczeg�lne inne organy. By�o og�lnie wiadomo, �e kom�rki ludzkiego organizmu w okre�lonym czasie, w r�nej mierze wymieniaj� si� i odnawiaj�; jedne wolniej, inne szybciej � z wyj�tkiem kom�rek nerwowych, kt�re w ko�cowym stadium swego rozwoju s�u�� cz�owiekowi do �mierci. To t�umaczy, dlaczego bardzo starzy ludzie pami�taj� wydarzenia z bardzo wczesnego dzieci�stwa, z okresu budzenia si� ich �wiadomo�ci. Tak�e w czasach, gdy medycyna sta�a ju� na wysokim poziomie, lekarz pozostawa� bole�nie bezradny wobec problemu obra�e� nerw�w, ziarninowania i zrastania si� zniszczonych kom�rek nerwowych. W�a�nie w tej dziedzinie dokona�em odkrycia � nie pierwszego zreszt� � kt�re zyska�o �wiatowy rozg�os. W wyniku tysi�cznych bada� enzym�w pocz�tkowego stadium embriona, rozwijaj�cego si� z kom�rki jajowej, odkry�em wreszcie czynnik wp�ywaj�cy na wzrost kom�rki nerwowej, co doprowadzi�o z kolei do odkrycia, w wyniku tysi�cy nowych do�wiadcze�, antymaterii, tworz�cej si� w trakcie pe�nego rozwoju kom�rki nerwowej, ko�cz�cej ten rozw�j i tym samym zapewniaj�cej konserwacj� owej kom�rki. Da�o to nauce klucz do ziarninowania kom�rki nerwowej. Dzi�ki temu odkryciu moje nazwisko znalaz�o si� na �amach pism naukowych tu� obok nazwiska Pasteura i Paw�owa. To wyja�nia te� moj� szczeg�ln� sytuacj� w publicznym �yciu naszego kraju. Wszyscy znali moje lewicowe przekonania i moje polityczne wyst�pienia przed ustanowieniem obecnego systemu pa�stwowego. Jednak kierownictwo nowego systemu, tak przeciwne moim pogl�dom i przekonaniom, nie tylko pozostawi�o mnie na kierowniczym stanowisku znanego ju� w�wczas w �wiecie Instytutu Regeneracji Nerw�w, ale du�ym poparciem finansowym umo�liwi�o mi rozwini�cie Instytutu w najwi�ksz� i najpowa�niejsz� plac�wk� tego rodzaju na �wiecie. Fakty, kt�re przytoczy�em, i wydarzenia dnia dzisiejszego sta�y si� punktem zwrotnym w wyznawanych przeze mnie dotychczas pogl�dach na pisanie dziennika: wczoraj po po�udniu, pi�tna�cie po trzeciej, przywieziono do Instytutu prezydenta pa�stwa, przyw�dc� obecnego prawicowego, autokratycznego systemu pa�stwowego. Dyktator dozna� w wypadku samochodowym ci�kich obra�e� m�zgu. Przywieziono go w eskorcie zdenerwowanych i podnieconych, podejrzliwych i wrogo nastawionych adiutant�w i genera��w. Wezwano mnie do Instytutu z domu, i zast�pca dyktatora, urz�dnik o wojskowej postawie, znany powszechnie pod przezwiskiem �dzika �winia�, o�wiadczy� na wst�pie, �e ja i ca�y personel Instytutu odpowiadamy g�ow� za dyktatora. Machn��em r�k� i natychmiast po�pieszy�em do chorego. Moi dy�urni wsp�pracownicy poinformowali mnie, �e jakkolwiek obra�enia s� powa�ne i spowodowa�y ca�kowit� utrat� przytomno�ci, to jednak nie istnieje bezpo�rednie niebezpiecze�stwo dla �ycia pacjenta i �e wst�pne czynno�ci zosta�y ju� przy nim wykonane. Ja r�wnie� obejrza�em chorego i wr�ci�em do niecierpliwej �dzikiej �wini�. Nie b�d� opisywa� dos�ownie, co mu powiedzia�em, ale brzmia�o to mniej wi�cej tak: � Organizm cz�owieka, a zw�aszcza jego system nerwowy to nie to, co wojsko, kt�re mo�ecie na komend� pos�a�, gdzie wam si� podoba, i wojsko natychmiast �rusza � chocia� i tam zdarzaj� si� potkni�cia� � W�wczas spojrza� na mnie z wielk� z�o�ci�, ale nie da�em sobie przerwa�. � Medycyna nie jest wszechmocna � ci�gn��em dalej � pan r�wnie� dobrze wie, �e na �mier� nie ma lekarstwa. Jestem lekarzem i sk�ada�em przysi�g�, �e zawsze dla ratowania zdrowia i �ycia chorego zrobi� wszystko, na co mnie sta�, bez wzgl�du na to, czy b�dzie to �ebrak, czy cesarz� Ale je�eli si�y natury okazuj� si� mocniejsze ni� moje, musz� si� podda�. Je�eli mi panowie nie ufaj�, to s� w stolicy inne �wietne zak�ady lecznicze i tam prosz� zawie�� wodza, kt�rego �yciu nie zagra�a zreszt� w tej chwili niebezpiecze�stwo. Obwieszony orderami zast�pca wodza w�ciekle przewraca� oczami, a nast�pnie oddali� si� o�wiadczaj�c, �e jeszcze ze sob� porozmawiamy! Jeden z cz�onk�w eskorty, wbrew wszystkim naszym zakazom, pozosta� przy ��ku chorego, wi�c w ko�cu wzruszy�em ramionami i zostawi�em go tam. Kiedy wychodzi�em z Instytutu, zobaczy�em, �e gwardia dyktatora obstawi�a wszystkie wej�cia i nie wpuszcza tych, kt�rzy staraj� si� wej�� do �rodka. Wsz�dzie naoko�o stali uzbrojeni wartownicy, a do jednego z pawilon�w wpakowa�a si� ca�a grupa �o�nierzy. Jeszcze tego samego dnia, po kilku godzinach, wezwano mnie w po�piechu na nadzwyczajne posiedzenie rady pa�stwa. Po drodze okaza�o si�, �e obraz wieczornej ulicy jest jaki� inny ni� zwykle, wi�cej by�o policjant�w, tu i �wdzie mo�na by�o zobaczy� w��cz�ce si� grupy. Ha�a�liwe towarzystwo umilk�o, gdy wkroczy�em w eskorcie stra�y, kt�ra towarzyszy�a mi od bramy. Mierzono mnie wzrokiem z nieukrywan� niech�ci�. Po trwaj�cej kilka chwil nieprzyjemnej ciszy m�j przedpo�udniowy rozm�wca zaproponowa� mi miejsce obok siebie i w �ma�ym wyk�adzie� przedstawi� mi punkt widzenia kierownictwa. Nie ukrywa�, �e system � a oczywi�cie i w�dz � uwa�aj� mnie za otwartego wroga. Wyrazi� te� przypuszczenie, �e gdybym m�g�, utopi�bym wodza w �y�ce wody i zadowoleniem przyj�� upadek ca�ego systemu. Nie mog� si� zatem dziwi�, �e �ledz� mnie bardzo bacznie i wzywaj� jednego z najwybitniejszych chirurg�w, aby kontrolowa� leczenie. Na wszystko si� zgodzi�em, nawet pokiwa�em aprobuj�co g�ow� i poprosi�em, �eby wezwano tego profesora natychmiast, bo sytuacja wymaga bezzw�ocznej konsultacji. Zanim jednak przyby�, ja r�wnie� zabra�em g�os i stara�em si� m�wi� tak, �eby s�ysza�o ca�e towarzystwo. Panowie dobrze wiedz� � m�wi�em � �e jestem przekonanym, zdecydowanym wrogiem waszego systemu i oczywi�cie nie �ywi� sympatii r�wnie� dla waszego wodza. Ale � jak ju� powiedzia�em w Instytucie � jestem przede wszystkim lekarzem i nie musz� nic wi�cej dodawa� Zanim zacz��em m�wi� dalej, poprosi�em bli�ej obecnego na sali naczelnego ideologa ca�ej tej bandy, kt�rego zna�em ze zdj��. Ta nadzwyczaj inteligentna bestia, �szara eminencja� wodza, wbrew ca�ej swojej