Minigry sportowe dla najmłodszych Przewodnik metodyczny Andrzej Jopkiewicz Piotr Wróblewski Minigry sportowe dla najmłodszych Przewodnik metodyczny Kielce 1996 Wydział Pedagogiczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego ul. Krakowska 11, 25-029 Kielce Instytut Technologii Eksploatacji ul. Pułaskiego 6, 26-600 Radom Spis treści Wstęp Andrzej Jopkiewicz, Piotr Wróblewski Minigry sportowe dla najmłodszych Przewodnik metodyczny Recenzent: prof. zw. dr Tadeusz Ulatowski Copyright by Instytut Technologii Eksploatacji Radom, Wydział Pedagogiczny WSP w Kielcach 1996 ISBN 83-86148-28-4 Opracowanie wydawnicze: Joanna Iwanowska, Agnieszka Cholewa, Andrzej Kirsz Wydawnictwo i Zakład Poligrafii Instytutu Technologii Eksploatacji 26-600 Radom. ul. Pułaskiego 6, tel. centr. 442-41 1. Wybrane zagadnienia z zakresu teorii i praktyki sportowych gier zespołowych .............................................................................................. 9 1.1. Ogólna charakterystyka sportowych gier zespołowych ...................... 9 1.2. Nauczanie sportowych gier zespołowych w szkole ........................... 10 1.3. Zabawy i gry ruchowe w procesie wychowania fizycznego i treningu sportowego dzieci i młodzieży .......................................................... 12 1.4. Metody, formy i zasady nauczania stosowane w sportowych grach zespołowych ...................................................................................... 14 1.5. Organizacja zawodów i systemy rozgrywek ...................................... 19 1.6. Zasady fair play .................................................................................. 27 2. Podstawowe wiadomości dotyczące rozwoju motorycznego dzieci i młodzieży ................................................................................................. 29 2.1. Ogólna charakterystyka rozwoju motorycznego człowieka w procesie ontogenezy ......................................................................................... 29 2.2. Rozwój motoryczny w okresie przedszkolnym i młodszym szkolnym ............................................................................................ 32 3. Uwagi praktyczne w zakresie realizacji minigier sportowych w szkole ..................................................................................................... 35 3.1- Podstawowe pojęcia używane w zabawach i minigrach sportowych ............................................................................................... 35 3-2. Planowanie pracy w zakresie kultury fizycznej w szkole .................. 38 j.3. Program kultury fizycznej w klasach I-V w zakresie minigier sportowych ............................................................................................... 47 • Dwa ognie usportowione .......................................................................... 53 Zabawy i gry przygotowujące do dwu ogni usportowionych ............ 55 • "rzepisy gry w dwa ognie usportowione ............................................ 62 •3- Przykłady osnowy i konspektu lekcji ................................................. 62 5. Minipiłka ręczna ...................................................................................... 67 5.1. Zabawy i gry przygotowujące do piłki ręcznej .................................. 69 5.2. Przepisy gry w minipiłkę ręczną ........................................................ 79 5.3. Przykłady osnowy i konspektu lekcji ................................................. 79 6. Minikoszykówka ....................................................................................... 85 6.1. Zabawy i gry przygotowujące do koszykówki ................................... 87 6.2. Przepisy gry w minikoszykówkę ........................................................ 96 6.3. Przepisy gry w „Pasarelle" ................................................................. 96 6.4. Przykłady osnowy i konspektu lekcji ................................................. 97 7. Minipiłka siatkowa ................................................................................... 103 7.1. Zabawy i gry przygotowujące do piłki siatkowej .............................. 105 7.2. Przepisy gry w minipiłkę siatkową .................................................... 113 7.3. Przykłady osnowy i konspektu lekcji ................................................. 114 8. Minipiłka nożna ........................................................................................ l 19 8.1. Zabawy i gry przygotowujące do piłki nożnej ................................... 121 8.2. Przepisy gry w minipiłkę nożną ......................................................... 133 8.3. Przepisy gry w Street Soccer .............................................................. 133 8.4. Przykłady osnowy i konspektu lekcji ................................................. 134 9. Bibliografia ............................................................................................... 