CZES�AW JEZDRASZKO �ACINA NA CO DZIE� NON TAM PRAECLARUM EST SCIRE LATINE QUAM TURPE NESCIRE (C�CERO BRUTUS) KTO NIE UMIA� PO �ACINIE, MUSIA� PASA� �WINIE (SENTENCJA SZKOLNA XVIII W.) Znajomo�� j�zyka �aci�skiego w spo�ecze�stwie polskim stopniowo zanika. Starsza generacja, wykszta�cona w szko�ach humanistycznych, wymiera, m�odsze pokolenie styka si� z tym j�zykiem w szkole w stopniu bardzo ograniczonym. A jednocze�nie �acina w postaci przys��w, sentencji, powiedze� wyst�puje i na scenie, i w radiu, i w literaturze, i w prasie, i w mowie potocznej. Niestety, cz�sto nawet u znanych autor�w spotykamy b��dne formu�owanie zda� �aci�skich, �wiadcz�ce o nieznajomo�ci podstaw j�zyka, w wymowie za� zjawiskiem nagminnym jest fatalne akcentowanie. Poniewa� zapewne jeszcze do�� d�ugo zwyczaj stosowania fragment�w �aciny w �yciu codziennym b�dzie praktykowany, a � z drugiej strony � w pi�miennictwie starszym �acina wyst�puje do�� cz�sto, uwa�a�em za wskazane opracowa� s�ownik najcz�ciej spotykanych zda� i powiedze� �aci�skich. Nie jest bez znaczenia, �e zawieraj� one wiele tre�ci filozofii �ycia. Dla unikni�cia b��d�w poda�em r�wnie� zasady wymowy i akcenty. Niniejsze, pi�te wydanie zosta�o przejrzane, poprawione i znacznie rozszerzone. AUTOR WYMOWA c przed samog�oskami e, i, y oraz przed dwug�oskami ae, oe, eu wymawia si� jak c, przed samog�oskami a, o, u jak k, przed sp�g�oskami i na ko�cu wyrazu jak k* ae czyta si� jak e oe czyta si� jak e, ale je�eli nad e jest znak zwany trema (�), w�wczas czyta si� oddzielnie a i e, o i e ch odpowiada polskiemu ch i wymawia si� jak i, ale przed samog�osk� nale��c� do tej samej sylaby jak j ngu wymawia si� jak ngw przed samog�osk� nale��c� do tej samej sylaby ph wymawia si� jak f qu wymawia si� jak kw s wymawia si� jak s su wymawia si� jak sw, je�eli nast�puje samog�oska nale��ca do tej samej sylaby, w innych wypadkach jak su rh wymawia si� jak r th wymawia si� jak t ti wymawia si� jak ej, ale po t, s, x w wyrazach z i d�ugim oraz w wyrazach pochodzenia greckiego jak ti v wymawia si� jak w x wymawia si� jak ks y wymawia si� jak y z wymawia si� jak z AKCENT Akcent w zasadzie k�adzie si� na drugiej zg�osce! od ko�ca. W innych wypadkach akcent jest podany nad wyrazem (�) A AB ABSURDO � Wychodz�c z fa�szywego za�o�enia � Od niedorzeczno�ci AB AETERNO � Od wieczno�ci � Z dawien dawna AB ANTE � Od stanu poprzedniego A BENE PL�CITO � Od przyjemno�ci AB EQUIS AD �SINOS � Z koni na os�y � Z pieca na �eb � Z deszczu pod rynn� AB EXTRA � Od zewn�trz AB HINC � St�d � Z tego miejsca � Od tego czasu AB HOC ET AB HAC � O tym i owym AB IGNE IGNEM � Z ognia ogie� (C�cero De officiis) �BIIT, NON �BIIT � Odszed�, ale pami�� o nim nie zagin�a �BIIT, EVASIT, EXCESSIT, ERUPIT � Odszed� precz, umkn��, wyrwa� si� (C�cero In Catilinam II, 1, 1) AB INCUN�BULIS � Od kolebki AB INIT. = AB IN�TIO � Od pocz�tku AB IN�TIO NULLUM, SEMPER NULLUM � Z pocz�tku nic, zawsze nic AB INTESTATO � Bez testamentu (Odziedziczenie spadku) AB INTRA � Od wewn�trz AB IOVE PRINC�PIUM � Pocz�tek od Jowisza � Od sprawy najwa�niejszej � Zaczynaj z Bogiem (Vergflius Ecl. 3, 60) AB IOVE SURGAT OPUS! � Od Jowisza niechaj zaczyna si� dzie�o � Pracujmy z Bogiem). (Ov�dius) AB IRATO � W gniewie �BLUE, PECTE CANEM, CANIS EST ET P�RMANET IDEM � Umyj, uczesz psa, psem jest i psem pozostanie AB OFF�CIO ET BENEF�CIO � Od urz�du i dochodu (zwolniony ksi�dz) AB OR�GINE � Od pocz�tku AB OVO � Od jaja (Ledy, z kt�rego wyklu�a si� Helena, pow�d wojny troja�skiej) � Od pocz�tku AB OVO USQUE AD MA�A � Od jaj do jab�ek � Od pocz�tku do ko�ca (u Rzymian zaczyna�o si� jedzenie od jaj, a ko�czy�o na jab�kach) (Hor�tius, Sat. I, 3, 6) AB RE � Od rzeczy ABSENS CARENS � Nieobecny sam sobie szkodzi ABSENS HERES NON ERIT � Nieobecny nie b�dzie dziedziczy� ABSENTEM LAEDIT, QUI CUM �BRIO L�TIGAT � Kto spiera si� z pijanym, jakby k��ci� si� z nieobecnym ABSENTEM, QUI RODIT AMICUM, QUI NON DEFENDIT �LIO CULPANTE, SOLUTOS QUI C�PIAT RISUS H�MINUM FAMAMQUE DICACIS, FINGERE QUI NON VISA POTEST, COMMISSA TACERE QUI NEQUIT, HIC NIGER EST, HUNC TU, ROMANE CAVETO! � Kto obmawia przyjaciela, kto go nie broni wobec oskar�e� innych, kto cieszy si� z wy�miewa� ludzkich i �owi plotki gadu��w, kto potrafi zmy�la� rzeczy nie widziane, a nie potrafi zmilcze� zawierzonej tajemnicy, jest czarnym charakterem, tego wystrzegaj si�, Rzymianinie! (Hor�tius) ABSENTE REO � Pod nieobecno�� oskar�onego ABSIT! � Niechaj b�dzie nieobecny! ABSIT DICTO INV�DIA! �Niechaj s�owo wolne b�dzie od nienawi�ci (Niechaj nie budzi nienawi�ci!) ABSIT OMEN! � Oby to nie by�o z�ym znakiem, z�� wr�b�! ABSOLUTOM DOM�NIUM � Absolutna, nieograniczona w�adza monarchy ABSOLVI �NIMAM MEAM � Przynios�em ulg� mej duszy ABSQUE NOTA � Bez oznaczenia (Ksi��ka bez daty wydania i miejsca) ABSOUE SUO NON EST ET PARVA CASA LARE � I ma�y domek ma swego ducha opieku�czego (J. Kochanowski Elegiarum 1, III, 4) A.U.N. = ABSQUE ULLA NOTA � Bez �adnego znaku AB UNO DISCE OMNES (w�a�ciwie CRIMINE AB UNO) � Po tym jednym (przyk�adzie ich �ajdactwa) s�d� ich wszystkich (Verg�lius Aeneis II, 65) A.U.C. = AB URBE C�NDITA (albo ANNO URBIS C�NDITAE) � Od (roku) za�o�enia miasta (tzn. Rzymu) ABUSUS NON TOLLIT USUM � Nadu�ycie czego� nie wyklucza prawa u�ywania (legalnego) ABYSSUS ABYSSUM �NVOCAT � Piek�o wzywa na pomoc piek�a A C�PITE � Od g�owy � Od pocz�tku � W drukarstwie: od pocz�tku wiersza (akapit) A C�PITE AD CALCEM � Od g�owy do pi�ty � Od st�p do g��w A CASU AD CASUM � Od wypadku do wypadku ACCESSIT � Przysta�, przy��czy� si� ACCESS�RIUM S�QUITUR SUUM PRINCIPALE � Dodatek idzie za rzecz� � Do kogo nale�y owca, do tego i we�na ACC�PERE PRAESTAT QUAM INFERRE INT�RIAM � Lepiej jest doznawa� krzywd ni� je wyrz�dza� ACC�PIAT CINERES TERRA PATERNA MEOS! � Niechaj ziemia przyjmie prochy moje! (Ov�dius Ars amatoria II, 26) ACCUSARE NEMO SE DEBET � Nikt nie ma obowi�zku oskar�a� samego siebie AC�DIA � Beztroska, zniech�cenie ACHERONTA MOVEBO � Porusz� Acheront (piek�o) (Verg�lius Aeneis VII, 312) ACHERONTIS P�BULUM � Pokarm dla Acherontu (piek�a; mowa o z�ej osobie) A CONTR�RIO � Wychodz�c z przeciwnego