TWARZ ZWIERCIAD�EM DUSZY Carleen Binet TWARZ ZWIERCIAD�EM DUSZY ABC morfopsychologii, czyli zwi�zki mi�dzy kszta�tami twarzy a cechami charakteru Z francuskiego t�umaczy�a E��bieta S�kowska STUDIO ASTROPSYCHOLOGII Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie III IDDDEfllDll 884090 1C'OS Redakcja: Justyna Roszkowska Projekt ok�adki: Andrzej Burak Korekta: Ma�gorzata Wa� Tytu� orygina�u: ABC de la Morphopsychologie Copyright � by Carleen Binet 1988 Copyright � Ja�ues Grancher, 1988 Editeur Dyrektor serii wydania francuskiego: Michel Grancher Copyright � STUDIO ASTROPSYCHOLOGII 2003 ISBN 83-7377-022-4 BIA�YSTOK 2003 Wydanie I STUDIO ASTROPSYCHOLOGII 15-762 Bia�ystok, ul. Antoniuk Fabryczny 55/24 tel./fax (0-85) 654-78-06 - sekretariat 653-38-35 - redakcja i dzia� graficzny 653-13-03 - dzia� handlowy 654-78-35 - sklep firmowy �Talizman" 653-06-51 - Studium Psychologii Psychotronicznej oferta: www.studioastro.com.pl Druk i oprawa: OPOLGraf S.A. Opole BUW-Eo- Spis tre�ci Podzi�kowania............................................................................................... 6 Przedmowa.................................................................................................... 7 Wst�p............................................................................................................. 8 CZʌ� PIERWSZA. Zrozumie�................................................................... 13 I - Obserwowa� twarz............................................................................. 17 II - Jak kszta�tuje si� twarz..................................................................... 21 CZʌ� DRUGA. Zastosowa�........................................................................ 69 I - �y� - Dylatacja.................................................................................. 69 II - Prze�y� - Retrakcja........................................................................... 93 III - Post�powa� - Retrakcja boczna.......................................................111 IV - Kontrolowa� - Retrakcja czo�owa.....................................................131 V - Wymienia� - rze�ba, receptory i ich napi�cia................................154 CZʌ� TRZECIA. Pog��bia� i r�nicowa�..................................................178 I - Realizowa� - Poziom instynktowny.................................................178 II - Kocha� - Poziom uczuciowy.............................................................199 III - My�le� - Poziom umys�owy..............................................................228 IV - Skupia� - Typ skoncentrowany........................................................262 V - Komunikowa� - Typ reaguj�cy........................................................274 VI - Integrowa� - dysharmonie i antagonizmy.......................................287 VII - Ewoluowa� - Twarz i czas................................................................296 VIII - Rekonstrukcja osobowo�ci: pog��biony portret................................303 Wniosek.........................................................................................................319 Cz�� czwarta. Morfopsychologia - spos�b u�ycia.....................................322 Deontologia morfopsychologii. Nie ocenia�, ale zrozumie�.......................322 Przydatne adresy..........................................................................................325 Rys historyczny.............................................................................................326 Bibliografia....................................................................................................329 S�owniczek.................................................................................................... 334 PODZI�KOWANIA Moim trzem c�rkom, Delfinie, Izabeli i Marii, kt�re przez dar swych naro- dzin pozwoli�y mi zrozumie� pi�kno �ycia i to, czym naprawd� powinna by� Psychologia - szkol� mi�o�ci i zrozumienia. Doktorowi Cormanowi, kt�ry przez d�ugie lata cierpliwie uczy� mnie morfo- psychologii, i kt�ry przez stworzenie tej ga��zi nauk humanistycznych pobu- dzi� moj� pasj� i powo�anie, daj�c mi schemat interpretacji rzeczywisto�ci, nadaj�cy sens memu rozumieniu �wiata. Henrykowi Burgkard, kt�ry dzi�ki uwa�nej przyja�ni podtrzymywa� mnie w d�ugiej drodze, jak� by�o napisanie tej ksi��ki, i kt�ry maj�c �bardziej zr�nicowane" od mojego czo�o udziela� mi �wiat�ych rad, dotycz�cych pro- blem�w struktury i wewn�trznej sp�jno�ci tej ksi��ki. Wszystkim, kt�rzy pomagali mi przepisywa�, sprawdza�, wi�za� z tekstem rysunki, nieraz po dziesi�� razy zaczynaj�c od nowa t� sam� prac�, i bez kt�rych ta ksi��ka nie ujrza�aby �wiat�a dziennego: Frederi�ue Doussot, Mireille Paya, Laurence Chauliaguet, Marie-Paule Fertillet. Przedmowa Dzie�o opublikowane przez Carleen Binet pod tytu�em �ABC morfopsycho- logii", stawia sobie za cel pobudzenie zainteresowania czytelnika znajomo�ci� twarzy i dostarczenie podstawowych danych, kt�re pozwol� mu - je�li zechce - zdoby� g��bsz� wiedz� na ten temat. Jak udowadnia nam Carleen Binet - nie ma drugiej nauki humanistycznej, kt�ra dawa�aby nam wiedz� r�wnie kompletn� i o tylu mo�liwo�ciach zastoso- wania we wszystkich dziedzinach jak morfopsychologia. To dzie�o jest godne uwagi pod dwoma wzgl�dami: Po pierwsze, spe�nia wymagania dydaktyczne, ukazuj�c bardzo wyra�nie na ka�dej stronie zwi�zki mi�dzy kszta�tami twarzy a cechami charakteru. Niekt�rzy czytelnicy ju� to znaj�, ale dobrze, �e autorka to wyja�nia. Po drugie - i to najbardziej oryginalna cecha tej ksi��ki - podczas gdy na og� ilustruje si� g��wne charaktery ka�dego Typu przedstawiaj�c oddzieln� twarz, jakby w uj�ciu statycznym, Carleen Binet zale�a�o na uwypukleniu dynamicznego charakteru morfopsychologii przez zgromadzenie ��ywych obra- z�w" os�b r�nych typ�w, kt�re si� ��cz�, staj� naprzeciw siebie, nawet niekie- dy przeciwstawiaj�. W tym celu pozyska�a do wsp�pracy utalentowanego rysownika, Bossa, kt�rego zr�czny o��wek o�ywia niemal wszystkie strony tej ksi��ki. Przekazuj�c w tym dziele