139 Wstęp Przewodnik metodyczny pt. „Minigry sportowe dla najmłodszych" jest przeznaczony dla studentów studiów dziennych i zaocznych studiujących pedagogikę ze specjalnością edukacja wczesnoszkolna. W planach studiów na tym kierunku prowadzony jest przedmiot kultura fizyczna z metodyką. Przedmiot ten realizowany jest jednak w niewielkiej liczbie godzin, a na nauczycielu nauczania początkowego i wychowania przedszkolnego spoczywa ciężar samodzielnego planowania i prowadzenia zajęć wychowania fizycznego. Ponadto książka ta adresowana jest do pedagogów pracujących w różnych placówkach opiekuńczo-wychowawczych, nauczycieli wychowania fizycznego oraz instruktorów prowadzących zajęcia sportowe z dziećmi. Prowadzenie zajęć wychowania fizycznego i ich metodyka różnią się bardzo wyraźnie od innych przedmiotów nauczania. Wynika to z faktu, że nauczyciel oddziałuje bezpośrednio na rozwój fizyczny dziecka i wpływa na kształtowanie zarówno jego cech motorycznych, jak i psychicznych. W zależności od tego, jaki poziom rozwoju fizycznego i psychicznego zostanie przez dziecko osiągnięty, od nabytej wiedzy, sprawności, umiejętności, świadomości, aktywności zależeć będą jego sukcesy w następnych latach nauki, a także w życiu osobistym i zawodowym. Wśród dzieci i młodzieży sportowe gry zespołowe cieszą się największym zainteresowaniem. Niezliczone rzesze chłopców i dziewcząt marzą o sportowej karierze na wzór idoli uprawiających koszykówkę, siatkówkę, piłkę ręczną czy piłkę nożną. Minigry sportowe są próbą dostosowania „dorosłych" dyscyplin do możliwości dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Dzięki zmniejszeniu wymiarów boisk, ciężaru i wielkości piłek oraz uproszczeniu przepisów są łatwiejsze w nauczaniu oraz bardziej zrozumiałe i dostępne dla wszystkich zafascynowanych tą formą ruchu. Pomimo takiej popularności sportowych gier zespołowych ciągle jeszcze niedocenianą formą ćwiczeń przygotowawczych są zabawy i gry ruchowe. Każda zabawa, a szczególnie gra ruchowa jest przecież w większym lub mniejszym stopniu ćwiczeniem kompleksowym, przyczyniającym się do większej efektywności nauczania. Opracowanie składa się z ośmiu części. Pierwsza zawiera niektóre zagadnienia z teorii i praktyki sportowych gier zespołowych. Szerzej omówiono w niej metody i formy ćwiczeń przygotowawczych stosowane w sportowych grach zespołowych, jak również systemy rozgrywek. \i v tag'1 « H ! , rJ\ drugiej zamieszczono podstawowe informacje dotyczące rozwoju V(!'Z^S go dzieci i młodzieży, ze szczególnym uwzględnieniem okresu \ t,vtcVzne/iegO i wczesnoszkolnego. Natomiast w części trzeciej wyjaśniono ,tc' yei'^0'1 e p°J?c'a używane w zabawach i minigrach sportowych oraz elemen-I&A kjs'iiv°v>' nią pracy w zakresie kultury fizycznej w klasach I-V i niektóre u-,i v p||\oW0' czlie dotyczące realizacji zabaw i gier ruchowych w szkole. " ,.; irakt7,zxvarta i następne zawierają obszerny opis ponad 130 zabaw i gier •teść Oft najłatwiejszych do bardziej skomplikowanych, przygotowują-cii^y0 inigier sportowych. Ponadto podano podstawowe przepisy dwu ogni ic^u/cl'*0 ltfpnych, minipiłki ręcznej, minikoszykówki, minisiatkówki i minipiłki y< ^^'^^'/iz przykłady osnów i konspektów lekcji. Całość kończy bibliografia is c>ż''!J °r//a pozycje literatury bezpośrednio wykorzystane w pracy. ic* .s-^vllraJą7 nadzieję, że szczegółowo opisane zabawy i gry ruchowe, a także ^ femy os(iów i konspektów lekcji nie tylko pomogą w prowadzeniu lekcji ^Iłady ja fizycznego w szkole czy różnego typu zajęć pozalekcyjnych P /^'y^ plnych^ a'e zachęcą do poszukiwania własnych, ciekawych rozwiązań. "^^ tta*J7.k Autorzy 1. Wybrane zagadnienia z zakresu teorii i praktyki sportowych gier zespołowych 1.1. Ogólna charakterystyka sportowych gier zespołowych Do sportowych gier zespołowych uprawianych w Polsce zaliczamy: piłkę koszykową, piłkę siatkową, piłkę ręczną, piłkę nożną, hokej na lodzie, hokej na trawie i palant. Sportowe gry zespołowe należą do najbardziej wszechstronnych w sensie wymogów motorycznych dyscyplin sportowych. Różnorodne i zmienne sytuacje techniczne i taktyczne podczas każdego meczu wymagają wyjątkowo wysokiej i wszechstronnej wydolności i sprawności motorycznej oraz umiejętności współdziałania z całym zespołem. Wymagania te stawiają sportowe gry zespołowe w rzędzie najbardziej wartościowych form aktywności ruchowej, służących realizacji celów stawianych przez wychowanie fizyczne i sport. Efektywny udział w sportowych grach zespołowych zależy, najogólniej mówiąc, od struktury psychofizycznej - określającej indywidualne uzdolnienia i tzw. „warunki fizyczne" - oraz wysokiej wydolności fizycznej, ponieważ od nich w dużym stopniu zależy maksymalny czas efektywnego udziału w intensywnych wysiłkach (Fidelus i inni 1978). Sportowe gry zespołowe składają się głównie z ruchów niestandardowych, acyklicznych, kształtują wszystkie cechy motoryczne, a szczególnie szybkość, zręczność i wytrzymałość. Są to dyscypliny sportu, w których przeważają ruchy o charakterze dynamicznym, a przepisy gry pozwalają regulować w nich wysiłek fizyczny ćwiczącego według istotnych potrzeb. Stąd też spełniają one postulaty wszechstronności i zdrowotności, a więc powinny być zaliczane do grupy sportów masowo uprawianych i szeroko popularyzowanych, szczególnie wśród młodzieży szkolnej. Sportowe gry zespołowe charakteryzują się ruchami przemieszczającymi ciało w przestrzeni, z użyciem sprzętu, pokonywaniem działań przeciwnika, wymagającym zespołowości działania, dużą liczbą złożonych nawyków ruchowych, zmieniającymi się warunkami oraz długim i intensywnym wysiłkiem psychicznym. Dlatego też stanowią one grupę dyscyplin, które wpływają na wszechstronny rozwój fizyczny i psychiczny ćwiczących i w związku z tym zasługują na lansowanie ich jako sportów masowych w różnych formach uczestnictwa w kulturze fizycznej. Ważnym postulatem dla praktyki jest wskazanie na konieczność zachowania właściwych proporcji w pracy nad ogólnym rozwojem ucznia i jego rozwojem w dziedzinie specjalizacji. 