UK�AD NERWOWY OBWODOWY W uk�adzie nerwowym obwodowym (syrstema nervosum peiriphericum) r�niamy 31 par nerw�w rdzeniowych (nervi spinales), wychodz�cych dzenia kr�gowego i 12 par nerw�w czaszkowych (nervi craniales), kt�re rozpoczynaj� si� lub ko�cz� w m�zgowiu. Trzeci� odr�bn� grup� tworz� nerwy uk�adu autonomieznego. Nerwy najcz�ciej biegn� razem z naczyniami krwiono�nymi, otoczone wsp�ln� tkank� ��czn�, g��wme po stronie zginaczy staw�w, gdzie s� lepiej chronione i mniej nara�one na rozci�game w czasie ruch�w stawu. Mi�dzy nerwami nast�puje cz�sto wymiana w��kien, a najobfitsz� wymian� obserwuje si� w obr�bie splot�w (plexus), gdzie zbieraj� si� nerwy pod��aj�ce do szyi i ko�czyn. Liczne sploty nerwowe wyst�puj� r�wnie� w uk�adzie autonomicznym. Podstawow� funkcj� nerw�w jest przewodzenie impuls�w z receptor�w do o�rodkowego uk�adu nerwowego oraz w kierunku odwrotnym: z m�zgowia i rdzenia kr�gowego do narz�d�w wykonawczych. W��kna do�rodkowe, zwane tak�e czuciowymi, s� obwodowymi wypustkami kom�rek "pozornie jednobiegunowych", znajduj�cych si� w zwojach rdzeniowych i zwojach nerw�w czaszkowych. W��kna te przewodz� impulsy z zewn�trznej powierzchni eia�a jako w��kna eksteroceptywne; z uk�adu ruchu przewodz� impulsy czucia g��bokieo w��kna proprioceptywne, natomiast podstaw� czucia trzewneo s� w��kna interoceptywne. W �kna od�rodkowe to w��kna ruchowe, unerwiaj�ce mi�nie poprzecznie pr��kowane oraz w��kna wegetacyjne, nale��ce do uk�adu autonomiczneo. W��kna ruchowe (somatomotoryczne) s� wypustkami kom�rek ro�wprzednich rdzenia kr�owe5o lub j�der ruhowych nerw�w czaszkowych. W��kna weetacyjne przewodz� impulsy z o�rodkowego uk�adu nerwowego do mi�ni g�adkich i gruczo��w za po�rednictwem dw�ch kolejnych neuron�w. Pierwszy neuron po�o�ony w rdzeniu kr�gowym lub m�zowiu wysy�a neuryt, tzw. w��kno przedzwojowe zawieraj�ce os�onk� mielinow�, do zwoju uk�adu autonomicznego. W zwoju tym znajduje si� drugi neuron, kt�rego wypustka - tzw. w��kno zazwojowe bezmielinowe pod��a do narz�du wykonawczego. Najcz�ciej spotyka si� nerwy o charakterze n ieszanym, kt�re zawieraj� w��kna czuciowe, ruchowe i autonomiczne. Nerwy rdzeniowe Nerwy obwodowe sk�adaj� si� z p�czk�w w��kien nerwowych, z kt�rych ka�dy obj�ty jest ��cznotkankow� os�onk� zwan� onerwiem. Wewn�trz p�czk�w tkanka ��czna wytwarza przegrody �r�dnerwowe i os�onki pokrywaj�ce poszczeg�lne w��kna nerwowe jako �r�dnerwte. Tkanka ��czna, obejmuj�ca pewn� ilo�� p�czk�w wsp�ln� os�onk�, nosi nazw� nanerwia. Wraz z nanerwiem bien� naczynia krwiono�ne, od�ywiaj�ce nerw. W przebieg nerw�w mo� by� w��czone rupy kom�rek, kt�re tworz� zw�j. W zwojach rdzeniowych dominuj� kom�rki pozornie jednobieunowe. W zwojach uk�adu autonomicznego s� to kom�rki wielobiegunowe. W�r�d 31 par nerw�w rdzeniowych, kt�re odchodz� od