nikczemno�ci jest facetem o bardzo ujmuj�cej powierzchowno�ci i sposobie bycia, i na pierwszy rzut oka wida�, �e ma du�y autorytet u reszty. Kr��y�a wie��, �e widoczna w ostatnich zarz�dzeniach dyktatora pow�ci�gliwo�� i rozwaga, kt�ra zapobieg�a chwilowo wybuchowi kra�cowej nienawi�ci narodu, to jego zas�uga. Swoje s�owa kierowa�em przede wszystkim do niego. Powiedzia�em, �e jak mi si� zdaje, niewiele znaczy dla nich etyka lekarska, ale jest co� innego, na co musz� zwr�ci� uwag�. Je�eli nawet ca�y system uwa�am za zjawisko niesko�czenie szkodliwe, wobec kt�rego walka jest �ywotnym interesem ca�ego narodu, to jednak uznaj�, �e mog� by� � i s� � w historii takie chwile, w kt�rych eksperyment obalenia istniej�cego systemu przyni�s�by wi�cej szkody ni� po�ytku, a je�eli chodzi o polityk� zagraniczn� i wp�yw na opozycj�, m�g�by oznacza� szkod� wprost niepowetowan�. Nie jestem g�uchym i �lepym �rewolucjonist��, kt�ry dla idei zaryzykowa�by og�lne spustoszenie. Naszym celom nie sprzyja�by zreszt� upadek polityki zagranicznej wodza, kt�ra nie odbiega obecnie w spos�b kra�cowy od naszych za�o�e�. Uwa�nie �ledz�cy mnie ideolog, �obuz w okularach, w trakcie potakiwa� g�ow�, kiedy za� sko�czy�em, wsta� i oznajmi�, �e go przekona�em, i ze swojej strony ufa mi i proponuje to samo reszcie. �Dzika �winia� w�ciekle wierci� si� na wszystkie strony, ale nie �mia� si� odezwa�, pozostali te� milczeli. Tymczasem przyby� profesor N. Cornelius. Kiedy zakomunikowano mu ich �yczenie, natychmiast podni�s� r�k� na znak protestu i oznajmi�, �e uwa�a to wezwanie nie tylko za niegodny zamach na medycyn�, ale przede wszystkim za ra��c� niesprawiedliwo�� wobec mojej osoby, mojego autorytetu i s�awy Instytutu, w czym nie chce bra� udzia�u� i, zwracaj�c si� do mnie, wyrazi� ubolewanie nad t� spraw� i zapewni� mnie o swoim g��bokim szacunku� W czasie gdy zmieszane towarzystwo co� be�kota�o, podali�my sobie r�ce, po czym poprosi�em rad�, by ochron� wojskow� ograniczono do budynku, w kt�rym znajduje si� pok�j prezydenta, tak by Instytut m�g� dzia�a� zgodnie ze swoim przeznaczeniem, i oddali�em si�, oczywi�cie w asy�cie� Wszystko to jednak nie stanowi�oby dostatecznego powodu, bym zacz�� pisa� dziennik. Zesz�ej nocy niewiele spa�em, ale nie z niepokoju o los dyktatora, bo by� przecie� w dobrych r�kach moich wsp�pracownik�w w Instytucie. Szczeg�lne zaufanie mog�em mie� do swojego pierwszego asystenta, dra Matthiasa Felsena, kt�ry w wyniku wieloletniej praktyki umia� przynajmniej tyle samo, co ja. Co innego jednak t�uk�o mi si� po g�owie. Musz� w tym miejscu przypomnie� kilka problem�w z dziedziny biologii medycyny � i zwi�zane z nimi odkrycie � kt�re wzbudzi�y w przesz�o�ci wielkie zainteresowanie. Pami�tamy, jak wa�nym czynnikiem przy transfuzji by�a sprawa zgodno�ci grupy krwi, w dziedzinie przeszczep�w natomiast jak� ogromn�, niezwalczon� trudno�� oznacza�y indywidualne w�a�ciwo�ci bia�ka, co nie dopuszcza�o do wprowadzenia do organizmu bia�ka pochodz�cego od jakiejkolwiek innej jednostki � z pewnym ma�ym wyj�tkiem w wypadku bli�ni�t jednojajowych. Nie chc� tu wskazywa� na znane ju� zreszt� dzisiaj powszechnie eksperymenty dokonywane w wi�kszo�ci przypadk�w przy mojej wsp�pracy, kt�re rozwi�za�y wreszcie z powodzeniem te problemy i utorowa�y drog� metodom, kt�rych nawet sobie nie wyobra�ano. W tej dziedzinie istnia�o jednak co�, czego �wiat � opr�cz mnie i Felsena � jeszcze nie zna�. W wyniku d�ugich bada� i serii eksperyment�w uda�o nam si� w zesz�ym roku rozwi�za� problem � dla wi�kszej jasno�ci pisz� j�zykiem potocznym � izotopowego oznaczenia przewodzenia nerwu. Spr�buj� istot� tego zagadnienia wyja�ni� za pomoc� nieco prymitywnego por�wnania. Z pewno�ci� widzieli ju� pa�stwo instalowanie i napraw� przewod�w telefonicznych. Ka�dy przew�d, uj�ty w kablu w wi�zk�, ma innego koloru pow�ok� izolacyjn� i je�eli � powiedzmy � jeden koniec przewodu czerwonego po��cz� ze �r�d�em pr�du, mog� by� pewien, �e na drugim ko�cu wi�zki pod pr�dem b�dzie tylko przew�d czerwony, inaczej m�wi�c po nakr�ceniu tarcz� wybranego numeru zg�osi si� ten, a nie inny, bez wzgl�du na to, ile przewod�w znajduje si� w wi�zce� A wi�c w podobny spos�b, stosuj�c precyzyjne na�wietlanie, uda�o nam si� wprowadzi� do wn�trza systemu nerwowego przez przewody nerwowe, maj�ce swoje zako�czenia w rozmaitych punktach cia�a, odpowiednie izotopy, kt�re nasycaj�c kom�rki nerwowe, poddane wspomnianemu ju� zabiegowi regeneracyjnemu, zrastaj� si�, to znaczy zrastaj� si� ko�ce poszczeg�lnych, uszkodzonych kom�rek nerwowych z innymi zako�czeniami nerwu, nasyconego tym samym izotopem, tak jak � uciekaj�c si� zn�w do por�wnania telefonicznego � w zniszczonym kablu telefonicznym koniec czerwonego przewodu ��czy si� z ko�cem drugiego czerwonego przewodu. Po bardzo wielu eksperymentach, w trakcie kt�rych na przyk�ad z powodzeniem przeprowadzili�my pe�n� wymian� m�zgu u ps�w, organizm�w o bardzo rozwini�tym systemie nerwowym, trzy miesi�ce temu okoliczno�ci zmusi�y nas do zastosowania naszych metod na ludziach. Przywieziono bowiem do Instytutu dwie ofiary wypadku kolejowego i konieczna by�a natychmiastowa interwencja. Jeden z poszkodowanych dozna� tak ci�kich obra�e� m�zgu, �e w�a�ciwie zosta�y mu tylko minuty, podczas gdy inne obra�enia cia�a nie stanowi�y gro�by dla jego �ycia. Uszkodzenie m�zgu u drugiego, chocia� mniejsze, by�o r�wnie� powa�ne, istnia�a wszak�e pewna nadzieja na utrzymanie go przy �yciu w�a�nie dzi�ki metodom wypr�bowanym w Instytucie, nieszcz�liwie dozna� jednak tak ci�kich obra�e� klatki piersiowej, �e stan jego by� beznadziejny i mia� przed sob� tylko par� chwil �ycia� Felsen i ja byli�my w�a�nie w Instytucie, kiedy przywieziono tych dw�ch ludzi, i wymienione nad noszami jedno jedyne spojrzenie wystarczy�o, �eby�my wiedzieli: oto w�a�ciwa chwila. Natychmiast kazali�my zawie�� obydwu chorych do specjalnego, eksperymentalnego laboratorium, dok�adnie odseparowanego od reszty pomieszcze�, wyposa�onego