swoje osobiste do�wiadczenie z dziedziny morfo- psychologii, Carleen Binet chcia�a podkre�li� g��boko humanistyczny charakter tej nauki. Podj�a si� tej pracy w s�usznej trosce o zrozumienie Bli�niego i dlatego mo�e si� zalicza� do tych, kt�rzy stosuj� filozofi� �ycia w sensie najszerszej braterskiej wsp�lnoty. Louis Corman Wst�p ��agodna, kr�g�a twarz kobiety u�miecha�a si� do male�stwa. Zatapia�a wzrok w wielkich jak szklane jag�dki oczach dziecka, niemal�e sama oddycha- �a przez ten ma�y zadarty nosek, z zarysu kt�rego nie mo�na by�o przewidzie� przysz�ego kszta�tu, podczas gdy do�ek w podbr�dku pozostanie, znacz�c oj- cowsk� lini�". �Ojciec wygl�da� przez okno, a jego rysy, bardziej suche i kanciaste, kontra- stowa�y z rysami �ony. Gdy tak patrzy�o si� na jego ostry profil, wygl�da� jak drapie�ny ptak, rzucaj�cy si� w ruchliwy �wiat, gdzie �y� pe�ni� �ycia. Ona za� - po niedawnej ci��y - przypomina�a raczej dobrze wyro�ni�te bu�eczki, kt�re piek�a i kt�rych zapach zach�ca� do pozostania w ciep�ym, wygodnym zaciszu domu". \l Ile� podobnych opis�w czytali�my, robili�my, s�yszeli�my? Odwo�uj� si� one nie tylko do mniej czy bardziej mi�ych rys�w, ale tak�e do zachowa�, osobowo- �ci, kt�re s� podstaw� tych rys�w. Morfopsychologia stawia sobie za zadanie t�umaczenie tych rys�w, nada- nie im znaczenia psychologicznego. W tym celu opiera si� na metodzie naukowej. Stosuje hipotezy, swoje prawa oparte na prawach biologii, wreszcie meto- dy wsp�lne z innym naukami humanistycznymi. Morfopsychologia wywodzi si� ze spotkania biologii i psychologii. Nie opiera si� na �adnej typologii, nawet je�li si� ni� pos�uguje lub z ni� por�wnu- je, gdy� jej tok post�powania jest oryginalny. Morfopsychologia interesuje si� g��wnie twarz�, udowadniaj�c jednocze�nie powi�zania twarzy z reszt� cia�a, ze �wiadomo�ci�, pod�wiadomo�ci� i inteli- gencj�. Podziela pogl�d, �e istnieje �zasada r�wnoleg�o�ci sfery psychicznej i fi- zycznej, jako przejaw fundamentalnej jedno�ci cz�owieka"1. Znajduje nadzwyczaj szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach. Zajmuje uprzywilejowan� pozycj� u zbiegu nauk psychologicznych i somatycznych, i dlatego jest interesuj�ca dla wszystkich zawod�w medycznych i psychologicznych, jak r�wnie� dla zawod�w powi�zanych z relacjami mi�dzyludzkimi, czyli dotyczy nas wszystkich. Celem tej ksi��ki nie jest przedstawienie wyczerpuj�cego wyk�adu, lecz zaprezentowanie morfopsychologii w spos�b prosty i atrakcyjny: wykazanie jej wewn�trznej logiki, oczywisto�ci jej wniosk�w, a tak�e trudno�ci, gdy� studiu- j�c natur� cz�owieka, stajemy przed problemem jej z�o�ono�ci. W miar�, jak posuwamy si� w studiowaniu morfopsychologii, jak przyswajamy sobie jej pod- stawowe zasady, zdajemy sobie spraw�, �e dopasowanie jednych do drugich jest technik� niezmiernie z�o�on�, kt�rej musimy si� uczy� cierpliwie, jak ka�dego rzemios�a, studiuj�c, ��wicz�c gamy", robi�c d�ugie �wiczenia prak- tyczne i bez ustanku por�wnuj�c ich rezultaty z rzeczywisto�ci�. Ta ksi��ka jest wi�c wprowadzeniem do morfopsychologii, kt�rej tw�rc� jest dr CORMAN. Nie tylko ustanowi� solidne podstawy teoretyczne, kt�re pozwo- li�y na przeprowadzanie bada� naukowych, ale tak�e przez czterdzie�ci lat, gdy kierowa� Szpitalem Psychiatrycznym w Nantes, d�ugo doskonali� swoj� meto- d�, korzystaj�c z pomocy psychiatr�w i psycholog�w, wychowawc�w i nauczy- cieli, kt�rzy tworzyli jego zesp� i por�wnywali - nieraz w spos�b bardzo krytyczny - swe w�asne metody z wnioskami morfopsychologii. . 1 Na ko�cu tej ksi��ki znajdziecie kr�tki rys historyczny morfopsychologii (patrz aneksy). Dr CORMAN jest tak�e przewodnicz�cym Francuskiego Towarzystwa Morfopsychologii, utworzonego w 1980 roku, by rozpowszechnia� nauczanie morfopsychologii (patrz przydatne adresy w aneksie) i kontynuowa� prace nad jej badaniem i udowadnianiem. Stara�am si� napisa� ksi��k� jasn� i �atw� w czytaniu, unikaj�c w miar� mo�liwo�ci zbyt technicznych termin�w. Za ka�dym razem, gdy tylko jest to mo�liwe, schematy i rysunki ilustruj� moje s�owa. S�owniczek2 na ko�cu ksi��ki i aneksy pozwol� czytelnikom znale�� dodat- kowe obja�nienia i unikn�� schematyzmu, do jakiego mog�oby doprowadzi� nadmierne uproszczenie. Jest wiele innych metod, pozwalaj�cych zrozumie� ludzi: ocena poprzez testy, grafologia itd. Nie jest �atwo zastosowa� te techniki przy pierwszym kontakcie, zak�adaj�c, �e umiecie si� nimi pos�ugiwa�, i s� to metody zale�ne od kultury, trudne do zastosowania np. wobec Azjaty czy Afrykanina. Morfo- psychologia nie zale�y od kultury i nie potrzebuje niczego poza twarz� lub dobrym portretem. Tak wi�c, je�li od pierwszego spojrzenia wiedzieliby�cie, jak �podchodzi� do ludzi", jak�e byliby�cie uprzejmi! Mogliby�cie odwo�ywa� si� do ich zaintereso- wa�, ich pozytywnych cech, i unika� dra�liwych temat�w. Nie chodzi tu o uprawianie jasnowidzenia, lecz o logiczne i rozs�dne wyci�- ganie wniosk�w z ca�o�ci rys�w twarzy, o �t�umaczenie" psychologiczne oso- 1 Wszystkie s�owa pisane kursyw� s� obja�nione w s�owniczku. 10 bowo�ci i charakteru jej w�a�ciciela. Do tej pory robili�cie to pos�uguj�c si� intuicj�, czasem trafn�, czasem jednak niekompletn� lub zwodnicz�. Ta ksi��ka pomo�e wam nie tylko upro�ci� i u�atwi� stosunki mi�dzy- ludzkie, lecz lepiej zrozumie� samego siebie i waszych bliskich. Pomo�e wam w przygotowaniu dzieci do roli doros�ych, kt�rymi stan� si� jutro i kt�rymi wy dzi� jeste�cie, z poszanowaniem ich odr�bno�ci i r�nic, aby pozwoli� im na rozwini�cie w�asnej osobowo�ci i autonomii. W �yciu zawodowym b�dziecie bardziej produktywni i wsp�pracuj�cy, ograniczaj�c swe wymagania do tego, co mo�liwe, a przede wszystkim pozwa- laj�c ka�demu wykaza� bogactwo osobowo�ci w uzupe�nianiu pracy zespo�u. Odkryjecie poj�cie zasob�w ludzkich, podstawowego bogactwa nowoczesne- go przedsi�biorstwa. 