rdzenia kr�gowego, wyr�niamy : 8 par nerw�w szyjnych (nervi cervicales C1 - C8), 12 par nerw�w piersiovych (nervi thoracici Th1 - Th12), 5 par nerw�w l�d�wiowych (nervi lumbalis L1 - L5), 5 par nerw�w krzy�owych (nervi sacrales S1 - S5), 1 par� nerw�w guzicznych (nervi coccygei C0). Pierwszy nerw szyjny wychodzi mi�dzy ko�ci� potyliczn� a kr�giem szczytowym. Pozosta�e nerwy wychodz� przez otwory mi�dzykr�gowe lub ich odpowiedniki. Budowa nerwu rdzeniowego Nerw rdzeniowy (n. spinalis) powstaje z po��czenia korzenia brzusznego (radix ventralis) i korzenia grzbietowego (radix dorsalis). Korzenie brzuszne zawieraj� przede wszystkim w��kna ruchowe i autonomiczne, i opuszczaj� rdze� kr�owy bruzd� boczn� przedni�. Natomiast korze� grzbietowy wnika do rdzenia kr�owego w bru�dzie bocznej tylnej. Korzenie grzbietowe s� zbudowane ��wnie z w��kien do�rodkowych (czuciowych). Wcz�ci bocznej korzenia grzbietowego znajduje si� zrubienie, tzw. zw�j rdzeniowy (ganglion spinale), zawieraj�cy g��wnie kom�rki nerwowe pozornie jednobieunowe. Pojedyncze wypustki tych kom�rek dziel� si� w pobli�u cia�a kom�rki na kszta�t litery T. Jedno w��kno kieruje si� do rdzenia kr�gowego (korze� grzbietowy), drugie w��kno, tzw. obwodowe, ��czy si� z korzeniem brzusznym, tworzc w otworze mi�dzykr�gowym kr�tki pie� nerwu rdzeniowego. Pie� nerwu rdzeniowego zawiera w��kna do�rodkowe i od�rodkove, jest wi�c nerwem mieszanym. Ga��zie nerw�w rdzeniowych Pie� nerwu rdzenioweo, kt�ry powstaje z po��czenia obu korzeni, brzusznego i grzbietowego, dzieli si� na: ga��� oponow�, ga��� ��cz�c�, ga��� grzbietow� czyli tyln�, ga��� brzuszn� czyli przedni�. Ga��zie oponowe (rami meningei) nerw�w rdzeniowych wnikaj� z powrotem do kana�u kr�oweo i unerwiaj� okostn� kr��w, opon� tward� i naczynia krwiono�ne. Ga��zie oponowe zawieraj� w��kna czuciowe i wsp�czulne. Ga��zie ��cz�ce (rami communicantens) odchodz� od nerwu rdzeniowego i ��cz� nerwy rdzeniowe ze zwojami pnia wsp�czulnego. Ga��� ��cz�ca bia�a (ramus communicans alba) ��czy rdze� kr�owy z pniem wsp�czulnym i zawiera w��kna przedzwojowe. Natomiast- ga��� ��cz�ca szara (rami communicans griseus) ��czy pie� wsp�czulny z nerwami rdzeniowyoni i zawiera w��kna zazwojowe (szare). Ga��zie grzbietowe (rami dorsalis) kieruj� si� na grzbietow� okolic� szyi i tu�owia, dziel�c si� przewa�nie na ga��� przy�rodkow� i boczn�. Obszar unerwienia ga��zi grzbietowych nerw�w rdzeniowych obejmuje: stawy kr�gos�upa, mi�nie g��bokie grzbietu i mi�nie karku oraz sk�r� grzbietu od okolicy potylicznej (kresa karkowa g�rna) a� do ko�ca ko�ci guzicznej. W okolicy karku ga��� tylna C1 tworzy nerw podpotyliczny (n. suboccypitalis), kt�ry jest g��wnie nerwem ruchowym, zaopatruj�cym g��bokie mi�nie karku. Natomiast ga��� grzbietowa C2 to tzw. nerw potyIiczny wi�kszy (n. occypitalis major) maj�cy przewag� w��kien czuciowych, kt�re zaopatruj� sk�r� okolicy potylicznej, si�gaj�c a� do szczytu g�owy. Ga��zie grzbietowe nerw�w piersiowych i l�d�wiowych zachowuj� si� podobnie. Po wyj�ciu z otwor�w mi�dzykr�gowych kieruj� si� bocznie od wyrostk�w stawowych i dziel� na ga��� przy�rodkow� i boczn�. Unerwiaj� mi�nie g��bokie grzbietei. Ga��zie L1 - L5; oddaj� ga��zie boczne, tzw. nerwy sk�rne g�rne po�ladk�w, kt�re zaopatruj� sk�re g�rnej okolicy po�ladka. Ga��zie grzbietowe nerw�w krzy�owych nie wykazuj� tak wyra�nego podzia�u na ga��zie boczne i przy�rodkowe. Ga��zie boczne S1 - S3; tworz� nerwy sk�rne �rodkowe po�ladk�w, kt�re unerwiaj� sk�r� przysirodkowej cz�ci po�ladk�w. Ga �zie brzuszne (rami ventrales), podobnie jak ga��zie grzbietowe, zawieraj� w��kna czuciowe, ruchowe i autonomiczne. Unenviaj� sk�r� i mi�nie przedniej i bocznej strny szyi i tu�owia, mi�nie powierzchowne grzbietu i ko�czyn. Ga��zie te, z wyj�tkiem piersiowych, kt�re zachowa�y charakter nerw�w odcinkowych jako nerwy mi�dzy�ebrowe, ��cz� si� ze sob� wytwarzaj�c sploty, z kt�rych wychodz� samodzie�ne nerwy obwodowe. S� to: splot szyjny (plexus cervicalis), zbudowany z nerw�w od C1 do C4, splot ramienny (plexus brachialis), z�o�ony z nerw�w od C5 do Th1, splot l�d�wiowo-krzy�owy (plexus lumbosacralis, z�o�ony z nerw�w od Th12, do Co. Splot szyjny (plexus cervicalis) Splot szyjny powstaje z gal�zi brzusznych czterech g�nych nerw�w szyjnych (C1-C4), po��czonymi mi�dzy sob� �ukowatymi p�tlami. le�y przed gb��bikimi mi�niami szyi, od przodu pokryty powi�zi� i mi�niem mostkowo-obojczykowo-sutkowym. Od splotu szyjnego odchodz� ga��zie sk�rne i ga��zie mi�niowe. Ga��zie sk�rne wychodz� w po�owie d�ugo�ci mi�nia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, na jego tylnym brzegu i st�d rozchodz� si� wachla owato. Rozr�niamy nast�paj�ce ga��zie sk�rne: nerw potyliczny mniejszy (n. ocypitalis minor), nerw uszny wielki (n. auricularis magnus), nerw poprzeczny szyjny (n. transversus coli), nerwy nadobojczykowe (nn. supra claviculares). Dwa pierwsze nerwy kieruj� si� ku g�rze i unerwiaj� sk�r� bocznej okolicy potylicy; twarzy, skroni i ma��owiny usznej. Nerw poprzeczny szyi kieruje si� do przodu i zaopatruje sk�r� przedniej okolicy szyi. Nerwy nadobojczykowe pod��aj� ku do�owi i unerwiaj� okolice trjk�ta bocznego szyi, barku oraz okolic� podobojczykow�. Do ga��zi mi�niowych splotu szyjneo zalicza si� ga��zie kr�tkie i ga��zie d�ugie. Ga��zie kr�tkie unerwiaj� przede wszystkim mi�nie g��bokie szyi. Ga��zie d�uie zaopatruj� mi�sie� mostkowo-obojczykowo-sutkovy, mi�sie� czworoboczny rzbietu, i mi�nie podnykowe i cz�ciowo nadgnykowe i g��bokie szyi (p�tla szyjna). Najwi�ksz� ga��zi� splotu jest nerw przeponowy (n, phrenicus), kt�ry poza w��knami ruchowymi