Język, literatura, kultura, historia Ukrainy Biblioteka Fundacji Św. Włodzimierza tom 8 Język, literatura, kultura, historia Ukrainy Pod redakcją Włodzimierza Mokrego Wydawnictwo „Szwajpolt Fioł" Kraków 2003 Druk tej książki był możliwy dzięki pomocy finansowej Fundacji św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej w Krakowie, Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego і Пластового Загону „Червона Рута" у США Na pierwszej stronie okładki: Akademia Kijowsko-Mohylańska, koniec XVII w. foto w: Історія української культури, за загальною редакцією Івана Крип'якевича, Київ 1994, с. 128-129 Wydawca: Fundacja św. Włodzimierza ul. Kanonicza 15, 31-002 Kraków tel./fax (48-12) 421 99 96 tel. (48-12)421 92 94 e-mail: [email protected] Redaktor techniczny i skład komputerowy: Oleg Aleksejczuk Korekta ukraińska: Żanna Ostrzyńska Korekta polska: IKTUS Druk: Wydawnictwo PLATAN, Kryspinów 189 ISBN 83-915759-4-2 Fundacja Uniwersytet św. Włodzimierza Jagielloński Materiały międzynarodowej konferencji naukowej poświęconej dziesięcioleciu krakowskiej ukrainistyki uniwersyteckiej Język, literatura, kultura, historia Ukrainy Мова, література, культура, історія України 4-5 czerwca 2001 roku Powitanie uczestników międzynarodowej konferencji naukowej pt. Język, literatura, kultura, historia Ukrainy Dzień dobry, Добрий день Pragnę w imieniu organizatorów dzisiejszej konferencji bardzo serdecznie podziękować wszystkim Państwu za przybycie na dzisiejszą sesję. Szczególnie gorąco dziękuję Państwu referentom, всім доповідачам прибулим з України, Білорусії, Італії, Німеччини і всієї Польщі. Sątu prelegenci z Koszalina i Gdańska, z Lublina i Białegostoku, z Katowic i Warszawy, a także z różnych uczelni naszego Krakowa, a zwłaszcza liczna grupa z Uniwersytetu Jagiellońskiego na czele z Jego Magnificencją Rektorem UJ prof. dr. hab. Franciszkiem Ziejką. Z serca i jak tylko można najgoręcej dziękuję za obecność Jego Magnificencji, który od lat wspiera większość naszych, dość często organizowanych konferencji ukrainoznawczych. Dziękuję zwłaszcza za tą niezapomnianą konferencję, bo zaplanowaną na rok przed, a odbytą na kilka miesięcy przed powstaniem najpierw suwerennej, a następnie niezależnej Ukrainy, którą reprezentuje dziś nowy konsul generalny Ukrainy w Krakowie Pan Ołeksandr Medownikow, którego bardzo serdecznie witamy. Nasza dzisiejsza konferencja odbywa się w okresie ważnej z wielu powodów czasoprzestrzeni i dotyczy wielu istotnych zagadnień i problemów badawczych. Została ona poprzedzona panachydąw intencji krakowskich slawi-stów-ukrainistów, których zachowujemy w naszej wdzięcznej pamięci, bo to właśnie oni współtworzyli krakowską slawistykę, a ich prace wciąż nam służą; sięgająpo nie ich wychowankowie, kontynuatorzy rozpoczętych przez nich badań, studenci i wszyscy zainteresowani językiem, lite- Włodzimierz Mokry raturą, kulturą czy historią Ukrainy - dlatego też taki jest temat naszej sesji. W związku z tym, że część pracowników Katedry Ukrainistyki oraz Dyrekcja Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej nie może się doliczyć, ile lat istnieje w UJ ukrainistyka, której jedni dajądziewięć lat, inni dziesięć, a nawet jedenaście, chciałbym wyjaśnić, że w Krakowie ukrainistyka istnieje od 11 lat. Podobnie przed jedenastu laty odbyła się wspomniana już przeze mnie konferencja poświęcona niepodległościowym dążeniom Ukrainy. Zawsze z zatysfakcją wracamy myślą do atmosfery tej konferencji, którą-jak wspomniałem - zaplanowaliśmy i odbyliśmy na rok przed odrodzeniem niezależnego państwa ukraińskiego, a jej materiały wydane zostały w „Krakowskich Zeszytach Ukrainoznawczych", t. I-II (Kraków 1993, s. 472) we Lwowie w dwutysięcznym nakładzie „z okazji II Międzynarodowego Kongresu Ukrainistów we Lwowie w dniach 22-28 VIII 1993 i XI Międzynarodowego Kongresu Slawistów w Bratysławie w dniach 31 VIII - 7IX 1993" i ofiarowane zostały uczestnikom tych międzynarodowych konferencji. A zatem zgodnie z faktami nie jest to - jak spekulowała część pracowników Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej -jubileusz dziesięciolecia krakowskiej ukrainistyki w dziesięciolecie niezależnej Ukrainy. Krakowska ukrainistyka-ta już formalnie zorganizowana rok wcześniej - istnieje w UJ od jedenastu lat. Konferencja ta, choć mniej jubileuszowa, mniej odświętna, mniej galowa, a przez rusycystów zatrudnionych w Katedrze Ukrainistyki i Dyrekcję IFW kontestowana, będzie -jak wierzę -jeszcze bardziej pracowita, i -jak ufam - wydajna, a co najważniejsze, jak wszystkie poprzednie, zostanie zwieńczona publikacją materiałów pokonferencyjnych. Dlatego jeszcze raz z głębi serca dziękuję za trud podjęcia referatów, pokonanie dalekich odległości, a zwłaszcza za zrzeczenie się honorariów autorskich, dzięki czemu publikacja materiałów z konferencji stanie się realna. Bardzo proszę Jego Magnificencję Rektora naszej Alma Mater Pana prof. dr. hab. Franciszka Ziejkę o przewodniczenie naszym obradom i wygłoszenie swojego Słowa. Włodzimierz Mokry Przemówienie Jego Magnificencji Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Franciszka Ziejki na otwarcie międzynarodowej konferencji naukowej pt. Język, literatura, kultura, historia Ukrainy Szanowni Państwo, Serdecznie witam Państwa w murach naszej prastarej Alma Mater. Raduję się bardzo, że kierowana przez prof. Włodzimierza Mokrego Katedra Filologii Ukraińskiej podjęła inicjatywę zorganizowania - we współpracy z Fundacją św. Włodzimierza-tej sesji, upamiętniającej powołanie - po wielu latach zabiegów - tej katedry do życia, powołania na nowo, dobrze bowiem pamiętamy na naszym uniwersytecie o pięknych latach istnienia tutaj katedry ukrainistycznej kierowanej przez wielkiego uczonego i artystę w jednej osobie, prof. Bohdana Lepkiego. W czasie dzisiejszych uroczystości