Dzieje Kijowa Korektor Barbara Mamcka @ coPSright ?? lotnicza Spoidzieinia W,a*a Prasa-Ksi��ka-Buch" �????? ? ? wiedza" Wydawnictwo �Ksi�ZKa Warszawa 1982 1. Pocz�tki miasta �I by�o trzech braci: jednemu na imi� Kij, a drugiemu Szczek, a trzeciemu Choryw, i siostra ich (zwa�a si�) �ybed'. Kij siedzia� na g�rze, gdzie dzi� wjazd Boryezew-ski (istniej�cy do dzi� pod t� nazw� stromy wjazd pod g�r� ��cz�cy doln� cz�� miasta � Podole � z po�o�onym na wysokim wzg�rzu centrum miasta � L.P.), a Szczek siedzia� na g�rze, kt�ra dzi� zowie si� Szczekowica (wzg�rze o tej nazwie do dzi� znajduje si� w jednej z dzielnic Kijowa � L.P.), a Choryw na trzeciej g�rze, nazwanej od niego Chorewic� (dzisiejsza Kisiel�wka, inaczej G�ra Zamkowa � L.P.). I zbudowali gr�d w imi� -swojego najstarszego brata i nazwali go Kijowem. By� dooko�a grodu las i b�r wielki i �owili (tam) zwierzyn�. Byli to m�owie m�drzy, roztropni i nazywali si� Polanami, od nich to Polanie s� w Kijowie po dzi� dzie�. Niekt�rzy za� nie�wiadomi powiadaj�, �e Kij by� przewo�nikiem, by� bowiem wtedy przew�z pod Kijowem po tamtej stronie Dniepru, st�d te� m�wiono: �Na przew�z do Kijowa�. Gdyby Kij by� przewo�nikiem, nie chodzi�by do Carogrodu (kronikarz ma zapewne na my�li wojenne wyprawy S�owian na Bizancjum w VI�VII w. � L.P.). Lecz Kij panowa� w rodzie swoim i przychodzi� do cara (tj. cesarza bizantyjskiego � L.P.), jak powiadaj�, i wielk� czci� otoczy� go car, za kt�rego (panowania) przychodzi�. Wracaj�c za�, przyszed� nad Dunaj i upodoba� sobie miejsce i wybudowa� gr�dek ma�y i chcia� osi��� (tu) z rodem swoim, lecz nie dopu�cili do tego okoliczni mieszka�cy. Ot� i po dzi� dzie� nazywaj� Dunajcy grodzisko to Kijowiec. Kij za�, przyszed�szy w sw�j gr�d Kij�w, zako�czy� tu sw�j �ywot, i brat jego Szczek i Cho- 5 ryw, i siostra �ybed' tu zmarli. A po tych braciach r�d ich zacz�� dzier�y� w�adz� u Polan". Tyle o za�o�eniu miasta m�wi legenda przytoczona przez kronikarza Nestora w znakomitej Powie�ci minionych lat, cennym skarbie kultury staroruskiej (cyt. za: opra�. F. Sielickiego, Wroc�aw�Warszawa�Krak�w 1968). W wyniku d�ugoletnich bada� archeolog�w i historyk�w okaza�o si�, �e ma ona wszelkie cechy prawdopodobie�stwa. Wiarygodno�� jej potwierdzi� arme�ski historyk z VII w., Zenob Glaka, kt�ry pisa� o za�o�eniu grodu Kuar w kraju Poluni przez ksi���t o imionach Kuar, Mente i Herean. Kij�w le�a� w nadzwyczaj dogodnym miejscu dla za�o�enia miasta, na pograniczu dw�ch stref geograficznych, lasostepu i lasu, na �rodkowym Naddnieprzu. Na p�noc od niego rozci�ga�a si� lesista, p�nocna strefa �rodkowego Naddnieprza z przylegaj�cym do niej Polesiem, pe�nym bagien, ��k, rzek i jezior, bogatym w grubego zwierza � �ubry, jelenie, �osie, wilki, nied�wiedzie �� dzikie ptactwo, zwierz�ta futerkowe i ryby. My�listwo, rybo��wstwo i bartnictwo by�y w tym rejonie odwieczne, a jeszcze w XV i XVI w. liczni sobolnicy sprzedawali tu cenne futra upolowanych zwierz�t. Rolnictwo, natomiast nie mia�o w tym rejonie odpowiednich warunk�w glebowych ani klimatycznych i rozwija�o si� s�abo. Na po�udnie od Kijowa rozci�ga�a si� strefa lasostepu, pokryta lasami li�ciastymi, a przede wszystkim bogatym stepem, rosn�cym na znakomitej, czarnoziemnej glebie. Rolnictwo i hodowla rozwija�y si� tu od dawna, od wczesnej epoki �elaza, a i ziemie by�y znacznie g�ciej zaludnione ni� na p�nocy. Poziom rolnictwa zale�ny by� od rozwoju metalurgii, tote� ju� w VIII�VII w. p.n.e. powsta�y na �rodkowym Naddnieprzu o�rodki produkcji br�zu, a potem �elaza. Znaczny post�p technicznj - zanotowano na tych ziemiach w epoce scytyjskiej. Wted? to, w VII�III w. p.n.e., nast�pi� rozw�j handlu i zacz��; 6 si� o�ywione zwi�zKi ze �wiatem antycznym, o czym najlepiej �wiadcz� liczne znaleziska archeologiczne. �rodkowe Naddnieprze utrzymywa�o kontakty z koloniami greckimi powsta�ymi nad Morzem Czarnym, sk�d importowano masowo ceramik�, wino, oliw�, tkaniny, bro� i inne towary. Na du�e rozmiary tego handlu wskazuje wielkie grodzisko scytyjskie w Hotowi ko�o Kijowa, dok�adnie spenetrowane przez archeolog�w. Po upadku Grecji* �rodkowe Naddnieprze nawi�za�o kontakty handlowe z Imperium Rzymskim, o czym �wiadcz� liczne skarby monet rzymskich, a tak�e naczynia z Italii, znajdowane przez badaczy. Du�� rol� w tym handlu odgrywa� Dniepr, wzd�u� kt�rego ci�gn�y karawany kupieckie, a po jego wodach p�ywa�y �odzie z towarami. Szczeg�lnie du�e ilo�ci monet rzymskich odkryto na terenie obecnego Kijowa �� na G�rze Starokijowskiej, Podolu (Padole, u�ywamy nazwy ze starych �r�de� polskich), obecnym placu Lwowskim i w innych miejscach. Szybszy ni� gdzie indziej rozw�j spo�eczno-gospodar-, czy ziem �rodkowego Naddnieprza, a zw�aszcza okolic p�niejszego Kijowa, sprawi�, �e.tereny te by�y od dawna zamieszkane. Prowadzone od ko�ca XIX w. prace archeologiczne na ul. Cyryla wykaza�y, �e na obszarze dzisiej- . szego miasta mieszkali ludzie epoki paleolitu ju� przed 25�20 tys. lat, trudni�cy si� polowaniem na mamuty. P�niejsze dwa stanowiska archeologiczne doprowadzi�y do poznania dalszych grup ludno�ci z tej epoki, sprzed prawie 20 tys. lat. Sensacj� archeologiczn� 1978 r. by�o odkrycie w pobli�u Kijowa .osiedla prymitywnych chat z ko�ci mamut�w sprzed 12 tys. lat, zamieszkanych przez �owc�w tych zwierz�t. Dalsze badania doprowadzi�y do odkrycia na G�rze Starokijowskiej osiedli z okresu kultury trypolskiej � oko�o 4000�3000 lat p.n.e., potem z epoki miedzi, br�zu i �elaza, wreszcie z kultury zaru-binieckiej i czernihowskiej, z poczj�tk�w naszej ery. W okresie rzymskim rejon p�niejszej ziemi kijowskiej