1.2. rzezanie sportowych gier zespołowych w szkole na Sp3rtc1we 8ry zespołowe mają na celu wyposażenie ucznia w wiadomości, urniej<tnc^c' ' "awyki "^zbędne do realizacji społecznego współżycia i współ-działa(ia- ^° "zyskania w nauczaniu pozytywnych wyników konieczny jest ś^wiadi"11)1 ' aktywny współudział ćwiczącego. Duże znaczenie ma także oparty na zaiftn'u wzaJemny kcntakt ćwiczącego i nauczyciela lub trenera oraz wspól- ść za wyniki w pracy szkoleniowej. ie ćwiczącego w wiadomości dotyczące danej dyscypliny sportowej >taii°w' podstawę do zrozumienia treści i sensu ćwiczeń oraz prawidłowego *h opanowania. Świadomie i wielokrotnie powtarzane umiejętności ruchowe pr^^^^o automatyzacji ruchu czyli przekształcenia się umiejętności \v nawyki OsiiisP (1991) podkreśla, że immanentną cechą procesu nauczania motory cznąP i est występowanie relacji „nauczający - uczący się" oraz dążenie do •wywozi1 u LICza.ceg° si| pożądanych trwałych zmian w zakresie umiejętności władaiia '^em i rozwiązywania konkretnych zadań ruchowych. Według Osiń-skiegcuc;(eme s'^ motoryczne coraz bardziej nabiera dzisiaj cech uczenia aso-cjacyjiegi' (skojarzeniowego), a więc takiego, w którym pierwszoplanową rolę poczyiają odgrjwać: intelekt, świadomość i procesy antycypacji. A więc pa-sywnyi re'atyw"y sposób oddziaływania zastępuje się systemem aktywnym. Kształowar|ie się czynności ruchowych o charakterze nawyku zachodzi \v oktfślo^yc'1 etapach czy fazach. Etapy te bywają w piśmiennictwie różnie określine. " teologii mówi się najczęściej o fazach tworzenia nawyku ruchowego kdeJno PO sobie następujących procesach: 1) generalizacji, 2) koncen-tracji.3) łutomatyzacji. ZvykP w Pierwszej fazie tworzenia się nawyku ruchowego ćwiczący opanowuj: pr"estrzeń, w drugiej - próbuje opanować i przyswoić sobie najbardziej skutec;]iątecnnikę wykonania poszczególnych elementów technicznych (od zadani, c' ma wykonać do zadania, jak ma wykonać); w trzeciej fazie ćwiczący stara s<? vykonać ćwiczenie zarówno efektownie, jak i ekonomicznie (zaczyna już wpeł11 panować nad swoimi ruchami i potrafi je wykorzystać w walce sportovej'« (Mikułowski i Oszast 1976). Std tiz w Pierwszej fazie szczególne znaczenie ma opis ćwiczenia i jego pokaz. ab' ćwiczący mógł wyobrazić sobie przestrzenne wykonanie danego ruchu.W 'mg|eJ i w trzeciej fazie dużego znaczenia nabiera ustawiczne zwracanie (waf na Prawidłową technikę wykonania danego elementu przez indywi-duahi?koektę błędów ćwiczącego (od najbardziej istotnych do mniej ważnych). M<uł<wsk' i Oszast (1976) proces kształtowania nawyków ruchowych po-°Pa'lowania prawidłowej techniki w koszykówce, na przykładzie nauki zutw do kosza, dzielą na następujące umowne fazy: 10 [ faza — tworzenie się nawyku ruchowego Ćwiczący uczy się przemieszczać swoje ciało w przestrzeni i nabywa orientacji co do jego położenia w stosunku do kosza i otrzymanej piłki. W tej fazie podstawową treścią nauczania jest: a) dokładny pokaz i objaśnienie całego rzutu oraz jego poszczególnych elementów, b) ćwiczenia pomocnicze, jak: „oswojenie się z piłką", ćwiczenie rzutu i jego elementów bez użycia kosza, ćwiczenie rzutu i jego elementów z użyciem kosza, c) najprostsze ćwiczenia w formie ścisłej. II faza- nauczanie prawidłowej techniki rzutów a) ćwiczenia pomocnicze doskonalące technikę ruchu (również bez kosza), b) ćwiczenia w formie ścisłej, przeprowadzane w różnych układach ćwiczeń, od łatwiejszych do bardziej skomplikowanych (rzut poprzedzony podaniami w ruchu), c) ćwiczenia w formie ścisłej, rzut na kosz poprzedzony jest poruszaniem się ćwiczącego po boisku w ataku (np. zmiana tempa i kierunku biegu), d) rzuty na kosz ze współzawodnictwem indywidualnym lub zespołowym, e) ćwiczenia w formie fragmentów gry (obrońca pozoruje obronę), f) małe gry w koszykówce, gra w formie szkolnej i właściwej. III faza — utrwalenie zdobytych umiejętności ruchowych oraz dalsze doskonalenie techniki i celności rzutów Dobre opanowanie umiejętności technicznych (techniki podstawowej i szybkościowej) pozwala ćwiczącemu wykonać wszystkie zadania związane z taktyką gry i decyduje o jego przydatności w każdym zespole. Ulatowski (1968) w okresie nauczania sportowych gier zespołowych w szkole wyróżnia trzy podstawowe etapy szkolenia: szkolenie wstępne, szkolenie podstawowe i szkolenie specjalistyczne. Szkolenie wstępne Jest to szkolenie polegające na zapoznaniu się z grą w formach bardzo ogólnych (słowo, pokaz, film), oswojeniu z piłką (sprzętem) przez zabawy i gry pomocnicze, tzw. żonglerkę piłką oraz nauczaniu techniki w formie ścisłej i fragmentów gry. Obejmuje ono także doskonalenie techniki w grze uproszczonej, w której stosowana jest najprostsza taktyka. Nie tworzy się na tym etapie szkolenia stałych zespołów. Szkolenie podstawowe Szkolenie podstawowe jest etapem drugim i ma za zadanie zapoznanie uczniów z przepisami gry, a także nauczanie tzw. techniki szybkościowej (wykonywanie elementów technicznych z zastosowaniem dużej szybkości) oraz Podstawowych założeń taktycznych w ataku i w obronie. Etap ten to także two- 11 rżenie zespołów, ale bez specjalizacji na pozycjach oraz organizowanie za\ dów towarzyskich i treningowych, z odpowiednimi pod względem pozioij wyszkolenia zespołami. Szkolenie specjalistyczne Jest to trzeci etap, który obejmuje dalsze doskonalenie techniki szybkość wej oraz podstawowych założeń taktyki w ataku i obronie, a także rozpocz systematycznego wyszkolenia taktycznego. Tworzymy wówczas zorganizował zespoły i przystępujemy do rozgrywek szkolnych mistrzowskich i towarzyski? Czas trwania poszczególnych etapów szkolenia podstawowego jest do sprecyzowania. Zależy on bowiem od wielu złożonych czynników, takich płeć, inteligencja, sprawność ruchowa, warunki sprzętowe i lokalowe itp. Nij nie można zapominać o tym, że równolegle z ćwiczeniami specjał i styczm prowadzić należy ćwiczenia ogólnorozwojowe. Stąd też etap szkolenia wstępnego charakteryzować się powinien w głó\ mierze treningiem ogólnorozwojowym, tworząc podstawy pod późniejsze cl czenia techniczne i taktyczne. Etap drugi cechować się powinien dalszym, cii łym doskonaleniem ogólnej sprawności motorycznej oraz stopniowym przec| dzeniem do ściślejszego szkolenia elementów technicznych i taktycznych, trzeci - szkolenia specjalistycznego -jest początkiem doprowadzenia uczniaj najwyższego poziomu sportowego. Według Ulatowskiego (1968) poszczególne etapy nauczania powinny pr padać na następujące grupy wiekowe: etap pierwszy etap drugi etap trzeci - 9-10 lat - 10-12 lat - 13-15 lat Należy podkreślić, że aktualnie coraz częściej przyjmuje się podział ćwicz na wszechstronnie rozwijające (szkolenie wstępne), ukierukowane (szkolenie stawowe) i specjalistyczne. 