dla przepony zawiera tak�e w��kna czuciowe dla op�ucnej, osierdza i g�rnej cz�ci otrzewnej. Splot szyjny poprzez liczne zespolenia ��czy si� ze splotem ramiennym, z pniem wsp�czulnym oraz z nast�puj�cymi nerwami czaszkowymi: nerwem twarzowym, nerwem b��dnym, nerwem dodatkowym i nerwem podj�zykowym. Splot ramienny (plexus brachialis) Splot ramienny zawiera nerwy zaopatruj�ce ko�czyn� g�rn�, niekt�re mi�nie tu�owia i szyi. Jest utworzony przez ga��zie brzuszne czterech dolnych nerw�w szyjnych i pierwszego piersiowego (C5-Th1). Te pi�� korzeni splotu w dole nadobojczykowym ��czy si� w trzy pnie splotu (trunci plexus): g�rny, �rodkowy i dolny. Ka�dy z trzech pni ma ga��� tyln� i przedni�. Splot kieruje si� do jamy pachowej, krzy�uj�c wcze�niej le��cy przed nim obojczyk. Ga��zie tylne pnia g�rnego, �rodkowego i dolnego wytwarzaj� p�czek tylny (fasciculus posterior). Ga��zie przednie pnia g�rnego i �rodkowego tworz� p�czek boczny (fasciculos lateralis), natomiast ga��zie przednie pnia dolnego przechodz� w p�czek przy�rodkowy (fasciculus medialis). Obojczyk dzieli splot ramienny na cz�� nadobojczykow� i podobojezykow�. Cz�c nadobojczykowa (pars infraclavicularis) splotu wychodzi przez szczelin� mi�ni pochy�ych, od do�u ograniczon� I �ebrem. Cz�� podobojczykowa (pars supraclavicularis) splotu le�y w dole pachowym, gdzie trzy p�czki otaczaj� t�tnic� pachow�. Ze splotu ramiennego wychodz� ga��zie kr�tkie, kt�re zaopatruj� mi�nie obr�czy barkowej, niekt�re mi�nie tu�owia i szyi oraz ga��zie d�ugie, kt�re unerwiaj� ko�czyn� g�rn� woln�. Ga��zie kr�tkie odchodz� zar�wno od cz�ci nadobojczykowej, jak i podobojczykowej, natomiast ga��zie d�ugie stanowi� przed�u�enie p�czk�w cz�ci podobojczykowej. Nerwy kr�tkie splotu ramiennego Nerwy kr�tkie splotu ramiennego unerwiaj� przede wszystkim mi�nie przyczepiaj�ce si� do obr�ezy barkowej. Od splotu ramiennego odchodz� r�wnie� drobne nerwy do dolnych cz�ci mi�ni g��bokich szyi. Nerw grzbietowy �opatki (n. dorsalis scapule) po odej�ciu od splotu kieruje si� do ty�u i schodzi ku do�owi wzd�u� brzebu przy�rodkowego �opatki, unerwiaj�c mi�sie� r�wnoleg�oboczny mniejszy i wi�kszy. Nerw piersiowy d�ugi (toracis longum) po mini�ciu mi�nia pochy�ego �rodkogo, zwykle powy�ej I �ebra, zst�puje do do�u pachowego i kieruje si� na powierzchni� boczn� mi�nia z�batego przedniego, unerwiaj�c kolejne jego cz�ci. Nerw podobojczykowy (n. subclavius) biegnie w dolnej cz�ci mi�nia pochy�ego przedniego, przechodzi pod obojczyk i wnika do mi�nia podobojczykowego, unerwiaj�c go. Nerw nad�opatkowy (suprascapularis) biegnie w bok za obojczykiem w kierunku wci�cia �opatki; po wyj�ciu spod wi�zad�a poprzecznego �opatki oddaje ga��zki do mi�nia nadrzebienioweo i podrzebieniowego oraz do stawu ramiennego. Nerwy piersiowe przednie (nn. thoracici