nale�a� ju� do najg�ciej zaludnionych miejsc na Ukrainie. Wykopaliska prowadzone na terenie G�ry Starokijow-skiej, na wzg�rzu Kisiel�wce, na Podolu, ko�o obecnego placu Lwowskiego i w innych miejscach �wiadcz� o intensywnym zasiedlaniu terenu obecnego Kijowa w pierwszych wiekach naszej ery. Osadnictwo to nie mia�o jednak charakteru ci�g�ego, dlatego nie mo�na dopatrywa� i si� w nim pocz�tk�w Kijowa. Po z�amaniu pot�gi scytyjskiej wi�kszo�� obszar�w dzisiejszej Ukrainy opanowali Sarmaci. W III w. n.e. na stepy czarnomorskie przybyli germa�scy Goci, kt�rzy rych�o podporz�dkowali sobie Sarmat�w i wraz z nimi urz�dzali �upieskie wyprawy na ziemie Cesarstwa Rzymskiego. W tym czasie na widowni dziejowej pojawili si� S�owianie, mieszkaj�cy od dawna na p�noc od Scyt�w, wzmiankowani przez niekt�rych historyk�w staro�ytnych. Wschodni ich od�am pisarze bizantyjscy nazywali Antami. O post�puj�cym w�r�d nich procesie zr�nicowania �wiadczy najlepiej wyposa�enie grob�w. Obok ubogich mogi� zachowa�y si� bogate grobowce, w kt�rych znajdowa�y si� szkielety koni, drogocenna ceramika, ozdoby, przedmioty zbytku, przewa�nie rzymskiego pochodzenia, monety z wizerunkami cesarzy. Arystokracja s�owia�ska, o rosn�cym znaczeniu, zawdzi�cza�a swe bogactwa �upom wojennym. Na wiecach forsowa�a w�asne decyzje i wybiera�a ze swego grona wodza-ksi�cia. Stopniowo tworzy�y si� pierwsze pa�stewka plemienne. Wi�ksze i trwalsze organizmy pa�stwowe powstawa�y pocz�tkowo w najbardziej rozwini�tych rejonach S�owia�szczyzny wschodniej: nad g�rnym Dniestrem, �rodkowym Dnieprem, na Wo�yniu. W IV w. do wi�kszego znaczenia dosz�o pa�stwo Ant�w, zamieszkuj�cych tereny nad �rodkowym Dnieprem, na miejscu p�niejszej ziemi kijowskiej. Panuj�cy w nim ksi��� Boz przez d�ugie lata stawia� skuteczny op�r Gotom, a� wreszcie, pokonany i pojmany, poni�s� m�cze�sk� �mier� na krzy�u wraz z synami i 70 arystokratami s�owia�skimi. Po jego kl�sce o�rodek pa�stwowy S�owian nad Dnieprem rozpad� si�, a w�adza Got�w przesun�a si� daleko na p�noc. Niebawem na stepach czarnomorskich pojawili si� nowi przybysze, Hunowie, lud pochodzenia azjatyckiego, kt�ry zdoby� sobie z�owrog� s�aw� w historii. W 375 r. przekroczyli oni Don i zniszczyli pa�stwo Got�w, po czym w niszczycielskim pochodzie dotarli a� na Nizin� Pano�sk�, gdzie za�o�yli w�asne pa�stwo. Najazd Hun�w doprowadzi� do upadku ca�ej kultury materialnej i duchowej lud�w zamieszkuj�cych stepy czarnomorskie. Po za�amaniu si� ich pot�gi przez stepy wla�a si� do Europy kolejna fala koczownik�w, Awar�w, nast�pnie Bu�gar�w. Mieszkaj�ce na po�udniu plemiona wschodnio-s�owia�skie musia�y uzna� zwierzchnictwo koczownik�w,, natomiast �yj�ce na �rodkowym Naddnieprzu i na p�noc od nich ludy zac�uwa�y sw� samodzielno�� i same rozpocz�y ekspansj� w kierunku p�nocnym i p�nocno--wschodnim, zajmuj�c s�abo zaludnione tereny zamieszkane przez Ba�t�w i Ugrofin�w. Kilkudziesi�cioletni okres panowania prymitywnych koczownik�w zahamowa� jednak rozw�j plemion s�owia�skich i dopiero od drugiej po�owy V w. czyni� one dalszy krok naprz�d, co widoczne jest w rozszerzaniu si� area�u ziemi ornej oraz post�pie rzemios�a. Teren �rodkowego Naddnieprza ucierpia� od najazd�w stosunkowo najmniej i tym bardziej g�rowa� poziomem rozwoju nad innymi plemionami, wschodnios�owia�skimi. W drugiej po�owie I tysi�clecia, rozw�j ten post�powa� nadal, co stworzy�o warunki do powstania pa�stwa feudalnego. W tym czasie obszar opanowany przez S�owian wschodnich by� ju� bardzo rozleg�y. Obejmowa� ziemie od dolnego Dunaju po jeziora �adoga i Onega oraz od Bugu po g�rny bieg Donu, Oki i Wo�gi. Na tym terenie ukszta�towa�y si� nast�puj�ce plemiona: nad �rodkowym Dniep-! rem � Polanie, nad Prypeci� � Drewlanie, na p�noc od ni* ^ �=&i s., ^i"v� .**� lTwSS od g�rnego Dniep� - -^^ nad __ Dregowicze, ko�o w> nad g�rn� Wo�g� 1 Krywicze, na lewym __ Siewierzame, nad _ Wiatycze, na Wo- Tlmen � S�owianie ra nmen r _ ^??. irM�A od gor p�nc ~s-_ Badyle �ad.ni ^ ? SB. -'S-j-r ssSi ^-,-�SS: �e poziom kumu ? nie P Wtwa wypaleniskowego nasz�y od w�drownego rolmf** g z �elaznym przesziy _^_ ^ �^ciem rad�a i SQL1/ j. ^wraca- nie jji^-^�j . ,,7vriem rauw * -� - . do techniki ornej z u�ycie gdzie p�ugl n/4ioun�V Sit? JU.^ ? , ,,? ,??1??7 okuciem. Pojawi�y si� juz tylko wierzchni� war- j�ce ? J& _ do�d^= SJstab s� , ko __: -Drypi�cie do romiLtw _ _�� wi�ksza rol� obejmowali wy�sze stanowiska, zdobywali wi�kszo�� �up�w wojennych, uzale�niali od siebie og� pozosta�ych cz�onk�w wsp�lnoty. W wyniku tego procesu w VI�VIII wieku we wschodniej S�owia�szczy�nie zacz�y kszta�towa� si� stosunki feudalne, powstawa�a wielka w�asno�� ziemska, pojawi� si� wyzysk spo�eczny. Czynnikiem przy�pieszaj�cym tworzenie si� pa�stwa by�a konieczno�� obrony przed obc� agresj�, na ziemie wschodniej S�owia�szczyzny wyprawiali si� bowiem Chazarowie mieszkaj�cy nad doln� Wo�g� i plemiona koczownik�w znad Morza Czarnego. W VI�VII w. ukszta�towa� si� zwi�zek plemienny Polan. Zbie�no�� ich nazwy z Polanami wielkopolskimi od dawna powodowa�a dociekania historyk�w i wywo�ywa�a o�ywione dyskusje i polemiki naukowe. Dawni polscy badacze, w�r�d nich tak wybitni jak Karol Szajnocha, widzieli w Polanach ruskich plemi� polskiego pochodzenia, co mia�o motywowa� prawo Polski do ziem �T ~wm Przej�cie do romiu�� " " wi�ksz� SXWG_ Zlcl"1-11* /-�-iil �lOC�OWll� ^u , T � u.-_ |Uiuu�i-iiia) �-w aj.xaci.h_/ mu i.jf w w w a.