Robert Lewis Taylor Podr�e Jaimjego McPheetersa Prze�o�y�a Krystyna Tarnowska TytuJ orygina�u angielskiego THE TRAYELS OF JAIMIE MCPHEETERS Copyright by Doubleday & Company, Inc. Robert Lewis Taylor, urodzony w roku 1912 w stanie Illinois, w 1933 roku uko�czy� tamtejszy uniwersytet i przez kilka lat wsp�pracowa� z wieloma czasopismami, m. in. �The New Yorker", �The Saturday Evening Post" i �Reader's Digest". Jego tw�rczo�� literacka obejmuje oko�o dziesi�ciu ksi��ek, a �Podr�e Jaimiego McPheetersa", debiut tego autora, odznaczony Nagrod� Pulitzera, to pierwsza jego powie�� prze�o�ona na j�zyk polski. Ksi��ka, stanowi�ca w najlepszym tego s�owa sensie kontynuacj� tradycji literackich Marka Twaina, zdradza pokrewie�stwo zar�wno -z �Przygodami Hucka", jak i �Pod go�ym niebem".: Jest to relacja czternastoletniego ch�opca z d�ugiej, mozo�nej drogi do Wielkiej Przygody, kt�rej na imi� Ka�ifornia. Dowcipn�, pe�n� humoru narracj� czternasto�atka przeplata autor listami oraz fragmentami z dziennik�w jego ojca lekarza, niepoprawnego marzyciela i lekkoducha, ale w gruncie rzeczy cz�owieka uczciwego i pe�nego uroku. Akcja �Podr�y Jaimiego McPheetersa", wielkiej pionierskiej epopei, rozgrywa si� w latach 1848�2850, w okresie kiedy gor�czka z�ota osi�gn�a sw�j zenit. Szlak McPheeters�w to droga, kt�r� odby�y przed nimi ju� tysi�ce w pogoni za wielk� fortun�. Tay�or czyni swoich bohater�w �wiadkami masowej kolonizacji Dzikiego Zachodu, kt�ra doprowadzi�a do ca�kowitego niemal wyniszczenia plemion india�skich, do niedawna niepodzielnie w�adaj�cych kontynentem. Problem czerwonosk�rych przewija si� przez ca�� ksi��k� Taylora, a jego m�ody bohater, 5 w�druj�c"!/ przez ziemie Siuks�w, Pawnee i Czarnych St�p> poznaje �ycie i obyczaje zar�wno Indian o wysoki^1 poziomie kultury, jak i tych prymitywnych, p�ld^kich. W pe�nej uroku opowie�ci Taylora odnajdzie czytelnik kli^o-t tych ciekawych i niespokojnych lat, atmosfer� w}elkiej przygody i wraz z grup� bohater�w b�d^e prze�ywa� niebezpiecze�stwa i trudy, rado�ci i rozczarowania szlaku. � .- ROZDZIA� I �J- ego dnia, w kt�rym wr�ciwszy do domu dowiedzia�em si� o podr�y mego ojca, sp�dzi�em z dwoma kolegami bardzo mi�e popo�udnie w chwastach ko�o wytw�rni dzwon�w, gdzie strzelali�my z procy do nowych dzwon�w le��cych na podw�rzu na ziemi albo wisz�cych na krzy�akach. Kiedy�my je trafiali kamieniem, dzwony wydawa�y bardzo pi�kny d�wi�k, ale to jako� denerwowa�o w�a�ciciela, pana Williama Kaya. Szyld �Wyr�b Dzwon�w Ko�cielnych, Okr�towych, Hotelowych i Innych" wisia� nad drzwiami jego warsztatu, kt�ry przypomina� stodo��; szyld mia� pod spodem szereg mosi�nych dzwoneczk�w, bary�kowatych i wypolerowanych, ale trudno by�o w nie trafi�, a jak si� nie trafi�o, kamie� czasem uderza� kt�rego� z robotnik�w pracuj�cych w �rodku, co jeszcze bardziej denerwowa�o pana Williama Kaya. Nic wi�c dziwnego, �e pod wiecz�r wyskoczy� z dwururk� na�adowan� pieprzem i posieka� Herbertowi Swannowi siedzenie, kiedy ten ucieka� biegn�c zygzakiem przez wysok� traw�. By�o p�no � pora kolacji min�a � wi�c pomy�la�em, �e bezpieczniej b�dzie w�lizn�� si� do domu kuchennymi schodkami i unikn�� wszystkich tych �agodnych bur i �natychmiast prosz� mi i�� do ��ka", kt�rymi moja matka najch�tniej kara�a za sp�nienia. Ale moja ma�a siostra, Mary, wypatrzy�a mnie ze swego kojca na podw�rzu i podnios�a straszny wrzask. Ciotka Kitty, jej czarna piastunka, sta�a obok i �aja�a ma��. W pomarszczonej r�ce trzyma�a li�ciast� ga��� wierzby i usi�owa�a odstraszy� ni� wczesne wiosenne owady. Owady napastowa�y ciotk� Kitty i doprowadza�y prawie do ob��du: komary, gzy, ochotki, moskity i inne osobniki w tym gu�cie. Ta ciotka Kitty by�a taka strasznie stara, �e przyjecha�a jeszcze z Afryki i b�d�c dzieckiem widzia�a na statku przewo��cym niewolnik�w zielone stru�ki uryny sp�ywaj�ce po deskach �r�dokr�- 7 idzie ???? ? byli rz�dami przywi�zani do g�upk�w. Raz na \ dJ�n przychodzi� c^i�wiek w masce, z r�czn� pomp� i w�em, ? mfwa� P�d�og�; Poza tym ?? ??? �adnych urz�dze� pr�cz ? �? wiaderek kt�re ]'edna osoba Podawa�a drugiej i kt�re pr�d-^wo^pe�nia�y si ' pp brzegi. X�Ja siostra Mary chcia�a wyj�� 2 kojca, a znowu ciotka Kitty ^ Rozmawia�a� ze starym Panem W�em tam w krzakach � cs naiini�a jej prze^ siatk�. � Pan "W�� powiedzia�, �e jak dziecko J,p ^dzie cicho, iP Przyjdzie i je ugryzie. Ale powiedzia�, �e ani ?$ ugry�� mnie, *?1?? Mary. jy^�a wrzasn�a przera�liwie i potrz�sn�a pi�stkami wczepionymi w siatk�. Wpatrywa�a si� teraz w mojego koz�a Sama, kt�ry s&� przywi�zany postronkiem do drzewa ko�o szopy. Cio^a Kitty przysun�a twarz, ca�� pomarszczon� jak u ma�pek, dc sai^ej siatki i powiedzia�a: _ Koza ubodzie i dziecko zrobi: Uuuuuuuu! Spyta�em: _ Ciociu, Klara w kuchni? Klara by�a kuchark�. _ Klara pozmywa�a i posz�a odwiedzi� pani� Whitman. __ Powinienem chyba dosta� co� do zjedzenia, kiedy przychodz� tak p�no i ledwie stoj� na nogach, poniewa� ratowa�em rannego cz�owieka, kt�rego przejecha� w�z. � Jak si� ludzie sp�niaj� na kolacj�, najcz�ciej s� potem g�odni do �niadania. � No c� � westchn��em odwracaj�c si� � na nic innego nie mog�em liczy�. Tak� mam nagrod� za to, �e stara�em si� by� dobry i pomaga� ludziom. Im wi�cej cz�owiek z siebie daje, tym mniej jego los obchodzi innych. 6dy szed�em w p�mroku do kuchni, rozmy�laj�c ponuro nad niesprawiedliwo�ci� �wiata, ciotka Kitty zawo�a�a: �- Mo�e ja nawet i wstawi�am do piekarnika sma�one kurcz� z m^a�yg� i plackiem kukurydzianym, \ sa�at�... dla kota. przy�pieszy�em kroku s�ysz�c jej perlisty afryka�ski chichot uncs2�cy si� �agodnie ponad b�agalnym wo�aniem, kt�re Mary kierowa�a do koz�a. gi��em jedzenie z piekarnika i przekrad�em si� na g�r�, a po-ten> Pa�aszowa�em siedz�c na brzegu ��ka. Bardzo mi smakowa� pla>w ???????21??? i mama�yga, i kurcz�, zar�wno n�ka, jak skr^e�ko, ale sa�atowe zielsko owin��em w papier i spali�em na koniku. Potem po�o�y�em si� na brzuchu na pod�odze i otworzy�em ^suw�; by�a to zwyczajna metalowa krata wpuszczona w po-d�o#^ przez kt�r� wydostawa�o si� rozgrzane powietrze z do�u, w ov *e z niczym nie po��czona. 