religijnych w kościele św. Norberta przywołano pamięć wielu znakomitych uczonych, którzy wnieśli swój wkład w dzieło budowy studiów ukrainistycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Byli pośród nich - obok Lepkiego - ludzie tego pokroju, co Leon Laurysie-wicz i Józef Tretiak, Marian Zdziechowski i Tadeusz S. Grabowski, Jan Janów i Wiktor Jakubowski, Zdzisław Niedziela i Ryszard Łużny. Myślę, że przy takiej, jak dzisiejsza, okazji, warto przypomnieć także bogatszą tradycję obecności Ukraińców w Krakowie, poczynając od Hi-pacego Pocieja, jednego z twórców unii brzeskiej, który studiował wszak na naszej uczelni. Dramatyczne są dzieje krakowskich bazylianów, ale także parafii greckokatolickiej. Zawsze liczną była kolonia ukraińska w naszym mieście. U progu naszego wieku liczyła ona ok. 1,5 tys. ludzi. Z tego grona, ale także ze Lwowa i innych stron Ukrainy rekrutowali się liczni studenci ukraińscy studiujący w Krakowie. Wystarczy sięgnąć do istniejących już opracowań historycznych, aby przekonać się o bogatej 10 Franciszek Ziejka działalności stowarzyszeń młodzieży ukraińskiej: Akademicznej Hromady (1887-1895) czy Ukraińskiej Studenckiej Hromady z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Trudne chwile w stosunkach polsko-ukraińskich przeżywaliśmy w epoce po II wojnie światowej. Ale przecież od ponad dziesięciu lat ukrainistyka krakowska rozwija się bardzo bujnie, stając się naszą chlubą. Nie przyszedłem tu jednak, aby tylko rozpamiętywać przeszłość. Przyszedłem przede wszystkim po to, aby mówić o przyszłości. Bo my wszyscy, zarówno poloniści jak ukrainiści, Polacy i Ukraińcy, stoimy przed wielkim wyzwaniem: zbudowania trwałych podstaw więzi, która mogłaby powiązać trwale nasze narody i nasze kraje. Musimy mieć pełną świadomość, że żyjące obok siebie dwa wielkie narody: jeden liczący ok. 40 min ludzi, drugi -nieco ponad 50 min, stanowią wielką siłę, która w znaczący sposób może zaważyć na losach tej części Europy w przyszłości. Owszem, wiele spraw z naszej wspólnej przeszłości domaga się wciąż wyjaśnienia, opisu i analizy, oceny. Ale my, na Uniwersytecie, kształcimy przede wszystkim młodzież, która za kilka, kilkanaście lat zajmie miejsce naszego pokolenia, będzie decydować o losach naszych narodów. Winniśmy jąprzygotować do tego, aby umiała pokonać trudne sprawy, aby sprostała wyzwaniu przyszłości. A ta przyszłość to idea coraz ściślejszej współpracy. Tę można uzyskać tylko poprzez lepsze poznanie, poprzez studiowanie przeszłości, ale i stanu obecnego naszych kultur, naszego prawodawstwa, naszych gospodarek. Myślę, że przed naszym środowiskiem akademickim stoją zadania na miarę wielkiej historii. Trzeba umiejętnie rozwijać te tradycje, o których tu wspomniałem, i o których będziecie dziś Państwo mówić. Trzeba podejmować nowe wyzwania. Pomysłów nam nie brak, trzeba tylko silnej woli, aby je wprowadzić w życie. Skoro w ostatnim czasie otwarliśmy na naszym Wydziale Prawa szkoły prawa amerykańskiego, niemieckiego i francuskiego, może należy pomyśleć o utworzeniu szkoły prawa ukraińskiego? Zamierzamy w najbliższym roku utworzyć szkołę prawa polskiego w Wilnie. Może należałoby utworzyć podobne szkoły na tym czy innym uniwersytecie ukraińskim? W bieżącym roku akademickim - w ramach Funduszu Królowej Jadwigi - gościliśmy blisko stu uczonych z krajów Europy Wschodniej, w tym kilkunastu z Ukrainy. Wiem, że na rozpatrzenie czeka kilkadziesiąt Przemówienie na otwarcie konferencji U podań z Ukrainy na przyszły rok. Chcemy zaprosić w przyszłym roku do Krakowa - na 1 semestr- grupę studentów ze Wschodniej Europy. Może uda się wysłać nam podobną grupę także na któryś z uniwersytetów ukraińskich. Podjęliśmy ostatnio decyzję o powołaniu do życia na Uniwersytecie Jagiellońskim nowego Wydziału Studiów Międzynarodowych. Należy się zastanowić, czy oprócz departamentu rosjoznawstwa, ameryka-nistyki, studiów niemcoznawczych czy Zakładu Europy Środkowej nie należy pomyśleć o utworzeniu studiów ukrainoznawczych: obejmujących oprócz nauki języka ukraińskiego, studia z zakresu ukraińskiej ekonomii, ukraińskiego prawa i ukraińskiej cywilizacji. Podjęte ostatnio przez Rząd i Sejm RP decyzje o sfinansowaniu w ciągu dziesięciolecia budowy wielkiego kampusu stwarzają nam jedyną w swoim rodzaju okazję do podjęcia śmiałych kroków w celu rozwoju wybranych dziedzin wiedzy. Myślę, że zarówno względy historyczne, jak i ogląd współczesności, sprawiają, iż winniśmy w Krakowie utworzyć naprawdę liczący się ośrodek studiów ukrainistycznych, zarówno filologicznych, jak i kulturoznawczych. Nie jest dla nikogo tajemnicą, że nasza przyszłość to partnerska współpraca w dziedzinie gospodarki, ale także - kultury i nauki. Mamy wszelkie dane, aby skorzystać z nadarzającej się okazji i uczynić wielki krok w kierunku naszego zbliżenia, naszej współpracy. Wierzę głęboko, że tak się stanie. Dlatego zawsze chętnie przyjmowałem zaproszenia do udziału w sesjach ukrainoznawczych organizowanych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dlatego i dziś przyszedłem tu, aby radować się z wami z pięknego jubileuszu 10-lecia nowej ukrainistyki. Ale aby także złożyć Państwu życzenia dalszego rozwoju. Dla dobra obu naszych narodów. Dla dobra pokoleń, które przyjdąpo nas i podejmą nasze dzieło zbliżenia polsko-ukraińskiego, przyjaźni polsko-ukraińskiej. 