Strona 1 Strona 2 SS-TOTENKOPF Strona 3 ZBRODNICZE DYWIZJE SS SS-TOTENKOPF HISTORIA DYWIZJI WAFFEN SS 1940-1945 Chris Mann Przełożył Ryszard Grajek BELLONA Warszawa Strona 4 Tytuł oryginału: SS-Totenkopf. The History of the „Death's Head" Division 194045. Tłumaczenie książki wydane za porozumieniem Amber Books Ltd. © Copyright fot the polish edition and translation by Bellona Spółka Akcyjna Warszawa 2008 © Copyright Amber Books Ltd 2001 ISBN 978-83-11-11150-9 Redaktor prowadzący: Tomasz Kompanowski Redaktor merytoryczny: Kszysztof Fudalej Redaktor techniczny: Krzysztof Sobczak Korekta: Hanna Rybak Redaktor projektu: Charles Catton Projekt graficzny: Roger Hyde Wybór zdjęć: Lisa Wren Mapy: Hardlines ŹRÓDŁA ILUSTRACJI AKG London: 16, 36-37, 38, 66, 69, 142. Robert Hunt Library: 58-59. Suddeutscher Verlag: 6, 12, 14, 20-21 (oba), 23, 24, 25, 28-29, 30-31, 84, 108, 143, 151, 156, 158, 164. TRH Pictures: 8, 9, 10, 15, 19, 27, 32, 33, 34, 39, 40, 42, 43, 44-45, 46, 47, 48, 50-51, 55, 56, 57 (IWM), 60, 61, 62, 64-65, 70, 72-73, 75, 76, 78, 80, 81, 82, 86, 87, 88, 90, 92, 94, 95, 96, 98 (US National Archives), 99, 100-101, 102, 103, 105, 107, 110, 112, 113, 114-115, 116-117 (oba), 118-119, 120, 121, 122, 124-125, 127, 128, 130, 131, 132-133, 134, 135, 136, 138, 140, 144, 146, 148, 149, 150, 152-153, 154, 159, 160, 162, 167, 169, 170, 172-173, 175 (Bundesarchivs), 176, 179, 181, 182 (IWM), 183, 184, 186. Bellona prowadzi sprzedaż wysyłkową wszystkich swoich książek z rabatem. www.ksiegarnia.bellona.pl Nasz adres: Bellona SA, ul. Grzybowska 77, 00-844 Warszawa Dział Wysyłki: teł. 022 45 70 306, 022 652 27 01, fax 022 620 42 71 [email protected] Strona 5 SPIS TREŚCI 1 Sformowanie 6 2 Organizacja 34 3 Chrzest bojowy 66 4 Uderzenie na północy 88 5 Odrodzenie 108 6 Koniec gry 128 7 Kluczowe postaci 144 8 Siła ognia 160 Uzupełnienia 187 Indeks 190 Strona 6 Strona 7 W okresie II wojny światowej Waffen-SS zdobyły budzącą lęk sławę bojową. W maju 1945 roku ponad 800 000 mężczyzn służyło w ich 38 dywizjach, von Manstein, uważało dywizję Totenkopf za jedną z naj- lepszych, najbardziej niezawodnych formacji bojowych nazistowskich Niemiec. a z tego około 20-25 procent zostało zabitych na polach Zaciekłość i zdolność Totenkopf do przetrwania w wal- bitew. Formacje Waffen-SS walczyły na wszystkich niemiec- ce były legendarne. Ludzie dywizji wyraźnie nie byli kich liniach frontu, poza Afryką Północną, w szczegól- Soldaten wie die anderen auch (żołnierzami takimi, jak ności odegrały one decydującą rolę na froncie wschod- inni), jak to w znany sposób w roku 1953 członków nim, w wojnie przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Po- Waffen-SS określił powojenny kanclerz niemiecki, Kon- mimo wysokiej pozycji Waffen-SS w ramach niemieckich rad Adenauer. Przygotowanie dywizji, osobowość jej sił zbrojnych - Wehrmachtu, sława ta w znacznym stopniu założyciela Theodora Eickego, a także tradycje, moty- dotyczyła mniej więcej pól tuzina bojowych formacji wacja i ideologia Waffen-SS świadczyły o tym, że Toten- o najwyższym standardzie. Częścią wewnętrznego trzo- kopf nie była jedynie formacją militarną. Jak napisał nu elitarnych formacji SS była 3. Dywizja Pancerna To- w swej książce Czarne korpusy Robert Koehl: „Tradycja, tenkopf. Dywizja Totenkopf rozpoczęła służbę w 1940 roku to znajome z annałów wojskowych pojęcie, miała swój we Francji. Wzięła również udział w roku 1941 w operacji wpływ także na SS, i nie zawsze taki, jakiego życzyli „Barbarossa", tj. w inwazji na Związek Radziecki, a na- sobie dowódcy SS - albo ochotnicy SS - zmuszając czło- stępnie była zaangażowana w niektóre najcięższe walki wieka do stania się czymś więcej niż on jest i zarazem, na froncie wschodnim: pod Demiańskiem, pod Kur- w odpowiednim rozumieniu, czymś mniej". skiem, koło Warszawy, zaś pod koniec wojny - wokół Budząca przerażenie sława bojowa jednostki miała Budapesztu. Dywizja z brawurą i nieustępliwością wal- oparcie w bezwzględnych i brutalnych aktach kryminal- czyła w czasie całego konfliktu wojennego, Hitler i wielu nych, jeśli chodzi o traktowanie wziętych do niewoli żoł- wyższych dowódców Wehrmachtu, jak na przykład Erich nierzy i cywilów. Warto odnotować, że pięć z najbardziej znanych i najlepiej udokumentowanych potworności, po- Po lewej: Reichsfiihrer-SS i jego Führer podają sobie ręce. pełnionych przez