11 I wreszcie, w �yciu uczuciowym ksi��ka ta pozwoli wam lepiej si� pozna�, zrozumie� drug� osob�, przeciwstawne oczekiwania, istniej�ce w ka�dym zwi�zku, pozwoli wam, by� mo�e, nie ��da� od partnera �gwiazdki z nieba", gdy on (lub ona) przynosi wam ju� s�o�ce swej obecno�ci. CZʌ� PIERWSZA Zrozumie� Czym nie jest morfopsychologia Morfopsychologia jest obecnie w modzie. Mog�aby wywo�a� �lepy zachwyt, jakiego zazna�a dwadzie�cia lat temu grafologia, co zaowocowa�o �atwymi i przy- jemnymi studiami, niekompletnymi i przeprowadzanymi bez kontroli szkole- niami, pi�knymi przemowami ludzi najmniej uprawnionych do przedstawienia powa�nego obrazu swej dyscypliny; to blichtr, pustka i niekompetencja. W ostatnim czasie ukaza�o si� par� prac, kt�re uzurpuj� sobie nazw� morfopsychologii, chocia� nie cechuje ich naukowe, globalne i dynamiczne podej�cie, charakterystyczne dla tej dziedziny. W gruncie rzeczy s� to fizjono- miki, studia nad oddzielnymi rysami twarzy, traktowanymi jak uk�adane obok siebie elementy, puzzle, kt�re jakoby same w sobie maj� jakie� znaczenie; czasem odwo�uj� si� do lepiej lub gorzej przyswojonych poj�� astrologicznych. W rzeczy samej, metoda morfopsychologii nie opiera si� na geografii twa- rzy: �zadarty nos to impertynencja"; �oczy zielone - oczy �mii", ale raczej na jej geologii: jak utworzy�a si� nasza twarz? jak zmienia�a si� z biegiem czasu? co si� wydarzy�o na ka�dym etapie naszego dojrzewania? Mo�na �ledzi� te etapy psychologiczne jednocze�nie z ewolucj� bry�y i kszta�t�w czaszki i twarzy. 13 Czym jest i czego wymaga Twarz jako wynikowa spotkania cech wrodzonych i nabytych Nasza twarz jest punktem stycznym mi�dzy spu�cizn� genetyczn�, naszymi cechami wrodzonymi i �rodowiskiem, w kt�rym si� urodzili- �my i wychowali, kt�re nas ukszta�towa�o w dos�ownym znaczeniu tego s�owa (cechy nabyte). i wp�yw�w wewn�trznych i zewn�trznych 14 Z zespolenia lub przeciwie�stw tych si� ukszta�towa� si� nasz charakter i nasza twarz, znajduj�ca si� na pograniczu mi�dzy wro- dzonym a nabytym, mi�dzy psychologi� a cechami somatycznymi. Ugniatana masa plastyczna Morfopsychologia zajmuje si� interpretowaniem ci�g�ych oddzia�ywa� wzajemnych mi�dzy cia�em, psychik� i otoczeniem. Morfopsychologia jest nauk� ca�o�ciow�. Odnosi si� zawsze do ca�ej istoty ludzkiej, tak jak dobry t�umacz odnosi si� do og�lnego sensu zdania, by wybra� prawid�owy przek�ad s�owa. Trzeba od razu zapami�ta�, �e pojedynczy rys twarzy sam w sobie nic nie znaczy. Interpretuje si� go zawsze w odniesieniu do ca�o�ci twarzy. Tak wi�c, gdyby dwie osoby mia�y jednakowe nosy (zak�adaj�c, �e jest to mo�liwe), ich interpretacja przez morfopsychologi� mog�aby by� zupe�nie od- mienna, w zale�no�ci od r�nic wyst�puj�cych w pozosta�ych cz�ciach twarzy. Morfopsychologia jest dynamiczna, gdy� bierze pod uwag� ewolucj� rys�w i psychiki - zar�wno chwilow�, jak w przypadku mimiki, jak i d�ugotrwa�� z biegiem �ycia. Morfopsychologia nie jest normatywna, to znaczy nie ustala hierarchii warto�ci, rozdzielaj�c dodatnie i ujemne punkty. Nie narzuca kanon�w, jak greckie kanony urody, kt�re trzeba by spe�nia�, by mie� takie czy inne walory. Przeciwnie, interesuje si� ona r�nicami mi�dzy lud�mi, ich r�norodno- �ci�, wzajemnym dope�nianiem, a tak�e zahamowaniami, kt�re nie pozwalaj� im na pe�ny rozkwit w�asnej to�samo�ci. Najwa�niejsze jest zrozumienie i dla- tego dewiz� morfopsychologii jest nie os�dza�, lecz zrozumie�. Prawa morfopsychologii s� uniwersalne (i bardzo �atwe do zastosowa- nia wobec wszystkich istot �ywych, ro�lin i zwierz�t), odnosz� si� do ludzi wszystkich ras, gdy� bada ona relacje mi�dzy rozmaitymi rysami twarzy, a nie ich stosunek do sta�ej normy. 15 Prawa uniwersalne Chocia� morfopsychologia to technika naukowa, odwo�uje si� tak�e do intuicji, czyli og�lnej zdolno�ci oceniania rzeczywisto�ci bez namys�u. Ta intuicja jest �wyszkolona" przez wcze�niejsze nauczanie morfopsychologii, jak w przypadku lekarza o du�ym do�wiadczeniu klinicznym, kt�ry stawia diagno- z� na podstawie intuicyjnej pami�ci. Nie wszyscy mamy jednakowo wykszta�con� t� intuicyjn� umiej�tno��. Pomimo �e opracowane ostatnio techniki pozwalaj� j� rozwija�, zakres tej zdolno�ci cz�sto stanowi o r�nicy - przy tym samym poziomie wiedzy - mi�dzy morfopsychologiem a amatorem lub studentem morfopsychologii. Jak w ka�dej nauce humanistycznej, istnieje tu pewien udzia� sztuki zwi�zanej z intuicj�, cz�owiecze�stwem i dojrza�o�ci� psychologiczn� osoby, kt�ra j� stosuje. �wiczy� spojrzenie Sztuka i morfopsychologia maj� jeszcze jeden punkt wsp�lny. Aby zosta� morfopsychologiem, trzeba �wiczy� spojrzenie i wyrobi� sobie, jak dobry rysownik, �miark� w oku", aby ocenia� zale�no�ci mi�dzy kszta�tami twarzy. Te zale�no�ci s� nieraz z�o�one, gdy� trzeba por�wnywa� obj�to�ci i grubo�ci. Spojrzenie mo�na wi�c wy�wiczy�, studiuj�c systematycznie portrety i przyj- muj�c poprawki profesor�w, jak rysownik �wiczy spojrzenie, rysuj�c r�ne 16 kszta�ty i poprawiaj�c je tak d�ugo, a� uda mu si� dok�adnie je odda�. Trzeba tyle samo czasu na uzyskanie dobrej umiej�tno�ci oceniania kszta�t�w, ile na zostanie wiernym rysownikiem (kt�ry od tego momentu mo�e sobie pozwoli� na dowolno��). I - OBSERWOWA� TWARZ Zanim zaczniemy studiowa� prawa morfopsychologii, zapoznamy si� z pod- stawowym s�ownictwem opisu twarzy. Ten rozdzia� jest pobie�nym przegl�dem morfopsychologii i jej rozmai- tych praw. Dostarczy wam informacji o jej metodzie i da og�lne poj�cie o morfopsychologii, aby�cie mogli - gdy b�dziemy studiowa� jej r�ne cz�ci sk�adowe - za ka�dym razem odnosi� si� do jej ca�o�ciowego spojrzenia. 1 - Zarys twarzy Stanowi� go ko�ci twarzy i czaszki, kt�re tworz� szkielet kostny twarzy (trzewioczaszk�) i dwa najwi�ksze mi�nie: �wacze i skroniowe, kt�re nadaj� kszta�t twarzy. Mi�sie� skroniowy Mi�sie� �wacz Jak zobaczymy p�niej, zarys przedstawia energi�, jak� dysponuje dana osoba: nie�wiadom� energi�, si�� i kszta�t pop�d�w, libido - wiele jest termi- 17 n�w, kt�rymi pr�buje si� okre�li� t� si�� �yciow�, potocznie nazywan� po prostu energi�: �on ma du�o energii... Ja ju� dzisiaj nie mam energii". Istnieje �cis�y zwi�zek mi�dzy t� energi�, obj�to�ci� i si�� zarysu twarzy (patrz str. 30; przemiana materii). 