\- tyiawu j_ ????? uu z,icin lei bod�cem dla r0^zacz��y odgrywa� rzemios�o ? ^" |ukrainy. Kazimierz Tymieniecki uzasadni�, �e nazwa Po-w �yciu gospodarczym ^ ^ wp�yn�� na ewoiucj� |lan powstaja na Rusi w celu przeciwstawienia tego ple- del. Rozw�j su wy -D^^p^cie do systemu uprawy ^ P Imienia mieszkaj�cym na p�noc od nich Drewlanom, �y- sunk�w spo�ecznyc -_ stopniowego zmniejsza , e_' j�cym w lasach, podobnie jak w Polsce nazwa Pomorza- �ajnej przyczyni�o si� dowy zaczyna ulega� wyr?^ nie powsta�a dla odr�nienia ich, �yj�cych nad morzem, rodu. Od VII w. ustr�j ^.^ zajmuje wsp�lnota w ^ Qd polan> w q^ wypadkach ziemie Polan by�y po pro-mu rozk�adowi, a JeS zwi�zku krwi, lecz na w - ^ polem, obszarem uprawnym. Argumenty te wydaj� torialna, oparta 3?21"1. w obr�bie jej istn^�* PJT si� w pe�ni przekonywaj�ce. nym miejscu zamies/* . podczas gdy lasy, *3K^ O�rodkiem pa�stwa Polan ruskich by� Kij�w. Powsta- atna w�asno�� ziem > . Wsp�ln� w�asno��. ? nie ^ nale�y t�umaczy� nie tylko dogodnymi warunka- pi geograficznymi, ale rowmez topograficznymi. Wzno-i�y si� tu stosunkowo �atwe do obrony wzg�rza, wysokie na 80�110 m, zapewniaj�ce panowanie nad Dnieprem. w s s w ika i wody nadal fg�^^ powodowa�a �ta�caj�ca si� ^?^?^????. Spo�r�d.og�u woj powstawanie nier�wno�ci spo^ ^..^ si� grupa ^0z4 ^ ^ ^_____________________ nycb ch�op�w stopnic> ^^ ziemi, narz�dzia cenny JV)Dronno�c miejSCa zwi�ksza�a przep�ywaj�ca opodal rzecz nych, posiadaj�ca WJ ^ zdobywanych na womacn ? �ybedI> dawniej szeroka i obfituj�ca w wod�, a tak�e przedmiot�w, niewo � Arystokraci plemienni Jiczne w okolicy strumyki. Dogodna przysta� na rzeczce ��^wsTwch. w drodze ?????, ? ?___ zbieranym n* ??? . . -------L-, ����,��..!�:_ �?...,. *,_?..-?, ^? nabywanych w dro z t wojownikom zbieranym_�oczajna umo�liwi�a przyjmowanie ca�ych flotylli stat-rzucali sw� wol� p ^ �:0y,;P naczelnik�w plemienny |QW ??????]?^????? ???????? w ??^??????? ntrotio �r-+ wiecu, wybierali spo�r�d siebie t�w handlowych. Dopiero w p�niejszym okresie port 11 10 kijowski zosta� przeniesiony nad sam Dniepr. W rejonie , Kijowa zbiega�y si� granice r�nych, kultur s�owia�skich. Pocz�tki miasta s� trudne do ustalenia, brak bowiem I jakichkolwiek na ten temat �r�de� pisanych, pr�cz wspomnianej na wst�pie legendy. Odpowied� na pytaniem kiedy i jak powsta�o miasto,. mog�a da� tylko archeologia. Badania nad przesz�o�ci� Kijowa prowadzono ju� od dawna, od ko�ca XVIII w., gdy nieznany z nazwiska autor przedstawi� carycy Katarzynie II zarys historii miasta wraz z opisem jego starych umocnie� i historycznych, zabytk�w. W 1810 r. powsta� projekt rekonstrukcji starego Kijowa autorstwa architekta K. Borozdina. Rezultatem jego pracy by�o sporz�dzenie czterech album�w rysunk�w i plan�w opracowanych na podstawie opis�w ru- -???+???? z archiwum "^ocfist.rati ronski opublikowa� fundamentaln� prac� G�rny Gr�d Kijowski, a jego kolega L. Dobrowolski napisa� o umocnieniach miasta i Z�otych Wrotach. Badania archeologiczne prowadzono pocz�tkowo bez �adnego planu i nie systematycznie, tote� wi�kszo�� odkry� by�a zrazu przypadkowa. Dopiero w okresie radzieckim przyst�piono do intensywnych i systematycznych prac, zw�aszcza po drugiej wojnie �wiatowej,' gdy zacz�y si� ukazywa� cenne prace Borysa Rybakowa o najstarszym grodzie kijowskim, odkrytym zreszt� ju� na pocz�tku XX w. W�a�nie ten uczony, a w ostatnich latach Piotr To�oczko zbadali najdawniejsze dzieje miasta i okre�lili dat� jego za�o�enia. Opr�cz nich wielki wk�ad w poznanie starego Kijowa wni�s� Micha� Karter, autor fundamentalnej pracy Stary Kij�w, po�wi�conej kulturze materialnej dawnego grodu oraz rekonstrukcji jego obwarowa� z XI�XIII w. Wykopaliska prowadzono przede wszystkim na G�rze znaczny rozw�j Dauau il�" ^-r l'�ski wyda� Kr�tki opisl starokijowskiej, na kt�rej od dawna odkrywano �lady historyk i geograf Maksym er^ metropolita Eugeniusz! bogatej przesz�o�ci � bransolety, fibule, z�ote p�ytki, mo-Kijoioa, nied�ugo po nim ki] Soboru KijoiosJco-Sofijskie-! nety bizantyjskie, fragmenty ceramiki i wiele innych Bo�chowitinow sporz�dzi�: upis ^.wsko_pecZerskiej (Ki- przedmiot�w. Ju� na pocz�tku XX w. archeolog D. Mino (Kij�w 1825) i Opis �awry ^^R szczeg�lnie Aka- lejew, prowadz�cy badania w pobli�u cerkwi Dziesi�cin-i�w 1826). Szerokie badania pr ^^ ^ ^^ ^ Ostro- nej, natrafi� na tajemniczy r�w, kt�ry wzi�� pocz�tkowo demia Duchowna w Kijowie. .. cerkwi miasta pod za fragment umocnie� wok� �wi�tyni. Tymczasem w my�linski wyda� prac� o na:,sJ* przy�pieszenia rozwoju 1936 r. w pobli�u Muzeum Historycznego odkryto nowy �___- �ttt Tli� Irjll3.SZclJ. A-** XT . �* ?___ ywio, magistratu ??^^-^-"^ lacu �""J"' . _ viY w ,n,�m rozwoi badan nau ^* ,.;_,. �TTTja� t nast�pi� W 1820 r wezwaniem Sw^C^a^-^^ naukowa mi� bada� pr^�ynaa^__o!yw�-er^etu KijoWskiego, Mi dzy pierwszym rektorem cha�em Maksymowiczem historykiem M. wybitnym znawc� starego .V...., v_ w laj lou. �__ poznanie historii miast w�o�yli profesorowie tego� uniwersytetu, W�odzimierz Antonowicz i P. Lebiediniew. Wybitnym znawc� Kij�w v ? ? om i i Duchowne Kijowa, historykiem *.,*. Zakrewskim, prowadzona tach 1840�1860. Wielki wk�ad w Antonowicz fragment tego rowu. Po dalszych badaniach okaza�o si�, �e jest on cz�ci� umocnie� najstarszego grodu na G�rze Starokijowskiej, zajmuj�cego oko�o 0,75 ha, powierzchni, zbudowanego prawdopodobnie przez Kija. Najwi�ksz� sensacj� by�o odkrycie w tym miejscu �lad�w kamiennej �wi�tyni poga�skiej. Okaza�a si� ona miejscem kultu Pe-jruna, g��wnego boga na Rusi przed przyj�ciem chrze�ci- Akademii Duchownefja�stwa. W latach 50-ych i 60-ych prowadzono wi�c Na pocz�tku XX w. 12 by� na prze�omie stuleci pro e "???????0 opisu staldalsze prace na tej g�rze, tu� ko�o Muzeum Historycz M. Pietrow, autor Hlst0^Z�^ w archeolog