anterior) po odej�ciu od splotu, w liczbie dw�ch lub trzech, dziel� si� nast�pnie na liczne ga��zie, kt�re wnikaj� do mi�nia piersiowego wi�kszebo i mi�nia piersiowego mniejszego. Nerwy pod�opatkowe (nn. sub scapulres) biegn� ku do�owi po przedniej powierzchni m.pod�opatkowego, kt�ry jest przez ten nerw zaopatrywany wraz z mi�niem ob�ym wi�kszym. Nerw piersiowo - grzbietowy (thoracodorsalis) biegnie w kierunku d�u pachowego, nast�pnie przechodzi na powierzchni� przedni� mi�nia najszerszego grzbietu i unerwia ten mi�sie�. Nerw pachowy (n. axilaris), przez niekt�rych autor�w jest zaliczany do nerw�w d�ugich splotu ramiennego; w dole pachowym odchodzi od p�czka tylnego, bienie bezpo�rednio przy torebce stawu ramiennego, do kt�rej oddaje ga��zie stawowe, kieruje si� z jamy pachowj przez otw�r czworoboczny na tyln� stron� ramienia i unerwia mi�sie� naramienny, migsie� ob�y niniejszy i jako nerw sk�rny boczny ramienia - sk�r� nad mi�niem naramiennym. Nerwy d�ugie splotu ramiennego W jamie pachowej od p�czk�w splotu ramiennego odchodzl sze�� nerw�w unerwiaj�cych ko�czyn� g�rn�. Od p�czka bocznego odchodzi nerw me�niowo-sk�rny i korze� boczny, nerwu po�rodkowego. Od p�czka przy�rodkowego bior� pocz�tek nerw �okciowy, korze� przy�rodkowy nerwu po�rodkowego, nerwu sk�rny przy�rodkowy ramienia i nerw sk�rny przy�rodkowy przedramienia. Z p�czka tylnego wychodzi tylko nerw promieniowy. Nerw mi�niowo - sk�rny (n. musculocutaneus) odchodzi od p�czka bocznego i kieruje si� ku do�uwi, przebija mi�sie� kruczo-ramienny i mi�dzy mi�niem dwug owym ramienia mi�niem ramiennym i dochodzi do do u okciowego, gdzie po przebiciu powi�zi rozga zia sie w sk�rze bocznej strony przedramienia a� do k��bu kciuka jako nerw sk�rny boczny przedramienia. Opr�cz tego obszaru sk�ry unerwia r�wnie� mi�nie grupy przedniej ramienia i cz�ciuwo staw �okciowy. Nerw po�rodkowy (n. medianus) rozpoczyna si� w dole pachowym dwuma korzeniami: z p�czka bocznego i przy�rodkowego. Po��czenie obu cz�cl wyst�pujc w rejonie dolnego brzegu mi�nia piersiowego mniejszego, po czym nerw po�rodkuwy kieruje si� do bruzdy przy�rodkowej mi�nia dwug owego. Nast�pnie dostaje si� do dolu �ukciowego pod rozci�gnem mi�nia dwug�owego. W przedramieniu jest po�o�ony mi�dzy warstw� powierzchon� i g��bok� mi�ni przednich przedramienia i dochodzi do nadgarstka. Po wyj�ciu z kana�u nadagrstka pod rozci�gnem d�oniowym dzieli si� na ga��zie ko�cowe - nerwy d�oniowe wsp�lne palc�w ( nn. digitales palmeres communes). Na przedramieniu odchodz� od tego nerwu ga��zie mi�niowe, unerwiaj�ce zginacze przedramienia (bez mi�nia zbinacza �okciowego nadgarstka i przy�rodkowej cz�ci mi�nia zginacza g��bokiego palc�w). Nerw mi�dzykostny przedni przedramienia zaopatruje obie ko�ci przedramienia i b�on� mi�dzykostn� oraz ko�ci i stawy