2 - Rze�ba To warstwa sk�ry i mi�ni, kt�ra powleka szkielet kostny czaszki i nadaje kszta�t twarzy. Nask�rek j Sk�ra w�a�ciwa \ Warstwa podsk�rna \ Kom�rki t�uszczowe Mi�sie� �"?' Warstwa sk�rno- -mi�niowa (Rze�ba) Ko�� 3 - Receptory Receptory mieszcz� si� w �rodkowej cz�ci, kt�ra zawiera organy zmy- s��w: usta, nos, oczy, kt�re nazywa si� tak�e przedsionkami zmys��w lub receptorami, a w gruncie rzeczy powinno si� nazywa� nadajnikami-odbiorni- 18 karni, gdy� s�u�� one wymianie informacji mi�dzy osob� a otoczeniem. Wszystkie receptory tworz� obszar nazywany ma�� twarz�. toorz Cz�ciami po�rednicz�cymi mi�dzy zarysem twarzy a receptorami s� zato- ki. W dalszej cz�ci poznamy zasadnicze znaczenie ich ewolucji. C Zatoki czo�owe Zatoki szcz�kowe Je�li teraz podzielimy twarz poziomo, wyr�nimy trzy obszary (patrz schemat). 19 4 - Poziom umys�owy G�rn� cz�� twarzy, z receptorami - oczami, kt�re komunikuj� si� bezpo�rednio z m�z- giem i centralnym uk�adem nerwowym, , nazywamy poziomem umys�owym. / 5 - Poziom uczuciowy �rodkowa cz�� twarzy, z receptorem nosem, ��czy si� z uk�adem oddechowym, * gdzie mie�ci si� tak�e serce, splot s�o- \neczny, przepona. Ma �cis�y zwi�zek , \ z uczuciami i emocjami. Nazywa \si� j� poziomem uczuciowym. / 6 - Poziom instynktowny Dolna cz�� twarzy z receptorem - ustami, kt�ra ��czy si� z doln� cz�ci� cia�a (od�ywianie, wydalanie, seksualno��), t I nazywa si� poziomem instynkt�w- / ) no-aktywnym. / / 7 - Obszary po�rednie Pierwsze pytanie, kt�re pada, gdy zaczyna si� studiowa� morfopsychologi�, to pytanie o to, gdzie zaczyna si� i ko�czy ka�dy poziom. No c�! Przenikaj� si� one i nachodz� na siebie; jak w psychice ludzkiej, trudno rozdzieli� pra- gnienie, uczucie czy my�l. Pod wzgl�dem anatomicznym poziom instynktowny sk�ada si� z �uchwy i szcz�ki g�rnej, czyli w rzeczywisto�ci si�ga do�� wysoko, jak widzicie na rysunku. Poziom uczuciowy rozci�ga si� a� do wargi g�rnej, kt�ra jest �ci�le zwi�zana z nosem, co sprawia, �e te dwa poziomy nak�a- daj� si� na siebie. Obejmuje te� zatoki czo�owe. 20 Poziom umys�owy �nachodzi" na poziom uczuciowy. Pokrywa ko�� skroniow� i oczodo�y. Te za� opieraj� si� na poziomie uczuciowym: to jego cofanie si� lub post�p decyduje o g��boko- �ci osadzenia oczu (zobaczymy, jakie to ma konsekwencje dla inteligencji). Zatoki czo�owe, kt�re s� powietrznymi jamami oddechowymi, mo�na traktowa� jako cz�� poziomu uczuciowe- go, kt�ra �wznosi si�" do poziomu umys�owego. To wzajemne przenikanie nie powinno nas dziwi�, zwa�ywszy na spos�b, w jaki nasza inteligencja rozkwita lub ga�nie w zale�no�ci od stymuluj�cego lub parali�uj�cego pod wzgl�dem uczuciowym otoczenia, w kt�rym ma si� przejawia�. Jedn� z zas�ug morfopsychologii jest po�o�enie tak wielkiego naci- sku na istnienie tego wzajemnego przenikania. Morfopsychologia narodzi�a si� w Nantes, mie�cie nad Loar�, gdzie przenikaj� si� r�ne regiony, co wywo�uje homeryckie dysputy mi�dzy mieszka�cami, maj�ce rozstrzygn��, czy Nantes nale�y do Bretanii, Kra- iny Loary, a mo�e do Wandei albo Krainy Retz. Mo�e to nak�adanie si� region�w u�atwi�o zrozumienie wzajemnego przenikania si� poziom�w twarzy i ich znaczenia! la �� II - JAK KSZTA�TUJE SI� TWARZ Aby zbada� kszta�towanie si� i ewolucj� twarzy i zda� sobie spraw� z jej zwi�zk�w z naszym charakterem, przestudiujemy teraz cztery prawa morfo- psychologii, 21 CZTERY PRAWA MORFOPSYCHOLOGII Prawo Dylatacji/Retrakcji Prawo Napi�cia Prawo R�wnowagi i Harmonii Prawo Ruchu i Ewolucji 1 - Przystosowa� si� i prze�y� Prawo Dylatacji/Retrakcji nazywane jest przez biologi� instynktem eks- pansji i instynktem samozachowawczym. Jest to uniwersalne prawo, dotycz�ce wszystkich �yj�cych organizm�w. Stwierdza ono, �e w optymalnych warunkach organizmy przejawiaj� sk�on- no�� do rozwijania si�, zwi�kszania swej masy, podczas gdy w niesprzyjaj�- cych warunkach kurcz� sw� obj�to��, aby zmniejszy� powierzchni� nara�on� na atak. Petunia w pr�chniczej glebie Petunia z tych samych nasion w ubogiej glebie Przypominacie sobie takie do�wiadczenie ze szko�y? Je�li w�o�y si� troch� siana do s�oja z wod� i postawi na s�o�cu, bakterie �yj�ce w sianie zaczn� rosn�� i mno�y� si�, i bardzo szybko zape�ni� ca�� przestrze� s�oja. 22 Tak wi�c w dobrych warunkach, bakterie s� �szcz�liwe", rosn�, rozmna�a- j� si�. Je�li natomiast dolejemy do wody troch� chloru, bakterie nie b�d� wcale zadowolone. Cz�� z nich umrze (z pewno�ci� te, kt�re bezpo�rednio zetkn� si� z chlorem, gdy� jako typy dylatacyjne nie wytworzy�y �adnych mechani- zm�w obronnych), ale niekt�re, kurcz�c si�, mog� przetrwa�. Wytworz� nawet wok� kom�rki wyj�tkowo odporn� otoczk� przetrwalniko- w�, kt�ra uchroni je przed �mierci�. Nieraz odnajduje si� takie organizmy w warstwach geologicznych sprzed milion�w lat. S� wci�� �ywe: je�li je nawod- ni�, umie�ci� w odpowiedniej temperaturze i o�wietleniu - od�yj�. To wyj�tko- wo odporny system ochronny. A - Ekspansja/Ochrona Trzeba zapami�ta�, �e ka�dy �yj�cy organizm ma naprzemiennie okresy rozwoju (dylatacji) i kurczenia si� {retrakcji). My sami, oddychaj�c, nadymamy p�uca wci�gaj�c powietrze (rozszerzanie p�uc), a wydychaj�c kurczymy p�uca; serce dzia�a podobnie. Pod wzgl�dem fizycznym, gdy jeste�cie szcz�liwi, macie sk�onno�� do zdobywania przestrzeni, przeci�gania si�, otwierania twarzy. Gdy - przeciwnie - co� jest nie tak, na przyk�ad gdy wychodzicie na dw�r i pada grad, zgarbicie si�, skurczycie. Szcz�liwy! R�wnie� na twarzy mo�na wyodr�bni� obszary dylatacji i retrakcji. Obszary dylatacji b�d� wypuk�e, a obszary retrakcji wkl�s�e. Mo�na tak�e wydzieli� twarze charakteryzuj�ce si� raczej dylatacj� i te, kt�re w og�lnym zarysie cechuje raczej retrakcja. 23 ? Dylatacja U niemowl�cia obserwujemy maksymaln� dylatacj�. Kiedy dziecko dobrze si� czuje, ci��a przebiega�a w dobrych warunkach, por�d odby� si� prawid�owo, by�o dzieckiem oczekiwanym, jego g�owa ma kszta�t okr�g�ej kulki. Szeroko otwarte oczy i buzia i zadarty nosek ch�on� maksimum informacji z otoczenia, kt�re postrzegane jest jako kochaj�ce, daj�ce poczucie bezpiecze�stwa, gdy� dziecko nigdy nie by�o nara- �one na ryzyko, tote� czerpie z niego pe�nymi gar�ciami, z rozkosz� p�awi�c si� w otaczaj�cej je mi�o�ci. W dylatacji odnosi si� wra�enie, �e nadmiar energii rozpiera sklepienie czaszki i twarz na zewn�trz. R�wnie� receptory, nie widz�c �adnego zagro�enia z zewn�trz, kt�rego mog�yby si� obawia�, pozostaj� szeroko otwarte, jak domy w krajach tropikal- nych, w bezpo�rednim kontakcie z przyrod�. .