8 A na dole, w pokoju mieszkalnym obok salonu, ojciec i matka prowadzili rozmow�. Widzia�em ich, w obramowaniu kraty wygl�dali jak dr�b piek�cy si� na ruszcie. Matka siedzia�a sztywna i surowa w swojej sukni z czarnej tafty ozdobionej bia�ym ko�nierzykiem, ojciec sta� pochylony nad ni�, to zn�w przechadza� si� po pokoju; d�ugi, w�ski krawat mia� rozwi�zany, twarz b�yszcz�c� i pe�n� powagi. � Powtarzam ci, Melisso � m�wi� � �e to jedyne wyj�cie. Zbada�em rzecz jak najwnikliwiej � tu moja matka prychn�a cicho i wytwornie na znak niedowierzania � i daj� ci moje uroczyste s�owo, �e ryzyko ogranicza si� do ewentualnej konieczno�ci wyd�ubania sobie z cia�a kilku grot�w strza�, kiedy b�d� przeje�d�a� przez okolice G�r India�skich, a nawet mo�e jest jeszcze mniejsze. Ostatecznie w pobli�u Louisville nie ma tak wielu Indian, a tymczasem natura w swojej b�ogos�awionej szczodrobliwo�ci hojn� d�oni� rozsypa�a z�oto po ca�ej Kali... � Iw jaki to spos�b zamierzasz si� dosta� na te Pola Elizejskie? � spyta�a moja matka swoim osch�ym, rzeczowym tonem. � Ach, to jest w tym wszystkim najwspanialsze... nie mog�em si� doczeka�, kiedy zadasz to pytanie! � zawo�a� ojciec, przy czym jego twarz rozja�ni�a si� nagle wspania�ym b�yskiem tryumfu. � Ten cz�owiek, Ware, Joseph E. Ware, opisa� wszystko w ksi��ce... mam j� w�a�nie tutaj. Stary kapitan Billy Givens z Memphis przywi�z� ksi��k� z St. Louis, gdzie j�, rozumiesz, wydrukowano i sprzeda� mi po prostu za bezcen... � Ile? � Uwierz mi, Melisso, ta ksi��ka idzie w St. Louis jak woda. Ludzie formalnie bij� si� o egzemplarze na ulicach... mo�na powiedzie�, �e j� ukrad�em za dwadzie�cia pi�� dolar�w, w czym tylko pi�tna�cie got�wk�; za reszt� przeci��em jego mechanikowi karbunku� na szyi i da�em mu napocz�t� butelk� mikstury. Matka prychn�a powt�rnie, nie przekonana. � �Przewodnik emigranta po Kalifornii" pi�ra Josepha E. Ware'a � ci�gn�� m�j ojciec ra�nie. � Znajdziesz w nim wszystko... ka�de �d�b�o trawy, ka�dy d� ze stoj�c� wod� od granic Nebraski a� po jezioro Humboldt i dalej. Albo, je�li wolisz, jest szlak Santa Fe, droga po�udniowa przez pustyni�, podobno bardzo zdrowa dla ludzi z polipami w nosie, dok�adnie opisana w ksi��ce, lub wreszcie � je�li odczuwasz szczeg�ln� niech�� do woz�w zaprz�onych w wo�y i os�y � jest droga wod� przez Przesmyk Panamski, istna wycieczka krajoznawcza na pok�adzie tak luksusowych statk�w oceanicznych jak �New Orleans" i �Kalifornia". Pos�uchaj tylko, co jest na stronie pi��dziesi�tej czwartej... na Boga, to wspania�e dzie�o! Powinno si� je w��czy� do obowi�zkowej lektury na uniwersytecie. 9 Natychmiast po przyje�dzie do Chagres zawie� sw�j baga� do urz�du celnego, gdzie nie ka�� ci %??\ ????0 czeka�. A potem opu�� jak naj�pieszniej miasteczko, kt�re }est Gen.' istnym siedliskiem zarazy (to zapewne tylko z^ot retoryczny). Wynajmij ��d�, na wypraw� nie powinna ona by& zbyt du�a" Taka �6d� nazywa si� tu piroga, ma dwadzie�cia p\A� st�p ugo�ci, jej za�oga za� sk�ada si� ze sternika i dw�ch ^io^rzy. Koszt wynaj�cia �odzi z za�og� do Cruces nie powinien przekraczajmy dwunastu dolar�w, chyba �e wzmo�ony ruch wpWnie na Podwy�szenie cen... � I pomy�le� tylko � rzuci� m�j ojciec na stronie, potrz�saj�c g�ow� w zdumieniu � �mieszne dwana�cie dolar�w za pi��dziesi�-ciomilow� przeja�d�k� �odzi� z w�asnymi wio�larzami. Ten Ware to naprawd� z�oty cz�owiek. � Mog� zobaczy�? � spyta�a matka- . . Ojciec waha� si� przez chwil�, potem Jednak wr�czy� jej ksi��k�, a je�eli podejrzewa�, �e matka b�dzie si� czepia�, mia� �wi�t� racj�. Trzymaj�c bezcenne dzie�o Ware'a w taki spos�b, jakby to by�o obrzydlistwo wyci�gni�te z kub�a z� �mieciami, przeczyta�a kilka ust�p�w na g�os, ale by�y takie nudne i takie nie zach�caj�ce, �e po us�yszeniu ich chyba tylko g�upiec zdecydowa�by si� na opuszczenie w�asnego podw�rza. .. , � �Pada tam co dzie�" � zacytowa�a matka i doda�a: � �Gor�czki ��ciowe, malaryczne i �o��dkof e w swych najbardziej z�o�liwych formach zdaj� si� unosi� nad Chagres, gotowe zawsze atakowa� obcego przybysza". , *>?,'., Ani my�l� ukrywa�, �e kiedy otworzy� zasuw�, bardzo by�em podniecony t� perspektyw� polowania na z�o�> ale. uwagi matki st�umi�y m�j zapa� i zacz��em si� na^et zastanawia�, czy przypadkiem ojciec nie jest troch� stukni�ty- Coz, matka mia�a swoje sposoby. . , By�a du�o od niego m�odsza, a pozatym pi�kna � wszyscy w Louisville tak m�wili - ale moim zdaniem on by� przy niej jak dziecko z powodu tego swojego �y^go usposobienia Jak si� teraz nad tym zastanawiam, dochodz� do wniosku, ze by� jednym z najroztrzepa�szych ludzi na �wiecie i. Jednym z najmilszych. Jako lekarz mia� bardzo dobr� reputacj� w sensie medycznym, ale mia� te� kilka przyzwyczaje�, kt�re ludzi razi�y, chocia� moim zdaniem by�a to jego sprawa i nikt nie powinien si� do mej wtr�ca�. Na przyk�ad: kiedy zarobi� troch� pieni�dzy szed� przewa�nie na kt�r�� z barek mieszkalnych na rzece * sp�dza� tam bardzo mi�y wiecz�r przy grze w karty. ... , ., Ludzie cz�sto m�wili, �e m�j ojciec �winie gra w pokera Ale szans na wygranie mia� niewiele �nie z tymi szulerami. W wi�kszo�ci byli to powa�ni, ci�ko pracuj�cy fachowcy-z�odzieje, fa�sze- 10 rze, bandyci, drobni rzeczni piraci i kilku kaznodziej�w, kt�rzy wypadli ze stanu �aski � wszystko ludzie maj�cy mn�stwo ciekawych rzeczy do powiedzenia. Ale ��da� od nich, �eby grali uczciwie, to tak jakby ��da�, �eby im by�o przyjemnie w ko�ciele. Razem z Herbertem Swannem wielokrotnie wspinali�my si� na okna, kt�re w miejsce wybitych szyb pozatykane by�y strz�pami p��tna workowego. Grali wszyscy przeciwko mojemu ojcu i chyba nikt nigdy nie widzia� takiego mrugania, tylu znak�w, kopniak�w pod sto�em, rozdawania kart od spodu talii i as�w wylatuj�cych z r�kawa. Ale jak tylko by� kto� obcy, u�ywali �znaku szklanego", to znaczy talii naznaczonej szklanym papierem, co pozwala�o rozr�nia� karty dotykiem. Je�eli zdarzy�o si� przypadkiem, �e taki obcy odszed� od stolika z pieni�dzmi, poniewa� lepiej oszukiwa� ni� inni, uwa�ali za sw�j obowi�zek uwolni� go od wygranej sumy, zanim oddali� si� na odleg�o�� pi�ciu mil od granic