Wydawnictwo Unia 1000096776 My�li o Polsce i Polakach Biblioteka polska Jerzy Robert Nowak wra SPIS TRE�CI Zawsze byli�my inni ......................... 13 Zakazane cytaty ............................ 14 Polonocentryzm masochistyczny ................... 15 Autorytety wyobcowane z Narodu ................. 18 Dialog z Ojczyzn� czy nihilizm narodowy ............. 23 Ko�ci� i Nar�d ............................ 25 Klucze do polsko�ci .......................... 27 Polak�w portret w�asny i cudzy ................... 30 Dzieje polskich zaniecha� ....................... 32 Polski absurd � urodzaj na kunktator�w u w�adzy ........ 34 Polskie pob�a�anie dla zdrajc�w ................... 34 Nieumiej�tno�� �r�nienia si� pi�knie" ............... 35 To, co najcenniejsze w narodzie ................... 36 Nie ma jak Polki ............................ 37 Sprawa Polski � sprawa wolno�ci .................. 38 Atrakcyjno�� polsko�ci ........................ 40 Polacy i �ydzi ............................. 41 Obala� mity i stereotypy ....................... 43 Rozdzia� I Ludzie dawnej Polski ......................... 45 Jan D�ugosz, Polska zawi�� ...................... 47 Erazm z Rotterdamu, Pochwala wspania�omy�lno�ci polskiego kr�la .................................. 47 Stanis�aw Hozjusz, Koszty polskiej wspania�omy�lno�ci ....... 48 Sahib Gire'}, Je�li przepu�cisz dzi� swemu wrogowi. ......... 48 Marcin Bielski, Piersi s� naszymi murami .............. 49 Giulio Ruggieri, Lubi� pr�nowanie i pohulanki .......... 49 Moj�esz Isserles, Bez Polski los Izraela by�by nie do zniesienia . . 50 Tynes Moryson, Polska wolno�� wyznania .............. 50 Bonifacio Giovanni Bernardino, markiz d'Oria, Nikt tu nie jest cenzorem ................................ 50 Miko�aj Sienicki, Ust zatyka� sobie nie damy ............ 51 Stefan Batory, Polacy, nar�d p�ochy ................. 51 Marcin Kromer, S� otwarci i szczerzy ................ 51 Jan Karol Chodkiewicz, Polski brak wytrwa�o�ci .......... 52 Stanis�aw ��kiewski, Nar�d bez kr�lob�jc�w ............ 53 673673 Ok�adk� projektowa� Maciej Sadowski Redaktor naczelny Wydawnictwa Jerzy Skwara Copyright 1994 � by Jerzy Robert Nowak Copyright 1994 � by Wydawnictwo Unia Katowice r*V\ ISBN 83-900057-9-4 2 i^ Wydanie drugie, przejrzane i uzupe�nione Z�o�ono i wydrukowano w Drukarni Archidiecezjalnej w Katowicach w 1994 roku 5 na. wyniszczenie ............................ 98 Aleksander A. Bestu�ew, Daj Bo�e, by krew zala�a polskich pan�w ................................. 99 Aleksander Odojewski, �Z Rusi� Lach walczy o swobod�" ..... 99 Henry De Brougham, Polska dala wz�r najtrudniejszej reformy . . 100 Klemens von Metternich, Polonizm � symbol rewolucji ...... 101 Karl von Clausewitz, Polska wrogiem naturalnym Prus ....... 101 Richard Wagner, Prapolska ekstaza ................. 102 Horace Sebastian!, Porz�dek panuje w Warszawie ......... 103 Alfred De Musset, Do Polski ..................... 104 Pierre Jean de Beranger, Niech nasi tch�rze wstydem sp�on� .... 104 Rozdzia� IV Spiskowcy i organicznicy (1832-1863) ............... 105 Adam Mickiewicz, O ludziach rozs�dnych i ludziach szalonych . . 106 Kajetan Ko�mian, Jeste�my jak ko� dziki uchwycony w stepie ... 108 Juliusz S�owacki, Gotowi byliby�my zaci�gn�� kredyty nawet pod zastaw ksi�yca .......................... 109 Zygmunt Krasi�ski, O polskich zaniechaniach ............ 109 Friedrich Raumer, Chwa�a Konstytucji 3 Maja ........... 112 Miko�aj I, Polak�w mo�na ujarzmi� ty Iko strachem .........113 Nicolas Jean de Dieu Soult, Niczego nie zawdzi�czamy Polakom . 114 Marie Joseph de la Fayette, Ca�a Francja jest polska ........ 115 Charles Talleyrand-Perigord, Upadek Polski zostawi� pr�ni� ... 116 Thomas Carlyle, Polska zas�u�y�a na, �mier� ............. 118 Yictor Hugo, Polski nie uda si� zamordowa� ............ 119 Helmut von Moltke, Polska przewy�sza�a wszystkich sw� tolerancj� ................................ 120 Honore de Balzac, Polacy � �podpalaczami Europy" ....... 120 Jules Michelet, Nar�d najbardziej ludzki .............. 122 Istvan Szechenyi, B��dna taktyka Polak�w ............. 123 Lajos Kossuth, Sprawa Polak�w � spraw� ca�ej Europy ...... 123 Miko�aj Sazonow, Z Polski p�yn�y do Rosji wszystkie idee post�pu i wolno�ci ........................... 124 Ferenc Liszt, Nie ma jak Polki .................... 125 Heinrich Heine, Ukl�knijcie przed Polkami! ............. 126 Karol Marks, Polska � �o�nierzem rewolucji ............ 127 Fryderyk Engels, Polacy to nar�d skazany na zag�ad� ....... 128 Fryderyk Chopin, �eby Polska .................... 129 Cyprian Norwid, Gdzie ka�dy czyn za wcze�nie wschodzi, a ka�da ksi��ka za p�no ............................ 129 Julian Klaczko, Polska �atwo�� wybaczania zdrajcom ........ 132 Ignacy Kruszewski-Habdank, Upadli�my p�rodkami ....... 134 Micha� Wiszniewski, Niewytrwali w pracach rozumu ........ 134 Rozdzia� V Tragedia powstania 1863 roku i represje popowsta�cze ...... 135 Aleksander II, �adnych marze� ................... 136 Francis Napier, My�l o Polsce jest chimer� .............. 137 Maciej Sarbiewski, Niewiele rzeczy doprowadzaj� do ko�ca .... ' Wojciech Dembo��cki, Polacy pomagaj� innym} bez troski o interes w�asny ............................ f Hauteville, Zwyci�stw nigdy nie wykorzystuj� ............ ' Maria Ludwika Gonzaga, Polska mog�aby podbi� ca�y �wiat .... f Jan W�yk, W Polsce niczego nie da si� ukry� ............ f Daniel Krman, Niebo szlachty i raj �yd�w ............. f Jan Amos Komensky, Polska tolerancja wobec r�nowierc�w ... f Bernard O'Connor, �atwo daj� si� oszukiwa� ............ f Rozdzia� II Odrodzenie w upadku (1733-1795) ................. 5 Stanis�aw Konarski, Nauczmy si� broni� interes�w w�asnego kraju . 6 Charles Monteskiusz, Polska �le korzysta z wolno�ci ........ 6 Johann Joseph Kausch, Najodwa�niejsza z nacji �wiata ....... 6 F. de Pi�e�, B. de Kerdu, Najznakomitsi pijacy w Europie ..... 6 Hubert Yautrin, Panuje tu powszechne przekonanie, �e wyroby krajowe s� kiepskie .......................... 