W. Laskcjiego. Niebawem stwierdzono, �e zaludniony by� nie tyl rego Kijowa. "T" "" 13 ^ko �w szczyt g�ry, ale r�wnie� jej zbocza, na kt�rych le�a�o podgrodzie. Po dok�adnym zbadaniu materia�u archeologicznego okaza�o si�, �e grodzisko na G�rze Staro-kijowskiej pochodzi z VI�VII w., wed�ug Rybakowa z lat I oko�o 560�630, i jest najstarszym miejscem zasiedlenia j w Starym Kijowie. Ustalono, �e funkcjonowa�o bez prze- i rwy a� do X w., co �wiadczy o nieustannym rozwoju Kijowa w tym okresie. Odkrycie na G�rze Starokijow-skiej wielu cennych przedmiot�w dowodzi ponadto istnienia znacznego ju� zr�nicowania spo�ecznego w�r�d mieszkaj�cych tu Polan oraz wyodr�bnienia si� z resztyt spo�ecze�stwa zamo�nej grupy arystokracji. Prowadzone; w innych rejonach Kijowa badania da�y r�wnie� rewelacyjne wyniki. Odkryta na Szczekowicy osada okaza�a si� r�wnie� bardzo stara. Prowadzone ju� od XIX w. prace wykopaliskowe na trzecim wzniesieniu w Kijowie* G�rze Zamkowej (Kisiel�wce) doprowadzi�y do odkrycia! w ostatnim okresie wielu cennych przedmiot�w, np. ce-j ramiki i monet bizantyjskich z V� VI w. oraz amfory! z VI�VII w. Prace archeolog�w potwierdzi�y wi�c s�owal legendy m�wi�cej O' powstaniu Kijowa na trzech wzg�-l rzach. Analiza najnowszych znalezisk archeologicznych� pozwala przypuszcza�, �e pocz�tki osadnictwa w Kijo wie zacz�y si� ju� pod koniec V w. Dlatego rz�d Ukrain; Radzieckiej postanowi� zorganizowa� w maju 198% r. uro czysto�ci po�wi�cone 1500-leciu stolicy republiki. B�d: one mia�y charakter mi�dzynarodowy, a patronowa� nijL im UNESCO. �r�d�a pisane podawa�y dot�d jako datJ za�o�enia miasta rok 860, co przyjmowano dawniej vi nauce. Zdaniem wielu badaczy radzieckich ksi��� Kij by� po staci� historyczn�, za�o�ycielem dynastii Kijowicz�w, ma j�cej panowa� w mie�cie od VI do drugiej po�owy IX 'w W�a�nie Kij lub kt�ry� z jego nast�pc�w zjednoczy� trz osady po�o�one na trzech wzg�rzach i doprowadzi� d powstania jednolitego, du�ego organizmu miejskiegc 14 ^H Czwartym cz�onem Kijowa sta�o si� od dawna zasiedlone Podole, po�o�one na nizinie nad Dnieprem. Gr�d Kija na G�rze Starokijowskiej, le��cej dzi� w samym centrum miasta, znajdowa� si� w bardzo dogodnym do obrony miejscu. Z trzech stron otacza�y go urwiska i strome podej�cia. Teren dost�pny by� tylko od strony po�udniowo- wschodniej, ufortyfikowano go wi�c wysokim wa�em drewniano-ziemnym, do kt�rego broni� dost�pu g��boki na 3 m r�w. Wewn�trz grodu znajdowa� si� plac, cmentarz poga�ski i zabudowania. Na stokach G�ry Starokijowskiej roz�o�y�o si� podgrodzie, a ko�o niego powsta�o wielkie cmentarzysko. Sam gr�d wyra�nie g�rowa� miejscem nad po�o�onymi nieco ni�ej Kisiel�wk�, Szczekowic� i bardzo nisko le��cym Podolem. Niemal jednocze�nie, z za�o�eniem Kijowa w najbli�szej jego okolicy powsta�y inne, g�sto zasiedlone grody: Chotomyl, Plisieck, Mikulczyce. Do szybkiego rozwoju Kijowa przyczyni�o si� w du�ym stopniu jego po�o�enie nad samym Dnieprem,-po��czonym systemem wodnym z wieloma innymi rzekami wschodniej S�owia�szczyzny. Przez Berezyn� Dniepr zbli�a� si� znacznie do D�winy, przez Desn� do Oki i Donu, przez Boh do Dniestru. W pobli�u- Kijowa z drog� dnieprow� krzy�owa� si� szlak stepowy, wiod�cy z Azji do Europy �rodkowej, co jeszcze bardziej zwi�ksza�o atrakcyjno�� miasta. Dzi�ki temu rych�o sta�o si� ono wielkim targowiskiem i punktem prze�adunkowym towar�w, co zapewni�o mu rol� stolicy pa�stwa Polan. Plemi� to musia�o toczy� ci�g�e walki ze stale naje�d�aj�cymi je z p�nocy s�siadami � Drewlanami i Siewierzanami. Kronikarze ruscy dostrzegali znaczne r�nice w poziomie rozwoju Polan i ich p�nocnych s�siad�w. �Polanie wi�c mieli obyczaj ojc�w swoich �agodny i cichy, a wstydliwo�� przed swoimi synowymi i siostrami, przed matkami i ojcami swoimi, synowe za� przed �wiekrami i dzie-wierzami wielk� wstydliwo�� mia�y, mieli te� �lubny 15 ! obyczaj; nie chodzi� zia� po synow�, lecz przyprowadzali j� wieczorem, a nazajutrz przynosili, co za ni� oddawali" � tak oto pisa� autor Powie�ci minionych lat. Surowym % obyczajom Polan kronikarze przeciwstawiali rozwi�z�o�� le�nych plemion Drewlan, Radymicz�w, Wiaty-cz�w i Siewierzan. U tych ��lub�w nie bywa�o, jeno igrzyska mi�dzy sio�ami � pisa� znacznie p�niejszy autor � schodzili si� na igrzyska, na pl�sy i wszelkie pie�ni biesowe, i tu kochali si� zbiegaj�c si� na pl�sy, i z pl�s�w poznawali, kt�ra kobieta lub dziewica do m�odych poci�g ma, i ze spojrze� oczu, i z obna�enia ramion, yoiraph ookazania, i z pier�cieni wk�a- bojem Waregowie mieszali si� do walk mi�dzyplemien-nych we wschodniej S�owia�szczy�nie i najmowali si� do dru�yn ksi���cych, a nawet wst�powali w s�u�b� do Bizancjum. ^Gko�o 862 r. grupa Wareg�w pod wodz� "mmirom v,o po�udnie, �amie- i/,ajc;^ �--� �-------.....???^?. �i poszli Dnieprem, i przechodz�c mimo ujrzeli -- ~- � Dira ruszy�a Dnieprem na po�udnie, �amie- Askolda * ~^~ ^^^? ^Kt�Cm lid rzaj�c dotrze� do Konstantynopola. �I r____ ____?._�., i przechodz�c mimo ujrzeli na g�rze gr�dek � czytamy w Powie�ci minionych lat. � I spytali m�wi�c: �Czyj to gr�dek?� Tamci (mieszka�cy Kijowa � L.P.) za� rzekli: �Byli trzej bracia, Kij, Szczek ? ?????? -? i wali gr�d ten i pomarli, - �- ___ i Choryw, kt�rzy zbudo-a my, r�d ich, siedzimy tu p�a- wan giuu Len i jjuinarii, a my, roa len, s: *~"------; .' �noirze� oczu, i z uw��-;",- : v� ???? danin� Chazarom�. Askold tedy i Dir ? ma, ] ze 7pulch pokazania, i z pier�cieni wk�a- 1 dzie . zgromadzili mn�stwo ?????? pier�cieni �a r�kach po ^ by�o ca�owanie I ^ ziemi� ^^ Dz.