miasta. Robili to z patriotyzmu lokalnego, wcale nie ze z�o�ci. � Od czasu do czasu m�j ojciec mia� takie nieprawdopodobne szcz�cie, �e ich ogrywa�; byli wtedy uprzedzaj�co grzeczni i dobrze wychowani, bo rozumieli doskonale, �e bardzo pr�dko dostan� wszystko z powrotem, razem z procentami a� do dnia uiszczenia. M�j ojciec wiedzia� naturalnie, �e go oszukuj�, wi�c bra� ich na kant lekarski. Je�li idzie o walk� na no�e, podbite oczy i przetr�cone ko�czyny dolne i g�rne, ci mieszka�cy rzecznych barek � jakkolwiek grzeczni w innych sprawach � bili wszelkie rekordy. A wszyscy leczyli si� u ojca. Nie wzywali nigdy innego chirurga. Najcz�ciej przysy�ali swojego kucharza, ogromnego Murzyna nazwiskiem P�etwon�ka, do Szpitala Marynarki z listem, kt�ry robi� takie wra�enie, jakby si� kto� nad nim bardzo napoci�. Kiedy spisuj� teraz t� opowie��, mam przed sob� jeden taki list, przedarty od g�ry do do�u. Pa�ski szanowny stary przyjaciel Jim Harbeson � czytamy � mia� nieszcz�cie straci� g�rn� po�ow� ucha, a to na skutek odgryzienia mu jej przez Erniego Caldwella i ceni�by sobie wysoko Pa�sk� fachow� porad�, czy mo�na rzeczone ucho przyszy�, czy przykiei� z powrotem. Krwawi bardzo, ale poza tym nic mu nie dolega, poniewa� napompowany jest whisky. ��cz�c wyrazy szacunku... List podpisany jest przez Bena Martina, najwa�niejszego z tych mieszka�c�w barek w naszych okolicach. W podobnych wypadkach ojciec mia� zwyczaj przekazywa� zam�wionych pacjent�w swojemu wsp�lnikowi, a sam wsiada� w powozik i jecha� weso�o nad rzek�, po czym bada� i opatrywa� poszkodowanego z wielkim ceremonia�em, a nast�pnie ��da� potr�j - U nego honorarium. Co wi�cej, zawsze je otrzymywa�; a tej samej nocy wraca� i traci� nie tylko honorarium, ale ponadto wszystkie inne pieni�dze, jakie mia� przy sobie, a tak�e dewizk� od zegarka albo pier�cionek, albo szpilk� od krawata, albo koszul�, albo inne tego rodzaju drobiazgi. Wszystkie te artyku�y na og� p�niej wykupywa�, ale niezbyt cz�sto i tylko dlatego, �e bardzo nie lubi� by� doktorem. Kiedy matka przeczyta�a ju� wszystkie z�e rzeczy, kt�re mog�a znale�� w ksi��ce o Chagres, od�o�y�a j� z pogardliwym szelestem i powiedzia�a, �e autor istotnie niczego nie ukrywa. � Och, bzdura � odpar� ojciec. Ja i tak nie mia�em zamiaru puszcza� si� na ten szlak, chocia� dla cz�owieka posiadaj�cego J dyplom fakultetu chirurgii na u-niwersytecie w Edynburgu uchronienie si� przed kilku �agodnymi objawami wapor�w to doprawdy fraszka. Ci ludzie przesadzaj�, taki to ju� zwyczaj pisarzy. Wystarczy, �eby kto� kichn��, a zaraz powiedz�, �e wybuch�a epidemia. Id� o zak�ad... Chwyciwszy si� mocno okrato-wania wstrzyma�em oddech, bo wiedzia�em, co teraz nast�pi. � A tak, naturalnie, zak�ady � powiedzia�a moja matka najzimniejszym z lodowatych ton�w, a potem wyja�ni�a, do czego zak�ady i picie � tylko �e nazwa�a to �hazardem i nadu�ywaniem alkoholu" � doprowadzi�y nasz dom, a ja na miejscu ojca poszed�bym na sam d� do piwnicy i mieszka�bym tam przez kilka dni, taki bym si� czu� poni�ony. Dla poparcia swoich argument�w matka wysz�a z pokoju i wr�ci�a nios�c �ksi�gi", to jest dwie niebieskie ksi��ki rachunkowe, nad kt�rymi pochyla�a si� zwykle z takim namaszczeniem i tajemniczo�ci�, jakby by�y samym Bankiem Angielskim. Wed�ug jej zapisk�w byli�my d�u�ni pieni�dze ca�emu prawie miastu, a wszystko h to z winy mego ojca. Z chwil� gdy zap�aci�a w jednym miejscu, m�wi�a, ojciec zap�dza� nas w tarapaty w innym. A najbardziej dokuczliwa by�a jego nowa metoda � bardzo przebieg�a: podejmowa� got�wk� i wp�aca� j� na otwarty kredyt w sklepach, wszystko bez jej wiedzy. Kiedy patrzy�em na ojca, tak mi si� go zrobi�o �al i tyle mia�em dla niego wsp�czucia, �e by�bym wybieg� z domu i postara� si� o jakie� pieni�dze, gdybym tylko wiedzia�, gdzie ich szuka�, ale nie posiada�em nic warto�ciowego opr�cz wypchanej jadowitej �mii i naszyjnika z nied�wiedzich pazur�w, kt�ry kupi�em od Indianina ze szczepu Szerokez�w, i jeszcze no�a oprawnego w jelenie kopyto � chyba �eby policzy� Sama, ale nie wiem, czy tego koz�a chcia�by kto� kupi�, tak cuchn��. Swoj� drog� by�a w tym wszystkim jaka� niesprawiedliwo��. Moja matka gar�ciami wydawa�a pieni�dze na ko�ci�prezbiteria�-ski i dokonywa�a darowizn, zawsze w ��tej kopercie, na co�, co si� nazywa�o �misje zagraniczne" i co by�o, rozumiecie, przeznaczone dla Chi�czyk�w. A przecie� te jej pieni�dze, wiadomo, nie przynosi�y korzy�ci nikomu takiemu, kogo mieliby�my szans� pozna� w �yciu, a przeciwnie mog�y wyrz�dzi� du�o z�a: by�o prawdopodobne, �e Chi�czykom pomiesza si� wszystko w g�owach, �e b�d� niezadowoleni ze swojej religii i nie b�d� wiedzieli, kt�r� wybra�. A jak w zesz�ym roku na jesieni wrzuci�em do puszki w ko�ciele moje pi�� cent�w razem z kartk�, na kt�rej napisa�em, �e to na koszta sprowadzenia do nas chi�skiego kaznodziei � dla r�wnowagi i �eby�my mogli wymieni� pogl�dy � pastor Carmody przyni�s� kartk� do mojej matki i dosta�em baty za co�, co oni nazwali-�impertynencj�". A przecie� to by� po prostu najzwyczajniej szy objaw zdrowego rozs�dku, tylko �e oni tego nie rozumieli. � Melisso � powiedzia� ojciec, kiedy ju� matka wreszcie sko�czy�a � sytuacja jest gorsza, ni� my�lisz. W �aden spos�b nie mog� sobie przypomnie�, co mnie do tego sk�oni�o, ale podpisa�em w banku starego Parsonsa kwit d�u�niczy na pi��set dolar�w i teraz Parsons ��da ode mnie zwrotu. Matka milcza�a zdruzgotana. ' � By�em dzisiaj rano w s�dzie � ci�gn�� ojciec � i jeden z moich znajomych w tym gmachu, cz�owiek stoj�cy bardzo blisko rejestratora miejskiego, je�eli wiesz, co mam na my�li... � Sam rejestrator miejski, pan Axelrod? � spyta�a cicho, tonem osoby zm�czonej i upokorzonej. � Wcale tego nie powiedzia�em. Ten m�j znajomy poinformowa� mnie, �e pewni moi wierzyciele zrzeszyli si� z zamiarem uzyskania nakazu zaj�cia maj�tku. Ot� jest to najlepsz� ilustracj� tego, co cz�sto m�wi�em tobie, Melisso, i co usi�owa�em wbi� do g�owy Jaimiemu � �e warto podtrzymywa� stosunki z lud�mi. 14 Gdyby nie ten m�j wysoko postawiony znajomy, nie wiedzia�bym, co knuj� ci ludzie. A tak zasi�gn��em rady