6 Fryderyk II Hohenzollern, Za z�oto mo�na w Polsce wszystko zdzia�a� ................................. 6 Katarzyna II, Me chcemy aktywnej Polski .............. 6 Jakob Johann Sievers, Jak zmi�kcza�em kr�la Stanis�awa Augusta . 6 Claude Carloman de Rulhiere, Nigdy nie pragn�li podboj�w .... 7 Wolter, Rozbi�r Polski by� pomys�em geniusza ........... 7 Jean Jac�ues Rousseau, Serca � jedynym azylem Polak�w ..... 7 Ibrahim Effendi, Polacy, nar�d szczery i otwarty .......... 7 Klemens XII, Pom�cie Polsce .................... 7 Stanis�aw Staszic, Wszelkimi sposobami do niepodleg�o�ci ...... 7 Wirydianna Fiszerowa, Gadulstwo Sejmu Czteroletniego ...... 7 J�zef Poniatowski, Stanis�aw A. Poniatowski, Honor czy prywata . 7 Hugo Ko���taj, Talent nie ma tu wp�ywu na dob�r na urz�dy ... 7 Jakub Jasi�ski, Zdrajcy lub ludzie bez energii ............ 8 Rozdzia� III Mi�dzy zuchwalstwem a uleg�o�ci� (1796-1831) .......... 8 Napoleon I, Dla Polak�w nie ma rzeczy niemo�liwych ....... 8. Aleksander I, Schlebiaj�c Polakom, uczyni� ich Rosjanami ..... 8; Niko�aj Karamzin, Zdobyli�my Polsk� mieczem � oto nasze prawo .................................. 8. Adam Jerzy Czartoryski, �aden Rosjanin nie by� Polsce �yczliwy . 8 < Germaine De Stael, W tym kraju wszystko wydaje si� szkicem ... 8 1 Aleksander Fredro, Mi�dzy zuchwalstwem a uleg�o�ci� ....... 8' . August Marmont, Napoleon powinien by� oprze� si� na Polakach . 8! Piotr Wiaziemski, Polski nie spos�b rozstrzela� ........... 8' J�zef Ch�opicki, P�g��wki zrobi�y burd� .............. 9( Paul C. A. de Bourgoing, Stracone szans� Powstania Listopadowego ............................. % Ignacy Pr�dzy�ski, Mi�kko�� � b��dem narodowym ........ 9' . Maurycy Mochnacki, O wolno�� my�lenia .............. 9' przegranej sprawy ........................... 183 Pius X, Du�o bardziej polscy ni� katoliccy .............. 185 Henryk Sienkiewicz, Nie wolno por�wnywa� nacjonalizmu polskiego z niemieckim i rosyjskim .................. 185 R�a Luksemburg, Nie potrzebujemy niepodleg�ej Polski! ..... 186 Julian Unszlicht, W obronie polsko�ci. ................ 187 Wac�aw Ga.siorowski, Zyskowne �po�wi�canie si�" dla Ojczyzny . 190 Louis E. Van Norman, Polska � rycerzem w�r�d narod�w . . . . 191 J�zef Pi�sudski, Nie umiemy chcie� .................. 191 Roman Dmowski, Polska bierno�� .................. 195 A. Bruce Boswell, Silny indywidualizm � g��wna cech� Polak�w . 199 Robert H. Lord, Zmarnowane szans� doby Sejmu Czteroletniego . 200 Hans Hartwig von Beseler, Niekarny demagog J�zef Pitsudski . . . 203 Arthur James Balfour, Polsce wystarczy autonomia ......... 203 Toma� G. Masaryk, Bez wolnej Polski nie b�dzie wolnych Czech . 204 Woodrow T. Wilson, Powinna powsta� Polska z dost�pem do morza .................................. 205 Joseph Conrad, Zbrodnie rozbior�w ................. 206 Artur G�rski, Polskie tradycje tolerancji ............... 207 Rozdzia� VIII Polska odrodzona ........................... 209 Romain Rolland, Niecna polityka Europy wobec Polski . ...... 210 Michai� N. Tuchaczewski, Po trupie Polski ku rewolucji og�lno�wiatowej ............................ 211 W�odzimierz I. Lenin, Polska niepodleg�a � Polska niebezpieczna . 211 Joseph Desire lylercier, D�ug Europy wobec Polski ......... 212 Edgar Yincent d'Abernon, Polska wybawi�a Europ� ........ 212 David Lloyd George, Polacy � sprawcami k�opot�w ........ 213 George Nataniel Curzon, Niepos�uszni Polacy ............ 214 John Maynard Keynes, Kraj bez szans gospodarczego istnienia ... 215 Gilbert Keith Chesterton, Kim s� nieprzyjaciele Polski?! ...... 215 Karol Sarolea, Ob�uda niemieckich oskar�e� przeciw Polsce .... 216 Ignacy Jan Paderewski, Sprawy narodu nigdy zaniecha� nie wolno . 216 Wojciech Korfanty, Polsko! B�d� nam matk�! ........... 219 Henry Ford, Polacy najsprytniejszymi robotnikami ......... 221 Eugeniusz F. Kwiatkowski, Niszczenie wybitnych indywidualno�ci w Polsce ................................ 221 Leon Noel, Du�e dzie�o II Rzeczypospolitej ............. 222 Carl J. Burckhardt, Nie boj� si� samego diabla ........... 223 Stanis�aw Ignacy Witkiewicz, Zrealizowali�my karykatur� demokracji ............................... 223 W�adys�aw Konopczy�ski, Staropolska mi�kko�� .......... 225 W�adys�aw Grabski, Oderwa� si� od koterii ............. 226 W�odzimierz Potiomkin, Niezb�dny jest czwarty rozbi�r Polski . . 226 Rozdzia� IX \ Kraj bez Quisling�w (1939-194?) .;V ............... 227 Komuald Traugutt, Nar�d wn�� si� tylko ogl�da na francusk� interwencj� ............................... 140 Giuseppe Garibaldi, Sprawa polska jest spraw� ludzko�ci ...... 140 Michai� N. Murawiew Wieszade�, Najpierw rozstrzelam ksi�dza . . 141 Adolphe Thiers, To my�my zgubili Polsk� .............. 14 2 Adam Sapieha, Miotanie si� od skrajno�ci do skrajno�ci ....... 143 Niko�aj W. Berg, Gdyby Polacy byli zgodniejsi ........... 143 Rozdzia� VI Wallenrodyzm czy znikczemnienie (1865-1904) .......... 145 Otto von Bismarck, Bijcie Polak�w, a�eby a� o �yciu zw�tpili ... 147 Aleksander Hercen, Czuli�my si� winni wobec Polak�w ...... 148 Michai� N. K�tk�w, Doglupi� Polsk� do poziomu Rosji'� . ...... 151 Fiodor Iwanowicz Tiutczew, Polska � �Judaszem S�owia�szczyzny" ........................... 152 Michai� Aleksandrowicz Bakunin, Cesarstwo knuta na gruzach Polski .................................. 153 Konstantin P. Pobiedonoscew, Poliaczki buntowszcziki! ...... 154 Piotr A. Kropotkin, Polacy nigdy nie znosili niewoli z pokor� ... 155 J�zef Szujski, Chore spo�ecze�stwa czyni� z ludzi figurant�w ... 156 Stanis�aw Ko�mian, Zaniecha� niepodobie�stw ........... 157 Tadeusz Mici�ski, My�lenie wybuchami � narodowym na�ogiem . 158 Aleksander Swi�tochowski, Nie umiemy oszcz�dza� niczego, nawet �ycia .................................. 160 Boles�aw Prus, Zawsze robimy projekta, nie zgromadziwszy �rodk�w ................................. 162 Stanis�aw Witkiewicz, Wallenrodyzm czy znikczemnienie ..... 165 Kazimierz Laskowski, Komu pami�� ojc�w czysta! ......... 