Izabela Sowa Egzamin Iza Sowa, doktorantka psychologii UJ. Jak sama o soboe opowiada "We dnie prowadzę zajęcia ze studentami i męczę się nad doktoratem z reklamy społecznej, a nocą (jak prawdziwa Sowa) zabieram sie do pisania: pamiętników, pytań egzaminacyjnych, niezliczonych artykułów i czasami opowiadań." "Egzamin" to wyjątkowe i ciekawe krótkie opowiadanie, dowód na to, że zawsze można odkryć coś jeszcze. Wskazówka wielkiego zegara odmierzała kolejne sekundy. Nieprzerwany strumień sekund obojętnie kapiących cienką strużką, ani wolniej, ani szybciej. Jeszcze godzina, a potem: "Dziękujemy, proszę odłożyć długopisy." Odda kartkę, na której widnieje jej nazwisko, temat egzaminu, pod spodem tulipan, kilka gwiazdek i dwa samoloty. Tyle nabazgrała przez półtorej godziny, nerwowo rozmyślając, jak wybrnąć. Miała pecha. Ze wszystkich tematów nie nauczyła się właśnie tego. Resztę wykuła na blachę. Jeśli nie wymyśli czegoś przez najbliższą godzinę, koniec z marzeniami. Czeka ją powrót do rodzinnego miasteczka. Nerwowo żuła gumę. Nie ma szans, żeby od kogoś odpisać. To nie test, gdzie automatycznie wstawiasz: a czy b, jeszcze zanim skończysz czytać pytanie. Tu potrzeba weny. Początek, rozwinięcie, zgrabne podsumowanie, najlepiej zakończone pytaniem zdradzającym głębię umysłową autora. Głębi nie będzie. Przeczytała całego Maughama, zna Galsworthy'ego, Prousta, Kunderę, Tołstoja i wielu innych, ale nie Dickensa. Oglądała kiedyś "Opowieść wigilijną", ale przecież nie może oprzeć całej pracy na paru wyblakłych okruchach, które zachowała w pamięci. Pozostało jej jedno. Musi zaryzykować. Zerknęła na tarczę zegara. Pięćdziesiąt minut. Zdąży. Rozmasowała zesztywniałe palce i zaczęła pisać. "Nie wiem, jak wygląda dickensowski świat prostych ludzi. Nie mam pojęcia, jakie są ich marzenia, obawy i radości. Nie przeczytałam ani jednej jego książki. Znam świat bohaterów Caldwella, ciemny dosłownie i w przenośni, znam marzenia farmerów z powieści Steinbecka. Przez ostatnie miesiące zaprzyjaźniłam się z bohaterami Marqueza, Vonneguta i Salingera. Ale padło na Dickensa, z którym się nie zaprzyjaźniłam. Wiem tylko tyle, że miał na imię Karol i żył w wiktoriańskiej Anglii. Co poza tym? Niewiele, żałosne strzępy podręcznikowych banałów. Bieda, upadłe dziewice, świerszcz za kominem i jakiś wiecznie zadowolony Dawid. Mogłabym z tych resztek próbować coś sklecić, niczym parówkę. Odrobina mięsa, sporo resztek, porządnie zmielonych skór i chrząstek. No i mnóstwo wody. Mogłabym, ale nie chcę. Zamiast tego napiszę Państwu, jak wygląda mój prosty świat, z którego tak bardzo chciałabym się wyrwać. Moje rodzinne miasteczko to maleńki Rozdziadów. Tworzy go krąg przyszarzałych kamieniczek wokół równie szarego rynku. Nieco z tyłu znajduje się kościół z wieżą, której zegar od lat pokazuje tę samą godzinę - dwadzieścia po czwartej. Nie pełne napięcia, symboliczne za pięć dwunasta, ale przypadkowe dwadzieścia po czwartej. Naprzeciw kościoła jest maleńki park. W nim jedna ławka, do której przyrosło trzech pijaków. Siedzą tam zawsze, niezależnie od pogody. Są punktualni niczym Lassie. Codziennie równo o dziesiątej otwierają pierwszą butelkę wina: "Muszkieterowie". I tak ich właśnie nazywamy. Pierwszy łyk to dla miejscowych biznesmenów sygnał do otwarcia sklepów. Druga butelka oznacza, że pora na przerwę obiadową. A trzecia, że czas wracać do domu, z marnym utargiem w portfelu. Niemal każda kamienica straszy wybitymi