adwokata i wiem, �e je�li ulotni� si� w poszukiwaniu z�ota, ludzie ci absolutnie nic nie b�d� mogli mi... Co to? Ja te� us�ysza�em � kilku je�d�c�w zatrzyma�o si� przed nasz� furtk�; zeskoczyli na ziemi�, us�ysza�em, jak konie drepc� tam i z powrotem w p�kolu, jak to zwykle konie, kiedy pozb�d� si� ci�aru. Matka wsta�a i podesz�a do okna. � To zapewne pan Parsons z delegacj� wierzycieli. Przypuszczam, �e przyjechali da� ci ostatni� szans� uregulowania interes�w. Wszyscy przyzwoici ludzie w mie�cie staraj� ci si� pom�c, chc�, �eby� rozpocz�� nowe �ycie. Pastor Carmody... � Mniejsza o to! � zawo�a� ojciec, daj�c susa w stron� kuchni. � Je�eli przywie�li wezwanie s�dowe, przekonaj� si�, �e ptaszek wyfrun��. Powiedz im, �e jestem w g�rze rzeki, piel�gnuj� kobiet� chor� na czarn� osp�. Postaraj si� ich jako� zby� na dwadzie�cia cztery godziny, a b�d� mogli pisa� do mnie na poste restante do g�rnej Kalifornii. Poczeka�em, �eby si� przekona�, kto przyjecha�, no i naturalnie zobaczy�em star� tyk� Parsonsa, z min� strasznie zadowolon� i pewn� siebie, a wraz z nim kilku innych; wszyscy mieli takie wniebowzi�te twarze, jakby w�a�nie pu�cili sfor� ps�w na kota. Ale nie wr�czyli matce �adnych papier�w; co do tego ojciec nie mia� racji. Chcieli tylko, �eby matka na�o�y�a na niego co�, co nazywali �moralnym zobowi�zaniem", to znaczy, �eby go wzi�a pod �cis�y nadz�r, jak niegrzeczne dziecko � �adnych trunk�w, �adnych kart, nic tylko ci�ka praca lekarska i plan sp�aty d�ug�w. Trzeba przyzna�, �e ich ��danie nie wydawa�o si� specjalnie wyg�rowane, zw�aszcza ze strony tego starego kutwy Parsonsa, ale m�wili to wszystko z uciech� i jednocze�nie takimi bole�ciwymi g�osami, �e a� si� zatrz�s�em ze z�o�ci. Obra�ali mojego ojca, kt�ry by� wart stu takich jak oni, nawet jeszcze z pastorem Carmody na okras�. Nieraz widywa�em ojca, jak si� mordowa� przez ca�y upalny letni dzie� w brudnej, na p� rozwalonej budzie, �eby ul�y� cierpieniom starej sympatycznej Murzynki, kt�ra takie mia�a widoki na zap�acenie mu honorarium, jak ja na to, �eby zosta� gubernatorem. No wi�c stary Parsons gl�dzi� dalej, zas�uchany w d�wi�k swoich biadole�, i wreszcie doprowadzi� si� do stanu takiej �a�o�liwej �wi�toszkowato�ci, �e paln�� g�upstwo; uwierzy�, �e matka jest po jego stronie. � Z pewno�ci� � powiedzia� � nie we�mie mi pani za z�e, kiedy j� poprosz� o uznanie tej naszej rozmowy za poufn�. Moi klienci bankowi mieliby do mnie pretensj�, gdyby si� dowiedzieli, 15 �e okaza�em pob�a�liwo�� cz�owiekowi pokroju doktora McPhee-tersa. Kiedy zobaczy�em jej twarz, wiedzia�em, �e nie warto czeka� na odpowied�. Pan Parsons m�g� by�, jak ludzie powiadali, dobrym i zr�cznym bankierem, ale w obecnym wypadku okropnie �le oceni� swoje audytorium. Jak mi powiedziano p�niej, matka wyprostowa�a si� do swojej pe�nej wysoko�ci (a bynajmniej nie by�a niska) i wych�osta�a t� �wi�tobliw� delegacj� s�owami takiej mowy obro�czej w imieniu i na rzecz ojca, �e przybysze os�upieli. A na zako�czenie poradzi�a im, �eby w przysz�o�ci u�ywali bocznego wej�cia dla dostawc�w zamiast g��wnej bramy. Wtedy pan Parsons pokaza� si� w prawdziwym �wietle, bo wyci�gn�� pozwy, kt�re � stary ob�udnik � ca�y czas trzyma� w kieszeni kurtki, tylko �e nie mia� ich komu dor�czy�, bo ojciec by� nieobecny. Siedzia� w tym momencie skulony w g�stwinie ost�w za domem. Wiedzia�em, �e tam jest, poniewa� go zobaczy�em, kiedy poszed�em za dom zebra� do kapelusza troch� kolczastych rzep�w; moim zdaniem nale�a�o co� zrobi�, �eby przypadkiem pan Parsons nie pomy�la�, �e mu si� po�wi�ca za ma�o uwagi. � To ty, Jaimie? � wyszepta� ojciec. � Tak, ojcze. � Odjechali ju�? � Jeszcze nie, ale ju� si� szykuj�. � Co ty robisz, synu? � Zbieram rzepy. � Po co, m�j ch�opcze? � W podarku dla pana Parsonsa i jego przyjaci�. Przez chwil� by�o cicho; potem nagle us�ysza�em, jak ojciec wybucha �miechem. Po minucie czy dw�ch wyj�� chusteczk� i otar� czo�o. � S�usznie, s�usznie � powiedzia�. � Jestem z ciebie dumny, synu. Takie w�a�nie drobne dowody uprzejmo�ci zjednuj� nam ludzi i ka�� im wyczekiwa� z ut�sknieniem nast�pnej wizyty. Pami�taj, �e nic nie jest za dobre dla go�ci. � Po chwili znowu zacz�� si� �mia� i �mia� si� jeszcze, kiedy wyczo�giwa�em si� z g�stwiny, ob�adowany chyba najpi�kniejszymi okazami rzep�w, jakie ros�y na naszym terenie. Kiedy pan Parsons i jego przyjaciele odje�d�ali, sta�em za drzewem w prawie zupe�nej ciemno�ci, chocia� do�� by�o widno, �eby �ledzi� przebieg wypadk�w. W ka�dym razie to, czego dobrze nie widzia�em, do�� dobrze s�ysza�em. Zauwa�y�em, �e cz�sto tak si� dzieje: kiedy jedne zmys�y zaczynaj� nawala�, inne zaraz zg�aszaj� si� do roboty. Na szcz�cie ogier pana Parsonsa zareagowa� naj�ywiej. Najpierw cofn�� si� kilka krok�w, a potem przystan��, �eby potrze� 16 praw� nog� o pie� bia�ej hikory, kt�ra jest najgorszym drzewem w tego rodzaju przypadkach, i wreszcie przegalopowa� pi�tna�cie czy dwadzie�cia jard�w samym brzegiem drogi i zatrzyma� si� w miejscu, z przednimi nogami wyci�gni�tymi do przodu, dzi�ki czemu pan Parsons przelecia� nad jego �bem i wyl�dowa� w g��bokim, zaro�ni�tym mchami rowie. Do tej chwili nie mia�em poj�cia, �e pan Parsons potrafi by� rozmowny, a prawd� m�wi�c jego uwagi pozwoli�y mi spojrze� na bankier�w ca�kiem innym okiem i nabra� dla nich szacunku. Ale mimo wszystko wypowiedzi pana Parsonsa wypad�y blado i nijako w por�wnaniu z przem�wieniem pana Whitmore'a, kt�ry rozsta� si� ze swoj� srokat� klacz� prawie natychmiast, i to w taki spos�b, �e zawis� bardzo niewygodnie na sztachetach naszej furtki, g�ow� na d�. Tylko pan Craw-shaw z ca�ej tej delegacji by� jako tako wprawnym je�d�cem i na jego dobro trzeba powiedzie�, �e trzyma� si� w siodle przez kilka mil dzikiego galopu nad sam� rzek� � a� do zagrody farmer�w nazwiskiem Thornton, kt�rzy wydobyli go z g��bokiego rowu, ale kiedy nad ranem dotar� wreszcie do domu, ubranie i w�osy tak mia� podobno oblepione b�otem i ostami, �e �ona musia�a u�y� �opatki ogrodniczej i grabek, zanim mog�a naprawd� stwierdzi� jego to�samo��. Konie prawie zawsze tak si� zachowuj�, je�eli im w�o�y� pod