w najnowocze�niejsze, cybernetyczne urz�dzenia, gdzie wykonywali�my wspomniane wy�ej do�wiadczenia i gdzie mogli�my, dzi�ki wyposa�eniu, we dw�jk� � a nawet w pojedynk� � bez �adnego personelu pomocniczego, wykonywa� najbardziej skomplikowane operacje; na przyk�ad �brutaln�� prac� otwierania czaszki, ze wszystkimi potrzebnymi zabiegami pomocniczymi, nastawianiem wska�nik�w i guzik�w, naciskaniem i przekr�caniem ga�ek � z najwi�ksz� dok�adno�ci� wykonywa�a maszyna cybernetyczna. W laboratorium w kilku s�owach ustalili�my, �e istnieje tylko jedna mo�liwo��: wymiana m�zgu, �eby przynajmniej jednego z nich � tego, kt�ry dozna� mniejszych obra�e� cielesnych � wyci�gn�� dzi�ki temu ze zbli�aj�cej si� gro�nie �mierci klinicznej. Szybko wykonali�my przy rannych czynno�ci maj�ce na celu podtrzymanie i pobudzenie �ycia i zacz�li�my jednocze�nie regeneracj� nerw�w i wprowadzenie izotopu. Minuty � nam si� zdawa�o, �e godziny � p�yn�y, a z nas la� si� pot� Kiedy nadesz�a chwila, by umie�ci� tych dw�ch ludzi w automatycznej bli�niaczej konstrukcji, wykonuj�cej operacj� otwarcia czaszki, ten z obra�eniami klatki piersiowej zmar�. Nale�a�o si� �pieszy�, �eby w �dopuszczalnym� po �mierci klinicznej czasie dokona� wymiany. Jeszcze nigdy w �yciu nie by�em tak zdenerwowany, nie tylko mieli�my w swoich r�kach spraw� ocalenia ludzkiego istnienia, ale i los wielkiego odkrycia. Felsenowi dr�a�y r�ce. Poklepa�em go po ramieniu, potrz�sn��em nim. Kiwn�� g�ow� i zacisn�� usta. Po paru chwilach dr�enie przesz�o i da� mi znak r�k�. Ja te� zebra�em si�y. Maszyna po kilku sekundach wykona�a zadanie: nie tylko otworzy�a czaszki, ale w tej samej chwili przeci�a prowadz�ce do nich �y�y, sploty nerwowe, przesz�a do �tradycyjnych czynno�ci chirurgicznych�, pos�uguj�c si� znanymi od dawna metodami. W chwili przerwania po��czenia nerw�w obydwa cia�a zadr�a�y, to z obra�eniami cielesnymi w mniejszym stopniu, sygnalizuj�c zaistnia�y ju� stan �mierci klinicznej, drugie silniej, co musia�o nast�pi� po ustaniu dzia�ania centralnego uk�adu nerwowego. Nale�a�o si� spieszy�, �eby czym pr�dzej przywr�ci� czynno�ci �yciowe bez wyrz�dzenia wi�kszej szkody �nowemu� m�zgowi. Wyj�li�my dwa dr��ce m�zgi, zamienili�my i w��czyli�my transplantator na dzia�anie odwrotne, czyli zamiast przerwania po��cze� nerw�w zainicjowali�my proces ich dopasowania i zrastania si�. Transplantator charakteryzuje si� tak� nadzwyczajn� wra�liwo�ci�, �e powsta�e przy zamianie ewentualne r�nice rozmiar�w jest w stanie � w pewnym stopniu, oczywi�cie � korygowa�, na przyk�ad poprzez regulowanie ilo�ci p�ynu m�zgowego i temu podobnie. Po zako�czeniu operacji cia�a zosta�y automatycznie przeniesione na nosze. Wydawa�y si� jednakowo martwe i tylko do�wiadczone oko lekarza widzia�o r�nic�: naprawd� nie �y� ten pacjent, kt�ry odni�s� wi�ksze obra�enia cielesne. Z nale�nym szacunkiem przykryli�my go, chc�c uhonorowa� jego mimowolne zas�ugi dla sprawy ludzko�ci� Usiedli�my obok drugiego cia�a i spogl�daj�c na siebie czekali�my na wynik procesu przywracania do �ycia, rozpocz�tego jeszcze przed opuszczeniem transplantatora przez pacjenta. Jak ju� pisa�em, sprawa regeneracji nerw�w dosy� szybko posuwa�a si� naprz�d, za� inne procesy zrastania si�, ��czenia �y� i temu podobne by�y ju� od d�ugiego czasu zagadnieniami w praktyce lekarskiej rozwi�zanymi. Jednak i tak siedzieli�my tam z p�torej godziny z bij�cym sercem i dr��cymi kolanami, gdy wreszcie serce, bez sztucznej interwencji, zacz�o regularnie pracowa� i twarz chorego bole�nie si� napr�y�a. W�wczas natychmiast dosta� �rodki u�mierzaj�ce � i znowu czekali�my� Nie wiem � wtedy te� nie wiedzia�em � ile czasu up�yn�o, zanim chory otworzy� oczy. Jednocze�nie zwr�cili�my si� do niego: � Jak si� pan nazywa? � zapytali�my. � Fischer � powiedzia� wyra�nie, ale nagle s�owa uwi�z�y mu w gardle. Oczy niespodziewanie zapad�y si� i zacz�� rz�zi�. Natychmiast u�yli�my aparatury i �rodk�w pobudzaj�cych, nasz trud nie poszed� na marne, po parominutowej agonii akcja serca wolno i s�abo, ale zn�w regularnie zosta�a wznowiona. Wyczerpani spojrzeli�my na siebie, ale Felsen nagle podskoczy�. � Jakie nazwisko poda�? � spyta�, krzycz�c tak g�o�no, �e a� si� wzdrygn��em. � Nie Fischer? � Ale� tak � powiedzia�em mechanicznie i nie wiedzia�em, czego chce. Felsen pochyli� si� i zacz�� przeszukiwa� ubranie na wp� �ywego pacjenta � bo nagleni konieczno�ci� natychmiastowej operacji, nawet nie mieli�my czasu go rozebra� � i szybko wyci�gn�� z jednej z g�rnych kieszeni legitymacj� kolejow�. By�a wystawiona na nazwisko Weilera. Felsen spojrza� na mnie i rzuci� si� do przykrytych zw�ok, przeszuka� ubranie, a potem znaleziony portfel. Nie by� w stanie si� odezwa�, a r�ce tak mu dr�a�y, �e musia�em je przytrzymywa�. W papierach widnia�o nazwisko � Ernesto Fischer. Jednocze�nie opadli�my na krzes�a i w ciszy us�ysza�em westchnienie Felsena: � Uda�o si�!� � Tak � odpowiedzia�em, ale nagle przerazi�a mnie jaka� straszna my�l i poczu�em, �e pot zalewa mi czo�o. Felsen spostrzeg�, co si� ze mn� dzieje. � Co ci jest? � Czy my�la�e� ju� o tym, co by� czu�, gdyby w lustrze patrzy�a na ciebie obca twarz? � Wlepi� we mnie oczy, wida� by�o po nim, �e nie rozumie. � Lub na przyk�ad � ci�gn��em � gdyby na ulicy zwracano si� do ciebie, witano nie znanym ci nazwiskiem i obstawano przy tym, �e ty to nie ty, ale kto� inny, i inni by to potwierdzali? Gdyby ca�e spo�ecze�stwo uzna�o ci� za kogo� innego?