za�o�enia � Przeciwnym sposobem � Przeciwnie ACTA APOSTOLORUM � Dzieje apostolskie � Nowy Testament ACTA EST FABULA � Sztuka sko�czona, odegrana (Suetonius � s�owa Oktawiana Augusta) ACTA HAEC RES EST � Sta�o si�, przegra�em ACTA M�RTYRUM � Dzieje m�czennik�w (Sprawozdania z przes�ucha�, wyrok�w i egzekucji pierwszych m�czennik�w chrze�cijan) ACTA SANCTORUM � Dzieje �wi�tych (Zbi�r dawnych wiadomo�ci o �wi�tych ko�cio�a chrze�cija�skiego) ACTI LABORES IUCUNDI � Przyjemnie jest mie� prac� zako�czon�, mie� j� za sob� ACTIVUM � Strona czynna, dzia�aj�ca, aktyw ACTOR SEQUITUR FORUM REI � Dla powoda w�a�ciwy jest s�d pozwanego ACTORE NON PROBANTE REUS ABS�LVITUR � Gdy oskar�yciel nie popiera pow�dztwa, oskar�ony jest wolny ACTORI INCUMBIT PROB�TIO � Na powodzie ci��y obowi�zek uzasadnienia oskar�enia ACTUM EST DE NOBIS � Z nami sko�czone ACTUM EST DE PELLE MEA � Chodzi�o o moj� sk�r� ACTUM EST DE RE PUBLICA � Sko�czy�o si� z republik� � Dzia�o si� w interesie pa�stwa, sprawy publicznej ACTUM NE AGAS! � Nie r�b tego, co zosta�o ju� zrobione! ACTUM UT SUPRA � Dokonane jak wy�ej ACTUS H�MINIS, NON D�GNITAS IUDICENTUR � Niechaj s�dzone b�d� czyny ludzkie nie godno��, piastowane stanowisko (Minucius Felix Octavius 36) ACU REM TETIGISTI � Dotkn��e� rzeczy ig�� � Trafi�e� w sedno AD ABSURDUM (REDUCTIO) � Do niedorzeczno�ci (sprowadzenie) AD ACTA � Do akt (od�o�y� spraw�) AD AMUSSIM � Wedle przepisu, regu�y AD APERTURAM LIBRI � Z otwartej ksi��ki � Bez przygotowania AD ARB�TRIUM � Do woli AD AUGUSTA PER ANGUSTA � Do wznios�ych (osi�gni��) trudn�, ciasn� �cie�k� (V.Hugo Hernani 4) AD B�CULUM � Do kija (jako argumentu uciec si�) AD CAPTANDAM BENEVOLENTIAM � Dla pozyskania �yczliwo�ci AD CAPTANDUM VULGUS � Dla zdobycia poklasku t�umu AD DELIBERANDUM � Do rozwa�enia � Do namys�u A.D. = A DATO � Od dnia oznaczonego na dokumencie � Od czasu wystawienia ADD = ADDIDIT, ADDUNT � Doda� � Dodaj� ADDENDUM � Uzupe�nienie � Dodatek �DEAT INVITO NE QUIS DISCED�RE AMORE � Nie �miej odchodzi�, gdy spotka ci� odmowa mi�o�ci (Tibullus I, 3) �DEO FAMIL�ARITER EST HOM�NIBUS �MNIA SIBI IGN�SCERE, NIHIL �LIIS REM�TTERE � Jest rzecz� ludzk� po przyjacielsku nawzajem wszystko sobie wybacza�, nie pozostawiaj�c nic innym (w tej sprawie) (Velleius Pat�rculus) A DEO ET REGE � Od Boga i kr�la A DIE � Od tego dnia AD EUNDEM GRADUM � Do tego samego stopnia AD EXEMPLUM � Dla przyk�adu AD EXTRA � Na zewn�trz AD EXTREMUM � Do ko�ca � Do ostateczno�ci AD FELICIORA T�MPORA � Do lepszych czas�w AD FINEM = AD EXTREMUM � Do ko�ca AD FUTURAM REI MEM�RIAM � Na przysz�� rzeczy pami�tk� AD GUSTUM � Do smaku AD HOC � W tym wypadku AD H�MINEM ARGUMENTUM � Argument do osoby � Dowodzenie dostosowane do poziomu cz�owieka, z kt�rym m�wimy ADHUC SUB IUDICE LIS EST � Dotychczas sp�r jest przed s�dem � Sp�r jeszcze dot�d nie rozstrzygni�ty (Hor�tius Ars poetica 78) AD HUNC LOCUM � Do tego miejsca AD IDEM � Do tego samego AD IMPOSSIBILIA NEMO OBLIGATUR � Nikt nie jest obowi�zany do rzeczy niemo�liwych AD INFINITUM � Do niesko�czono�ci AD INIT. = AD IN�TIUM � Do pocz�tku, na pocz�tku AD INQUIRENDUM � Do zbadania AD INTENDE � Z sercem, dosadnie AD INTERIM � Tymczasowo AD INTERNECIONEM � Do wyt�pienia � Doszcz�tnie AD INTRA � W kierunku wewn�trznym � Do wn�trza AD KALENDAS GRAECAS � Na greckie kalendy (kt�rych Grecy nie mieli) Na �wi�ty Nigdy (Suetonius) AD LATUS � Do boku (dodany do pomocy) AD LIB. = AD L�BITUM � Do woli AD L�MINA APOSTOLORUM � Do prog�w apostolskich (obowi�zek biskup�w europejskich udawania si� co pi�� lat do Rzymu) AD LITEM � Do sprawy � Do sporu s�dowego A.M.D.G. = AD MAIOREM DEI GL�RIAM � Ku wi�kszej chwale Bo�ej (Ignacy Loyola) (Dewiza Zakonu Jezuit�w) AD MANUM � Pod r�k� � Gotowe A.M.D.G. = AD M�XIMAM DEI GL�RIAM � Dla najwi�kszej chwa�y Bo�ej AD MAXIMAM POL�NIAE GL�RIAM � Dla najwi�kszej chwa�y Polski AD MELIORA TEMPORA = AD FELICIORA TEMPORA � Do szcz�liwszych czas�w AD MISERIC�RDIAM � Do �aski AD MODUM � Na spos�b AD MULTOS ANNOS � Wiele lat � Sto lat AD N�USEAM � Do md�o�ci � Do obrzydzenia AD NOTAM � Do wiadomo�ci ADN. = ADNOT�TIO � Notatka AD NUTUM � Na skinienie A DOCTIS PR�TIUM SCELUS EST SPERARE PO�TIS � Oczekiwa� z�ota od poet�w to zbrodnia (Ov�dius Ars amatoria III, 551) AD �CULOS � Naocznie AD �PERAM � Do dzie�a AD OSTENTATIONEM � Na pokaz AD PATRES � Do ojc�w (p�j��) � Umrze� AD PERP�TUAM REI MEM�RIAM � Na wieczn� rzeczy pami�tk� AD PERSONAM � Ze wzgl�du na osob� AD POMPAMI � Dla popisu AD PUBLICANDUM � Do opublikowania � Podanie do powszechnej wiadomo�ci AD QUAS RES APT�SSIMI �RIMUS, IN IIS POT�SSIMUM ELABOR�BIMUS � Najwi�cej dokonamy w tym, do czego b�dziemy najbardziej uzdolnieni AD RASTROS SERIORES REDIT � Trzeba si� zaj�� serio robot� (Ter�ntius Heautontimorumenos 51, 58) AD RATIONEM MEAM � Na m�j rachunek AD REFERENDUM � Do zreferowania � Do dalszego rozwa�enia AD REM � Do rzeczy AD SACCUM IRE � P�j�� z torbami AD SCAMNUM ASINORUM � Na o�l� �awk� ADSCRIPTUS GLEBAE � Przypisany do ziemi ADSUM � Jestem obecny AD SUMMUM � Do szczytu ADULATIONI FOEDUM CRIMEN SERVITUTIS, MALIGNITATI FALSA SP�CIES LIBERTATIS INEST � w pochlebstwie tkwi zbrodnicza cecha niewoli, w z�o�liwo�ci fa�szywy poz�r wolno�ci (T�citus Hist�riae 1,1) AD UNGUEM FACTUS � Do paznokcia � Dok�adnie � Szczeg�owo wykonany AD UNUM OMNES � Wszyscy co do jednego � Bez wyj�tku AD USUM � Wed�ug zwyczaju � Do u�ytku AD USUM DELPHINI � Na u�ytek Delfina � Publikacja okrojona do u�ytku m�odzie�y przez cenzur� AD US. EXT. = AD USUM EXTERNUM � Do u�ytku zewn�trznego AD US. INT. = AD USUM INTERNUM � Do u�ytku wewn�trznego AD USUM PR�PRIUM � Do u�ytku w�asnego AD UTRUMQUE PARATUS � Przygotowany na jedno i drugie � Przygotowany na wszystko AD VALOREM � Wed�ug warto�ci, rzeczywistej ceny AD V�NEREM QUICUMQUE VOLES ATT�NGERE SUAM, SI MODO DURARIS, PRAEMIA DIGNA FERES � ktokolwiek zechce dotkn�� przedmiotu swej mi�o�ci, je�eli tylko wytrwa, otrzyma nale�n� nagrod� (Ov�dius Ars amatoria II, 702) AD VERBUM � Dos�ownie ADVERSAS RES LEVIORES FACIT AMIC�TIA P�RTIENS COMMUNICANSQUE � Przyja�� przez wsp�czucie i wsp�udzia� �agodzi nieszcz�cie ADVERSIS RERUM IMMERS�BILIS