1.3. Zabawy i gry ruchowe w procesie wychowania fizycznego i treningu sportowego dzieci i młodzieży Zabawy i gry ruchowe stanowią dla nauczyciela wychowania fizyczneg instruktora i trenera doskonały środek do kształtowania fizycznych i psychicij nych właściwości ćwiczących. Forma nauczania przez zabawy i gry czy minig sportowe ze względu na dużą przystępność i wszechstronność jest bardzo pt"2 datna na lekcjach wychowania fizycznego i w treningu sportowym. Zabawy] gry przyczyniają się do rozwijania u ćwiczących wielu wartościowych cec| psychofizycznych, jak np. koleżeńskość, samodzielność, zdyscyplinowanie odwagę, szybkość, siłę, zręczność itp. (1987) podkreśla, że prowadzenie zajęć w tej formie pomaga łf^waniu nawyków ruchowych, eliminuje w dużym stopniu sztywność, w kszta °ord cję ruchową. Ruchy wykonywane w czasie zabawy lub gry są ułatwia o swobodne, u ćwiczących wzrasta aktywność i zainteresowa-bardziej natui *"«•<> nie je sję słuszne stwierdzenie, że zabawy i gry ruchowe są inte- portowych gier zespołowych. Gra jest bowiem odmianą zabawy " J . .,. . , i sra na - . , .,. , . , , legającą na respektowaniu ścisłe ustalonych reguł. Stosowane w grach i zabawach uproszczone przepisy (nie ograniczając , jałań ruchowych ćwiczących) przyczyniają się w znaczym stopniu do wzrostu tensywności i objętości zajęć prowadzonych w tej formie. Zajęcia w formie ' baw i gier ruchowych można realizować w każdych warunkach (sala gimna- styczna, boisko szkolne) i na każdym typie nawierzchni (parkiet, asfalt, trawa Przygotowując w terenie boisko do minigier należy dokładnie sprawdzić nawierzchnię i usunąć znajdujące się tam przedmioty, które mogłyby stwarzać zagrożenie dla ćwiczących. Dotyczy to przede wszystkim nawierzchni ziemnej i trawiastej. Wyznaczając linie boiska można wykorzystać wapno lub białe taśmy z grubego płótna o odpowiedniej długości. Szczególną zaletą zabaw i gier ruchowych, a także w wielu przypadkach minigier sportowych jest to, że nie wymagają stosowania drogiego i skomplikowanego sprzętu sportowego. Dostarczają natomiast wielu radości ćwiczącym, wzbogacając równocześnie warsztat pracy nauczyciela. Zabawy i gry ruchowe spełniają rolę (Bondarowicz 1986): - ożywiającą, - urozmaicającą formę ścisłą, - wypoczynkową, - uzupełniającą. Dla niezaawansowanych lub słabo zaawansowanych technicznie zabawy i gry ruchowe są pierwszym etapem zapoznania się z daną dyscypliną sportu. Natomiast dla zaawansowanych zabawy i gry spełniają bardzo ważną rolę w utrwalaniu nawyków ruchowych nabytych w formie ścisłej. Zabawy i gry ruchowe spełniają również ważne funkcje wychowawcze (Madejski 1994): uczą poszanowania przyjętych norm i zasad, - uczą współdziałania w grupie, sprzyjają rozwijaniu osobowości, uczą wygrywan i a i przegrywania. Podkreślając znaczenie gier ruchowych w aspekcie wychowawczym, nie należy zapominać o umiejętnym podziale grupy (szczególnie pod względem umiejętności i sprawności) na zespoły. Każda lekcja wychowania fizycznego i jednostka treningowa opiera się na oku lekcyjnym złożonym z trzech części: wstępnej, głównej i końcowej. 12 W części wstępnej zabawy ' gry ruchowe można wykorzystać w ćw.cj niach ożywiających (powinny być masowe, znane, lubiane) oraz w ćwiczenu koordynacyjno-sprawnościowych- W tej część, można stosować różne zabav gry, które przygotowująorganizrf do realizacji zadań w części głównej. W części głównej (lekcji wychowania fizycznego , jednostki treningowy dobór zabaw i gier ruchowych ^leży od celu, jak, nauczyciel, instruktor |< trener stawia zajęciom. Przeważnie dobieramy takie rodzaje zabaw , gier chowych, które mogą się przyczaić *° doskonalenia elementów techn.cznj danej dyscypliny. Stąd też ćwicz*1'* prowadzone w formie śc.słej należy pr plątać zabawami i grami ruchów/™- W takim przypadku grom , zabawom chowym stawiamy następujące z3dania (Bondarowicz 1986): - „rozgrzanie" potrzebnych parł'' m'?śni w celu ich przygotowania do wyk nywania kolejnego ćwiczenia, - wzmożenie koordynacji rucho^eJ' - stworzenie najdogodniejszych warunków do wypoczynku czynnego, - doskonalenie umiejętności tec)inicznych ćwiczących, - rozwijanie sprawności ruchoWeJ' - aktywizacja ćwiczących. Bondarowicz (1986) podkreś'a> ze w niektórych przypadkach, przewz ..., gdy u ćwiczących wystąpi tzw. przesyt przyboru" (np. w grach sportowyclj należy w tej części toku zastosoW^ zabawy lub gry bezpośrednio me związ z daną dyscypliną (np. koszykówką) w celu ożywienia grupy i wzmożenia tywności ćwiczących. W części końcowej lekcji, zalW i gry powinny być wprowadzone w mw, sce ćwiczeń uspokajających, co i'łatwia doprowadzenie organizmu ćwiczącyd do względnej równowagi oraz wywołuje uczucie zadowolenia , dobrego sam<| poczucia. Zabawy i gry ruchowe zaleca'16 są również w czasie wycieczek szkolnyc w których często brak jest elemer*ów ruchu o charakterze ogólnorozwojowy^ Zabawy i gry stanowią w takid1 przypadkach formę czynnego odpoczynl i odprężenia. 