�k. dania w darze na _ palce c_^ ,_ ^^ rozpala�y si�, k�-|two Chazar�w zosta�o obalone, ? z obejmowaniem i S ? �ony)> ,inne pozna--1 Kijowicz�w odsuni�ta od w�adzy. pa�stwo Dira b/�o chah si�, jednych po] ^iechowisko wieczne Krom jleg�e . pot�ne_ �Najpierwszym ...?..--------- cawszy si�, porzucali n XV-wieczne obyczaje 1 Dir _ sa� ^ .nujLd uu wiauzy. ranstwo Jjira by�o r> ----- -. �nr71lrali na smieuiuw� ??- w7aip I1"6'" " pot�ne. �Najpierwszym w�adc� s�owia�skim j cawszy si�^ P^zucale mieSza� XV-wieczne obycz e 1 ?? _ piga� higtoryk arabsk. % ^ ^ ^ karz prawdopodobnie ^ staros�owia�skimi, _2_??^????1?|???.?(1? on/WieMe miasta . ??2?? & ??? kraje roz-jest karz piiv*u.Uh~- staros�owia�skimi, z^ Pc��;- Posiada on .wielkie miasta i liczne a ludne kraje". WT�r4woboda obyczajowa w�r�d lud�w ^tuUu y' Tymczasem w Nowogrodzie przej�li w�adz� skandy-jednak sw�bodao^ j natomiast poZ10m kultury ^^ najemnicy na czeIe z Rurykiem_ w dwadzie�cia znacznie wi�ksw_n ^^ ni�szy_ Dzi�ki lepszej ^ p�zniej (JJ nagt Ru . un materialnej "Aow ^ ^ skutecznie odpiera� ^.^ ^ ^ _ P organizacji spo�ecznej ^?_ q1p porze1 wlod�o im si�^ nntfi7T1a ????? nr�r�^} nnrt K-�fim �,_, ~~" � � �nn�ecznei Polanie ???�--------. . 4iefetniego syna Igora � Oleg, ruszy� na po�udnie. �Oleg organizacji spo�ec J ale gorzej wiod�c, im s ? pot�n� armi� przyszed� pod wojownik�w najazdy P��^ocn^mi4 kt�rzy w VIII w. narzucili swoje rych . ???? �q ^ . ^^ m w walce z Onazaraim, j p,+�5_� jj�.-----j_ ^,_.,.I------, ?, . . , ?. . . * J.J zwierzchnictwo w�adcom z Kipwa Dnieprem Kry- W tym czasie mieszkaj�cy nad goi? Fi�skiej wicZe opanowali B^wodn^^u^ ^^ i f/UU -�XiJVJVV, IA1V1JX WUJUWUlft-U1 � � - �.____ � _�� i Askolda m�wi�c: �Kupcy je- te�my, idziemy do Grek�w od Olega i kniaziewicza Igo- ______'w vu \j�*^gcL x ivinc�z,iewieza J.? a. Przyjd�cie ku nam, ku rodowi swojemu�. Gdy ci irzyszli, wyskoczyli z �odzi ukryci woje, - /^1�' ~- Oleg rzek� �Td R^tYkiemF0 ????: <<Wy nie Jeste�cie kniaziami ani z rodu kniazio Nnwnnoueiu. *~-..-,-.-.-. � ? -f^Ibod- ireg�' lecz ja jestem kniaziowego rodu�, i wskaza� in ZWMnLmCzarn7rr^^handel przyci�ga� na zieime '^ g�ra m�wi�c: �A oto syn Ruryka!� Zabito Askolda ? Morzem warnym^ ????�?!???^ szWedzkich, zwanycn m^ & Qleg ^^ ^ �latka grod�w ruskich� ��i: a7l ??? WOdne WIUU�LC ?^ � ,, |"J��l vv ? OJS.UUZ.J/ n z lOUZl UKry icze opanowali szlaki^ ^.^ gr�d handlowy,! nkh; (< ?_? .? ? 1 ?^ Cogr^derm Rozwijaj�cy si� mi�dzy Ba�tykiem^^ ^ .? .^ ????2?? zwany in ? u�^^0i nr7vciaga� Nowogrodem. Rozwijaj�cy si� �^ J"w" bod-fe8"' iecz 3a Jesxem ^niaziowego rodu�, i wskaza� im em Czarnym handel przyci�ga� na zieoie ^�d Igora m�wi�c: �A oto syn Ruryka!� Zabito AskoL S�owia�szczyzny Norman�w szwedzkich, zwany^|Dlra, a Oleg rzek�: �Tu (tj. w Kijowie - L.P.) b�dz S�owianszczyzi, wa�n� arten�r tk 0rriH(W r�.VlVVl�� niej S�owia�szczyzny iNoimau^^ ^ wa.n� arteri�, __________ TaregTivIna kzwanr'szlakiem �Od Wareg�w do Gre-� w ten spos�b Qleg ^ komunikacyjn� zwa � ^^ wysun�� si� na ^^ .stniejace ^^ kijowskie� ? nowo. cSo wszysytSch]g�rod�w ruskich jako ^wi�ksz^osrodek ^ . ^ ^^ ^ ^^ ^^^ ^ czo�o wszystkich grod�w rus�ucn |aiS-U imi ., _ handlowy i rzemie�lniczy. Trudni�cy si� handlem i roz- 16 � Dzieje Kijowa 17 bi� plemiona Radymicz�w i Siewierzan, uznaj�ce dot�d \ zwierzchnictwo Chazar�w, a tak�e podporz�dkowa� sobie j Drewlan. Mieszkaj�cy nad Dniestrem i przy uj�ciu Dunaju Ulicze i Tywercy d�ugo bronili swej niezale�no�ci, a� wreszcie ulegli nast�pcy Olega, Igorowi. W rezultacie podboj�w Olega i Igora powsta�o najwi�ksze w Europie pod wzgl�dem terytorialnym pa�stwo wczesnofeudalne, jednocz�ce wszystkie plemiona wschodnios�owia�skie. Stolic� jego zosta� Kij�w. Od tej pory dzieje miasta staj� si� dla badaczy, coraz ja�niejsze, maj�ce coraz mniej- tajemnic. � Okre�lenie roli Norman�w w tworzeniu pa�stwa staro-ruskiego jest zagadnieniem, bardzo kontrowersyjnym, od lat powoduj�cym za�arte spory i dyskusje w�r�d historyk�w. Cz�� badaczy, zwanych dzi� �normanistami",; wi�za�a powstanie pa�stwa kijowskiego przede wszystkim z dzia�alno�ci� Wareg�w i � zw�aszcza nacjonali�ci] niemieccy � zaprzecza�a w og�le zdolno�ciom S�owian do utworzenia w�asnego pa�stwa. Drugi ob�z, tzw. anty-normani�ci, zw�aszcza historycy radzieccy, zupe�nie negowa� rol� Norman�w. Wpl�tanie czynnika politycznego do powa�nej dyskusji naukowej przyczyni�o si� jeszcze bardziej do,zaciemnienia, zamiast do wyja�nienia, ca�egq problemu. Dopiero ostatnie badania naukowe historyk�-w stosuj�cych metodologi� marksistowsk�, w�r�d kt�ryc�i niepo�ledni� rol� odegrali Polacy, a zw�aszcza prof. Henryk �owmia�ski, przyczyni�y si� do pe�niejszego i bar] dziej obiektywnego wyja�nienia problemu powstania pa� stwa staroruskiego. Nie ulega dzi� w�tpliwo�ci, �e Waregowie nie byl tw�rcami pa�stwa, lecz najemnymi wojownikami, umie j�cymi skutecznie ingerowa� w walki mi�dzyplemienne Zdobywszy zgod� cz�ci miejscowego spo�ecze�stwa, za garn�li w�adz� w kilku istniej�cych ju� o�rodkach ??? stwowych i doprowadzili do ich zjednoczenia. Z pewno �ci� jednak potomkowie Ruryka, legendarnego tw�rc dynastii panuj�cej na Rusi przez kilka stuleci, odegrali znaczn� rol� w budowie pa�stwa ruskiego. Sami Waregowie szybko natomiast roztopili si� w masie miejscowej ludno�ci s�owia�skiej, przej�li jej j�zyk, kultur� i obyczaje, ulegli ca�kowitej slawizacji. . Podobne spory naukowe wywo�uje sama nazwa �Ru�". Normani�ci" uwa�ali j� za przyniesion� przez Wareg�w i dowodzili, �e pochodzi od fi�skiego okre�lenia Szwed�w � Ruotsi. Inni badacze wywodz� nazw� pa�stwa od rzeki Ro�, pierwotnie bowiem terminem Ru� okre�lano tylko pa�stwo Polan. St�d wi�c wysuwano przypuszczenie, �e nazwa pochodzi z bardzo zamierzch�ych czas�w. Autorzy bizantyjscy trzymali si� starej nazwy �Scytia lub Tauro-Scytia", podkre�lali jednak, �e sami mieszka�cy tego kraju nazywaj� siebie Rusinami. Kij�w jako stolica tak rozleg�ego pa�stwa i �matka grod�w ruskich" rozpocz�� drugi etap swego rozwoju, okres rozkwitu, bogactwa i pot�gi. 18 2. Rozkwit stolicy starej Rusi okres dziej�w pa�stwa -kijowskiego dziej�w t- _ __ _ Bizancjum, Najwcze�niejszy u-- ~ , kontakt�w z Bizancjum, przebiega� pod ^ak/ei"akStat�erdyplomatycZnych, handlo-zar�wno militarnych jak.tez yRPurykowicze z dynastii wych i kulturalnych ^fpoby? w Kijowie za prze, nowogrodzkiej uwa�ali woj po�V ^ stawiall zdo- �d0Wy' VuST5^ -bogate cesarstwo trak-towali w du�ym stopniuj�c m�w V ^^^ __________________ zwanych ^?