POLNORD � Wydawnictwo OSKAR, Gda�sk 1997 Sk�ad: Studio MARCBOSS, Gda�sk, ul. Kartuska 51/2 TEL 0-601 61-52-40 Powie�� Miejscowe znieczulenie ukaza�a si� w Niemczech w roku 1969, pomi�dzy najwa�niejszymi dzie�ami G�ntera Grassa: w kilka lat po Trylogii Gda�skiej (Blaszany b�benek, Kot i mysz, Psie lata), na kilka lat przed Turbotem. By� to okres wyt�onej aktywno�ci politycznej autora, kt�ry w owym czasie zaanga�owa� si� g��boko w kampani� wyborcz� niemieckiej socjaldemokracji i jej przyw�dcy � p�niejszego kanclerza � Willy Brandta. W Miejsccowym znieczuleniu Grass opisuje �wczesny stan ducha Niemc�w: poczucie zastoju, oczekiwanie zmiany, bezkompromisowy bunt m�odo�ci i sceptycyzm wieku dojrza�ego. Pojawiaj� si� te� echa lat wojny i hitleryzmu � cz�sty u pisarza motyw nieprzezwyci�onej przesz�o�ci Bohater powie�ci, Eberhard Starusch, czterdziestoletni profesor berli�skiego gimnazjum, cierpi z Powodu b�lu z�b�w i musi podda� si� d�ugotrwa�emu leczeniu. Fotel dentystyczny staje si� u Grassa jakby sof� psychoanalityka W ci�gu kolejnych wizyt Starusch przeprowadza rozrachunek z �ydem w�asnym i ca�ej swojej generacji, bilansuj�c pora�ki, zaniechania i frustracje. B�d�c w m�odo�ci buntownikiem sympatyzuje z buntem m�odych, ale sam ju� nie jest do niego zdolny przystosowa� si� do otaczaj�cego �wiata, jego wra�liwo�� i wola dzia�ania i zosta�y w imi� tzw. zdrowego rozs�dku �miejscowo znieczulone�, Czy trwale i nieodwracalnie? W serii dzie� wybranych G�ntera Grassa przygotowywanej przez POLNORD � Wydawnictwo OSKAR ukaza�y si� dot�d tomy. Listopadia. 13 sonet?w (1994), Blaszany b�benek (1994), Turbot (1995), Kot i mysz (1996). W 1998 roku przewidziano wznowienie Psich lat oraz wydanie nowej g�o�nej powie�ci pisarza pt Rozleg�e Pole G�NTER GRASS Miejscowe znieczulenie Dzie�a G�ntera Grassa pod redakcj� SMWOMIRA B�AUTA i JOANNY KONOPACKIEJ Prze�o�y� S�awomir B�aut POLNORD WYDAWNICTWO OSKAR� Gda�sk 1997 Tytu� orygina�u �rtlich bet�ubt Opracowanie graficzne Piotr PI�RKO Grafika na ok�adce G�nter GRASS Przek�ad tej ksi��ki powsta� dzi�ki pomocy finansowej INTER NATIONES Bonn ISBN 83-86181-33-8 Copyright (c) 1993 by Steidl Verlag. C�ttingen � Copyright for the Polish edition by POLNORD � Wydawnictwo OSKAR. Gda�sk 1997 Opowiada�em to mojemu denty�cie. Z rozdziawion� g�b�, maj�c przed sob� ekran telewizora, kt�ry bezg�o�nie jak ja opowiada� reklamy: Lakier do w�os�w Kasy mieszkaniowe Bielszy od bieli. Ach, i zamra�arka, w kt�rej mi�dzy cynadrami ciel�cymi a mlekiem spoczywa�a moja narzeczona wysy�aj�c komiksowe baloniki: Ty si� wy��cz, ty si� wy��cz... (�wi�ta Apolonio, wstaw si� za mn�!). Moim uczennicom i uczniom powiedzia�em: � Postarajcie si� by� wyrozumiali. Musz� i�� do z�bod�uba. To si� mo�e przeci�gn�� A wi�c taryfa ulgowa. Pow�ci�gliwy �miech. Bezceremonialno�ci �redniego kalibru. Scherbaum sypa� dziwacznymi wiadomo�ciami: � Wielce szanowny profesorze Starusch. Pa�ska naznaczona cierpieniem decyzja sk�ania nas, pa�skich wsp�czuj�cych uczni�w, do przypomnienia panu m�cze�stwa �wi�tej Apolonii. W roku 250, za panowania cesarza Decjusza, poczciwa dziewczyna zosta�a w Aleksandrii spalona �ywcem. Poniewa� przedtem mot�och wyrwa� jej c�gami wszystkie z�by, jest ona patronk� wszystkich cierpi�cych na b�l z�ba i prawem kaduka r�wnie� dentyst�w. Na freskach w Mediolanie i Spoleto, na sklepieniach szwedzkich ko�cio��w, ale te� w Sterzingu, Gm�nd i Lubece widzi si� j� przedstawion� z c�gami i z�bem trzonowym. Du�o przyjemno�ci i nabo�nego oddania. My, pa�ska 12a, b�dziemy prosi� �wi�t� Apoloni� o wstawiennictwo. Klasa mamrota�a b�ogos�awie�stwa. Podzi�kowa�em za umiarkowanie dowcipny wyg�up. Wero Lewand z miejsca domaga�a si� ode mnie rewan�u: g�osowania za postulowanym od miesi�ca k�cikiem dla palaczy ko�o szopy na rowery. � To, �e nie pilnowani kurzymy w ust�pie, nie mo�e przecie� by� po pana my�li. Obieca�em klasie, �e na najbli�szej konferencji i wobec komitetu rodzicielskiego opowiem si� za ograniczon� czasowo zgod� na palenie, o ile Scherbaum b�dzie got�w obj�� redakcj� gazetki szkolnej, je�li komisja samorz�du uczniowskiego wysunie jego kandydatur�: � Wybaczcie por�wnanie: moje z�by i wasza gazetka wymagaj� leczenia. Ale Scherbaum odm�wi�: � Dop�ki wsp�odpowiedzialno�� uczni�w nie zamieni si� w ich wsp�decydowanie, nie kiwn� palcem. Idiotyzmu nie mo�na zreformowa�. A mo�e pan wierzy w zreformowany idiotyzm? � No w�a�nie. � Z t� �wi�t� to zreszt� prawda. Mo�e pan zajrze� do ko�cielnego kalendarza. (�wi�ta Apolonio, wstaw si� za mn�!) Bo u m�czennik�w jednorazowa inwokacja nie skutkuje. Zatem p�nym popo�udniem ruszy�em w drog�, zwleka�em z trzeci� inwokacj� i dopiero na Hohenzollerndamm, o par� krok�w od owej tabliczki z numerem domu, kt�ra na drugim pi�trze kamienicy o mieszcza�skim wystroju obiecywa�a mi gabinet dentysty, nie, dopiero na klatce schodowej, po�r�d waginalnych ornament�w secesyjnych, kt�re, uj�te w kszta�t fryzu, jak ja pod��a�y w g�r�, zdecydowa�em si�, wbrew przekonaniu, na trzeci� inwokacj�: � �wi�ta Apolonio, wstaw si� za mn�... Poleci�a mi go Irmgarda Seifert. Powiedzia�a, �e jest pow�ci�gliwy, ogl�dny, a jednak zdecydowany. � I prosz� sobie wyobrazi�: ma w gabinecie telewizor. Z pocz�tku nie chcia�am, �eby chodzi� podczas wizyty, ale teraz musz� przyzna�: wspaniale odwraca uwag�. Cz�owiek jest zupe�nie gdzie indziej. I nawet �lepy ekran ma w sobie co� ekscytuj�cego, jako� tam ekscytuj�cego... Czy dentysta ma prawo pyta� pacjenta, sk�d ten pochodzi? � Z�by mleczne postrada�em na przedmie�ciu Nowy Port. Ludzie tamtejsi, sztauerzy i robotnicy od Schichaua, przepadali za �uciem tytoniu; odpowiednio te� wygl�da�y ich z�by. I gdziekolwiek si� ruszyli, tam pozostawiali znaki: smolist� plwocin�, kt�ra na mrozie nie chcia�a zamarza�. � Taktak � odpar� dentysta w pantoflach z �aglowego p��tna � ale dzisiaj prawie nie mamy do czynienia z uszkodzeniami od tytoniu do �ucia. � I ju� by� gdzie indziej: przy zaburzeniach artykulacji i przy moim profilu, kt�remu wysuni�ta dolna szcz�ka od czasu dojrzewania przydaje wi�cej si�y woli, ani�eli zdo�a�oby uj�� wczesne leczenie ortodontyczne. (Moja by�a narzeczona por�wna�a m�j podbr�dek do taczek; opr�cz karykatury puszczonej w obieg przez Wero Lewand mojemu podbr�dkowi przypisywano jeszcze inn� funkcj�: platformy nisko pod wozi owej). Jest, jak jest. Zawsze wiedzia�em, �e mam tn�cy zgryz. Pies szarpie. Krowa rozciera. Cz�owiek �uje przy pomocy obu ruch�w. Mnie brak tej normalnej artykulacji. �Pan tnie�oznajmi� m�j dentysta. A ja ucieszy�em si�, �e nie powiedzia�: Pan szarpie, jak szarpi� psy. � Dlatego zrobimy rentgena, ca�� seri�. Niech pan spokojnie zamknie oczy. Ale mo�emy te� w��czy� telewizor.. � Dzi�ki, doktorze. � A mo�e ju� na samym pocz�tku doszed�em do poufa�ego zdrobnienia: �doktorciu�? P�niej, b�d�c zale�ny, wo�am: Ratunku, doktorciu! Co ja mam zrobi�, doktorciu? Pan przecie� wszystko wie, doktorciu...) Podczas gdy on swym jedenastokrotnie pobrz�kuj�cym r�cznym aparatem pstryka� zdj�cia moich z�b�w i papla� przy tym � �M�g�bym panu opowiedzie� historyjki z pradziej�w stomatologii...