Strona 1 Strona 2 DUKE UNIYERSITY LIBRARY Strona 3 Strona 4 Digitized by the Internet Archive in 2017 with funding from Duke University Libraries Strona 5 Stefan Wilkosz Wietnam — anatomia zwycistwa i klski Czytelnik • Warszawa 1977 Strona 6 — Okadk projektowaa Magorzata A. Pióro „Czytelnik", Warszawa 1977. Wydania I. Nakad 4290. Ark. wyd. 13,4; ark. druk. 19,75. Papier druk. m/gl. 92X114, kl. V, 65 g. Oddano do skadania 3 VII 1976 r. Podpisano do druku 8 II 1977 r. Druk ukoczono w marcu 1977 r. Zakady Graliczne w Toruniu. Zam. wyd. 955; druk. 1560. J-86. Cena z 27. Printed in Poland Strona 7 Wstp Trzydziestoletnia wojna w Indochinach naley do przeszoci. Problem wietnamski zosta rozwizany. Naród Wietnamu odzyska niepodego, jedno i moliwo ksztatowania swojego samodzielnego losu. Nie s to ju tylko piknie brzmice zasady wpisane z aski dypomatycznych kompromisów do ukadów genewskich czy paryskich. Zostay one wy- walczone przez cay naród kosztem olbrzymich strat ludzkich i straszliwych zniszcze kraju. owocem S bohaterstwa, wyrzecze, powice i nieopisanych cierpie caej ludnoci. S zdobycz, której nikt nie jest w stanie jej wydrze. Kiedy 30 kwietnia 1975 roku oddziay patriotów wietnamskich wkraczay do Sajgonu, zamyka si proces historyczny rozpoczty przed trzydziestu aty, u schyku II wojny wiatowej. Ho Szi Min i grupa jego wiernych wspópracowników prokamowai wówczas niepodlego i jedno Wietnamu, uwalnia- jcego si spod kolonialnego francuskiego panowa- nia i japoskiej okupacji. Wydawao si wówczas, e na fali wielkiego zwycistwa idei wolnociowych nad faszystowsk niewol — denia te zatriumfuj. Stao si jednak inaczej. Na niewiekim obszarze Pówyspu Indochiskiego rozpocza si najdusza wojna czasów nowoytnych. Musiay zgin miliony '5 Strona 8 ludzi — Wietnamczyków, Laotaczyków, Kambodan, Francuzów i Amerykanów — zanim zrealizowany zosta cakowicie i dokadnie program, który 30 lat przedtem proklamowa Ho Sza Min. Wojna zostaa zakoczona, ale nadszed czas obra- chunków. Wrónych krajach przybieraj one róne postacie. WWietnamie jest to sprawa odpowie- dzialnoci za postaw polityczn i moraln w okresie wojny domowej i obcego najazdu, a take olbrzymia sprawa odbudowy zniszcze wojennych, wreszcie wy- równanie rónic ustrojowych, gospodarczych i mo- ralnych, narosych pomidzy Poudniem a Pónoc. Dla wszystkich pastw Azji obrachunki powietnam- skie to przede wszystkim zagadnienie dostosowania wasnej polityki do nowego ukadu si, który po- wsta na kontynencie po klsce interwencji Stanów Zjednoczonych w Indochinach, i rewizja stosunku do amerykaskich zobowiza i wpywów. Najbardziej skomplikowane s jednak obrachunki w samych Sta- nach Zjednoczonych. Obejmuj one spraw odpowie- dzialnoci za pierwsz w historii tego kraju przegra- n wojn i zwizan z tym porak prestiow i po- lityczn mocarstwa. Wyraaj si w wielkiego gbokim kryzysie zaufania do grupy rzdzcej, kry- zysie obejmujcym du cz ludnoci, a co za tym idzie — dokonuj polaryzacji spoeczestwa. Zmu- szaj przywódców amerykaskich do wypracowania nowej koncepcji globalnej polityki USA. Wszystkie te obrachunki i procesy dostosowywa- nia si do nowej sytuacji trwa dugo, a ichbd przebieg i skutki zalee bd w duej roierze od sytuacji politycznej na wiecie. Ale bilansowanie zo- bowiza i ustalenie nowych granic wpywów, re- wizja polityki i gotowo opracowania nowych doktryn politycznych wymagaj przede wszystkim trzewej analizy przeszoci. Trzeba zda sobie jasno 6 Strona 9 spraw, dlaczego wojna wietnamska skoczya si Wicej: dlaczego musiaa si tak, a nie inaczej. tak skoczy. Wojna ta cigna si tak dugo, a przebieg jej by tak skomplikowany, e trudno jest uzmysowi soie peny obraz wszystkich czynników, które prze- sdziy losy tych zmaga. Zwaszcza pokolenie po- wojenne nie zna zapewne odpowiedzi na wiele za- sadniczych pyta, nasuwajcych si nieodparcie przy omawianiu wydatze na Pówyspie Indochiskim. Jak to si stao, e may, sabo rozwinity, kooniany naród odniós zwycistwo nad potnym pastwem europejskim — Francj — w atach 1945 1954? Dla- • — czego najpotniejsze mocarstwo zachodniego wia- ta —Stany Zjednoczone ponioso porak w — Wietnamie i zmuszone zostao do odwrotu? Co zde- cydowao o zwycistwie sabszych liczebnie i ma- teriaowo si DRW i FWN nad olbrzymi armi saj- gosk w wieloletniej wojnie domowej? Odpowied na te pytania nie jest prosta atwa. i Dugo jeszcze politycy, stratedzy i znawcy proble- mów azjatyckich bd analizowa elementy poszcze- gólnych okresów tej wojny, aby wyjani jej prze- bieg i rezultaty. W ksice tej chcielibymy zatrzyma si nad zja- wiskiem, które miao ogromne znaczenie da losów tej wojny. Analizujc jej przebieg natrafiamy co chwila na przykady zdumiewajcych po- bdów litycznych wojskowych, nie dajcych si wytuma- i czy racjonalnym rozumowaniem. Popeniali je za- równo kolejni kierownicy polityki pastw, które uwikay si w ten konflikt, jak sztaby i dowództwa wojskowe. Przez cay okres owych tragicznych i krwawych trzydziestu lat historia Pówyspu Indo- chiskiego ksztatowana bya przez decyzje oparte na nieznajomoci faktów, ignorowaniu rzeczywisto- 7 Strona 10 ci, faszywym jej ocenianiu, na bdnych wnioskach i obsesyjnych iuzjach. Polityczne koncepcje rozwi- zania konfliktu nie uwzgldniay psychiki, kultury i tradycji miejscowej ludnoci. Plany operacyjne na- pastników nie doceniay siy i zdolnoci bojowej przeciwnika, a wyolbrzymiay potencja wasny. Nie bray pod uwag waciwoci klimatycznych i te- renowych uporem odrzu- kraju. Politycy zachodni z cali realistyczne propozycje pokojowego zakoczenia konfliktu. Podejmowali decyzje pod naciskiem we- wntrznych potrzeb politycznych swoich krajów, powtarzali uparcie poprzednie bdy, marzenia brali za rzeczywisto. Polityka wietnamska Francji, a na- stpnie Stanów Zjednoczonych, bya niebywa de- monstracj politycznego irracjonalizmu. Poczynajc od 1945 roku wydawao si wielokrot- nie, e konflikt wietnamski znajduje si o krok od politycznego rozwizania i e narody tego pówyspu uzyskaj moliwo decyzji o swoim losie bez obcej interwencji. Za kadym razem nastpoway jednak wydarzenia, które burzyy nadzieje na pokój. Wyda- rzenia te nie miay adnego racjonalnego uzasadnie- nia, zdaway si nosi w sobie ponure elementy greckiej tragedii, gdzie fatum, a nie racjonalne przesanki, decyduje o ludzkich losach. Europejska wojna trzydziestoletnia XVII wieku miaa swoje podoe racjonalne. Byy w nim za- gadnienia wyznaniowe, niezmiernie dynastyczne i zasadnicze w owych czasach. Wojnie wietnamskiej brakowao takiego wspóczesnego racjonalizmu. Bya to wojna redniowieczna, prowadzona w poowie dwudziestego wieku. Wszystkie jej kolejne etapy opieray si na politycznej ignorancji, militarnych iluzjach i obsesyjnej wierze w decydujc rol siy. Toczya si i rozwijaa wbrew zdrowemu rozsdkowi, na skutek bdów popenianych przez europejskich 8 Strona 11 |(t amerykaskich mów stanu zajmujcych stano- ilwiska, na których wanie takich bdów popenia pie wolno. I Zadaniem tej ksiki nie jest historia wojny [wietnamskiej, ale próba ukazania i