1.4. Metody, formy i zasady ^auczania stosowane w sportowych grach zespołowych Podstawowymi elementami niezbędnymi do kierowania procesem wychc wania fizycznego, a zwłaszcza procesem treningowym są: znajomość metc form i zasad nauczania i trenował1'*- Poznanie i wykorzystanie metod pozwał) nauczycielowi wychowania fizyc/nego instruktorowi czy trenerów, na szybszJ i dokładniejsze nauczanie nowyc^ elementów, spostrzegam e , el.mmowanij błędów oraz dostosowanie środków nauczania do wieku, płc. i poz.omu awansowania sportowego ćwicząc^0'1- Przez metodę rozumieć należy powtarzalny zespół celowych czynności - ' dków prowadzących do wykonania określonych zadań. Metody wskazują ' t m Jak 'ia'eży uczyć, aby osiągnąć jak najlepsze rezultaty pracy z ćwiczą-• ']y{etody wychowania fizycznego - zdaniem Strzyżewskiego (1986) - „to soby stawiania uczniów w sytuacjach zadaniowych, w których uczniowie d kierunkiem nauczyciela dokonują zmian w strukturze własnego ciała i jego f nkcii zdobywają wiadomości, umiejętności i nawyki w zakresie kultury fizycznej oraz kształtują pozytywną postawę o niej". W ostatnich latach spopularyzowane zostały różne systemy metod wychowania fizycznego, których nazwy określają drogi postępowania oraz funkcje, jakie mają spełniać. W przewodniku podajemy systematykę opracowaną dla dzieci i młodzieży szkół podstawowych i średnich przez Gniewkowskiego i Wlaźnik (1991). Systematyka ta przewiduje: 1) Metody odtwórcze - zabawy naśladowcze - metoda zabawowo-naśladowcza - metoda bezpośredniej celowości ruchu (R. Czyżewskiego) - metoda ścisła - metoda programowego nauczania oraz małych obwodów 2) Metody twórcze - metoda opowieści ruchowej - gimnastyka twórcza R. Labana - praca szkolna (Schulwerk) K. Orffa -gimnastyka rytmiczna A. i M. Kniessów - metoda problemowa 3) Metody i formy intensyfikujące zajęcia ruchowe Metody -metoda stacyjna - metoda zadań dodatkowych - tor przeszkód i ścieżka zdrowia - metody łączenia ruchu z muzyką Formy - praca w małych grupach -współzawodnictwojako doping do intensywnego wysiłku 4) Metody nauczania ruchu -metoda analityczna - rnetoda syntetyczna ~ rnetoda kombinowana (złożona) 5) Metody wychowawcze - metody oparte na osobistym wpływie nauczyciela __ metody wpływu sytuacyjnego metody wpływu społecznego 14 15 jśród wytmni^nionych metcpd zostaną omówione jedynie metody nauczania Sp^tóre majsE^ największe zastosowanie w dydaktyce wychowania fizyczne- ;hu, ;njngu spoo:,rtOwego (Talagga 1989). Jest to: metoda analityczna, syntetycz- ' tf a anality«c?^na polega na nauczaniu danego ruchu przy podziale jego ca-a określorine części składcPwe' które nauczane są osobno. Po opanowaniu •ści ° ćwiczących wszystkich c?Z<5ści (elementów) składowych danego ruchu, -zez ,adza się jae§ <jo całości ćwiczenia. ProV^toda analli ityczna stosowana jest najczęściej w przypadkach, kiedy ćwi-N1 jest na ty Hie zjożOne, że istnieje potrzeba rozłożenia go na bardziej możli-zeni^ 0panowarnMia przez ćwicz^ce8° elementy składowe. Jak każda metoda, ma /e c'°> braki, gd,»y^. a\ nauczani*6 Jest dość mechaniczne, b) naucza się izolowa->ewfl^iementóvw •> :est mało ci,ekawe dla ćwiczących. n a syntet#vC2na p0iega n&. nauczaniu danego ruchu lub ćwiczenia od razu ^et°osci, czyli bez naruszenia- JeB° zasadniczej struktury. Metoda syntetyczna najest daQ) bardziej naturalnych i szybkich sposobów nauczania, jest bar-'alio. interesująca. dla ćwiczących- Metodę tę można stosować zarówno w szko-Iziej początkuj. ^?ycn ;ak j za^wansowanych, zwłaszcza w nauczaniu ćwiczeń en>L1|ym i śrecd|njm stopniu tr*"dności- Do podstawowych braków tej metody 0 ^y zaliczyć :; a\ cjuze trudn-°śc' w zastosowaniu do ćwiczeń skomplikowani6 ( b) zbyt dmlz;a ilość elemer^t°w rucni1' utrudniająca kierowanie ćwiczeniem, nycl)cieranie si.ę eiementów trudniejszych w całości ruchu, co wpływa nega- c) zi.ie na dokła-^d ność jego wykionania- J to u's pda kombi mywana skład* sie- z elementów obu omówionych metod i sta-j ich tbrma^g pojączenie z ewentualnym zaakcentowaniem jednej z nich. "praktyce natężania chodzi tutaJ ° występowanie pewnej kolejności podsta-^ vych czynn«Q,? • w kształto\**'an'u nawyku ruchowego, mianowicie: ćwiczenia w°Nonywane s E^ w ca|o<;ci z ^°^cl ćwiczenia wychwytywane są błędy, które orekca«e przez doskon^1'611'6 poprawionych elementów ruchu. W konse-'^n«ji powirinia nastąpić liKw'dacJa błędów i doskonalenie precyzji całej •-'\tnry ćwica.;e,lia str ^ nauczan,ju metocią kon^binowaną nie tyle wymaga się od ćwiczących ficwania jsUkWoś poiedyr»cze§° elementu technicznego, co zastosowania °P^\ wielorucchowej we fragif>encie walki sportowej (sytuacji w grze). Stąd też fol,oJę kombiillc:iwaną naiezy stosować w okresie osiągnięcia odpowiedniego 11ie,ia-nu przygoo^-owania specj,jlistycznego, a zatem raczej na wyższym poziomie P%insowani są sportowegO. Orny -,,« V procesie^ ^auczania stos°wane sa- wszystkie dostępne sposoby dydaktycz-które pozw>a laia na uzyska11'6 w krótszym czasie lepszych wyników sporto- ch bez naruszenia etapów szkolenia. Do takich sposobów zalicza się odpowiednie wykorzystanie form nauczania. Wyróżnia się następujące formy ćwiczeń przygotowawczych stosowanych nauczaniu sportowych gier zespołowych (Ulatowski 1968, Talaga 1989): a) zabawową, b) ścisłą, C) fragmentów gry, d) gry uproszczonej, e) gry szkolnej, f) gry właściwej. Forma zabawowa. Przez tę formę nauczania należy rozumieć stosowanie takiego charakteru ćwiczeń, w których występuje współzawodnictwo indywidualne albo zespołowe. Bezpośrednim celem jest oswojenie ćwiczących z przedmiotem ćwiczenia, np. z piłką, a także z przeciwnikiem lub partnerem. Nauczanie w tej formie określonych elementów ruchu odbywa się w sposób naturalny, swobodny, spontaniczny. Forma zabawowa uczy wyboru sposobów postępowania, wyrabia widzenie peryferyczne, rozbudza zaangażowanie emocjonalne. W procesie nauczania można ją stosować na wszystkich szczeblach szkolenia, jednak przede wszystkim wskazana jest na zajęciach z dziećmi. Podkreślić należy ważną, a często bagatelizowaną przez nauczycieli, instruktorów i trenerów, kwestię określenia reguł zabawy, a szczególnie ich przestrzegania w czasie współzawodnictwa i ogłaszania rezultatu zabawy. Lekceważenie reguł zabawy i przepisów gry, tolerowanie drobnych nawet uchybień lub zła organizacja