siod�o rzepy. Nie warto im perswadowa�, �eby tego nie robi�y, bo taki ju� jest ich zwyczaj, si�gaj�cy pewnie bardzo dawnych czas�w; da�oby si� go mo�e wyt�umaczy�, gdyby kto� mia� czas usi��� i dobrze to rozwa�y�. Je�li o mnie idzie, uwa�a�em, �e chwilowo zrobi�em wszystko, co w mojej mocy, wi�c poszed�em kuchennymi schodami na g�r� i po�o�y�em si� spa�. ROZDZIA� II Nazajutrz moi rodzice zakasali r�kawy i zacz�li si� zastanawia�, co robi� dalej. Matka twierdzi�a, co ani troch� nie by�o komplementem, �e ojciec jest za du�a fujara, �eby da� sobie samemu rad� podczas podr�y d�u�szej ni� dziesi�� czy pi�tna�cie mil. � Jaimie mia�by wi�ksze szanse na znalezienie z�� z�ota ni� ty � powiedzia�a. � W takim razie pozw�l mi go zabra�! � zawo�a� ojciec rzucaj�c si� do zas�oni�tego kotar� okna we wschodniej �cianie domu i bardzo ostro�nie wygl�daj�c na podw�rze. Doszed� do przekonania, �ej?arsflns b�dzie prawdopodobnie usi�owa� wpe�zn�� do �rodk^Q&y^!p/^�stwin� krzak�w w ogrodzie, mo�e nios�c doku-???$? z�ba�a^aza� wi�c zapu�ci� wszystkie story, na parterze 2 � Hotir�e JalmiegoMIcPheetersa 17 i na pi�trze. Z wyj�tkiem kuchni, w kt�rej wyznaczono stanowisko Klarze i ciotce Kitty, z poleceniem, �eby w razie potrzeby u�y�y przeciwko intruzom patelni, w domu by�o ciemno jak w grobie. � Dlaczego nie mia�bym go zabra�? � spyta� ojciec, upewniwszy si�, �e azalie z tej strony domu nie s� terenem dzia�a� wroga. � Rok � dwa w przypadku szczeg�lnego pecha � i wr�cimy do tego os�upia�ego miasta ob�adowani skarbami Golcondy � przedmiot zazdro�ci i szacunku wszystkich, bogacze, kt�rym ka�dy ch�tnie udzieli kredytu, nie wy��czaj�c tego kutwy Goldswaithe'a, mojego krawca... nie chce wyda� mi spodni, z �at� czy bez �aty... s�owem, wr�cimy jako ludzie ju� do ko�ca �ycia wyp�acalni. Nie chc�c s�ysze� tego, co nie by�o przeznaczone dla moich uszu, poniewa� niewiele jest rzeczy wstr�tniejszych od pods�uchiwania, na kilka minut przed rozmow� wsun��em si� za kanap� i wyci�gn��em na pod�odze z ksi��k�. Czyta�em kawa�ek tu, kawa�ek tam, �eby nie s�ysze� rozmowy, ale m�czy�em si� okropnie, bo to by� przera�liwie d�ugi poemat (chocia� rym�w nie zauwa�y�em) napisany przez jednego go�cia nazwiskiem Milton, opisuj�cy gromad� anio��w, kt�re m�wi�y i m�wi�y, i w �aden spos�b nie mog�y si� zdecydowa�, czy maj� wybra� sobie na mieszkanie niebo, czy to drugie miejsce. Chocia� stara�em si� ze wszystkich si�, nie mog�em tak zupe�nie zag�uszy� w sobie tej rozmowy, wi�c us�ysza�em, co ojciec m�wi, wyskoczy�em zza kanapy i powiedzia�em matce, �e musz� jecha�. � Musisz mnie pu�ci� � zawo�a�em. � Sama m�wi�a�, �e mam oczy jak sok�, bo widz� wszystko to, czego nie powinienem widzie�, a gdyby przysz�o do szukania z�ota... � Zapisa�am Jaimiego do M�skiej Szko�y �redniej. B�dzie tam ucz�szcza� od jesieni � powiedzia�a matka energicznie, kieruj�c s�owa do ojca. iNo i prosz�. By�em ju� wykszta�cony do niemo�liwo�ci, ale nie � matka uwa�a�a, �e to ma�o. Za przyk�ad niech pos�u�y m�j ojciec, kt�rego � jeszcze kiedy by� ch�opcem i �y� w Szkocji � zmuszano, �eby si� uczy� za doktora, chocia� chyba dawa� im do zrozumienia, �e nie ma ochoty: dwa razy ucieka� z domu i raz spali� cz�� budynku szkolnego, a potem ca�e �ycie by� nieszcz�liwy, poniewa�, rozumiecie, chcia� by� przemytnikiem, jak wszyscy na tym szkockim wybrze�u, i wyuczy� si� przyzwoitego rzemios�a, kt�re daje cz�owiekowi zarobki. Ojciec przysi�ga�, a ja mu wierz�, �a je�li kto� ma normalnie rozwini�t� ciekawo��, wystarczy, �eby si� nauczy� czyta� i liczy�. M�wi� jednak, �e znajomo�� greki i �aciny nawet mu si� przydaje, bo cz�sto nudzi go ju� wymy�lanie na medycyn� po angielsku. 18 Matka doda�a, �e wszystko zosta�o om�wione z profesorem Yandellem, takim jednym m�dral� z uniwersytetu, nad kt�rym panie rozp�ywa�y si� na popo�udniowych herbatkach. __ W zakres nauki Jaimiego b�dzie wchodzi�a retoryka, studia klasyczne, literatura pi�kna i j�zyki nowo�ytne � powiedzia�a. � Decyzj� co do kierunku studi�w uniwersyteckich podejmiemy p�niej. Teraz wiedzia�em ju�, �e musz� jecha�. Po M�skiej Szkole �redniej czeka�a mnie jeszcze jedna dodatkowa runda. Nie widzia�em w tym �adnego sensu. Zanim to wszystko sko�cz�, tak si� zestarzej�, �e b�d� si� nadawa� tylko do p�j�cia na emerytur�, a do tego nie jest potrzebne wykszta�cenie. � Jaimie si� do tego nie nadaje � powiedzia� ojciec. � Nie pami�tasz tych potwornych scen przy nauce tabliczki mno�enia w szkole podstawowej? Usi�ujesz zrobi� z niego fajt�ap�... z�amiesz w nim ducha. Odrzucaj�c g�ow� ruchem znamionuj�cym niez�omno�� postanowienia matka odpowiedzia�a, �e je�li tylko b�dzie to zale�a�o od niej, zostan� odpowiednio przysposobiony do zaj�cia w�a�ciwego miejsca w �yciu kulturalnym Louisville, �ebym m�g� si� przyczyni� do rozwoju miasta. Hm, pomy�la�em, moim zdaniem i tak ju� przesadzali z tym ? ca�ym Louisville. Miasto za bardzo si� rozwin�o i mia�o przemys� i handel tak rozd�ty, �e trudno by�o przej�� na drug� stron� ulicy i nie wpa�� przy okazji pod rozp�dzon� platform� konn�. Pos�uchajcie: w 1849 roku Louisville mia�o osiem cegielni � sam to czyta�em w takiej jednej che�pliwej broszurce, napisanej chyba przez jakiego� kupca, kt�ry widocznie nie mia� nic lepszego do roboty. Poza tym by�y w Louisville trzy fabryki fortepian�w, trzy browary, dwie przetapialnie �oju, jeden zak�ad wytwarzaj�cy czer� z ko�ci s�oniowej (u�ywan� w rafineriach cukru, wiecie), osiem fabryk �wiec i myd�a i cztery rze�nie, w kt�rych bito ponad siedemdziesi�t tysi�cy sztuk byd�a rocznie. Je�eli kogo� interesuj� maszyny parowe, to by�y w Louisville cztery odlewnie, kt�re robi�y najlepsze maszyny do statk�w rzecznych, tak przynajmniej powiada�a broszura. By�y poza tym wytw�rnie powroz�w, m�yny, fabryki ceraty, trzy fabryki porcelany, sze�� zak�ad�w oczyszczania tytoniu, fabryka papieru i nowa gazownia, kt�ra dostarcza�a gazu do czterystu sze��dziesi�ciu jeden lamp ulicznych sieci� zasilaj�c� d�ugo�ci pi�tnastu mil. Co wi�cej, gazownia mia�a zbiornik o �rednicy szesnastu st�p, wysoki na dwadzie�cia dwie stopy. W niedziel� ludzie je�dzili powozami ogl�da� zbiornik, ale