� Co z nim b�dzie, je�eli wyzdrowieje? � wskaza�em na ledwie oddychaj�cego chorego. � Co zrobili�my? � spyta�em i widzia�em, �e Felsen dozna� wstrz�su. Patrzyli�my na siebie z rozpacz�, potem mechanicznie wyszli�my, powierzaj�c opiek� nad �yj�cym i martwym naszym wsp�pracownikom� Nazajutrz Felsen zadzwoni� do mnie do mieszkania, niewiele spa� tej nocy � powiedzia�, i poinformowa� mnie, �e �Weiler�, kt�ry prze�y� operacj�, pomimo opieki i wszelkich wysi�k�w naszych wsp�pracownik�w, o trzeciej nad ranem zmar�. Natychmiastowa sekcja wykaza�a, �e �mier� nast�pi�a na skutek obra�e� m�zgu, tak jak u �Fischera�� � Tak � odpowiedzia�em � tak. �al mi biedaka� I bezmy�lnie zapatrzy�em si� w okno. Pisa�em poprzednio, �e w nocy, po wypadku dyktatora, niewiele spa�em. Ci�gle przychodzi� mi do g�owy Weiler�Fischer albo Fischer�Weiler. Teraz te� mnie to dr�czy, nie mog� si� od tego uwolni�. Prezydent�dyktator le�y nieprzytomny, i bardzo problematyczne, czy da si� go uratowa� Na posiedzeniu rady pa�stwa m�wi�em szczerze, cho�by nawet dlatego, �e nie szanuj� tej bandy na tyle, �eby przed ni� udawa�. �mier� ich wodza, czy te� zmniejszenie si� jego zdolno�ci ruchowej i � co jeszcze istotniejsze � umys�owej ��czy�aby si� z trudnymi do wyobra�enia konsekwewncjami. Nienawidz� go i gardz� nim za zbrodnie i pod�o�ci, kt�rych � zw�aszcza na pocz�tku panowania re�imu � dopuszczali si� wobec moich towarzyszy i innych ludzi o demokratycznych pogl�dach jego zbiry z �dzik� �wini�� na czele. 8 listopada. (Dla uproszczenia w dalszym ci�gu b�d� datowa� sw�j dziennik wed�ug bardziej popularnej jeszcze, starej ery.) Dyktator wci�� jest nieprzytomny. Okolica Instytutu to prawdziwy ob�z wojskowy. Chocia� uda�o si� naj�ci�lejszy doz�r ograniczy� do grupy budynk�w, w kt�rych znajduje si� pok�j chorego, to jednak na ka�dym rogu mo�na zobaczy� czo�gi i piesze patrole i dopiero dzi�ki moim wielokrotnym, energicznym wyst�pieniom Instytut mo�e jako tako pracowa�. Uda�o si� r�wnie� oddali� oficera pe�ni�cego stra� przy ��ku chorego, po tym, jak telefonicznie wyt�umaczy�em zast�pcy �dzikiej �wini�, �e nieszcz�sny drzemi�cy stra�nik i tak nie rozumie nic z tego, co si� wok� niego dzieje, i �e gdyby�my chcieli, mogliby�my na jego oczach zamordowa� wodza, daj�c mu odpowiedni zastrzyk, czy te� wr�cz odwrotnie � nie daj�c zastrzyku, kt�ry jest mu potrzebny� Nie mam spokoju. My�li wiruj� mi w g�owie, przed oczami ta�cz� czarne k�ka, chocia� w lustrze wygl�dam na spokojnego. Nie wiem, co robi�, martwi� si�, �e stan prezydenta staje si� krytyczny i nie zd���. Ca�a rada pa�stwa bez przerwy siedzi w Instytucie, zaj�li najwi�ksz� sal� wyk�adow� i otaczaj�ce j� pomieszczenia. Dzi� p�nym popo�udniem z niema�ym trudem uda�o mi si� tam dotrze�, by poprosi� na rozmow� zast�pc� wodza i naczelnego ideologa. Powszechnie wiadomo, �e ci dwaj to g��wne filary i zaufani dyktatora; jeden jest uosobieniem byczej si�y, drugi � chytrej ostro�no�ci. M�wi�, �e dyktator, �ongluj�cym tym dwiema przeciwnymi si�ami, utrzymuje mi�dzy nimi r�wnowag�; �wiadczy to w ka�dym razie o jego wielkim talencie politycznym. Usiedli�my w jednym z s�siednich pomieszcze�. Poprosi�em przede wszystkim o zachowanie pe�nej tajemnicy, co obydwaj mi przyrzekli. Postaram si� mo�liwie dos�ownie odda� przebieg rozmowy. � Panowie � powiedzia�em � stan prezydenta dot�d si� nie zmieni�, ale w ka�dej chwili mo�e si� polepszy� b�d� pogorszy�. Robimy wszystko w celu wyleczenia, ale musz� w tym wypadku prosi� pan�w o pewn� niekonwencjonaln� przys�ug�. Sztywno popatrzyli na mnie, a w�dz propagandy kiwn�� palcem, �ebym kontynuowa�. � Panowie, chocia� nie s� fachowcami, z pewno�ci� jednak s�yszeli o metodzie regeneracji nerw�w. � Skin�li g�owami, �dzika �winia� troch� niepewnie i z op�nieniem. � Polega ona na tym � ci�gn��em � �e jeste�my w stanie, do pewnego stopnia, wp�yn�� na odradzanie si� systemu nerwowego, na powstawanie nowych kom�rek nerwowych. Jednak te nowe tkanki nerwowe s� puste, nie posiadaj� �adnej tre�ci, �adnego zapisu. R�nic�, jaka istnieje pomi�dzy starym obszarem �wiadomo�ci a nowym mo�emy z czasem wyr�wna�, wprawiaj�c je w stan rezonansu i licz�c na ich wzajemne oddzia�ywanie. Oczywi�cie nie mo�emy zape�ni� tego obszaru now� tre�ci�, ale reguluj�c �liczb� drga� mo�emy nada� �wiadomo�ci pewne zabarwienie. By jednak efekt taki osi�gn��, musimy jak najdok�adniej zna� dotychczasowe �ycie pacjenta. � Co pan ma na my�li? � spyta� szef propagandy. � Tego dotyczy w�a�nie moja pro�ba: musz� pozna� mo�liwie najdok�adniej prywatne �ycie prezydenta. � Powiedzia�em to w liczbie pojedynczej, maj�c nadziej�, �e natrafi� na mniejszy op�r. � To niemo�liwe! � wrzasn�� nagle, czerwieniej�c ze z�o�ci zast�pca � Co to za cyrk? W�dz�teoretyk podni�s� uspokajaj�co r�k�. � Wydaje mi si�, �e zdaje pan sobie spraw� z wagi swojego �yczenia, prosz� wi�c, �eby umotywowa� pan to bardziej konkretnie, a nie tylko teoretycznie. � Ch�tnie � odpowiedzia�em. � S�dz�, �e to, co powiem, b�dzie �atwe do zrozumienia. Chyba wszyscy byli�my ju� kiedy� wstawieni i znamy ten stan. Skin�li g�owami. � A wi�c i to te� panowie pewnie zauwa�yli, jak rozmaicie stan ten przejawia si� u poszczeg�lnych os�b. Jedni s� podnieceni, gwa�towni, inni zasypiaj�. Jedni s� mili, gadatliwi, inni ponurzy i milcz�cy, i tak dalej w wielu wariantach, mo�na jednak wymieni� kilka g��wnych typ�w zachowa� wed�ug w�asnej �cz�stotliwo�ci drga�. Czy to jest zrozumia�e? Zn�w skin�li g�owami, zast�pca z wyrazem zmartwienia na twarzy, ideolog z wyczekuj�cym zainteresowaniem. � Tej �cz�stotliwo�ci drga� u cz�owieka nieprzytomnego nie mo�na ustali� �adnym badaniem ani eksperymentem. Pewne wnioski mo�na wyci�gn�� jedynie po zapoznaniu si� z bezpo�rednim �rodowiskiem pacjenta. Tu zast�pca zn�w uczyni� taki gwa�towny ruch protestu, �e a� ordery zabrz�cza�y na jego marynarce. Zrozumia�em to, bo przecie� ju� od dawna przedmiotem plotek by�a specyficzna sytuacja, jaka istnia�a pomi�dzy nim a dyktatorem oraz jego przyjaci�k� � urz�dowo �gospodyni�� prezydenckiej rezydencji. Wed�ug niekt�rych dama ta by�a blisk� krewn� �dzikiej �wini�, inni natomiast twierdzili, �e by�a przedtem jego kochank� i �e dyktator, dochodz�c do w�adzy, zabra� mu j�, co z kolei pozwoli�o zast�pcy osi�gn�� aktualn� pozycj�. Na twarzy ideologa pojawi� si� na kr�tk� chwil� z�o�liwy b�ysk, jakby potwierdzaj�cy moje domys�y, kt�ry jednak zdradza� r�wnie�, �e tych dw�ch ludzi, to zawzi�ci rywale i �miertelni wrogowie i jedynie dyktator dzi�ki