4.06.2001 roku Część I Język, literatura Włodzimierz Mokry Kraków Wątek ukraiński w życiu i badaniach naukowych J. Janowa, W. Jakubowskiego i R. Luźnego oraz ich poprzedników, nauczycieli i współpracowników w Uniwersytecie Jagiellońskim Wątek ukraiński w życiu i badaniach naukowych profesorów Jana Janowa, Wiktora Jakubowskiego, a zwłaszcza Ryszarda Luźnego jest ważny i wciąż obecny w środowisku ukrainoznawców w Polsce, na Ukrainie i w świecie. Dorobek tych profesorów zasługuje zatem na wdzięczną pamięć i poddawany bywa twórczej refleksji przez sięgających po ich prace slawistów, szczególnie tych przedstawicieli młodszego pokolenia badaczy, którzy mieli możliwość słuchać ich wykładów, korzystać z ich wiedzy- konsultacji, porad czy być ich uczniami. Z myślą o możliwie całościowym, choć z konieczności skrótowym zarysowaniu rozwoju studiów ukrainistycznych w UJ i umiejscowieniu ukrainoznawczej części dorobku wymienionych w tytule uczonych, przywołamy imiona tych ich poprzedników, bezpośrednich nauczycieli i współpracowników, dzięki którym wątek ukraiński obecny w życiu i zainteresowaniach Jana Janowa, Wiktora Jakubowskiego i Ryszarda Luźnego mógł z takim powodzeniem zaowocować w ich badaniach naukowych. Otóż wśród współtwórców ukrainistycznych badań w Uniwersytecie Jagiellońskim, których znaczenia interesujący nas uczeni byli świadomi i do ich prac mogli nawiązywać, istnieje grupa uczonych z krakowskiego uniwersytetu, którzy będąc profesorami, byli zarazem księżmi proboszczami greckokatolickiej cerkwi św. Norberta. Pośród tych ukrainistów są m.in. dziekan Wydziału Teologicznego w latach 1808-1810 i dyrektor Drukarni Uniwersyteckiej ks. prof. Florian Kudrewicz, ks. prof. Leon Laury-siewicz - rektor UJ od 1843 roku, ks. Jan Ławrowski, ks. Stefan Laurysie- 16 Włodzimierz Mokry wicz, ks. Józef Czerlunczakiewicz, ks. Jan Borsuk i inni. Bezpośrednimi zaś poprzednikami i współpracownikami wyszczególnionych w tytule krakowskich slawistów-ukrainistów byli głównie Józef Tretiak, Marian Zdziechowski, Bohdan Lepki, Iwan Ziłyński, Tadeusz Lehr-Spławiński, Tadeusz Stanisław Grabowski, Wacław Kubacki, Zdzisław Niedziela. Dlatego zorganizowana 4.06.2001 roku, dla odznaczenia dziesięciolecia krakowskiej zinstytucjonalizowanej ukrainistyki uniwersyteckiej (od 1990/91 Zakładu Literatury Ukraińskiej, a od 1994/95 Katedry Ukrainistyki), dwudniowa konferencja ukrainoznawcza w sposób niejako naturalny poprzedzona została panachydą- nabożeństwem żałobnym w obrządku greckokatolickim w intencji wymienionych krakowskich profesorów ukra-inistów, a także ich poprzedników i współpracowników, obecnych w świadomości kolejnych pokoleń ukrainoznawców, czerpiących z ich dzieła . Znamienne, iż na początku sięgającej połowy wieku XIX listy uczonych - rzeczników polsko-ukraińskiego poznania i zrozumienia znajduje się wspomniany już rektor UJ ks. profesor Leon Laurysiewicz, będący w latach 1832-1854 najpierw wikariuszem, a następnie proboszczem parafii greckokatolickiej w cerkwi św. Norberta przy ul. Wiślnej 11 . 1W intencji śp. profesorów-ukrainistów UJ ks. L. Laurysiewicza, J. Tretiaka, M. Zdziechowskiego, I. Ziłyńskiego, B. Lepkiego, T. S. Grabowskiego, J. Janowa, W. Jakubowskiego, W. Kubackiego, J. Kozika, Z. Niedzieli, R. Luźnego panachy-dę w cerkwi Św. Norberta przy ul. Wiślnej 11 przed rozpoczęciem konferencji 4.06.2001 roku odprawił w obrządku greckokatolickim w wersji ukraińskiej ks. mitrat Michał Feciuch. W nabożeństwie tym, odprawionym w intencji wszystkich wyszczególnionych i przywoływanych w referatach profesorów, udział wzięli uczestnicy konferencji, konsul generalny Ukrainy w Krakowie Ołeksandr Me-downikow, żona śp. Ryszarda Luźnego -Anna Łużna. Po nabożeństwie organizatorzy konferencji, bezpośrednio przed rozpoczęciem sesji w Collegium Novum w sali 26, złożyli kwiaty pod tablicą upamiętniającą pracę w UJ prof. Bohdana Lepkiego w Instytucie Filologii Polskiej UJ przy ul. Gołębiej 18, gdzie - obecni także podczas panachydy studenci - ukrainistyki UJ zaśpiewali słynną pieśń B. Lepkiego, stworzoną w Krakowie „Czujesz brate mij..." 2 Ks. prof. L. Laurysiewicz, autor m.in. pozostawionej w rękopisie pracy pt. Historia Kościoła ruskiego, uchwałą Wielkiej Rady Uniwersytetu Jagiellońskiego został rektorem uniwersytetu na dwuletnią kadencję od 1843 roku. Por. W. Mokry, Greckokatolicki proboszcz w cerkwi Św. Norberta i rektor UJ ks. prof. Leon Laurysiewicz, [w:] Zżycia Cerkwi greckokatolickiej w Krakowie w latach 1808-1998, „Między Sąsiadami", s. 13-17. Wątek ukraiński w życiu i w badaniach naukowych... 17 Krakowscy slawiści-ukrainiści, do których prac nawiązywali przedstawiciele następnych pokoleń słowianoznawców krakowskich, a ich badania powinny się stać przedmiotem odrębnych analiz i studiów, to - między innymi - kurator powstałego w 1890 roku Kółka Slawistów3 Józef Tretiak (1841— 1923), zajmujący się m.in. miejscem Ukrainy i ukrainizmów w twórczości Juliusza Słowackiego, Bohdana Zaleskiego, Seweryna Goszczyńskiego4, a także obrazem Kozaczyzny w poezji, literaturą ukraińską wieku XVI i XVII a zwłaszcza polską i ukraińską literaturą polemiczną wokół religijnej unii brzeskiej 1596 roku5. Kolejni krakowscy slawiści-ukrainiści, którzy na trwałe weszli do historii twórczych kontaktów polsko-ukraińskich, to współtwórca Klubu Słowiańskiego Marian Zdziechowski (1861-1939)6 3 Zgodnie z zatwierdzonym na początku 1890 roku statutem Kółka Slawistów miało ono na celu „samodzielne badanie i wzajemne pouczanie się w zakresie literatury, filologii polskiej i ogólnosłowiańskiej przez recenzje i sprawozdania z najnowszych prac, czytanie i objaśnianie utworów literackich i filologicznych, samodzielne rozprawy, dyskusje i odczytywanie własnych utworów". J. Kijas, Kółka naukowo-literackie studentów, [w:] Dzieje Katedry Historii Literatury Polskiej w Uniwersytecie Jagiellońskim. Zarys monograficzny. Księga zbiorowa pod red. T. Ulewicza, Kraków 1966, s. 132. 4 J. Kijas, Dzieje Katedry Historii Literatury Polskiej w UJ w okresie Stanisława Tarnowskiego (1871-1909), [w:] Dzieje Katedry..., s. 144-146. 