� � ja na mlecznej wypuk�o�ci widzia�em wiele, na przyk�ad Nowy Port, gdzie w Mot�awie, naprzeciwko Ostrowa, zatopi�em mleczny z�b. Jego film rozpoczyna� si� inaczej� � Trzeba zacz�� od Hipokratesa. Zaleca on papk� z soczewicy na ropnie w jamie ustnej... A moja mamusia potrz�sn�a na ekranie g�ow� � Nie, topi� my nie b�dziemy. W szkatu�ce na niebieskiej wacie ich schowamy. � Lekka wypuk�o�� tchn�a dobroci�. Kiedy m�j dentysta wyg�asza� naukowe pewniki � P�ukanie roztworem pieprzu mia�o zdaniem Hipokratesa pomaga� na obrz�k dzi�se�.. � moja mamusia m�wi�a po�rodku naszej kuchni mieszkalnej: � I broszk� z granatu do bursztynu do�o��, i dziadka ordery. I twoje mleczaki akuratnie pozbieramy, co by p�niej �onka i dzieciaczki rzec mog�y: to tako one wygl�da�y. On wszak�e uwzi�� si� na moje z�by przedtrzonowe, na moje z�by trzonowe. Bo �e wszystkich moich trzonowc�w najmocniej trzyma�y si� z�by m�dro�ci � g�rne �semki, dolne �semki: one mia�y sta� si� filarami mostowymi i dzi�ki koryguj�cemu mostowi z�agodzi� m�j tn�cy zgryz. � Zabieg � powiedzia�. � B�dziemy musieli zdecydowa� si� na wi�kszy zabieg. Czy teraz, kiedy moja pomoc wywo�uje rentgenowskie zdj�cia, a ja zabior� si� do usuwania pa�skiego kamienia, mog� w��czy� obraz i d�wi�k? Wci�� jeszcze. � Dzi�ki. On machn�� r�k� na zasady: � Mo�e program ze Wschodu? � Mnie wystarcza� toleruj�cy wszystko ciemny ekran, na kt�rym raz po raz widzia�em siebie, jak powoli, naprzeciwko Ostrowa, zatapiam mleczny z�b w portowej brei. jeszcze podoba�a mi si� moja rodzinna historia, bo zaczyna si� od mleczak�w: � Na pewno, mamusiu, jeden z�bek � bo przecie� go brakuje � zatopi�em w porcie. I po�kn�a go ryba, nie sandacz, tylko sum, kt�ry przetrwa� wszystkie z�e czasy. Wci�� jeszcze stoi na czatach, bo sumy �yj� d�ugo, i czeka na dalsze mleczaki. Ale pozosta�e z�bki perl� si� mlecznie i bez kamienia na czerwonej wacie, a tymczasem broszka z granatu z bursztynami i orderami dziadka przepad�a... M�j dentysta przebywa� w�wczas w wieku jedenastym i opowiada� o arabskim lekarzu Albukassisie, kt�ry w Kordobte jako pierwszy zwr�ci� uwag� na kamie� naz�bny � Trzeba go od�upa�. � Przypominam sobie r�wnie� takie oto zdania: Kiedy rodnik kwasowy w �rodowisku alkalicznym pozostaje poni�ej pH siedem, tworzy si� kamie� naz�bny, poniewa� �linianki pod�uchwowe opr�niaj� si� na siekacze, a przyusznice na g�rne sz�stki, szczeg�lnie silnie przy ekstremalnych ruchach ust, na przyk�ad przy ziewaniu. Niech pan ziewnie. Tak, tak, doskonale... Wykonywa�em to wszystko, ziewa�em, wydziela�em �lin�, kt�ra tworzy kamie� naz�bny, a mimo to nie udawa�o mi si� wci�gn�� mojego dentysty: � No, doktorze, jak si� nazywa moja malutka produkcja?� Uratowane mleczaki. Bo kiedy w styczniu czterdziestego pi�tego moja mamusia musia�a zbiera� manatki � ojciec pracowa� przecie� w kapitanacie portu i m�g� co� za�atwi� � zdo�a�a opu�ci� Nowy Port ostatnim transportowcem wojskowym. Ale zanim opu�ci�a, to, co najkonieczniejsze, a wi�c tak�e moje mleczaki, spakowa�a do du�ego ojcowskiego worka z �aglowego p��tna, a ten, jak to si� zdarza w trakcie gor�czkowych przygotowa� do ucieczki, omy�kowo zosta� za�adowany na �Paula Beneke�, ko�owy parowiec wycieczkowy, kt�ry nie wpad� na min� i cho� przepe�niony, dotar� ca�o do Travem�nde, podczas gdy moja zacna mamusia nie ujrza�a ani Lubeki, ani Travem�nde; bo �w transportowiec wojskowy, o kt�rym twierdz�, �e by� ostatni, na po�udnie od Bornholmu wpad� na min�, zosta� storpedowany i � je�li zechce pan obejrze� si� za siebie i zostawi� w spokoju kamie� naz�bny � normalnie zaton��, z moj� mamusi�, jak wtedy po�r�d lodowej kaszy, tak dzisiaj na pa�skim ekranie. Tylko kilku panom z okr�gowego kierownictwa partii podobno uda�o si� przesi��� w por� na kuter torpedowy... M�j dentysta powiedzia� � Niech pan pop�ucze. � (W trakcie d�ugotrwa�ego leczenia prosi�, wzywa� mnie, wo�a�: � Jeszcze raz! � pozwalaj�c mi oderwa� wzrok). Bardzo rzadko obrazkom mojej produkcji udawa�o si� utrzyma� i w spluwaczce przes�oni� plwocin�, cho�by z drobinami kamienia: odleg�o�� mi�dzy ekranem a spluwaczk�, to uporczywe migotanie przy r�wnoczesnym nap�ywie �liny, obfitowa�a w pu�apki i przytacza�a nawiasowe zdania� wtr�ty mojego ucznia Scherbauma, prywatne utarczki mi�dzy Irmgard� Seifert a mn�, codzienny szkolny ko�owr�t, pytania egzaminacyjne dla kandydat�w na nauczycieli i pytania egzystencjalne, opakowane cytatami. Jednak�e cho� trudno by�o znale�� drog� od ekranu telewizora do spluwaczki, a po p�ukaniu wr�ci� do filmowego w�tku, prawie zawsze udawa�o mi si� unikn�� zak��ce� obrazu. � Jak to si� sk�ada, doktorciu moje mleczaki przechowywa�y si� d�ugo, bo co raz zostanie uratowane, ju� tak szybko nie zginie. � Ale nie czarujmy si� na kamie� naz�bny nie ma lekarstwa. � Kiedy syn poszukiwa� rodzic�w, przys�ano mu worek z �aglowego p��tna. � Dlatego dzisiaj b�dziemy walczy� z kamieniem naz�bnym, czyli wrogiem numer jeden. � I ka�dej dziewczynie, kt�ra widzia�a we mnie przysz�ego narzeczonego, pokazywa�em swoje uratowane mleczne z�by. � Bo usuwanie kamienia przy pomocy instrumentu nale�y a priori do ka�dego leczenia dentystycznego. � Ale nie ka�da dziewczyna uwa�a�a, �e mleczaki Eberharda s� �adne b�d� interesuj�ce. � Od niedawna mamy metody ultrad�wi�kowe Niech pan pop�ucze. Irytuj�cy, jak z pocz�tku s�dzi�em, przerywnik, bo z pomoc� uratowanych mlecznych z�b�w