swojej energii i bezwzgl�dno�ci jest w stanie ich pohamowa�, by nie skoczyli sobie do gard�a. Tak jak oczekiwa�em, naczelny ideolog odezwa� si�: � Czy jednak, bior�c pod uwag� o kogo chodzi, nie mo�na by tego pomin�� lub zast�pi� czym� innym? � Pos�uchajcie, panowie � powiedzia�em � to nie dziecinna igraszka, o czym sami dobrze wiecie. Ale �eby�cie w pe�ni zdali sobie spraw� z wagi zagadnienia, wr�c� do tego, co zacz��em poprzednio� Tu zrobi�em ma�� przerw�, podczas gdy zast�pca szarpa� linoleum ostrogami. � W poprzednim por�wnaniu wskaza�em na wp�yw powszechnie znanej substancji, na alkohol, kt�ry tak rozmaicie oddzia�ywuje na ludzi. Ale chodzi o to, �e r�ne substancje mog� w r�ny spos�b dzia�a� na poszczeg�lnych ludzi. Powszechnie znany jest na przyk�ad pobudzaj�cy, o�ywczy wp�yw kofeiny, wi�kszo�� ludzi, je�eli przed snem wypije kaw�, ma trudno�ci z za�ni�ciem lub w og�le zasn�� nie mo�e, ale s� i tacy, kt�rzy mog� usn�� tylko w�wczas, gdy wypij� przedtem swoj� ma�� czarn�. No a teraz powracam do sedna swoich wywod�w. Wyobra�my sobie sytuacj�, gdy jaka� du�a masa, powiedzmy p�yn � w naszym wypadku wi�ksza nie uszkodzona cz�� o�rodka nerwowego � ma okre�lon� barw� czy, uciekaj�c si� do innego por�wnania, okre�lony obw�d drganiowy. I teraz, �eby uzyska� efekt wsp�dzia�ania, trzeba mniejsz�, now�, a wi�c bezbarwn� cz�� o�rodka nerwowego zabarwi� na taki sam kolor. Mo�emy liczy� na sukces tylko w wypadku, gdy uda nam si� uzyska� barw� identyczn� lub prawie identyczn�, w przeciwnym razie zawsze co� tam nie b�dzie pasowa�. Zrozumia�e, prawda? Mo�na pow�tpiewa�, czy r�nica odcieni jest tu istotna, skoro nie uszkodzona cz�� m�zgu i tak zdecydowanie dominuje nad cz�ci� now�, pust�. W praktyce jednak znamy barwniki, kt�rych jedna kropla, dolana do innej intensywnej farby, wystarczy, by ca�o�� przybra�a kolor barwnika. Je�eli wi�c przyjmiemy, �e wi�ksza masa nasycona jest takim silnym barwnikiem, w�wczas kolor mniejszej nie ma znaczenia, je�eli natomiast zdarzy si�, �e w�a�nie mniejsza masa ma barwnik silniejszy, w�wczas stosunkowo �atwo �przestroi na sw�j obw�d drganiowy� mas� wi�ksz�. System nerwowy cz�owieka, jego �wiadomo�� jest jednak niesko�czenie bardziej skomplikowana ni� jakakolwiek kombinacja chemiczna i � jak wspomnia�em � jest to nies�ychanie p�askie por�wnanie, bo �adna analiza chemiczna nie potrafi�aby wykaza� �barwy� duszy. Tym bardziej konieczne jest, bym u�wiadomi� panom konsekwencje, jakie mo�e spowodowa� ingerowanie w ten mechanizm bez mo�liwie pe�nej znajomo�ci wszystkich czynnik�w. Niewykluczone zreszt�, �e i tak nasz wysi�ek b�dzie daremny. Po tych s�owach zapad�a g��boka cisza, usta�y nawet pochrz�kiwania �dzikiej �wini�. Zaczeka�em chwil�, po czym ci�gn��em dalej: � Prezydent jest jednostk� ogromnie utalentowan�, o silnej woli i zdolno�ci szybkiego podejmowania decyzji. Co by si� jednak sta�o, gdyby w wyniku niew�a�ciwej regeneracji jego charakter uleg� zmianie? Jakie konsekwencje poci�gn��by za sob� fakt, �e jaka� natychmiast potrzebna decyzja rodzi�aby si� d�ugo, w�r�d waha� i w�tpliwo�ci, tylko dlatego, �e nie dysponuj�c odpowiednimi informacjami, czego� zaniedbali�my. Szef propagandy, b�yskaj�c okularami, zerkn�� na milcz�cego wierzgaj�cego zast�pc� wodza i odezwa� si� pierwszy: � Widz�, �e nic tu si� nie da zrobi� Jak pan sobie to wyobra�a, panie profesorze? � Im pr�dzej, tym lepiej � powiedzia�em, i ustalili�my, �e poniewa� dzisiaj jest ju� dosy� p�no, jutro wczesnym przedpo�udniem pojedziemy we trzech do pa�acu prezydenckiego. Zast�pca wyszed� z kwa�n� min�. To zdarzy�o si� dzisiaj. Musz� wyzna�, �e du�a cz�� z tego, co wy�o�y�em, to by�o zwyk�e ple�ple. Nie fakty, w nich najbardziej surowa kontrola naukowa nie znalaz�aby fa�szu, ale nie to, co dotyczy�o prezydenta� Bowiem przed rozmow�, kiedy zn�w go obejrza�em, doszed�em do niezbitego wniosku, �e w�a�ciwie jest nie do uratowania i �e wkr�tce wszystkie nasze starania b�d� daremne. A wi�c trzeba si� spieszy�. 9 listopada. Dzi� rano w eskorcie aut pancernych przybyli�my do pa�acu. Okaza�o si�, �e w �r�dmie�ciu ruch uliczny jest bardzo s�aby i prawie na ka�dym skrzy�owaniu tkwi� nieruchomo czo�gi. W pa�acu, r�wnie� g�sto otoczonym czo�gami, przeszli�my wprost do prywatnych apartament�w prezydenta, gdzie najpierw przyjrza�em si� drobnym przedmiotom o charakterze osobistym, a p�niej wypytywa�em s�u�b� o zwyczaje wielmo�nego pana, staraj�c si� tymczasem notowa� ich miny. Odpowiadali skr�powani i wielokrotnie musia�em powtarza�, �e jestem lekarzem, kt�ry w interesie chorego musi wiedzie� wszystko. Pomimo to tylko na wyra�n� zach�t� naczelnego ideologa zgadzali si� m�wi� o rzeczach bardziej intymnych. Ile pali, czy pije, czy cz�sto si� gniewa, czy jest bezwzgl�dny, a mo�e brutalny. Czego s�ucha w radio, ewentualnie co ogl�da w telewizji. Obejrza�em urz�dzenie �azienki, przybory do mycia: dowiadywa�em si�, czy sam si� goli. Wypytywa�em fryzjera, jak r�wnie� kuchark� o jego ulubione potrawy, a lokaja o drobne przyzwyczajenia; obejrza�em jego sypialni�, zajrza�em do biblioteki. Oczywi�cie nie interesowa�em si� tajemnicami pa�stwowymi, a jedynie drobnymi, indywidualnymi cechami i gestami. Wreszcie nast�pi�a najbardziej k�opotliwa cz�� odwiedzin. Poprosi�em, bym m�g� si� zobaczy� z gospodyni�. Gdy wesz�a, ogarn�y mnie w pierwszej chwili dziwne, mieszane uczucia. By�a dojrza�� pi�kno�ci� o czarnych w�osach i nadzwyczaj efektownym wygl�dzie, ale w jej wywa�onym, �uprzejmym� zachowaniu, ruchach, g�osie, w ca�ej postaci by�o co� odra�aj�cego, wywo�uj�cego op�r. Na my�l o jakich� bli�szych kontaktach z ni� wzdrygn��em si�. Zreszt� � zestawiaj�c j� szybko z �dzik� �wini�� � czu�em, �e to nie krewni� Powiedzia�em, o co chodzi i powo�uj�c si� na wzgl�dy lekarskie, poprosi�em obydwu zast�pc�w, �eby zostawili nas samych. Po �dzikiej �wini� by�o wida�, �e tylko z najwi�kszym trudem potrafi zebra� w sobie tyle si�y, by zado��uczyni� naszej pro�bie. Nie chc� tu pisa� o intymnych