Robert Klyosaki M�DRE BOGATE DZIECKO Bogaty ojciec, Biedny ojciec - bestseller na listach: New York Times, Wall Street Journal, USA Today, Business Week, Amazon.com, brytyjska i niemiecka witrynaAmazon.com, E-trade.com, Sydney MorningHerald (Australia), Sun Herald (Australia), Business Review Weekly (Australia), Borders Books and Musie (USA i Singapur), Barnes & Noble.com, Publishers Weekly, San Francisco Chronicie Kwadrant przep�ywu pieni�dzy - bestseller na listach: Wall Street Journal, New York Times Business, Sydney Morning Herald (Australia), Sun Herald (Australia), Business Review Weekly (Australia), Amazon.com, Barnes & Noble.com, Borders Books and Musie (USA i Singapur) Inwestycyjny poradnik bogatego ojca - bestseller na listach: USA Today, Wall Street Journal, New York Times, Business Week, Publishers Weekly M�DRE BOGATE DZIECKO Pobud� finansow� inteligencj� swojego dziecka! iSkonLLechter Celem tej publikacji jest dostarczenie stosownej i solidnej informacji zwi�zanej z opisywanymi zagadnieniami. Jednak�e autorzy i wydawcy, sprzedaj�c t� publikacj�, nie mog� by� traktowani jako prawni, finansowi lub innego rodzaju profesjonalni doradcy. Przepisy prawne i ich zastosowanie s� cz�sto r�ne w r�nych krajach. Je�li wi�c wymagana jest fachowa pomoc, nale�y skorzysta� ze stosownych profesjonalnych us�ug. Autorzy i wydawcy zrzekaj� si� wszelkiej odpowiedzialno�ci zwi�zanej z zastosowaniem informacji zawartej w tej ksi��ce. Mimo �e ksi��ka jest oparta na prawdziwych wydarzeniach, niekt�re z nich zosta�y podane w formie beletrystycznej, aby podkre�li� ich znaczenie dla cel�w edukacyjnych. Copyright � 2001 by Robert T. Klyosaki and Sharon L. Lechter Ali rights reserved. Monopoly� is a registered trademark of Hasbro, Inc. CASHFLOW is a trademark of CASHFLOW Technologies, Inc. are trademarks of CASHFLOW Technologies, Inc. Klyosaki, Robert T. and Lechter, Sharon L. Rich Dad's Rich Kid, Smart Kid/Robert T. Klyosaki with Sharon L. Lechter Wydanie polskie: Wydawca Copyright � 2003 by Books & Software Co. Wszystkie prawa zastrze�one. �aden fragment tego wydania nie mo�e by� powielany lub rozpowszechniany w �adnej formie i w �aden spos�b oraz nie mo�e te� by� przechowywany w bazie danych lub systemie wyszukiwania, bez uprzedniego zezwolenia na pi�mie sporz�dzonego przez wydawc�. Przek�ad Krzysztof Rogowski Korekta Kazimierz Ludwicki Katarzyna Sidorowicz-Wojno ISBN 83-913100-8-6 Wsp�wy dawca Instytut Praktycznej Edukacji skr. pocz. 31,85-613 Bydgoszcz 13 tel./fax(+48)(52)58130 29 email: [email protected] http://www.bogatyojciec.pl Ksi��ka ta jest dedykowana Rodzicom i Nauczycielom z ca�ego �wiata. Wasze zadanie jest najwa�niejsze ze wszystkich zada�, gdy� nasze dzieci s� nasz� przysz�o�ci�! ^^^^H Spis tre�ci Wst�p Cz�� I Rozdzia� pierwszy Rozdzia� drugi Rozdzia� trzeci Rozdzia� czwarty Rozdzia� pi�ty Rozdzia� sz�sty Rozdzia� si�dmy Cz�� II Rozdzia� �smy Rozdzia� dziewi�ty Rozdzia� dziesi�ty Rozdzia� jedenasty Rozdzia� dwunasty Rozdzia� trzynasty Rozdzia� czternasty Dlaczego Tw�j bank nie prosi Ci� o �wiadectwo szkolne?.............................. ix �Pieni�dze s� jedynie pomys�em" Wszystkie dzieci rodz� si� m�dre i bogate........................................... 3 Czy Twoje dziecko jest geniuszem?.......... 11 Najpierw daj dzieciom w�adz�, a potem pieni�dze ..................................... 33 Je�li chcesz by� bogaty, musisz odrabia� zadania domowe ........................ 51 Ilu recept na sukces potrzebuje Twoje dziecko? .......................................... 69 Czy Twoje dziecko trafi do lamusa przed trzydziestk�? .................. 83 Czy Twoje dziecko b�dzie mog�o przej�� �na emerytur�" przed trzydziestk�? ............................................... 99 To nie pieni�dze czyni� Ci� bogatym M�j bank nigdy nie prosi� mnie o �wiadectwo szkolne ............................... 123 Dzieci ucz� si� bawi�c .............................. 139 Dlaczego oszcz�dzanie nie pop�aca? ........ 155 R�nica mi�dzy dobrym a z�ym d�ugiem ......................................... 171 Nauka na pieni�dzach............................... 183 Inne sposoby rozwijania ilorazu inteligencji finansowej Twojego dziecka ....................................... 193 Czemu s�u�y kieszonkowe? ...................... 207 � Cz�� III Rozdzia� pi�tnasty Rozdzia� szesnasty Podsumowanie Dodatek A Dodatek B Odkryj geniusz swojego dziecka Jak odkry� wrodzony geniusz swojego dziecka?........................................ 223 Sukces oznacza wolno�� bycia sob� ........ 253 Najwa�niejsze zadanie na �wiecie ............ 263 Dawa� kieszonkowe czy nie? - odwieczny dylemat ................................ 267 Finansowe wycieczki edukacyjne, czyli wsp�lne �wiczenia dla dzieci i rodzic�w ................................. 275 Wst�p Dlaczego Tw�j bank nie prosi Ci� o �wiadectwo szkolne? Wykszta�cenie ma dzi�, jak nigdy dot�d, ogromne znaczenie. Wychodzimy z epoki industrialnej i wkraczamy w epok� informacyjn�, dlatego warto�� naszego wykszta�cenia ca�y czas wzrasta. Problem w tym, czy wykszta�cenie, jakie Ty masz lub jakie Twoje dziecko zdobywa w szkole, wystarczy, by sprosta� wyzwaniom nowego wspania�ego �wiata, w kt�ry w�a�nie wkraczamy. W epoce industrialnej mo�na by�o p�j�� do szko�y, a po jej uko�czeniu rozpocz�� karier� zawodow�. Do osi�gni�cia sukcesu niepotrzebne by�y zazwyczaj dodatkowe kwalifikacje, poniewa� zmiany w �yciu nie zachodzi�y tak szybko, jak obecnie. Inaczej m�wi�c - to, czego kto� nauczy� si� w szkole, wystarcza�o mu na ca�e �ycie. Wst�p Podczas gdy wiele milion�w os�b z pokolenia urodzonego w okresie wy�u demograficznego przygotowuje si� do wkroczenia w wiek emerytalny, wiele innych u�wiadomi sobie, �e nie zdoby�o odpowiedniego wykszta�cenia, by sprosta� wymogom nowej epoki. Po raz pierwszy w historii osoby wykszta�cone zostaj� dotkni�te tymi samymi problemami gospodarki, co osoby niewykszta�cone. Bez wzgl�du na posiadane wykszta�cenie, ludzie zmuszeni s� zdobywa� now� wiedz� i umiej�tno�ci, aby nad��a� za zmianami w pracy. Kiedy sprawdzasz skuteczno�� swojego wykszta�cenia? Kiedy sprawdzasz efektywno�� swojego wykszta�cenia? Czy w dniu uko�czenia studi�w i rozdania dyplom�w, gdy masz