�^;-� ruscy zaatakcw nik�w. Po _raz Pf�^^ za rz�d�w Askolda i Dira bycie Bizancjum. Wyprawy n-^ obf h towali w du�ym stopniu ja^o okazj� �odziach) up�w wojennych. 0dXtch pomie�ci� po .40 woj�w- ^___�?, /i�uhankami, mog�c\cu p_ _.,��� ,� atakowali r. ra- Bizancjum ju� w 860 ?., jeszcze za rz�aow n�^��. Wyprawa nie przynios�a jednak powodzenia. W 907 ksi��� Oleg ponownie zaatakowa� Bizancjum, tym z nieco lepszym skutkiem. Wprawdzie nie zdoby� cesarz Leon zawar� pok�j z Olegiem i przy- -�--^aicYmie sk�adali. (Bi zem stolicy ale swych pos��w do Kijowa, gdzie prowadzono rokowania. Rezultatem ich by�o podpisanie nowych uk�ad�w handlowych. W miar� rozwoju stosunk�w gospodarczych z. Bizancjum w�adcy kijowscy ��dali od podporz�dkowanych im plemion coraz wi�kszych danin w naturze � futer, zbo�a, miodu, wosku � kt�re przeznaczali na eksport do cesarstwa. Z Bizancjum sprowadzali przede wszystkim artyku�y luksusowe: drogie tkaniny, wyroby artystyczne, korzenie, pachnid�a. Stale wzrastaj�ce potrzeby dworu ksi���cego i mo�nych oraz konieczno�� utrzymania dru�yny rycerskiej i coraz liczniejszych urz�dnik�w powodowa�y wzrost obci��e� ludno�ci, co doprowadzi�o do bunt�w ch�opskich i wzrostu tendencji separatystycznych w�r�d poszczeg�lnych plemion. W walce ze zbuntowanymi Drewlanami zgin�� Igor (945). W�adz� w Kijowie przej�a teraz wdowa po zamordowanym ksi�ciu, Olga, sprawuj�ca rz�dy w imieniu ma�oletniego w�wczas syna �wi�tos�awa. Olga zlikwidowa�a separatyzm Drewlan, przywr�ci�a jedno�� pa�stwa i umocni�a stosunki feudalne. Podtrzymywa�a o�ywione stosunki z Bizancjum i , nawet sama uda�a si� do Konstantynopola, gdzie prawdopodobnie w 957 r; przyj�a chrzest i otrzyma�a imi� Helena. Ojcem stolicy, aie �^="'7 - �_�vsieee-wzajemnie sw^^- ?"?" *�^?- ---� * ^^^ ���? *^?. ?;,,? obieca� da� p�acie, i przysiek ^ Olega i ludzi jego! chrzestnym ksi�nej zosta� sam cesarz Konstanty P�rfo-r zantyjczycy) sami krzy� ^a�oWV' ruskiego i kl�li si�lrogeneta. Olga popiera�a rozw�j prawos�awia przenikaj�-wezwali do przysi�gi wedle ??? sweg0j i na Wo�osaJcego na Ru� z Bizancjum i Bu�garii, nawi�za�a r�wnie� oni na miecze i na Peruna, ? ?; .g�� minionych lat)|kontakty z dworem Ottona I, sprowadzaj�c z Niemiec mi-? pa byd�a i pok�j utwierdzili ^ Olegow* chrze-�sjonarzy. Na iei oro�be cesarz wvznac7.v� ?? ????? R,,�i Wed�ug7 relacji ^*�^????1� Sw. ba�scy Waregowie przyci�ga�a . -eszc UW� . r - . Msz�cy Olegowi chrze�sjonarzy. Na jej pro�b� cesarz wyznaczy� na biskupa Rusi relacji kronikarza towarzybi"*J . gw Elias�air.iW-,mC.7a +OT, w�t � ~~� ,oc^ ���j ����^�j� ?. ?**, Wadowie E��V:d0:Lei Je��e,pr4 jibucyusza, ten jednak zmar� (961) przed przyjazdem do lijowa. W�wczas Otton wys�a� na Ru� trewir�kiego zakonnika z klasztoru �w. Maksyma, Adalberta. Chrystia- pi�i ^^SK�^^a-y m r�wnie� korzystny dla Rusi. w Echowany zosta� na Szczek�w obial Igor. W 941 i 944 r. zorg w i�-�j�-� J4 Ri7ancium ale bez po--j ..�� ^^^?^^^^^?.. ^^^ciew uw. ^???^?? ?????? zowa� on nowe wyprawy nap^ze biza�tyjscy przys�ane nadal g��wnie Waregom oraz zagranicznym kupcom, dzenia. ~ _ 21 oficjalnym przyj�ciem ^^.^^^stny dla" Rusi. W rolfiizacja nie rozpowszechni�a si� jednak na Rusi, tkwi�cej ''zuJfiEchowany zosta� n-W�adz� W Kijowie obj�� Igo^.Wn(;.umt ^ bez poWOj zancjum z 911 r p�niej Oleg zmar� i pochowany �ysnij ^"- gzczelJowicyleszcze mocno w tradycjach poga�skich. Sami kijowianie Z� Q44 r zorgani�ie wpu�cili misjonarzy niemieckich do miasta i omal i�ie zamordowali Adalberta. Cerkiew Sw. Eliasza s�u�y�a Po tych walkach cesarze 20 wie- � i w�adze z r�k matki, prze]�� w�adza ^ g64_ przybywaj�cym licznie do Kijowa. Mimo to papie�e wielokrotnie zabiegali p�niej o wzgl�dy ksi���t kijowskich i starali si� zjedna� ich dla katolicyzmu. Gdy �wi�tos�aw dor�s� i przej�� w�a sprzeciwi� si� szerzeniu chrze�cija�stwa. ,, __ �966 podbi� plemi� Wiatycz�w, nast�pnie spl�drowa� , ziemie. Bu�gar�w nadwo��a�skich i wyruszy� na Chaza-j r�w. Zniszczy� ich pa�stwo, a nad Morzem Azowskim za-j �o�y� gr�d Tmutaraka�, maj�cy stanowi� punkt strategiczny do wypad�w na kolonie greckie na Krymie. Po-: my�lnie zako�czy�y si� r�wnie� jego wyprawy na p�noc-.j ny Kaukaz. Gdy w 967 r. �wi�tos�aw ruszy� przeciw Bu�garom nad Dunaj, korzystaj�c z nieobecno�ci ksi�cia nam�wieni przez ' " �= " ~ -�"*? laj, korzystaj�c ^ *. m�wieni przez Bizancjum Pieczyngowie (niedawno przyby�y na stepy czarnomorskie koczowniczy lud pochodzenia tureckiego) napadli na Kij�w. W stolicy przebywa�a w�wczas ksi��na Olga wraz z synami �wi�tos�awa. Tylko przebieg�o�ci wojewody Pretycza miasto mog�o zawdzi�cza� swe ocalenie. Do �wi�tos�awa wys�ano go�c�w] z wezwaniem: �Ty, ksi���, oocej ziemi szukasz i pilnu - oddali�e�, omal nie wzi�li nas Pie4 jesz a od w�asnej si� matk� twoj� i nyc�flat). �wi< dzieci twoje" (Poje�� �. ryk