ćwiczeń powodują, że zamiast zabawy i miłego nastroju powstają niepotrzebne rozdrażnienia. Forma ścisła. Charakterystyczną cechą formy ścisłej jest nauczanie ruchu przy zastosowaniu ćwiczeń bez udziału przeciwnika. Nauczyciel sam decyduje o wyborze postępowania, określa sposób wykonania ruchu, zarządza, gdzie ma być ustawienie ćwiczących, określa częstotliwość zetknięcia się z piłką, kierunek podań, zmianę miejsc ćwiczących itp. Forma ścisła stosowana jest przede wszystkim w nauczaniu techniki gry. Forma fragmentów gry. Przez nauczanie formą fragmentów gry rozumie się stosowanie ćwiczeń, w których występuje przeciwnik, a jego obecność stwarza sytuacje zbliżone do walki sportowej podczas zawodów. Ćwiczenia wykonywane podczas walki z przeciwnikiem stanowią ważną część procesu nauczania, gdyż pozwalają na uczenie i doskonalenie elementów tzw. techniki i taktyki użytkowej. O ile ćwiczenia w formie ścisłej są sterowane przez nauczyciela czy trenera, o tyle w stosowaniu fragmentów gry wybór postępowania zależy również w dużej mierze od samego ćwiczącego, bowiem działalność przeciwnika trudno jest z góry przewidzieć. 17 gęściej się t e, z< (sto , lelcci •( OSzc' \ wanm fizycznego i zajęć treningowych ł^^dany element techniczny czy ćwiczenie .•• że ...„„^ w forrnie ścisłej bez udziału prze- ^ ^st dość 'pv niepff P ^r/owaaze'^^ ~ waj|ki Sfel1?j_ (^ ^rakterystyczną tej formy nauczania jest przepij dziecji, gd ^ny«c:ujj c|1 zeń mających na celu ułatwienie ćwiczą-cisami' ^I)CJ' a*40s^'a i bronienia w warunkach zbliżonych do 'if-n gry (uPro'>; owe G^^roszczona stosowana jest najczęściej w ^ nikiem^ °ra ? ^nie io^ llV)sować od razu walki obwarowanej licz- f~* t*\ aw\ ' l \^" ł' IMt-lll \ f\t celem ,' -n um ,- a ' 1 'ć duzyrr ^ i^ , „ ,, slconalenie techniki w warunkach walki! ^ slconalenie taktyki atakowania i bronienia! ^ica, mepif-r ^jczew [' ^isów gry, np. zmniejszeniu wymiarów bo-1 ^0'iska itp." gry szk^^i1 brze]isó)z6^,odwójnym kozłowaniu lub linii środkowej| O F polega na wykonywaniu zadań szkolenie n^jw.w.~ bez/Jsra^visamiUi"l3j:czalna jest tutaj pośrednia ingerencja na-| ^ajęcia rt^iany ć^icz^/i(y po!ęp>u%ie ćwiczących. Oznacza to, że prowadzący! trwania g7rednj,-nct|l,<|^ W4ąwi^ otT10Cą wskazówek podawanych w czasie! tech/1'1^' >jp:zen!z^a ^ sędziego. Dopuszcza się dowolną liczbę i] podallla t^ych. ^ l trenlMlim %< s, /iej jest doskonalenie wcześniej wyuczonycK| ctzące gr^^r^-iiej -y jjcaktyi, ^ol^oclaje się ćwiczącym pewne zalecenia doty- nie wolno kozłować itp. Obol a, który wspólnie z nii J godnie z Prz^ /tDrma g'f,a czy trPer* . zgoj- kjiero\rai i(|ko . powinien fiia wczesi nauczyć! Ma uzgadni^ gry tForma jakie s.-, , . ^ 7vtrenerrJ sportów^ , ,e • i „terać forrr % cielą czp' .zec;A . • tzonym pi ^' ,,, ,, ,, ^. PrZy jwolnej w^miaifv1pow?ni1>ię^/r2niczona przepisami gry. Gra właściwa mo2 zaprósz, - i^ ^ ^ oFfZySlciej (meczu, spotkania towarzyskiego) przy pewnych uzgodnieniach szkoleniowych! luzby zawodników itp. właściwej odpowiadać powinna wymogom! ,xjn uczestniczącym w oficjalnych zawodacH Muisą^P'3' v7Stępować sędziowie, a ingerencja nauczy^ l nP- doV y nauczania (dydakW k! »ie g°glkl n'ego, są ^^ Hteątu, , ^kresu teorii wychowania fizycznego, peda- Zna^0%zegółowego Vlli!gól'ni)ia pni treningu sportowego, a także powszechna flZyCZ'adaświadDITlo^,ti!)ucz:aia! t0',0wiych w dydaktyce i metodyce wychowani^ adapoglą^^iiarcziątto^pjTOdem do przypomnienia tylko tych zasad^ a) zaś/ ^ e i, i K b) zaś y 18 1OSC1 o<ci. c) zasada systematyczności, ... zasada przystępności i indywidualizacji w nauczaniu, e) zasada trwałości. Wszystkie wymienione zasady są ze sobą ściśle skorelowane. Pominięcie lub zlekceważenie jednej tworzy chaos w stosowaniu innej. Znajomość i prze-trzeaanie ich stanowi w działalności pedagogicznej jeden z podstawowych warunków skuteczności nauczania. Zgodnie z tymi zasadami przyjmuje się stopniowe przechodzenie od ćwiczeń, w których pozycja i miejsce ćwiczącego są ściśle określone (jak np. ustawienie w dwójkach, trójkach, szeregach, rzędach, kołach), do ćwiczeń w ustawieniach dowolnych, zaś w dalszych ćwiczeniach na pozycjach i miejscach ściśle określonych, zgodnych z taktycznymi założeniami i funkcją zawodnika w zespole. 1.5. Organizacja zawodów i systemy rozgrywek Sposób przeprowadzenia zawodów określa odpowiednio opracowany regulamin. Regulamin musi zawierać następujące dane (Fidelus i inni 1978): - warunki uczestnictwa i podziału zespołów na klasy i grupy, - sposób wyłaniania zwycięzcy oraz awansowania i spadku, - ilość punktów przyznawanych za zwycięstwo, remis lub porażkę, - obowiązki gospodarzy organizujących zawody, -zasady pracy komisji sędziowskiej, - sposób składania protestów. Każde zawody, niezależnie od rangi i szczebla, na którym są rozgrywane, wymagają przemyślanej pracy organizacyjnej oraz angażują dużą ilość osób w czasie ich przeprowadzania. Całokształt pracy związanej z organizacją zawodów można podzielić na trzy zasadnicze etapy (Fidelus i inni 1978): - prace przygotowawcze - propagowanie zawodów (afisze, prasa), zawiadomienie o terminie spotkania osób zainteresowanych (sędziowie, przeciwnik), odpowiednie przygotowanie obiektu (szatnia, instalacja elektryczna, stolik sędziego z odpowiednią aparaturą, dekoracje), zabezpieczenie finansowe itp. prowadzenie zawodów - czuwanie nad przestrzeganiem regulaminu i właściwą atmosferą zawodów; likwidacja zawodów - uporządkowanie obiektów, wypłaty, sprawozdawczość. Aktywny udział młodzieży szkolnej w roli zawodników, organizatorów oraz w'dzów winien stwarzać okazje do właściwego zrozumienia konieczności przestrzegania regulaminów i wszystkich bez wyjątku przepisów o zawodach. Od natychmiastowej i zdecydowanej postawy odpowiedzialnych za organizację 'rnprez sportowych osób zależy w dużej mierze właściwe zachowanie się Uczestników, a więc zarówno zawodników, jak i widzów. 