Waffen-SS - masakra w Le Paradis, Tulle, Imperium Heinricha Himmlera obejmowało system obozów Oradour-sur-Glane, Malmedy oraz zabójstwa odwetowe koncentracyjnych i Waffen-SS, dwie kluczowe organizacje nad Arno - zostało dokonanych albo przez oddziały w historii Totenkopf Totenkopf albo też były łączone z ludźmi będącymi wy- 7 Strona 8 SS-TOTENKOPF tworami dywizji Totenkopf. Jest to zupełnie oddzielna masakrę oddziałów amerykańskich pod Malmedy w Bel- sprawa od bezpośredniego związku dywizji z prowadze- gii przez dowodzone przez niego oddziały 1. Dywizji niem systemu obozów koncentracyjnych przez SS. Pancernej SS Leibstandarte Adolf Hitler, Max Simon - Waffen-SS wydały takich ludzi, jak Fritz Knochlein, trwale oddany dywizji Totenkopf wydal rozkaz dokona- Heinz Lammerding, Hermann Priess, Max Simon. nia odwetowych morderstw nad Arno. Aby zrozumieć Fritz Knochlein dowodził 14. kompanią 2. batalionu okoliczności, które stworzyły takich ludzi, warto prze- Totenkopf w Le Paradis; Heinz Lammerding, były oficer śledzić początki partii nazistowskiej SS, Waffen-SS oraz operacyjny dywizji Totenkopf jako dowódca drugiej systemu obozów koncentracyjnych. dywizji SS Das Reich, wydał rozkazy zmasakrowania francuskiej ludności cywilnej w Tulle i Oradour; Her- POCHODZENIE SS mann Priess, SS-GruppenJuhrer (generał brygady), a przez Adolf Hitler, jako żołnierz IG. bawarskiego rezerwo- krótki czas dowódca dywizji Totenkopf był ścigany za wego pułku piechoty w czasie I wojny światowej po raz 8 Strona 9 SFORMOWANIE Po lewej: Adolf Hitler (pierwszy z prawej) z d w o m a towa- rzyszami z I wojny światowej, E r n s t e m S c h m i d t e m i M a x e m A m a n n e m . Hitler w służbie wojskowej znalazł swój cci i stał się zgorzkniały z powodu klęski Niemiec pierwszy w życiu odnalazł sens braterstwa, dyscypliny i sprawy. Dnia 11 listopada 1918 roku wojna zakoń- czyła się, kiedy Hitler - po zagazowaniu w Belgii - przychodził do zdrowia w szpitalu na Pomorzu. Wiado- mości o klęsce przeraziły go; wspominał, że leżąc wów- czas na szpitalnym łóżku, „wiedział, że wszystko zo- stało utracone. Jedynie wariaci - kłamcy lub kryminal- iści - mogli mieć nadzieję na litość ze strony wroga. Podczas tych nocy wzrosła moja nienawiść przeciwko ludziom, którzy doprowadzili do tej zbrodni". Dla wielu weteranów I wojny światowej powrót do cywilnego życia był niesamowicie trudny. Wielu było zdu- mionych nagłością upadku Niemiec i - podobnie, jak Hitler - czuło, że cywilne przywództwo kraju ich zdradzi- ło. Ponadto wrócili oni do domu do politycznego chaosu, głodu i rewolucji, kiedy to ekstremistyczne grupy próbo- wały przejąć władzę. Liczni byli żołnierze niemieccy nie mieli ochoty wracać po to, by być pogardzani, bezrobot- Powyżej: Wytwór pruskiej elity: feldmarszałek von Macken- ni, a możliwe, że nawet cierpieć głód. Ludzie ci byli goto- sen, tu w roku 1940, ma na policzkach szramy po r a n a c h z po- wymi rekrutami dla Freikorps, paramilitarnych sił, wyko- jedynków. Widoczny symbol trupiej czaszki, noszony na na- rzystywani przez trapiony kłopotami nowy rząd niemiec- kryciu głowy, później został przejęty przez Totenkopf ki do powstrzymania komunistycznej próby przejęcia władzy na początku 1919 roku oraz powstańców polskich na okro- się w górę błyskawicznie i w styczniu 1922 roku swoje jonej granicy wschodniej. Poglądy polityczne Freikorps kroki kierował ku przywództwu tej partii. Zebrania były w znacznym stopniu nacjonalistyczne i prawicowe, polityczne NSDAP na początku lat 20. często przera- a ich członkowie często dryfowali w kierunku członko- dzały się w bójki z grupami lewego skrzydła. NSDAP stwa jednej z wielu partii, które wyrosły w Niemczech na początkowo uzyskiwała protekcję ze strony Zeitfreiwil- ekstremistycznych skrzydłach społeczeństwa. lingen (okresowych wolontariuszy) z monachijskich Jedną z tych partii była Deutsche Arbeiter Partei (DAP oddziałów Reichswehry (obrony Rzeszy - niemieckich - Niemiecka Partia Robotnicza). Adolf Hitler był sił zbrojnych) lecz ci ludzie, pomimo tego że sympaty- jeszcze na liście płac swojego wojennego regimentu, zowali z partią, nie byli jej oddanymi zwolennikami, kiedy został skierowany do przekazywania raportów czego oczekiwał Hitler. Poza tym ich lojalność skiero- z działalności DAP. Wstąpił do tej partii we wrześniu wana była zasadniczo gdzie indziej. 