nieomal uda�o mi si� zwabi� na ekran moj� by�� narzeczon� i zacz�� (jak i teraz chc� wreszcie zacz�� sw�j lament), ale m�j dentysta by� przeciwny. Za wcze�nie. Podczas gdy ja p�uka�em obficie, on zabawia� mnie anegdotami. Opowiada� o niejakim Skryboniuszu Largusie, kt�ry obmy�li� proszek do z�b�w dla Messaliny, pierwszej �ony cesarza Klaudiusza pra�one rogi jelenia plus �ywica chiotyczna i s�l amonowa. Kiedy przyzna�, �e ju� u Pliniusza t�uczone mleczne z�by stanowi�y popularny proszek szcz�cia, w uszach zn�w zabrzmia�o mi zdanie mojej mamusi � Tutaj, synciu, na zielonej wacie tobie k�ad�. Co by szcz�cie tobie kiedy� przynios�y. Co tu gada� o zabobonie! W ko�cu pochodzi�em z rodziny marynarskiej. Wuj Maks zgin�� na Dogger Bank. Ojciec prze�y� zatopienie �K�nigsbergu� i do ko�ca istnienia Wolnego Miasta pracowa� jako pilot w porcie. A mnie ch�opaki od pocz�tku nazywali St�rtebekerem. Do ostatka by�em ich przyw�dc�. Moork�hnemu przysz�o gra� drugie skrzypce. Dlatego chcia� rozbi� band�. Ale ja do tego nie dopuszcza�em � Tylko uwa�ajcie, ch�opaki � I to dop�ty, dop�ki ca�a sprawa si� nie obsun�a, bo szczapowate �cierwo nas sypn�o. Powinienem bym by� wy�o�y� raz kaw� na �aw� i wszystko po kolei, tak jak naprawd� by�o, wy�wietli� na ekranie. Ale bez przyj�tych zazwyczaj efekt�w napi�cia � wzlot i upadek bandy Wyciskaczy � tylko w kategoriach naukowej analizy Bandy m�odzie�owe w Trzeciej Rzeszy. Bo akt Pirackich Szarotek w piwnicach kolo�skiego prezydium policji dotychczas nikt jeszcze nie ujawni� (� Jak pan s�dzi, Scherbaum? To przecie� powinno zainteresowa� pa�skie pokolenie. Mieli�my wtedy po siedemna�cie lat, jak wy dzisiaj macie po siedemna�cie. I nie spos�b przeoczy� pewnych zbie�no�ci �adnej w�asno�ci, dziewczyna przynale�na ca�ej grupie i absolutna kontra wobec wszystkich doros�ych, tak�e �argon panuj�cy w 12a przypomina mi �argon naszej bandy). Wszelako w�wczas by�a wojna. Nie chodzi�o o k�cik dla palaczy i podobne g�upstewka. (Kiedy�my obrobili Urz�d Gospodarczy. Kiedy�my boczny o�tarz w ko�ciele Serca Jezusowego. Kiedy�my na placu Winterfelda). My�my stawiali prawdziwy op�r. Z nami nikt nie m�g� sobie poradzie. A� Moork�hne nas sypn��. Albo ta deska do prasowania z tymi swoimi siekaczami. Powinienem by� sp�awie oboje. Albo twardo zabroni�. �adnych bab! Nawiasem m�wi�c nosi�em wtedy swoje mleczne z�by w woreczku na piersi. Kogo przyjmowali�my, ten musia� przysi�ga� na moje mleczaki �Nico�� niczeje nieustannie�. Trzeba mi by�o je przynie��. �Widzi pan, doktorciu. Tak to szybko idzie. Jeszcze wczoraj by�em szefem m�odzie�owej bandy budz�cej postrach w okr�gu Gda�sk � Prusy Zachodnie; natomiast dzisiaj jestem ju� gimnazjalnym profesorem niemieckiego, a zatem i historii, kt�ry chcia�by nam�wi� swego ucznia Scherbauma, �eby da� sobie spok�j z m�odzie�czym anarchizmem. �Niech pan obejmie gazetk� szkoln�. Pa�ski talent krytyczny domaga si� instrumentu�. Bo profesor gimnazjalny jest przeorientowanym przyw�dc� m�odzie�owej bandy, kt�remu � je�li zechce mnie pan wzi�� za miernik � nic ju� nie doskwiera pr�cz b�lu z�b�w, b�lu od tygodni. Zno�ne, ale jednak trapi�ce mnie nieustannie b�le z�b�w m�j dentysta t�umaczy� zamkiem ko�ci szcz�kowych, kt�ry przyczyni� si� do ubytku dzi�se� i ods�oni� wra�liwe szyjki z�bowe. Gdy nie pomog�a mi kolejna anegdotka � Pliniusz na b�l z�ba zaleca� wsypcie sobie do ucha popi� z czaszki w�ciek�ego psa � wskaza� swym sterpem przez rami� � Mo�e jednak w��czymy telewizor � Ale ja obstawa�em przy b�lu krzyk bole�ci Lament, kt�ry nigdy nie gra na zw�ok� (� Wybaczcie, prosz�, je�li jestem roztargniony). Na ekranie m?j ucze� prowadzi� rower. � Pan z tym swoim b�lem z�b�w. A co si� dzieje w delcie Mekongu? Czyta� pan? � Tak, Scherbaum, czyta�em. Kiepska sprawa. Kiepskakiepska. Ale musz� przyzna�, �e to �mienie, ten powiew skierowany wci�� na ten sam nerw, �e ten daj�cy si� zlokalizowa�, wcale nie taki straszny, lecz drepcz�cy w miejscu b�l bardziej mi dokucza, dr�czy mnie i obna�a ni� sfotografowany, bezmierny, a jednak abstrakcyjny, bo nie dotykaj�cy mojego nerwu b�l tego �wiata. � Nie budzi to w panu gniewu albo przynajmniej smutku? � Cz�sto pr�buj� by� smutny. � Nie oburza pana to bezprawie? � Staram si� by� oburzony. Scherbaum znikn��. (Wstawi� rower do szopy). �ciszonym g�osem odezwa� si� m�j dentysta � jak zaboli, to prosz� da� malutki znak. � �mi. Tak. Tu z przodu cmi. �To ods�oni�te, zaatakowane przez kamie� szyjki pa�skich z�b�w. � Rany, jak �mi. � We�miemy p�niej arantil. � Mog� pop�uka�, doktorem, raz�dwa pop�uka�? (I pospieszy� z przeprosinami. Nigdy wi�cej nie b�d�). Oto ju� mia�em w uszach moj� narzeczon� � Ty z tym swoim kw�kaniem! Bolesne po�egnanie, s�dz�c z tego, co s�ysz�. Podaj mi swoje konto, to przeka�� plasterek. Nale�y ci si� przecie� renta. Zacznij co� nowego. Pokarm swojego konika celtyckie ornamenty nagrobne. (Przeskok od spluwaczki do kopalni bazaltu na Mayener Feld. Nie, ona pojawia si� na cmentarzu w Kruft. A mo�e to sk�adowisko pumeksu i ona mi�dzy pustakami). � B�d� po�yteczny Za�o�� si�, �e b�dzie z ciebie pierwszorz�dny belfer. (To nie pumeks Andernach. Wystawiona na wiatry Re�ska Promenada. Liczenie przyci�tych platan�w mi�dzy bastionem a promem samochodowym. Tam i z powrotem ze s�owami rozrachunku). � Ile� ty pedagogiki wys�czy�e� na mnie? Nie obgryzaj paznokci. Czytaj powoli i systematycznie. Zrekapituluj, zanim zmienisz temat. Karmi�e� mnie Heglem i swoim Marksengelsem. (Zastyg�a kozia twarz, z kt�rej dobywaj� si� komiksowe baloniki, wype�nione po brzegi okruchami kamienia naz�bnego �wirem pami�ci szutrem nienawi�ci. Ach, Lois Lane!) � Jestem doros�a. Rzucam ci�. Nareszcie rzucam ci�. Ty mi�czaku fujaro supertch�rzu! (A za maszyn� do m�wienia ruch, w gor� rzeki w d� rzeki Dychaji Dychaji). � By�e� dobrym, troch� mazgajowatym nauczycielem. (Na prawym brzegu Renu Leutesdorf z dwugarbn�, br�zowoczarn� w deszczu winnic� Pod R�ami. Westchnij Westchnij.) � Zr�b co� ze swoimi talentami. Po�� krzy�yk na pumeksie i cemencie, nim b�dzie za p�no. Jak chcesz dosta� te pi�tna�cie tysi�cy? (U st�p winnicy poci�gi towarowe i przemykanie samochod�w. Ruch nasila si� w tle S�owa, przelatuj�ce obok mnie z lewej z prawej, wyplute na taras hotelu Pod Gronem Ple