fragmentach rozmowy, jedno jednak musz� zaznaczy�. To mianowicie, �e � jak szyderczo plotkowano w�r�d miejskiej czeladzi � ich stosunek nie przebiega� bez zak��ce�, a to na skutek prostych anomalii fizjologicznych, z kt�rego to powodu dama wiele razy by�a poddawana leczeniu sanatoryjnemu. Niema�ego wysi�ku wymaga�o ode mnie poca�owanie jej w r�k�, aby wyrazi� jej m�j najg��bszy szacunek. Z zam�tem w g�owie, wywo�anym do�wiadczeniami zebranymi w pa�acu, wr�ci�em do Instytutu i jeszcze raz odwiedzi�em wodza. W stanie chorego nie zasz�y �adne zmiany� Jeszcze tego samego wieczoru opowiedzia�em Felsenowi o swoich prze�yciach w pa�acu. Zdziwiony zapyta�, po co mi to wszystko by�o potrzebne. Nie mog�em nic wyja�ni�, bo sam dzia�a�em pod naciskiem jakiego� tajemniczego impulsu. Ale zaskoczy�o mnie, �e w pe�ni podziela moj� niech�� do gospodyni. Zjawiska tego te� nie umia� wyt�umaczy� inaczej, ni� stwierdzaj�c, �e to na pewno �nie jego typ�. Zreszt� zna� j� nie tylko ze zdj�cia, bo spotka� j� kilka razy na urz�dowych przyj�ciach. O Felsenie zreszt� nie wiedziono, �e �jeste�my z tej samej gliny� i uwa�ano go za eleganckiego �wiatowca� 10 listopada. Kr��� wok� tej my�li, czuj�c si� jak pasa�er na karuzeli, dla kt�rego jedynym sta�ym punktem jest ozdobiony lustrami s�up osi wiruj�cego kr�gu. Ju� wiele razy postanawia�em, �e wezw� Felsena i opowiem mu o wszystkim, ale nie mog�em si� na to zdecydowa�. O wp� do drugiej po po�udniu trzeba by�o podj�� decyzj�. Felsen przybieg� i oznajmi�, �e stan dyktatora pogorszy� si� M�wi� te� co� o buntach na przedmie�ciach, w pewnej chwili nawet jak gdyby da� si� s�ysze� odleg�y szcz�k broni, ale wszystko to nie pozostawi�o w mojej �wiadomo�ci �adnego �ladu� Od tej chwili popad�em w jaki� szczeg�lny stan ducha. Jakby p�k�a gdzie� we mnie jaka� tama i porwa� mnie niepohamowany strumie� energii. Tak jakbym dzia�a� wed�ug opracowanego gdzie� w g��bi mojej �wiadomo�ci szczeg�owego planu, ka�da rodz�ca si� nagle my�l natychmiast zamienia�a si� w czyn� M�wi�em na wp� �wiadomie, z mechaniczn� dok�adno�ci�, ale z tego potoku s��w niewiele potrafi� tutaj przytoczy�. Natychmiast zarz�dzi�em, by przewieziono dyktatora do specjalnego eksperymentalnego laboratorium, i ja te� zaraz tam pospieszy�em, wprost wlok�c ze sob� p� �ywego ze strachu Felsena. W tym czasie widzia�em tylko, ale nie dotar�o to do mojej �wiadomo�ci, �e przed drzwiami staje uzbrojony stra�nik� Kiedy wtoczyli�my na noszach konaj�cego wodza i zgodnie z dotychczasow� praktyk� ca�y personel opu�ci� laboratorium, kaza�em Felsenowi usi��� i stoj�c przed nim wygarn��em mu kaw� na �aw�. Najpierw przypomnia�em nasz� rozmow�, w trakcie kt�rej ustalili�my, �e bezwzgl�dnie le�y w tej chwili w interesie kraju, by znienawidzony dyktator pozosta� przy �yciu. Wystraszony Felsen tylko kiwa� g�ow�. Dyktatora nie da si� uratowa�, zosta�o mu tylko par� minut, nie ma czasu na wahania. � Co pan chce zrobi�? � spyta� Felsen, kt�remu groza zje�y�a w�osy na g�owie. � Powt�rzy� operacj� Fischer�Weiler � powiedzia�em. Felsen podskoczy� i jak oszala�y, szcz�kaj�c z�bami biega� po w�skim pomieszczeniu. Z�apa�em go za ramiona i cisn��em na krzes�o. Z rozpacz� spojrza� na mnie, potem wyj�ka�: � Kto jest tym drugim? � Ja � odpowiedzia�em. Ju� papla�em. S�dz�, �e jaki� wewn�trzny bodziec narzuca� mi coraz szybsze tempo, bym przekroczy� otch�a� przera�enia i odrazy, kt�ra rozwiera�a si� przede mn� na my�l, �e za par� minut moja fizyczna istota b�dzie ju� tylko martwym cia�em. Felsen nie m�g� wydoby� g�osu, tylko zaj�ty groz� potrz�sa� przecz�co g�ow�. � Niech pan zrozumie, nie mo�emy zrobi� nic innego � powiedzia�em i z�by mi zaszcz�ka�y. Potrz�sn��em nim tak, �e a� mu g�owa zacz�a lata�. � Prof� � st�kn�� wreszcie � dla takiego �otra ryzykowa� sob�� pan, ojciec nauki? � Nie dla niego, dla nas wszystkich, dla naszej przysz�o�ci, a istnieje tylko ta konieczno��: on musi �y�! I pomy�l jeszcze o jednym � po raz pierwszy go tyka�em � pomy�l, �e nasz najwi�kszy wr�g to b�dzie w�a�ciwie nasz cz�owiek. Mamy szans� os�abi� od wewn�trz ten przekl�ty system, tak �eby zawali� si� nie mszcz�c nas! Jak� wi�c cen� jest ryzykowanie jednego �ycia? � Ale dlaczego pa�skiego, panie profesorze? � zamacha� z rozpacz� r�k�. � Bo kt� inny da mi gwarancj�, �e nie wpadniemy z deszczu pod rynn� albo jeszcze gorzej?� Z drugiej strony, nie mamy czasu � machn��em w kierunku widocznie s�abn�cego wodza. � Szybko! � krzykn��em na Felsena, licz�c na dobrze uszczelnione drzwi; to podzia�a�o na niego, wydawa�o si�, �e zapanowa� nad swoim strachem i chocia� zblad�, wyj�ka�: � Wi�c ja si� tego podejm�. � Synku � j�kn��em i przytuli�em go do siebie jak matka p�acz�ce dziecko � nie mo�na. Ja wybada�em teren, ja wiem jak post�powa�, by w pierwszych chwilach nie wydarzy�o si� nic dziwnego, co da�oby okazj� stadu wilk�w do rozerwania swego przewodnika jako pierwszego� Ja jestem starszy, bardziej do�wiadczony. A ty pod wzgl�dem politycznym jeste� dzieckiem, naiwnym uczonym. By�oby to z twojej strony bezsensowne po�wi�cenie i z mojej te�, bo w nauce ty masz przysz�o��, a ja do pewnego stopnia nale�� ju� do przesz�o�ci� chod�my! � wrzasn��em nagle, patrz�c na agonalne drgawki prezydenta. � Ale� � j�ka� si� Felsen. Wyci�gn��em rewolwer, kt�ry wzi��em ze sob� rano odruchowo, skierowa�em na Felsena i w zdenerwowaniu zacz��em krzycze� nieco bez sensu: � Natychmiast wyjdziesz st�d � rycza�em � albo zastrzel� ci� jak psa, bo nie mo�na ci ufa�! � Zrobi� si� jeszcze bardziej blady i zataczaj�c si� ust�pi�. � Operacj� wykonam sam, w��czaj�c transplantator od wewn�trz. Za dziesi�� minut wejdziesz do laboratorium i �eby nie pozosta� �aden �lad tej sprawy, zewn�trzn� d�wigni�, kt�r� potem zaraz zdemontujesz� � tu g�os uwi�z� mi w gardle � jednym ciosem, je�eli to mo�liwe, rozbijesz g�ow� swego profesorka, zawo�asz o pomoc, wybiegniesz i powiesz, �e konstrukcja no�na spad�a na niego, kiedy wykonywa� zabieg. Musisz to zrobi� zaraz po operacji, �eby ewentualne badanie nie mog�o ustali�, �e �mier� nast�pi�a wcze�niej� Rozumiesz?