UNDIS � Nie tonie pomimo przeciwnych los�w (Hor�tius) ADVERSUS ST�MULUM CALCITRARE � Przeciw kosturowi wierzga� � G�ow� muru nie przebijesz AD VITAM AETERNAM � Na zawsze AP VITAM AUT CULPAM � Do �ycia albo do najbli�szej udowodnionej winy AD VIVUM � Do �ycia � Na podobie�stwo �ycia ADVOCATUS DEI � Adwokat Boga (duchowny, kt�ry w procesie kanonizacyjnym ma uzasadni� �wi�to��) ADVOCATUS DI�BOLI � Adwokat diab�a (duchowny, kt�ry w procesie kanonizacyjnym ma wykaza� brak podstaw do uznania kandydata za �wi�tego) � Przeciwstawiaj�cy si� og�lnemu zdaniu� Atakuj�cy s�uszn� spraw� ADVOCATUS, SED NON LATRO � Adwokat, ale nie rozb�jnik AD VOCEM � Do s�owa � Przychodzi mi na my�l AEGRESCIT MEDENDO � Czuje si� gorzej wskutek u�ytych lek�w AEGRI SOMNIA � Sny chorego � Rojenia AEQUAM MEMENTO REBUS IN �RDUIS SERVARE MENTEM � Pami�taj o zachowaniu r�wnowagi w trudnych chwilach (Hor�tius) AEQUAN�MITER � Spokojnie A�QUITAS S�QUITUR LEGEM � Sprawiedliwo�� idzie za prawem AEQUO �NIMO � Spokojnie AEQUO PULSAT PEDE � �mier� puka jednako (do drzwi bogatych i biednych) (Hor�tius C�rmina I, 4, 13) AEQUUM EST PECCATIS V�NIAM POSCENTEM R�DERE RURSUS � S�uszne jest wybaczy� winy prosz�cemu o przebaczenie (Hor�tius) AER�RIUM � Skarb publiczny w staro�ytnym Rzymie AERE PER�NNIUS � Patrz EXEGI MONUMENTOM AES ALIENUM � D�ug AES TRIPLEX � Spi� � Serce ze spi�u (Hor�tius C�rmina I, 3, 9) AET., AETAT. = AETATIS � Wieku AETATIS SUAE � Wieku, lat AETERNUM VALE � Po�egnanie na zawsze AFFLICT�TIO FACIT RELIGIOSOS � Utrapienia czyni� ludzi religijnymi A FORTIORI � Od mocniejszej strony � Argumentuj�c mocniej AGAMUS PINGUI MINERVA � Dzia�ajmy w spos�b nieuczony, po prostu (C�cero Laelius 19) AGENDA � Tablica do pisania � Notatnik �GERE, QUOD AGAS, CONSIDERATE DECET � Rozwa�nie wypada czyni�, co czynisz (C�cero De officiis I, 94) AGENS � Czynnik kieruj�cy AGITAMUS� QUAE NATURA BONI SUMMUMQUE QUID EIUS � Rozwa�amy, co jest istot� dobra i jego szczytem (Hor�tius) AGNOSCO V�TERIS VEST�GIA FLAMMAE � Poznaj� �lady dawnego p�omienia (mi�o�ci) (Verg�lius Aeneis IV) AGNUS DEI � Baranek Bo�y � Chrystus (Ew. wg Jana /, 29) AIT, AIO; NEGAT, NEGO � M�wi �tak� i ja m�wi� �tak�; m�wi �nie� i ja m�wi� �nie� A L�TERE, AB L�TERE � Przy boku, z boku (o zaufanym) ALBO LAPILLO NOTARE DIEM � Oznacza� dzie� (szcz�liwy) bia�ym kamieniem �LEA BELLI INCERTA � Los wojny niepewny �LEA IACTA EST � Ko�ci s� rzucone (Wiersz Menandra powt�rzony rzekomo przez Juliusza Cezara przy przekraczaniu Rubikonu) (Suetonius Dives Iulius 32) �LEAM EMIS � Kupujesz zaocznie � Kupujesz kota w worku �LERE FLAMMAM � Podsyca� ogie� �LIAS � Kiedy indziej � W innym miejscu �LIBI � Gdzie indziej (bytno�� na innym miejscu podczas pope�nienia przest�pstwa jako dow�d niewinno�ci) ALIENA NOBIS, NOSTRA PLUS �LIIS PLACENT � Cudze bardziej podoba si� nam, nasze innym ALIENA V�TIA IN �CULIS HABEMUS, A TERGO NOSTRA SUNT � Cudze b��dy mamy na oku, nasze poza nami � W oku bli�niego �d�b�o widzisz, we w�asnym nie dostrzegasz belki (S�neca) ALIENA V�TIA QUISQUE REPREHENDI MAVULT � Ka�dy woli, aby pot�piono cudze wady (nie jego) ALIENUM AES H�MINI ING�NUO ACERBA EST S�RVITUS � Dla cz�owieka zacnego d�ug jest gorzk� niewol� �LII SEMENTEM FACIUNT, �LII METUNT � Kto inny sieje, kto inny zbiera ALIIS INSERVIENDO CONSUMOR � Gin� w s�u�bie dla innych � Dzielny cz�owiek my�li o sobie na ko�cu A L�MINE � Od razu, z g�ry ALIQUANDO BONUS DORMITAT HOMERUS � Czasami i zacny Homer zdrzemnie si� � Najgenialniejszemu brak niekiedy natchnienia (H�ratius Ars poetica 359) �LIQUID HAERET � Co� w tym jest � Co� pozostanie, przylepi si� �LIQUID MONSTRI ALUNT � Karmi� co� potwornego � Szyj� buty �LIT AEMUL�TIO INGENIA � Wsp�zawodnictwo wzmacnia uzdolnienia �LITER CUM TYRANNO, �LITER CUM AMICO V�VITUR � Inaczej �yje si� z tyranem, inaczej z przyjacielem �LIUD EST F�CERE, �LIUD D�CERE � Co innego dotrzyma� s�owa, co innego obieca� �LIUD EST CELARE, �LIUD TACERE � Co innego jest ukry�, co innego przemilcze� (C�cero De officiis III, 14) �LIUD EX �LIO � Jedno z drugiego �LIUD SCEPTRUM, �LIUD PLECTRUM � Co innego ber�o, co innego plektron � Nie ka�dy mo�e by� kr�lem i artyst� ALIUKDE � Sk�din�d ALMA MATER �Matka karmicielka (m�wi� tak o szkole, zw�aszcza wy�szej, jej s�uchacze) ALMA PARENS = ALMA MATER ALTARI S�RVIENS DE ALTARI V�VERE DEBET � kto s�u�y o�tarzowi, powinien �y� z o�tarza �LTERA MANU FERT L�PIDEM, PANEM OSTENTAT �LTERA � W jednej r�ce trzyma kamie�, drug� pokazuje chleb �LTERA PARS � Strona druga, przeciwna ALTER EGO � Drugi ja � Sobowt�r � Przyjaciel � Przedstawiciel ALTER IDEM � Drugi, ale identycznie podobny ALTER IPSE AMICUS �Przyjaciel to drugi ja ALTER�US NON SIT, QUI SUUS ESSE POTEST � Niechaj nie nale�y do innego ten, kto mo�e nale�e� do siebie �LTERI VIVAS OPORTET, SI TIBI VIS V�VERE � Trzeba, �eby� �y� dla innych, je�eli chcesz �y� dla siebie (S�neca) ALTERNAE SUNT VICES RERUM � Zmienne s� koleje spraw (S�neca) ALTERNIS V�CIBUS � Kolejno � Na przemian ALTER RIXATUR DE LANA SAEPE CAPRINA � Cz�sto niejeden toczy sp�r o kozi� we�n� (o g�upstwo) �LTERUM TANTUM � Drugie tyle � W dw�jnas�b ALT�SSIMA QUAEQUE FL�MINA M�NIMO SONO LABUNTUR � Ka�da g��boka rzeka cicho p�ynie ALTUM SIL�NTIUM � G��boka cisza AM�BILIS INS�NIA � Przyjemne z�udzenie A MAIORI (AD MINUS) � Od wi�kszego (do mniejszego) A MALIS MORS ABDUCIT, NON A BONIS, VERUM SI QU�ERIMUS � �mier� odwodzi nas od nieszcz��, a nie od dobra, je�eli rozwa�ymy prawd� (C�cero Tusc. disp. I, 34, 83) AMANT ALTERNA CAMENAE � Muzy lubi� zmian�, rozmaito�� (Verg�lius, Ecl. 3, 59) AMANTES AMENTES � Zakochani (s� jak) szaleni (Plautus) AM�NTIUM IRAE AMORIS INTEGR�TIO EST � Gniewy kochank�w � odnowa mi�o�ci AMARE SIMUL ET S�PERE IPSI IOVI NON DATUR � Jednocze�nie kocha� i zachowa� rozs�dek to nie jest dane nawet Jowiszowi AMARI �LIQUID � Co� gorzkiego, troch� goryczy AMATA BENE � Szcz�liwa kochanka AMAT PACEM PH�DIAS �Fidiasz kocha pok�j � Sztuka wymaga pokoju AMAT VICT�RIA CURAM � Nie ma zwyci�stwa bez troski, bez trudu A M�XIMIS AD M�NIMA � Od najwi�kszego do najmniejszego AMBITIONES CA�SAE EVERTENDAE REI P�BLICAE SOLENT ESSE � Gonitwa za godno�ciami