�<�.:? ..>�,.� 24 M�wimy, �e receptory s� wypuk�e, to znaczy po�o�one na wzg�rkach, jakby wypchni�te na zewn�trz. P Trzeba od razu skojarzy� to otwarcie receptor�w z otwarciem psychologicz- nym, z obfito�ci� si�y witalnej i �atwo�ci� kontaktu. Ornella Muti Uwaga! Dylatacyjny nie znaczy gruby! Po prostu twarz sk�ada si� z �u- k�w wygi�tych na zewn�trz. Do typu dylatacyjnego mo�na zaliczy� wiele pi�k- nych aktorek: Ornell� Muti, Romy Schneider, Ingrid Bergman. Romy Schneider Ingrid Bergman 25 �eby lepiej to sobie uzmys�owi�, wyobra�cie sobie, �e modelujecie z gliny mask� typu dylatacyjnego: zaczynaj�c od �rodkowej cz�ci maski, musieliby�cie odpycha� kciukami jej powierzchni� na zewn�trz. Mo�ecie sobie te� wyobrazi�, �e nadmuchujecie balon. S� ma�e i du�e okr�- g�e baloniki, przedstawiciele typu dylatacyjnego szczupli i t�dzy. 26 ? Retr akcja Na przeciwnym biegunie, najbardziej charakterystycznym typem refrakcyj- nym jest starzec, czepiaj�cy si� kurczowo �ycia3. To w�a�nie retrakcja pozwala mu prze�y�. Bertrand Russel Virginia Woolf David Bowie Grabarz z Painfull Gulch 3 By da� podstawowe wytyczne do analizy, jeste�my zmuszeni rozpatrywa� skrajne, karykatu- ralne przypadki, gdy� pr�bujemy opisa� ludzi zbudowanych tylko z jednej sk�adowej psychologicz- nej, co zdarza si� niezmiernie rzadko, ale daje si� zauwa�y�, gdy si� ich spotyka. 4 Z komiksu Lucky Luk� (przypis t�umaczki). 27 Skrajny przyk�ad typu refrakcyjnego Jego twarz jest �ci�gni�ta, zamkni�ta, ko�ciec jest cienki i lekki. Odnosi si� wra�enie, �e w tym ciele, na kt�rym prawie nie ma ju� cia�a, mi�ni i trzewi, jakby by�o zmumifikowane i skrystalizowane, pozosta�y ju� tylko ko�ci. W twarzy dominuj� elementy wkl�s�e. Gdy- by�my chcieli ulepi� mask� typu retrakcyjnego, tym razem musieliby�my wpycha� mas� kciukami w g��b czaszki. Oczy, nos i usta s� zamkni�te, cienkie, skrzywione. Sp�jrzcie na jego usta, zapadni�te, wygl�daj�ce jak za- mkni�te na zamek b�yskawiczny. (Je�li straci� uz�bienie, jest to jeszcze bardziej widoczne!) Tak�e nos spoczywa we wkl�ni�ciu, a oczy s� ma�e, osadzone g��boko w oczo- do�ach. Przed chwil� m�wili�my o receptorach typu dylatacyjnego, otwartych jak tropikalne domostwo. Twarz typu retrakcyjnego mo�na por�wna� raczej do g�rskiego sza�asu, posiadaj�cego jak najmniejsze drzwi i okna, by chroni� przed zimnem i zacho- wa� ciep�o. To skurczenie twarzy odpowiada skurczeniu charakteru z wszystkimi towarzysz�cymi mu cechami psychicznymi, ch�odem i introwersj�. 28 Ale uwaga, ten zimny charakter nie wynika z braku witalno�ci (nawet je�li przemiana materii jest s�absza ni� w m�odo�ci), ale z aktywnej koncentracji tej witalno�ci, zebranej w celu �aktywnej obrony" przeciwko �rodowisku zewn�trznemu, postrzeganemu jako szkodliwe, niebezpieczne i agresywne. Jak w przypadku sza�asu - chodzi o zachowanie ciep�a i �ycia. Tak wi�c wra�li- wo�� staje si� jedn� z g��wnych cech typu refrakcyjnego, pozwalaj�c� mu na unikanie niebezpiecze�stwa. Wybiera on uwa�nie po�ywienie, otoczenie, przy- jaci�, by nigdy nie spotka�y go niespodzianki. �Retrakcja nie jest przeci- wie�stwem dylatacji, to ekspansja w wybranym �rodowisku" (dr Corman). ? Zarz�dza� energi� Zwr��cie uwag� na konsekwencje Prawa Dylatacji/Retrakcji: Obszary dylatacji to te, gdzie cz�owiek ch�tnie funkcjonuje, jest otwarty, ekstrawertycz- ny; obszary retrakcji to te, gdzie si� broni. Mo�na tu wyr�ni� �systemy obronne". Obszary okr�g�e s� mi�kkie i elastyczne. Obszary wkl�s�e s� nieufne, sztywne i twarde. Mo�na je por�wna� do �limaka: cz�ci cia�a typu dylatacyjnego, mi�k- kie, rosn� i przystosowuj� si�, cz�� twarda, typu refrakcyjnego, to skorupka, kt�ra chroni i zamyka. Tak�e u cz�owieka �szlachetne" cz�ci m�zg, organy wewn�trzne: s� szcze- g�lnie wra�liwe. Wa�ne jest, by nie wystawia� ocen, to znaczy nie my�le�, �e jeden ze sposob�w bycia jest lepszy ni� drugi - zw�aszcza, �e mamy sk�onno�� do os�dzania, co jest lepsze w zale�no�ci od tego, co jest najbardziej do nas podobne. Trzeba bada�, co ka�dy ze sk�adnik�w przynosi, jak ��czy si� z inny- mi lub im przeciwstawia, i jaki jest wynik tych zwi�zk�w lub przeciwsta- wie�stw. Dylatacja twarzy dostarcza nam informacji o witalno�ci osoby i o jej sk�on- no�ciach ekstrawertycznych. Retrakcja informuje nas o sposobie, w jaki zarz�- dza t� si�� �yciow�, chroni j� i kieruje do wewn�trz. Zobaczmy inny schemat, pozwalaj�cy wyobrazi� sobie, jak dzia�a Prawo Dylatacji/Retrakcji. Wyszli�my z za�o�enia, �e obj�to�� ma �cis�y zwi�zek z energi�, kt�r� dana osoba dysponuje, wyobra�my wi�c sobie ten zas�b energii w przezroczystym pojemniku. 29 Energia przeznaczona do uzewn�trzniania Energia u�ywana do nie�wiadomego funkcjonowania Analogia zarys/pojemnik Wiemy z bada� nad przemian� materii, �e ponad trzy czwarte tej energii poch�ania funkcjonowanie organizmu (utlenianie kom�rkowe, ruchy oddecho- we, skurcze serca i mi�ni g�adkich, nie�wiadome napi�cie mi�niowe, wydzie- lanie wewn�trzne itp.). Reszta pozostaje do dyspozycji podmiotu na jego �wiadom� zewn�trzn� aktywno��. R�nica mi�dzy typem dylatacyjnym a refrakcyjnym polega zar�wno na ilo- �ci energii, jak� dysponuje, jak i przede wszystkim na sposobie, w jaki j� zu�ywa. Szcz�liwy typ dylatacyjny trwoni j� z przyjemno�ci� i mo�e nawet, nie zdaj�c sobie z tego sprawy, czerpa� z zasob�w energii potrzebnych do funkcjo- nowania organizmu i prowadzi� do jego wyczerpania w dos�ownym znaczeniu tego s�owa. Dlatego typy dylatacyjne nie zdaj� sobie sprawy z wyl�gaj�cych si� schorze�, kt�re rozwijaj� si� bez ich wiedzy, objawiaj�c si�, gdy choroba poczy- ni�a ju� szkody nieraz nie do naprawienia. Lekarze nazywaj� ich osobnikami 30 o obni�onej wra�liwo�ci, gdy� nie maj� si� obronnych - ani na poziomie zdro- wia fizycznego, ani psychicznego. Typ refrakcyjny - przeciwnie - ca�y czas broni�c si�, uwa�aj�c