np. dwadzie�cia pi�� lat? A mo�e wraz z przej�ciem na emerytur�, dajmy na to - w wieku sze��dziesi�ciu pi�ciu lat? W artykule opublikowanym w lokalnej gazecie Arizona Republic z dnia 16 lipca 2000 r. znalaz�o si� nast�puj�ce zdanie: �Zgodnie z wynikami bada�, przeprowadzonych na pocz�tku miesi�ca przez Ameryka�skie Stowarzyszenia Planowania Opieki Zdrowotnej, oko�o 700 000 os�b b�d�cych w wieku emerytalnym nie otrzyma pomocy od wybranych przez siebie prywatnych organizacji ochrony zdrowia, dzia�aj�cych w ramach systemu Medicare". Autor artyku�u stwierdza� dalej, �e opieka zdrowotna ludzi w podesz�ym wieku sta�a si� dla towarzystw ubezpieczeniowych zbyt kosztowna i nieop�acalna; emeryt�w pozbawia si� wi�c nale�nych im �wiadcze�. Problemy opieki zdrowotnej starszych obywateli jeszcze si� pog��bi�, gdy siedemdziesi�t pi�� milion�w os�b z pokolenia wy�u demograficznego w USA znajdzie si� w tej grupie wiekowej za dziesi�� lat. Edukacja a statystyka opieki spo�ecznej Wed�ug bada� przeprowadzonych przez Departament Zdrowia, Edukacji i Opieki Spo�ecznej, na ka�dych stu obywateli w wieku sze��dziesi�ciu pi�ciu lat, jeden jest zamo�ny, czterem powodzi si� nie�le, pi�ciu wci�� pracuje, pi��dziesi�ciu sze�ciu potrzebuje wsparcia ze strony pa�stwa lub rodziny, pozostali za� nie �yj�. Dlaczego Tw�j bank nie prosi Ci� o �wiadectwo szkolne? xi Ksi��ka ta nie m�wi, jak zosta� bogat� osob�. Bardziej interesuje mnie tych pi��dziesi�ciu sze�ciu, kt�rzy nadal potrzebuj� wsparcia. Nie chc�, aby� Ty i Twoje dziecko do nich do��czyli. Ludzie cz�sto m�wi� mi: �Kiedy zostan� emerytem, b�d� potrzebowa� niewiele pieni�dzy, bo b�d� mniej wydawa� na �ycie". To prawda, �e wraz z przej�ciem na emerytur� mog� zmale� Twoje wydatki. Istnieje jednak jeden koszt, kt�ry mo�e dramatycznie wzrosn�� - koszt opieki medycznej. W�a�nie dlatego prywatne organizacje ochrony zdrowia - wymienione w artykule - odbieraj� emerytom dodatkowe �wiadczenia. Zajmowanie si� lud�mi w podesz�ym wieku jest po prostu zbyt kosztowne. Za kilka lat oka�e si�, �e dla milion�w starszych os�b dost�p do opieki zdrowotnej b�dzie spraw� �ycia i �mierci. M�wi�c dosadniej: Je�li b�dziesz mia� pieni�dze - prze�yjesz, je�li nie - mo�esz umrze�. Powstaje pytanie: Czy zdobyte w przesz�o�ci wykszta�cenie przygotowa�o tych ludzi do radzenia sobie z takim wyzwaniem finansowym pod koniec �ycia? Nasuwa si� nast�pne: Co niedola emeryt�w ma wsp�lnego z wykszta�ceniem Twojego dziecka? Na oba mo�na udzieli� nast�puj�cych odpowiedzi. Po pierwsze, to w�a�nie Twoje dziecko b�dzie ostatecznie musia�o zap�aci� za opiek� zdrowotn� milion�w emeryt�w, kt�rzy sami nie b�d� w stanie tego zrobi�. Drug� odpowied� stanowi kolejne pytanie: Czy wykszta�cenie Twoich dzieci pozwoli im zabezpieczy� sobie byt na tyle, �e gdy przestan� pracowa�, b�d� mog�y obej�� si� bez finansowego i medycznego wsparcia ze strony pa�stwa? Regu�y si� zmieni�y W epoce industrialnej regu�� by�o: p�j�� do szko�y, dobrze si� w niej uczy�, znale�� pewn�, sta�� prac� z pakietem dodatkowych �wiadcze� i do�y� emerytury. Zgodnie z t� regu��, po mniej wi�cej dwudziestu latach idziesz na emerytur�, a rz�d roztacza nad Tob� opiek� do ko�ca Twoich dni. Jednak w epoce informacyjnej regu�y uleg�y zmianie. Trzeba i�� do szko�y, zdobywa� dobre oceny, znale�� prac� i zdoby� dodatkowe kwalifikacje w zwi�zku z t� prac�. Nast�pnie - szuka� nowego pracodawcy xii Wst�p i zmienia� profil zawodowy - dokszta�caj�c si�. Po pewnym czasie ponownie jeste�my zmuszeni do zmiany zawodu i pracy, maj�c przy tym nadziej� i modl�c si�, by w mi�dzyczasie od�o�y� do�� pieni�dzy na czas po sze��dziesi�tym pi�tym roku �ycia, kt�re przecie� jeszcze troch� potrwa. Jednym z wyr�nik�w epoki industrialnej by�a teoria wzgl�dno�ci Einsteina (E=mc2). W epoce informacyjnej rol� t� pe�ni prawo Moore'a, z kt�rego zrodzi� si� wsp�czesny pogl�d, i� ilo�� informacji podwaja si� co osiemna�cie miesi�cy. Oznacza to, �e je�li chcesz dor�wna� tempu zmian, musisz uzupe�nia� swoj� wiedz� co p�tora roku. W epoce industrialnej zmiany we wszystkich dziedzinach �ycia zachodzi�y wolniej. Wiedza przyswojona w szkole by�a d�u�ej aktualna. W epoce informacyjnej ca�a nasza wiedza bardzo szybko si� dezaktualizuje. To, czego si� nauczy�e�, jest wa�ne, lecz nie a� tak, jak szybko��, z jak� potrafisz si� uczy�, zmienia� i przystosowywa� do nowych informacji. Moi rodzice dorastali w czasach wielkiego kryzysu. Sta�a praca by�a dla nich wszystkim, dlatego zawsze, gdy m�wili: �Musisz i�� do szko�y, �eby zdoby� pewn�, bezpieczn� posad�", w ich g�osie wyczuwa�em lekk� panik�. Dzi�, jak wida�, pracy nie brakuje. Wyzwanie jednak polega na tym, aby wykonuj�c bie��c� prac�, nie zosta� w tyle z powodu zmian. A oto inne subtelne, aczkolwiek istotne, r�nice mi�dzy obiema epokami: W epoce industrialnej pracodawca odpowiada� za �wiadczenia emerytalne pracownika. W epoce informacyjnej odpowiedzialno�� za nie spada na pracownika. Je�eli po sze��dziesi�tym pi�tym roku �ycia sko�cz� Ci si� pieni�dze, b�dzie to Tw�j problem, a nie przedsi�biorstwa, w kt�rym pracowa�e�. W epoce industrialnej zyskiwa�e� na warto�ci wraz z wiekiem. W epoce informacyjnej Tw�j wiek obni�a Twoje notowania. W epoce industrialnej ludzie zatrudniali si� na ca�e �ycie. W epoce informacyjnej coraz wi�cej os�b dzia�a samodzielnie. W epoce industrialnej m�dre dzieci zostawa�y lekarzami i prawnikami. Zarabia�y mn�stwo pieni�dzy. Dlaczego Tw�j bank nie prosi Ci� o �wiadectwo szkolne? xiii W epoce informacyjnej mn�stwo pieni�dzy zarabiaj� sportowcy, aktorzy i muzycy. Wielu lekarzy i innych profesjonalist�w zarabia mniej ni� w epoce industrialnej. W epoce industrialnej mog�e� liczy� na to, �e rz�d wydostanie Ciebie i Twoj� rodzin� z ewentualnych tarapat�w finansowych. Niemniej wraz z post�pem epoki informacyjnej coraz cz�ciej s�yszymy deklaracje polityk�w, kt�rzy obiecuj� uratowa� system ubezpiecze� spo�ecznych oraz inne rz�dowe programy asekuracyjne. Obaj dobrze wiemy, �e gdy politycy zaczynaj� obiecywa�, �e co� ocal�, najprawdopodobniej jest ju� dawno po sprawie. Kiedy nast�puje zmiana, zazwyczaj napotyka ona op�r. Kilka ostatnich lat obfituje w ludzi, kt�rzy dostrzegli mo�liwo�ci pojawiaj�ce si� w okresie zmiany. Oto przyk�ady: 1. Bili Gates zosta� najbogatszym cz�owiekiem na �wiecie, poniewa� starsi pracownicy kierownictwa IBM nie zauwa�yli ani zmian na rynku, ani nowych regu� ekonomii. Przez tak� nieudolno�� inwestorzy z IBM stracili miliardy dolar�w. 2. Istniej� dzi� przedsi�biorstwa epoki informacyjnej, za�o�one przez dwudziestolatk�w, kt�rzy wykupuj� korporacje epoki industrialnej prowadzone przez czterdziestopi�ciolatk�w (na przyk�ad America On-Line oraz Time Warner). 