prowadzi do przewrot�w w pa�stwie AMBO MELIORES � Obaj lepsi � Wart Pac pa�aca, a pa�ac Paca AMEMUS P�TRIAM, PAREAMUS L�GIBUS � Kochajmy ojczyzn�, b�d�my pos�uszni prawom A MENSA ET TORO � Od sto�u i �o�a (odsuni�ty) AMICI, DIEM P�RDIDI � Przyjaciele, zmarnowa�em dzie� (nie dokona�em niczego dobrego) (C. Suetonius Tranquillus De vita cdesarum Divus Titus) AMICI FURES T�MPORUM � Przyjaciele to z�odzieje czasu AMICI MORES N�VERIS, NON �DERIS � Poznaj obyczaje przyjaciela, a nie b�dzie nienawi�ci (Hor�tius) AMIC�TIA INTER P�CULA CONTRACTA PLERUMQUE V�TREA EST � Przyja�� zawarta przy kielichu jest zwykle krucha jak szk�o AMIC�TIA NISI INTER BONOS ESSE NON POTEST � Przyja�� mo�e istnie� tylko mi�dzy lud�mi prawymi AMIC�TIAE DIFFIC�LLIMAE REPERIUNTUR IN IIS, QUI IN HON�RIBUS REQUE PUBLICA VERSANTUR. UBI ENIM ISTUM INV�NIES, QUI HONOREM AMICI ANTEPONAT SUO? Najtrudniej o przyja�� w�r�d tych, kt�rzy ubiegaj� si� o zaszczyty w s�u�bie pa�stwu. Gdzie bowiem znajdziesz takiego, kt�ry godno�� przyjaciela przeni�s�by ponad swoj�? (C�cero L�elius 64) AMICO PECTUS, HOSTI FRONTEM � Dla przyjaciela pier�, dla wroga czo�o AMICORUM �MNIA SUNT COMM�NIA � U przyjaci� wszystko wsp�lne AMICUM CUM V�DES, OBLIV�SCERE MIS�RIAS � Na widok druha zapomnij o biedzie (Appius Claudius Caecus) AMICUM PROBA, PROBATUM AMA � Przyjaciela wypr�buj, ale wypr�bowanego kochaj AMICUS AMICO (SUM) � Przyjacielem dla przyjaciela (jestem) � Czego si� nie robi dla przyjaciela AMICUS CERTUS IN RE INCERTA C�RNITUR � Pewnego przyjaciela poznasz w sytuacji niepewnej � Prawdziwego przyjaciela poznaje si� w biedzie (Ennius) AMICUS COGN�SCITUR AMORE, MORE, ORE, RE � Przyjaciela poznaje si� po mi�o�ci, obyczajach, obliczu i czynach AMICUS C�RIAE � Przyjaciel dworu � Nie zainteresowany doradca AMICUS H�MINIS, INIMICUS CA�SAE � Przyjaciel cz�owieka, ale wr�g sprawy AMICUS HUMANI G�NERIS � Przyjaciel rodzaju ludzkiego AMICUS �PTIMA VITAE POSS�SSIO � Przyjaciel to najwi�kszy skarb w �yciu AMICUS PLATO, AMICUS S�CRATES, SED MAGIS AMICA V�RITAS � Drogi mi Platon, drogi Sokrates, ale jeszcze dro�sza prawda (Arystoteles) AMICUS TAMQUAM ALTER EGO �Przyjaciel to jakby m�j sobowt�r (C�cero) AMICUS USQUE AD ARAS � Przyjaciel a� do o�tarza (ofiarnego), we wszelkich okoliczno�ciach AMICUS VERUS RARA AVIS EST � Prawdziwy przyjaciel to rzadki ptak A MINORI AD MAIUS � Od mniejszego do wi�kszego AMOR DEI URGET ME �Nagli mnie mi�o�� Boga (�w. Pawe� aposto�) AMOR ODIT INERTES � Mi�o�� nienawidzi zw�oki (Ovid. Ars am. II, 229) AMOR PATRIAE � Mi�o�� ojczyzny AMOR SCELERATUS HABENDI � Zbrodnicza mi�o�� posiadania AMOR VINCIT �MNIA � Mi�o�� wszystko zwyci�a AMORE, MORE, ORE, RE IUNGUNTUR AMIC�RIAE � Przyja�� zawi�zuje si� z mi�o�ci, zwyczaju, wygl�du, czynu A.A. = ANA � Po r�wno A.A.PT.AEQU. = ANA PARTES AEQUALES � w r�wnych cz�ciach A NATURA REI �Z natury rzeczy AN�THEMA SIT! � Niech b�dzie przekl�ty! ANCILLA THEOL�GIAE (PHILOS�PHIA) � S�u�ebnic� teologii (filozofia) ANGUIS IN HERBA � W�� w trawie � Baczno��! � Ukryte niebezpiecze�stwo (Verg�lius Ecl. 3, 93) �NGULUS RIDET � Ten zak�tek u�miecha si� do mnie (Hor�tius C�rmina II, 1, 13) �NIMA DAMNATA � Dusza pot�piona, zaprzedana �NIMAL RATIONALE � Zwierz� rozumne, istota rozumna �NIMAM DEBEO � Jestem winien dusz� � Jestem po uszy w d�ugach �NIMA MUNDI � Dusza �wiata (koncepcja Platona) �NIMA VILIS � Dusza pod�a � N�dzna istota �NIMI C�USA � Dla przyjemno�ci duchowych �NIMO ET FIDE � M�stwem i wierno�ci� �NIMO PRAESAGIT MALUM �Przeczuwa co� z�ego AN�MULA V�GULA BL�NDULA � Niesta�a (w�druj�ca) pon�tna duszyczka (Pocz�tek poematu przypisywanego Hadrianowi) �NIMUS EST, QUI D�VITES FACIT � To dusza czyni ludzi bogatymi (S�neca Consol�tio ad Helvium XI) �NIMUS MEMINISSE HORRET � Dusza wzdryga si� na wspomnienie (Verg. Aeneis VI, 12) AN NESCIS, MI FILI, QUANTILLA PRUD�NTIA MUNDUS REGATUR � Czy� nie wiesz, m�j synu, jak ma�o trzeba rozumu do rz�dzenia �wiatem (Axel Oxenstierna) AN NESCIS R�GIBUS LONGAS ESSE MANUS? � Czy� nie wiesz, �e r�ce kr�l�w si�gaj� daleko? ANNI CURRENTIS � Roku bie��cego ANNI FUTURI � Roku przysz�ego ANNI PRAETERITI � Roku przesz�ego A. = ANNO � W roku ANNO CHRISTI � W roku Chrystusa ANNO CURRENTE � W roku bie��cym ANNO D�MINI � Roku Pa�skiego ANNO MUNDI � W roku �wiata ANNO URBIS C�NDITAE � W roku za�o�enia miasta ANNO SALUTIS � W roku zbawienia, odkupienia ANNUARIUM � Kalendarz ANNUM NOVUM F�USTUM, FELICEM! � Szcz�liwego Nowego Roku! ANNUS MIR�BILIS �Rok cud�w A NOTI�RIBUS AD IGNOTIORA � Od znanego do nieznanego A NOVO �Od nowa AN SI QUI ATRO DENTE ME PET�VERIT, INULTUS UT FLEBO PUER? � Czy je�eli kto� z�o�liwie mnie napadnie, b�d� p�aka� niepomszczony jak ch�opiec? (Hor�tius Epod. VI) A.CH.N = ANTE CHRISTUM NATUM � Przed narodzeniem Chrystusa A.M. = ANTEMERIDIEM � Przed po�udniem ANTE �MNIA � Przede wszystkim ANTE BELLUM � Przed wojn� ANTE LUCEM � Przed �witem ANTE PILOS SAPIS � M�drzysz si�, zanim posiad�e� uw�osienie � Jajo chce by� m�drzejsze od kury ANTICIPANDO, ANTICIPATIVE � Naprz�d � Z gory ANTIDOTUM � Odtrutka ANTIQUA QUAE NUNC SUNT, FUERUNT OLIM NOVA � To, co jest dzi� stare, by�o kiedy� nowe ANTIQUITATIS ENIM ET HIST�RIAE ET RERUM FORISQUE GESTARUM NOV�TIA VIRTUTIS PARENS ET VITAE MAGISTRA A SAPI�NTIBUS HABITA EST � Znajomo�� bowiem historii i czyn�w dokonanych w kraju i poza granicami jest uwa�ana przez ludzi m�drych za rodzicielk� i nauczycielk� �ycia (I. Dlugossius Hist�riae Polonicae praefatio) ANTIQUO MODO, ANTIQUO MORE � Wed�ug starego! zwyczaju ANTIQUUS AMOR CANCER EST � Stara mi�o��; jest jak rak � Stara mi�o�� nie rdzewieje (Petr�nius) ANUS MUNDI � Odbytnica �wiata (Tak podobn� jaki� gestapowiec okre�li� O�wi�cim) �PAGE SATANA, S�TANAS! � Precz, szatanie! (Ewangelia wg Mateusza) A P�RIBUS � Od r�wnych A PARTE ANTE � Od cz�ci poprzedniej A P�DIBUS USQUE AD CAPUT � Od st�p do g��w APERTAE MUSARUM I�NUAE � Drzwi Muz otwarte � Ka�dy mo�e wej�� do krainy sztuki APERTO LIBRO � Po otwarciu ksi��ki (t�umaczy zaraz tre��) � Bez przygotowania A POSTERIORI � Wychodz�c z nast�pnego, p�niejszego; na podstawie posiadanych ju� danych; z do�wiadczenia A POSSE AD ESSE � Od mo�liwo�ci