na wszystko, co mog�oby wystawi� go na niebezpiecze�stwo, wznosi szczeln�, pancern� barier�, by chroni� swoj� energi�, zdrowie psychiczne lub fizyczne (ta membra- na u typu dylatacyjnego jest porowata); wpuszcza do swego wn�trza tylko ma�� cz�stk� �rodowiska zewn�trznego i filtruje j� bardzo skutecznie, co pozwala mu unika� choroby, zm�czenia czy k�opot�w, albo przynajmniej - gdy zaalar- muj� go pierwsze objawy - zareagowa� na nie w pierwszej kolejno�ci. Tak wi�c medycyna ��czy poj�cie retrakcji z poj�ciem nadwra�liwo�ci. Membrana rozdzielaj�ca Energia typu dylatacyjnego jest obfita Ekstrawersja Energia typu retrakcyjnego jest skoncentrowana w ograniczonej obj�to�ci dla aktywnej obrony Ekstrawersja Membrana nadwra�liwa: szczelna bariera Membrana niedostatecznie wra�liwa: porowata Typ dylatacyjny roztrwania posiadan� energi� i czerpie z energii �yciowej, nie zdaj�c sobie z tego sprawy Retrakcyjny oszcz�dnie zarz�dza swoj� energi�, nie ryzykuj�c wyczerpywania zasob�w energii �yciowej 31 Typ refrakcyjny zarz�dza podstawow� energi� znacznie lepiej ni� typ dyla- tacyjny, dlatego typy refrakcyjne �yj� d�u�ej ni� typy dylatacyjne, kt�rzy �szafuj� swoimi si�ami" i nie �ws�uchuj� si�" w siebie, podczas gdy typy refrakcyjne ca�y czas ws�uchuj� si� w sw�j organizm. Nazywa si� to czujno�ci�. Czujno�� jest dla typ�w dylatacyjnych po prostu nudna. Na tym etapie lektury zdajecie sobie spraw�, �e jeste�my zawsze gdzie� pomi�dzy skrajnymi biegunami dylatacji i retrakcji. Niekt�rzy z nas s� bardziej typami dylatacyjnymi: Typ dylatacyjny <__x_ >typ retrakcyjny Philippe Noiret Inni bardziej typami retrakcyjnymi: Typ dylatacyjny <_ 32 x___>typ retrakcyjny Francois Mauriac W zale�no�ci od miejsca, gdzie przemieszcza si� kursor pomi�dzy typem dylatacyjnym a refrakcyjnym, preferujemy towarzystwo lub samotno��, ilo�� lub jako��, itd. Meryl Streep ? Wra�liwo�� W Prawie Dylatacji/Retrakcji powinni�my wyodr�bni� jeszcze jeden czyn- nik - czynnik wra�liwo�ci. Wra�liwo�� jest zwi�zana z poj�ciem RETRAKCJI. Jak widzieli�my, im bardziej dana osoba reprezentuje typ refrak- cyjny, tym �ywiej reaguje na wp�ywy otoczenia, by zapobiec wszelkiemu niebezpiecze�stwu. Cho- dzi tu o si�y obronne cz�owieka. To, co w j�zyku potocznym nazywamy wra�li- wo�ci�, pochodzi w�a�nie od tego zmys�u obrony. To nasze �czu�ki", kt�re zawczasu uprzedzaj� nas o niebezpiecze�stwie fizycznym, uczuciowym czy intelektualnym. Rysy wra�liwo�ci mo�na zauwa�y� w og�lnej retrakcji zarysu twarzy, a tak�e w retrakcji recep- tor�w, czyli w ich delikatno�ci. Tak jest w przy- padku Meryl Streep, kt�rej zarys twarzy jest dylatacyjny. Delikatny i subtelny wykr�j jej oczu, ust i skrzyde�ek nosa nadaj� jej wyj�tkow� wra�liwo�� w kontaktach, co prze- k�ada si� na �yw� i porywaj�c� gr� aktorsk� i bez w�tpienia jest odczuwalne w jej �yciu osobistym. Delikatno�� i elegancja rys�w wi��e si� ze sposobem komunikowania ze �wiatem, opartym na estetyce. Taka osoba lubi otacza� si� pi�knymi przed- miotami, wyr�nia� si� ubiorem, kt�ry uwa�a za elegancki, w wywa�onych zestawieniach kolorystycznych. Tego rodzaju receptory nadaj� rzeczywi- sto�ci artystyczny odcie�, jak filtr fotogra- ficzny. We wszystkich kulturach uwa�a si� ta- kie rysy za bardzo kobiece. Gdy spotyka si� takie rysy u m�czyzny �wiadczy to o jego wra�liwo�ci na wyrafinowane pi�kno i elegancj�. Natomiast m�czyzna o bardziej brutal- nych, m�skich rysach mo�e nazywa� m�- czyzn� zwracaj�cego uwag� na elegancj� ubioru lub kolekcjonuj�cego dzie�a sztuki �bab�"! Teraz zajmiemy si� innymi rodzajami kszta�t�w, jakie mo�e przybiera� twarz w trakcie przemian zgodnych z Prawem Dylatacji/Retrakcji. B - Dynamizm i kontrola Niezale�nie od si�y witalnej, s� osoby bardzo aktywne i inne - przeciwnie - raczej statyczne. ? Retrakcja boczna: dynamizm Aby rakieta czy samoch�d osi�ga�y jak najwi�ksz� szybko�� i jak najsku- teczniej przecina�y powietrze, trzeba im nada� kszta�t aerodynamiczny. Tak�e go��b - najszybszy z ptak�w - przybiera taki kszta�t. W przypadku twarzy mamy do czynienia z takim samym procesem. Profil - staj�c si� aktywnie dynamiczny - przybiera kszta�t aerodynamiczny tr�j- k�ta. Jak do tego dosz�o pod wzgl�dem morfologicznym? Aby przedstawi� to schematycznie, mo�emy por�wna� twarz do bry�ki p�aste�iny. Je�li �ci�ni�cie z bok�w bry�k�, sp�aszczy si�. Masa p�aste�iny przesunie si� do przodu, two- r��c wypuk�o��, co mo�na nazwa� dynamicznym wysuni�ciem profilu z re- trakcj� boczn�, czyli sp�aszczeniem bok�w. Bry�ka plasteliny Bry�ka plasteliny sp�aszczona po bokach Widok tej samej bry�ki z boku: przesuni�cie plasteliny do przodu Teraz zbadamy retrakcj� boczn�. 35 Przyjrzyjcie si� dok�adnie, co si� zmieni�o w por�wnaniu z okr�g�ym typem dylatacyjnym (zaokr�glona przerywana linia typu dylatacyjnego). Podbr�- dek i nos wysun�y si� do przodu, tworz�c spiczasty �pyszczek". Czo�o jest pochy�e. Typ refrakcyjny boczny Odnosi si� wra�enie, jakby jaki� haczyk wyci�gn�� twarz do przodu. Nawet uszy osadzone s� uko�nie, a receptory unosz� si� do g�ry. Na twarzy mo�na odnotowa� charakterystyczne sp�aszczenie bok�w i lek- kie wyd�u�enie twarzy. W typach dylatacyjnych silna witalno�� �zawarta" w ich ekspansywny! zarysie twarzy rozchodzi�a si� na wszystkie strony, we wszystkich kierunkacl Natomiast w typie dynamicznym, nazywanym tak�e typem retrakcyjnyi bocznym, jest ona zogniskowana na przysz�o�ci, skanalizowana do przodu 36 a b c Od typu dylatacyjnego do typu refrakcyjnego bocznego Nawet cz�� czaszki za uszami wydaje si� teraz przerzucona do przodu. Cala moc s�u�y dzia�aniu. Im bardziej intensywne jest to dynamizuj�ce wysuni�cie do przodu, tym bardziej typ dynamiczny b�dzie cz�owiekiem czynu i pragnie�, u kt�rego potrzeba ruchu jest tak silna, jak potrzeba oddychania. Nie tylko nie mo�e usiedzie� w miejscu, ale tak�e pod wzgl�dem psychicznym rzuca si� do przodu. Chce �y� dniem jutrzejszym, w przysz�o�ci, tam gdzie trawa jest bardziej zielona. To wysuni�cie oznacza dzia�anie, napi�cie, dynamizm, pragnienie zmian, �m�od�" umys�owo��: zawsze prze� do przodu, ku nowym rycerskim przygo- dom. Nasz typ dynamiczny nie znosi bezczynno�ci czy rutyny. Zamkni�ty w biurze, marnieje jak dzikie zwierz� w klatce. Gdyby�my chcieli por�wna� cz�owieka do samochodu, dylatacja twarzy odpowiada�aby liczbie koni mechanicznych (s� samochody ameryka�skie o wielu cylindrach, ci�kie jak krowy, i ma�e europejskie samochodziki, maj�ce o po- �ow� mniej koni, ale szybkie jak rakieta). Dynamizuj�ce wysuni�cie doda szybko�ci licznikowi. 