168 Jan Ludwik Pop�awski, W polityce dot�d jeste�my babami ..... 168 Akta carskiej cenzury, Dziel i rz�d�! ................. 169 Emil Byk, Rozumiemy tych, kt�rzy pisali: �Polska jest rajem �yd�w" ................................. 170 Georg Brandes, Niestety Machiavel nie by� Polakiem! ....... 170 Fryderyk W. Nietzsche, Bardzo szczyci�em si� moim polskim pochodzeniem ............................. 172 Gabriel Sarrazin, We Francji zapomniano o zas�ugach Polski . ... 173 Henri de Rochefort, Nieszcz�liwi Polacy .............. 173 Wasilij Aleksiejewicz Bilbasow, Polska � azylem dla Rosjan w XVIII wieku ............................ 173 Lew To�stoj, Polsk� oddano znowu pod w�adz� marnych ludzi . . 174 Wilhelm Feldman, Od�y� patriotyzm nami�tno�ci, walki, idea�u . . 175 Stanis�aw Szczepanowski, Polak potrafi umrze�, tylko �y� nie potrafi ............................... 176 Stanis�aw Wyspia�ski, Tu wzajem si� g�usz� ............. 179 Rozdzia� VII Ku niepodleg�o�ci (1905-1918) .................... 181 Stanis�aw Brzozowski, Nienawidz� ciebie, polska ospa�o�ci ..... 182 . J�zef Czapski, Dlaczego milcz� wielcy pisarze Zachodu? ...... 268 Jan Lecho�, Niezr�wnana literatura polska ............. 271 Marian Hemar, A jak to by� Polakiem? ............... 273 Stefan Wyszy�ski, Aby Polska � Polsk� by�a ............ 275 Harald Laeuen, Polska � azylem dla uci�nionych .......... 278 Jifi Kare�, Polacy lepiej przeszli XX-wieczny czas pr�by ...... 279 Jan Pawe� II, Nie oderwiemy si� od przesz�o�ci ........... 280 Neal Ascherson, Polska niekonsekwencja .............. 283 Timothy Garton Ash, Polacy niecierpliwie czekaj� na wolno�� . . . 284 James A. Michener, Nikt nie ceni� wolno�ci bardziej od Polak�w . 285 Jerzy Popie�uszko, Nie jeste�my narodem tylko na dzi� ....... 286 Norman Davies, Polska � �Sercem Europy" ............ 287 Czes�aw Mi�osz, Polska mnie przera�a ................ 288 Aleksander Isajewicz So��enicyn, Polska duma ........... 292 Adam Zamoyski, �r�d�a antypolskich uprzedze� .......... 293 Barbara Spinelli, Kolejne przegrane zwyci�stwo Polski? ....... 293 W�adimir Bukowski, �Okr�g�y st�" by� b��dem .......... 295 Alain Besan9on, Zabrak�o jasnych cel�w dla spo�ecze�stwa ..... 296 Leopold �ab�d�, Polskie Vichy .................... 297 J�zef Maria Boche�ski, Polska tradycja wolno�ci i tolerancji .... 298 Marion Hedda D�nhoff, Wsp�lny europejski dom .......... 300 Rozdzia� XII Polak�w po wojnie wizerunek w�asny i cudzy ........... 301 Josephine Tokarska, Kochani Donkiszoci............... 303 Stanis�aw Mackiewicz (Cat), Kult poczciwego durnia ........ 304 Melchior Wa�kowicz, Bezinteresowna zawi�� ............ 305 Witold Gombrowicz, Rozlu�ni� nasze poddanie si� Polsce ..... 306 Andrzej Walicki, Prozachodni snobizm zamiast warto�ci narodowych ................ \. ............. 307 Harry Truman, �Straszliwi prze�ladowcy �yd�w" . ......... 308 Oszkar Betlen, Polscy nacjonali�ci maj� t� sam� mentalno�� co Hitler ................................ 308 Sfa�szowany obraz Polski i Polak�w w niekt�rych w�gierskich recenzjach z film�w Andrzeja Wajdy ................ 310 Peter Renyi, Antysemityzm i polska, �pycha nacjonalisty czno-- szowinistyczna" ............................ 311 Jerzy Giedroyc, �r�d�a antypolonizmu ................ 312 Aleksander Hertz, Wp�yw polskiego romantyzmu politycznego na �yd�w ................................ 314 Adolf Rudnicki, Polska � Ziemi� Obiecan� �yd�w ........ 315 Leon Uris, Nietolerancyjni, pr�ni, reakcyjni ............315 Anthony Polonsky, �ydzi w Polsce ................. 317 Howard Fast, Polska, kolebk� nowoczesnego �ydostwa ....... 318 Stewart Steven, Haniebne k�amstwa Menachema Begina ...... 318 J�zef Lichten, Polska a Holocaust .................. 319 Micha� Borwicz i inni, Sko�czy� ze wzajemnymi obwinieniami polsko- �ydowskimi ........................... 321 Jerzy Kosi�ski, Przeciw pod�ym stereotypom ............ 322 11 "w Wersalu""" ".'T. ..... 7" !.".................. 228 Or�dzie Episkopatu Anglii i Walii we wrze�niu 1939, �aden kraj nie ma wi�kszych praw do angielskiej pomocy ............ 230 Arthur Hinsley, Polskie m�stwo � wzorem na tle apatii innych narod�w ................................ 230 David Stafford, Polacy imponowali Brytyjczykom .......... 231 Harold R. Alexander, Polacy � najlepszymi �olnierzami �wiata, . . 231 Charles Portal, Yiscount of Hungerford, Polacy zdumiewaj�co zaciekli w walce ............................ 232 Palmer R. Cecil, lord Selborne, Polacy nigdy si� nie zachwiali . . . 232 Hans Frank, Ko�ci� polski promienieje stale w milczeniu ...... 233 W�adys�aw Sikorski, Patriotyzm Polak�w nie potrzebuje za�wiadcze� .............................. 233 Stanis�aw Grabski, Albo bohaterska, albo podia ........... 234 August Hlond, Nie wolno budowa� Polski pod dyktatur�! ..... 235 Aleksander Kami�ski, Charakter narodowy Polak�w ........ 235 Helen Maclnnes, Polska pokazala �wiatu, co znaczy honor ..... 239 Ksawery Pruszy�ski, Nikogo nie cenimy za �ycia .......... 240 Karol Zbyszewski, Kult Wodza w Polsce i w Anglii......... 241 Rozdzia� X Zdradzona Polska (1944-1945) .................... 243 Winston S. Churchill, Najdzielniejsi z dzielnych, cz�sto przewodzeni przez najpodlejszych z pod�ych .................... 245 Franklin Delano Roosevelt, K�opotliwa Polska ........... 249 Herbert George Wells, Bezsensowne pa�stwo polskie ........ 250 Zbigniew Jasi�ski, Me chcemy �a�osnych chora��w z Londynu ... 251 Audycja z Powsta�czej Warszawy, Potraktowano nas gorzej ni� satelit�w Hitlera ............................ 252 O Anglio, czy Tobie nie wstyd .................... 252 George Orwell, Protestuj� przeciw tch�rzostwu brytyjskiej prasy w sprawie Polski ............................ 253 Alan Patrick Herbert, Szanuj Polak�w! ............... 254 Eduard Bene�, Donosy na rz�d polski i Polak�w .......... 254 George Kennan, Nie lubiano Polak�w, bo chcieli broni� niepodleg�o�ci .............................. 256 Adrian Carton de Wiart, Polacy b�d� walczy� o sw�j kraj, nawet wbrew ca�emu �wiatu ..................... 