do rzeczywisto�ci A POTIORI � Wed�ug istoty, wi�kszo�ci, powa�nie �PPARENT RARI NANTES IN G�RGITE VASTO � Wida� niewielu rozbitk�w p�ywaj�cych po niezmiernej g��binie (Przeno�nie: wyj�tki w masie) (Verg�lius Aeneis I, 118) APPETITUS CANINUS � Psi, ogromny g��d A PRIORI � Z g�ry (wnioskowanie niezale�ne od do�wiadczenia, fakt�w) APPROXIMATIVE � W przybli�eniu APTIOR EST DULCI MENSA MERUMQUE IOCO � St� i wino sprzyjaj� przyjemnemu sp�dzeniu czasu (Ov�dius Ars am. 592) APUD SE ESSS � By� u siebie � By� przy zdrowych zmys�ach AQUA DESTILLATA � Woda destylowana AQUAE ET IGNIS INTERD�CTIO � Zakaz korzystania z wody i ognia (wy��czenie z rodziny) AQUA HAERET � Woda si� zatrzymuje � Sprawa nie idzie � S� trudno�ci AQUA S�RDIDA � Brudna woda (H. Sienkiewicz Krzy�acy) AQUA VITAE � Woda �ycia � W�dka AQUA ET PANIS EST VITA CANIS � Woda i chleb to �ycie psa AQUAE FURTIVAE DULCIORES � Woda kradziona s�odsza �QUILA NON CAPIT MUSCAS � Orze� nie zajmuje si� �apaniem much �QUILAM VOLARE DOCES � Uczysz or�a lata� ARBITER ELEGANTIARUM � Znawca w sprawach elegancji, mody ARBITRIS REMOTIS � Bez �wiadk�w � W cztery oczy ARBITRIUM � W�adza decydowania ARCAD�S AMBO � Obaj Arkadyjczycy � Obaj sk�onni do kawa��w, psot, kawalarze (Verg, Ecl. 7, 4) ARCANA COEL�STIA � Tajemnice nieba ARCANA IMPERII � Tajemnice pa�stwowe, w�adzy ARDENTIORA VERBA � S�owa, kt�re pal� ARGUMENTA NON NUMERANDA, SED PONDERANDA SUNT � Dowody nale�y nie liczy�, ale wa�y� ARGUMENTI C�USA � Dla dowodu � Jako dow�d ARGUMENTOM A B�CULO � Argument kija ARGUMENTUM A CONTR�RIO � Dow�d wyprowadzony z przeciwnej tezy ARGUMENTUM AD CAPTANDUM VULGUS � Dowodzenie dla przypodobania si� t�umowi ARGUMENTUM AD CRUMILLAM (CRUMENAM) � Argument do woreczka � Brz�cz�cy argument! ARGUMENTUM AD H�MINEM � Dowodzenie dostosowane do sposobu my�lenia danego cz�o wieka, z kt�rym dyskutujemy � Pobicie kogo� jego w�asn� broni� ARGUMENTUM AD IGNOR�NTIAM � Dowodzenie obliczone na nie�wiadomo�� oponenta ARGUMENTUM AD INV�DIAM � Dow�d obliczony na uprzedzenie s�uchacza do danej osoby ARGUMENTUM AD IUD�CIUM � Argumentacja odwo�uj�ca si� do zdrowego rozs�dku ARGUMENTUM AD P�PULUM � Argumentacja obliczona na masy, demagogiczna ARGUMENTUM AD REM � Dow�d oparty na prawdziwej okoliczno�ci sprawy, rzeczowy ARGUMENTUM AD VEREC�NDIAM � Powo�anie si� na autorytet uznawany, szanowany przez przeciwnika ARGUMENTUM BACULINUM � Argument w postaci kija � Ultimatum ARGUMENTUM EX SILENTIO � Dow�d wyprowadzony z milczenia ARGUMENTUM P�SSIMI TURBA � Najgorszym rzecznikiem prawdy t�um, posp�lstwo ARIST�TELES NON SEMPER ARIST�TELES � Arystoteles nie zawsze jest Arystotelesem � I m�drzec i mo�e si� pomyli� ARMA VIRUMQUE CANO �Opiewam or�ne czyny m�a (Verg�lius Aen. I) ARMISTICIUM � Zawieszenie broni ARRECTIS A�RIBUS � Z nastawionymi czujnie uszami � Z ca�� uwag� ARRIGE AURES! � Nadstaw uszy! ARROG�NTIAE PROVERBIUM IACTATUR T�TIDEM HOSTES ESSE QUOT SERVOS � Bezczelnie rzuca si� powiedzenie, �e tylu jest wrog�w, ilu niewolnik�w (S�neca Epistulae morales 47) ARS ALIT ART�FICEM � Sztuka �ywi tw�rc� ARS AMAT�RIA = ARS AMANDI � Sztuka kochania (tytu� poematu Owidiusza) ARS ANTIQUA � Sztuka staro�ytna ARS CLERICALIS � Sztuka duchowna ARS EST CELARE ARTEM � Sztuk� jest ukry� sztuk� ARS EST PHIL�SOPHIA VITAE � Filozofia jest sztuk� �ycia (C�cero De finibus III, 4) ARS HOMO �DDITUS NATURAE � Sztuka to cz�owiek dodany do natury (natura+cz�owiek) (Bacon) ARS LONGA, VITA BREVIS � Sztuka trwa d�ugo, �ycie kr�tko (Hipp�crates) ARS NON HABET OSOREM NISI IGNORANTEM � Sztuka nie ma wroga, chyba w ignorancie ARS QUA NULLA EST PRAEST�NTIOR ATQUE DIFFIC�LIOR � Sztuka, nad kt�r� nie ma wybitniejszej ani trudniejszej (Leibnitz o medycynie) ARTE ET MARTE � Sztuk� i or�em ARTE REGENDUS AMOR � Sztuka powinna kierowa� mi�o�ci� (Ov�dius Ars am. I, 4) ARTES LIBERALES � Sztuki wyzwolone (�redniowieczna nazwa siedmiu nauk) ARTIS EST ARTEM T�GERE � Sztuk� jest ukry� sztuk� �SINUS AD LYRAM � Osio� przy lutni � Osio� (ignorant) w muzyce � Pasuje jak w� do karety �SINUS �SINO PULCH�RRIMUS � Osio� wydaje si� os�owi najpi�kniejszy �SINUS ASINORUM IN S�ECULA SAECULORUM � Osio� nad os�ami na wieki wiek�w �SINUS �SINUM FRICAT � Osio� buja, nabiera os�a �SINUS INTER SIMIAS � Osio� w�r�d ma�p. wy�miewaj�cych go g�upc�w �SINUS STRAMEN MAVULT QUAM �URUM � Osio� woli pod�ci�k� ni� z�oto ASTRA CASTRA, NUMEN LUMEN � Gwiazdy to m�j ob�z, a B�g moje �wiat�o ATHAN�SIUS CONTRA MUNDUM � Atanazy przeciwko �wiatu, zdecydowany wobec opozycji ca�ego �wiata AT MIHI CURA NON MED�OCRIS INEST, FONTES UT ADIRE REMOTAS ATQUE HAURIRE QUAEM VITAE PRAECEPTA BEATAE � Nie lada gn�bi mnie troska, abym m�g� odwiedzi� dalekie �r�d�a i czerpa� wskazania szcz�liwego �ycia (Hor�tius) AT MIHI P�UPERTAS VEL OB HOC LAUDANDA VIDETUR, QUOD NEC FUR ILLI NEC FERUS HOSTIS ABEST � A mnie ub�stwo dlatego wydaje si� godnym pochwa�y, �e nie grozi mu z�odziej ani okrutny wr�g (J. Kochanowski Elegie III, 2) ATRA CURA � Ponura troska ATRAM. = ATRAMENTUM � Atrament A TUO LARE �NCIPE! � Zaczynaj od w�asnych lar�w � Zaczynaj od w�asnych drzwi, od siebie (Zanim b�dziesz m�wi� o innych) AT SPES NON FRACTA � Ale nadzieja jeszcze nie utracona A SUMMIS HOM�NIBUS ERUDISSIMISQUE ACC�PIMUS PO�TAM NATURA IPSA VALERE ET MENTIS V�RIBUS EXCITARI ET QUASI QUODAM SP�RITU DIVINO INFLARI � Wiemy od wielkich ludzi i wielce uczonych, �e poeta sam przez si� ma jak�� si��, �e pobudzaj� go si�y umys�u i jakie� jakby boskie natchnienie �UCTOR PRETIOSA FACIT � Ofiarodawca dodaje warto�ci podarunkowi AUDACES FORTUNA IUVAT � �mia�ym los sprzyja AUDACTER ET SINCERE � Odwa�nie i szczerze AUDACTER CALUMNIARE, SEMPER �LIQUID HAERET � Szkaluj �mia�o, zawsze co� przylgnie AUDAX EX CAUTUS � Odwa�ny i ostro�ny AUDAX IAPETI GENUS Odwa�ny r�d Japeta (rodzaj ludzki) (Hor�tius C�rm. I, 3) AUDENDUM EST: FORTES �DIUVAT IPSA VENUS � Trzeba mie� odwag�: dzielnym sprzyja sama Wenus (Tibullus) AUDENTEM FORSQUE VENUSQUE IUVAT � Odwa�nym sprzyja okazja i Wenus (Ov�dius Ars. am. I, 606) AUDENTES (AUDACES) FORTUNA IUVAT � �mia�ym los sprzyja (Verg�lius Aen. X, 284) �UDI �LTERAM PARTEM � Wys�uchaj drugiej strony �UDI