3. Dwudziestolatkowie staj� si� miliarderami, poniewa� czterdziestopi�cioletni mened�erowie przeoczyli okazje, kt�re dostrzegli ci pierwsi. 4. Z jednej strony mamy dwudziestoletnich miliarder�w, kt�rzy zdobyli fortun� sami i nigdy nie pracowali na posadzie, z drugiej strony - czterdziestopi�ciolatk�w, kt�rzy zaczynaj� wszystko od nowa, stale przekwalifikowuj�c si�. 5. S�yszymy, �e w najbli�szej przysz�o�ci b�dziemy raczej licytowa� swoje oferty on-line na internetowych aukcjach pracy, ni� sk�ada� pisemne podania; osoby, pragn�ce gwarancji zatrudnienia na jednym etacie d�u�ej ni� rok, okupi� takie poczucie bezpiecze�stwa ni�szym wynagrodzeniem. XIV Wst�p 10 . Zamiast liczy� na dobr� posad� w du�ym przedsi�biorstwie, coraz wi�cej student�w zak�ada w�asne firmy w akademikach. Uniwersytet Harvarda ma nawet specjalne biuro, kt�re oferuje pomoc studentom rozwijaj�cym swoj� �wie�o rozpocz�t� dzia�alno��. Najprawdopodobniej jednak harwardzkie w�adze chc� przez to zach�ci� podopiecznych, aby pozostali na uczelni. , Tymczasem po�owa pracownik�w jednego z najwi�kszych ameryka�skich przedsi�biorstw zarabia tak ma�o, �e kwalifikuje si� do otrzymania zni�kowych bon�w �ywno�ciowych. Co si� z nimi stanie, gdy wiek nie pozwoli im pracowa�? Czy szko�a w�a�ciwie przygotowa�a ich do �ycia? Nauka w domu nie nale�y ju� do marginalnych form edukacji alternatywnej. Liczba dzieci kszta�conych w ten spos�b wzrasta rocznie o 15 procent. Coraz wi�cej rodzic�w wybiera inne metody kszta�cenia, np. szko�y katolickie, waldorfowskie lub - wychowanie przedszkolne systemu Montessori, aby uwolni� dzieci od przestarza�ego rz�dowego systemu edukacji, kt�ry nie zaspokaja potrzeb ich pociech. Coraz wi�cej matek i ojc�w zdaje sobie spraw�, �e nauczanie pocz�tkowe ma r�wnie wa�ny wp�yw na rozw�j dziecka, co uniwersytet. Na przyk�ad kr�tkoterminowy program Super Camp wdra�a intensywne przyswajanie wiedzy oparte na najnowocze�niejszych metodach nauczania, kt�re poprawiaj� wyniki test�w i zwi�kszaj� pewno�� siebie u nastolatk�w. Sponsoruje go Learning Forum. Informacje na temat tego programu mo�na znale�� na stronie internetowej www.supercamp.com. Epoka informacyjna niesie zatem zmiany gospodarcze, kt�re gwa�townie zwi�ksz� przepa�� mi�dzy tymi, co maj�, a tymi, co nie maj�. Dla niekt�rych nadchodz�ce zmiany s� b�ogos�awie�stwem, dla innych - przekle�stwem; jeszcze innym nie sprawiaj� �adnej r�nicy. Bogaty ojciec mawia�: �Istniej� ludzie, kt�rzy s� tw�rcami wydarze�; s� tacy, kt�rzy obserwuj� wydarzenia oraz tacy, kt�rzy pytaj�: Co si� wydarzy�o?". Dlaczego Tw�j bank nie prosi Ci� o �wiadectwo szkolne? xv Wykszta�cenie jest dzi� wyj�tkowo istotne Wykszta�cenie ma obecnie ogromne, jak nigdy dot�d, znaczenie, poniewa� wszystko zmienia si� szybciej ni� w przesz�o�ci. Po raz pierwszy w historii ci, kt�rzy nie�le radzili sobie w szkole i osoby, kt�rym nauka sz�a opornie, stoj� przed tymi samymi problemami ekonomicznymi. Wszyscy musimy by� czujni, gdy� urz�dnik banku prosi nas o zestawienie finansowe, a nie o �wiadectwo szkolne. Ten fakt pr�buje nam co� uzmys�owi�. Ksi��ka ta dotyczy umiej�tno�ci, kt�re Twoje dzieci musz� przyswoi�, aby mog�y osi�gn�� osobisty oraz finansowy sukces w �yciu. Czy zdobywane przez Twoje dzieci wykszta�cenie w�a�ciwie przygotowuje je na przysz�o��? Czy szkolny program nauczania zaspokaja szczeg�lne potrzeby Twojego dziecka? Co maj� zrobi� rodzice, gdy ich dziecko nie lubi szko�y lub nauka idzie mu opornie? Czy dobre oceny w nauce szkolnej zapewniaj� zawodowy i finansowy sukces na ca�e �ycie? Czy Twoje dziecko musi chodzi� do tradycyjnej szko�y, mieszcz�cej si� w budynku szkolnym, aby zdoby� odpowiednie wykszta�cenie? Dla kogo przeznaczona jest ta ksi��ka? Zosta�a ona napisana dla rodzic�w, kt�rzy rozumiej� zmiany zachodz�ce na �wiecie i podejrzewaj�, �e nasz obecny system edukacji mo�e niewystarczaj�co zaspokaja� specyficzne potrzeby ich dzieci. Skierowana jest do rodzic�w, kt�rzy wol� czynnie anga�owa� si� w kszta�cenie swoich dzieci, zamiast zrzuca� odpowiedzialno�� za to na system o�wiaty. Ksi��ka ma pom�c rodzicom przygotowa� dzieci do �ycia, kt�re zacznie si� po uko�czeniu szko�y. Napisali�my j� zw�aszcza dla rodzic�w, kt�rzy: � pragn� pobudzi� finansow� inteligencj� dziecka, nie wydaj�c przy tym ogromnej ilo�ci pieni�dzy, � chc� mie� pewno��, �e szko�a nie st�umi naturalnego geniuszu oraz stylu nauki ich dziecka, kt�re po opuszczeniu szko�y wci�� b�dzie chcia�o zdobywa� wiedz�, xvi Wst�p � by� mo�e maj� dziecko, kt�re nie lubi szko�y, b�d� ma problemy w nauce, � spe�niaj� wszystkie trzy wymienione przypadki. Uk�ad ksi��ki M�dre bogate dziecko sk�ada si� z trzech cz�ci. Pierwsza przedstawia og�lny zarys edukacji w szko�ach i na uczelniach oraz - edukacji finansowej. Czytelnicy moich ksi��ek wiedz� ju�, �e na moje �ycie mia�o wp�yw dw�ch ojc�w: bogaty i biedny. Ten, kt�rego nazywam bogatym, by� ojcem mojego najlepszego przyjaciela Micha�a; biednym natomiast by� m�j biologiczny ojciec. Obaj moc� swojego geniuszu wywarli na mnie zbawienny wp�yw. Cz�owiek, kt�rego nazywam biednym ojcem, by� w mojej opinii geniuszem naukowym i nauczycielem. Kiedy sko�czy�em dziewi�� lat, zacz��em mie� powa�ne problemy w szkole. Nie podoba� mi si� zakres materia�u i spos�b jego przekazu. Nie widzia�em zwi�zku mi�dzy wt�aczan� we mnie wiedz� a jej stron� praktyczn�. W cz�ci pierwszej opisali�my, jak m�dry, lecz biedny ojciec prowadzi� mnie przez ten trudny okres mojej m�odo�ci. Gdyby nie on, uciek�bym ze szko�y albo zosta� z niej wydalony, a p�niej nie uzyska�bym dyplomu uko�czenia studi�w. Relacjonuj� tak�e proces kszta�cenia, jakiemu podda� mnie bogaty ojciec. Musz� przyzna�, �e by� r�wnocze�nie geniuszem finansowym i wspania�ym