37 Gdy ma si� szybki i silny samoch�d, trzeba sprawdza� stan hamulc�w. Nie m�wili�my o tym dotychczas, a ten problem pojawi si� przy pierwszej napot- kanej �cianie. ? Retrakcja czo�owa: kontrola Ta m�oda kobieta wygl�da, jakby zderzy�a si� z drzwiami. W por�wnaniu z poprzedni� jej profil jest prosty, pionowy. B�dziemy to nazywa� retrakcja czo�ow�, gdy� ca�y �front" twarzy zosta� sp�aszczony jak czo�o fali. W biologii m�wi si� o przekroju czo�owym, kiedy plastry kroi si� jak kromki chleba. 38 miu kej� ogii Po zderzeniu ze �cian� powinni�my by� ostro�niej si i stara� si� unikn�� tego w przysz�o�ci - przynajmniej teoretycznie. Retrakcja czo�owa przynosi kontrol� nad pop�dami i lepsze lub gorsze - w zale�no�ci od swego nat�e- nia - panowanie nad dzia�aniem, uczuciami, my�lami. Retrakcja boczna Retrakcja czo�owa Nadmierna retrakcja boczna i retrakcja czo�owa 39 Trzeba oceni� poziom retrakcji czo�owej, by dowiedzie� si�, czy ta kontrola s�u�y dzia�aniu, kanalizuj�c je i reguluj�c, czy te� przeciwnie,"blokuje je, jakby kto� zapomnia� zwolni� r�czny hamulec. Czy dana osoba jest sgpntanicz- na i impulsywna, czy te� zr�wnowa�ona i spokojna? Wyobra�cie sobie, ile tu mo�na wyodr�bni� stopni pomi�dzy nastolatkiem, kt�ry zachowuje si� �jak pies spuszczony z �a�cucha", a osob� zahamowan� przez nadmiern� kontrol�. R�wnie� tutaj mo�emy sobie wyobrazi� kur- sor przesuwaj�cy si� od maksimum retrakcji bocznej: niekontrolowanego dynamizmu do mak- simum kontroli przy retrakcji czo�owej. U tej m�odej kobiety wyst�puje przewaga re- trakcji czo�owej nad retrakcj� boczn�. Dynamizm i aktywno�� s� wi�c podporz�dkowane jej decy- zjom. Jest niezbyt podatna na zewn�trzne wp�y- wy, potrafi kontrolowa� swoje pop�dy i uczucia. Mo�e jej brakowa� spontaniczno�ci, a jej gesty mog� sprawia� wra�enie zbyt wystudiowanych. Jest doskona�a w ka�dych okoliczno�ciach, nie- raz przejawia nadmierny up�r z obawy przed uleganiem wp�ywom. Cechuje j� wielka niezale�- no�� umys�u i charakteru. C - Po��czy� dwa bieguny Dysponujemy teraz czterema parametrami do studi�w nad charakterem. Mo�emy je schematycznie przedstawi� na uk�adzie wsp�rz�dnych i w og�l- nym zarysie okre�li� r�ne typy charakter�w. RL a x x b -> R ______J x d D - Dylatacja R - Retrakcj� V RL - Retrakcj� boczna RF - Retrakcj� czo�owa 40 Typ a: m�g�by by� na przyk�ad dynamiczn�, otwart� osob�, jowialnym akwizytorem, lubi�cym zmiany miejsca i podr�e. Typ b: m�g�by by� szczup�ym, ruchli- wym torreadorem, wra�liwym i przeko- nanym o swej warto�ci. Typ c: to na przyk�ad sympatyczny, porz�dny magazy- nier, systematyczny w pracy, nigdy nieprzejawi�j�cy ini- cjatywy. Typ d: to mog�aby by� samotna historyczka, z upo- rem prowadz�ca badania dla udowodnienia tezy, kt�- W- rej nikt inny nie popiera. 1 41 Im bli�ej jednego z podstawowych typ�w (DYLATACJA - RETRAKCJA - RETRAKCJA BOCZNA - RETRAKCJA CZO�OWA) jest dana osoba, tym jej osobowo�� jest prostsza, przypominaj�ca karykatur�, bez odcieni i g��- bi, czyli �atwa do przewidzenia. Natomiast im wi�cej dochodzi nowych parame- tr�w, kt�re modyfikuj� podstawowe rysy, tym bardziej wzbogaca si� i komplikuje osobowo��, tym bardziej wzrasta jej �wsp�czynnik wolno�ci". Gdyby�my jeszcze raz analizowali nasz schemat, mogliby�my odwo�a� si� do por�wnania z ko�mi. Im bli�ej dylatacji, tym mamy konia silniejszego i ci�szego - na przyk�ad perszerona. Im bli�ej retrakcji, tym ko� jest l�ejszy, szlachetniejszy, wra�liw- szy - bardziej rasowy. Retrakcja boczna daje szyb- ko��, podczas gdy retrakcja czo- �owa daje je�d�cowi panowanie nad wodzami. Przy maksymalnym poziomie retrakcji bocznej bez retrakcji czo- �owej ko� wyrywa je�d�cowi wo- dze, p�dzi bez �adnej kontroli. W miar� jak zwi�ksza si� retrak- cja czo�owa, je�dziec trzyma ko- nia coraz kr�cej przy pysku. Przy niskim poziomie retrak- cji czo�owej nakierowuje si� konia na wybran� tras�, pozostawiaj�c mu ca�y rozp�d i szybko��. Przy �redniej retrakcji czo�o- wej je�dziec zatrzymuje konia i trzymaj�c kr�tko wodze, narzu- ca mu tempo i kierunek jazdy, nie pozwalaj�c na spontaniczne dzia�anie. Je�li retrakcja czo�owa jest ca�kowita, wstrzymuje si� wszelki ruch zwierz�cia. Nie nale�y myli� tych poj�� z retrakcja zmniejszaj�c�, gdzie ruch jest ogra- niczony przez brak si� czy apati�. Ko� wy�cigowy i spokojny perszeron Rozynant Don Kichote'a �Retrakcja w postaci konia"' D - Opakowanie: rze�ba Powr��my do por�wnania z samochodem: mamy moc i zu�ycie paliwa {dy- latacja - retrakcja), pr�dko�� (retrakcja boczna), hamulce i trzymanie si� szosy (retrakcja czo�owa). 42 Nask�rek Sk�ra Rze�ba Z w�a�ciwa Warstwa podsk�rna Przejd�my teraz do kad�uba - karoserii tego samochodu. W przypadku twarzy jest to pow�oka cia�a, mi�ni i sk�ry, pokrywaj�ca ko�ci twarzy: izolacja pomi�dzy �wiatem zewn�trznym (otoczeniem) a wewn�trznym (nasza intym- no��). Nazywamy j� warstw� sk�rno-mi�niow�, czyli rze�b� twarzy, tak jak rze�biarze okre�laj� t� warstw� modeluj�c� nasz� twarz. Tak wi�c rze�ba stanowi miejsce spotkania naszego wn�trza z otaczaj�cym �rodowiskiem. To ona najszybciej si� zmienia, podczas gdy zarys twarzy ewo- luuje znacznie wolniej. Rze�ba, a raczej kszta�t, kt�ry przybiera, da nam bardzo cenne wskaz�wki co do �charakteru" danej osoby, jej zdolno�ci przystosowania si� do otoczenia, jej sposobu podchodzenia do problem�w, jej stosunku do �ycia. Nazywam j� papierem do pakowania prezent�w, gdy� otula twarz, ale nie pozwala z ca�� pewno�ci� os�dza� wewn�trznych motyw�w - na przy- k�ad mo�na pi�knie, w aksamitnych r�kawiczkach, zaprezentowa� pu�apk� zastawion� na nieprzyjaciela. Opakowanie to nie to samo, co zawarto�� 43 A teraz wyobra�cie sobie, �e jeste�cie rze�biarzami i macie uformowa� twarz. Jaki kontur jej nadacie? O �agodnych, zaokr�glonych �ukach, p�askich powierzchniach, czy te� mo�e �grubo ciosany"? RZE�BA OKR�G�A Je�li twarz jest okr�g�a, uformowana z �agodnych �uk�w, pe�na niczym dojrza�a morela, jak u m�odej dziewczyny czy dziecka, dana osoba �atwo przy- stosowuje si�, jest otwarta na otoczenie. Jest uprzejma, serdeczna, troch� naiwna i bezbronna. Stara si� bra� �wiat od dobrej strony, szuka raczej poro- zumienia ni� konfrontacji. RZE�BA P�ASKA Gdy na twarzy pojawiaj� si� p�askie powierzchnie, �wiadczy to o pocz�tku retrakcji = zmys�u obrony. Taka osoba jest mniej podatna na zranienia i na- iwna, przejawia wi�cej rezerwy i dystansu. Potrafi by� dyskretna, gdy trzeba. a otwarta wobec ludzi, kt�rych ceni. Wyst�puje tu wi�c dalej id�ce przysto- sowanie. 