MULTA, L�QUERE P�UCA � S�uchaj du�o, m�w ma�o �UDI, VIDE, TACE, SI VIS V�VERE IN PACE � S�uchaj, patrz, milcz, je�li chcesz �y� w spokoju �UDIAT OPTATOS SEMPER AMICA SONOS � Niech przyjaci�ka twoja s�yszy zawsze upragnione d�wi�ki (Ov�dius Ars. am. II, 156) AUDIATUR ET �LTERA PARS � Niechaj b�dzie wys�uchana i druga strona AUDITA QUERELA � Po wys�uchaniu przewodu s�dowego, skargi AUDIT�RIUM M�XIMUM � Wielka sala wyk�adowa AUDITQUE VOCATUS APOLLO � Apollo s�ucha, gdy si� go przywo�uje �URA POPULARIS � Atmosfera popularno�ci (Verg�lius) �URE SURDA � G�uchym uchem � W milczeniu �UREA MEDI�CRITAS � Z�oty �rodek � Umiarkowanie (Hor�tius C�r mi na II, 10, 5) �UREA PRAXIS, ST�RILIS THE�RIA � Z�ota jest praktyka, bezp�odna teoria �UREA PRIMA SATA EST AETAS � Z�oty by� wiek pierwszy (Ov�dius Metamorph. I, 89) �UREM SUBSTRINGE LOQUACI � Miej ucho na baczno�ci (przed gadu��) (Hor�tius) �URES HABENT ET NON �UDIUNT � Uszy maj�, a nie s�ysz� (Psalmista Psalm III) �URIBUS T�NEO LUPUM � Trzymam wilka za uszy �URI SACRA FAMES � Przekl�ta ��dza z�ota (Verg�lius Aen. III, 57) AURORA MUSIS AMICA � Jutrzenka sprzyja muzom � Ranek sprzyja pracy umys�owej �URO QUAEQUE I�NUA P�NDITUR � Przed z�otem wszystkie drzwi otworem �URUM OMNES VICTA IAM PIETATE COLUNT � Zaniedbawszy prawdziw� pobo�no�� czcz� wszyscy z�oto �URUM PER M�DIOS IRE SAL�LLITES ET PERR�MPERE AMAT SAXA PAT�NTIUS ICTU FULM�NEO � Z�oto lubi kroczy� po�rodku �wity i pru� ska�y szerzej ni� ra��cy piorun (Hor�tius C�rm. III, 16) AUSCULTA ET PERPENDE � S�uchaj (co m�wi� inni) i rozwa� (zanim sam zaczniesz) AUSP�CIUM MELIORIS AEVI � Wr�ba lepszej przysz�o�ci A. E. I. O. U. = �USTRIAE EST IMPERARE ORBI UNIVERSO � Austria ma rz�dzi� ca�ym �wiatem (Ambitna dewiza dworu austriackiego) AUT�AUT � Albo, albo AUT BEBAT AUT �BEAT! � Niech pije albo si� wynosi! (C�cero Tusc. disp. 41) AUT CAESAR AUT NIHIL (NULLUS) � By� albo �Cezarem, albo niczym � Wszystko albo nic (Dewiza Cezara Borgii) AUT INSANIT (HOMO) AUT VERSUS FACIT � Albo szaleje cz�owiek, albo pisze wiersze (Hor�tius) AUT INV�NIAM VIAM AUT F�CIAM � Albo znajd� drog�, albo j� sobie utoruj� AUT L�BERI AUT LIBRI � Albo dzieci, albo ksi��ki (Nietzsche) AUT MORS AUT VICT�RIA � �mier� albo zwyci�stwo AUT NE TENTARIS AUT P�RFICE � Albo nie pr�buj, albo dokonaj AUT ODIT AUT AMAT M�LIER, NIHIL EST T�RTIUM � Kobieta albo kocha, albo nienawidzi, trzeciej ewentualno�ci nie ma AUT PRODESSE VOLUNT, AUT DELECTARE PO�TAE � Poeci pragn� przynosi� po�ytek albo przyjemno�� (Hor�tius Ars poetica) AUT REGEM, AUT F�TUUM NASCI OPORTET � Trzeba si� rodzi� albo kr�lem, albo g�upcem AUT V�NCERE AUT MORI � Zwyci�y� albo umrze� AUX�LIUM AB ALTO � Pomoc z g�ry (z nieba) AVAR�TIA ET ARROGANTIA PRAEC�PUA VALIDIORUM V�TIA � Chciwo�� i bezczelno�� to g��wne wady mo�nych (T�citus Hist�riae I, 51) AVARO �MNIA DESUNT, SAPIENTI NIHIL � Chciwcowi brak wszystkiego, m�dremu niczego AVARUS �NIMUS NULLO SATIATUR LUCRO � �aden zysk nie zaspokoi chciwca AVE, ANIMA C�NDIDA! � Witaj, duszo czysta! (Napis na nagrobkach) AVE ATQUE VALE! � Witaj i �egnaj! (Catullus C�rm. 101) AURA POPULARIS � Atmosfera popularno�ci (Verg�lius) AVE, CAESAR IMPERATOR, MORITURI TE SALUTANT! � Witaj, Cezarze, pozdrawiaj� ci� maj�cy umrze� (Suetonius Claudius 21) AVE, MARIA! � B�d� pozdrowiona, Mario! A VERBIS AD V�RBERA � Od s��w do r�koczyn�w, raz�w, pa�ek A V�NCULO MATRIM�NII � Od wi�z�w ma��e�stwa (uwolni�) AVI NUMERANTUR AVORUM � Licz� si� przodkowie przodk�w AVITO VIVIT HONORE � �yje zaszczytami przodk�w (na rachunek przodk�w) AVORUM M�RITA NEPOTUM DEGENARANTIUM SUNT NOTAE � Zwyrodniali potomkowie powinni pami�ta� � zas�ugach swoich przodk�w AX�OMA MEDIUM � Uog�lnienie na podstawie do�wiadczenia B BACCHUM IN REMOTIS C�RMINA RUPIBUS VIDI DOCENTEM � Widzia�em, jak w odleg�ych g�rach uczy� Bachus pie�ni (Hor�tius) BANCO REGIS � Na kr�lewskiej �awie BARBA TENUS SAPIENTEM � M�dry tylko z brody � M�dry tylko z pozoru B. V. M. = BEATA VIRGO MARIA � B�ogos�awiona Dziewica Maria BEATE MEM�RIAE � B�ogos�awionej pami�ci BEAT� V�VERE EST HONESTE V�VERE � �y� szcz�liwie znaczy �y� uczciwie BEATI PAC�FICI � B�ogos�awieni buduj�cy pok�j (Jakub I, kr�l angielski) BE�TIOR IN HOC IT�NERE VIVENDI, QUI PAUPERTATE SE S�BLEVAT, NON SUB DIVITIARUM �NERE SUSPIRAT � Na tej drodze �ycia szcz�liwszy ten, kto wspiera si� na ub�stwie, a nie st�ka pod ci�arem bogactw (Minucius Felix Oct�vius 36) BEATI P�UPERES SP�RITU � B�ogos�awieni ubodzy duchem (Ewangelia wg Mateusza V, 3) BEATI POSSIDENTES � Szcz�liwi, kt�rzy posiadaj� (Hor�tius C�rmina IV, 9, 45) BEATI, QUI NUNC FLETIS, QUIA RID�BITIS � Szcz�liwi, kt�rzy teraz p�aczecie, bowiem �mia� si� b�dziecie (Norwid Garstka piasku, z Ewangelii �ukasza) BEATOS IN COELO LATINE LOCUTUROS PROBABILE � Prawdopodobne, �e b�ogos�awieni b�d� m�wi� w niebie po �acinie (M. Inchofer) B. = BEATUS � B�ogos�awiony BEATUS ESSE SINE VIRTUTE NEMO POTEST � Nikt nie mo�e by� szcz�liwy, je�eli nie jest cnotliwy BEATUS ILLE, QUI PROCUL NEG�TIS� PATERNA RURA BOBUS EXERCET SUIS � Szcz�liwy, kto z dala od k�opot�w� uprawia w�asnymi wo�ami ojcowsk� rol� (Hor�tius Epod. 2, 1) BEATUS, QUI TENET � Szcz�liwy, kto posiada BELLA EST RES SUA MORTE MORI � Przyjemna to rzecz umrze� z w�asnej r�ki (T�citus) BELLA GERANT �LII, TU, FELIX �USTRIA, NUBE! � Niechaj inni prowadz� wojny, ty, szcz�liwa Austrio, wst�puj w zwi�zki ma��e�skie! (Maciej Korwin, kr�l W�gier, parafraza Owidiusza Her�ides 13, 84) BELLA, H�RRIDA BELLA! � Wojny, straszliwe wojny! BELLA MATRIBUS DETESTATA � Wojny przekl�te przez matki (Hor�tius C�rm. I, 1, 24�25) BELLA VIRI PACEMQUE GERANT, QUIS BELLA GERENDA � Niechaj prowadz� wojny i zawieraj� pok�j, kt�rzy prowadzi� je powinni (Verg�lius Aen. III, 414) BELLUM CIVILE � Wojna domowa BELLUM INTERNECIVUM � Wojna wyniszczaj�ca, wyt�piaj�ca BELLUM LETALE � Wojna na �mier� BELLUM NEC TIMENDUM NEC PROVOCANDUM � Nie trzeba ba� si� wojny ani jej wywo�ywa� BELLUM �MNIUM CONTRA (IN) OMNES � Wojna wszystkich ze wszystkimi (T. Hobbes Lewiatan I, 4) B�LUA MULTORUM EST C�PITUM � Jest potworem o wielu g�owach (przeno�nie: roznami�tniony t�um) (Hor�tius Epod. I, 1, 76) BENE