nauczycielem. Zacz�� przysposabia� m�j m�ody umys� do my�lenia w kategoriach bogactwa. W wieku od dziewi�ciu do dwunastu lat by�em ju� - dzi�ki wskaz�wkom bogatego ojca - �wi�cie przekonany, �e zostan� bogatym cz�owiekiem, bez wzgl�du na to, jak b�d� sobie radzi� w szkole i czy zdob�d� wysoko p�atn� prac�, czy te� nie. Nim uko�czy�em dwana�cie lat, wiedzia�em ju�, �e zdobycie bogactwa ma niewiele wsp�lnego z tym, czego ucz� mnie w szkole. B�d�c przekonany o tym, �e zostan� bogatym bez wzgl�du na wyniki w nauce, zacz��em sprawia� wyj�tkowe problemy wychowawcze. Wysi�ki obu ojc�w maj�ce przezwyci�y� te problemy oraz spos�b, w jaki uda�o im si� sprawi�, �e wytrwa�em do ostatniego roku studi�w, opisuje cz�� druga tej ksi��ki. Dlaczego Tw�j bank nie prosi Ci� o �wiadectwo szkolne? xvii Traktuje ona tak�e o prostych dzia�aniach edukacyjnych i finansowych, kt�re mog� podj�� rodzice w celu przygotowania dziecka do praktycznego �ycia. Rozpoczynam j� od historii tego, jak z powodu zmiany postawy wobec szko�y, niemal nie zosta�em z niej wyrzucony. Czytelnik tej ksi��ki zacznie pe�niej rozumie�, w jaki spos�b m�dry ojciec i bogaty ojciec zatrzymali mnie w szkole i wykorzystywali moje pora�ki w nauce, do przygotowania mnie do stania si� bogatym. W cz�ci drugiej bogaty ojciec wyja�nia, dlaczego urz�dnik jego banku nigdy nie prosi� go o �wiadectwo szkolne: �Nigdy nie pyta�, czy mia�em dobre oceny. Chce tylko zobaczy� moje zestawienie finansowe. Problem jednak w tym, �e wi�kszo�� absolwent�w nie wie, co to jest". Mawia� tak�e: �Zrozumienie zasady dzia�ania zestawienia finansowego jest spraw� zasadnicz� dla ka�dego, kto chce zbudowa� �ycie oparte na finansowym bezpiecze�stwie". We wsp�czesnym �wiecie, w kt�rym coraz trudniej zapewni� sobie sta�� prac�, Twoje dziecko musi wykszta�ci� zdolno�ci, kt�re pozwol� mu finansowo zabezpieczy� sobie przysz�o��. Kiedy przyjrzysz si� og�lnemu zarysowi obecnego systemu o�wiaty, zauwa�ysz, �e skupia si� on na wykszta�ceniu dwojakiego rodzaju: szkolnym, czyli: umiej�tno�ci czytania, pisania i liczenia, zawodowym, dzi�ki kt�remu mo�esz po uko�czeniu szko�y zosta� lekarzem, prawnikiem, hydraulikiem, sekretark� lub wyuczy� si� dowolnego fachu, kt�ry umo�liwi Ci zarabianie na �ycie. Zar�wno Stany Zjednoczone jak i pozosta�e pa�stwa Zachodu wy�wiadczy�y swoim obywatelom ogromn� przys�ug�, umo�liwiaj�c im kszta�cenie si� na oba sposoby. Podej�cie to przyczyni�o si� w znacznej mierze do obecnej przewagi Zachodu nad reszt� �wiata. Problem jednak w tym, �e -jak ju� wspomnia�em - teraz zmieni�y si� regu�y. W epoce informacyjnej coraz bardziej potrzeba nam nowego rodzaju wykszta�cenia, a nie dok�adniejszego wykszta�cenia wed�ug starych metod. Potrzebujemy wiedzy, kt�rej udzieli� mi bogaty ojciec i kt�ra przyda�aby si� ka�demu uczniowi i studentowi, czyli wykszta�cenia finansowego. m Edukacja finansowa pozwala Ci zamieni� pieni�dze, kt�re zarabiasz w swoim zawodzie, na trwa�e bogactwo i zabezpieczenie finansowe na ca�e �ycie. Wykszta�cenia takiego nie ma niestety wspomniane Wst�p siedemset tysi�cy emeryt�w. Dzi�ki niemu Twoje dziecko mo�e unikn�� finansowej katastrofy na staro��, osamotnienia i n�dzy cz�owieka, kt�ry ca�e �ycie ci�ko pracowa� na utrzymanie rodziny. Bankier nie chce ogl�da� Twojego �wiadectwa ani dyplomu, gdy� interesuje go, jak po formalnym uko�czeniu szko�y wykorzystujesz swoj� m�dro�� w praktyce. Pragnie oceni� Twoj� inteligencj� finansow�, a nie naukow�. Zestawienie finansowe stanowi du�o lepszy wyznacznik Twojej finansowej inteligencji ni� �wiadectwo szkolne czy dyplom uko�czenia studi�w. Cz�� druga tej ksi��ki zawiera tak�e opis prostych przyk�ad�w dzia�a� ze strony rodzic�w, kt�re maj� pobudzi� finansow� inteligencj� dziecka i u�atwi� mu wej�cie w prawdziwy �wiat pracy i pieni�dzy. Cz�� trzecia ksi��ki dotyczy najnowszych metod diagnostycznych, kt�re u�atwiaj� rodzicom wykrycie mi�dzy innymi naturalnych sposob�w przyswajania wiedzy oraz - geniuszu ich dziecka. Cz�� trzecia pokazuje zatem, jak pobudzi� naukow� inteligencj� Twojego dziecka. Przed laty jeden z nauczycieli Alberta Einsteina zauwa�y� z drwin�: �On nigdy niczego nie osi�gnie". Wielu pedagog�w s�dzi�o, �e przysz�y wielki uczony jest ma�o inteligentny, poniewa� nie potrafi uczy� si� na pami��. P�niej oznajmiono Einsteinowi, �e zdaniem wybitnego wynalazcy, wiedza faktograficzna jest niezmiernie wa�na. Einstein zaoponowa�: �Nie trzeba i�� na studia, aby pozna� fakty. Mo�na si� tego dowiedzie� z ksi��ek. Warto�� wykszta�cenia humanistycznego polega na tym, i� �wiczy ono umys� w my�leniu". �Wyobra�nia jest wa�niejsza od wiedzy" - doda�. W jednym z wywiad�w z Einsteinem dziennikarz zapyta�: - Jaka jest pr�dko�� d�wi�ku? - Nie wiem - odrzek� fizyk. - Nie trzymam w g�owie informacji, kt�r� �atwo znale�� w ksi��kach. Niemal ka�dy poznany przeze mnie rodzic by� pewien, �e ma m�dre i genialne dziecko. Kiedy jednak dziecko to idzie do szko�y, �wrodzony geniusz" cz�sto zostaje zepchni�ty na bok lub przyjmuje podrz�dn� rol� wobec jednego rodzaju uzdolnie� i stylu nauki, na kt�ry -jako jedynie w�a�ciwy - k�adzie nacisk obowi�zuj�cy system szkolnictwa. M�j m�dry ojciec i wielu innych o�wiatowc�w zdawa�o sobie spraw�, �e �w system ignoruje pozosta�e zdolno�ci, z jakimi przychodzimy na �wiat. Dlaczego Tw�j bank nie prosi Ci� o �wiadectwo szkolne? xix Na nieszcz�cie nasz obecny system o�wiaty jest uwik�any w spory i opiera si� na anachronicznych pogl�dach. Mimo i� ludzie, kt�rzy go tworz�, mog� zna� wiele prze�omowych osi�gni�� z dziedziny edukacji, otaczaj�ce ich intrygi i biurokracja udaremniaj� liczne innowacje, kt�re pozwoli�yby rozwin�� zdolno�ci Twojego dziecka i uchroni� je przed wch�oni�ciem przez system. M�j m�dry ojciec, jako dyrektor departamentu edukacji stanu Hawaje, robi� wszystko co w jego mocy, aby ten system zmieni�, lecz system zniszczy� jego wysi�ki. Powiedzia� mi p�niej: �W systemie s� trzy grupy nauczycieli i administrator�w. Jedna pilnie pracuje nad zmian� systemu. Druga usilnie d��y do tego, aby nie dopu�ci� do �adnych innowacji. Trzeci� natomiast w og�le nie obchodzi, czy system zmieni si�, czy te� nie. Jej cz�onkom zale�y jedynie na sta�ej pracy i pensji. To w�a�nie dlatego system