257 Patrick J. Dollan, Na temat �adnego kraju nie k�amano tyle, co o Polsce ............................... 259 G�osy brytyjskich parlamentarzyst�w w debatach w sprawach Polski (1945), Przyja�� z Rosj� nie mo�e oznacza� czwartego rozbioru Polski! ............................ 260 Charles de Gaulle, Nie mogli�my przeszkodzi� wasalizacji Polski . 261 James Yincent Forrestal, Czaruj�cy wujek Joe ............ 262 Arthur Bliss Lane, Dlaczego Polsk� zdradzono ?........... 262 Ferdynand Goetel, By� Polakiem ................... 263 Rozdzia� XI W zderzeniu z komunistycznym totalitaryzmem ......... 265 10 Zawsze byli�my inni �Polski nie spos�b rozstrzela�" � przekonywa� swych ziomk�w w 1831 roku knia� Piotr Wiaziemski. I ten prosty fakt by� rzecz� najsmutniejsz� dla przeciwnik�w Polski od Fryderyka II i Katarzyny II po W�odzimierza Ilicza Lenina, kt�ry ostrzega� towarzyszy bolszewik�w, �e �Polska niepodleg�a jest bardzo niebezpieczna dla Rosji Sowieckiej". Przez ostatnie dwa stulecia byli�my jako nar�d rzeczywi�cie �niebezpieczni" sw� wol� wol- no�ci i niepodleg�o�ci. Musiano wi�c starannie, z uporem, defor- mowa� obraz Polski i Polak�w. W stolicach trzech mocarstw za- borczych powstawa�a �czarna legenda" Polski, tworzona na u�ytek w�asny i na eksport. Dla popularyzacji oszczerstw o Polsce pozyskano nawet niekt�re co celni ej sze pi�ra zachodniej Europy. Pocz�wszy od Woltera, najbardziej wp�ywowego intelektualisty XVIII wieku, nazywanego z patosem �ojcem tolerancji i liberalizmu". Za dukaty z Rosji i wspania�e prezenty od Katarzyny II i Fryderyka II opiewa� Wolter rozbi�r Polski jako �pomys� geniusza", a stacjonowanie wojsk moskiewskich w Polsce uznawa� za dobroczynne dzia�ania porz�dkowe. �wcze�ni Polacy mieli oczywi�cie inne opinie ni� Wolter na temat korzy�ci wynikaj�cych dla nich ze stacjonowania wojsk rosyjskich. Stanis�aw Konarski ju� ponad 220 lat temu (w 1770) pisa�: �Ale o co najbardziej po wszystkim wzdychamy? Oto o wyci�gni�cie wojska moskiewskiego z kraju naszego...". W Europie du�o bardziej s�yszalny by� jednak g�os Woltera. Pocz�wszy od wolteria�skich s�d�w nad Polsk� po artyku� Geor-ge'a Bernarda Shawa z 7 pa�dziernika 1939, usprawiedliwiaj�cy aneksje Hitlera, mo�na tylko podziwia� �wawo��, z jak� niekt�rzy intelektuali�ci europejscy gotowi byli nadu�ywa� swoich autorytet�w. Dla afirmowania najhaniebniejszych nawet dzia�a�! A jednak ta stukilkudziesi�cioletnia kampania oszczerstw trzech mocarstw zaborczych i sprzedajnych intelektualist�w wobec bezbronnego narodu, okaza�a si� nieskuteczna. W niema�ej mierze dzi�ki ujawnionym w XIX wieku talentom publicy- 13 Leon Gongo�a, Pami�tam Polsk� ................... 324 Richard M. Watt, Nar�d nie rozumiany ............... 324 Aleksander Matejko, Przewaga gest�w nad czynami ........ 325 Jerzy �ojek, Polska pob�a�liwo�� dla zaniecha� i niedoczyn�w . . . 326 Sante Graciotti, Polski patriotyzm wolno�ciowy ........... 327 Adam Korsak, Polska choroba .................... 328 Bu�at Okud�awa, Moja pierwsza mi�o�� � Polska .......... 329 Teruo Matsumoto, Znaczenie polskiej dumy narodowej ...... 329 Richard C. Lukas, Zapomniany polski Holocaust .......... 330 Peter Raina, Ko�ci� polski�jedynym autorytetem ......... 331 Indeks nazwisk ....'......................... 333 Nota biograficzna ........................... 341 Pisa�em tu o najwa�niejszej przyczynie powstawania �czarnej legendy" w obrazie Polski i Polak�w � bezpo�redniej odpowie- dzialno�ci zaborc�w i niekt�rych sprzedajnych zachodnich inte- lektualist�w. Wierno�� faktom historycznym nie pozwala jednak pomin�� smutnej prawdy o w�asnych, polskich, samob�jczych dzia�aniach niekt�rych �rodowisk w XIX i XX wieku. Dotykamy tu innego problemu, czego�, co okre�li�bym mianem polono- centryzmu masochistycznego. Polonocentryzmem zwyk�o si� u nas nazywa� wy��cznie uczucie narodowej pychy, skojarzonej z nacjonalizmem i nie widz�cej niczego poza polskim czubkiem nosa. A przecie� ju� od ponad stulecia kwitnie u nas r�wnie� inna swoista odmiana polonocentryzmu � w jego wersji maso- chistycznej. Jej wyraziciele oskar�aj� Polsk� i Polak�w o wszystkie mo�liwe wady, bez jakiegokolwiek por�wnania z histori� i tera�niejszo�ci� innych narod�w Europy. Zacz�o si� to od ga- licyjskich sta�czyk�w, kt�rzy wyspecjalizowali si� w ataku na wyj�tkowy jakoby polski �ob��d" powsta�czo-konspiracjny, ci�g�e �rzucanie si�", narodow� �nieodpowiedzialno��" i niedojrza�o��, powoduj�c� krwawe hekatomby. Inicjatorzy tych maso- chistycznych bi� si� w piersi zapominali, �e w tym samym XIX stuleciu do krwawych walk, skazywanych niejednokrotnie na pora�ki, stawa�y r�wnie� i inne narody � od W�och�w, W�gr�w i Grek�w, po Serb�w i Bu�gar�w. Polonocentryzm masochistyczny kaza� im upowszechnia� bardzo blisk� wizji zaborc�w �czarn� legend�" Polski jako anar-chicznego kraju, s�usznie pokaranego �upadkiem" za narodowe winy. Polonocentryzm kaza� widzie� tylko polskie przegrane sprawy i katastrofy, a r�wnocze�nie milcze� o takich zdarzeniach w historii innych narod�w. Cho�by o d�ugotrwa�ym mon-golsko-tatarskim jarzmie Rosji, czy parusetletnim fatalnym rozdrobnieniu Niemiec po wojnie trzydziestoletniej (na tle �wczesnego niemieckiego rozbicia i sk��cenia, nasze wcze�niejsze podzia�y dzielnicowe mog�yby si� wydawa� prawdziw� idyll�!). Wt�ruj�c antypolskiej propagandzie zaborc�w nasi ugodowcy zapominali, i� Polsk� zduszono akurat wtedy, gdy sama zacz�a naprawia� swoje b��dy i �e najwy�sz� cen� zap�aci�a za powszechnie podziwian� przez wsp�czesnych Konstytucj� 3 Maja. Jednym z najgorszych przejaw�w masochistycznego polonocentryzmu by�o ci�g�e skrajne uwypuklanie polskich kl�sk i b��d�w i niewidzenie pope�nianych w tym samym niemal czasie kl�sk i b��d�w przeciwnika. Wynika�o to najcz�ciej po prostu z ignorowania obcej literatury historycznej. I tak na przyk�ad pr^ez ca�e dziesi�ciolecia nasi historycy zwykli byli tylko wyliczla� : .'.'.