19 Duża popularność sportowych gier zespołowych stawia przed organia torami imprez zadanie wyboru odpowiedniego systemu przeprowadzenia zav dów. Opracowując odpowiedni system rozgrywek należy uwzględnić ilość zg szonych drużyn, czas na przeprowadzenie rozgrywek, charakter zawodów, runki terenowe i lokalowe. Ponadto system rozgrywek i terminarz muszą zgodne z podstawowymi założeniami szkoleniowymi, które wymagają kilku przerwy między jednym a drugim spotkaniem w celu odpowiedniego przygo wania się do zawodów. Do najczęściej spotykanych systemów rozgrywek zaliczamy (Talaga 19J 1) system każdy z każdym, 2) system pucharowy, 3) system do dwóch przes nych, 4) system mieszany, 5) system „play off'. System każdy z każdym System każdy z każdym stosowany jest najczęściej w rozgrywkach dwura dowych, rozłożonych na dłuższy okres, np. wiosna -jesień. Jest to najdłużS ale jednocześnie najbardziej sprawiedliwy system rozgrywek, ponieważ zespół spotyka się z każdym przeciwnikiem, a mecze odbywają się na zasa mecz i rewanż (na własnym boisku i na boisku przeciwnika). Przy punkt decyduje ilość zdobytych punktów, najczęściej według zasady: za zwycięst 2 lub 3 punkty, za remis - l punkt, a za mecz przegrany - O punktów. Dla < czenia całkowitej liczby spotkań stosuje się następujący wzór: n (n - 1) x = —-———- gdzie: n - liczba drużyn zgłoszonych do rozgrywek x- ilość spotkań • = 28 to znaczy, że powir tak np., jeżeli zgłosiło się 8 drużyn: odbyć się 28 spotkań. Bez względu na liczbę zgłoszonych zespołów kolejność rozgrywek ustala i od razu na wszystkie spotkania według tabeli Bergera. Tabela Ber uwzględnia spotkania na swoim boisku i na terenie przeciwnika. Tej samej beli używa się przy parzystej i nieparzystej ilości startujących drużyn, np. dla zgłoszonych drużyn, jak dla 8, dla 9, jak dla 10 itd. Zatem przy nieparzys liczbie zgłoszonych drużyn dodajemy jednego fikcyjnego przeciwnika, np. pt 7 drużynach układamy tabelę na 8, każda drużyna gra 6 razy, chociaż rund je 7 po 3 pary, ponieważ l runda jest wolna ze względu na wylosowanie fikcyjf drużyny. Układanie tablicy Bergera odbywa się w ten sposób, że liczbę numerÓJ równą liczbie startujących drużyn rozmieszcza się w każdej rundzie naokc jednego nieruchomego numeru. Nieruchomym numerem jest największa liczl parzysta, którą w każdej nieparzystej rundzie ustawiamy na drugim miejs |P . |iczb, a w rundach parzystych na pierwszym miejscu pierwszej pierwszej P > fi drużynach jest 5 rund: i, 3, 5 - nieparzyste; 2, 4 - parzy-pary h^'an[e tabeli rozpoczyna się od rund nieparzystych. Układamy najpierw Srwszyrzut: V l-(6) 2-5 3-4 ... riei rundzie zostawia się nr 6 na tym samym miejscu, zamieniając miej-oźostałych numerów w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. rzut: Trzeci rzut: Piąty rzut: 3-4 4-5 5-1 Układanie rund parzystych odbywa się w odwrotnej kolejności, tzn. rozpoczyna się ustawienie drużyn od ostatniej. Stąd też największą liczbę parzystą (6) ustawiamy na pierwszym miejscu w pierwszej parze, wpisując pozostałe liczby w kolejności takiej samej, jak przy I rzucie: (6)-5 1-4 2-3 Przy układaniu II rzutu przesuwamy wszystkie cyfry dookoła cyfry 6 o jedno miejsce w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, np: Czwarty rzut: Drugi rzut: (6)-5 (6)-4 1-4 5-3 2-2 1-2 Wpisując kolejno wszystkie rundy otrzymujemy tabelę spotkań: l runda: I rzut II rzut III rzut IV rzut V rzut 1-6 2-5 3-4 6-4 5-3 1 -2 2-6 3-1 4-5 6-5 1 -4 2-3 3-6 4-2 5- 1 Drogą losowania cyfry zastępujemy nazwami drużyn, natomiast miejsce spotkań ustala się w ten sposób, że gospodarzami są drużyny, które w tabeli znajdują się w lewej kolumnie każdego rzutu, np. w podanej wyżej tabeli gospodarzami w pierwszej rundzie będą l, 2 i 3, w drugiej 6, 5 i 4. Jeżeli w rozgrywkach obowiązują dwa spotkania każdej drużyny z każdą (rnecz i rewanż), wykorzystujemy tę samą tabelę, przestawiając liczby we Wszystkich rundach z pierwszego miejsca na drugie i otrzymujemy w ten sposób a°elę spotkań rewanżowych. 20 II runda (spotkania rewanżowe) I rzut II rzut III rzut IV rzut V rzu 6- 1 5-2 4-3 4-6 3-5 2-1 6-2 1 -3 5-4 5-6 4- 1 3-2 6-3 2-4 1-5 Wyznaczenie miejsc spotkań w systemie jednokierunkowym dokom jest w ten sposób, że gra się zawsze na boisku drużyny, która była do tego -j kania wylosowana jako pierwsza. Przy systemie dwurundowym pierwsze kanie gra się na tej samej zasadzie. Drugi sposób jest korzystny w przyj kiedy wszystkie mecze gra się na jednym boisku. Przykład zestawienia drużyn: I rzut II rzut III rzut IV rzut Vrzu1 1 -2 1 -3 1 -4 1 -5 1-6 6-3 2-4 3-5 4-6 5-2 5-4 6-5 2-6 3-2 4 - 3 W tym ustawieniu rozgrywek drużyna z cyfrą l jest ustawiona we kich kolejkach i gra kolejno z cyfrą 2, 3, 4 itd. Dalsze cyfry wpisuje się kc w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. W wypadku niep ilości drużyn ustawia się kolejność w ten sam sposób, tylko w miejsce pa cyfry następującej po ostatniej ustawionej drużynie wpisuje się zawsze drużyna wtedy pauzuje. System pucharowy System pucharowy stosowany jest przy dużej liczbie drużyn i krótkim i trwania rozgrywek. Polega na tym, że zwycięskie drużyny poszczególnychj kań awansują do dalszych rozgrywek, natomiast drużyny przegrywające i ją. W ten sposób liczba uczestników, a więc i spotkań, zmniejsza się szybko. Mankamentem systemu pucharowego jest to, że jest mało sprawie gdyż eliminuje drużyny i nie pozwala m.in. na dłuższą obserwację poszczególnych zawodników. Może się również zdarzyć, że po losowanii żyn w pierwszym rzucie muszą się spotkać z sobą najsilniejsze zespoły i j« nich musi odpaść z następnej kolejki spotkań. W tym celu można zastoS wariant polegający na rozstawieniu silnych drużyn, np. cztery najsilniejs społy ustawione zostają