5 Por. J. Tretiak, Piotr Skarga w dziejach literatury unii brzeskiej, Kraków 1912; tenże, Dawna poezja ruska, [w:] Encyklopedia polska (Dzieje literatury pięknej w Polsce, cz. II, Kraków 1918, t. XXII, s. 419-528. J. Tretiak, rodem z Wołynia, prowadził także ćwiczenia z gramatyki języka ruskiego (ukraińskiego) oraz badał ukraińską twórczość ustną. Jest on głównym wydawcą i autorem Wstępu do 36 tomu pt. Wołyń dzieł Oskara Kolberga. Więcej na temat ukrainistycznych badań Józefa Tretiaka, patrz. W. Mokry, Kultura i literatura ukraińska jako przedmiot zainteresowań i badań naukowych w Krakowie, „Ruch Literacki", r. XXIV, 1983, z. 3-4(138-139), s. 225-226. 6 Por. M. Zdziechowski, Ukraina a Rosja. Trylogia Bohdana Lepkiego, „Słowo", Wilno 1938, nr Ul, 118,132 i 139; tegoż, Widmo przyszłości, Wilno 1939. Na temat miejsca Ukrainy w badaniach Mariana Zdziechowskiego w ostatnich latach m.in. pisali: E. Sławęcka, Literatura ukraińska w działalności krakowskiego Klubu Słowiańskiego (1901-1914), [w:] Z dziejów stosunków literackich polsko-ukraińskich, pod red. S. Kozaka i M. Jakóbca, Wrocław 1974, s. 37-70; J. Skoczyński, Idea ukraińska w oczach Mariana Zdziechowskiego, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze" 1992-1993, t. I-II, s. 67-70; W. Mokry, Marian 18 Włodzimierz Mokry i Bohdan Lepki (1972-1941 )7, a także Iwan Ziłyński (1879-1952)8. Znawcą literatur słowiańskich, wywodzącym „swój rodowód naukowy z bogatej tradycji krakowskiej slawistyki z przełomu XIX i XX wieku, a więc czasów Józefa Tretiaka, Jana Rozwadowskiego i Bohdana Lepkiego"9, jest Tadeusz Stanisław Grabowski (1881-1975), który Ukrainie poświęcił 18 prac, w tym trzy napisane w języku ukraińskim10. Natomiast autora bar- Zdziechowski jako rzecznik porozumienia polsko-ukraińskiego, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze" 1992-1993,t. I-II, s. 71-77. 7 Por. M. Siwicki, Bohdan Lepki (Wsetną rocznicę urodzin), „Slavia Orienta-lis" 1972, nr 4; M. Сивіцький, Богдан Лепкий. Життя і творчість, Київ 1993; Patrz materiały konferencji naukowej zorganizowanej w 50. rocznicę śmierci Bohdana Lepkiego (16 X 1991 roku) w Uniwersytecie Jagiellońskim: M. Siwicki, Jubileusze Bohdana Lepkiego; F. Nieuważny, Między zwątpieniem a nadzieją (O liryce Bohdana Lepkiego); R. Łużny, Profesor Bohdan Lepki w kręgu problematyki historii literatury ukraińskiej; E. Wiśniewska, Rola Bohdana Lepkiego w procesie popularyzacji literatury ukraińskiej w Polsce; W. Mokry, Postać Iwana Mazepy w trylogii Bohdana Lepkiego; Ж. Ляхова, Поезія в прозі Богдана Лепкого, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze" 1992-1993,1.1—II, s. 243-287; R. Łużny, Bohdan Lepki (1872-1941), [w:] Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Filologicznego, pod red. J. Michalika i W. Wałeckiego, Kraków 2000, s. 231-240; R. Rusnak, Bohdan Lepki jako autor ukraińskiej i polskiej wersji,,Zarysu literatury ukraińskiej", [w:] Harmonijne współistnienie kultury Wschodu i Zachodu na Ukrainie, pod red. W. Mokrego, Kraków 2000, s. 125-136. Na Wydziale Filologicznym UJ, w Katedrze Ukrainistyki powstaje będąca na ukończeniu rozprawa doktorska Olgi Kich-Masłej pt. Ukraina w opinii elit Krakowa końca XIX — pierwszych dziesięcioleci wieku XX. M. Zdziechowski, B. Lepki. W. Feldman. 8 Por. І. Зілинський, Проба упорядкування українських говорів, „Записки НТШ" 1914; І. Зілинський, Український правопис, Краків 1941 (cztery wydania); І. Зілинський, Взаємовідносини між українською та польською мовами, „Записки НТШ", Львів 1937, с. 3-16; Sylwetkę uczonego przedstawił ostatnio W. Witkowski, Iwan Ziłyński (1879-1952), [w:] Uniwersytet Jagielloński. Złota księga..., s. 267-270. 9 Por. R. Łużny, Tadeusz Stanisław Grabowski jako badacz literatur wschod-niosłowiańskich. W stulecie urodzin uczonego, „Slavia Orientalis" 1981, nr 2, s. 177. 10 Por. T. S. Grabowski, Rosja jako „opiekunka" Słowian. Dwa odczyty wypowiedziane w Piotrkowie dnia 16 i 17 V1916.1 — Ruś-Ukraina, Kraków 1916 (Biblioteka Słowiańska. Dział I popularnonaukowy, t. 5; tegoż, Polska a Sło- Wątek ukraiński w życiu i w badaniach naukowych... 19 dzo ważnego, choć mało znanego nawet wśród specjalistów studium pt. Taras Szewczenko wobec polskiego romantyzmu, Wacława Kubackiego" oraz Zdzisława Niedzielę12, badającego m.in. słowiańskie zainteresowania pisarzy lwowskich epoki romantyzmu, podobnie jak i Ryszarda Luźnego, łączą zainteresowania twórczością Łesi Ukrainki, której Ka-sandra i inne dramaty w przekładzie na język polski ukazały się w 1992 roku w krakowskim Wydawnictwie Literackim. Łesi Ukraince prof. R. Łużny poświęcił bowiem ważny szkic pt. Świat sacrum chrześcijańskiego na drodze twórczej Łesi Ukrainki13. W związku z tym, iż z kulturą ukraińską zetknęli się zarówno Jan Janów, jak i Ryszard Łużny już w dzieciństwie, natomiast Wiktor Jakubowski w wieku 22 lat w Kijowie, co w sposób bezpośredni i bardzo owocny wpłynęło na ich zainteresowania Ukrainą w podjętej przez nas próbie ukazania wkładu w rozwój badań ukrainoznawczych tych trzech profesorów, wątek ukraiński w ich życiu wyodrębniony zostałjako szczególnie istotny. Przypomnijmy zatem, że urodzony we wsi Moszkowice powiatu kału-skiego ziemi lwowskiej Jan Janów (1988-1952), uczęszczał najpierw do szkół w Wojniołowie, ukończył seminarium nauczycielskie w Stanisławowie, a następnie Uniwersytet we Lwowie, gdzie w 1913 roku uzyskał wiańszczyzna (Historyczny rzut oka na polskie słowianofilstwo). Odczyt inauguracyjny na otwarcie kursów Słowiańskiej Kultury Ludowej w Krakowie, 3 II 1926, Warszawa 1927 (Biblioteka Związku Młodzieży Wiejskiej), seria III, nr 12. 11 Por. W. Kubacki, „Powieść ukraińska" Antoniego Malczewskiego oraz obszerna rozprawa Taras Szewczenko wobec polskiego romantyzmu, [w:] Poezja i proza, Kraków 1966. 12 Por. Z. Niedziela, Słowiańskie zainteresowania pisarzy lwowskich w latach 1830-1848, Kraków 1966; tenże, Zarys dziejów słowianoznawstwa polskiego w okresie oświecenia i romantyzmu, „Biuletyn Slawistyczny" 1981, z. 6. 