� � � ' ' V : ' '": ' 15 ~ ~ j r r' o ~ -' j ~" " ~ /" ~ ~~ " * "" '*" """^" ** *x^*",i > U^A polska, pot�piana lub przemilczana przez cynik�w i konformi- st�w, zyska�a tym mocniejszy sukurs ze strony intelektualist�w-- idealist�w i prawdziwych rzecznik�w wolno�ci od Yictora Hugo, Julesa Micheleta, Heinricha Heinego, po Aleksandra Hercena i Georga Brandesa. Ich wyst�pieniom w obronie Polski zawdzi�czali�my bardzo wiele. Tym bardziej nale�y wi�c �a�owa�, �e s� to teksty najcz�ciej prawie nie znane w Polsce. Zakazane cytaty Przewa�aj�ca cz�� tekst�w autor�w zagranicznych publiko- wanych w tym wyborze nie by�a nigdy szerzej przedstawiana polskim czytelnikom. Ze wzgl�du na prapolskie sympatie ich autor�w, czy te� ich szczero�� w ocenie polityki zaborc�w, teksty te nie mia�y �adnych szans na wydanie na polskich terenach podleg�ych najwi�kszemu zaborcy � caratowi. Podobnie jak wi�kszo�� tekst�w cytowanych tu polskich autor�w my�li o Polsce z okresu 1795-1918, drukowanych b�d� na emigracji, b�d� w Galicji czy w Pozna�skiem. Ca�e pokolenia polskie p�aci�y i p�ac� bardzo wysok� cen� za okaleczenia w naszej �wiadomo�ci historycznej, brak ci�g�o�ci polskiej my�li politycznej. Nie by�o mo�liwo�ci uczenia si� z kl�sk przegranych powsta�, opracowania ich �lekcji" dla dalszych pokole�. W interesie elit komunistycznych rz�dz�cych po drugiej wojnie �wiatowej nie le�a�o oczywi�cie likwidowanie zaleg�o�ci wy- dawniczych z dawnej historiografii i publicystyki. Co wi�cej, w szybkim tempie powstawa�y nowe luki. Zar�wno publikacje emigracyjne, jak i nowsze zachodnie opinie o Polsce, od Geor-ge'a Orwella po Richarda M. Watta, Timothy Gartona Asha i Neala Aschersona ze zrozumia�ych wzgl�d�w nie mog�y si� przebi� przez PRL-owsk� cenzur�. Skrajnie fa�szowano obraz rosyjskich opinii o Polsce i Polakach. Czasy PRL-u nie tylko nie sprzyja�y pokazaniu prawdziwego obrazu sowieckich �przyjaci� Polski", w stylu Lenina, ale i prawdziwych postaw niekt�rych wcze�niejszych �przyjaci� Moskali". Typu wyidealizowanego przez Mickiewicza �wieszcza i �o�nierza", Aleksandra A. Bestu�ewa, z ca�� szowinistyczn� pasj� ubolewaj�cego, �e nie mo�e osobi�cie krwawo karci� �polskiej zdrady" w 1831 roku. Przez ca�e dziesi�ciolecia konsekwentnie przemilczano antypolskie wiersze Aleksandra Siergiejewicza Puszkina i co� o wiele gorszego � jego antypolsk� eksterminacyjn� korespondencj� z 1831 roku. 14 W takiej to atmosferze rz�d�w Wojciecha Jaruzelskiego i Mie- czys�awa F. Rakowskiego fetowano i nagradzano paszkwile w stylu Dziej�w g�upoty w Polsce Aleksandra Boche�skiego. R�wnocze�nie za�, jeszcze w grudniu 1988, cenzura okaleczy�a na �amach �Przegl�du Katolickiego" przedruk szkicu z 1919 roku Josepha Conrada Zbrodnia zabor�w, wyst�puj�cego z jed- noznaczn� pochwa�� cech i zachowa� narodu polskiego. W tym samym grudniu 1988 czo�owy oficjalny publicysta Krzysztof Teodor Toeplitz zapewnia� w �Polityce" (nr 53), �e: �Rz�dzenie Polakami jest � jak mo�emy to sobie powiedzie� przy ko�cu roku, w chwili szczero�ci � rzecz� straszn�". I jako dow�d przytoczy�, �e Henryk Walezy, wybrany na kr�la polskiego, uciek� z Polski przy pierwszej sposobno�ci. KTT zapomnia� tylko doda�, �e biedny Walezy uciek� z Polski na swoje nieszcz�cie, bo we Francji go p�niej zamordowano po strasznych m�kach rz�dzenia w czasie d�ugotrwa�ej wojny domowej. A straszni do rz�dzenia Polacy co jak co, ale kr�lob�jcami jako� nie bywali. Ten uporczywy masochizm historyczny nie pozostawa� bez protest�w. Zbyt cz�sto gin�y one jednak w niskonak�adowych ksi��kach i czasopismach �drugiego obiegu" czy w szerzej nie- dost�pnych wydawnictwach emigracyjnych. Tak jak wypowied� profesora Tadeusza �epkowskiego w wydanej w 1987 roku w Londynie jego ksi��ce Rozwa�ania o losie polskim: �Cz�sto si� powtarza, zw�aszcza ostatnimi czasy, �e cech� Po- lak�w jest brak zmys�u politycznego i kultury politycznej. Ot� gdyby�my byli �realistami� takimi jak obywatele pa�stw ustabi- lizowanych, to nie by�oby naszego narodu. Prawdziwy �reali-sta� w Polsce musi by� kapitulantem. Mo�e osi�gn�� przetrwanie narodu, ale bez duszy, ludu niewolnik�w m�wi�cych lepiej, czy gorzej po polsku, pa�stwa fasadowego, pozornej rzeczywisto�ci narodowo-pa�stwowej. Nic wi�cej. Pot�pianie polskiego irracjonalizmu politycznego, �kanie najuczciwszych nawet ludzi nad rozlewem polskiej krwi od 1794 roku po ofiary antypolskiej wojskowej kontrrewolucji 1981-1982 roku jest dowodem kiep- skiej znajomo�ci naszej historii i braku autentyczego politycznego realizmu". Nieprzypadkowo protesty przeciw oficjalnie lansowanemu pesymizmowi i masochizmowi historycznemu wychodzi�y niemal wy��cznie spod pi�r nonkonformistycznych publicyst�w i historyk�w, takich jak Jerzy �ojek czy Zbigniew W�jcik. Profesor Zbigniew W�jcik 31 sierpnia 1983 roku wys�a� do ministra Kazimierza �ygulskiego list odmawiaj�cy przyj�cia nagrody Mi- nistra Kultury i Sztuki za ksi��k� Jan III Sobieski, w kt�rym zdecydowanie wyst�pi� przeciw pr�bom upowszechniania pesy- 17 2 My�li o Polsce... wr�cz pomijaj�c wcale niema�e, wr�cz kompromituj�ce, b��dy imperium car�w w boju z ma�� Polsk�. Cho�by ogromne fiasko dzia�a� tak przewa�aj�cej liczebnie nad Polakami armii feldmar- sza�ka Iwana I. Dybicza, z powodzeniem poszarpanej przez nasze wojska w bojach od Stoczka, Wawra i Olszynki Grochowskiej po D�be Wielkie i �ganie. Prawie nie znany u nas jest pe�en szewskiej pasji list z 1831 roku cara Miko�aja I do feldmarsza�ka Dybicza: �Pozw�l pan wyrazi� zdziwienie i �al, �e w tej nieszcz�liwej wojnie donosisz mi cz�ciej o kl�skach ni� o zwyci�stwach, �e w 180 tysi�cy ludzi nie mo�emy nic zrobi� 80 tysi�com, �e nie- przyjaciel wsz�dzie jest liczniejszy, a przynajmniej r�wny licze- bnie, a my prawie wsz�dzie s�absi stajemy wobec niego". Jakie� rozz�oszczenie z powodu powolno�ci rozprawy z krn�brn� Polsk� przebija z szowinistycznych list�w Aleksandra Siergiejewicza Puszkina z 1831 roku. Marzy mi si� czas, kiedy wreszcie p�jdziemy za dobrym przyk�adem z Zachodu i zaczniemy wydawa� ksi��ki o powstaniu ko�ciuszkowskim, listopadowym czy o wojnie 1939 roku r�wnolegle podaj�ce �wiadectwa polskie, rosyjskie czy niemieckie oraz obserwator�w neutralnych. Masochistyczny