przeanalizowania 'tych bdów. Wiele wanych aspektów konfliktu po- winno sta si przedmiotem odrbnych opracowa. Nie poruszamy bowiem takich spraw, jak kwestia legalnoci tej wojny i postpowanie stron w kon- z prawem midzynarodowym, nie zatrzy- frontacji mujemy si nad zagadnieniami ekonomicznymi czy humanitarnymi konfliktu. Ksika oparta jest na bogatej literaturze przedmio- tu, a przede wszystkim na tzw. Aktach Pentagonu" ,, (,, Pentagon Papers"). Jest to zbiór dokumentów ame- rykaskich, dotyczcych tej wojny, opracowany przez ekspertów Pentagonu na zlecenie ministra obro- ny USA McNamary w latach 1967 1968 i liczcy — 47 tomów. Dopiero w 1971 roku ,,New York Times" uzyska cz tego zbioru i rozpocz publikacj do- kumentów wbrew zakazowi Ministerstwa Sprawiedli- woci. Wyrok Sdu Najwyszego zezwoli jednak na publikacj Aktów Pentagonu". ,, S one bezcennym ródem dla kadego badacza historii tego konfliktu. Pena bibliografia znajduje si na kocu ksiki. Wszystkie cytaty pochodz z wymienionych w niej ksiek. Strona 12 Strona 13 I. Jak doszo do wojny trzydziestoletniej Przy kocu II wojny wiatowej Wietnam uzyska wielk szans odbudowy swej niepodlegoci po pra- by wpraw- wie stuletnim francuskim panowaniu. Kraj dzie wtedy okupowany przez Japoczyków, ale kl- ska armii japoskiej nie ulegaa wtpiwoci i bya tylko kwesti czasu. Wydawao si, eFrancja — dugoetni wadca kolonialny kraju —zostaa ju wyeliminowana z Azji. Wojska francuskie byy roz- brojone i zniszczone przez Japoni, a w Europie Francja po tragicznych przejciach wojeimych do- piero rozpoczynaa proces odbudowy i organizowa- nia na nowo bytu pastwowego. Trzymaa wci w rku posiadoci afrykaskie, gdzie ruch niepodlego- ciowy jeszcze dostatecznie nie dojrza, a przebieg dziaa wojennych — przy pomocy aiantów — ua- twia wojskom francuskim utrzymanie wadzy w ko- loniach. Trzeba bdzie jeszcze czeka kilka czy kilka- nacie lat na niepodlego Tunisu, Maroka, Algierii oraz krajów czarnej Afryki i na cakowity rozkad afrykaskiej czci imperium francuskiego. Sytuacja w Wietnamie bya inna. Na caym Pó- wyspie Indochiskim, a wic w trzech czciach Wietnamu — Annamie, Kochinchinie i Tonkinie — oraz w ssiednich Laosie i Kambody istniaa ju wasna, dojrzaa i rozwinita administracja narodo- 11 Strona 14 wa, która wprawdzie wspópracowaa z wadzami okupacyjnymi, bya jednak dostatecznie przygotowa- na do rozpoczcia w odpowiedniej chwii cakowicie samodzienego funkcjonowania. Sprzyjao temu utrzy- mywanie przez wadze okupacyjne tradycyjnej, cho fikcyjnej niemal struktury pastwowej krajów pó- wyspu w postaci dworów królewskich w Laosie i Kambody oraz cesarza Bao Daia w Wietnamie. Najwaniejszym elementem sytuacji by jednak rozwój podziemnego ruchu niepodlegociowego i re- wolucyjnego, który — pocztkowo rozproszony i nie- jednolity w poszczególnych prowincjach Wietnamu — pod koniec wojny skoncentrowa si dokoa utwo- rzonej w 1941 roku Ligi Niepodlegoci Wietnamu, zwanej w skrócie Wietminhem. Znaczenie i popular- no tej organizacji stae rosa, a ludno kraju uzna- waa coraz powszechniej kierownicz rol wybitnej postaci Ho Szi Mina — sekretarza generalnego Ligi. Wietminh opiera si pocztkowo na czonkach podziemnej partii komunistycznej i zblionych do niej ugrupowa politycznych, ale wkrótce przyczy- y si do niego szerokie koa patriotycznej ludnoci wietnamskiej. Znajdoway si wród nich wykszta- cone i wyrobione kadry, które mogy natychmiast przej administracj pastwow, wojsko i ycie gospodarcze. By wic Wietminh ju w 1945 roku rozbudowanym jdrem kierowniczym niepodlegego pastwa wietnamskiego. Mia on te wielkie wpywy i poparcie wród chopstwa wietnamskiego, stano- wicego 90®/o ludnoci. Przynosi im bowiem nie tylko niepodlego — co dla wielu chopów wietnamskich byo jeszcze wtedy pojciem do abstrakcyjnym — ale zasadnicze reformy spoeczne i gospodarcze. Prze- de wszystkim uwolnienie od wadzy obszarników, lichwiarzy i poborców podatkowych, których sia w feudalnej jeszcze strukturze kraju bya ogromna. 