od lat si� nie zmienia". Wnioski M�dry ojciec cz�sto mawia�: �Najwa�niejszymi nauczycielami dziecka s� jego rodzice. Powtarzaj� oni swoim dzieciom: �Chod� do szko�y i ucz si� pilnie. Dobre wykszta�cenie jest w cenie". Problem w tym, �e w wielu przypadkach sami rodzice dalej si� nie ucz� ani nie studiuj�". Powtarza�: �Rodzice s� najwa�niejszymi nauczycielami swoich dzieci, one jednak lepiej przyswajaj� wiedz� przez obserwacj� ni� s�uchanie. Doskonale wychwytuj� rozbie�no�ci mi�dzy s�owami a czynami". Dzieci uwielbiaj� przy�apywa� na tym rodzic�w. Bogaty ojciec zwyk� mawia�: �Twoje czyny przemawiaj� g�o�niej ni� s�owa" oraz �Je�eli chcesz by� dobrym rodzicem, potwierdzaj czynami to, co m�wisz". Chcia�bym podzi�kowa� Ci za to, �e zainteresowa�e� si� ksi��k� na temat edukacji oraz - �e zale�y Ci na kszta�ceniu Twoich dzieci. Zainteresowanie takie deklaruje wi�kszo�� matek i ojc�w. Niewielu z nich si�ga jednak po ksi��ki z tej dziedziny. XX Wst�p Pobierz darmowy plik audio z wywiadem! W ramach podzi�kowa� za przeczytanie tej ksi��ki, mo�esz pobra� plik audio, kt�ry zawiera moj� rozmow� z Kathy Kolbe, zatytu�owan�: �Znajd� najlepsz� metod� uczenia si� dla Twojego dziecka - poniewa� ka�de uczy si� inaczej". Plik znajdziesz: www.richkidsmartkid.com Dzi�kujemy, �e zainteresowa�e� si� edukacj� finansow� swojego dziecka. Cz�ci �Pieni�dze s� jedynie potny s�etn" *dy by�em ma�ym ch�opcem, bogaty ojciec cz�sto mawia�: �Pieni�dze s� pomys�em", a nast�pnie oznajmia�: �Mog� sta� si� wszystkim, czego od nich oczekujesz. Je�li powiesz: �Nigdy nie b�d� bogaty", najprawdopodobniej tak si� stanie. Gdy stwierdzisz: �Nie mog� sobie na to pozwoli�", Twoje szans� b�d� faktycznie niewielkie". M�j edukowany ojciec m�wi� podobnie na temat kszta�cenia si�. Czy to mo�liwe, �e ka�de dziecko rodzi si� z potencja�em bogactwa i m�dro�ci? Niekt�rzy s�dz�, �e tak. Inni s� odmiennego zdania. Pierwsza cz�� tej ksi��ki opisuje, jak nie zaprzepa�ci� wspomnianej szansy swojego dziecka. Rozdzia� 1 Wszystkie dzieci rodz� si� m�dre i bogate Obaj ojcowie byli wielkimi nauczycielami i m�drymi lud�mi. Ich m�dro�� nie dotyczy�a jednak tych samych dziedzin; nie uczyli te� tego samego. I cho� r�nili si�, zar�wno jeden jak i drugi, mieli te same pogl�dy na temat dzieci. Wierzyli, �e wszystkie rodz� si� m�dre i bogate, �e dziecko nabywa z otoczenia cech zwi�zanych z bied� oraz przekonania, i� jest mniej inteligentne od innych dzieci. Obaj ojcowie byli wielkimi nauczycielami, poniewa� wierzyli nie we wpajanie uczniom wiedzy, lecz w rozbudzanie talentu, z kt�rym rodzi si� ka�dy cz�owiek. S�owo edukacja pochodzi od �aci�skiego terminu educare, kt�ry oznacza �wydobywa�". Niestety, wspomnienia wielu z nas dotycz�ce edukacji kojarz� si� z d�ugimi, przykrymi sesjami wkuwania pojedynczych informacji na test, z pisaniem tego testu oraz zapominaniem dopiero co nauczonego materia�u. Obaj ojcowie byli wielkimi nauczycielami, poniewa� rzadko pr�bowali wbi� mi do g�owy swoje przekonania. Zwykle m�wili niewiele, cz�ciej czekaj�c na moje pytania lub zadawali pytania 4 M�dre bogate dziecko - robi�c to bardziej, by sprawdzi� stan mojej wiedzy, mi powiedzie� mi, co oni wiedz�. Zaliczam obu ojc�w do najwi�kszych b�ogos�awie�stw w moim �yciu. Pami�tam te� o matkach. Moja mama tak�e by�a wspania�� nauczycielk� i wzorem do na�ladowania. Uczy�a mnie bezwarunkowej mi�o�ci, �yczliwo�ci oraz troski o innych. Niestety, zmar�a maj�c czterdzie�ci osiem lat. Przez wi�kszo�� �ycia by�a chora - zmaga�a si� z sercem, os�abionym w dzieci�stwie przez reumatyzm. To w�a�nie jej �yczliwo�� i mi�o��, okazywana ludziom mimo osobistego b�lu, wiele mnie nauczy�a. Cz�sto, gdy czuj� uraz� i mam ochot� rzuci� si� na innych, my�l� po prostu o mamie i przypominam sobie, �e zamiast z�o�ci� si�, lepiej wykaza� wi�cej wyrozumia�o�ci. Lekcj� t� przypominam sobie codziennie. Us�ysza�em kiedy�, �e m�czy�ni �eni� si� z takimi samymi kobietami jak ich matki. Powiedzia�bym, �e jest tak r�wnie� w moim przypadku. Moja �ona Kim - to tak�e osoba niezwykle �yczliwa i kochaj�ca. �a�uj�, �e Kim i mama nigdy si� nie pozna�y. S�dz�, �e by�yby najlepszymi przyjaci�kami, podobnie jak Kim i jej matka. Chcia�em mie� �on�, kt�ra b�dzie tak�e moim partnerem w biznesie, gdy� najszcz�liwsze dni rodzic�w up�yn�y im w�a�nie na wsp�lnej pracy w korpusie pokoju. Pami�tam, jak prezydent Kennedy og�osi� powstanie tej organizacji. Zar�wno mama jak i tata byli tym pomys�em podekscytowani i nie mogli si� doczeka�, kiedy wst�pi� w jej szeregi. Kiedy ojcu zaproponowano stanowisko dyrektora ds. szkolenia na Azj� Po�udniowo-Wschodni�, zgodzi� si� i jednocze�nie poprosi� mam�, aby do��czy�a do niego jako wykwalifikowana piel�gniarka. Wed�ug mnie, by�y to dwa najszcz�liwsze lata ich ma��e�stwa. Matk� mojego najlepszego przyjaciela Micha�a - syna bogatego ojca - zna�em niezbyt dobrze. Widywa�em j�, gdy do�� cz�sto bywa�em u nich na obiedzie, lecz nie mog� twierdzi�, �e pozna�em j� naprawd�. Sp�dza�a mn�stwo czasu z rodze�stwem Micha�a, podczas gdy on (wraz ze mn�) - u swojego ojca w pracy. Jednak podczas moich wizyt traktowa�a nasze sprawy z �yczliwym zainteresowaniem. Widzia�em, �e jest wspania�� partnerk� �yciow� swojego m�a. Oboje byli serdeczni i mili. Ciekawi�o ich wszystko, co dzia�o si� w rodzinie. Mimo du�ej skryto�ci, mama Micha�a zawsze pyta�a, czego uczymy si� w szkole i w interesach. Cho� nie zna�em Wszystkie dzieci rodz� si� m�dre i bogate 5 jej zbyt dobrze, uzmys�owi�a mi, jak wa�ne jest s�uchanie innych, dopuszczanie ich do g�osu i szanowanie ich pogl�d�w, mimo i� mog� by� niezgodne z moimi. By�a niezwykle komunikatywna, a przy tym cicha. Czego nauczy�em si� od mamy i taty? Martwi mnie wysoka liczba niepe�nych rodzin, gdy� w moim rozwoju osobistym wa�n� rol� nauczycieli odegrali oboje rodzice. By�em wi�kszy i lepiej zbudowany ni� wi�kszo�� dzieci, wi�c mama zawsze ba�a si�, �e to wykorzystam i b�d� si� zn�ca� nad s�abszymi. Zawsze mocno podkre�la�a, abym rozwija� u siebie to, co obecnie nazywamy �pierwiastkiem kobiecym". Jak ju� wspomnia�em, by�a bardzo mi�a i kochaj�ca, pragn�a wi�c, abym i ja zachowywa� si� podobnie. Tak te� robi�em. Pewnego dnia, gdy by�em w pierwszej klasie, przynios�em