� Je�eli natomiast by�bym zmuszony ci� tu natychmiast zastrzeli�, w�wczas przed rozpocz�ciem operacji dam sygna� alarmowy z transplantatora i ci, co wejd�, znajd� zw�oki dw�ch lekarzy i, mam nadziej�, �ywego wodza, bo przecie� do tej pory operacja odb�dzie si�, a w�dz po odzyskaniu przytomno�ci, zak�adaj�c, �e w owym czasie b�dzie nieprzytomny, wszystko im wyja�ni� Chod�my� Felsen spu�ci� oczy, zatrz�s� si�, z jego twarzy z wolna znikn�� wyraz grozy i powiedzia�: � Nie p�jd�, profesorze. Podejm� si� prowadzenia operacji i tego, co musz� zrobi� po niej! � W tym czasie po jego trupio bladej twarzy toczy�y si� �zy, a usta dr�a�y� Wspi�� si� i zacz�� demontowa� wskazan� cz�� urz�dzenia. � Szybko! � m�wi�em � szybko! � i jedn� r�k� stara�em si� mu pom�c, podczas gdy w drugiej trzyma�em gotow� do strza�u bro�, chocia� na my�l, �e za par� minut �elazna belka roztrzaska mi czaszk�, poczu�em zimny dreszcz na plecach� Wreszcie zdj�li�my i po�o�yli�my na ziemi ci�ki �przyrz�d�. � Do dzie�a � powiedzia�em do Felsena, gdy znika�em w transplantatorze, kt�ry od czasu wypadku Weilera�Fischera unowocze�ni�em tak, �e wprowadzenie izotopu odbywa si� teraz automatycznie. Mo�emy mu nawet powierzy� wymian� m�zgu, chocia� wci�� jeszcze wydaje si� nam, �e ten delikatny zabieg sami wykonujemy lepiej. Pistolet trzyma�em tak, �eby Felsen m�g� go widzie�. Le��c na wznak patrzy�em mu w oczy: jego zalana �zami twarz wzruszy�a mnie, wyci�gn��em do niego r�k�, u�cisn�� j� i widzia�em, jak si�ga do guzika z narkoz�. W ostatniej chwili jednak pr�bowa�em mu przeszkodzi�, wypr�aj�c ca�e cia�o zacz��em si� broni�, chcia�em si� stamt�d wydosta� i zrozpaczony, strasznym g�osem krzycza�em, �e nie chc� nie chc�! Felsen patrzy� na mnie szeroko otwartymi oczami, jednym ruchem odepchn�� moje r�k�, szybko nacisn�� guzik, a potem chwytaj�c mnie za ramiona i przygniataj�c ca�ym swoim ci�arem wepchn�� z powrotem do maszyny� ��ciskam kierownic� czo�gu, nie wypuszczaj�c jednak z r�ki rewolweru. Na prawo ode mnie �dzika �winia� maca spust karabinu maszynowego. Wiem te�, �e siedz�cy za nami okularnik nastawia celownik dzia�a. G�sienice bezszelestnie sun� po bruku ciemnej ulicy, nigdzie �adnego �wiat�a ani postaci. Pr�� si� w swoim mundurze wodza, kt�ry przylega do mnie jak moja w�asna sk�ra, i chocia� nie widz�, czuj�, jak wspaniale czerwieni� si� na nim generalskie lampasy. Moja noga w lakierkach naciska peda�, a ulica staje si� coraz w�sza, tak �e czo�g dotyka �cian dom�w� Nagle na ca�ej szeroko�ci ulicy pojawia si� t�um, tak g�sty, �e ludzie tratuj� si� wzajemnie. Powiewaj� nad nami czerwone sztandary, ich kolor jest taki, jak lampasy na moich spodniach� A, w �miertelnej ciszy, w pierwszym szeregu id� m�j ojciec i moja matka. Nie wiem, jak to mo�liwe, przecie� ju� dawno umarli. Wyt�aj�c wszystkie si�y staram si� zatrzyma� czo�g, ale on wci�� prze do przodu. �Dzik� �wini�� wstrz�sa z�o�liwy rechot, w�� okularnik szyderczo puszcza do niego oko i czo�g jedzie dalej. W ostatniej chwili udaje mi si� skr�ci� kierownic�. Czo�g chwieje si� i posuwa naprz�d w taki spos�b, �e �cina podmur�wki dom�w, a te wal� si� za nami na ulic�. Na wystaj�cej �elaznej belce uwieszona jedn� r�k� jaka� kobieta � belka jest identyczna jak ta w laboratorium � w drugiej r�ce kobiety dziecko� Moi towarzysze rycz� ju� teraz pe�n� g�b�, chocia� nie s�ycha� nawet pi�ni�cia. Druga g�sienica czo�gu robi z t�umu marmolad�, strumienie krwi tryskaj� na �ciany dom�w i sp�ywaj� po szybach okien, za kt�rymi t�ocz� si� ciekawscy. Spieniony potok krwi zalewa plac, za nami wysokie fale wciskaj� z powrotem do bram ludzi, usi�uj�cych wydosta� si� na zewn�trz; nast�pnie pow�d� zaczyna pod��a� za nami, fala, wy�sza ni� czo�g, niez�omnie prze naprz�d, a w pierwszym szeregu ci�gle bez s�owa id� moi rodzice� Krwawa pow�d� wype�nia czo�g tak nagle, �e nie mam nawet czasu wzi�� oddechu, nos i usta mam pe�ne krwi, dusz� si� z obrzydzenia i przera�enia i czuj�, wiem, �e okularnik ostatkiem si� usi�uje wyj�� luf� dzia�a, �ebym m�g� si� przecisn�� przez t� szczelin�, ale zamiast tego podnosi �elazn� belk� z laboratorium i opuszcza j� na moj� g�ow�. Belka pobrz�kuje jak �a�cuch� �a�cuch pobrz�kuje� pobrz�kuje� i nie chce zamilkn�� nie chce zamilkn��. Ju� nie ton�, ale wstr�t i przera�enie d�awi� mnie, a �a�cuch brz�czy� Le�� zlany potem, otwieram oczy. Spogl�dam na dobrze znane g�rne o�wietlenie specjalnego laboratorium, ale lufa dzia�a, kt�ra zmieni�a si� w �elazn� belk�, wci�� jeszcze brz�czy. Rozgl�dam si�. W transplantatorze odzywa si� sygna� wska�nika narkozy, kt�ry sygnalizuje, �e wyznaczony czas up�yn��. W prawej r�ce wci�� trzymam sw�j rewolwer, na piersi znajduj� kartk�, a na niej kilka niewyra�nych liter. Bez namys�u bior� j� i odczytuj�: �Niech pan profesor przeprowadzi operacj�!� Z pustk� w g�owie gapi� si�, potem patrz� na transplantator, z nieartyku�owanym krzykiem zrywam si� i zataczaj�c si� zbli�am do maszyny. Strza�ki wskazuj�, �e otwarcie czaszek i przeci�cie po��cze� ju� nast�pi�o� Rozpacz i przera�enie o ma�o nie �ci�y mnie z n�g. Felsen mnie oszuka�! Kiedy straci�em �wiadomo��, wyci�gn�� mnie z maszyny, sam zaj�� moje miejsce i w��czy� automat� Wska�niki podawa�y, �e par� sekund temu puls w obydwu cia�ach zanik�� Nie mog�em nic poradzi�, musia�em natychmiast dzia�a�. Odezwa�a si� we mnie rutyna, ona mn� kierowa�a. Zamieni�em dwa trz�s�ce si�, galaretkowate m�zgowia i w��czy�em u wodza dzia�anie regeneracyjne. Martwe cia�o Felsena wywlok�em z maszyny i dr��c zaci�gn��em je na miejsce, kt�re mu przedtem sam wskaza�em, mechanicznie podnios�em ci�k� �elazn� belk�, nast�pnie kierowany nag�ym impulsem dok�adnie wytar�em odciski palc�w Felsena, potem unosz�c w obydwu r�kach �elazo, jednym potwornie silnym uderzeniem roztrzaska�em g�ow� mojego ulubionego ucznia i wsp�pracownika. S�dzi�em, �e jako lekarz oswojony z widokiem �mierci