12 Strona 15 Wielka szansa niepodlegociowa Wietnamu miaa równie swe uzasadnienie w czynnikach zewntrz- nych. Jednym z najwaniejszych wród tych czyn- ników byo stanowisko Stanów Zjednoczonych, a cilej mówic prezydenta Frankina Deano Roose- veta. Roosevet by zawsze zdecydowanym wrogiem ko- w swoich wspo- lonializmu. Jego syn, Elliot, cytuje mnieniach tak wypowied ojca z roku 1943: Kiedy ,, wygramy wojn, uyj wszystkich si i rodków, aby USA nie zostay zmuszone do zaakceptowania planu, który uatwi imperialistyczne zamiary Francji... albo pomoe Wielkiej Brytanii w jej imperialistycznych ambicjach". Jeszcze wyraniej formuuje swój pogd Roosevet w memorandum przesanym sekretarzowi stanu Cor- del Hulowi w styczniu 1944 roku; Widziaem w ,, ubiegym tygodniu Haifaxa (ambasador angielski) i potwierdziem mu otwarcie moj opini sprzed ro- e Indochiny nie powinny wróci do Francji. Na- ku, ey je odda pod administracj midzynarodowego powiernictwa. Francja miaa ten kraj — 30 milionów mieszkaców — prawie przez 100 lat i ludno jest tam w gorszej sytuacji, ni bya na pocztku. Mam w tej materii pene poparcie generalissimusa Czang Kaj-szeka i marszaka Staina. Nie widz powodu, abyustpowa w tej sprawie Foreign Office. Jedy- nym argumentem ich sprzeciwu jest wpyw tego probemu na ich wasne i hoenderskie posiadoci. Nie ubili nigdy koncepcji powiernictwa, gdy czsto prowadzio ono do niepodlegoci. Tak jest w przy- padku Indochin. Kady kraj musi by traktowany odrbnie, ale jeli chodzi o Indochiny, to sprawa jest jasna. Francja doia je przez 100 lat. Naród Indochin zasuguje na epsz przyszo”. W czasie wojny prawie na kadej konferencji przy- 13 Strona 16 wódców koalicji antyhitlerowskiej stanowisko Roose- veltapowodowao powane konflikty midzy prezy- dentem a Winstonem Churchillem. W Teheranie, w listopadzie 1943 roku, Churchill ostro sprzeciwia si powiernictwu dla Indochin. Roosevelt, poparty przez Stalina, woa przez stó do premiera Anglii: Wi- ,, dzisz, Winston — jeste przegosowany w stosun- ku 3 do 1!” Prezydent USA mia tu na myli jeszcze stanowisko nieobecnego Czang Kaj-szeka, z którym uzgodni spraw poprzednio na spotkaniu w Kairze. (Równie na konferencji w Quebec spór o Indochiny i rol Francji na Dalekim Wschodzie wywoa zatarg pomidzy aliantami,to samo nastpio w Jacie, a jeszcze 15marca 1945 roku, a wic na cztery ty- godnie przed mierci, Roosevelt daje nastpujc instrukcj doradcy w Departamencie Stanu, Charleso- wi Taussigowi, w sprawie polityki wobec Indochin: ,,To musi by niepodlego. Taka jest nasza polityka i moe pan to owiadczy Departamentowi Stanu.") Ostatnie sowa tej instrukcji maj szczególn wy- mow. Prezydent mimo wyczerpania i choroby by znakomicie poinformowany o nastrojach administra- cji waszyngtoskiej. Wiedzia dobrze, e w Depar- tamencie Stanu dziaa silna i wpywowa grupa, która dy do zmiany jego polityki. I w tym miejscu do- chodzimy do pierwszego tragicznego bdu politycz- nego, który zaciy na losach Wietnamu. By on po- cztkiem dugiego cigu dalszych bdnych decyzji, mylnych