1919 roku i wykazał się takimi umiejętnościami, że Jednakże Ernst Röhm, oficer Reichswehry oraz lider szybko wyrósł na szefa propagandy. Hitler później miejscowego Freikorps, który współpracował z Hitlerem przemianował partię na Nationalsozialistische Deutsche jako informator, był pod takim wrażeniem nowo po- Arbeiter Partei (NSDAP - Narodowosocjalistyczna Nie- wstałej i maleńkiej partii, że do niej wstąpił. Röhm, do- miecka Partia Robotników, zwykle określana w skrócie świadczony żołnierz i organizator sił paramilitarnych, jako partia Nazi; od NAtional i so-ZI-alist). Hitler piął był siłą kierowniczą ukrytą za bardziej sportowym 9 Strona 10 SS-TOTENKOPF odłamem NSDAP, znanym początkowo jako Wydział Powyżej: Słynne zdjęcie Stosstrupp Adolf Hitler gotowego do Sportowy i Gimnastyczny (SA). Rdhm zabrał się za akcji w Bayreuth 2 września 1923 roku. Wcześniejsza straż rozbudowę SA, która w listopadzie 1921 roku otrzyma- przyboczna Hitlera była poprzedniczką SS. Z prawej strony ła nową nazwę Sturmabteilungen, tj. oddziały szturmowe; cesarskiej niemieckiej flagi stoi Ulrich Graf dla wygody zachowane zostały takie same inicjały. Nazwa nasuwała konotacje z elitarnymi oddziałami troli nad tymi ludźmi. Pomimo to Rohm był Hitlerowi szturmowymi z okresu I wojny światowej - czymś, co bardzo bliski; był jednym z niewielu współpracown- przypominało zahartowanych weteranów z Freikorps, ików Hitlera, do których zwracał się poufale per „du" którzy w przeważającej mierze SA tworzyli. (ty). W marcu 1923 roku Rohm świadomy obaw Hitlera Jednak Hitler wkrótce odkrył, że ludzie SA nie utworzył opartą na Monachium złożoną z 12 ludzi SA w pełni podlegali jego komendzie. Nie zawsze mógł straż przeznaczoną do ochrony jedynie lidera partii. nimi dysponować, a swą podstawową lojalność winni Nowa ochrona Hitlera była znana jako Stabswache byli Róhmowi. Hitler, kiedy uczestniczył w ich zebrani- (Straż Sztabowa), a jej członkowie składali mu przy- ach, manewrach i paradnych musztrach, przyjmowany sięgę osobistej lojalności. Jednak Stabswache pozosta- był uprzejmie, lecz nie pozwalano mu sprawować kon- wała w organizacyjnych ramach SA i jednostka ta 10 Strona 11 SFORMOWANIE wkrótce, po kolejnej sprzeczce z kierownictwem SA, niemieckich, takich jak oddziały szturmowe i czołgiści. została rozwiązana. W latach bezpośrednio powojennych zostało przyjęte Rzeczywiście stosunki SA z partią były niejasne. Po- także przez niektóre z bardziej groźnych oddziałów mimo wyznaczenia Hermanna Goringa, wysoko odzna- Freikorps. Jak odnotowuje Robin Lumsden w swoim opi- czonego bohatera I wojny światowej i lojalnego towarzy- sie symbolizmu SS w dziele „Czarny Zakon SS Him- sza do zorganizowania i dowodzenia militarnym skrzyd- mlera 1923-1945": „Z powodu kojarzenia go z tymi for- łem SA, Hitler zdawał sobie sprawę z tego, że organizac- macjami stało się to symboliczne nie tylko dla czasu woj- ja pozostawała osobistą armią Róhma i odmawiała słu- ny i samopoświęcenia, lecz także powojennego trady- chania rozkazów funkcjonariuszy partii nazistowskiej. cjonalizmu, antyliberalizmu i antybolszewizmu". Dla Pewnego rodzaju apolityczna postawa Róhma została Stosstrupp i jego następcy - SS, był to właściwy wybór. jasno potwierdzona w notatce, którą wysłał Hitlerowi: Stosstrupp wkrótce znalazły się w akcji. Hitler, popeł- „Polityka partyjna nie będzie tolerowana... w SA". W ten niając jeden z nielicznych w swojej międzywojennej kari- sposób stało się tak, że dwa miesiące po utworzeniu erze politycznej poważnych błędów w ocenie sytuacji, Stabswache Hitler powołał starannie dobraną 100-oso- zdecydował się wykorzystać wybuchową atmosferę w Ba- bową siłę zbrojną, Stosstrupp Adolf Hitler, która była - warii pod koniec 1923 roku i przejąć władzę polityczną. zgodnie z nazwą - lojalna wobec niego w niekwest- Tzw. pucz piwiarniany z 9 listopada 1923 roku nie do- ionowany sposób. Członkowie Stosstrupp byli uzbrojeni, prowadził jednak w rezultacie do zagarnięcia władzy zmotoryzowani i nosili mundury na wzór wojskowy. przez nazistów. Policja dała dowód więcej niż woli otwar- Jesienią osiągnęła ona silę czterech plutonów: jeden plu- cia ognia do Hitlera i jego 3000 zwolenników. Szesnastu ton piechoty składający się z czterech drużyn, pluton nazistów zostało zabitych, a Hitler i większość liderów karabinów maszynowych, pluton pistoletów maszy- NSDAP zostało