b�d� patrzy� na rozbryzguj�cy si� m�zg i zbryzgane krwi� pomieszczenie bez specjalnych emocji, ale omyli�em si�. �wiat i m�j �o��dek nagle zawirowa�y � trudno, nigdy nie by�em katem � i zdoby�em si� tylko na to, by nacisn�� dzwonek alarmowy, otworzy� drzwi i krzycze�, czy raczej szepta� o pomoc. Upad�em twarz� ko�o buta wartownika z pistoletem maszynowym� Kiedy przyszed�em do siebie, mo�na by rzec, �e ca�y Instytut sta� ko�o mojego ��ka. Widz�c, �e otwieram oczy, szybko zacz�li si� nawzajem wypycha� z pomieszczenia, zostali ze mn� tylko drugi zast�pca dyrektora i siostra prze�o�ona. Moje pierwsze pytanie dotyczy�o Felsena. Po lekarzu by�o wida�, �e nie chce odpowiedzie�, ale wreszcie wykrztusi� tyle, �e spad�a na niego, obluzowana jak si� wydaje, cz�� maszyny. � Ale co z nim jest? � spyta�em teraz ju� w gor�czkowym podnieceniu, bo zn�w ujrza�em przed oczami potworny widok. � Zmar�� na skutek zupe�nego rozbicia czaszki � odpowiedzia� � policja bada teraz przebieg wypadku. W tej samej chwili jaki� cz�owiek, wygl�daj�cy na urz�dnika, zajrza� i spyta�, czy mo�e wej��. � Tak � odpowiedzia�em teraz ju� ja. Przedstawi� si�, by� inspektorem policji, jego nazwiska nie mog� sobie przypomnie�. Opowiedzia�em, �e nie maj�c ju� innego wyj�cia, przeprowadzili�my operacj� otwarcia czaszki prezydenta, gdy jaka� wida� obluzowana cz�� maszyny spad�a na Felsena. W pierwszym odruchu przera�enia pr�bowa�em wyci�gn�� go spod niej, ale czuj�c, �e robi mi si� s�abo, zawo�a�em o pomoc. Tyle potrafi� o tym powiedzie� Wydaje si�, �e to ich zadowoli�o, bo wi�cej mnie nie niepokoili� Gdy automat wykona� swoje zadanie, kaza�em wodza w ogromnym bia�ym turbanie na g�owie przewie�� na dawne miejsce. Swoje ��ko te� kaza�em wstawi� do jego pokoju, bo sam chcia�em kontrolowa� stan chorego i na razie wszystkim innym zabroni�em wst�pu. Nawet siostra prze�o�ona mog�a tam wej�� tylko na moje specjalne wezwanie. 12 listopada. W ci�gu ostatnich dw�ch dni nie wydarzy�o si� nic szczeg�lnego poza tym, �e pi�� razy mdla�em, gdy pojawia� si� przed moimi oczami obraz, kt�ry ujrza�em w specjalnym laboratorium. Nawet nie stara�em si� ukry� przyczyny swojej s�abo�ci� W jutrzejszym pogrzebie nie wezm� udzia�u. W stanie wodza �adnych zmian, w dalszym ci�gu jest nieprzytomny, ale ja po s�abych drganiach widz�, �e zacz�a si� poprawa i wygl�da na to, �e operacja zako�czy�a si� sukcesem. Ale jestem zdenerwowany. W budynku Instytutu, w kt�rym le�y w�dz, usta�a normalna praca. Mo�na powiedzie�, �e okupuje go rada pa�stwa. Nie mog� upora� si� z przep�dzaniem ciekawskich sprzed pokoju chorego. Tu i �wdzie pojawia si� teraz czerwona g�ba �dzikiej �wini�� 13 listopada. Felsena pochowano. Mimo burzliwej, niepewnej sytuacji politycznej odprowadza�y go t�umy. Ja posia�em osobny, obok instytutowego, ogromny wieniec. Poza tym nic nowego. Stan chorego niepewny, ze s�abymi oznakami poprawy. Nie dopuszczam jeszcze do niego nikogo, bez wyj�tk�w! Dzisiaj pr�bowa�a �gospodyni�, ale uprzejmie odm�wi�em. 14 listopada. W�dz otworzy� dzisiaj oczy. W�a�nie sta�em obok jego ��ka i wpatrywa�em si� w jego twarz z wolna nabieraj�c� �ycia: by�a bardzo zaro�ni�ta. Spojrza� na mnie i czu�em, �e serce mi wyskoczy� Par� razy zamruga�, potem patrzy� na mnie dr�two. Z wysi�kiem, maj�c na wp� sparali�owany j�zyk, odezwa� si�: � Profesorku� Zadr�a�em. Dyktator mnie nie zna�, nigdy nie interesowa� si� moj� prac�, w Instytucie natomiast jeden jedyny Felsen tak mnie nazywa�, i to te� tylko w cztery oczy!� Na chwil� zakry�em twarz r�kami, gdy przyszed� mi nagle do g�owy pewien pomys�. Odes�a�em b�d�c� w�a�nie w pokoju siostr� prze�o�on� i pochyli�em si� nad chorym. Wolno sylabizuj�c, by m�g� �ledzi� r�wnie� ruch moich ust, g�o�no powiedzia�em: � Jak si� pan czuje, ekscelencjo? � Jego spojrzenie sta�o si� jeszcze bardziej sztywne. Szybko poprawi�em poprzedni tekst: � Jak si� pan czuje, panie prezydencie? � powt�rzy�em kilkakrotnie, coraz bardziej zdenerwowany. � Ale�, profesorku� � powiedzia� zn�w i rozejrza� si� wko�o zdziwiony, a potem pytaj�co spojrza� na mnie. Nie wiedzia�em, co mam robi�. Opanowa� mnie taki strach, �e opad�em na krzes�o szcz�kaj�c z�bami. Najch�tniej wybieg�bym z pokoju. Nie wiem, jak d�ugo tak siedzia�em, ale w pewnej chwili zauwa�y�em, �e w�dz odwr�ci� g�ow�, na kt�rej mia� ju� tylko cienki banda�, w moj� stron� i patrzy na mnie. C� mog�em zrobi�, wsta�em i podszed�em do niego. � Jak si� pan ma, panie profesorze? � spyta� przymilnie, tak jak zwyk� mnie co rano pozdrawia� Felsen. Zatoczy�em si� do ty�u i o ma�o nie upad�em, bo potkn��em si� o krzes�o. � Czy nic panu nie jest? � wykrzykn�� w�dz charakterystycznym, tyle razy s�yszanym w radio g��bokim barytonem i chcia� wsta�, �eby mi pom�c, ale upad� na wznak. � Uwa�aj! � teraz ja krzykn��em. � Jeszcze nie wolno panu si� rusza� � i nawet nie zauwa�y�em, �e zwracam si� do niego raz tak, a raz tak. Zapanowa�em nad swoim zdenerwowaniem i usiad�em na skraju ��ka. Przy nag�ym gwa�towniejszym ruchu ko�dra zsun�a si�, a spod szpitalnej pi�amy ukaza�a si� ogromna, muskularna, ow�osiona klatka piersiowa dyktatora. Mimowolnie ujrza�em przed sob� wysportowan�, ch�opi�c� sylwetk� Felsena� � Nic mi nie jest � powiedzia�em, chocia� g�os mi dr�a� i z trudem prze�yka�em �lin�. � Ale co z panem? Stara�em si� nie wymawia� imienia. � Wie pan, gdzie pan jest? Najpierw zrobi� taki ruch, jakby chcia� zapyta�: A gdzie m�g�bym by�? � ale potem sprawia� wra�enie, jakby si� zastanawia�, nieruchomo patrzy� przed siebie, potem na mnie, nast�pnie zmieszany potrz�sn�� g�ow�. � Co pan pami�ta? � spyta�em, a potem, jak gdyby nawiasem, doda�em: � Specjalne laboratorium� transplantator m�zg�w?� � Niech pan poczeka! � wykrzykn��. � Profesorze, ja zrobi�em to zamiast pana � i dalej patrzy� na mnie tak, jakby uwa�a� to wszystko za najbardziej naturalny porz�dek rzeczy. � A potem? � Co potem? Potem obudzi�em si� tu, w separatce� � mrukn��. � Ho, ho, ale paskudnie zaros�em � powiedzia�, gdy