Ple) � Na raty czy w jednym kawa�ku? (Oto stoj� w podszytym wiatrem trenczu zadatek supermana) � No to ju�. Podaj mi swoje konto. (W dawnych czasach bastion w Andernach by� nadre�sk� stra�nic� celn� kolo�skich elektor�w). � Potraktuj to jako odszkodowanie i przesta� si� mazgai�. (p�niej sta� si� pomnikiem poleg�ych mi�dzy dziewi��set czternastym a dziewi��set osiemnastym. Kamera przesuwa si�. Asystent re�ysera nam�wi� moj� narzeczon� na karmienie mew. Krzycz! Krzycz!) Sp�aci�a mnie. A ja zainwestowa�em pieni�dze z pe�n� �wiadomo�ci�. Sp�niony student przerzuci� si� na inny kierunek. Uniwersytet w Bonn � chcia�em pozosta� w jej blisko�ci � zamieni� in�yniera z fabryki, specjalist� od odpylaczy cyklonowych, w referendarza, p�niej w asesora, kt�ry od jesieni zesz�ego roku jest gimnazjalnym profesorem niemieckiego i historii. � Czy przy pa�skiej wiedzy fachowej � poddawano pod rozwag� amatorowi przekwalifikowania si� � nie by�oby lepiej wybra� matematyk� na przedmiot g��wny? � A i ten w pantoflach z �aglowego p��tna przerwa� usuwanie mojego kamienia � Jak pan po sko�czonych studiach z mechaniki m�g� wpa�� na co� takiego? Przecie� to trwa wieki. Pop�uka�em solidnie. Jak ju� si� przekwalifikowa�, to na ca�ego. Jej pieni�dze nie powinny by�y p�j�� na marne. Zosta�o mi nawet oko�o trzech tysi�cy (kt�re musia�em p�niej przela� na jego konto, bo kasa chorych chcia�a pokry� tylko po�ow�). Tyle powinien by� dla mnie by� wart tn�cy zgryz. Siada�em za to w jego p�automatycznym fotelu, zwanym Ritterem, kt�ry podsuwa� jego bieg�ym d�oniom mn�stwo instrument�w, a�eby on, podczas gdy ja, nie, my obaj w mojej g�owie, kt�ra lubi przyjmowa� go�ci � Jak pan uwa�a, czy powinienem by� zaszy� sobie kieszenie? Moja narzeczona odwo�a�a program z Andemach. � Widzieli�my przed chwil�, jak zielony kryptonit niszcz�co wp�ywa na szkliwo z�b�w supermana. A jak z�by supermana zareaguj� na czerwony kryptonit? � O tym przekonamy si� w nast�pnej rewii o supermanie. Tymczasem zajrzyjmy do warsztatu kryptoniciarza. Pokazywa�a mi moje otoczenie � Ten kszta�tny �linoci�g z opuszczanym w�em jest poruszany spr�ark� wodn� i na wszystkich targach dentystycznych przyci�ga uwag� niezwykle wysok� wydajno�ci� odsysania. � Takim g�osikiem, jakby chcia�a zachwali� zabawki na choink�, wys�awia�a sp�ukiwanie spluwaczki i dwuprzegubowe rami� slmoci�gowe Rittera � Za jego spraw� miska porusza si� r�wnie� w pionie � I obie, ona na ekranie, jego pomocnica zdr�twia�ymi palcami, udziela�y wskaz�wek za pomoc� przycisku na przedniej stronie wisz�cego stoliczka. Jak mnie obs�ugiwa�y. Jak wywabia�y �linoci�g z zanurzenia. Bawi�o mnie, jak mlaska� bulgota� udawa� pragnienie, nim zawisa� w mojej �linie. � I prosz� rozlu�ni� j�zyk � M�j dentysta pochyli� si� nad moim zestawem, zas�oni� cztery pi�te ekranu, �okciem prawej r�ki szuka� oparcia mi�dzy zebrami a biodrem i d�uba� po�r�d pokrytych kamieniem naz�bnym szyjek moich g�rnych siekaczy � Nie po�yka�, to za�atwi �linoci�g Odetchn�� g��boko, o tak. Mo�e jednak powinienem � Nienienienie (Jeszcze dzisiaj nie). Chcia�bym s�ysze�, jak on zdziera z z�bisk kamienisty osad. Widzi pan, Scherbaum, tak�e i to chce zosta� opisane. Zbieram �lin� pian� krew ze wszystkimi trzeszcz�cymi ziarni�cie odpryskami, zbudziwszy ciekawo�� j�zyka, nap�dziwszy mu stracha wywalam to bogactwo do spluwaczki, chwytam por�czn�, meduz� szklank� �z�by nie kusi�a pacjent�w do kilkakrotnego p�ukania � p�ucz�, przygl�dam si� plwocinie, widz� wi�cej, ni� w niej jest, �egnam si� ze swoim rozkruszonym kamieniem naz�bnym, odstawiam szklank� i obserwuj� z rozbawieniem, jak samoczynnie nape�nia si� ciep�aw� wod� My, Ritter i ja, planowo wsp�pracujemy ze sob�. Bo widzi pan, Scherbaum, opisu domaga si� r�wnoczesno�� wielu czynno�ci. Podczas gdy ja wystawiam si� z otwart� g�b� i w duchu cytuj� lamentacje Jeremiasza, Ritter balansuj�c podsuwa stoliczek z instrumentami, a ten w pantoflach z �aglowego p��tna wprawia w p�ynny ruch dostarczyciela narz�dzi, kt�re czekaj� na zawo�anie. Na przyk�ad ko�c�wka z pr�dem do mierzenia �ywotno�ci miazgi z�b�w, �adowana automatycznie i nie umiejscowiona na sta�e, po na�adowaniu m�g�by on w�o�y� j� do kieszeni i p�j�� z ni� na spacer po le�nych dr�kach wok� Jeziora Grunewaldzkiego, nad kana�em Teltow, r�wnie� odwiedzaj�c doroczn� wystaw� rolnicz�, gdziekolwiek taki dentysta podkrada si� z nadziej� ustrzelenia zwierzyny � Czy mog� na kr�ciutko? Oto moja wizyt�wka. Ma pan, szczerze m�wi�c, przodo�uchwie. Nadaje ono panu, przy wysuni�tej dolnej szcz�ce, przesadnie charakterystyczny wygl�d. Narzuca si� podejrzenie o brutalno��. Zahamowania szukaj� kompensaty. Tote� nale�a�oby panu zaleci� za�o�enie degudentowych most�w. Wystarczy telefon. Ustalimy termin dogodny dla obu stron. Tylko sze�� do siedmiu posiedze�, je�li jakie� wi�ksze komplikacje nie przysporz� utrudnie�. Prosz� zaufa� mnie i mojej dyskretnej pomocnicy. W dodatku telewizor zadba o odwr�cenie uwagi. Ba, nawet �lepy ekran potrafi odtworzy� bieg pa�skich my�li; tylko musz� prosi�, �eby wraz ze mn� uwierzy� pan w moj� wiertark� Rittera z jej szybkobie�nymi przegubami � i w trzysta pi��dziesi�t tysi�cy obrot�w na minut�, kt�re przy zmniejszonym ha�asie gwarantuje g�owica turbiny mojego airmatiku. � Naprawd�? � Z dziecinn� �atwo�ci� wymieniam wiert�a do borowania i szlifowania. � A ca�y m�j b�l? � Zostanie miejscowo znieczulony. � Czy to konieczne? � Kiedy na koniec jeszcze raz wypolerujemy, uzna pan, �e odst�pne zap�acone przez pa�sk� narzeczon� nie posz�o na marne � Byli�my zar�czeni b�d� co b�d� dwa i p� roku. � Niech pan wy�o�y kaw� na �aw�, m�j drogi, niech pan wy�o�y. � To by�o w roku pi��dziesi�tym czwartym. � �adny pocz�tek.. Opowiada�em to mojemu denty�cie � Ale ostrzegam pana, doktorciu, b�dzie tu mowa o trasie, pumeksie, wapniu, marglu i glinie, o �upku i klinkierze, o wsiach, kt�re nazywaj� si� Plaidt, Kretz i Kruft, o tufie etto�skim i wyrobach gotowych z kottenheimskiej lawy bazaltowej, o kopalniach pumeksu pod Korrelsbergiem i o subwulkanicznych z�o�ach bazaltu na Mayener Feld, najpierw jednak �zanim b�dzie mowa o mnie, Lindzie i Heinzu Schlottau, o Matyldzie i Ferdynandzie Kringsach � mowa b�dzie, ostrzegam pana, doktorciu, o cemencie. M�j dentysta