Leon Diakon. � �redniego wzrostu, ani zbyt" wysoki ani zbyt ma�y, o krzaczastych brwiach, b��kitnych oczach, p�askim nosie, z ogolon� brod� i g�stymi, d�ugi-mj. wisz�cymi na g�rnej wardze w�osami. G�ow� mia� ca�kiem go��, po jednej tylko stronie wisia� pukiel w�os�w oznaczaj�cy znakomito�� rodu, szyja gruba, ramiona szerokie i ca�a posta� dosy� kszta�tna. Wydawa� si� ponury i surowy. W jednym jego uchu wisia�a z�ota zausznica ozdobiona per�ami, z rubinem umieszczonym w �rodku. Odzie� mia� bia��, niczym, pr�cz czysto�ci, nie r�ni�c� si� od innych" (cyt. za: B. Grek�w, Ru� Kijowska, Warszawa 1955). Po rozmowach z cesarzem �wi�tos�aw musia� przysta� na uk�ad pokojowy. Gdy w 972 r. zdziesi�tkowana w wojnie z Bizancjum dru�yna ksi���ca przeprawia�a si� przez porohy Dniepru, zosta�a niespodziewanie zaatakowana przez Pieczyng�w. W zaci�tej walce wygin�a du�a cz�� Rusin�w, w tym i sam ksi���. W Kijowie w�adz� podczas nieobecno�ci �wi�tos�awa sprawowa� jego starszy syn Jarope�k. Niebawem wyst�pi� przeciw niemu �redni syn zabitego w�adcy, Oleg. Bratob�jcza wojna zako�czy�a si� �mierci� Olega. Zwyci�ski Jarope�k nie utrzyma� si� jednak na tronie. Obl�ony przez najm�odszego z braci, W�odzimierza, przyby- j�ego z Nowogrodu, musia� ucieka� z Kijowa. Schwytany [niebawem przez w�asnego wojewod�, zosta� wydany w CZYngowie, matk� twoj� l�~" 6dj od Kij�w i prze-CZyUg- ? -???� ?^'^???? do Bu� ;0wymi sukcesar �Niewygodnie ni KUowie"," chc� mieszka� w /^^???'�e Tam wszefRu� wesz�a w okres �wietno�ci i pot�gi. jako �e jest to �rodek ziemi, J ("It-oTt�w z�1 nmy i z srebro, a z Rusi sk�ry, wos armi� ""<""�> ??"^?.� Nad Dunajem P� Tf Sony dotychczasowymi sukcesami, ^^ I r�ce w�odzimierza i stracony. W 980 r. w�adz� w Ki jo garn. upojoi^ - �Niewygodnie mi Pr^* wie zdoby� ostatecznie W�odzimierz. Pod jego rz�dami dzie� matce i mo�nym. Ppr�ias�aWCu (Pres�awie) ? j ,?????6?? , ??+??? ? . s�-"-�----- a enne tka! W�odzimierz Wielki- zako�czy�' proces budowy pa�stwa fUn^braaprzybywaj�. Od Grek�w z��to' .J^Ler ??????5???�0> powi�kszaj�c znacznie jego terytorium. Narzuci� ina i przer�ne jarzyny, z 9,z^c. X elad�". Bitw|rybut ludom fi�skim, mieszkaj�cym na p�nocnym � - - �sk, mi�d i 'czv�a s�vscboo-zie, i przesun�� granice pa�stwa a� do �r�de� Oki. a zachodzie, w 981 ?., �poszed� W�odzimierz na Lach�w zaj�� grody ich, Przemy�l, Czerwie� i inne, kt�re dzi� � pod w�adz� Rusi. W tym�e roku pobi� Wiatycz�w i na�o�y� na nich da� od- rad�a, jak� te� ojciec jego bra�" ?. ~-----� bizantyjsk� pod Adrianopolem zauonczyia jednak pora�k� Rusin�w. Nad Dunajem dosz�o wi�c rokowa� z cesarzem Janem Tzimiskesem, kt�ry osobi�ci spotka� si� z ksi�ciem kijowskim. �Z wygl�du (�wi�ti s�aw) tak si� oto przedstawia� � pisa� bizantyjski histi 22 23 � nodboiom Ru� sta�a I wanie kilku �on, zabrania natomiast spo�ywania wieprzo- (Powie�� minionych lat). Dzi�ki ym ez g�odzi- | wjny i picia alkoholu, rzek�: �Dla Rusi picie jest wese- U s�siadem Polski i *&*%? U odt�d punktem za-f mierz� Grody Czerwie�skr r;^ Do konfliktu do nalnym w stosunkach Polsk� ^ qie on jednak w wi�k-Psztw ?13 i 1017 T, me przerodzi ????^ ^ sz� wojn�. W��en^ ieoslonii kraj ?*^-. a przed napadami Pieczyng �_ w 983 r. kaJji wzniesionych nad De^ ^ ba�tyckiego_ za-| pokona� Ja�wmgow, lud pocn podlasia l Su. Pmieszkuj�cy ^^ku�ej pomocy Bizancjum walszczyzny. uaziem w wojnie z Bu�gari�. kowe tendencje poszczegol Chc�c zlikwidow ac ods^w w�adc�w i na acj nych plen^.�P�us^ak^Jf,wLaU swoich dwunastu miejsce osadzi� w charakterze ^ ^ ^. ^.^�ia we_ w syn�w. Rych�o si� jeds^^Zfmfeejscow� arystokracj� w zbyt bliskie st0S�azZicielami lokalnej opozycji. biegiem UtjU* si� ^?;X rz�dzonego Przez szli w z 1 Z ��k ^rss^o"*i^��^^t-a Jaros�awa. Ceiem skich W�odzimierz stara� si� stworzy� wsp�lny kult po pa�ski dla ca�ego pa�stwa. �I postawi� na wzg�rzu (Gorzej � L.P.){ poza pa�acowym podw�rcem � g�owa jego srebrna ? was z�o Starokijowskiej ? winy lem, nie mo�emy bez tego by�!" Spodoba�o mu si� tylko wielo�e�stwo u mahometan. Nic dziwnego, mia� przecie� w�r�d kronikarzy opini� nadzwyczajnego erotomana. �O-panowany by� przez chu� �e�sk�, i by�y jego �ony: Rog-neda, kt�r� posadzi� na �ybedi... Od niej za� zrodzi� czterech syn�w: Izas�awa, M�cis�aWa, Jaros�awa i Wsiewo�oda, i dwie c�rki, od Greczynki � �wi�tope�ka, od Czeszki � Wsiewo�oda (gdy pierwszy jego imiennik zmar� � L.P.), a od drugiej � �wi�tos�awa i M�cis�awa (podobnie � L.P.), a od Bu�garki � Borysa i Gleba, a na�o�nic mia� trzysta w Wyszogrodzie, a trzysta w Bia�ogrodzie, a dwie�cie w Berestowie... I by� "niesyty rozpusty, przywodz�c do siebie m�atki i dziewice gwa�c�c. By� to bowiem lubie�nik taki sam jak Salomon, powiadaj� bowiem, �e Salomon mia� �on siedemset i na�o�nic trzysta". Ostatecznie po d�ugich rozwa�aniach W�odzimierz zdecydowa� si� na przyj�cie chrztu od Bizancjum w 988 ?., co wynika�o z d�ugotrwa�ych ju� zwi�zk�w Rusi z tym krajem. ,,I pos�a� do niego nast�pnie w�adca Bazyli (drugi � L.P.) metropolit�w i biskup�w, i ochrzcili oni w�adc� (Rusi) i wszystkich zamieszkuj�cych jego ziemi�, i w tym zbu- Peruna drewnianego, a giowa j s strzyboga, Simarg�al czasie pos�a� do niego siostr� swoj� (Ann� � L.P.) i tY i Chorsa Da�boga (boga s�one?.&}, ^ L p ^ . Mo|dowa�a ona liczne �wi�tynie w kraju Rus�w" � zanoto- ? ? ?????? �rodkOWOaZjatyC ? ?,,?