aresztowanych, działalność partii zaka- nowych i pluton moździerzy. Bardzo szybko przybrali zana, a SA i Stosstrupp rozwiązane. Chociaż pucz „piwiar- oni za swój emblemat symbol trupiej czaszki (czaszka niany" miał wszelkie oznaki fiaska, to następnego dnia i piszczele). wydobył on Hitlera z regionalnego mroku ku światłu Ludzie ze Stosstrupp otrzymali te odznaki z nad- niedobrej narodowej sławy. Partia nazistowska zyskała wyżek magazynowych wyposażenia armii i tym samym również swój pierwszy sakralny relikt. Sztandar wysunię- wpisali się w obraz mający w niemieckiej tradycji woj- ty na przód kolumny został obryzgany krwią umiera- skowej długi rodowód. To charakterystyczne godło stało jącego szeregowca - niosącego go - Andreasa Bauriedla. się kluczowym symbolem przyszłej SS i było dywizyj- Tak zwana Blutfahne, czy też krwawy sztandar był nymi insygniami 3. Dywizji SS Totenkopf. Rzeczywiście potem użyty dla konsekrowania sztandarów nowo sfor- była to jedyna odznaka wspólna dla wszystkich formacji mowanych jednostek SS i SA. Co więcej, w działaniu SS - Allgemeine-SS (Ogólnej SS), Germańskiej SS sprawdził się też Stosstrupp, kiedy to Ulrich Graf bohater- i Waffen-SS. Pomimo swego ponurego wyglądu, trupia sko rzucił się ku salwie, która mogła z powodzeniem czaszka została wybrana raczej ze względu na jej rezo- zabić Hitlera i zosta! ugodzony 16 razy. Wyjątkowo Graf nans historyczny, aniżeli po to, by wywoływać lęk w tych, przeżył. Stosstrupp, chociaż był mały i politycznie bez zna- którzy na nią spoglądali. Symbol ten w 1741 roku przy- czenia, dla Hitlera miał walor jako trzon lojalnej elity jęły elitarne jednostki pruskie, pułki 1. i 2. Leib-Husaren, i tym samym okazał się prekursorem SS. na cześć króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I, który poprzedniego roku zmarł. Symbol ten byl także uży- FORMOWANIE SIĘ SS wany w niemieckim państwie Brunszwik przez 17. pułk W grudniu 1924 roku, po odbyciu jedynie dziewięciu huzarów i 3. batalion 92. pułku piechoty w czasie wojen miesięcy z orzeczonej pięcioletniej kary za zdradę stanu, napoleońskich. Godło trupiej czaszki pozostało w uży- Hitler wyszedł z więzienia i zabrał się za odbudowy- ciu w czasie zjednoczenia Niemiec, a podczas I wojny wanie swojej partii. Okres więzienia pozwolił mu przy- światowej było odznaką licznych wyborowych formacji brać na wadze (jedzenie było lepsze od tego, jakie mial 11 Strona 12 SS-TOTENKOPF Strona 13 SFORMOWANIE wcześniej), napisać swój manifest Mein Kampf (Moja dzie. W ciągu 1926 roku w Niemczech zostało sformo- walka) oraz ocenić następstwa puczu. Jego fiasko przeko- wanych 75 jednostek Schutzstaffel. Rekrutowani do nich nało go, że w dążeniu do osiągnięcia władzy, skoro rząd mieli być ludzie w wieku 25-35 lat, silni, zdrowi i niena- cieszył się ze strony policji i armii lojalnością, powinien on ganni moralnie, bez przeszłości kryminalnej. A co najważ- zastosować metody legalne. Hitler zakazał SA nosić broń niejsze, musieli być bardziej lojalni wobec Adolfa Hitle- i pełnić funkcję prywatnej armii. Zmartwiło to Rohma, ra, aniżeli partii nazistowskiej. Ponadto oni także przejęli który widział w SA siłę, która miałaby uzupełnić, a w koń- ze Stosstrupp Adolf Hitler godło trupiej czaszki. W rzeczy- cu zastąpić regularne siły Reichswehry, a więc szef SA na wistości ludzie tej nowej formacji, którzy sprawdzili się krótko zrezygnował z przynależności do partii. w swojej złożonej roli jako ochroniarze, uczestnicy walk W tym momencie Hitler podjął decyzję o utworze- ulicznych, porządkowi podczas masowych zebrań i pro- niu oddanej mu jednostki ochrony. W kwietniu 1925 ro- pagandziści, stali się wkrótce depozytariuszami silnie ku Filhrer (lider) - tak był teraz nazywany Hitler - do oddziałującego symbolizmu nazistowskiego. sformowania na nowo swojej służby ochrony zaanga- Dowodem wagi, jaką Hitler przykładał do SS - żował Juliusa Schrecka, weterana Stabswache. Schreck organizacji, która według niego zachowywała prawdzi- na początek zrekrutował ośmiu ludzi, z których wszys- we wartości partii nazistowskiej - było to, że jej powie- cy byli weteranami Stosslrupp, a którzy pierwotnie zo- rzył przechowywanie Blutfahne. Te dwie rzeczy ogrom- stali nazwani Schutzkommando, a następnie - w później- nie zwiększyły prestiż SS i bardzo drażniły SA. Rzeczy- szym okresie - Sturmstaffel. Jednakże 9 listopoada