dyrektor powiedzia�, �e to straszne utrapienie, bo dzieci w�a�� wsz�dzie. Gazownia musia�a wi�c wynaj�� stra�nika, ale dzieci robi�y mu ci�gle takie kawa�y, �e w ko�cu, 19 jak si� to m�wi, dosta� lekkiego bzika i trzeba go by�o umie�ci� w szpitalu, kt�ry si� specjalizowa� w podobnych przypadkach. By�a jeszcze w Louisyille jedna rzecz, o kt�rej nie wspomina�a broszura, a mianowicie epidemia cholery; dzi�ki niej matka w ko�cu ust�pi�a i pozwoli�a mi pojecha� do Kalifornii. Ojciec napomkn�� o tym gdzie� oko�o po�udnia; w�a�nie sobie o tej cholerze przypomnia�. Ca�e szcz�cie dla nas, �e sobie przypomnia�, bo dwaj kuzyni mojej matki z klanu nowoorlea�skich plantator�w umarli na t� chorob�, kiedy by�a dzieckiem, wi�c do dzi� na sam� wzmiank� o epidemii matka dostawa�a nerwowych dreszcz�w. � Wczoraj zg�oszono dwa nowe �miertelne wypadki � ci�gn�� ojciec weso�o � i to nie gdzie� tam w dole rzeki, tylko w samym �rodku Czwartej Dzielnicy, kilka krok�w od nas. Matka by�a zdruzgotana i ojciec zaraz to po niej pozna�, bo doda� czym pr�dzej: � Szcz�cie, �e Hannie nic nie gr0zi, trzeba b�dzie do niej na- j pisa�, �eby zosta�a w Cincinnati kilka tygodni d�u�ej. Matka podesz�a do okna i zrobiwszy szpar� w zas�onie wygl�da�a jaki� czas na dw�r. � Dobrze � powiedzia�a w ko�cu. � Jaimie mo�e jecha�, ale wr�ci, kiedy wyga�nie zaraza (nie mog�a si� nigdy zdoby� na nazwanie cholery po imieniu). � Jest rzecz� sam� przez si� zrozumia��, �e wr�ci na jesieni i rozpocznie nauk� w M�skiej Szkole �redniej. Pami�tam wyra�nie te s�owa. Matka mniej wi�cej tyle wiedzia�a, czego ��da, ile wiedzia� ojciec, to znaczy nic. Du�o klas zebra�o si� od tamtego ranka i uko�czy�o szko��, ale mnie w tych klasach nie by�o. Zreszt� nie mog� powiedzie�, �ebym �a�owa�; nauczy�em si� rzeczy, o kt�rych nie dowiedzia�bym si� niczego w M�skiej Szkole �redniej, nawet gdybym tam chodzi� dwie�cie lat, a moim zdaniem mniej wi�cej tak d�ugo musia�bym si� uczy�, zanimbym zda� egzamin � naturalnie pod warunkiem, �e przysiad�bym fa�d�w i ostro wzi�� si� do roboty. Gdy ta sprawa zosta�a ju� za�atwiona, ojciec pobieg� na g�r� i wr�ci� z kilkoma b�yszcz�cymi ksi��eczkami, kt�re gromadzi� po kryjomu; powiedzia�, �e b�dzie w nich pisa� sw�j �dziennik", Mam je teraz przed sob� � format jak si� to m�wi, dwunastka, oprawne w br�zow� sk�r�, r�cznie szyte ksi��eczki, zape�nione koronkowym, bardzo drobnym pismem, kt�re cz�sto biegnie przez stron� w dw�ch kierunkach � jedne pochy�e rz�dki przecinaj� drugie pod k�tem prostym, co daje oszcz�dno�� miejsca. Ta metoda by�a cz�sto stosowana w tamtych czasach, ale odczytywanie takich stron to prawdziwa m�ka i nie spos�b tego robi� bez lupy. Mniejsza o trudno�ci, bo te dzienniki s� interesuj�ce i pe�no w nich podniecaj�cych prze�y�. Prawie na ka�dej stronie mo�-20 na przeczyta�, �e w�a�nie jutro zdarzy si� co� bardzo dobrego. To samo odnosi si� do list�w ojca, tylko w jeszcze wi�kszym stopniu. Je�li idzie o pisanie �ywych i wprowadzaj�cych w b��d list�w, nikt na �wiecie nie m�g� si� z nim r�wna�, sam zreszt� przyzna�, gdy roz�o�yli�my si� kiedy� na po�udniowy odpoczynek u st�p Independence Rock, �e ich ton jest troch� �butny i swawolny", co by�o ulubionym zwrotem, jak powiedzia�, jednego szkockiego poety nazwiskiem Burns, kt�ry pisa� bardzo du�o o ma�ych zwierz�tach. U do�u jednego listu � do mojej siostry Han-ny � widz� ziarnist� smug� z�otego piasku, klejem przylepionego do kartki. Wszystko to jest teraz poczernia�e od staro�ci i tylko w jednym czy dw�ch miejscach po�yskuj� z�ote punkciki � jak gdyby dla potwierdzenia zawartej w tym li�cie opowie�ci. Ale ja by�em tam i pami�tam, �e ten w�a�nie z�oty piasek zosta� wydobyty przez pewnego poszukiwacza z Ohio i trafi� do r�k mojego ojca drog� wymiany za par� chirurgicznych no�yczek, za pomoc� kt�rych m�czyzna �w zamierza� wykonywa� rzemios�o fryzjerskie w jednym z oboz�w nad Feather River. W tym okresie mo�na by�o wytrzepa� nasze ubrania trzepaczk� i te� by si� w nich nie znalaz�o ani ziarnka piasku, bo ojciec uznawa� wtedy tylko �szczelinowanie", system, kt�rego nauczy� si� od pewnego specjalisty z Michigan. Powiedzia�, �e od obrotowego ruchu p�uczk� kr�ci mu si� w g�owie; natomiast szczelinowanie to jedyny spos�b: wystarczy i�� �o�yskiem wyschni�tego strumienia z no�em i �y�k� w r�ce i wyd�ubywa� bry�ki z�ota ze szczelin w skale. � To jest tak �atwe jak rozbicie banku � powiedzia�. � Zwyk�y g�upiec to potrafi. Hm, je�eli to prawda, to wkr�tce b�dziemy bogaci, pomy�la�em, bo ten, co zdo�a� nas nam�wi� na wyruszenie w t� podr�, nie m�g� by� zwyk�ym g�upcem. Trzeba jednak odda� mojemu ojcu sprawiedliwo��, zw�aszcza �e wszyscy zawsze si� go czepiali: gdy zapad�o postanowienie wyjazdu, zacz�� dzia�a� z precyzj� mechanizmu zegarka. Trudno wyobrazi� sobie wi�kszy rozgardiasz; ca�y dom zosta� przewr�cony do g�ry nogami. Ojciec wyg�osi� ma�e przem�wienie, bardzo pompatyczne i uspokajaj�ce, w kt�rym wyja�ni� matce, jak wygodnie i dostatnio b�dzie sobie teraz �y�a. � Masz doch�d z masy spadkowej po swoim ojcu � niech si� B�g zmi�uje nad jego dziwaczn� nowoorlea�sk� dusz�; straci� okazj� zrobienia fortuny, kiedy nie zgodzi� si� na sfinansowanie mojego sanatorium dla pijak�w. Poza tym ten dom wraz z przy-leg�o�ciami b�dzie nietykalny w okresie naszej separacji. Nast�pnie wys�a� j� na miasto z �odr�cznym pe�nomocnictwem", kt�re by�o kartk� wyrwan� z zeszytu i zaopatrzon� w jego podpis, pe�en wywijas�w, zakr�tas�w i es�w-flores�w i poleci� jej �zlik- 21 widowa�'1 rachunek w drugim banku, ale kiedy matka zajrza�a eto skrytki, nie znalaz�a tam nic pr�cz niedoboru w rachunku w wysoko�ci osiemnastu dolar�w, podj�a wi�c w�asn� got�wk� i spieni�y�a dwie obligacje, kt�re kiedy� zakupili wsp�lnie i o kt�rych istnieniu ojciec jakim� cudem zapomnia�; w sumie zgromadzi�a oko�o czterystu dolar�w. Po powrocie do domu wr�czy�a mu te Pieni�dze z takim wyrazem twarzy, jaki widzia�em kiedy� u pewnych naszych krewnych na pogrzebie, tu� przed zamkni�ciem wieka trumny: �a�o�� i jednoczesne pogodzenie si� ze strat�. Teraz nale�a�o �wyposa�y� ekspedycj�", jak to nazywa� m�j