oknami. Przypomina tym, którzy zostali, że znowu komuś udało się uciec do prawdziwego życia. Bo tu w Rozdziadowie nic nie jest prawdziwe. Nie ma prawdziwej szkoły, tylko dwie izby w przedwojennej drewnianej chałupie. W kinie nie ma foteli, zamiast nich parę rzędów plastikowych krzeseł. A w sklepach towar z minionej epoki. Tandetne spinki do włosów, granatowe fartuszki ze stylonu, plastikowe kwiaty w landrynkowych kolorach. Na wystawach, pokryte kurzem, sterczą niebieskie od słońca opakowania, a w zagłębieniach wyblakłej satyny opalają się muchy. Nikt tu nie sprząta. Nikogo nie stać na tę odrobinę wysiłku. Gdyby tak było, ten ktoś dawno już uciekłby z Rozdziadowa. A tak żyje pokryty kurzem, wśród tandetnych spinek, cukierkowych kwiatów i wyschłych odwłoków much, aż wreszcie sam zaczyna przypominać wyblakłe opakowanie. Nie widzi, nie słyszy, a przede wszystkim nie czuje. Bo ten, kto cokolwiek odczuwa, pragnie się stąd wyrwać. Uciec z miasta umarłych, gdzie każdy następny dzień niczym się nie różni od poprzedniego. Ja od roku szykowałam się do ucieczki. Wieczorami pisałam wypracowania na wszelkie możliwe tematy. Przeczytałam wszystko, co znalazłam w miejscowej bibliotece. Kupowałam książki za wszystkie oszczędności i czytałam, czytałam, czytałam. A wieczorami wpatrzona w brudny sufit marzyłam o dniu, kiedy uwolnię się od tych ścian w kolorze groszku, z tandetnym wzorkiem "z wałka". Od słomianej maty ozdobionej kolekcją opakowań po zagranicznych papierosach, od odrapanej szafy ze skrzypiącymi drzwiami, na której stoją przykurzone butelki po bułgarskich winach. Od chodników plecionych z podartych rajstop. Od zimnej łazienki wymalowanej brązową farbą, z kapiącym kranem i kawałem gumowej rury zamiast prysznica. Od koszmarnych makatek haftowanych muliną i tandetnych oleodruków przedstawiających świętych. Od toaletki z lustrem upstrzonym przez muchy, na której od lat stoi ta sama buteleczka po rosyjskich perfumach "Bez" i pęknięte pudełko po kremie "Gracja". Marzyłam, że ucieknę od plastikowych owoców na paterze i stylonowych fartuchów. Ten egzamin miał być szansą na inne życie. Dlaczego piszę to wszystko? Mam nadzieję, że przeczyta to ktoś, kto ma serce. Ktoś, kto dostrzeże moją determinację i wybaczy mi moją niewiedzę. Bo Dickensa można nadrobić, ale nie da się nadrobić braku motywacji. Mam nadzieję, że przeczyta to ktoś, dla kogo gorące pragnienie studiowania i otwarty umysł są ważniejsze od wykutych cytatów i formułek. Wiem, że obowiązują pewne reguły, ale są sytuacje, kiedy nie można opierać się tylko na nich. Myślę, że taka sytuacja zaistniała w moim przypadku. Mogą Państwo trzymać się sztywno zasad i odrzucić mnie, ponieważ "nie trafiłam" w temat. To bardzo łatwe, ale jakże bliskie maszynom. Nie pasuje do matrycy - wykreślić. Sądzę, że w tym wypadku miarą człowieczeństwa będzie zadanie sobie trudu i wyjście poza proste reguły. Na tym zakończę, głęboko wierząc, że członkowie komisji okażą się ludźmi... Powoli podeszła do tablicy z wynikami. Nerwowo szukała swojego nazwiska na liście. Jest. Nie zdała. Tylko pięć punktów. Nagle w dole tablicy ujrzała białą kopertę ze swoim nazwiskiem. Otworzyła ją drżącymi palcami. W środku znalazła małą kartkę, a na niej notatkę: Szanowna Pani, Z zainteresowaniem przeczytaliśmy pracę. Niestety, musimy Panią rozczarować. Nasza komisja egzaminacyjna składa się wyłącznie z robotów. Przewodniczący komisji HAL 9000 Ps. Pięć punktów - za znakomitą ortografię.