13 Wacław Kubacki napisał wstęp O dramatach Łesi Ukrainki do przetłumaczonych przez Stanisława Edwarda Burego dramatów Łesi Ukrainki. Por. Ł. Ukrainka, Kasandra i inne dramaty, przekład S. E. Bury. Wstęp, W. Kubacki, wybór i nota S. Kozak, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982, s. 5-14. Recenzję zaś tego wydania napisał Z. Niedziela, Dramaty Larysy Kosacz, „Znak" rok XXXVII, 1985, nr 367(6), s. 166-168. Natomiast nowy, dotąd niepodejmowany chrześcijański wymiar twórczości Łesi Ukrainki przedstawił w swym szkicu Ryszard Łużny, Świat sacrum chrześcijańskiego na drodze twórczej Łesi Ukrainki, „Zeszyty Naukowe KUŁ" 1991, nr 1-2, s. 89-106. 20 Włodzimierz Mokry także doktorat. W polskiej rodzinie nauczycielskiej we wsi Wołczków powiatu i województwa stanisławowskiego urodził się i wychowywał Ryszard Łużny. Natomiast bezpośredni kontakt z kulturą ukraińską Wiktora Jakubowskiego trwał w latach 1918-1921, gdy przyszły uczony trafił do Kijowa po ukończeniu studiów w Petersburgu. Obcowanie przyszłych krakowskich słowianoznawców z żywym językiem Ukraińców, ich kulturą pieśnią, życiem religijnym, pomogło im w sposób szczególnie głęboki zrozumieć znaczenie języka ojczystego w rozwoju piśmiennictwa ukraińskiego, z którego ogólną znajomością przybyli do Krakowa, a następnie stali się tego języka i piśmiennictwa badaczami. Z uwzględnionych w naszych rozważaniach prac autorów, zarówno wyszczególnionych w tytule filologów-ukrainistów, jak i ich poprzedników i współpracowników - tych prawdziwych miłośników Słowa - wynika, że będąc świadomi podstawowego znaczenia i wartości ojczystego, polskiego Słowa dla duchowego rozwoju własnego i każdego narodu, starali się służyć zachowaniu i rozwojowi rodzimego Słowa w życiu duchowym Ukraińców, którzy broniąc swojego zagrożonego ukraińskiego języka literackiego, ustami romantyków na czele z Tarasem Szewczenką i Markijanem Szaszkiewiczem podkreślali: Język to najuczciwszy, najwierniejszy dar przyrody [...] W nim przejawia się dusza narodu, poziom oświaty, głębia i szerokość jego horyzontów myślowych, jego rozumienie i odczuwanie przyrody i jej zjawisk. Jest to majestatyczny, z wielu odgłosów utworzony, pięknie brzmiący głos narodu - tych wzniosłych i nigdy nie milknących instrumentów przyrody. A jeżeli język nazwiemy wielkąi harmonijnąwielogłosowąmuzykąnarodu, to piśmiennictwo będziejego najpiękniejszym i wiernym obrazem14. (tłum.-W.M.) O takim właśnie „szaszkiewiczowskim" rozumieniu znaczenia Słowa ojczystego w rozwoju duchowym Ukraińców przez interesujących nas krakowskich slawistów-ukrainistów świadczą zarówno ich badania nad 14 M. Шашкевич, Цо читателя, [в:] М. Шашкевич, Твори, упорядкування, підготовка текстів, вступна стаття та примітки М. Шалата, Київ 1973, с. 140; cyt. za: W. Mokry, Naród i kwestia odrębności mniejszości narodowej w rozumieniu przedstawicieli „Ruskiej Trójcy", „Roczniki Humanistyczne", t. XXXIV, z. 7. Towarzystwo Naukowe KUL, 1986, s. 57. Por. też: W. Mokry, „Ruska Trójca". Karta z życia kulturalno-literackiego Ukraińców w Galicji w pierwszej poło-wieXIXw., Kraków 1996, s. 42. Wątek ukraiński w życiu i w badaniach naukowych... 21 językiem żywym, mową przebogatej tradycji ustnej, jak i nad językiem literackim, utrwalonym w przekazie piśmienniczym nieprzypadkowo sięgającym początków literatury Rusinów-Ukraińców z epoki Rusi Kijowskiej oraz czasów gorących polemik podczas konfrontacji chrześcijańskich tradycji Wschodu i Zachodu, głównie z okresu unii brzeskiej, a także podejmowane przez krakowskich ukrainistów analizy dzieł najwybitniejszych pisarzy-myślicieli ukraińskich, począwszy od pierwszych męczenników Rusi Kijowskiej świętych Borysa i Gleba15 z XI wieku, Włodzimierza Monomacha16, przez Piotra Mohyłę, Teofana Prokopowicza, Hryhorija Skoworodę, Tarasa Szewczenkę i Łesię Ukrainkę, a kończąc na przedstawicielu „szkoły ukraińskiej" w literaturze polskiej XX wieku -Stanisławie Vincenzie. Przypomnijmy, że w 1971 roku ukazała się przygotowana wspólnie przez Wiktora Jakubowskiego i Ryszarda Luźnego Antologia literatury staroruskiej, w której autorzy przy doborze szczególnie ważnych dla rozwoju piśmiennictwa ukraińskiego dzieł epoki Rusi Kijowskiej, wbrew obowiązującym wówczas kryteriom ideologicznym, brali pod uwagę wartości artystyczne oraz ideowe i etyczne, mówiące o chrześcijańskich korzeniach piśmiennictwa nowo ochrzczonego państwa kijowskiego. Dzięki zawartym w tym wydaniu pogłębionym komentarzom filologicznym i wstępom historycznoliterackim, poprzedzającym utwory podawane w oryginale i w tłumaczeniach na język polski, antologia ta, a zwłaszcza wydana w 1995 roku książka prof. R. Luźnego Słowo o Bogu i człowieku poświęcona myśli religijnej Słowian Wschodnich, stała się przydatna nie tylko studentom, ale i szerszym kręgom zarówno Polaków, jak i Ukraińców17. 15 W. Jakubowski, Słowo chwalebne na przeniesienie relikwii świętych męczenników Borysa i Gleba, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1975, t. V, s. 300; por. tegoż, Słowo o ruinie ziemi ruskiej, [w:] Słownik starożytności..., s. 302-303. 16 W. Jakubowski, Pouczenie Włodzimierza Monomacha, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, t. IV, s. 254. 17 Por. Literatura staroruskaXI-XVIIwieku. Antologia, oprać. W. Jakubowski, R. Łużny, Warszawa 1972; por. Słowo o Bogu i człowieku. Myśl religijna Słowian Wschodnich doby staroruskiej, wybrał, przełożył i opracował R. Łużny, Kraków 1995. 