BONIS, MA�E MALIS � Dobrze powinno dzia� si� dobrym, �le z�ym (C�cero De natura deorum III, 32, 80) BENE DE P�TRIA M�RITUS � Dobrze zas�u�ony ojczy�nie BEN�DICO VOS IN N�MINE PATRIS ET FILII ET SP�RITUS SANCTI � B�ogos�awi� was w imi� Ojca i Syna, i Ducha �wi�tego BENEDICTUS � B�ogos�awiony BENE DIGN�SCITUR, BENE CURATUR � Dobre rozpoznanie, dobre leczenie BENE DOCET, QUI BENE DISTINGUIT � Dobrze uczy, kto dobrze rozdziela, rozgranicza BENE EST � Dobrze jest BENE EST, CUI DEUS �BTULIT PARVA, QUOD SATIS EST, MANU � Dobrze, kogo B�g oszcz�dnie obdarowa� tym. co wystarcza (Hor�tius C�rmina III, 17) BENEF�CIA NON ABSTRUDUNTUR � Dobrodziejstw nie ukrywa si� BENEF�CIA NON OBTRUDUNTUR � Dobrodziejstw nie narzuca si� � Nie uszcz�liwia si� wbrew woli BENEF�CIUM ACC�PERE LIBERTATEM EST V�NDERE � Korzysta� z dobrodziejstw to sprzedawa� w�asn� wolno�� BENEF�CIUM DELIBERANDI � Czas przys�uguj�cy spadkobiercy do namys�u, czy przyjmuje spadek BENEF�CIUM INVENT�RII � Dobrodziejstwo inwentarza (odpowiedzialno�� dziedzicz�cego do wysoko�ci warto�ci spadku) BENE ID TIBI VERTAT! � Na szcz�cie, na pomy�lno��! BENE MER�NTIBUS � Dobrze zas�u�onym (order) BENE M�RITUS � Dobrze zas�u�ony BENE MORI PRAESTAT QUAM T�RPITER V�VERE � Lepiej dobrze umrze� ni� haniebnie �y� BENE NATI � Dobrze urodzeni BENE NATUS ET POSSESSIONATUS � Dobrze urodzony i posiadacz maj�tku ziemskiego BENE OLET, QUI NON OLET � Dobrze pachnie, kto nie pachnie BENE ORASSE EST BENE STUDUISSE � Dobra modlitwa to dobre d��enie, usi�owanie BENE QUI L�TUIT, BENE VIXIT � Dobrze �y�, kto �y� nieznany, na uboczu (Zasada Epikurejska) BENE TIBI! � Za twoje zdrowie! BENE VALE! � Do widzenia! BENE VERTAT! � Za pomy�lno��! BENE VERTAT DEUS! � Oby B�g obr�ci� to na dobre! BENE VERTAT QUOD AGIS! � Oby na dobre wysz�o to, co robisz! BENE VOBIS! � Niech wam si� dobrze powodzi! BERNARDUS VALLES, MONTES BENEDICTUS AMABAT, �PPIDA FRANCISCUS, C�LEBRES IGNATIUS URBES � Bernard lubi� doliny, Benedykt g�ry, miasta Franciszek, s�awne stolice Ignacy � Ka�dy ma swoje upodobania BIBENDO IEI�NIUM FR�NGITUR � Piciem �amie si� post B�BERE VENENUM IN AURO � Pi� trucizn� ze z�otego puchara B�BLIA P�UPERUM � Biblia ubogich, analfabet�w, z�o�ona tylko z rycin BIBL. = BIBLI�THECA � Biblioteka BI�NNIUM � Dwulecie BIS � Dwa razy � Powt�rzy� BIS DAT, QUI CITO DAT � Dwa razy daje, kto pr�dko daje (Publilius Syrus) BIS PECCARE IN BELLO NON LICET � Nie nale�y dwa razy pope�nia� b��du na wojnie BIS P�ERI SENES � Starcy to dwa razy dzieci BIS REPETITA PLACENT � Dwa razy powt�rzone podoba si� (Hor�tius Ars. poetica 365) BIS VINCIT, QUI SE VINCIT IN VICT�RIA � Dwukrotnie zwyci�a, kto panuje nad sob� w zwyci�stwie BLANDAE MEND�CIA LINGUAE � K�amstwa schlebiaj�cego, g�adkiego j�zyka BONA FIDE � W dobrej wierze, w zaufaniu BONA FIDES � Dobra wiara � Prze�wiadczenie o s�uszno�ci BONA MOB�LIA � Ruchomo�ci BONA PERITURA � Dobra zniszczalne � Dobra doczesne BONA SI SUA NORINT � Gdyby oni cho� znali swoje zalety BONA VAC�NTIA � Dobra, kt�rych w�a�ciciel si� nie zg�asza � Dobra bezpa�skie BONI �RDINIS � Dobrego porz�dku (komisje powo�ane w dawnej Polsce w celu uporz�dkowania spraw miejskich) BONIS �VIBUS � Pod pomy�lnymi znakami, auspicjami BONO �NIMO ES! � B�d� dobrej my�li! Nie k�opocz si�! BONUM COMMUNE � Dobro wsp�lne, powszechne BONUM ESSE MELIUS EST QUAM D�VITEM ESSE � By� dobrym to lepiej ni� by� bogatym BONUM PUBLICUM � Dobro powszechne, og�lne BONUM VINUM LAET�FICAT COR H�MINIS � Dobre wino raduje serce ludzkie (Biblia Ecctesiastes XL, 20) BONUS �NIMUS IN RE MA�A DIM�DIUM EST MALI � Dobra my�l w nieszcz�ciu � z�ego, polowa (Publilius Syrus) BONUS EVENTUS � Dobre, szcz�liwe zdarzenie (starorzymskie b�stwo urodzaju i powodzenia) BOS M LINGUA � W� na j�zyku � Pype� na j�zyku (nie ma odwagi m�wi� tego, co my�li) BR�CCHIUM CIVILE � Rami� w�adzy cywilnej BRACCHIUM SAECULARE � Rami� w�adzy doczesnej, �wieckiej BREVES ET INF�USTI P�PULI ROMANI AMORES � Ludy ma�e i nieszcz�liwe to przedmiot umi�owania Rzymian (T�citus Annales II, 41) BREVE TEMPUS AETATIS SATIS LONGUM EST AD BENE HONESTUMQUE VIVENDUM � Kr�tki okres �ycia jest dostatecznie d�ugi na to, aby �y� dobrze i uczciwie (C�cero) BR�VIBUS MOMENTIS SUMMA VERTI � W kr�tkiej chwili zmienia si� wszystko (T�citus Annales V, 4) BREVI MANU � Odr�cznie � W skr�cie � Stenograficznie BREVIS ESSE LABORO, OBSCURUS FIO � Kiedy staram si� by� zwi�z�ym, staj� si� niejasnym (Hor�tius Ars po�tica) BRUTUM FULMEN � Nieszkodliwy piorun (Plinius Maior) BULLARIUM � Zbi�r bulli papieskich C CACATUM NON EST PICTUM � Nabazgrane to nie znaczy namalowane CACOETHES LOQUENDI � Mania gadania CACOETHES SCRIBENDI � Mania pisania � Grafomania CADIT QU�ESTIO � Sprawa odpada, upada CAECA INV�DIA EST � Zawi�� jest �lepa CAECUS NON I�DICAT DE COLORE � �lepy nie wypowiada si� na temat kolor�w C�ESAREM VEHIS CAESARISQUE FORTUNAM � Wieziesz Cezara i jego los (Plutarch Caesar 38, 3) CAESAR NON SUPRA GRAMM�TICOS � Cezar nie jest autorytetem dla gramatyk�w (Cassius O Tyberiuszu 57, 17) CAETERA DESIDERANTUR � CAETERA DESUNT CAETERA DESUNT � Reszty brak CAL�MITAS VIRTUTIS OCC�SIO � Kl�ska jest okazj� do cnoty (S�neca) C�LCULUS MINERVAE � Akt uniewinnienia przy r�wno�ci g�os�w albo przy jednym wi�kszo�ci przeciw oskar�onemu C�LLIDA IUNCTURA � Pomys�owy zwi�zek, skojarzenie CALUMNIARE AUDACTER, SEMPER �LIQUID HAERET � Obmawiaj �mia�o, zawsze co� przylgnie (do obmawianego) CAMELUM VIDEBIS SALTANTEM � Zobaczysz ta�cz�cego wielb��da � Napatrzysz si� cud�w � Nas�uchasz si� bajek C�MERA L�CIDA � Jasna komora C�MERA OBSCURA � Ciemnia CAMPUS M�RTIUS � Pole Marsowe CAMPUS, UBI TROIA FUIT � R�wnina, gdzie by�a Troja (Verg�lius Aeneis III, 11) CANDIDA PAX H�MINES, TRUX DECET IRA FERAS � �agodny pok�j przystoi ludziom, gniewne szczekanie zwierz�tom (Ovidius Ars amat. IV, 502) CAND. REV. MIN. = CANDIDATUS REVERENDI MINISTERII � Kandydat do czcigodnego urz�du duchownego CANIS A C�RIO NUNQUAM ABSTERR�BITUR UNCTO � Nigdy nie odp�dzisz psa od t�ustej sk�rki (Hor�tius) CANIS CANINAM NON EST � Pies nie je psiego mi�sa CANIS FIDELIS � Wierny pies CANIS M�RTUUS NON MORDET � Zdech�y pies nie k�sa