ocen, faszywych przewidywa i upartego brnicia przeciwko rozsdkowi i logice historycznej. Ta tragedia pomyek towarzyszy bdzie odtd histo- rii wydarze na Pówyspie Indochiskim przez na- stpne 30 lat. A moe i duej. Wtpliwy zaszczyt popenienia tej pierwszej powanej omyki, któr uwaa moemy za grzech pierworodny — bo staa si przyczyn caego dalszego rozwoju wydarze — 14 Strona 17 przypada Departamentowi Stanu Stanów Zjednoczo- nych. Polityka Roosevelta w sprawach kolonialnych, a zwaszcza azjatyckich, napotykaa w Departamencie od dawna na sprzeciw i bierny opór. Antykolonia- lizm Stanów Zjednoczonych opiera si pocztkowo na tradycyjnych przesankach: USA byy przecie pierwsz na wiecie koloni, która potrafia si wyzwoli. Póniej antykolonializm amerykaski zwi- za si z koncepcj wolnego dostpu do surowców i zwalcza ustalony w XIX wieku podzia stref ich ekspoatacji ustaony przez mocarstwa koonialne. Ae po II wojnie wiatowej ta koncepcja utracia sw si. Zamiary prezydenta w stosunku do Indochin krytykowane byy ostro przede wszystkim przez tzw. ,,europejczyków" w Departamencie Stanu. Stanowisko ich opierao si na kilku zasadniczych argumentach. Jednym z tych argumentów bya soidarno z in- teresami i pogdami brytyjskimi. Anglii chodzio w dramatycznym i przeomowym momencie zblia- jcego si zakoczenia wojny o wypracowanie no- wego ukadu stosunków pomidzy metropoli a jej posiadociami azjatyckimi. Zaeao jej bardzo w tym momencie na unikniciu wszelkich precedensów na- ruszajcych kolonialny, przedwojenny status quo. Niepodlego Indochin byaby niebezpiecznym i za- raiwym przykadem dla krajów ssiednich: Indii, Birmy, Malajów. Drugim argumentem bya potrzeba poparcia Francji. Chodzio amerykaskim dyplomatom zarówno o wzmo- cnienie tego pastwa, którego rola polityczna zostaa osabiona w czasie wojny, jak i o prób odzyskania tam wpywów i popraw stosunków z rzdem ge- neraa de Gaulle'a, jedne i drugie bowiem w czasie wojny ksztatoway si niekorzystnie dla USA. Trzecim silnym argumentem by lk przed politycz- 15 Strona 18 nym zabarwieniem niepodlegociowego ruchu wiet- namskiego. Politycy Departamentu Stanu widzieli w nim kombinacj nacjonalizmu i komunizmu, niebez- pieczn dla interesów USA. Nie chodzio tylko o przy- szo wpywów Stanów na Pacyfiku. Mimo nie e urodzia si jeszcze „teoria domina", a w Chinach pozycja Czang Kaj-szeka bya mocna, wielu rea- listyczniemylcych specjalistów Departamentu Sta- nu od tego obszaru obawiao si, e przykad i sukces Wietminhu moe by zaraliwy dla krajów ssiednich i spowoduje na kontynencie azjatyckim nieodwra- calne zmiany polityczne. Najsilniejsz jednak przyczyn oporu przeciw poli- tyce Roosevelta w sprawie Indochin bya coraz wy- raniej ksztatujca si koncepcja krucjaty antyko- munistycznej, która ju wkrótce wyj miaa na po- wierzchni midzynarodowego ycia politycznego przy okazji przemówienia Churchilla w Fulton. Kon- cepcja ta w rezultacie spowodowaa wypowiedzenie zimnej wojny, remilitaryzacj Niemiec i utworzenie NATO. Antykoonializm musia ustpi antykomu- nizmowi w hierarchii doktryn politycznych. W po- cztku 1945 roku dyplomacja amerykaska utrzymy- waa jeszcze pozory sojuszu ze Zwizkiem Radziec- kim, ale Departament Stanu, a zwaszcza jego wy- dzia europejski, ju myla o odtworzeniu militarnej potgi Europy zachodniej. Do tego potrzebna bya silna Anglia i odbudowana, mocna Francja. A wic nie naley uatwia procesów rozkadu imperiów ko- lonialnych tych pastw. Przeciwnie, naley dopomóc w utrzymaniu ich. Ju 8 maja 1945 roku, a wic w 4 