powiedzia� � Nie tylko gips, tak�e pewne rodzaje cement�w stanowi� podstaw� materia��w, z kt�rych korzystam w mojej pracy, b�dziemy mieli z nimi do czynienia. Zacz��em wi�c � Cement to uzyskiwany drog� przemys�ow� u�ytkowy proszek Powstaje przez zmielenie m�czki surowej i szlamu surowego z wapienia, marglu i gliny, przez zmielenie wypalonego klinkieru cementowego, przez nawil�anie i przez rozpylanie wody i szlamu surowego w piecu obrotowym. (Jak dobrze jeszcze to wszystko pami�ta�em. Ju� za�wita�a my�l, z�by zaskoczy� moich uczni�w t� szczeg�ow� wiedz�. Z pewno�ci� Scherbaum uwa�a� mnie za nie�yciowego cudaka; a mojemu denty�cie zaleci�em odsysanie py�u z�bowego wytwarzanego w trakcie jego pracy. On wskaza� na to, �e wskutek r�wnoczesnego zaflegmiema przy szlifowaniu ilo�ci py�u utrzymuj� si� na zno�nym poziomie) � By� mo�e. Ale celem jest ca�kowite odpylenie. Cementowni� odpyla si� przez komory py�owe w piecach, przez odpylacze cyklonowe, przez filtry, kruszarki, urz�dzenia do granulacji i przez odprowadzanie i rozsiewanie py�u cementowego nad Renem mi�dzy Koblencj� a Andernach. � Znam Przedni� Eifel. Ksi�ycowy krajobraz. � Ale, jak pan widzi, nadaje si� do zdj�� plenerowych. � B�d�c na kongresie stomatolog�w w Koblencji zrobi�em z kolegami wycieczk� do Maria Laach. � To by�o jeszcze w obr�bie naszej strefy zapylania, bo przed moim przybyciem oba kominy Kringsowych zak�ad�w cementowo-trasowo-pumeksowych mia�y wysoko�� zaledwie trzydziestu o�miu metr�w. O ile w�wczas emitowany py� rozchodzi� si� tylko w bezpo�redniej blisko�ci zak�ad�w, o tyle dzisiaj, po podwy�szeniu komin�w, a zw�aszcza po przej�ciu na mielenie z r�wnoczesnym suszeniem przy pomocy fluidyzator�w i okresowe w��czanie ch�odni kominowej, cementownia Kringsa mo�e wykaza� si� zmniejszeniem emisji py�u cementowego do 0,9% i r�wnomiernym rozk�adaniem si� py�u po drugiej stronie Renu na ca�y Neuwieder Becken. � Jakie� wzorowe poczucie spo�eczne odpowiedzialnych fabrykant�w. � Powiedzmy raczej zdrowe d��enie do zysku, bo odzyskiwane w systemie elektrofiltr�w ilo�ci py�u wynosz� do 15 procent produkcji klinkieru cementowego � A ja, szary, zdany na gazety dentysta, my�la�em, �e odpylanie zak�ad�w przemys�owych ma na wzgl�dzie dobro og�u. (P�niej zapozna�em moj� 12a z problemami coraz wi�kszego zanieczyszczenia powietrza. Nawet Scherbaum by� pod wra�eniem � Nie rozumiem, dlaczego zosta� pan nauczycielem, skoro przecie� przy odpylaniu m�g� pan zdzia�a� du�o wi�cej). � S�dz�, doktorciu, �e mo�emy m�wi� o dwojakim efekcie. Dzi�ki mojej wczesnej inicjatywie w po�owie lat pi��dziesi�tych uda�o si� przez wykorzystanie wysokowarto�ciowego py�u z jednej strony pracowa� bardziej racjonalnie, a z drugiej powstrzyma� ow� fal� uzasadnionych zbiorowych protest�w, kt�re kierownictwu naszych zak�ad�w przysparza�y k�opot�w. Z pocz�tku Krings odrzuca� moje propozycje �Czym dla staro�ytno�ci by�y wybuchy wulkan�w, erozje i burze py�owe, tym dla nas s� dzisiaj emisje dymu i py�u w skupiskach przemys�owych. �yjemy z pumeksu, z trasu, z cementu, �yjemy wi�c tak�e z py�em� � Nowoczesny stoik. � Krings zna� swojego Senek�. � To filozof, kt�ry i dzisiaj niejedno mia�by nam do powiedzenia. �eby moim opiniom nada� wi�ksz� sugestywno�� � bo Kringsa mo�na by�o przekona� tylko praktycznymi przyk�adami � w referacie o powietrzoch�onnej gospodarce Republiki Federalnej zamie�ci�em nast�puj�ce stwierdzenie �Je�li atmosfera s�u�y gospodarce g��wnie za kolektor zawiesinowych, sta�ych i gazowych substancji i je�li oddzia�ywanie na sk�ad powietrza skupia si� na owej bliskiej ziemi warstwie, kt�ra jednocze�nie jest przestrzeni� oddychania nie tylko ludzi i zwierz�t, to pora wezwa� natur� na �wiadka oskar�enia!�. Widzi pan tutaj, doktorciu, zrobione r�czn� kamer� zdj�cia starego buka w parku Krings�w, nazywanym potocznie �Szarym Parkiem�. To szeroko rozga��zione drzewo ma li�cie o powierzchni oko�o stu pi��dziesi�ciu metr�w kwadratowych. Jako �e hektar lasu bukowego w ci�gu roku, przy ci�g�ym osiadaniu, obci��ony jest pi�tnastoma tonami drobnego py�u, nietrudno na przyk�adzie tego jednego buka nieodparcie unaoczni� obci��enie hektarowego parku, kt�rego drzewostan sk�ada si� w po�owie z drzew iglastych, zw�aszcza �e hektar lasu �wierkowego musi wytrzyma� do czterdziestu dw�ch ton drobnego py�u. Przyznaj�, �e to pewnie m�j referat nak�oni� Kringsa do zgody na zainstalowanie elektrycznych odpylaczy piecowych. � Wszystko razem wzi�wszy odni�s� pan sukces. � Jednak�e park Krings�w, z racji swego po�o�enia w s�siedztwie zak�ad�w, pozostanie zawsze �Szarym Parkiem�, cho� dzi�ki mojemu uporowi mo�na by�o bukowej zieleni rokowa� wi�ksze nadzieje. Dorzuconym zdaniem � Natura panu podzi�kuje � m�j dentysta poda� w w�tpliwo�� swoje zainteresowanie. (Ten l�k, �e nie potraktuj� mnie powa�nie, towarzyszy mi r�wnie� na lekcjach �miech paru uczni�w � albo kiedy Scherbaum, jakby zatroskany o mnie, przekrzywia g�ow� � sprawia, �e zacinam si�, odbiegam od tematu i do�� cz�sto jeden z uczni�w, do�� cz�sto Scherbaum musi przywo�ywa� mnie niedba�ym � Stan�li�my na Stressemannie � Jak m�j dentysta zach�caj�cym pytaniem � I co si� sta�o z pa�skim Kringsem? � pozwoli� mi wr�ci� do sprawy) � Je�li przedtem zechce pan jeszcze pop�uka�. Wysz�o ju� niewiele wi�cej Kamienny osad Szelest notatek Wyczytany przesyt Potem pr�ba przypomnienia krajobrazu wczesnego lata na blacie stoliczka na instrumenty mi�dzy podgrzewaczem do ampu�ek a obrotowym palnikiem Bunsena. Nagromadzone skrupu�y gimnazjalnego profesora. Daremne pr�by wzbudzenia w sobie smutku, gniewu, zaanga�owania Szpary mi�dzy szyjkami z�b�w. Do�eczki w policzkach Scherbauma. � W ka�dym razie, doktorciu, tak to musia�o si� zacz��. Widok og�lny krajobrazu Przedniej Eifel od strony Plaidt w kierunku Kruft. Tytu� �Przegrane bitwy� pojawia si� na tle letnich formacji chmur. W trakcie powolnego przejazdu przez zryty, poprzerzynany i z grubsza zabli�niony teren wydobycia pumeksu ku dwukominowym zak�adom Kringsa dalsze napisy. Teraz m�wi� jakby zwracaj�c si� do zwiedzaj�cych. � Zak�ady Kringsa w s�u�bie odrodzonej federalnej gospodarki budowlanej wytwarzaj� z obfitych i r�norodnych bogactw naturalnych wulkanicznej Eifel materia�y dla budownictwa nadziemnego, podziemnego