CANIS PECCATUM, SUS DEPENDIT � Zgrzeszy� pies, �wini� wieszaj� � Kowal zawini�, Cygana powiesili CANIS T�MIDUS VEHEM�NTIUS LATRAT QUAM MORDET � Pies tch�rzliwy mocniej szczeka, ni� gryzie CANTABIT V�CUUS CORAM LATRONE VIATOR � �piewa� b�dzie go�y podr�ny na widok rozb�jnika � Go�y podr�ny nie boi si� rozb�jnika (Iuvenalis Satirae VII, 27) CANTATUR TOTO NOMEN IN ORBE MEUM � �wiat ca�y s�awi moje imi� (Ov�dius Ars amat. II, 740) CANTICUM � Religijna pie�� pochwalna C�PITIS DEMINUTIO � �ci�cie � Unicestwienie CAPT�TIO BENEVOL�NTIAE � Zjednywanie sobie wzgl�d�w C�PUA HANN�BALIS CANNAE �Kapua by�a dla Hannibala Kannarai CAP. = CAPUT � Rozdzia� CAPUT M�RTUUM � Martwa g�owa, bezwarto�ciowe resztki CAPUT MUNDI � G�owa (stolica) �wiata (Rzym) CARA DEUM S�BOLES, MAGNUM IOVIS INCREMENTUM � Drogie potomstwo bog�w, wielkie potomstwo Jowisza (Verg�lius Ech IV, 40) CARENT QUIA VATE SACRO � Poniewa� brak im �wi�tego pie�niarza CARERE P�TRIA INTOLER�BILE EST � By� pozbawionym ojczyzny to nie do zniesienia (S�neca Consolatio ad Hehium VI, 2) CARI RIXANTUR, RIXANTES CONCILIANTUR � Kochankowie si� k��c�, a sk��ceni godz� � Kto si� lubi, ten si� czubi CARI SUNT PARENTES, CARI L�BERI, PROPINQUI, FAMILIARES, SED �MNIUM CAR�TATES PATRIA UNA COMPLEXA EST � Drodzy s� rodzice, dzieci, krewni, domownicy, ale mi�o�� wszystkiego zawar�a w sobie ojczyzna (C�cero) C�RITAS PATRIAE� �MNIUM OMNES CARITATES SUP�RGREDI SOLET � Mi�o�� ojczyzny przewy�sza zwykle wszelk� inn� mi�o�� (I.Dlugossius Hist�riae Polonicae praefatio) CARIUS EST CARUM, SI PRAEGUSTATUR AMARUM � Drogie jest jeszcze dro�sze, je�eli przedtem spr�buje si� go z gorycz� CARM�NIBUS VIVES SEMPER, HOMERE, TUIS � W pie�niach swoich zawsze b�dziesz �y�, Homerze CARPE DIEM QUAM M�NIMUM CR�DULA P�STERO � U�ywaj �yda jak najmniej ufaj�c przysz�o�ci (Hor�tius C�rmina I, 11, 8) CARPE VIAM ET SUSPECTUM PERFICE MUNUS � Id� i ko�cz podejrzane dzie�o (Verg�lius Aen. VI, 629) CARPENT TUA POMA NEPOTES � Wnuki twoje zbior� owoc twej pracy (Verg�lius Ecl. IX, 50) CARPITE FLOREM, QUI NISI CARPTUS ERIT, T�RPITER IPSE CADET � Zrywajcie kwiaty, poniewa� gdy nie b�d� zerwane, same n�dznie zwi�dn� (Ov�dius Ars om. III, 80) CARTH�GINI IAM NON EGO N�NTIOS MITTAM SUPERBOS � Ju� nie ja wy�l� do Kartaginy dumne poselstwo (S�owa Hannibala po bitwie nad Metaurem i jego kl�sce) (Hor�tius C�rmina IV, 4) CARUM EST, QUOD RARUM EST � Drogie jest to, co rzadkie CASCUS CASCAM DUCIT (IN MATRIM�NIUM) � Stary ci�gnie stark� do ma��e�stwa CASUS BELLI � Przypadek stanowi�cy formalny pow�d do wypowiedzenia wojny CASUS CONSCI�NTIAE � Konflikt z sumieniem CASUS F�EDERIS � Przypadek, w kt�rym pa�stwa na mocy uk�adu s� obowi�zane do wsp�lnego dzia�ania CASUS RECTUS � Przypadek (gramatyczny) niezale�ny (nominativus, vocativus) CASUS OBLIQUUS � Przypadek zale�ny (genetivus, dativus, accusativus, ablativus) CASUS UBIQUE VALET � Przypadek wsz�dzie ma znaczenie (Ov�dius Ars am. III, 425) CASUM SENTIT D�MINUS � Skutki wypadku (spowodowanego przez s�u�b�) ponosi pan CATTUS AMAT PISCES, SED NON VULT CRURA MADERE � Kot jad�by ryby, ale nie chce ogona macza� CATULI MURUEGIO G�UDENT � Koty ciesz� si� na polowanie na myszy � Natura ci�gnie wilka do lasu C�USA SINE QUA NON � Przyczyna niezb�dna, konieczna CAVE AB H�MINE UNIUS LIBRI � Wystrzegaj si�; cz�owieka jednej ksi��ki, jednostronnego CAVEANT C�NSULES, NE QUID DETRIMENTI RES P�BLICA C�PIAT � Niechaj konsulowie czuwaj�, aby rzeczpospolita nie ponios�a uszczerbku (ostrze�enie przed niebezpiecze�stwem) C�VEAT ACTOR! � Niechaj sprawca ma si� na baczno�ci!.. C�VEAT EMPTOR! � Niech kupuj�cy ma si� na baczno�ci! CAVE CANEM! � Strze� si� psa! (Petr�nius Satyric�n 29, 1) CAVE ME. D�MLNE, AB AMJCO. AB INIMICO VERO ME IPSE CAVEBO � Strze� mnie, Bo�e, od przyjaci�, od nieprzyjaci� sam si� obroni� CAVE, NE CADAS � Uwa�aj, aby� nie upad� CAVE, QUID DICAS, QUANDO ET CUI � Pilnuj si�, co m�wisz, komu i kiedy CAVE TIBI A CANE MUTO ET AQUA SILENTE � strze� si� psa milcz�cego i spokojnej wody CAVE TURPE QUICQUAM L�NGUIDUM, NON VIRILE � Wystrzegaj si� rzeczy haniebnych, s�abo�ci niem�skich (C�cero Tusc. disput. II, 22) CAYENDO TOTUS � Dzi�ki ostro�no�ci bezpieczny CAVERE AUT CARERE � Wystrzega� si� albo obywa� si� CAVERE DECET, TIMERE NON DECET � Przystoi by� ostro�nym, nie przystoi l�ka� si� CEDANT ARMA TOGAE! � Niechaj or� ust�pi przed tog�! � Niechaj w�adza wojskowa ust�pi przed cywiln� � Niech nastanie pok�j (C�cero De off. I, 22) CEDE REPUGNANTI; CEDENDO VICTOR ABIBIS � Ust�puj przed opieraj�c� si�, odejdziesz jako zwyci�zca (Ov�dius Ars am. II, 197) CEDENDUM MULTIT�DINI � Trzeba ust�powa� przed mas�, przewag� CEDO MAIORI � Ust�puj� przed wi�kszym, godniejszym C�NSEO PRO MAGNO PR�PRIIS CONS�DERE TECTIS � Rzecz to wielka mieszka� pod w�asnym dachem CENSOR MORUM � Cenzor moralno�ci CENTUM � Sto CERTA TIBI A NOBIS DABITUR MENSURA BIBENDI: OFF�CIUM PRAESTENT MENSQUE PEDESQUE SUUM � Zezwolimy ci na okre�lon� miar� picia, aby umys� i nogi spe�nia�y swoj� rol� (Ov�dius Ars am. I, 588) CERTUM EST, QUIA IMPOSS�BILE EST � Pewne, gdy� niemo�liwe � Jest prawdziwe, poniewa� jest niemo�liwe (Tertullianus Apologeticus) CESSANTE CAUSA CESSAT EFFECTUS � Gdy znika przyczyna, znika jej skutek C�TERA DESUNT (DESIDERANTUR) � Reszty brak C�TERIS PARIBUS � Przy pozosta�ych warunkach r�wnych � Przy tych samych okoliczno�ciach C�TERUM C�NSEO CARTH�GINEM ESSE DELENDAM � Zreszt� s�dz�, �e Kartagina powinna by� zburzona (Plutarch � s�owa Katona Starszego� Cato Maior, Marcus Cato, 27, 1) CHARTA NON ERUBESCIT � Papier nie rumieni si� (ze wstydu) � Papier jest cierpliwy CIBI CONDIMENTUM EST FAMES � Przypraw� potrawy jest g��d � G��d jest najlepszym kucharzem (C�cero) CICER CUM C�ULE � Groch z kapust� (Tuwim) C�NGULUM V�NERIS � Przepaska Wenery CIRC. = CIRCA albo CIRCITER � Oko�o, mniej wi�cej CIRCA SATIETATEM � Nie do przesytu, w miar� CIRC�ITUS VERBORUM � Om�wienie C�RCULUS IN PROBANDO � U�ycie konkluzji jako argumentu C�RCULUS IN DEFINIENDO � B��dne ko�o w sformu�owaniu definicji (B��d polega na okre�leniu jakiego� terminu przez ten sam termin) C�RCULUS IN DEMONSTRANDO � B��dne ko�o w dowodzeniu (D