polonocentryzm, upowszechniany przez wiele lat zr�cznie i z polotem przez krakowsk� szko�� historyczn�, znalaz� wiele dziesi�cioleci p�niej znowu ogromnie wp�ywo- wych kontynuator�w. W Polsce po 1944 roku powsta�a nieby- wa�a wr�cz koniunktura na tego typu podej�cia do narodowej historii. Kolaboracja z Sowietami wymaga�a odpowiednich retu- sz�w dziej�w (i to �wiadomie nieuczciwych w odr�nieniu od dzie�a sta�czyk�w). Przede wszystkim pomniejszania dziejowej roli Polski i wywy�szania wschodniego s�siada. Po 1956 roku przybra�o to znacznie subtelniejsz� form�. Has�u W�adys�awa Gomu�ki: �Tylko spok�j mo�e nas uratowa�" � towarzyszy�y konsekwentne dzia�ania gromad nadwornych partyjnych publi- cyst�w i bezpartyjnych �poputczik�w", bezpardonowo atakuj�- cych �szale�stwa" polskich powsta� i �bohaterszczyzn�", po to, aby Polakom nie przysz�y zn�w do g�owy jakie� niespokojne buntownicze my�li! Komunistyczne pr�by leczenia narodu z szacunku dla naro- dowych powsta� i zryw�w uzyska�y najwi�kszy impet wraz z kampani� przeciw �Solidarno�ci" w latach 1980-1981 i po wprowadzeniu stanu wojennego. Oficjalni historycy i publicy�ci z zapa�em upowszechniali wizj� narodu o tradycyjnie ugrunto- wanych ogromnych przywarach, narodu anarchicznego i k��tli- wego, kt�rego ma ju� do�� ca�a mi�uj�ca pok�j i odpr�enie Eu- ropa. Ton nadawa�y wizje odwiecznie nie rozumianych o�wieco- 16 _ �Przy wszystkich swych brakach konstytucja ta widnieje na tle rosyjsko-prusko-austriackiej barbarii jako jedyne dzie�o wolno�- ciowe, kt�re kiedykolwiek Europa wschodnia stworzy�a (...). Historia �wiata nie zna �adnego innego przyk�adu podobnej szlachetno�ci szlachty". Brytyjski lord kanclerz Henry de Brou- gham stwierdzi� o reformach Sejmu Czteroletniego, �e potom- no�� uwielbia� je b�dzie jako doskona�y wz�r najtrudniejszej re- formy. Podobne pochwa�y mo�na znale�� u wielu innych za- granicznych autor�w, mi�dzy innymi u g�o�nego historyka pru- skiego Friedricha Raumera czy najs�ynniejszego zagranicznego badacza doby Sejmu Czteroletniego � ameryka�skiego historyka Roberta H. Lorda. Pisa� on, �e: �Polska upad�a nie w momencie swego najwi�kszego poni�enia, lecz w chwili, gdy zaczyna�a budzi� si� do �ycia, a nar�d okaza� tak wiele patriotyzmu i energii (...). Nar�d polski nie zas�u�y� na los, jaki go spotka�". Wbrew �a�osno-masochistycznej opinii Tadeusza Konwickie- go, w momencie upadku Polska nie by�a wi�c wcale wrzodem na ciele Europy, kt�ry �musia� by� wyci�ty", lecz sama wycina�a owrzodzone miejsca. Zaborcy nie wycinali za� wrzodu na ciele Europy, lecz usuwali z jej cia�a kraj wracaj�cy do zdrowia, po to by podporz�dkowa� go barbarii carskiego lub pruskiego despo- tyzmu. Mo�na d�ugo wylicza� fakty dowodz�ce, �e wielka cz�� tak zwanych autorytet�w intelektualnych nie potrafi identyfikowa� si� z najwa�niejszymi sprawami swego Narodu, nie umie zna- le��, ani nie szuka nawet kluczy do polsko�ci. I nie chodzi tu tylko o sztucznie windowane �wielko�ci" typu Andrzeja Szczy- piorskiego. Nawet tak wielki tw�rca jak Czes�aw Mi�osz po kil- kudziesi�ciu latach emigracji okaza� si� kim� gruntownie wyob- cowanym z polsko�ci. W Roku my�liwego (1990) pisa� bez ogr�dek: �Polska mnie przera�a. Powiedzmy, �e przera�a�a mnie przed wojn�, podczas wojny i przera�a ca�e te dziesi�ciolecia po wojnie. Jak powinien zachowa� si� schwytany przez ni� cz�owiek (urodzenie si� tam czy j�zyk), je�eli chce by� rozumny, trze�wy, spokojny, a przy tym uczciwy? Je�eli uwa�a te bezustanne ofiary, konspiracje, powstania za zupe�ny nonsens, po prostu dlatego, �e w �normalnych� krajach tego nie ma? I ostatecznie, je�eli 99% Francuz�w �y�o jak zwykle po kl�sce 1940 roku, to jest to normalne." Tak wi�c mamy wed�ug Mi�osza: Polsk� � �nienormalny" kraj powsta� i uporu w walce o wolno�� i �normaln�" Francj� � kolaboracji z Niemcami, petainowsko-lavalowsk�. �Nienor- malny" polski nar�d, bo wci�� nie zgadzaj�cy si� na uk�on, na kolaboracj�, na poddanie. 19 powa�ne -w�tpliwo�ci, czy historykowi wolno sia� pesymizm � polskiemu historykowi. To nie znaczy bynajmniej, �e wolno bezkrytycznie i nieodpowiedzialnie patrzy� na w�asn� przesz�o��. Co innego jednak wyci�ganie w�a�ciwych wniosk�w z tragicznych lekcji historii, co innego s�czenie beznadziejno�ci. To ostatnie uwa�a�bym za pewnego rodzaju przest�pstwo wobec w�asnego narodu". Autorytety wyobcowane z Narodu Pierwsze lata rz�d�w solidarno�ciowych nie przynios�y niestety tak oczekiwanego umocnienia �wiadomo�ci narodowej. Przeciwnie, coraz cz�ciej konstatowano z gorycz�: �Odzyskujemy niepodleg�o��, tracimy to�samo��". W momencie, gdy w�adza dzi�ki uk�adom okr�g�osto�owym przesz�a w r�ce ludzi z elit opozycji, szybko okaza�o si�, �e wielu z nich nie ma �adnego szacunku dla idei patriotyczno-niepodleg�o�ciowych. Typowa pod tym wzgl�dem by�a postawa redaktora naczelnego miesi�cznika �Res Pub lica" � Marcina Kr�la, wypisuj�cego tek-�ciki o �niezgu�owatej Polsce" czy stwierdzaj�cego wr�cz: �Polska nigdy w swojej najnowszej historii licz�cej dwie�cie lat krajem normalnym nie by�a, a wi�c po to, �eby sta� si� krajem normalnym � Polska musi zapomnie� sam� siebie" (�Res Publica" 1991 nr 3). �Przykro to m�wi�, ale my jeste�my g�upi nar�d" � komentowa� w rozmowie z �Europejczykiem" Adamem Mich-nikiem inny �Europejczyk", publicysta �Tygodnika Powszechnego" Tadeusz �ychiewicz. Pisarz Tadeusz Konwicki, wypowiadaj�c si� w ankiecie �Wprost" z 26 kwietnia 1992 wyzna�: �Nie jestem patriot�, ale nikomu nie chc� si� do tego przyzna�". W wywiadzie udzielonym Michnikowi (�Gazeta Wyborcza" z 7 grudnia 1991) Konwicki stwierdzi�, �e w �wietle tego, co naczyta� si� o XVIII wieku, �wida� jak na d�oni, �e Polska by�a wrzodem na ciele Europy i ten wrz�d musia� by� wyci�ty (...). To, co si� wtedy dzia�o � ten bezwstyd, sprzedajno��, cynizm � to co� okropnego". Konwicki bezwiednie powtarza� tezy propagandy zaborczej. Polska XVIII wieku wcale nie zgin�a na skutek sprzedajno�ci i bezwstydu szlachty. Gdyby si� one utrzyma�y, to i Polska XVIII-wieczna pewno by si� zachowa�a. Polska