44 RZE�BA WKL�S�A To twarz typu retrakcyjnego, ko�ci s� ledwie obci�gni�te sk�r�, zmys� obro- ny osi�ga maksymaln� warto��, daj�c charakter dra�liwy i podejrzliwy, kt�- ry �atwo si� obra�a, czu�y na punkcie swej osobistej niezale�no�ci. Taka osoba jest ch�odna w kontaktach, utrzymuje z zasady dystans i mo�e sta� si� cie- plejsza tylko w wybranym otoczeniu. RZE�BA WKL�S�O - WYPUK�A Rze�ba wkl�s�o-wypuk�a uformowana jest z wkl�ni�� i guzk�w, gdy� przewa�a tu wp�yw ko��ca. Dylatacja i retrakcja zderzaj� si� gwa�townie w tym typie twarzy, tworz�c wewn�trzne napi�cia, bardzo wyra�nie odczuwalne na poziomie �charakteru": uczuciowy, wymagaj�cy, troch� zwariowany. Taka osoba zawsze jest na pozycji obronnej, gotowa do ataku. Porozumienie oznacza dla niej kompromis. Ale je�li znajdzie porywaj�cy j� cel w �yciu, jest gotowa do nadzwyczajnych uczynk�w, by go osi�gn��, w stylu: �nikt inny na �wiecie by tego nie dokona�". Lepiej, by taka osoba zaj�a si� uprawianiem prerii ni� dyplomacj�, gdzie szybko rozp�ta�aby wojn� przez swoj� nieust�pliwo�� i nieumiej�tno�� nagi- nania si� do okoliczno�ci. Talleyrand 45 E - Wymiana informacji - receptory Oczy, nos i usta pozwalaj� na wymian� informacji mi�dzy otoczeniem a na- mi. One tak�e podlegaj� Prawu Dylatacji/Retrakcji. Im s� wi�ksze, szerzej otwarte i grubsze, tym wymiana informacji jest bardziej intensywna i dostar- cza nam w ci�g�y spos�b szerokiej wiedzy o �wiecie zewn�trznym. Beatrice Dalie Michel Bou�uet Kiedy receptory s� ma�e, zamkni�te i cienkie, przepuszczaj� informacje przez filtr wybi�rczo�ci. Ponadto nie mog� d�ugo utrzyma� uwagi - szybko m�cz� si� obserwowaniem, w�chaniem czy smakowaniem, ale za to poznanie jest subtelniejsze i dok�adniejsze ni� w przypadku receptor�w dylatacyjnych. Informacje zostan� przeanalizowane pod k�tem system�w obronnych, gdy� mamy tu do czynienia z retrakcj� (postawion� w stan gotowo�ci przez zmys� obrony). Wydatne receptory (mi�siste wargi i nos) oznaczaj� zmys�owo�� i pragnie- nie korzystania z uciech cielesnych w du�ej ilo�ci. Im s� cie�sze, tym bardziej dana osoba jest nieufna w kontaktach i przedk�ada jako�� nad ilo��, w swych osobistych wyborach kieruje si� wyrafinowaniem i delikatno�ci�. 2 - Dzia�a� - poddawa� si�: Prawo Napi�cia �atwo si� wypowiada to prawo, ale jego znaczenie jest pierwszorz�dne. Napi�cie wyra�a intensywno��, z jak� dany osobnik uzewn�trznia swoje funkcje �yciowe - od aktywno�ci do bierno�ci. Prze�led�my to prawo najpierw na poziomie zarysu twarzy, rze�by i recepto- r�w, wiedz�c, �e napi�cie popycha cz�owieka do dzia�ania, aktywno�ci - chi�- skiego �jang" - a atonia poci�ga za sob� wra�liwo��, bierno��, �jin". Typ toniczny jest pe�en zapa�u, pragnie� i przyjemno�ci. Typ atoniczny jest leniwj 46 Jak wykorzysta� ten pag�rek? Napi�cie i atonia i rozmarzony, odpowiada mu �tropikalny" rytm �ycia. Bez po�piechu czerpie przyjemno�� z �ycia, podczas gdy typ toniczny �yje w szalonym tempie �za- chodnim", w�a�ciwym dla pracoholik�w. Typ toniczny pragnie panowa� nad rzeczami, �yciem i lud�mi, lubi kierowa� (to chirurgiczna strona cz�owieka). Natomiast typ atoniczny woli przygl�da� si� biegowi spraw i �yciu innych ludzi bez wtr�cania si�. To niekierownicza, marzycielska, artystyczna strona cz�owieka, to co nazywa si� �blues" albo �spleen". Na poziomie zarysu twarzy - im bardziej jest on zwarty i kr�tki, tym dana osoba jest bardziej napi�ta, zaczepna, gwa�towna, silna, zwarta w sobie jak �ci�ni�ta spr�yna. Im zarys twarzy jest d�u�szy, tym bardziej jego w�a�ciciel jest atoniczny, sprawia wra�enie krucho�ci. To rozci�gni�ta spr�yna. WIELKI DUDUCHE5 DUGUESCLIN6: Kr�py i przysadzisty 5 Posta� z francuskiego komiksu (przypis t�umaczki). 6 Posta� z francuskiego komiksu (przypis t�umaczki). 47 Z pewno�ci� ten, kto ma �rodek ci�ko�ci cia�a dalej od powierzchni ziemi, upada z wi�kszej wysoko�ci. Tak jak wysmuk�e konie s� bardziej wra�liwe, tak d�ugie ko�ci s� bardziej kruche ni� kr�tkie i zwarte. Na poziomie rze�by twarzy u typu tonicznego sk�ra jest napi�ta jak �wie�o po liftingu. Typ atoniczny sprawia wra�enie, jakby lifting si� nie uda� i ela- styczno�� tkanek nie by�a ju� taka jak dawniej. Rze�ba i receptory typu tonicznego Alain Souchon. Rze�ba i oczy atoniczne Rze�ba dzia�a na kr�tki dystans, daje codziennie dyspozycje aktywno- �ci; je�li budzicie si� w pe�nej formie, sk�ra jest napi�ta, wygl�dacie m�odo i dynamicznie. Je�li budzicie si� zm�czeni, po ci�kiej nocy, rze�ba jest atonicz- na, napi�cie mi�ni nie wystarcza, by zwalczy� si�� grawitacji. Trzeba uwa�nie rozdziela� napi�cie zarysu twarzy i napi�cie rze�by. Grawitacja i... atonia Ach... Dzi�kuj�, grawitacjo! o! 48 Atonia rze�by na poziomie instynktownym Na przyk�ad u tego pana zarys twarzy jest szeroki i zwarty, wi�c toniczny. Natomiast rze�ba w cz�ci instynktownej sta�a si� bardziej mi�kka. Niezmor- dowana aktywno�� fizyczna ust�pi�a miejsca wi�kszej ostro�no�ci. Ten cz�o- wiek potrafi czeka� - niczym Raminagrobis7 - a� myszy (czy interesy) znajd� si� w zasi�gu jego pazur�w, by je schrupa�. Kiedy by� m�odszy i bardziej napi�ty, najwi�cej przyjemno�ci sprawia�o mu uganianie si� za nimi. Ale uwaga! Apetyt mu si� nie zmniejszy�! Na poziomie receptor�w jest to dosy� proste - kiedy unosz� si� do g�ry, s� toniczne. Kiedy opadaj�, s� atoniczn