22 Włodzimierz Mokry O rozumieniu znaczenia słowa poetyckiego w rozwoju duchowym Ukraińców, a zarazem o konkretnych działaniach na rzecz wzbogacenia kultury ukraińskiej świadczy wielostronna, także wydawnicza i transla-torska, działalność interesujących nas krakowskich slawistów-ukrainistów, a zwłaszcza Ryszarda Luźnego18. Bardzo wymownym przykładem ich pracy z myślą o przyswojeniu kulturze ukraińskiej najwybitniejszych dzieł literatury polskiej jest m.in. fakt, że profesor Wiktor Jakubowski, znający znakomicie nie tylko język rosyjski, ale także francuski, niemiecki, angielski, łacinę i grekę, do tego stopnia opanował język ukraiński podczas okresu kijowskiego, że pozwalało mu to na tłumaczenie literatury polskiej na język ukraiński. Wiktor Jakubowski przetłumaczył poemat Anhelli Juliusza Słowackiego, który tak bardzo związany jest z Ukrainą i do dziś przez Ukraińców ceniony, czemu dał wyraz inny autor przekładu tego poematu, znany poeta ukraiński i były ambasador Ukrainy w Polsce Dmytro Paw-łyczko, autor przetłumaczonej na język ukraiński i wydanej w Kijowie w 2000 roku Antologii poezji polskiej^9. Obecny w biografii Wiktora Jakubowskiego epizod ukraiński mógł zaowocować - podobnie jak w przypadku większości pracy twórczej krakowskich slawistów-ukrainistów-dalszymi cennymi inicjatywami, dzięki zaistnieniu czy wręcz stworzeniu przez tych uczonych sprzyjających wa- 18 Por. R. Łużny, Spis publikacji 1955-1997, Kraków 1997. Spośród 560 tytułów pozycji prac R. Luźnego wyszczególnionych w tym spisie - 211 to prace ukrainistyczne. 19 W zamieszczonej w tej antologii informacji o Juliuszu Słowackim Dmytro Pawłyczko o przetłumaczonym przez się poemacie Anhelli napisał: „Одним з найвидатніших творінь Словацького є поема «Ангеллі», де показано міжусобиці в патріотично настроєному польському еміграційному елітарному угрупованні, яке нездатне об'єднатися в боротьбі за незалежну Польщу. Ця річ, до речі, високо оцінена І. Франком, може трактуватися як певне пророцтво щодо дрібничкової борні між українськими «демократичними вождями» в часи становлення самостійної України в 90-х роках". Антологія польської поезії, в перекладах Дмитра Павличка, Київ: „Основи", 2000, с. 57-106. Dopowiedzmy, że w wydanej 19 lat wcześniej dwutomowej antologii poezji polskiej w tłumaczeniu na język ukraiński, w której wydrukowano tłumaczenia 26 utworów J. Słowackiego, przekładu poematu Anhelli na język ukraiński wydawcy nie zamieścili. Por. Антологія польської поезії в двох томах, Київ 1979, с. 250-270. Wątek ukraiński w życiu i w badaniach naukowych... 23 runków dla rozwoju wzbogacającej oba narody twórczej współpracy Polaków i Ukraińców20. Głównym współtwórcą takich dogłębnych badań, obejmujących ty-siącletniąhistorię niełatwych stosunków polsko-ukraińskich, stał się znający kulturę i język ukraiński z lat młodzieńczych jeden z najbardziej utalentowanych i wszechstronnych uczniów prof. W. Jakubowskiego - prof. Ryszard Łużny, który -jak już wspomniano - urodził się i wychowywał do osiemnastego roku życia wśród Ukraińców w województwie stanisławowskim21. Ten zapamiętany mocno, jak w życiu każdego człowieka, świat dziecka wracał podczas naszych kontaktów zwłaszcza w okresie jubileuszu 1000-lecia chrztu Rusi Kijowskiej, podczas naszych wspólnych, jakże częstych wyjazdów i długich podróży nie tylko do Lublina na KUL, ale i na konferencje do Gdańska, Białej Podlaskiej, Bydgoszczy, Warszawy. Wspomnienia kraju dzieciństwa powracały szczególnie w ostatnich latach życia profesora. Ramy niniejszego artykułu poświęconego głównie 20 Profesora Wiktora Jakubowskiego autor niniejszego artykułu znał głównie z wykładów monograficznych prowadzonych na IV i V roku dla przyszłych historyków literatury w Instytucie Filologii Rosyjskiej UJ. Po uzyskaniu zaś magisterium, gdy profesor Jakubowski dowiedział się od Maurycego i Janiny Wienerów, iż z języka ukraińskiego zdawałem egzamin maturalny w LO w Legnicy i należę do Krakowskiego Oddziału Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, zostałem zaproszony przez profesora na rozmowę, podczas której po raz pierwszy usłyszałem, jak swobodnie i pięknie prof. W. Jakubowski mówi po ukraińsku. Po tej trwającej około godziny rozmowie, którą podczas zebrania historyków literatury IFR UJ profesor określił jako egzamin „wysoko oceniony", dowiedziałem się, od profesorów W. Jakubowskiego i Ryszarda Luźnego - ówczesnego kierownika IFR UJ, iż ich pragnieniem jest, abym mógł w Instytucie Filologii Rosyjskiej prowadzić międzywydziałowy lektorat języka ukraińskiego, który został otwarty w roku akademickim 1972/1973. Lektorat ten był przeze mnie prowadzony (w grupie dla początkujących i zaawansowanych) wraz z proseminarium z historii i kultury ukraińskiej przez 19 lat, tj. do powstania w roku 1990/1991 najpierw Zakładu Literatury Ukraińskiej, a następnie Katedry Ukrainistyki, funkcjonującej w Instytucie Filologii Wschodniosłowiańskiej przekształconym po otwarciu ukrainistyki z Instytutu Filologii Rosyjskiej UJ. 21 Por. R. Łużny, Autor o sobie samym, czyli szkic do biografii, [w:] R. Łużny, Spis publikacji 1955-1997, Kraków 1997, s. 68-86. 24 Włodzimierz Mokry trzem slawistom-ukrainistom krakowskim nie pozwalająna szersze omówienie udokumentowanych wypowiedzi prof. Ryszarda Luźnego22. Z wypowiedzi tych wynika, że od dzieciństwa prof. R. Łużny uczestniczył w greckokatolickiej liturgii, znał język i kulturę ukraińską, co pomagało mu potem, już jako słowianoznawcy-filologowi, w sposób wieloaspektowy analizować i opisywać w swych pracach przebogaty świat życia duchowego, zwłaszcza bliskiej uczonemu Huculszczyzny, uwiecznionej przez Stanisława Vincenza, któremu poświęcił kiłka swych prac naukowych, spośród których nie sposób nie wymienić chociażby dwuczęściowej, obszernej rozprawy poświęconej kulturze duchowej Ukraińców Huculszczyzny23. 