zgin�a, bo sama chcia�a si� uwolni� od swych przywar i zacz�a si� reformowa�. A wi�c mog�a si� umocni� i sta� niebezpieczn� dla swych zaborczych s�siad�w. Szkoda, �e Konwicki nie zauwa�y� ocen wybitnych zagra- nicznych autor�w o roli Sejmu Czteroletniego. Cho�by Karola 18 / .;. , b� XX wieku, wykazali �wi�cej zdolno�ci �yciowych i przede wszystkim mocniejszy charakter". Uzna� r�wnie� za �godne za- zdro�ci" nasze przywi�zanie do polsko�ci. Ukrai�ski naukowiec Roman Szporluk m�wi� w styczniu 1993: �Wiemy, jak ogromny wp�yw na Ukrain� wywar�y wydarzenia lat pi��dziesi�tych i polski Pa�dziernik, jak pozytywna by�a tam recepcja �Solidar-no�ci�. By�em na Ukrainie w latach pi��dziesi�tych, po XX Zje�dzie. Widzia�em, jak wyrywano sobie polskie ksi��ki, z jakim zapa�em je czytano. Nie tylko polskich autor�w, ale Bergsona, Hemingwaya, Freuda, czytali Ukrai�cy po polsku bez strachu, �e przestan� od tego chcie� by� Ukrai�cami". Pod polskim wp�ywem powsta�y pierwsze samizdaty na W�- grzech i tamtejszy Uniwersytet Lataj�cy. Symbolicznie wprost 12- 13 grudnia 1981 w W�gierskim Zwi�zku Pisarzy po raz pierwszy w jego historii od 1959 roku dokonano prawdziwie wolnych wybor�w do w�adz, obalaj�c oficjaln� list�. Dodajmy, �e �nienormalna" Polska, kt�ra tak przera�a Mi�osza i Kr�la, biedny polski kraj, po 1956 roku udzieli� najwi�kszej materialnej pomocy W�grom. Wed�ug oficjalnych w�gierskich danych z Polski nadesz�y w�wczas do W�gier dary w postaci krwi, lekarstw, �ywno�ci i odzie�y na oko�o 2 miliony �wczesnych dolar�w, podczas gdy pomoc ameryka�ska by�a dwa razy mniejsza (l milion dolar�w), a pomoc wszystkich innych kraj�w �wiata wynosi�a ��cznie 3,8 miliona dolar�w. Tym, kt�rzy pr�bowaliby t�umaczy� tak niech�tne Polsce i Polakom wynurzenia Mi�osza w Roku my�liwego g��wnie jego emigranckim wyobcowaniem, warto przypomnie� jak�e inn� postaw� tw�rc�w z naszej Wielkiej Emigracji XIX-wiecznej, kt�rych dziesi�ciolecia na paryskim bruku ani przez moment nie zachwia�y w wierno�ci dla polskiej idei � Mickiewicza, S�owac- kiego, Norwida czy Chopina. Ich nie przera�a�a Polska. Por�w- najmy postaw� Mi�osza, polskiego poety u�ywaj�cego jak naj- gorszych wyraz�w pot�pienia wobec �przera�aj�cej" go �nie- normalnej" Polski z postaw� wielkiego angielskiego pisarza Jo- sepha Conrada. Nawet po dziesi�cioleciach pobytu w Anglii i wspania�ym wczuciu si� w duch j�zyka angielskiego i wszystko, co angielskie, Conrad wyst�powa� z pe�n� pasj� w obronie Polski i Polak�w (1916 i 1919). Conrad rozumia� bowiem jako sw�j obowi�zek bronienie niezrozumianej w �wiecie i zohydzanej przez zaborc�w Polski. Ceni� w niej najbardziej w�a�nie to, co dla Mi�osza jest �nienormalne", polskie przywi�zanie do pami�ci o wolno�ciowych zrywach i cichych powsta�czych kurhanach. Dla wielu cudzoziemc�w w�a�nie to, co z takim lekcewa�eniem odrzucaj� w polskim charakterze niekt�re autorytety, czy 21 .,.�.._.. ....... , , .. ,.,.�.,�T��.,.. r...... ,~^.~ ,....x ..-.�.... �. �,.. -..--..- - - � -� - o � --c�j o Polsce, wysz�e spod pi�ra Polaka, nieprzypadkowo chyba lau- reata nagrody Nobla w 1980 � roku �Solidarno�ci" i �wiatowej mody na Polsk�, z opiniami wielkich wsp�czesnych cudzo- ziemc�w. Pocz�wszy od dw�ch rosyjskich laureat�w Nobla � Aleksandra So��enicyna i Josifa Brodskiego. Aleksander So��eni- cyn pisa� o Polakach jako o �najbardziej solidarnym narodzie w Europie", wyr�niaj�cym si� swym szczeg�lnym przywi�zaniem do wolno�ci. W Archipelagu Gu�ag na tle opisu samotnej nieugi�to�ci polskiego uczestnika g�odowego buntu So��enicyn stwierdzi�, i� wtedy zrozumia� �co to jest polska duma � i na czym polega� sekret polskich powsta�, tak pe�nych zapami�tania", i komentowa�: �Gdyby�my wszyscy byli tak dumni i nieust�pliwi � to jaki tyran by si� osta�!". Josif Brodski, wielki poeta rosyjski pochodzenia �ydowskiego, zauwa�y� w wywiadzie dla jednego z polskich tygodnik�w, �e Polska jest krajem, do kt�rego �ywi �uczucia mo�e nawet silniejsze ni� do Rosji". I t�umaczy� to swoje przywi�zanie do Polski ogromn� rol�, jak� odegra�o w jego przypadku polskie po�rednictwo kulturalne. To, �e przewa�n� cz�� utwor�w zachodnich m�g� przeczyta� w polskich przek�adach w czasach, gdy ich publikacja w Rosji by�a ci�gle blokowana. Brodski faktycznie debiutowa� w Polsce, bo przek�ady jego wierszy ukaza�y si� po polsku w czasie, gdy poety jeszcze nie publikowano w Rosji. J�zyk polski by� pierwszym j�zykiem, na kt�ry przet�umaczono jego wiersze. Bu�at Okud�awa nazywa Polsk� sw� pierwsz� mi�o�ci�, przypomina, �e w Polsce ukaza�a si� jego pierwsza p�yta d�ugograj�ca, wcze�niej ni� w ZSRR, i by�a to p�yta nagrana lepiej od wszystkich jego p�niejszych p�yt zagranicznych. G�o�ny dysydent � emigrant filozof Aleksander Zinowiew stwierdza�, �e rosyjski ruch dysydencki bardzo wiele zawdzi�cza polskiemu oporowi, a polska kultura wywar�a ogromny wp�yw na nonkonformistyczne poszukiwania tw�rcze w ZSRR, i konstatowa�: �Dot�d choruj� na Polsk�". Z nader licznych wypowiedzi autor�w cudzoziemskich przebija podziw dla szczeg�lnej roli Polski w ostatnich dziesi�cioleciach jako �r�d�a wolno�ciowej �zarazy", kt�ra przebija�a mury totalitarnych ogranicze� w r�nych krajach naszego regionu. Jak to oceni� znany brytyjski publicysta Timothy Garton Ash: ��aden kraj nie uczyni� w latach osiemdziesi�tych wi�cej dla sprawy wolno�ci w Europie i �aden me zap�aci� wy�szej ni� Polska ceny". Polska ze swymi wci�� ponawianymi pr�bami obrony wolno�ci i nonkonformizmu (1956, 1966, 1968, 1970, 1980-1981) torowa�a drog� nowym buntowniczym pr�dom, i w swoim czasie przera�a�o to tylko mo�now�adc�w na Kremlu. Czeski intelektualista Jifi Kare� pisa� w artykule zdj�tym przez polsk� 20 dla �znormalnienia" Polski widzi tylko w jej zapomnieniu o samej sobie, i oceny Sante Graciottiego, Margueritte'a czy Teruo Matsuomo, gor�co zach�caj�cych nas, by�my dalej szli polsk� drog�, wierni swym historycznym tradycjom i idea�om. Dialog z Ojczyzn� czy nihilizm narodowy Najbardziej zagorzali wsp�cze�ni rzecznicy rozrachunk�w z patriotyzmem i