zestawienie ocen, w tym - z zachowania. Wychowawca dopisa� na nim: �Robert musi nauczy� si� by� bardziej asertywny. Przypomina Byczka Fernando (posta� z bajki o wielkim byku, kt�ry w�cha� zrzucane przez wielbicieli kwiaty, zamiast walczy� z matadorem; by�a to jedna z ulubionych bajek mamy, kt�re czyta�a mi do poduszki). Wszyscy ch�opcy dokuczaj�mu i nim dyryguj�, mimo �e jest bardziej ros�y - w por�wnaniu z nimi". Mama by�a podekscytowana moimi szkolnymi ocenami. Gdy jednak po powrocie do domu zestawienie przejrza� ojciec, zamieni� si� w rozw�cieczonego byka, kt�ry bynajmniej nie w�cha kwiatk�w. - Co to znaczy, �e inni ch�opcy tob� dyryguj�? Dlaczego im na to pozwalasz? Chcesz zrobi� z siebie oferm�? - rzuci�, widz�c przede wszystkim uwag� na temat zachowania, a nie oceny z przedmiot�w. Kiedy wyt�umaczy�em mu, �e s�ucham jedynie mamy, tata odwr�ci� si� do niej, m�wi�c: - Mali ch�opcy s� agresywni. Ka�de dziecko musi zacz�� radzi� sobie ze swoimi dr�czycielami. Je�eli nie nauczy si� tego za m�odu, cz�sto dorasta, pozwalaj�c, by inni dokuczali mu w wieku dojrza�ym. �agodno�� mo�e by� jedn� z metod obrony, lecz gdy ona nie pomaga, nale�y si� broni�. I zwracaj�c si� do mnie powiedzia�: - Jak si� czujesz, gdy dokuczaj� ci inni ch�opcy? M�dre bogate dziecko Odrzek�em, zalewaj�c si� �zami: - Okropnie. Jestem bezsilny i boj� si�. Nie mam ochoty chodzi� do szko�y. Chcia�bym si� broni�, ale te� chc� by� dobrym ch�opcem i robi� to, co ty i mama mi ka�ecie. Nie cierpi�, jak mnie nazywaj� �grubasem", �durniem" i mi dokuczaj�. Najbardziej nienawidz� sta� bezczynnie i to znosi�. Czuj� si� wtedy maminsynkiem i oferm�. Nawet dziewczyny �miej� si� ze mnie, bo tylko stoj� i p�acz�! Tata odwr�ci� si� do mamy i spiorunowa� j� wzrokiem, daj�c do zrozumienia, �e nie podoba mu si� to, czego si� od niej ucz�. - A co by� chcia� zrobi�? - zapyta�. - Chcia�bym im odda� - odrzek�em. - Wiem, �e mog� ich pokona�. To tylko smarkacze, kt�rzy dokuczaj� ludziom, a mnie czepiaj� si�, bo jestem najro�lejszy w klasie. Ka�dy m�wi, �ebym ich nie bi�, poniewa� jestem wy�szy, a ja po prostu nie cierpi� sta� i tego znosi�. Chcia�bym zareagowa�. Oni wiedz�, �e nie kiwn� palcem, wi�c dokuczaj� mi na oczach wszystkich. Najch�tniej chwyci�bym ich i st�uk� na kwa�ne jab�ko. - Nie r�b tego - cicho nakaza� ojciec - ale daj im wyra�nie do zrozumienia, �e wi�cej nie dasz im sobie w kasz� dmucha�. Uczysz si� teraz bardzo wa�nej lekcji szacunku do siebie i obrony w�asnych spraw. Masz tylko nie bi� tych ch�opak�w. Zastan�w si�, jak nauczy� ich, aby ci ju� wi�cej nie dokuczali. Przesta�em p�aka�. Gdy otar�em �zy, nabra�em odwagi i wiary w siebie, poczu�em si� znacznie lepiej. Mog�em teraz i�� do szko�y. Nazajutrz moi rodzice zostali wezwani do szko�y. Dyrektor i wychowawca byli podenerwowani. Gdy mama i tata weszli do gabinetu dyrektora, siedzia�em w k�cie na krze�le, obryzgany b�otem. - Co si� sta�o? - zapyta� ojciec, gdy usiad�. - C�, nie mog� powiedzie�, �e sobie na to nie zas�u�yli - stwierdzi� wychowawca. - Wiedzia�em, �e po napisaniu uwagi co� si� zmieni. - Czy Robert ich pobi�? - zapyta� ojciec z obaw� w g�osie. - Nie - odpar� dyrektor. - Widzia�em ca�e zaj�cie. Ch�opcy zacz�li si� z niego na�miewa�. Tym razem jednak Robert kaza� im przesta�, nie znosi� tego biernie. Mimo tego wci�� to robili. Trzykrotnie, cierpliwie powt�rzy�, lecz sprowokowa�o to kolejne drwiny. Nagle wr�ci� do klasy, pochwyci� ich mena�ki z jedzeniem i opr�ni� je nad ka�u�� b�ota. Po�pieszy�em Wszystkie dzieci rodz� si� m�dre i bogate przez trawnik w stron� ch�opc�w, lecz ci ju� zaatakowali Roberta. Zacz�li go ok�ada�, lecz on nie oddawa� cios�w. - Co wi�c zrobi�? - zapyta� tato. - Nim zd��y�em ich rozdzieli�, Robert schwyci� obu ch�opak�w i wepchn�� ich do tej samej ka�u�y. I dlatego jest ochlapany b�otem. Ch�opc�w wys�a�em do domu, �eby si� przebrali - byli przemoczeni do suchej nitki. - Ale ich nie uderzy�em - rzuci�em ze swojego k�ta. Tata zgromi� mnie wzrokiem, przy�o�y� palec do ust na znak, bym si� uciszy�, po czym odwr�ci� si� do dyrektora i wychowawcy, m�wi�c: - Zajmiemy si� tym w domu. Dyrektor i wychowawca przyj�li to do wiadomo�ci, po czym wychowawca rzek�: - Ciesz� si�, �e by�em �wiadkiem ca�ego incydentu, do kt�rego doprowadzi�y zdarzenia dw�ch ostatnich miesi�cy. Gdybym nie zna� historii, kt�rej efektem by�o zaj�cie przy ka�u�y, udzieli�bym nagany tylko Robertowi. Mo�e pan by� jednak pewien, �e wezw� tak�e rodzic�w tych ch�opc�w. Nie pochwalam ciskania uczni�w i ich jedzenia do ka�u�y, mam jednak nadziej�, �e po�o�y to kres zastraszaniu, jakiego si� dopuszczali. Nast�pnego dnia spotka�em si� z tymi ch�opakami. Pogodzili�my si� - podali�my sobie d�onie. Podczas przerwy podchodzili do mnie uczniowie, gratulowali mi i klepali po plecach za to, �e przeciwstawi�em si� dw�m dr�czycielom, kt�rzy tak�e im dokuczali. Podzi�kowa�em za uznanie, lecz r�wnie� oznajmi�em: - Powinni�cie nauczy� si� walczy� o swoje prawa. Je�li tego nie robicie, przejdziecie przez �ycie jak tch�rze, pozwalaj�c innym na�miewa� si� z was i wami dyrygowa�. Tato by�by dumny, s�ysz�c z moich ust powt�rk� swojego �wyk�adu". Od tego dnia nauka w pierwszej klasie sta�a si� du�o przyjemniejsza. Nabra�em cennego poczucia w�asnej warto�ci, zyska�em szacunek klasy, a naj�adniejsza dziewczyna, kt�ra do niej chodzi�a, zosta�a moj� sympati�. A co najciekawsze - dw�jka urwis�w w ko�cu zaprzyja�ni�a si� ze mn�. Nauczy�em si� u�ywa� si�y do wprowadzania spokoju i niedopuszczania, by z powodu mojej s�abo�ci zapanowa� strach i przera�enie. Dzi�ki zdarzeniu z ka�u�� przez nast�pny tydzie� nauczy�em si� od obojga rodzic�w kilku cennych lekcji. By� to wci�� temat gor�cych dyskusji podczas obiadu. Zrozumia�em, �e w �yciu nie ma tylko dobrych fgflfia M�dre bogate dziecko lub tylko z�ych rozwi�za�. Poj��em, i� zwykle dokonujemy wybor�w, z kt�rych ka�dy niesie za sob� okre�lony skutek. Je�eli nie akceptujemy naszego wyboru i jego skutku, powinni�my dokona� nowego wyboru, kt�ry wywo�a nowy skutek. Dzi�ki incydentowi z ka�u�� zrozumia�em znaczenie uprzejmo�ci i �agodno�ci (matka) oraz si�y i gotowo�ci do natychmiastowej riposty (ojciec). Zrozumia�em, �e zbyt jednostronny wp�yw jednej