ojciec, mieli�my bowiem wyruszy� nazajutrz wczesnym rankiem, zanim dor�czyciele wezwa� s�dowych wstan� z ��ek. Wyci�gn�� wi�c z kieszeni kilka list, sporz�dzonych g��wnie na podstawie ksi��ki Ware'a, i zleci� dokonanie zakup�w Willie'emu, kt�ry by� naszym ch�opcem stajennym, przestrzegaj�c go, �eby nie kupowa�; dw�ch artyku��w w tym samym sklepie. � Niech nic nie wskazuje na to, �e uchylamy si� od odpowiedzialno�ci � powiedzia�. W rezultacie Willie drepta� przez ca�e popo�udnie do miasta i z powrotem, wci�� dorzucaj�c co� do stosu zapas�w w szopie na drzewo, a zanim sko�czy� w�dr�wk�, mieli�my dwa ponchos z mi�kkiego nagumowanego materia�u, nie przepuszczaj�c� wilgoci puszk� z zapa�kami, p�acht� z gumy indyjskiej do podk�adania pod koce na ziemi, dwa plecaki, troch� �ugowego myd�a i �wiec, n� do oprawiania zwierzyny, dwa pistolety z amunicj�, naczynia do gotowania na biwaku, przybory do szycia i rozmaite inne rzeczy, kt�rych nie zdo�aliby�my zu�y� w ci�gu miliona lat. Do tego czasu ojciec uwija� si� po domu obdarzaj�c nas tak� ilo�ci� wskaz�wek i informacji, jak gdyby by� wieloletnim poszukiwaczem z�ota. Zacz�� m�wi� �my" o starych wygach z kalifornijskich p�l z�otodajnych, maj�c na my�li r�wnie� siebie. Kogo b�dziesz obdziera� ze sk�ry tym no�em... Indian? � spyta�a matka, kt�ra w miar� jak ojciec nadyma� si� w poczuciu w�asnej wa�no�ci, m�wi�a z coraz to wi�ksz� ironi�. ^ Zwierzyn�. Naszym zdaniem �wie�e mi�so podnosi emigrant�w na duchu, zw�aszcza gdy zapasy s� ju� na wyczerpaniu. � A kto t� zwierzyn� upoluje? Ludzie uwa�aj�, �e strzelam dobrze zar�wno z pistoletu, jak ze strzelby � odpowiedzia�, troch� mo�e opryskliwie. Mia� star� strzelb� systemu hawken; da� mu j� jeden traper za / zoperowanie nogi, kt�r� w czasie snu wsadzi� niechc�cy w pu�apk�. Ojciec oznajmi� teraz, �e we�miemy t� strzelb�, ale kiedy si� okaza�o, �e ja j� b�d� ni�s�, ca�y pomys� przesta� mi si� podoba�. Kiedy� z Herbertem Swannem przeszmuglowali�my t� strzelb� do lasu i oddali�my z niej jeden strza�. By�a tak d�uga, �e mu- 22 sieli�my j� umie�ci� w rozwidleniu ga��zi ma�ego drzewa, a wa�y�a chyba z p�tora tony... zreszt� nie sprzeczajmy si� �t te kilka funt�w mniej czy wi�cej. Kiedy poci�gn�li�my spust, strzelba tak nas kopn�a, �e wpadli�my do ka�u�y, a kula �mign�a przez li�cie sykonioru, dalej na ma�� polank�, kt�rej nie zauwa�yli�my, i w ko�cu wybi�a dwie deszczu�ki z szopy na tyto�, kt�ra sta�a w odleg�o�ci kilkuset jard�w i powinna si� by�a znajdowa� poza zasi�giem strza�u, ale si� nie znajdowa�a. Ojciec nie m�g� nie�� strzelby, bo mia� r�ce pe�ne innych rzeczy. Pr�cz plecaka, wypchanego tym, co kupi� Willie, i mn�stwem przedmiot�w zabranych z domu, jak koce, czysta bielizna na zmian�, brzytwa itp, zabiera� torb� z narz�dziami chirurgicznymi. Nie wiem dlaczego, ale zirytowa�o to matk� bardziej ni� wszystko inne. � Po co? � spyta�a. � Praktyk� lekarsk� mo�esz prowadzi� tu, w Louisyille. � Jestem lekarzem � odpar� z godno�ci�. � Przysi�g� Hipo-kratesa zobowi�za�em si� nie�� ludziom pomoc w potrzebie. Jak si� p�niej okaza�o, mia� s�uszno��; cz�sto miewa� s�uszno�� w najmniej oczekiwanych momentach. Pod wiecz�r nasz ekwipunek by� gotowy, a w miar� jak blad�o ciep�e s�o�ce na wiosennym niebie, styg� te� weso�y nastr�j w naszym domu. Wyszed�em na podw�rze po�egna� si� z Samem, bo zaraz po naszym szcz�liwym wyje�dzie z domu mia� go zabra� na przechowanie jeden farmer. Wiecz�r by� do�� ch�odny i tu� po zachodzie ciotka Kitty wyj�a Mary z kojca i wnios�a j� do domu. Wobec tego odwi�za�em Sama i wprowadzi�em do kojca na miejsce Mary, a potem da�em mu dwa kawa�ki cukru i troch� tytoniu do �ucia, kt�ry tak mu smakowa� jak niekt�rym ludziom, chocia� biedak musia� �yka� sok, poniewa� nie umia� spluwa�. Wiele razy pr�bowa�em go tego nauczy�, ale jako� nigdy nie m�g� skapowa�, o co chodzi, a ojciec powiedzia�, �ebym da� spok�j, bo zar�wno instynkt kozy, jak i jej ca�a wewn�trzna maszyneria sk�aniaj� j� do przesuwania rzeczy jadalnych w odwrotnym kierunku. Kiedy wraca�em do domu, us�ysza�em g�os ciotki Kitty. Zawo�a�a: � Hej, ch�opcze! � wi�c przystan��em, �eby spyta�, czego chce ode mnie. Sta�a pod du�ym, krzywym d�bem, na kt�rym wybudowa�em sobie sza�as. �? Jedziesz w drog�, nie? Odpowiedzia�em, �e wybieramy si� do Kalifornii na poszukiwanie z�ota, ale �e dop�ki nie wyjedziemy, nie wolno jej o tym m�wi� nikomu, nawet M�czy�nie; by� to jej syn, kt�rego moja matka wyzwoli�a i kt�ry pracowa� w odlewni na przeciwleg�ym kra�cu miasta. 23 � M�wi� do ciebie, s�yszysz? � Tak, ciotko, s�ysz�. ? ________________ -� Patrza�am do garnka. Bardzo z�e rzeczy, du�o z�ych rzeczy Mia�a taki czarny garnek �elazny, z o��mi suma i kostkami kurczaka na dnie; po sposobie, w jaki te kostki podskakiwa�y i uk�ada�y si�, umia�a odgadn�� przysz�o��. � Wzbogacimy si� w Kalifornii � powiedzia�em. � Przywioz� ci bardzo �adny prezent. W k�cikach jej oczu zebra�y si� dwie du�e �zy i zacz�y sp�ywa� wolniutko po policzkach, ale zaraz wysch�y z braku posi�k�w. � Patrzysz na ciotk� Kitty ostatni raz na tej ziemi. Je�eli przedtem by�em osowia�y, teraz poczu�em si� zwyczajnie nieszcz�liwy i zacz��em prze�yka� g�o�no, �eby powstrzyma� �zy i ch�� obj�cia r�kami jej chudej szyi, jak to robi�em dziesi�tki razy w rozmaitych ci�kich chwilach. � Kiedy zaczniesz my�le� o powrocie, ciotka Kitty dawno ju�1 b�dzie w lepszym, niebieskim domu. Zacz��em si�ka� nosem, troch� z�y, i powiedzia�em, �e wcale tak nie b�dzie, a wtedy ona wyci�gn�a do mnie r�k� i zobaczy�em co� b�yszcz�cego na jej d�oni. By� to kasztan ameryka�ski, wypolerowany jak maho�, z kilkoma czarnymi znaczkami wypalonymi pogrzebaczem czy innym �elaznym narz�dziem. Z jednej strony przy�rubowane by�o uszko, przez kt�re przechodzi� bardzo cienki �a�cuszek o male�kich ogniwach. � Czarownik da� mi ten amulet, powiedzia�, �eby zawsze nosi� i pociera� o policzek, jak b�dzie potrzeba. Naturalnie widzia�em nieraz talye kasztany, ale nie mia�em poj�cia, �e s� dobre jako amulety. Ciotka Kitty mia�a swoje sposoby leczenia prawie wszystkich chor�b, a jak kiedy� bardzo skaleczy�em si� sierpem, zatamowa�a mi krew za pomoc� paj�czyny i sadzy. Potem ojciec wr�ci� do domu i powiedzia�, �e krew i tak przesta�aby ciec, ale mnie si� zdaje, �e powiedzia� tak ze zwyk�ej zazdro�ci zawodowej. � �adny � przyzna�em. � Jak ma dzia�a�? � Zobaczysz, kiedy duchy przyjd�. � Sk�d ja b�d� wiedzia�, �e duchy si� zbli�aj�? Kiedy duchy przychodz�? � Duchy najwi�cej szkodz� w nocy. � Och � odpar�em � w nocy prawie zawsze �pi�. Prawie nigdy nie budz� si� w nocy. � Czarownik powiedzia�, �e amulet dobry na nied�wiedzie i takie r�ne. Jak przyjdzie nied�wied�, potrzyj policzek. S�yszysz? � Dobrze, ciotko Kitty, a jak nie pomo�e, nie b�d�- czeka�, tylko u�yj� strzelby. � A ja u�yj� miot�y za takie gadanie. 