zo- wiście, chociaż formalnie SS było częścią SA, relacje stała przyjęta nazwa Schulzstaffel (Szwadron Obrony lub pomiędzy tymi dwiema organizacjami nie były łatwe. bardziej zwyczajnie Oddział Ochrony) - prawdopodob- SA miała za złe SS elitaryzm i bliskie kontakty z kie- nie pod wpływem sugestii Hermanna Góringa, który rownictwem partii. Z tego powodu kierownictwo SA wy- powrócił z emigracji, na którą się udał po puczu „pi- magało od SS tego, aby spełniała ona często zadania wiarnianym", gdy rząd podjął zdecydowane kroki prze- polityczne niższej rangi, jak dystrybuowanie literatury ciwko partii nazistowskiej. Termin był nowy. Nie podle- partyjnej i sprzedaż prenumeraty partyjnej gazety. SA gał rządowemu zakazowi - tak jak wiele nazw o charak- zadbała także o to, by SS była znacznie mniejsza od terze emotywnym i wojskowym - ani też nie budził sko- organizacji macierzystej; liczba członków SS w 1929 ro- jarzeń z Freikorps lub nacjonalistycznymi klubami spor- ku zmniejszyła się z 1000 do 280. Wielu starych wete- towymi. Przeciwnie, termin ten nawiązywał do walk ranów ruchu nazistowskiego usiłowało ochronić SS przed w powietrzu. Było to zrozumiałe ponieważ to Goring wpływami SA, lecz do roku 1929 SS w dużej mierze dowodził słynnym Latającym Cyrkiem Richthofena. pozostawała zdominowana przez SA. Słowo staffel było szeroko identyfikowane z myśliwskim samolotem wojskowym pełniącym służbę w eskorcie. DOJŚCIE NSDAP DO WŁADZY Pełna nazwa jednostki - Schulzstaffel der NSDAP - zwyk- W tym czasie Hitler dążył do władzy za pomocą środ- le była skracana do formy SS. ków legalnych. W późnych latach 20. w Niemczech SS w ramach partii nazistowskiej zawsze miała być nastąpiła poprawa sytuacji gospodarczej i tym samym elitą, a nie ruchem masowym, jak SA. Początkowy plan dla partii NSDAP nastały trudne czasy. Po raz pier- w stosunku do SS był taki, by była to 10-osobowa jed- wszy od I wojny światowej bezrobocie spadło poniżej nostka ochrony z jednym oficerem w każdym obwodzie. miliona osób, z czego skorzystali bardzo zwolennicy Jedynie Berlin miał mieć jednostkę o podwójnym skła- nazistów z niezamożnej klasy średniej, a którzy odwró- cili się od ekstremistycznej partii. W wyborach 1928 ro- Po lewej: Hitler, trzymając lewą ręką Blutfahne („krwawy ku na 31 milionów oddanych głosów NSDAP otrzy- sztandar"), „konsekruje" nowy sztandar SA. Blutfahne, pokryty mała 810 tysięcy. Było to zaledwie 2,6 procent głosów, krwią nazistowskiego męczennika z czasu nieudanego puczu, o wiele za mało, by poważnie starać się o miejsce byl pierwszą nazistowska relikwią. w rządzie. Aby zacytować historyka Matthewa Hugesa: 13 Strona 14 SS-TOTENKOPF „Niemcy nie potrzebowały już więcej nazistów, a w tym kańskie zażądały spłaty pożyczek, które pomogły pod- typie darwinistycznego świata walki i przetrwania naj- trzymać gospodarkę Niemiec w późnych latach 20. Bez- bardziej przystosowanych naziści musieli być bardzo robocie zaczęło ponownie błyskawicznie rosnąć, osią- zawzięci, by się promować, gdy o nich właśnie zapo- gając ostatecznie poziom pięciu milionów osób. Między minano". komunistami i SA na ulicach dochodziło do starć i re- Jednakże w 1929 roku nowojorska giełda na Wall gularnych bitew. Recesja uderzyła we wszystkie klasy Street załamała się, co spowodowało w Stanach Zjedno- i ludzie zaczęli nagle wypatrywać bardziej radykalnych czonych serię kryzysów ekonomicznych. Ich fale uderze- rozwiązań. W tych okolicznościach mieli się świetnie niowe wkrótce ogarnęły Europę i Niemcy. Banki amery- zarówno komuniści, jak i naziści. Dla przemysłowców 14 Strona 15 SFORMOWANIE niemieckich i polityków konserwatywnych naziści byli stagu 230 miejsc. Przesłanie Hitlera, dotyczące radykal- 0 wiele lepsi od komunistów, stąd otrzymali od nich nie- nych rozwiązań nieszczęścia Niemiec, było upowszech- zbędne wsparcie finansowe. Tak samo ważne, jeżeli nie niane w społeczeństwie dzięki sprawnym kampaniom ważniejsze, było poparcie niemieckich klas średnich. propagandowym. Chociaż poparcie dla partii nazistow- skiej w kolejnych wyborach w późniejszym okresie tego ZWYCIĘSTWO NSDAP samego roku nieco spadło, Hitler i naziści pokazywali, Losy partii nazistowskiej odwróciły się radykalnie że mieli oni znaczące poparcie społeczne. Konserwa- 1 nagle. We wrześniu 1930 roku uzyskała ona 6 371 000 tywne elity Niemiec - przemysłowcy, posiadacze