� ipdlwa� Jahia ibn Said v. Antiochii r-h^P�Mi^nir nic,,, (boga pochodzenia �rodkowoazjatycKiegu -kosz (bogini� plemion fi�skich)". Kulty te nie by�y jedj nak powszechne i ksi��� szybko zrozumia�, �e stara rej ligia nie sprosta wyznaczonemu jej zadaniu. Wezwa� wiej do siebie teolog�w r�nych wyzna�, by zapoznali g<r z zasadami ich wiary. W 986 r. przyjechali wi�c dl mahometa�scy Bu�garzy nadwo��a�scy, rzymsci -"�rncbwni Gre va� Jahia ibn Said z Antiochii, chrze�cijanin pisz�cy po arabsku (cyt. za: A. P o p p e, Pa�stwo i ko�ci� na Rusi w XI wieku, �Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego",, � 26, Warszawa 1968). Chrzest W�odzimierza i jego dworu pdby� si� w wodach Poczajny, natomiast syn�w wielkiego pi�cia � w strumieniu zwanym potem Kreszczatik. Na Kijowa manoint:i.aiiov.j ---<= _ ??> �awm Grecy z B�hrzcie W�odzimierz otrzyma� chrze�cija�skie imi� Wasyl, katolicy, judejscy Chazarzy i P ^ swoich religif0 przyj�ciu prawos�awia oddali� wszystkie poga�skie �o- zancium Wszyscy z nich zachwal Gd ?????.?? i na�o�nice, a w dawnych swych haremach ufundowa� Ksi��� krytycznie ocenia� ^ ^^ ja na utrzym�lasztory. tanie oznajmili mu, ze ich reng 1 25 24 Jako chrze�cijanin �y� ju� cnotliwie, tote� po �mierci zosta� kanonizowany. Ustanowienie jednolitej organizacji ko�cielnej nie stwarza�o wi�kszych trudno�ci, nowa religia bowiem ju� od IX w. rozprzestrzenia�a si� w�r�d plemion ruskich, zw�aszcza dzi�ki Waregom. Ogromn� rol� w chrystianizacji kraju odegrali nie tylko duchowni greccy, przybyli na Ru� wraz z Ann�, ale r�wnie� misjonarze . bu�garscy, kt�rzy przynie�li ze sob� liturgi� i pi�miennie- 1 two s�owia�skie, przyczyniaj�c si� w ten spos�b do p�- �niejszego rozkwitu kultury w ojczystym j�zyku. Bliskie j kontakty z przoduj�cym w�wczas o�rodkiem kultury europejskiej � Konstantynopolem � wp�yn�y na rozkwit nauki i sztuki ruskiej, zw�aszcza sakralnej. Zwi�zki kulturalne utrzymywano r�wnie� z Bu�gari�, Serbi� i Gruzj�. W�odzimierz dba� o rozw�j o�wiaty. �Pocz�� zbiera� u znakomitych ludzi dzieci i dawa�'im uczenie w ksi�gach. Matki za� dzieci tych p�aka�y po nich, jeszcze bowiem nie utwierdzi�y si� w wierze, jeno jak po umar�ych p�aka�y" � pisa� kronikarz. Pocz�tkowo rozwija� si� na Rusi r�wnie�] obrz�dek �aci�ski, wyznawany przez zamieszka�ych w Ki-I jowie W�och�w i zapewne Polak�w (istnia�a na przedmie�ciu dzielnica Lacka), tote� za Jaros�awa M�drego] przebywa� nawet w stolicy Rusi biskup katolicki Aleksy,' Po utrwaleniu si� prawos�awia opu�ci� jednak miasto. Wierzenia chrze�cija�skie rozpowszechni�y si� na Rus� stosunkowo szybko i w po�owie XI w. zapanowa�y ju�l w ca�ym pa�stwie. Resztki poga�stwa utrzymywa�y sk* tylko d�ugo na p�nocy. Dzi�ki chrystianizacji Ru� zblij �y�a si� do innych pa�stw europejskich, sta�a si� r�wno; prawnym partnerem w rozmowach dyplomatycznych i u k�adach mi�dzynarodowych, o�ywi�a znacznie kontakt z odleg�ymi nawet dworami. Ideologia chrze�cija�ska przy -czyni�a si� do centralizacji pa�stwa i wzmocnienia w�al dzy ksi�cia kijowskiego, kt�ry w oczach spo�ecze�stw! uzyska� rang� �pomaza�ca bo�ego". Rozleg�e i' s�abo za 26 lud�ione pa�stwo Rurykowicz�w nie posiada�o jeszcze silniejszych wi�zi gospodarczych ani politycznych, szybko rozwijaj�ca si� cerkiew sta�a si� wi�c najwa�niejszym czynnikiem jednocz�cym kraj. Po chrystianizacji Ru� wyst�pi�a w charakterze sojusznika Bizancjum, pomagaj�c mu w wojnach z Bu�gari� i Armeni�. Panowanie W�odzimierza zapewni�o szybki rozw�j Kijowowi, kt�ry wyr�s� na g��wny o�rodek kulturalny pa�stwa oraz siedzib� najwy�szych w�adz ko�cielnych. Ju� w okresie przedchrze�cija�skim by� du�ym miastem, o czym �wiadcz� ogromne rozmiary poga�skiego miejsca kultu z IX�X w. Liczne znaleziska monet bizantyjskich i arabskich dowodz� r�wnie�, �e Kij�w by� wa�nym o�rodkiem handlu mi�dzynarodowego. Na pocz�tku drugiej po�owy IX w. zaczyna si� ju� jego historia pisana, dzi�ki czemu wiadomo�ci o nim staj� si� pewniejsze. Dok�adniejsze informacje o Kijowie pochodz� z 945 ?., gdy z okazji wizyty pos��w Drewlan u ks. Olgi kronikarz wspomnia� o istnieniu kilku dwor�w, z kt�rych jeden znajdowa� si� wewn�trz grodu, a dalsze dwa -*- poza jego granicami. Wiadomo r�wnie�, �e Olga mia�a w�asny dw�r kamienny, zbudowany poza starymi fortyfikacjami. W�r�d jego resztek' archeolodzy znale�li cienkie p�ytki ceramiczne koloru jasnpbr�zowego, od�amki marmuru, �czerwone �upki, mozaiki, freski i szk�o. Szybki rozw�j miasta spowodowa�, �e za jego fortyfikacjami wyros�y nowe osiedla, jak wymienione przez latopisy Doroho�y-cze, sio�a Przeds�awie, U�gorskie (W�gierskie), Beresto-wo i inne. Stary gr�d na G�rze Starokijowskiej nie m�g� ju� odgrywa� roli centralnego o�rodka miasta. Dlatego W�odzimierz w ko�cu X w. zbudowa� now� lini� umocnie�, biegn�c� od po�udniowego kra�ca starego grodu ponad urwiskami i ska�ami, do doliny Poczajny i Dniepru, wzd�u� dzisiejszej ulicy Bohater�w Rewolucji, a� do jaru, kt�ry oddziela� star� cz�� miasta od G�ry Mychaj-owskiej. Nowe wa�y bieg�y nast�pnie wzd�u� zachodniej 27 strony jaru, skr�ca�y na po�udniowy zach�d i dochodzi�y w przybli�eniu do dzisiejszej ulicy Wielkiej �ytomierskiej, Potem bieg�y na p�noc do Jaru Ko�umiackiego i dochodzi�y znowu do starego grodu. W ten spos�b .nowe umocnienia, otoczone z do�u jarami i dolinami, wydatnie wzmocni�y star� fortyfikacj�. Nowa cz�� miasta, otoczona wa�ami przez W�odzimierza, otrzyma�a nazw� Grodu W�odzimierza (Dietinca). Obejmowa� on now�, centraln� cz�� miasta o powierzchni do 10 ha. Dost�pu �do niego broni�a jeszcze g��boka fosa. Szerokie na 6 m Wrota Sofijskie,: do kt�rych wi�d� drewniany most, by�y g��wnym punktem nowych fortyfikacji. Wrota stanowi�y kwadratow� baszt� kamienn� o rozmiarach 10X10 m, w��czon� umiej�tnie w system wa��w miejskich. W centrum Grodu W�odzimierza znajdowa� si� rozleg�y plac, zwany Babim Targiem (Babyn Tor�ok). Dru