z cech lub zupe�ny brak cech przeciwnych mo�e mnie ogranicza�. Tak, jak zbyt du�a ilo�� wody zatapia wyschni�t� ro�lin�, istoty ludzkie cierpi� z powodu popadania w skrajno�ci. Tamtego wieczoru, gdy wr�cili�my z gabinetu dyrektora, ojciec stwierdzi�: - Wiele os�b �yje w czarno-bia�ym �wiecie dobra i z�a. St�d te� niekt�re z nich radz�, aby nigdy nie odpowiada� przemoc� na przemoc, inne za� - by tak post�powa�. Klucz do sukcesu w �yciu jest jednak taki: je�li musisz odeprze� cios, powiniene� dok�adnie wiedzie�, z jak� si��, a to wymaga du�o wi�kszego rozumu ni� po prostu rada w stylu: �Nie oddawaj" lub �Oddawaj". Ojciec cz�sto mawia�: �Prawdziwa inteligencja oznacza wiedz� o tym, co jest w�a�ciwe, a nie jedynie z�e lub dobre". Jako sze�ciolatek nauczy�em si� od rodzic�w, �e powinienem by� mi�y i �agodny, ale tak�e - �e nie mog� by� zbyt mi�y i �agodny. Tato wpoi� mi, jak by� silnym, lecz tak�e -jak u�ywa� w�asnej si�y w spos�b rozumny i stosowny do sytuacji. Cz�sto m�wi�, �e kij ma dwa ko�ce. Nigdy nie widzia�em kija tylko z jednym ko�cem. Zbyt cz�sto jednak o tym zapominamy s�dz�c, i� koniec, na kt�rym si� znajdujemy, jest jedyny lub w�a�ciwy. Post�puj�c tak, mo�emy uchodzi� za m�drych, mie� swoje racje, ale i tak�e - ogranicza� swoj� inteligencj�. Pewnego razu jeden z moich nauczycieli oznajmi�: �B�g obdarzy� nas praw� i lew� nog�. Nie da� nam nogi prawej i nieprawej. Post�pujemy naprz�d, czasem potykaj�c si�. Ci, kt�rzy s�dz�, �e musz� by� zawsze prawi, podobni s� do os�b, kt�re maj� tylko praw� nog�. My�l�, �e czyni� post�p, lecz zazwyczaj tylko kr�c� si� w k�ko". Uwa�am, �e jako spo�ecze�stwo powinni�my rozs�dniej wykorzystywa� nasze s�abe i mocne strony. Powinni�my nauczy� si� rozs�dniej anga�owa� �e�skie i m�skie cechy swojej osobowo�ci. Pami�tam, jak jeszcze w latach sze��dziesi�tych k��ci�em si� z koleg� ze szko�y. Wszystkie dzieci rodz� si� m�dre i bogate Chodzili�my czasem za sal� gimnastyczn� i walczyli�my na pi�ci. Po jednym lub dw�ch ciosach zacz�li�my si� mocowa�, ulegali�my zm�czeniu i walka by�a sko�czona. Najgorsze, co mog�o si� wtedy zdarzy�, to sporadycznie podarta koszula b�d� rozbity nos. Cz�sto potem zn�w panowa�a mi�dzy nami zgoda. Dzi� uczniowie z�oszcz�c si�, przyjmuj�c mniej rozs�dne kryteria dobra i z�a, wyci�gaj� pistolety i strzelaj�do siebie - tak ch�opcy, jak i dziewcz�ta. Cho� znajdujemy si� w epoce informacyjnej, a dzieci s� by� mo�e bardziej ��wiatowe" od rodzic�w, wszyscy mogliby�my nauczy� si� bardziej rozumnie przetwarza� odbierane sygna�y i emocje. Jak ju� wspomnia�em, powinni�my uczy� si� zar�wno od matek, jak i ojc�w, gdy� dysponuj�c wi�kszym zasobem wiedzy, z pewno�ci� staniemy si� bardziej inteligentni. Ksi��ka ta dedykowana jest rodzicom, kt�rzy chc� wychowa� swoje dzieci na m�drzejsze i bogatsze oraz - pobudzi� ich finansow� inteligencj�. Rozdzia� 2 Czy Twoje dziecko jest geniuszem? - Co s�ycha�? - zapyta�em znajomego, kt�rego nie widzia�em od kilku lat. Natychmiast wyci�gn�� portfel i pokaza� mi zdj�cie swojej jedenasto-miesi�cznej c�reczki. U�miechn�� si� z dum�: - Jest taka bystra. Nie mog� uwierzy�, jak szybko si� uczy. Przez nast�pne dwadzie�cia minut dumny ojciec w najdrobniejszych szczeg�ach opowiada� o wszystkim, czego nauczy�a si� jego c�rka. W ko�cu zorientowa� si�, �e ca�y czas nie zamykaj� mu si� usta i przepraszaj�cym tonem powiedzia�: - Wybacz. Tak bardzo jestem dumny z mojej c�reczki. Po prostu dziwi mnie, �e jest taka m�dra i tak szybko si� uczy. Jestem pewien, �e to geniusz. Czy takie dumne przechwa�ki ograniczaj� si� tylko do garstki �wie�o upieczonych rodzic�w? Nie s�dz�, wiem to z w�asnego do�wiadczenia. Wszystkich rodzic�w, kt�rych obserwuj�, ��czy jedno: zaskoczenie szybkim tempem nauki ich dzieci. Ka�dy napotykany przeze mnie pocz�tkuj�cy rodzic jest pewien, �e jego dziecko jest najm�drzejsze na �wiecie, a mo�e nawet jest geniuszem. Zgadzam si�. Uwa�am, �e wszystkie dzieci rodz� si� genialne. Jednak w trakcie rozwoju u wielu z nich co� z tym geniuszem si� dzieje. U niekt�rych zdaje si� zanika�, u innych zostaje st�umiony b�d� zmierza w niepo��danym kierunku. 12 M�dre bogate dziecko Cho� moja �ona Kim i ja nie mamy dzieci, od zawsze fascynuj�mnie noworodki. Uwielbiam patrze� im w oczy. Napotykam najbardziej dociekliwe spojrzenia, jakie kiedykolwiek widzia�em. �atwo zrozumie�, �e dzieci ucz� si� w spos�b kwantowy. M�wi�c �kwantowy", mam na my�li przyswajanie informacji w post�pie geometrycznym. Ich baza wiedzy podwaja si� bardzo szybko. Wszystko, co przenikn� wzrokiem, jest nowe, spotyka si� z zachwytem i dodawane jest do ich �banku danych" bez zmian, zastrze�e� i zbytnich uprzedze�. Nasi�kaj� nowym do�wiadczeniem zwanym �yciem. Kiedy� odwiedzi�em jednego z moich znajomych. Siedzia� w basenie z trzyletni� c�rk�. Gdy pomacha�em mu na przywitanie i podszed�em do basenu, krzykn��: �Sp�jrz na moj� c�reczk� - zostanie mistrzyni� olimpijsk� w p�ywaniu". Patrzy�em, jak to dziecko, niemal bliskie utoni�cia, dzielnie boksuje w wodzie i p�ynie w stron� dumnego ojca. Wstrzyma�em oddech, dop�ki przebieraj�ca n�kami i r�czkami dziewczynka nie dotar�a do swojego taty, kt�ry czeka� na ni� w najg��bszym miejscu basenu. W ko�cu odetchn��em z ulg�, gdy wzi�� j� w ramiona i oznajmi�: �To moja odwa�na, ma�a p�ywaczka. Pewnego dnia zostanie mistrzyni� olimpijsk�". Podzielam jego zdanie. By�em zdumiony, poniewa� tydzie� wcze�niej ta sama dziewczynka panicznie ba�a si� wody. Jej strach by� tak silny, �e zacz�a krzycze�, gdy ojciec wnosi� j�do basenu. A teraz nazywa j�przysz�� mistrzyni� olimpijsk�. Moim zdaniem, to jest w�a�nie kwantowe uczenie si�, do kt�rego zdolny jest tylko geniusz i... ka�de dziecko, kt�re przychodzi na �wiat. M�j ojciec wierzy�, �e wszystkie dzieci rodz� si� geniuszami Jak wspomnia�em w ksi��ce Bogaty ojciec, Biedny ojciec, m�j biologiczny ojciec by� na prze�omie lat sze��dziesi�tych i siedemdziesi�tych dyrektorem departamentu edukacji stanu Hawaje. Ostatecznie zrezygnowa� z tego stanowiska, aby kandydowa� do urz�du wiceguber-natora tego stanu z ramienia Partii Republika�skiej, co nie by�o najrozs�dniejsz� decyzj�. Podj��j�z powod�w etycznych. Bardzo martwi� go poziom korupcji, jak� odkry� we