i drogownictwa. Rozkwit przemys�u cementowego przed ostatni� wojn� i w czasie wojny � pozwol� sobie przypomnie� budow� autostrad, poza tym umocnienia na naszej zachodniej granicy, poza tym doskonalenie betonu na schrony przeciwlotnicze, a tak�e wielkie budowle betonowe na atlantyckim wybrze�u � oddzia�a� pomy�lnie na pokojowy obecnie dalszy rozw�j cement�w trasowych i na budownictwo z kablobetonu. Poniewa� nakazem chwili jest inwestowanie, musi ono oznacza� modernizowanie. R�wnie� nasze zak�ady, zak�ady Kringsa, b�d� musia�y podda� si� temu procesowi Je�li dzi� jeszcze niezliczone tony wysokowarto�ciowego py�u cementowego ulatuj� przez komin i w ten spos�b id� na straty, to ju� jutro elektryczne odpylacze piecowe. G�os zak�adowego in�yniera powoli zanika. Kamera pod��a za dymem z komina Og�lne uj�cie wyziew�w i ich k��biastej dynamiki. Potem uj�ty z g�ry zasnuty dymem widok Przedniej Eifel mi�dzy Mayen a Andernach a� po Ren, zaw�aj�cy si� w locie nurkowym do Kringsowego parku obok krytej �upkiem, bazaltowoszarej willi Krings�w w zbli�eniu py� cementowy na bukowych li�ciach. Wypuk�o�ci i wg��bienia. Grz�skie, porowate wysepki po ostatnim deszczu Przemieszanie si� m��cego py�u. Pop�kane cementowe struktury na skurczonych li�ciach. Osuwanie si� w�druj�cych lawin py�u przy akompaniamencie niefrasobliwego �miechu m�odych dziewczyn. Przeci��one li�cie uginaj� si�. �miech k��by dymu �miech. I teraz dopiero grupka dziewczyn na le�akach pod d�wigaj�cym cementowy py� bukiem. Nieruchoma, potem przesuwaj�ca si� kamera. Inga i Hilda przykry�y twarze gazetami. Sieglinda Krings, powszechnie zwana Lind�, siedzi na le�aku wyprostowana. Jej poci�g�a, zamkni�ta twarz, kt�rej wyraz nadaje kozia zawzi�to��, nie bierze udzia�u w dwug�osowym �miechu pod gazetami Inga zdejmuje gazetow� p�acht� z twarzy jest g�adka ma�o wyrazista �adna Hilda idzie w jej �lady mi�kka i zdrowo zaspana ochoczo mruga oczyma. Na stoliku do szycia, mi�dzy przykrytymi notatkami z wyk�ad�w szklankami coca�coli, le�y trzecia gazetowa p�achta, a na niej sterczy kupa cementowego py�u, kt�ra mog�aby wype�ni� fili�ank�. Kamera zatrzymuje si� na tej martwej naturze. Naddarte nag��wki skracaj� nazwiska Ollenhauera, Adenauera i termin �remilitaryzacja�. Przyjaci�ki Lindy chichocz� zsypuj�c z gazetowych p�acht cementowy py� na kupk�. Hilda � Nied�ugo uratujemy funt cementu Kringsa. Inga � Damy go Hardy'emu w prezencie urodzinowym. Teraz paplaj� o wakacyjnych planach. Inga i Hilda jeszcze si� nie zdecydowa�y, czy przed�o�y� Positano nad Adriatyk. Hilda � A dok�d si� wybiera nasz ma�y Hardy? Inga � Czy�by interesowa� si� ostatnio malarstwem jaskiniowym? � �miech. Hilda � A ty? � Pauza Linda � Zostaj� tutaj � Pauza i m�enie cementowego py�u. Inga � Bo tw�j ojciec przyje�d�a? � Pauza cementowy py�. Linda � Tak. Inga � W�a�ciwie jak d�ugo go tam trzymali? Linda � Prawie dziesi�� lat. Najpierw w Krasnogorsku, potem w izolacji w wi�zieniach na �ubiance i na Butyrkach, na koniec w obozie we W�odzimierzu, na wsch�d od Moskwy Hilda � My�lisz, �e to go z�ama�o? � Pauza i cementowy py�. Linda � Ja go nie znam � Wstaje i prosto jak strza�a odchodzi w stron� willi. Kamera przygl�da si�, jak ona maleje. Pomnik. Dopiero w gabinecie mojego dentysty uda�o mi si� rozmontowa� moj� pos�gow� narzeczon� mi�dzy jednym ci�ciem a drugim zmienia�a sp�dnice, rzadko pulower, chcia�a, z�by j� pokazywa�, sam� lub z jej Hardym, a to po�r�d janowca w opuszczonej kopalni bazaltu, a to w gospodzie �Pod Satyrem�, tuz za grobl� w Neuwied, a to na Re�skiej Promenadzie w Andernach, tak�e po�r�d pumeksowych p?l w dolinie Nette i raz za razem w sk�adowisku pustak�w, podczas gdy Hardy domaga� si� uj��, kt�re ukazywa�y go jako odczytuj�cego �lady historyka sztuki i wiod�y mi�dzy rzymskie i wczesnochrze�cija�skie bazaltowe od�amki, albo na sporz�dzonym w�asnor�cznie modelu obja�nia� Lindzie sw�j ulubiony projekt, elektryczny odpylacz pieca cementowego. Ci�cie oboje hen daleko na przeciwleg�ym brzegu jeziora Laach. Ci�cie deszcz zap�dza oboje do opuszczonej budy kamieniarza na Bellfeld. (K��tnia, kt�ra prowadzi do rypaniny na chybotliwym drewnianym stole). Ci�cie ona w na po�y odbudowanej Moguncji po wyk�adzie. Ci�cie Hardy fotografuje krzy� Gerolda. � Kto to jest Hardy? � zapyta� m�j dentysta. R�wnie� jego pomoc uciskiem wilgotno-zimnych palc�w zdradza zaciekawienie. � �w czterdziestoletni profesor gimnazjalny, kt�rego uczniowie i uczennice z dobrodusznym lekcewa�eniem nazywaj� �Old Hardy�, �w Old Hardy, kt�remu pan, wspierany tr?jpalcym zdr�twia�ym chwytem swojej pomocy, warstwa po warstwie usuwa kamie� naz�bny. �w Hardy. Ja z przerwanymi w por� studiami w dziedzinie germanistyki i historii sztuki, ze zdobytym w Akwizgranie tytu�em in�yniera mechanika, ze swoimi w�wczas dwudziestu o�miu latami, z minionymi mi�ostkami i niemal harmonijnym narzecze�stwem �wi�c�cy sukcesy m�ody m�czyzna po�r�d �wi�c�cych sukcesy m�odych powojennych m�czyzn. Po nie rozumianych w pe�ni do�wiadczeniach frontowych osiemnastoletni Hardy w Bad Aibling, u st�p wci�� zasnutych deszczem g�r, zostaje w sierpniu czterdziestego pi�tego wypuszczony z ameryka�skiej niewoli � odt�d wo�aj� na niego kr�tko Hardy, uchod�ca ze Wschodu. Hardy, z legitymacj� uchod�cz� kategorii A, gnie�dzi si� u ciotki w kolo�skim Nippes i po�piesznie robi op�nion� matur�, student pracuj�cy przypomina sobie na pierwszym semestrze powiedzenia ojca �Przysz�o�� ludzko�ci to budowanie most�w!