ziem- głosów i powiększyła liczbę miejsc w parlamencie nie- scy i junkrzy w Prusach Wschodnich, a także ge- mieckim, Reichstagu z 12 do 107. W roku 1932 liczba nerałowie Reichswehry - postanowiły zwrócić się ku głosów oddanych na NSDAP była ponad dwukrotnie Hitlerowi i NSDAP, by dać jemu i jego partii możliwość większa, osiągając 13 732 779, a partia uzyskała w Reich- sformowania części rządu. Byli oni pewni, że będą oni Po lewej: Hitler, w towarzystwie innych nazistów, maszeruje przez Poniżej: H i m m l e r i stara gwardia z SS w Monachium w 1933 ro- bawarskie miasto. Po prawej stronie zdjęcia, w jasnej kurtce, ku. H i m m l e r zapewnił to, że SS odegrało kluczową rolę w wy- znajduje się Hess, który pomógł Hitlerowi napisać Mein Kampfi eliminowaniu wrogów Hitlera - zaskarbiając sobie jego wdzięcz- bezpośrednio za nim jest nikt inny, jak Heinrich H i m m l e r ność - zarówno w partii nazistowskiej, j a k i poza nią 15 Strona 16 SS-TOTENKOPF Powyżej: Ernst R o h m opuszcza spotkanie partyjne, za nim młody, by brać udział w I wojnie światowej, wstąpił do jego Nemezis. Ambicje R o h m a , związane z SA, którą trakto- NSDAP w 1923 roku. Stopniowo przechodził przez wa! jako swoją prywatną armię, doprowadziły go w roku 1934, poszczególne szczeble partyjne, a następnie SS, aż w czasie czystki SA zwanej „Nocą długich noży", do śmierci w końcu został zastępcą lidera. Tak więc, kiedy Erhardt Heiden złożył rezygnację, Hitler zaaprobował objęcie mogli wpływać na tego austriackiego parweniusza, ale kierownictwa przez Himmlera. Nominacja ta była pod- rychło się przekonali o tym, że byli w błędzie. Dnia stawą do uzyskania przez Himmlera ostatecznie pozy- 30 stycznia 1933 roku Adolf Hitler został kanclerzem cji o olbrzymiej władzy. Niemiec. Stanowisko to uzyskał legalnie, w ramach sy- Kierownictwo SA zakładało, że Himmler będzie tak stemu demokratycznego i niemal natychmiast zaczął samo łatwy do okiełznania, jak jego poprzednicy. Hein- ową demokrację znosić. Dnia 6 stycznia 1929 roku Hitler rich Himmler był jednak człowiekiem o wielkiej energii mianował 28-letniego Heinricha Himmlera szefem i zapale. Pomimo pełnienia trudnych obowiązków w za- Schutzstaffel, czyli inaczej Reichsfuhrerem der SS. Himmler, kresie propagandy, poświęcił się rozwojowi i zreformo- jako sztywny, nieatrakcyjny mężczyzna, który był zbyt waniu SS. Himmler odstąpił od starego systemu 16 Strona 17 SFORMOWANIE dziesiątek w każdym obwodzie i wprowadził strukturę mlera. Dwa lata wcześniej z organizacji SA w Ludwig- w stylu wojskowym, podobną do tej w SA. Wprowadził shafen do SS przeszedł Theodor Eicke, najważniejsza także wytyczne rasowe dla rekrutacji do SS, zwiększył osoba w historii dywizji Totenkopf. Ci dwaj ludzie byli dyscyplinę oraz wziął się za rozwój organizacji. Zafascy- znaczącymi postaciami w SS po dojściu Hitlera do wła- nowany legendą germańską i nordycką, doprowadził dzy i zarazem serdecznie się nienawidzili. Niemniej jednak, także do tego, że w ceremoniach wykorzystywano szero- obydwaj błyskawicznie awansowali wraz z SS i w mo- ko pismo runiczne. Najsłynniejszym przykładem było mencie dojścia Hitlera do władzy Eicke miał stopień runiczne dwa „S", które znane były z zastosowania na SS-Oberfuhrera. Stopień ten nie miał bezpośredniego od- naszywkach na kołnierzach. powiednika w armiach: brytyjskiej, amerykańskiej, ani Obecnie SS rozrastało się powoli; w 1930 roku niemieckiej. Była to ranga specjalna pomiędzy Standarten- osiągnęło liczbę 1000 członków. Rok później liczba ta fuhrerem (pułkownikem) a Brigadefuhrerem (brygadierem). została potrojona. Liczba członków SA, przeciwnie - eks- Reformy Himmlera i reorganizacja SS zapewniła jej plodowała. SA nigdy nie miała tego rodzaju aspiracji, by odgrywanie kluczowej roli w bardzo szybkiej konsolida- uzyskać status elitarny, jak SS; była dużo bardziej ru- cji władzy przez Hitlera i eliminowaniu jego rywali za- chem masowym. Były w niej też elementy niezdyscypli- równo wewnątrz, jak i na zewnątrz partii. Dnia 28 lutego nowane, które żywiły urazę do wielu z szerokiego bawar- 1933 roku, mniej niż miesiąc od dojścia NSDAP do wła- skiego kierownictwa NSDAP. Berlińska organizacja SA dzy, całkowicie spłonął budynek Reichstagu. Naziści oskar- zbuntowała się przeciwko mianowaniu Josepha Goeb- żyli o to komunistów i Hitler wydał dekret nadający SA belsa gauleiterem (szefem) partii, w