tygodnie po mierci Roosevelta, jego sekretarz stanu, Edward którego Harry Truman po objciu urzdu Stettinius, prezydenta zatrzyma na tym stanowisku przez dwa miesice, owiadczy ministrowi spraw zagranicznych 16 Strona 19 Francji, Georgesowi Bidaultowi: ,,Nie ma adnego oficjalnego owiadczenia rzdu USA, które by kwe- stionowao nawet porednio francusk suwerenno nad Indochinami". W ten sposób jeden z najbli- szych wspópracowników zmarego prezydenta prze- kreli jego dobrze mu przecie znane stanowisko wobec Indochin. odby w 25 sierpnia 1945 roku genera de Gaulle Biaym Domu rozmow z prezydentem. Truman owiadczy mu, e USA nie sprzeciwiaj si powro- towi Indochin do Francji, a kiedy de Gaule poskar- y e podobno amerykaski genera Albert We- si, demayer, naczelny dowódca na Dalekim Wschodzie, porozumiewa si potajemnie z Ho Szi Minem — Truman stanowczo zaprzeczy. A zaraz po wizycie de Gaulle'a Departament Stanu owiadczy oficjal- nie, e ,,USA uznaj francusk suwerenno w Indo- chinach". Tak wic Stany Zjednoczone ju w poowie 1945 roku zdecydowanie porzuciy Rooseveltowsk koncepcj, która miaa prowadzi do niepodlegoci Indochin. W swych planach powojennego wiata umieciy Wietnam jako koloni silnej Francji, która oparta o swoje imperium stanie si eksponentem po- lityki -USA w Europie, dostarczy wojsk przyszemu sojuszowi europejskiemu, majcemu na celu przeciw- stawienie si wpywom ZSRR, a w Azji wzmocni wspólny front antykomunistyczny. Ju najblisze lata wykazay podwójny tej bd polityki. W Azji stworzone zostao zapane ognisko, zagraajce przez przeszo wier wieku pokojowi wiata. A Francja, wykrwawiona w omioletniej woj- nie wietnamskiej i rozdarta wewntrznymi konflik- tami, spowodowanymi t wojn, nie moga sta si takim sojusznikiem, na jakiego Stany Zjednoczone liczyy. 2 — Wietnam 17 Strona 20 Ze rozeznanie? Faszywa ocena? Prostactwo par- weniuszy wielkiej polityki wiatowej? Histeria anty- komunistycznej krucjaty? Strach przed potg Zwiz- ku Radzieckiego? Byo w tych decyzjach Biaego Domu i Departamentu Stanu tych wszystkich elemen- tów po trosze. A e Stany Zjednoczone byy w tym czasie jedynym wielkim mocarstwem, które z II woj- ny wiatowej wyszo nie zniszczone, nie osabione i miao wtedy decydujcy wpyw na uksztatowanie mapy wiata, a zwaszcza Azji — polityka ta staa si tragiczna i brzemienna w dugotrwae skutki. Praktyczne rozstrzygnicie dalszych losów Wiet- namu i pastw ssiednich nastpio w lipcu 1945 ro- ku na konferencji poczdamskiej, a waciwie na jej marginesie. Komitet wojskowy angielsko-ameryka- ski ustali, e po kapitulacji Japonii nastpi podzia Wietnamu wzdu 16 równolenika. Bya to wic pra- wie ta sama linia podziau, któr przyjmie w 1954 roku konferencja genewska. Na pónoc od tej linii rozbrojenie Japoczyków i objcie tymczasowej administracji powierzone zostao wojskom chiskim, na poudnie za Anglikom. Dokumenty konferencji wskazuj, e sugesti podziau przedstawi amery- kaski genera George Marshall. A wic zapomnia- no ju o niepodlegoci, a nawet o powiernictwie. Amerykanie umyli rce od tej sprawy, ale nie wie- dzieli jeszcze, erce te nie pozostan czyste na du- go. Inicjatyw w sprawie Wietnamu przejmuj Angli- cy. 22 sierpnia lord Mountbatten szczerze owiadcza francuskiemu generaowi Philippe'owi Leclerkowi: ,,Gdyby Roosevelt y, nie mielibycie adnej szansy powrotu do Indochin. Ale teraz to moe da si zro- bi". Stosunek Anglii do Wietnamu zdeterminowany by kompleksem Churchilla, wyraonym w jego synnym powiedzeniu, e nie bdzie on premierem Jego Kró- 18