�. Zatem w Akwizgranie trzyma si� ojcowskich s��w wkuwa statyk�, niedbale podtrzymuje zmieniaj�ce si� znajomo�ci, na kr�tko przed ko�cowym egzaminem wst�puje do studenckiej korporacji i zostaje przedstawiony tak zwanym starszym panom in�ynier mechanik Eberhard Starusch, w wyniku wojny osierocia�y i z tego powodu podw�jnie pracowity, zaraz po dyplomie dostaje si� do Dyckerhoffa-Lengencha, do zak�ad�w, kt�re produkuj� klinkier cementowy metod� mokr�, tak to Hardy, kt�ry nie wyrzek� si� swego zami�owania do historii sztuki, ogl�da skaliste Externsteine w pobliskim Lesie Teutoburskim, tak to poznaje metod� rusztow� Lepola, bo u Dyckerhoffa wcze�nie pomy�lano o przestawieniu ca�ej produkcji z metody mokrej na such� Hardy zyskuje poparcie, Hardy opracowuje studium na temat do�wiadcze� z cementami wiertniczymi i trasowymi przy budowie bunkr�w dla u-boot�w w Bre�cie, Hardy ma mo�no�� na zje�dzie cementownik�w przed�o�y� rozbudowane studium szerszej opinii, to znaczy kadrze kierowniczej federalnego przemys�u produkuj�cego cement, bardzo jak na sw�j wiek uczony, przystojny i odnosz�cy sukcesy Hardy poznaje w D�sseldorfie, z okazji historycznego ju� zjazdu cementownik�w, dwudziestodwuletni� Sieglind� Krings, a nast�pnego dnia � przy herbacie, podczas przerwy w obradach � ciotk� Matyld� Krings, ow� odzian� w czer� i ma�om�wnie sprawuj�c� rz�dy szefow� zak�ad�w Kringsa. Hardy jakby przypadkiem nawi�zuje rozmow� z obydwiema paniami. Jeden ze starszych pan�w z akwizgra�skiej korporacji pochwalnie wspomina szefowej od Kringsa o Hardym. Hardy uczestniczy w ko�cowym balu w hotelu Rheinischer Hof kilkakrotnie, ale nie za cz�sto ta�czy z Sieglind� Krings. Hardy potrafi rozmawia� nie tylko o odpylaczach cyklonowych, ale te� o pi�knie roma�skiej architektury bazaltowej mi�dzy Mayen a Andernach. Po p�nocy, kiedy cemenciarze wok� s� ju� mocno podochoceni, Hardy dopuszcza tylko do jednego jedynego ca�usa (Sieglinda Krings wypowiada donios�e zdanie � Panie, je�li zadurz� si� w panu, to b�dzie to pana drogo kosztowa�o). W ka�dym razie Hardy robi wra�enie i wkr�tce potem z jak najlepszymi referencjami opuszcza Dyckerhoffa-Lengencha z rozmachem, to znaczy z powodzeniem z�ywa si� z zak�adami Kringsa bo jak szybko i roztropnie wrasta w najwi�kszy w Europie zamkni�ty kr�g u�ytkownik�w cementu, tak wiosn� pi��dziesi�tego czwartego, post�puj�c z podobnym wyczuciem, doprowadza do uroczysto�ci zar�czynowej, przez wzgl�d na wci�� jeszcze przebywaj�cego w niewoli przysz�ego te�cia odbywa si� ona na ustroniu w dolinie Ahr, w Lochm�hle na szaro wycieniowanym ekranie Sieglind� prezentuje si� w �upkowoszarym kostiumie, a Hardy w bazaltowoszarej jednorz�d�wce, otwarta na �wiat, mo�e troch� nazbyt g�adka para, zdolna do szybkich, upewniaj�cych si� spojrze� k�tem oka, przypisywana sceptycznemu pokoleniu i budz�ca coraz silniejsze podejrzenie o coraz wi�ksze osi�gni�cia, bo Sieglinda, pod moim wp�ywem, wzi�a si� w Moguncji powa�nie do rzeczy systematycznie i bez zapa�u studiowa�a medycyn� � podczas gdy ja gruntownie, pilnie i r�wnie� bez zapa�u zaznajamia�em si� z trasem z doliny Nette, z Kringsow� produkcj� trasowego cementu, a zw�aszcza z naszymi przestarza�ymi automatami do pustak�w, a wi�c z pumeksem. Gdy m�j dentysta raz jeszcze wezwa� mnie do p�ukania � A potem we�miemy si� do szlifowania, z�by kamie� naz�bny tak szybko zn�w si� nie nagromadzi� � skorzysta�em z pauzy, by wyg�osi� najpierw kr�tki referat o wydobywaniu tufu przez Rzymian mi�dzy pi��dziesi�tym a setnym rokiem przed Chrystusem � Po dzi� dzie� mi�dzy Plaidt a Kretz znajduj� si� podziemne sztolnie z �aci�skimi gryzmo�ami rzymskich g�rnik�w � a potem, kiedy on szlifowa�, m�wi� o pumeksie � Pod wzgl�dem geologicznym pumeks zalicza si� do tuf�w trachitowych z Laach. On powiedzia� � Staranne doszlifowanie daje gwarancj�, �e powierzchnia szkliwa b�dzie g�adka. Ja opowiada�em o �rodkowym aluwium, o bia�ych tufach trachitowych i przedzielaj�cych je warstwach wulkanitu, on jeszcze raz wskaza� na moje ods�oni�te szyjki i powiedzia� � I po balu, m�j drogi. Spojrzymy jeszcze w lusterko. Na pytanie mojego dentysty � I co pan teraz powie? � mog�em odrzec tylko � Nadzwyczajnie, po prostu nadzwyczajnie! On ratowa� si� wywo�anymi tymczasem zdj�ciami rentgenowskimi, kt�re jego pomoc, jakby chc�c urz�dzi� wiecz�r prze�roczy, odbija�a jedno po drugim. Rentgen ukazywa� gmatwanin� przezroczystych, widmowych z�b�w. Tylko luki w okolicy trzonowc�w, z lewej i z prawej, na g�rze i na dole, stanowi�y dla mnie dow�d, �e to moje uz�bienie by�o wystawiane na pokaz. Przyst�pi�em do przeciwdzia�ania � Ju� pod metrem pr�chnicy wyst�puje pumeks � ale m�j dentysta nie da� si� zbi� z tropu � Co prawda nasze zdj�cia wykazuj�, �e z�by pod mosty s� zdrowe, ale musz� powiedzie� ma pan autentyczn�, a autentyczna znaczy wrodzona, progeni�, czyli przodo�uchwie �(Poprosi�em mojego dentyst� o zwyczajny program telewizyjny). Lecia�a reklama i zajmowa�a u�amek spojrzenia. On smarowa� moje schorza�e dzi�s�a i nadal ocenia� � Przy normalnym zwarciu �uchwa pozostaje od jednego do p�tora milimetra za g�rnymi siekaczami. Natomiast u pana... (Odt�d wiem, �e m�j z�y zgryz, kt�ry on uzna� za autentyczny, bo wrodzony, mo�na pozna� po horyzontalnym dwuip�milimetrowym rozst�pie m�j wyrazisty profil). Czy ten z�bod�ub wie w�a�ciwie, �e sk�adnikiem jego �rodk�w do szlifowania i polerowania jest pumeks w sproszkowanej postaci? I czy ta koza od reklamy, kt�ra wydaje mi si� znajoma, podejrzanie znajoma, wie, �e jej czy�cid�a i sznurowad�a zawieraj� pumeks, nasz pumeks z Przedniej Eifel? M�j dentysta pozosta� przy mojej progenn � Prowadzi to, jak wyra�nie wykazuje nasz rentgen, do zaniku ko�ci szcz�kowej lub wyrostka z�bodo�owego Ona chcia�a mi sprzeda� zamra�ark�. Podczas gdy m�j dentysta proponowa� rozwi�zanie chirurgiczne � przepi�owuj�c po prostu i przesuwaj�c w ty� wznosz�c� si� ga��� ko�ci szcz�kowej mo�emy usun�� pa�skie przodo�uchwie � Linda wy�piewywa�a sw�j refren � Zawsze �wie�e i zachowuj� w pe�ni wszystkie witaminy � i doradza�a sp�at� na raty. Potem otwiera�a zamra�ark�, w kt�rej po�r�d fasolki szparagowej, cynadr�w ciel�cych i kalifornijskich truskawek spoczywa�y oszronione moje mleczne z�by i szkolne wypracowania, moja legitymacja uchod�cza kategorii A i moje studium o tufowych i wiertniczych cementach, moje zag�szczone pragnienia i moje butelkowane kl�ski, a na samym spodzie, mi�dzy filetem z karmazyna a �elazistym szpinakiem, le�a�a naga i powleczona mrozem ta, co jeszcze przed chwil� reklamowa�a w sp�dnicy i pulowerze. Och Lindalmdalindalinda. (Jutro zadam mojej 12a wypracowanie na ten temat Sens g��wny i sens poboczny zamra�arki). Ach, jak�e ona trwa w zimnym dymie. Ach, jak�e mocno zamro�ony b�l zachowuje �wie�o�� Ach, jak�e z�oto sczernia�o. M�j dentysta zaofiarowa� si�, �e wy��czy telewizor (Irmgarda Seifert poleci�a mi go jako cz�owieka subtelnego) Skin��em g�ow�. A gdy on wr�ci� do mojej progenu � �Ale odradza�bym interwencj� chirurgiczn�� � skin��em g�ow� ponownie. (A jego wilgotna i zimna pomoc te� skin�a g�ow�). � Mog� ju� i��? � Radz� za to za�o�enie koron na z�by trzonowe. � Zaraz? � Kamie� zaj�� nam dosy� czasu. � Wi�c pojutrze, na kr�tko przed wieczornym dziennikiem? � I niech pan jeszcze we�mie na drog� dwa arantile. � Przecie� prawie nie bola�o, doktorciu. (To jego pomoc � nie moja narzeczona � poda�a mi tabletki, szklank�) Kiedy przyszed�em do domu i m�j j�zyk szuka� na tylnej powierzchni z�b�w utraconej szorstko�ci, zobaczy�em na biurku obok popielniczki poprawione zeszyty z wypracowaniami 12a, par� niedoczytanych ksi��ek, sw�j rozpocz�ty memoria� w sprawie uczniowskiej wsp�odpowiedzialno�ci z polemicznym rozdzia�em �Gdzie i kiedy uczniowi wolno pali�?