którego programie i SS władzę policyjną. SA i SS otrzymały broń palną działania było stanowcze wyeliminowanie elementów i zaczęły robić obławę na komunistów i innych poten- antyhitlerowskich ze stołecznej organizacji NSDAP i SA. cjalnych oponentów reżimu. Aresztowanych zostało tak Pomimo najlepszych wysiłków Ernsta Róhma, który wiele osób, że system więzienny nie mógł temu sprostać, w 1930 roku powrócił na czoło SA, bunt rozszerzył się więc szybko zostały utworzone pierwsze obozy koncen- na całą północ Niemiec. W czasie całego tego kryzysu, tracyjne. Usunięcie deputowanych komunistycznych który w końcu - z braku wsparcia finansowego - wygasł, z Reichstagu dało nazistom i ich sprzymierzeńcom więk- SS pozostała całkowicie lojalna. szość w parlamencie i pozwoliło Hitlerowi znieść nie- Hitler w zamian rozszerzył obowiązki SS, określając miecką konstytucję, zakazać działalności wszystkich in- jej rolę nie tylko jako Elitetruppe (elitarny oddział wojsko- nych partii i ustanowić państwo jednopartyjne. Himmler wy) partii nazistowskiej, ale także czyniąc z niej Polizei- zapewnił to, że SS stała się jedną z kluczowych instytucji dienst (służbę policyjną) ruchu. To w dużej mierze pociąg- w tym państwie. Niemal jednocześnie tradycyjna straż nęło za sobą uregulowanie działalności SA, w szczegól- wojskowa w budynku kanclerskim została zastąpiona ności zapewnienie tego, aby elementy bardziej rewolu- przez straż SS, znaną jako Leibstandarte Adolf Hitler. cyjne SA, według słów Roberta Koehla, „nie spaliły na Po zniknięciu opozycji komunistycznej i parlame tar- panewce, a tym samym - zagroziły długoterminowym nej Hitler dostrzegł, że główne zagrożenie dla rządów celom rewolucyjnym kierownictwa". To często pociągało nazistów wychodzi ze środka partii. Chociaż armia nie- za sobą poszukiwanie przez SA ukrytej broni, co tylko miecka prawdopodobnie była jedyną silą zewnętrzną, powodowało rozgoryczenie pomiędzy tymi dwiema gru- będącą w stanie odrzucić rządy nazistów, bez poważnej pami. W ramach ciągle powiększającej się SA, rozwijało prowokacji było niezbyt prawdopodobne, aby to uczy- się i SS. W 1932 roku liczba członków SS wzrosła pię- niła. Wydawało się jednak, że podstawowa organizacja ciokrotnie: z 10 000 do 50 000. W okresie tym wstąpiła nazistowska i jej liderzy dokładnie w tym kierunku bę- do SS większość kluczowych dla historii Waffen-SS oraz dą szli. Poprzez wyeliminowanie zagrożenia, które ta Totenkopf postaci. W 1932 roku wstąpił Reinhard Hey- organizacja stanowiła, Hitler usunąłby zarazem jedyny drich. Heydrich wspiął się na górę hierarchii SS w astro- ośrodek władzy w obrębie partii nazistowskiej, który nomicznym tempie i ostatecznie został zastępcą Him- pozostawał poza jego całkowitą kontrolą. 17 Strona 18 SS-TOTENKOPF ZAGROŻENIE DLA HITLERA zdyscyplinowanych bojowników ulicznych Róhma w ca- ZE STRONY RÓHMA łej swej masie do armii przerażało je. Ponadto ewentu- Elektryzujący efekt powrotu do kierownictwa SA Róhma alność bycia dowodzonymi przez Róhma, znanego ho- i jej masowego rozwoju w pierwszych latach 30. wzmogły moseksualistę, mającego słabość do młodych mężczyzn niepokój Hitlera wobec niegdysiejszego przyjaciela oraz - jak sam o sobie mówił:,Jestem niedojrzałym i słabym organizacji, która była kluczem do sukcesu NSDAP. SA człowiekiem" - oraz ograniczone doświadczenie woj- zawsze była najbardziej „socjalistyczna" z różnych grup skowe, nie mogła być brana pod uwagę. zbrojnych i organizacji Partii Narodowo-Socjalistycz- Reakcją Hitlera było powiedzenie Róhmowi i SA, że nej. Faktycznie, wkrótce po dojściu nazistów do władzy, to nie może wchodzić w grę oraz poinstruowanie, że Rohm wygłaszał przemówienia na masowych wiecach rola SA ma być ograniczona do szkolenia pod nadzo- SA, mówiąc o potrzebie „drugiej rewolucji" i zapew- rem armii. Armia była usatysfakcjonowana i podczas niając, że: „Walka narodowych socjalistów jest rewolu- gdy w Róhmie się gotowało, minister obrony, generał cją socjalistyczną. Jest ona rewolucją ruchu robotników. Blomberg, okazał Hitlerowi lojalność armii - poprzez Jedynymi, którzy mogą o niej mówić, powinni być ci, zdymisjonowanie wszystkich nie-Aryjczyków i dodanie którzy tej rewolucji dokonują". Rohm dał jasno do zro- do mundurów nazistowskiego orla i swastyki - tym sa- zumienia, że on i SA byli jedynymi, którzy tę rewolucję mym upolityczniając