tradycj� narodow� z upodobaniem powo�uj� si� na bezwzgl�dne krytyki wad narodowych zawarte w tekstach wielkich klasyk�w literatury polskiej od Norwida, Prusa i Swi�- tochowskiego, po �eromskiego, Wyspia�skiego i Brzozowskiego. S� to jednak por�wnania z gruntu nieuczciwe. Co bowiem ��czy niekt�rych dzisiejszych antynarodowych Zoil�w, abstrahuj�c od du�o ni�szej klasy ich talent�w, z �gryz�cymi sercem" utworami Prusa, Norwida czy �eromskiego. Prus nie je�dzi� szuka� poklasku dla swoich utwor�w w krajach o�ciennych za cen� odpowiedniego �przysolenia" Polakom. Przeciwnie, w�a�nie przy obronie spraw polskich przeciw zagranicznym szowinistom r�nych ma�ci, Prus, pe�en spokoju i umiaru pozytywista, potrafi� wznie�� si� na szczyty emocji. I to zar�wno wobec rosyjskich nacjona��w, niemieckich hakatyst�w czy litewskich szowinist�w (vide cytowany w ksi��ce tekst Prusa Polacy i Litwini). Bardzo wymowne pod tym wzgl�dem s� r�wnie� zawarte w XX tomie Kronik tygodniowych Prusa jego ostre ataki na nacjonalizm �ydowski w 1910 i 1911 roku. Norwid, tak bezwzgl�dny krytyk polskich wad narodowych, r�wnocze�nie zawsze by� got�w do stani�cia w obronie swego narodu przeciw wszelkim godz�cym w niego oszczerstwom. Mi�dzy innymi zareagowa� wierszem Kl�twa na antypolskie przem�wienie markiza de Boissy, stwierdzaj�c: ��aden kr�l polski nie sta� na szafocie, a wi�c nam Francuz powie: buntowniki!" Prawdziwie zgorszy�oby naszych dzisiejszych �Europejczyk�w" przypomnienie tego, co Norwid pisa� z wyra�nym brakiem respektu o wsp�czesnej mu Europie w li�cie z 1882 roku: �Europa jest to stara wariatka i pijaczka, kt�ra co kilka lat robi rzezie i mordy bez �adnego rezultatu: ni cywilizacyjnego ni mo- ralnego. Nic postawi� nie umie � g�upia jak but, zarozumia�a, pyszna i lekkomy�lna". W przypadku Stefana �eromskiego najch�tniej cytuje si� jego pi�kne, gorzkie s�owa z Sulkowskiego: �Trzeba rozrywa� rany polskie, �eby si� nie zabli�ni�y b�on� pod�o�ci". Nie dodaje si� jednak, �e �eromski jest autorem tak wielu utwor�w wyra�aj �- ' ' '�: ' ' �' ' ' ' , ' 23 cz� godn� najwy�szego podziwu. Dyrektor Instytutu Filologii S�owia�skiej na Uniwersytecie Rzymskim, doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiello�skiego Sante Graciotti m�wi� w 1992 roku, a wi�c zaledwie w p�tora roku po powstaniu Roku my�li- wego Mi�osza: �Wraz z up�ywem czasu zrozumia�em coraz lepiej (...) tak�e to, co tkwi g��boko w ludzkiej psychice, np. zdolno�� Polak�w do po�wi�ce� � a� do poniesienia najwy�szej ofiary � �ycia (...). Zrozumia�em pewne warto�ci, kt�re my W�osi, jako nar�d zatracili�my, np. patriotyzm (...). Tutaj natomiast istnieje patrio- tyzm polski, w kt�rym �yj� pewne warto�ci uniwersalne psychiki ludzkiej i kultury europejskiej. Ten patriotyzm wolno�ciowy jest w rzeczywisto�ci uciele�nieniem najpi�kniejszych aspekt�w kultury europejskiej". Najwybitniejszy wsp�czesny cudzoziemski badacz historii Polski Norman Davies, autor Bo�ego Igrzyska-, nazwa� Polsk� �sercem Europy". I niejednokrotnie podkre�la�, �e w�a�nie Polacy mogliby pom�c Zachodowi w poprawie jego kondycji moralnej. Przez p� wieku pod panowaniem komunizmu Polacy bowiem musieli niemal codziennie dokonywa� wybor�w etycznych i �wiatopogl�dowych, nieraz ci�ko za to p�ac�c. Zrodzi�o to u nich wyostrzon� �wiadomo�� moraln�. �ycie na Zachodzie nie wymaga�o takich dylemat�w � m�wi� Norman Davies; st�d rodzi�y si� postawy czysto merkantylne i skrajny konsumpcjo- nizm. Japo�ski korespondent w Warszawie Teruo Matsuomo, autor ksi��ek o Polsce w drugiej wojnie �wiatowej, stwierdza�, �e uwa�a polskie poczucie dumy narodowej za nasz� najwarto�cio- wsz� cech� i wyra�a� obawy, by Polacy w pogoni za pieni�dzmi nie zatracili tych w�a�nie warto�ci, dzi�ki kt�rym przetrwali naj- trudniejsze momenty w swych dziejach. W ocenie Bernarda Margueritte'a, od wielu lat francuskiego korespondenta w War- szawie: �Najwi�kszym bogactwem Polski s� sami jej mieszka�cy. Mimo wad, mimo tego, co mo�e u Polak�w denerwowa� na co dzie�, przeci�tny Polak jest o wiele ciekawszy od innych ludzi, od przeci�tnego Francuza czy Niemca". Margueritte niejednokrotnie podkre�la�, �e Polacy zadziwili �wiat swym buntem 1980 roku w obronie warto�ci, szacunku dla osoby ludzkiej, innego wymiaru cz�owieka, dodaj�c, �e �Dla wielu Francuz�w by�o to potwierdzenie, �e Polska nie tylko nale�y do Europy, ale �e Polska jest najlepsza (...), �e Polska jest najwarto�ciowsz� kolebk� Europy". By� mo�e w a� tak wielkich pochwa�ach pod adresem Polski i Polak�w jest sporo przesady, ale czy nie powinno zastanawia� jak wielka jest ich odleg�o�� od ocen naszych �Europejczyk�w". Zupe�nie jakby na przeciwleg�ych biegunach 22 nym, kt�ry mia� czo�owy udzia� w decyduj�cym wydarzeniu z historii �wiatowej". I dodawa�: �Bo czym�e mamy si� pochwali�? W kulturze jest kilka figur, ale prawie ka�da by�a kwestionowana. Kopernik dzia�aj�cy w Toruniu (Thorn) w wieku XV przedstawiany by� wielokrotnie jako Niemiec, mi�dzy innymi przez uczonego tak wybitnego jak Max Weber. Chopin � z ojca cudzoziemca � te� by� dyskutowany: ostatnie s�owa na �o�u �mierci powiedzia� po francusku. (...) Maria Curie, jak wynika z pami�tnik�w jej uczni�w og�oszonych w 1946 r. bynajmniej nie przywi�zywa�a wagi do swojego polskiego pochodzenia". I tak lekko spod pi�ra Ka�u�y�skiego p�yn�a bzdura za bzdur�. Max Weber, wybitny socjolog niemiecki by� r�wnocze�nie rzecznikiem pogl�d�w skrajnie nacjonalistycznych, mi�dzy innymi popiera� usuwanie ch�op�w polskich z ziemi w Pozna�skiem, jego �wiadectwa o �niemiecko�ci" Kopernika nie maj� nic wsp�lnego z obiektywizmem. �Francuz" Chopin pisa� w listopadzie 1831 roku na wie�� o upadku Warszawy: �Niech najstra-szniejsze m�ki dotkn� Francuz�w, kt�rzy nam nie pomogli!" I jeszcze w 1848 roku, na rok przed �mierci�, wyra�a� niewzruszon� nadziej�, �e znowu odrodzi si�: �Polska �wietna, du�a, s�owem: Polska". Maria Curie-Sk�odowska, kt�ra rzekomo nie przywi�zywa�a wagi do swego polskiego pochodzenia, dziwnym trafem nazwa�a wynaleziony przez siebie pierwiastek polonem, a nie na prz