22 Jestem w posiadaniu taśmy magnetofonowej, na której nagrana została rozmowa z profesorem R. Luźnym kilka miesięcy przed jubileuszem 70-lecia, kiedy przygotowywaliśmy konferencję i księgę poświęconą Jubilatowi. Z tych często bardzo osobistych wspomnień i wynurzeń wynika istotny dla naszych rozważań fakt, że urodzony koło Stanisławowa przyszły profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, urodził się i wyrastał w środowisku co najmniej dwukulturowym i dwuję-zykowym - polskim i ukraińskim. Ze wzruszeniem prof. Ryszard Łużny opowiadał np., iż mając bliżej do położonej naprzeciw rodzinnego domu cerkwi greckokatolickiej, od dziecka uczestniczył zarówno w nabożeństwach rzymskokatolickich, jak i greckokatolickich w cerkwi, w której wraz z kolegami-ministrantami siadywał na stopniach przed ikonostasem i dzwonił dzwonkami, przejętymi przez Cerkiew -jak potem zrozumiał - z tradycji rzymskokatolickiej. W odróżnieniu od profesora Wiktora Jakubowskiego, Ryszard Łużny bardzo lubił śpiewać ukraińskie pieśni, a zwłaszcza kolędy, o czym wiedzą ci wszyscy, którzy w gościnnym domu Państwa Luźnych wspólnie z nimi i ich rodziną: dwiema córkami i synem, a potem z wnukami, wielokrotnie przy kutii przygotowywanej przez Panią profesorową -Annę Łużna kolędowali po kilka godzin, śpiewając na przemian raz polskie, raz ukraińskie kolędy, co obecni podczas tych niezwykłych, bożonarodzeniowych spotkań ze wzruszeniem wspominają i czego -jak sądzę - nigdy nie zapomną tym bardziej, że pierwszy wieczór kolędowania odbył się wbrew zakazom stanu wojennego. Lubił też prof. Ryszard Łużny wtrącać do rozmów podczas konsultacji ukraińskie przysłowia, żarty czy zapamiętane z dzieciństwa porzekadła, zwroty, fragmenty pieśni. 23 R. Łużny, Kultura duchowa Ukraińców w huculsko-pokuckiej wizji artystycznej Stanisława Yincenza, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze", t. I-II, s. 79-99. Wątek ukraiński w życiu i w badaniach naukowych... 25 Ponieważ miałem przyjemność pisać już wcześniej o ukrainistycznej części dorobku naukowego profesora R. Luźnego24 oraz o jego uczestnictwie w życiu kulturalnym i religijnym Ukraińców25, przejdę do krótkiego omówienia wątku ukraińskiego w życiu i badaniach naukowych zmarłego w 1952 roku w Krakowie Jana Janowa. W związku z tym, iż profesora Jana Janowa nie mogłem znać osobiście, przedstawienie sylwetki tego slawisty-ukrainisty zgodnie ze sformułowanym w tytule zadaniem wymaga w pierwszym rzędzie studiów archiwalnych we Lwowie i Krakowie, natomiast podjęta przez nas charakterystyka ukraińskiej części dorobku Jana Janowa zmierza bardziej do postawienia takiego właśnie postulatu badawczego, który powiniem zaowocować opracowaniem całościowym. O tym, że jest to propozycja zasługująca na odrębne badania, zwłaszcza dla ukrainoznawców-językoznawców, świadcząz jednej strony materiały konferencji zorganizowanej w 1992 roku w 40. rocznicę śmierci tego krakowsko-lwowskiego slawisty-ukrainisty26, a z drugiej strony chociażby te ważne fakty w biografii Jana Janowa, że po powrocie w 1921 roku z Taszkientu do Lwowa pracował on w tym mieście najpierw w archiwum uniwersyteckim, potem na stanowisku lektora języka ukraińskiego i asystenta w Katedrze Filologii Słowiańskiej, której kierownikiem był Tadeusz Lehr-Spławiński. Następnie po uzyskaniu w 1925 roku habilitacji pracował Jan Janów jako zastępca profesora i kierownik Katedry Filologii Ruskiej (Ukraińskiej), zaś od 1927 roku jako profesor nad- 24 Por. W. Mokry, Profesor Ryszard Łużny — ukrainista, [w:] Słowianie Wschodni. Duchowość, mentalność, kultura. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Ryszardowi Luźnemu w siedemdziesięciolecie urodzin, red. A. Raźny, D. Piwowarska, Kraków 1997, s. 14-24. 25 Por. W. Mokry, Profesor Ryszard Łużny jako badacz i uczestnik życia naukowego, kulturalnego i religijnego Ukraińców, „Між Сусідами - Między Sąsiadami. Almanach Fundacji św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej w Krakowie", Краків- 1999-Kraków, nr 9, s. 137-144. 26 Referaty na tej konferencji pt. Jan Janów (1888-1852) - Dzieło i życie wygłosili: prof. Wiesław Witkowski, Uwagi o życiu i działalności naukowej profesora Jana Janowa, prof. Franciszek Ziejka, Jan Janów -filolog sumienny, badacz pracowity i Ryszard Łużny, Jan Janów: Warsztat historyczno-kulturo-wy filologa językoznawcy, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze" 1992-1993, t. I-II, s. 287-294. 26 Włodzimierz Mokry zwyczajny, a od roku 1935 - profesor zwyczajny Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Ważnąi dlatego zasługującąna dokładne zbadanie kartę w dziejach studiów ukrainoznawczych w Krakowie dopisał profesor Jan Janów po zakończeniu wojny, gdy w 1945 roku, kiedy po repatriowaniu się najpierw do Wrocławia, został zaproszony do pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie został kierownikiem Zakładu Języków Ruskich w Studium Słowiańskim, którym wcześniej, przed wojną, kierował profesor Iwan Ziłyński27. W oparciu zatem o dotychczasowe prace charakteryzujące dorobek naukowy Jana Janowa, a pisali o nim (oprócz wspomnianych już prof. Ryszarda Luźnego, Wiesława Witkowskiego i Franciszka Ziejki) Juliusz Krzyżanowski i, m.in., Tadeusz Ulewicz, można powiedzieć, że nie straciła swej aktualności opinia zawarta przed pięćdziesięciu laty w „Pamiętniku Słowiańskim" (1954), gdzie oceniając dorobek naukowy Jana Janowa w zakresie dziejów dawnego piśmiennictwa i kultury, Tadeusz Ulewicz pisał: Jedyny to wielkiej miary uczony polski, który do filologu ruskiej wieków XVI, XVII i XVIII wniósł wkład nowy i trwały"28. Natomiast Julian Krzyżanowski29 podkreślił, że Jan Janów był erudytą, znawcą kultury duchowej od średniowiecza, „zamiłowanym komparatystą" i autorem prac bajkoznawczych, a zwłaszcza autorem kilku wciąż mało znanych wielkich monografii, by przypomnieć chociażby Dzieje Barlaama i Jozafata w literaturze światowej, osobliwie u Słowian czy opublikowaną w 1958 roku pracę pt. Pochodzenie słowa syngicz-agacz w poezji Tarasa Szewczenki (O wpływach orientalnych na język ukraiński)'0, określaną jako jedna z najbardziej reprezentatywnych, wręcz modelowych, klasycznych prac językoznawczych prof. Jana Janowa. Natomiast Ryszard Łużny, poddając oglądowi warsztat naukowy profesora Jana Janowa, określa go jako historyka kultury i w wyszczególmo- 27 Por. W. Witkowski, Uwagi o życiu i działalności naukowej profesora Jana Janowa..., s. 289. 