wcześniej apolityczną organizację. poprowadzą dalej. Taki wywód oznaczał sytuację w znacz- Jednakże na niemieckiej arenie politycznej SA po- nym stopniu kłopotliwą dla Hitlera, który wytrwale ko- zostało potężną siłą. SA Róhma reprezentowało siłę kietował niemiecką finansjerę, przemysłowców i właści- 4,5 miliona ludzi; Reichswehrą, ograniczona co do wiel- cieli ziemskich - w zamian za ofertę władzy z ich stro- kości przez powojenny traktat pokojowy, liczyła zaled- ny. Było to kością niezgody, jeśli chodzi o niechęć SA wie 100 000 ludzi. Hitler wiedział, że tak duża organi- wobec jego bliskich relacji z tego rodzaju grupami. zacja pozostanie ważna dla partii i że jakieś rozwiąza- Chociaż członkowie SA raczej nie skłaniali się ku temu, nie powinno zostać osiągnięte. Próbował najpierw prze- by być reformatorami, Hitler nie mógł pozwolić sobie konywać swego przyjaciela, mówiąc Róhmowi, że powi- na to, by być krępowany tego rodzaju retoryką. nien „zapomnieć o idei drugiej rewolucji. Uwierz mi Jednak najpoważniejszym elementem sporu, były i nie powoduj jakiegoś kłopotu". Ten wysłał mimo to ca- militarne ambicje, jakie wiązał Rohm z SA. Idealne dla łe 4,5 miliona ludzi SA na cały lipiec 1934 roku na urlop. Hitlera byłoby zachowanie poparcia Róhma, lecz po- Pomijając zagrożenie, jakie dla partii nazistowskiej stawa lidera SA wobec Reichswehry zmusiła Hitlera do stanowiła SA, człowiekiem, który mógł najbardziej sko- dokonania wyboru pomiędzy swoim przyjacielem a in- rzystać na skończeniu się wpływów Róhma, był SS-Reich- stytucją, której lojalności potrzebował on bardziej, niż sfuhrer Heinrich Himmler. SS, obecnie siła niemal 80-ty- czegokolwiek innego - jeżeli jego aspiracje, dotyczące sięczna, pozostawała częścią SA; Himmler marzył o nie- Wielkich Niemiec, miałyby zostać zrealizowane. Rohm zależności, jednak zachowywał pewien sentyment dla od dawna spodziewał się, że jego oddziały szturmowe swego przełożonego i starego kompana Róhma, dlatego osiągną znaczącą pozycję w ramach niemieckich sił też zadanie podkopywania SA zlecił swemu zastępcy zbrojnych, on sam zaś aspirował do tego, by dowodzić Reinhardowi Heydrichowi. Heydrich zaczął natychmiast Reichswehrą. W lutym 1934 roku Rohm obwieścił, że rozpuszczać pogłoski o spisku SA w celu przechwycenia prawdziwą armią Narodowego Socjalizmu jest SA i że władzy, a także zbierać i fabrykować dokumenty, które regularna armia powinna ograniczyć swoje obowiązki miałyby te pogłoski uwiarygodnić. Choć Hitler praw- jedynie do szkolenia. Stwierdził on także, że Mini- sterstwo Obrony powinno zostać zreorganizowane, co Po prawej: Wiec partii w N o r y m b e r d z e po śmierci R ó h m a miało implikować to, że stanąłby on na jego czele. Co w 1934 roku. W c e n t r u m - Hitler z H i m m l e r e m po jego pra- zrozumiałe, kierownictwo wojskowe Niemiec takim wy- wej stronie i Victorem Lutze, następcą R o h m a , szefem SA po wodem zostało zaalarmowane. Myśl o przyjęciu nie- czystce z lewej 18 Strona 19 SFORMOWANIE Strona 20 SS-TOTENKOPF dopodobnie skłania! się już do rozwiązania problemu Powyżej: O b ó z koncentracyjny w D a c h a u zosta! utworzony raz na zawsze, Himmler i Heydrich zrobili wszystko, aby 20 m a r c a 1933 roku. Pod kierownictwem T h e o d o r a Eickego wymusić na nim zdecydowane działanie. Ci dwaj ludzie stal się m o d e l e m , na k t ó r y m opierał się cały system obo-zowy SS dostarczyli Hitlerowi mnóstwo „dowodów" na nie- właściwe zachowanie się SA, a co poważniejsze - na zbli- jowego kierownictwa SA. W międzyczasie w Berlinie żające się powstanie SA w Berlinie. W końcu został on reszta Leibstandarte, wspomagana przez nowo utworzo- przekonany i oświadczył: „Mam tego dosyć. Muszę dać ne oddziały straży obozów koncentracyjnych pod do- im nauczkę". 28 czerwca 1934 roku nakazał on wyeli- wództwem Theodora Eickego, zrobiły obławę na ludzi minowanie kierownictwa SA. SA i innych rywali. Miarą zaufania, jakie kierownictwo NSDAP i SS miało dla Eickego, było to, że powierzono ARESZTOWANIE ROHMA mu zadanie egzekucji Róhma. Dwa dni później w Bad Weissee sam Hitler z pewną Hitler w pewnej chwili 1 lipca postanowił, aby przy- liczbą ludzi z SS z Leibstandarte, dowodzonych przez wódca SA został zabity. Himmler, jako główny organi- Seppa Dietricha, aresztował Rohm a i wiele osób z kra- zator czystki, zadzwonił do Eickego, który w tym czasie 20