�, nie opodal, mi�dzy drukami, wytyczne reformy starszych klas gimnazjalnych i ko�o pustych ramek, zas�oni�t� gazetowymi wycinkami i fotokopiami, intryguj�co cienk� teczk� z wypisanym du�ymi literami roboczym tytu�em. Pod kawa�kami rzymskiego bazaltu � by�y to przewa�nie fragmenty mo�dzierza � kt�rych u�ywa�em jako przycisku do list�w, zobaczy�em papier. Ojej, m�j z�b. Ojej, moje w�osy na grzebieniu. Ojej, moja idea kr�ciutka jak palec. Ach � i wiele przegranych bitew. To, co najbli�sze, zawsze boli g�o�niej. Albo co odbija si� i przypomina o sobie to jest karp z zesz�ego roku, sylwester. Ojej, cienie, ojej Krzemie�, ojej. Ojej, jak boli z�b, ojej. Tymczasem ja chcia�em tylko pozby� si� kamienia naz�bnego, chocia� przeczuwa�em. Ten to na pewno co� znajdzie. Oni przecie� zawsze co� znajduj� Wie si�, jak to jest. Gdy wkr�tce po moim powrocie zadzwoni�a Irmgarda Seifert � No, jak by�o? Nie taki diabe� straszny, prawda? � mog�em jej potwierdzi�. To nie sadysta. Nawet zajmuj�cy, a przy tym dyskretny. Dosy� oczytany (Zna swojego Senek�) Ledwie pojawi si� b�l, on natychmiast przerywa. Troch� naiwnie wierzy w post�p � wi��e nadzieje z lecznicz� past� do z�b�w � ale mo�na z nim wytrzyma�. A telewizor rzeczywi�cie jest nadzwyczajny, aczkolwiek dziwaczny. Wobec Irmgardy Seifert, z kt�r� odt�d dziel� dentyst�, chwali�em go przez telefon � Ma �agodny g�os i tylko wpadaj�c w ton mentorski nadaje mu pedagogiczn� stanowczo�� Jak to on powiedzia� �Wrogiem numer jeden jest kamie� naz�bny. Podczas gdy my sobie chodzimy, oci�gamy si�, �pimy, ziewamy, wi��emy krawat i modlimy si�, �lina nieustannie go wspiera. Tworzy si� osad i wabi j�zyk. Ten, stale szukaj�c wapiennego nalotu, lubi chropowato�� i dostarcza po�ywki, kt�ra wzmacnia naszego wroga, kamie� naz�bny. On skorupiasto �ciska szyjki z�b�w. �lepo nienawidzi szkliwa Bo mnie pan nie zmyli. Wystarczy jeden rzut oka kamie� na pa�skich z�bach to pa�ska skamienia�a nienawi��. Nie tylko mikroflora w pa�skiej jamie ustnej, tak�e pa�skie sk��bione my�li, pa�skie usilne ogl�danie si� wstecz, kt�re wci�� rozlicza, a chcia�o tylko policzy�, zatem sk�onno�� pa�skich zanikaj�cych dzi�se� do tworzenia bakterioch�onnych kieszeni, wszystko to � suma uz�bienia i psychiki � zdradza pana zmagazynowana przemoc, zab�jstwa na zapas Tylko niech pan p�ucze! Tylko niech pan p�ucze. Kamienia zosta�o jeszcze pod dostatkiem. Ja temu wszystkiemu zaprzeczam. Jako profesor gimnazjalny od niemieckiego, a zatem i od historii nienawidz� przemocy, nienawidz� do g��bi. A mojej uczennicy Wero Lewand, kt�ra zesz�ego roku w dzielnicach Zehlendorf i Dahlem uprawia�a tak zwane zrywanie gwiazdek, po czym urz�dzi�a w klasie wystaw� swojej kolekcji odpi�owanych gwiazd mercedesa, powiedzia�em � Pani wandalizm stanowi zwyczajnie cel sam dla siebie. Scherbaum obja�ni� mnie, �e jego przyjaci�ka chcia�a postara� si� o uwsp�cze�nione ozdoby choinkowe. Na szkoln� uroczysto�� w auli. Ju� wkr�tce po Bo�ym Narodzeniu pi�ka do metalu Wero Lewand wysz�a z mody (P�niej Scherbaum napisa� song i akompaniowa� sobie na gitarze �Kiedy szli�my gwiazdki zrywa�, gwiazdki zrywa�, gwiazdki zrywa�) Nie przywo�uj�c patronki wszystkich cierpi�cych na b�l z�ba przyst�pi�em wszak do rzeczy dobrze przyszykowany maj�c w zanadrzu gotowe zdania do wk�adania mu w usta Skoro ja poddawa�em si� zabiegowi, to i on musia� przysta� na korektury � Prawda, doktorciu, �e interesuje si� pan pumeksem? � Tak jak pan interesuje si� wzmo�onym wyst�powaniem pr�chnicy w wieku szkolnym Przed po�udniem musia�em odpowiada� na pytania mojej 12a (Wero Lewand � Ile on ich panu wyrwa�?) Odpowiedzia�em � Co by wam przychodzi�o do g�owy, gdyby�cie musieli siedzie� u dentysty z rozdziawion� g�b� naprzeciwko telewizora, a na ekranie leci reklama i oferuje wam, powiedzmy, zamra�ark�. Odpowiedzi wypad�y ja�owo Zrezygnowa�em z wypracowania na ten temat, chocia� wysuni�ty przez Scherbauma pomys� zamra�ania pewnych idei i plan�w, kt�re s� jeszcze niegotowe, aby kt�rego� dnia mo�na je by�o odmrozi�, domy�le� do ko�ca i przeku� w czyn, by�by stosownym punktem wyj�cia. � Jaki plan ma pan na my�li, Scherbaum? � Przecie� powiedzia�em jeszcze o nim nie mo�na mowie Na moje pytanie, czy �w jeszcze w tej chwili zamro�ony plan zmierza do obj�cia stanowiska redaktora naczelnego uczniowskiej gazety, machn�� r�k� � To jest pa�skie piwo. Mo�e si� dalej mrozi�. Kiedy pod koniec lekcji rozwodzi�em si� na temat pr�chnicy � jej istot� jest nieodwracalne zniszczenie z�biny � klasa zgodnie z obietnic� s�ucha�a wyrozumiale. Scherbaum drwi�co przekrzywia� g�ow�. M�j dentysta by� mniej pow�ci�gliwy � Zrobimy to za jednym zamachem, cztery z�by trzonowe w �uchwie dolne �semki i sz�stki. (To skrz�tne pobrz�kiwanie wysterylizowanymi instrumentami, jak gdyby ani przez moment nie w�tpi�, �e wr�c� � Niech pan zasuwa, doktorciu, ja ani pisn�) Jego pomoc ju� nape�ni�a strzykawk� � No to ciach. Drobniutkie, niemi�e uk�ucie Prawie nie bola�o, prawda? (Gdybym, obwieszony �linoci�giem, z policzkami wypchanymi lignin� i rozdziawionymi od tr�jpalcego chwytu ustami, mia� z nim rozmawia� � O pa�skim uk�uciu to nie ma co mowie. Ale ci w Bonn. Czyta� pan bryndza, zaciskanie pasa, na dobre i na z�e. A studenci, znowu ci studenci na walnym zgromadzeniu). Jego wzmianka o czekaj�cym mnie uk�uciu sta�a si� drugim stereotypem � Jeszcze raz wstrzykniemy to samo. Nic pan nie poczuje. (No to ju� r�b swoje, r�b. I w��cz obraz, ale bez d�wi�ku). � Musimy zaczeka� dwie, trzy minuty, a� dzi�s�a panu zdr�twiej� i j�zyk