24 Je�eli idzie o amulety, ciotka Kitty by�a chyba najbardziej przewra�liwion� Murzynk� na �wiecie, zreszt� nie mo�na te� by�o Dowiedzie� z�ego s�owa o jej sposobach leczenia, ale ja wiedzia�em, �e nie zawsze dzia�a�y. Czasem traci�y moc. Na przyk�ad w zesz�ym roku czarownik przyni�s� do Jackson County kamie� lecz�cy w�cieklizn�, przyni�s� a� hen z Illinois, dla jednego bia�ego domokr��cy, kt�rego ugryz� pies, ale ten m�czyzna mimo to umar� � Wyj�c i k�api�c z�bami na widok wody � chocia� mia� kamie� przywi�zany dok�adnie do rany, jak kaza� czarownik. Wszed�em do domu i zobaczy�em, �e wszystko jest gotowe do drogi, z tym jednym wyj�tkiem, �e ojciec pr�bowa� wcisn�� do plecaka dwie wielkie ksi�gi lekarskie: �Anatomi�" Andrew Fyfe'a Chirurgi�" Lizara. Matka sta�a obok z okropnie szydercz� min�. "__ Trudno wymy�li� co� g�upszego... i�� piechot� do Kalifornii z dwiema ci�kimi ksi��kami w plecaku. __ Nigdy nic nie wiadomo, Melisso � powiedzia� ojciec, z wielk� energi� upychaj�c plecak kolanami. � Mo�e w niezbyt dalekiej przysz�o�ci jaki� nieszcz�nik z�o�ony chorob� na pustyni alkalicznej b�dzie zawdzi�cza� �ycie tym oto dw�m ksi��kom. __ Im d�u�ej si� nad tym zastanawiam � ci�gn�a matka � tym g��biej jestem przekonana, �e wyrazi�am zgod� na szale�czy projekt. Mam przeczucie, �e jeszcze tego po�a�uj�. W g�osie matki zabrzmia�a nuta takiej powagi, �e rzuci�em jej ciekawe spojrzenie i ciesz� si�, �e to zrobi�em. Mo�na powiedzie�, �e pasowa�a do tego pokoju, a pok�j pasowa� do niej � tyle w niej i tyle w tym wn�trzu by�o szlachetno�ci, uroku. Mo�e dzi�ki temu ostatniemu spojrzeniu tak dobrze zapami�ta�em pok�j: kominek z poczernia�ego �elaza z ozdobn� marmurow� p�k�, wyblak�y dywan perski � klejnot rodzinny z Nowego Orleanu � kanapa i fotele z w�osia ko�skiego, przykryte wykrochmalonymi bia�ymi narzutami ochronnymi, zabezpieczaj�cymi jakoby obicia od oleju makasarowego, kt�rym ludzie nat�uszczali sobie w�osy, i weso�e stare tapety z rysuneczkami statk�w i bel bawe�ny. I w�a�nie kiedy ogarnia� mnie ten mi�y sentymentalny nastr�j i prawie zaczyna�em �a�owa�, �e wyje�d�amy, matka powiedzia�a: � Sardiuszu, przed p�j�ciem spa� nie zapomnij sprawi� Jaimie-mu lania, kt�re mia� obiecane jeszcze wczoraj rano, zanim si� to wszystko zacz�o. Znowu schowany za drwalni� pali� str�ki ka-talpy. No i czy wy mnie teraz rozumiecie? Jej m�� i syn przygotowywali si� do wyprawy w straszn� dzicz, szli prawdopodobnie na po�arcie wilkom i czerwonosk�rym, a ona upiera�a si� przy regularnych obyczajach domowych. Och, lanie samo w sobie by�o drobiazgiem, jak zwykle. Ojciec uwa�a�, �e palenie str�k�w katalpy jest zaj�ciem nieszkodliwym i nudnym. W zesz�ym roku w lecie 25 wysuszy�em sobie sporo str�k�w i przechowywa�em je w por�cz nym miejscu w piwnicy, zabezpieczone przed szczurami, kt�i jako� bardzo je lubi�y. Zgodnie ze zwyczajem wspi�li�my si� ni schody w milczeniu, pozornie bardzo smutni i przygn�bieni, p< czym ja poszed�em prosto do siebje- ? ojciec wyci�gn�� spod materaca w swoim pokoju naj�wje�szy numer �Przegl�du Wy�cigo^ wego", zwin�� go w ciasny ??1??; przyszed� do mnie i kilka raz^ trzepn�� nim z g�o�nym pla�ni^c|em w ��ko, gdy tymczasem ja wydawa�em �a�osne j�ki ani n^ chwil� nie przerywaj�c rozbierania si�. Po�ciel by�a zimna, wiatr zawodzi� i uderza� w okap dachu Zasn��em i mia�em strasznie pogmatwany sen o nied�wiedziach amuletach z kasztan�w, rzepach i panu Parsonsie, a w pewne, chwili, gdzie� daleko na prerii, m�j ojciec sta� z otwart� �Anato-mi�" obok chorego Indianina, kt�ry le�a� wyci�gni�ty na ziemij i z bardzo zagniewan� min� m�wi�: �Nie ma co, musisz przestad pali� str�ki katalpy". Przewraca�em si� i wierci�em, spa�em bardzo lekko i niespokojJ nie, tote� wydawa�o mi si�, �e up�yn�o zaledwie kilka chwil, gdy us�ysza�em w korytarzu kroki ojca, kt�ry wszed� do pokoju z la-j tarni� i zacz�� mn� potrz�sa�. A wi�c to nie by� sen. Od �witu dzieli�a nas godzina, powietrze by�o czyste, ch�odne, aromatyczne � a my wyruszali�my w drog� do Kalifornii. ROZDZIA� III Cape Girardeau, Missouri 27 maja 1849 Droga Melisso, z ci�kim sercem bior� do r�ki pi�ro i zaczynam ten pierwszy list do ciebie. Pokusa jest wielka, �eby przedstawi� wypadki w ich chronologicznym porz�dku, ale oczekiwanie na z�� nowin� by�oby dla ciebie nazbyt okrutn� pr�b�. Musz� ponie�� konsekwencje w�asnych czyn�w jak m�czyzna � aczkolwiek nierozumny i �le post�puj�cy � i zawiadomi� ci�, �e Jaimie zgin��, uton�� � spad� j prawdopodobnie z pok�adu statku ostatniej nocy przed przybyciem do tej ma�ej, sennej mie�ciny nad rzek�. �adne twoje wym�wki i wyrzuty, �adne wytykanie mi, �e s�uszno�� by�a po twojej stronie (bo te� by�a), nie zdo�aj� pogorszy� mojego samopoczucia. Do ko�ca �ycia b�dzie mnie dr�czy�a �wiadomo��, �e to faktycznie ja jestem sprawc� �mierci naszego syna. Gdybym s�ucha� ciebie i nie uchyla� si� od odpowiedzialno�ci, ta straszna rzecz nigdy by si� nie zdarzy�a. B�agam ci�, �eby� 26 mo�liwie jak najogl�dniej zakomunikowa�a nowin� Hannie. Nie przychodz� mi w tej chwili na my�l �adne inne s�owa, jak tylko: przebacz mi, przebacz, przebacz. Teraz, gdy min�� ju� pierwszy wstrz�s, postaram si� opisa� Ci wszystko dok�adnie, �eby� mog�a zrozumie� ca�� sytuacj�. Jak wiesz, Willie zawi�z� nas bryczk� do Portland; �wita�o, gdy�my przybyli na miejsce. Parowiec, na kt�rym zam�wi�em kabin�, Kurier" � statek pocztowy kursuj�cy do St. Louis � sta� na