w�adzach; pragn�� te� zmieni� system szkolnictwa. S�dzi�, �e jego start w wyborach pomo�e jako� ten system zreformowa�. Czy Twoje dziecko jest geniuszem? Wiedz�c, �e najprawdopodobniej nie wygra, mimo wszystko kandydowa�, chc�c wykorzysta� kampani� wyborcz� do uj awnienia z�a, kt�re, j ak s�dzi�, nale�a�o naprawi�. Wszyscy jednak wiemy, �e og� nie zawsze g�osuje na najuczciwszych i najbardziej prawdom�wnych kandydat�w. Mimo to wierz�, �e ojciec by� naukowym geniuszem. Poch�ania� ksi��k� za ksi��k�, by� pisarzem, b�yskotliwym m�wc� i cudownym nauczycielem. W szkole by� najlepszym uczniem i gospodarzem klasy. Uko�czy� studia na Uniwersytecie Hawajskim z najlepszym wynikiem z ca�ej grupy i zosta� najm�odszym dyrektorem szko�y w historii stanu. Uniwersytet Stanforda, Uniwersytet w Chicago oraz Northwestern University zaprasza�y go na studia podyplomowe. Pod koniec lat osiemdziesi�tych pracownicy o�wiaty wybrali go na jednego z dw�ch najlepszych nauczycieli w stupi��dziesi�-cioletniej historii publicznego szkolnictwa na Hawajach. Przyznano mu tak�e tytu� doktora honoris causa. Mimo i� nazywam go �moim biednym ojcem" (poniewa� by� zawsze bez grosza, bez wzgl�du na to, ile zarabia�), by�em z niego bardzo dumny. Cz�sto mawia�: �Pieni�dze mnie nie interesuj�" oraz �Nigdy nie b�d� bogaty". S�owa te sta�y si� samospe�niaj�cymi si� przepowiedniami. Po lekturze Bogatego ojca, Biednego ojca wiele os�b m�wi: �Szkoda, �e nie przeczyta�em tej ksi��ki dwadzie�cia lat wcze�niej". Niekt�rzy pytaj� mnie: �Dlaczego nie napisa� pan jej wcze�niej?". Odpowiadam: �Poniewa� czeka�em, a� ojciec odejdzie". Czeka�em pi�� lat z powodu szacunku, jakim go darz�. Wiem, �e ta ksi��ka zrani�aby go, gdyby j� przeczyta�. S�dz� jednak, �e jako istota duchowa wspiera on lekcje, kt�rych wszyscy mo�emy si� nauczy� z jego �ycia. Ksi��ka M�dre bogate dziecko zawiera wiele pogl�d�w mojego ojca na temat tego, jak dzieci si� ucz� i dlaczego wszystkie rodz� si� m�dre. Poni�sza historia opisuje mojego koleg� z klasy, kt�ry ju� we wczesnym dzieci�stwie zyska� sobie miano geniusza. M�wi tak�e o tym, �e wszyscy, tak czy inaczej, jeste�my geniuszami. Czy Twoje dziecko ma wysoki iloraz inteligencji?> Co to znaczy, gdy m�wimy, �e kto� ma wysoki iloraz inteligencji (IQ)? Co mierzy Tw�j iloraz inteligencji? Czy posiadanie wysokiego IQ gwarantuje sukces? Czy oznacza, �e b�dziesz bogaty? 14 M�dre bogate dziecko Kiedy chodzi�em do czwartej klasy, nauczycielka oznajmi�a: - Dzieci! Mamy zaszczyt powita� w�r�d nas geniusza. To bardzo utalentowany ucze�; ma bardzo wysokie IQ. Powiedzia�a, �e jeden z moich najlepszych przyjaci�, Andrzej, nale�y do najbardziej utalentowanych uczni�w, jakich kiedykolwiek mia�a szcz�cie uczy�. Do tej pory J�dru� �Mr�wka" - jak go nazywali�my - by� po prostu uczniem. Mia� tak� ksywk�, z powodu w�t�ej postawy i grubych szkie�, kt�re upodabnia�y go do owada. Odt�d zacz�li�my go nazywa� �Mr�wk�-Zdolniach�". Nie rozumiej�c znaczenia �IQ", podnios�em r�k� i zapyta�em o to nauczycielk�. Ta odchrz�kn�a i odpar�a: - ,,IQ" oznacza iloraz inteligencji. Pos�a�a mi jedno z tych gniewnych spojrze�, kt�re bezg�o�nie pyta�o: �Czy teraz ju� wiesz, co to znaczy?". Problem polega� na tym, �e nadal nie wiedzia�em, tote� podnios�em r�k� ponownie. Nauczycielka wszelkimi sposobami pr�bowa�a mnie zignorowa�, w ko�cu jednak odwr�ci�a si� i wycedzi�a: - Tak? O co teraz chodzi? - No, powiedzia�a pani, �e �IQ" to skr�t od �ilorazu inteligencji", ale co to znaczy? Zn�w niecierpliwie odchrz�kn�a: - M�wi�am ci, �e je�li nie znasz definicji jakiego� poj�cia, powiniene� j� sprawdzi�. We� teraz s�ownik i zr�b to. - Dobrze - odrzek�em z u�miechem, zdaj�c sobie spraw�, �e sama jej nie zna, w przeciwnym razie dumnie obwie�ci�aby j� ca�ej klasie. Wiedzieli�my, �e nigdy nie przyznaje si� do swojej niewiedzy i wtedy ka�e nam samodzielnie sprawdzi� znaczenie czego�. W ko�cu znalaz�em �iloraz inteligencji" w s�owniku i przeczyta�em na g�os: �Rzeczownik (1916): liczba wykorzystywana do wyra�enia wzgl�dnej inteligencji danego cz�owieka, okre�lana przez podzielenie jego wieku umys�owego (odpowiednio do wynik�w znormalizowanego testu IQ) przez wiek biologiczny i przemno�enie wyniku przez sto" - przeczyta�em na g�os. Gdy sko�czy�em, podnios�em wzrok, m�wi�c: - Nadal nie wiem, co to znaczy. Poirytowana nauczycielka oznajmi�a podniesionym g�osem: Czy Twoje dziecko jest geniuszem? 15 - Nie rozumiesz, bo nie chcesz zrozumie�. W takim przypadku sam musisz sprawdzi�, co to oznacza i dlaczego jest wa�ne. - Ale to pani powiedzia�a, �e IQ jest wa�ne - odpar�em. - Je�li pani zdaniem jest to wa�ne, przynajmniej mo�e nam pani powiedzie�, co to znaczy. Wtedy J�dru� �Mr�wka" wsta� i powiedzia�: - Wyja�ni� to wszystkim. Wydosta� si� z �awki, podszed� do tablicy i napisa�: 18 (wiek umys�owy) 10 (wiek biologiczny) x 100= 180 IQ - Ludzie m�wi�, �e jestem geniuszem, bo maj�c dziesi�� lat osi�gam w testach wyniki typowe dla osiemnastolatka. W klasie na chwil� zapad�a cisza, aby wszyscy mogli przetworzy� informacj�, kt�r� J�dru� w�a�nie zapisa� na tablicy. - Inaczej m�wi�c, je�li nie b�dziesz pog��bia� umiej�tno�ci uczenia si� wraz z wiekiem, twoje IQ mo�e si� zmniejszy� - stwierdzi�em. - Tak w�a�nie bym to wyt�umaczy� - potwierdzi� J�dru�. - Dzi� mog� by� geniuszem, lecz je�li nie b�d� si� rozwija�, m�j iloraz inteligencji b�dzie z ka�dym rokiem male�. Przynajmniej tak przedstawia to r�wnanie. - Dzi� wi�c mo�esz by� geniuszem, a jutro kretynem- roze�mia�em si�. - Niezbyt �mieszne - odpar� J�dru� - ale trafne. I tak nie musz� si� martwi�, �e mnie pokonasz. - Zobaczymy po lekcjach - odkrzykn��em. - Na boisku do baseballu. Zobaczymy wtedy, kto ma wy�sze IQ - roze�mia�em si�, a ze mn� reszta klasy. J�dru� �Mr�wka" by� jednym z moich najlepszych kumpli. Wszyscy wiedzieli�my, �e jest m�dry, ale nigdy nie zostanie wielkim sportowcem. Mimo �e nie potrafi� uderzy� ani z�apa� pi�ki, stanowi� jednak nieroz��czn� cz�� naszej dru�yny. W ko�cu po to s� przyjaciele. Czym jest iloraz Twojej inteligencji finansowej? Jak zmierzy� iloraz inteligencji finansowej? Wed�ug wysoko�ci naszej pensji i maj�tku netto, klasy samochodu, jakim je�dzimy, czy te� wielko�ci domu? mmk.n 16 M�dre bogat