tak, aby spotkały się z sobą dopiero w półfinale. Sl ten wyłania bezpośrednio pierwsze i drugie miejsce, a o trzecie i czwartej prowadza się dodatkowe spotkanie. W systemie pucharowym całkowitą liczbę spotkań otrzymujemy po sowaniu wzoru: n = n — l czyli np. przy 16 drużynach mamy 15 spotkań. r-sr' i iność spotkań ustala się w następujący sposób: łkowita ilość startujących drużyn stanowi wielokrotność dwóch, to JeŻ6li !tieli się kolejno przez 2 dając wynik końcowy l, np. 32, 16, 8, 4, 2, l. znaczy oz^ podąjemy tabelę dla 32 drużyn podzielonych na dwie grupy po 16 -D- drużyn l Tabela systemu pucharowego dla 16 drużyn l " 2 3 3 9 3 2 —— 8 3 6 4 9 i 8 6 9 1 " 9 9 11 10 16 11 14 12 - 13 - 16 14 - L S 16 - ' Jeżeli liczba zgłoszonych drużyn nie dzieli się przez dwa do końca, stosuje się wstępną rundę posługując się wzorem: x = (n - 2") 2 gdzie: n-liczba drużyn - najbliższa niższa cyfra dzieląca się przez 2 do końca, ^;Przy 11 drużynach n = 11, 2 = 8, zatem będzie (l l - 8) 2 = 6, czyli 6 spot-stanie rozegranych w eliminacji. Należy dodać, że nie grają tutaj drużyny jg ^ane w górze i w dole tabeli. Na podstawie tab. 2 zaobserwować można, jjj-2 lminacJach grają drużyny od 3 do 8 miejsca, a zwycięzcą zostaje drużyna ",na dru§im miejscu drużyna nr 9. 22 Tab. 2. dla 11 drużyn 10 ||eżeli liczba ^^njest nieparzysta, pauzuje dodatkowo jedna drużyna z dalszej| $ci tabeli. Zwykle Pr2ye się, ze "wstępne spotkania urn leszcza się w środkowej'] <?ci tabeli- \ tym, jeżeli wśród zgłoszonych drużyn dwie lub cztery sal rizo silne, ^Ws rfiożliwe jest ich rozstawienie. "Na przykład jeżeli wśródj Nfoszonyc'1 \^n 4 są znacznie silniejsze, to ustawiamy je wówczas w ta-i pipod nurn^i j 4 5 i 8, a na pozostałe miejsca wpisujemy do tabeli resztę! irużyn zgodn'e(pikiem losowania. łfstem do dt^»t|przegranych V zawodź ^prowadzanych w krótkim terminie stosuje się często sys-| 'i do dwócl1 \granych- System ten jest bardziej sprawiedliwy aniżeli pu-( |''"«wy, ponie\ drużynie, która przegrała j edno spotkanie przysługuje moż-j ' rozegr,in\eczli z inną przegraną drużyną o drugie miejsce. Praktycznie | fieje możli^ć ^e \v grupie przegranych przypadnie temu zespołowi mecz z r)ną, z którąjV raZ przegrał. Zaletą tego systemu jest stosunkowo mała ! "jaczasu i bar^jei sprawiedliwe wyłonienie czterech najlepszych drużyn. Do zaliczyć trzw ^^ ze przy większej liczbie drużyn niezbyt dokładnie-' ślą się ich Mejność- Całkowitą liczbę spotkań otrzymujemy stosując wzór: x =2n-3 1'rzykład u^a\en\a dla 8 drużyn przedstawia awans zespołów walczących lipie zwyciez^w (vvygrywa drużyna oznac-zona cyfrą 1) i spotkania drużyn lezących w grupie przegranych. Drużyna oznaczona cyfrą 5 gra o drugie i ie miejsce ze zwycięzcą z grupy przegranych (drużyna nr 2). Tab. 3- R"nda zwycięzców Tab. 4. Runda przegranych 1 2 3 4 5 6 7 4 4 2 2 2 2 5 2 -3 ——— ' 7 6 7 " Zauważyć można, że w wyniku rozegranych spotkań pierwsze miejsce zdobywa drużyna nr l, drugie miejsce drużyna nr 2, trzecie miejsce drużyna nr 5, a czwarte drużyna nr 4 (tab. 3 i 4). System mieszany System mieszany stanowi kombinację systemu każdy z każdym i systemu pucharowego. Stosuje się go w zawodach o krótkim terminie rozgrywek i większej liczbie uczestników. Drużyny podzielone zostają na kilka grup. W tych grupach można grać systemem każdy z każdym lub pucharowym. Zwycięzca lub określona liczba drużyn z każdej grupy przystępują do grupy finałowej, gdzie można grać dalej różnymi systemami. Pozostali uczestnicy zostają wyeliminowani albo grają dalej we własnej grupie przegranych. Na przykład ogólną ilość zespołów dzieli się na dwie drużyny po 8 zespołów w każdej (grupa A i B), w których rozgrywki odbywają się systemem każdy z każdym. Po zakończeniu rozgrywek i ustaleniu kolejności zespołów w każdej grupie (miejsce od l do 8) dalsze rozgrywki odbywają się systemem pucharowym - parami w sposób następujący: Grupa A Grupa B 25 O pierwsze cztery miejsca grają zespoły l, 2 z grupy A z zespołami grupy B na krzyż. Zwycięzcy grają między sobą o pierwsze i drugie miejs przegrani o trzecie i czwarte miejsce. O miejsca od 5 do 8 grają zespoły ? z grupy A z zespołami 3, 4 grupy B na krzyż. W ten sposób ustala się kolejr miejsc od l do 8 lub nawet dalej. Jeżeli do grupy finałowej przystępują dwa zespoły, które grały wcześniej! sobą, to należy w regulaminie rozgrywek określić, czy ten wynik będzie zalicl ny do grupy finałowej, czy nie. ' System „play off' System „play off stanowi rozwinięcie systemu każdy z każdym. Po żaki czeniu pierwszego etapu rozgrywek gra się wówczas jeszcze dalej, np. do 4, 2 zwycięstw lub tylko mecz i rewanż w celu ustalenia ostatecznej kolejny zespołów. W wyżej wymienionych układach zwycięzców wyłania się: 1) gdy gra się do 4 zwycięstw Gospodarzem pierwszego meczu jest zespół, który po poprzednim et zajmował w tabeli wyższe miejsce. Gospodarzem drugiego meczu zespół, |-zajmował niższe miejsce. Gospodarzem trzeciego i czwartego oraz siódr spotkania jest zespół zajmujący wyższe miejsce, natomiast piątego i szos meczu drużyna startująca z niższego miejsca. Gdy jedna z drużyn uzyska c? zwycięstwa, nie rozgrywa się dalszych spotkań. 2) gdy gra się do 3 zwycięstw Gospodarzem pierwszego i drugiego meczu jest zespół, który po poprzeć etapie zajmował w tabeli wyższe miejsce. Gospodarzem trzeciego i czwar meczu będzie drużyna, która zajmowała niższe miejsce, a piątego spotfc znów zespół, który był gospodarzem pierwszych spotkań. Gdy jedna z dr uzyska trzy zwycięstwa, nie rozgrywa się dalszych spotkań. 3) gdy gra się do 2 zwycięstw Gospodarzem pierwszego meczu jest zespół, który po poprzednim zajmował w tabeli niższe miejsce. Gospodarzem drugiego i trzeciego rrrt| drużyna, która zajmowała wyższe miejsce. Gdy jedna z drużyn uzyska * zwycięstwa, dalszych spotkań nie rozg