28 T. Ulewicz, Dorobek naukowy Jana Janowa w zakresie dziejów dawnego piśmiennictwa i kultury, „Pamiętnik Słowiański" 1954, s. 4. 29 Por. J. Krzyżanowski, Jan Janów, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1984,1.1, s. 389-390. 30 Por. Studia z filologii polskiej i słowiańskiej, Warszawa 1958, t. 3, s. 203- 209. Wątek ukraiński w życiu i w badaniach naukowych... 27 nej w sześciu punktach charakterystyce sylwetki naukowej uczonego podkreśla ważne znaczenie jego badań nad gwarami, które wyprowadzaj ą uwagę badacza poza sferę rzeczywistości „mownej", j ęzy-kowej człowieka ku płaszczyźnie faktów kulturowych, w rozległą sferę praxis praktyki cywilizacyjnej społeczności etniczno-narodowych; [...] badania języka tak żywego, osobniczego, jak i mowy określonej zbiorowości, tak potocznego czy ludowego, jak i zwłaszcza utrwalonego w przekazie piśmienniczym, są dlań jakby tylko wstępem do opisu, poznania, interpretacji, niekiedy wprost ustalenia tekstu dzieła, który z kolei zawsze otwiera przed badaczem treści i sensy wytworu słownego znaczeniowo „naddane" - tematy, idee, wątki, problemy, wartości etyczne, kategorie estetyczne, a te już logicznie i konsekwentnie prowadzą - i badacza, i czytelnika jego prac - ku płaszczyznom i horyzontom kultury duchowej człowieka, takimjak jego światopogląd, filozofia, etyka, duchowość, religijność i to zarówno samego twórcy dzieła, jak i jego odbiorcy-czytelnika31. Do dalszych naukowych badań ukrainoznawczych w Krakowie dotyczących także refleksji nad dorobkiem omówionych slawistów krakowskich zobowiązują zamieszczone w wydanej z okazji 600-lecia Odrodzenia Akademii Krakowskiej Złotej księdze Uniwersytetu Jagiellońskiego sylwetki Wacława Kubackiego32; Wiktora Jakubowskiego33, Iwana Ziłyń-skiego, Jana Janowa34, Bohdana Lepkiego35 oraz Ryszarda Luźnego36. Jak widać z przeprowadzonych rozważań, dzięki swej działalności dy-daktyczno-naukowej, przekładowej, organizatorskiej, wydawniczej przywołani poprzednicy, nauczyciele i współpracownicy profesorów Jana Ja- 31 R. Łużny, Jan Janów: Warsztat historyczno-kulturowy filologa językoznawcy, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze" 1992-1993, t. I-II, s. 298. 32 F. Ziejka, Wacław Kubacki (1907-1992), [w:] Uniwersytet Jagielloński. Złota księga..., s. 637-646. 33 L. Suchanek, Wiktor Jakubowski (1889-1973), [w:] Uniwersytet Jagielloński. Złota księga..., s. 501-505. 34 W. Witkowski, Iwan Ziłyński (1879-1952) oraz tegoż, Jan Janów (1888-1952), [w:] Uniwersytet Jagielloński. Złota księga..., s. 267-270 i 377-383. 35 R. Łużny, Bohdan Lepki (1872-1941), [w:] Uniwersytet Jagielłoński. Złota księga..., s. 231-240. 36 L. Suchanek, Ryszard Luźny (1927-1998), [w:] Uniwersytet Jagielloński. Złota księga..., s. 723-736. 28 Włodzimierz Mokry nowa, Wiktora Jakubowskiego i Ryszarda Luźnego wnieśli ważny i dlatego zasługujący na wdzięczną pamięć, dalsze analizy i kontynuację trwały wkład w rozwój ukrainistycznych badań naukowych i życia duchowego Krakowa, zapisując kolejne, piękne karty w dziejach polsko-słowiańskich, a zwłaszcza polsko-ukraińskich stosunków naukowych i kulturalnych. Ufajmy zatem, że te bogate krakowskie tradycje slawistyczno-ukraini-styczne będą się starać podtrzymywać i wzbogacać nowe pokolenia filologów37, historyków, historyków sztuki, religioznawców, etnologów, politologów, pedagogów, ekonomistów, geografów, kulturoznawców38. 37 Por. R. Łużny, Ukrainistyki krakowskiej pierwsze powojenne pięciolecie (1991-1995), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego". Prace Historycznoliterackie, pod red. Z. Niedzieli, Kraków 1996, z. 91, s. 73-85. 38 O ilości prac ukrainistycznych krakowskich specjalistów wyszczególnionych dziedzin świadcząm.in. prace wydrukowane w następujących periodykach, wydawnictwach zbiorowych i materiałach konferencyjnych: Ukraina. Teraźniejszość i przyszłość, praca zbiorowa pod red. M. Karasia i A. Podrazy, Kraków 1970; Ukraińska myśl polityczna w XX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego", Prace Historyczne, z. 103, pod red. M. Puławskiego, Kraków 1993; „Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej", pod red. R. Luźnego i A. Zięby, Kraków 1994-1999; „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze - Краківські Українознавчі Зошити", Kraków 1992-2000, t. 1-Х; „Między Sąsiadami - Між Сусідами. Almanach Fundacji św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej w Krakowie", Kraków 1991-2001,1.1-11. Wiesław Witkowski Kraków Osiągnięcia naukowe ukraińskich językoznawców w Polsce okresu międzywojennego (1920-1939) Jakkolwiek nie sposób oskarżać władz państwowych II Rzeczypospolitej o nadmierne faworyzowanie języka i kultury paromilionowej ludności ukraińskiej mieszkającej w Polsce przed 1939 rokiem, to jednak -przy wszystkich ograniczeniach - posiadała ona znacznie lepsze warunki rozwoju niż - licząca też ponad milion - ludność polska poza wschodnimi jej granicami. Oprócz bowiem działających legalnie ukraińskich stowarzyszeń i organizacji regionalnych, których bądź to pobocznym, bądź nawet głównym celem było pielęgnowanie języka ojczystego, istniało we Lwowie i bardzo prężnie działało Towarzystwo Naukowe im. Tarasa Szewczenki - swojego rodzaju ukraińska akademia nauk. Obok zaś funkcjonującej już od połowy XIX wieku katedry języka i literatury ukraińskiej na uniwersytecie lwowskim i utworzonej w latach dwudziestych XX wieku katedry języków ruskich (praktycznie ukraińskiego) na uniwersytecie krakowskim władze państwowe powołały do życia w Warszawie - także jeszcze w latach dwudziestych - Ukraiński Instytut Nauk