nadarstka. W okolicy r�ki ga��zki tego nerwu zaopatruj� wi�kszo�� mi�ni k��bu kciuka, cz�ciowo mi�nie glistowate. Natomiast ga��zie sk�rne dochodz� do sk�ry d�oniowej powierzchni r�ki i trzeciego palca od strony promieniowej, a na stronie grzbietowej, do sk�ry paliczk�w �rodkowych i dalszych tych palc�w. Nerw ten wchodzi w zespolenia z nerwem �okciowym i nerwem promieniowym. Nerw �okciowy (n. ulnaris) wychodzi z p�czka przy�rodkowego splotu i razem z t�tnic� ramienn� przechodzi na rami� i zd��a do bruzdy nerwu �okciowego ko�ci ramiennej w rejonie nadk�ykcia przy�rodkowego. St�d przedostaje si� na stron� przedni� przedramienia, biegn�c mi�dzy obu g�owami mi�nia zginacza �okciowego nadgarstka i w dolnej cz�ci dzieli si� na dwie ga��zie: grzbietow� i d�oniow� r�ki. Ga��zie mi�niowe nerwu zaopatruj� mi�sie� zginacz �okciowy nadgarstka i cz�� �okciow� zginacza g��bokiego palc�w, niekt�re mi�nie k��bu kciuka, mi�sie� k��bika palca V i �rodkowe r�ki. Ga��zie sk�rne unerwiaj� sk�r� przy�rodkowej cz�ci r�ki zar�wno po stronie d�oniowej, jak i grzbietowej. Po stronie d�oniowej unerwiaj� palec V i cz�� IV, a po stronie grzbietowej palec V, IV i cz�� palca III. Odaj� tak�e ga��zie do stawu �okciowego i staw�w nadgarstka. Nerw sk�rny przy�rodkowy ramienia (n. cutaneus brachii medialis) jest najcie�sz�, czuciow� ga��zi� splotu ramiennego, kt�ra odchodzi od p�czka przy�rodkowego. Nerw ten unerwia sk�r� do�u pachowego i przy�rodkowej strony ramienia. Nerw sk�rny przy�rodkowy przedramienia (n. cutaneus antebrachii medialis) odchodzi od p�ezka przy�rodkowego splotu ramiennego i z jamy pachowej kieruje si� do bruzdy przy�rodkowej mi�nia dwug�owego. W po�owie d�uo�ci ramienia dzieli si� na ga��zie ko�cowe, kt�re biegn� po �okciowej stronie przedramienia i unerwiaj� sk�r� tej okolicy oraz cz�ciowo sk�r� przednio-dolnej okolicy ramienia. Nerw promieniowy (n. radialis) jest g��wnym odga��zieniem tylnego p�czka splotu ramiennego. Po wyj�ciu z jamy pachowej kieruje si� do bruzdy nerwu promieniowego na tylnej powierzchni ko�ci namiennej, nast�pnie po przebiciu przegrody mi�dzymi�niowej dostaje si� do do�u �okciowego, gdzie dzieli si� na ga��zie ko�cowe. Ga��zie tego nerwu zaopatruj� sk�r� tylnej powierzchni namienia i przednamienia, sk�r� grzbietowej powierzchni r�ki i drugiego palca od strony promieniowej. Ga��zie mi�niowe unerwiaj� mi�nie tylne ramienia oraz boczn� i tyln� grup� mi�ni przednamienia. Poza tym nerw promieniowy zaopatruje staw �okciowy, b�on� mi�dzykostn� wraz z ko��mi przednamienia i stawy r�ki. Nerwy mi�dzy�ebrowe (nervi intercostales) Ga��zie brzuszne nerw�w piersiowych od pierwszego do jedenastego przebieaj� w przestrzeniach mi�dzy�ebrowych jako nerwy mi�dzy�ebrowe Jedynie ostatni, dwunasty nerw bienie poni�ej ostatniego �ebra i nosi naz� nerwu pod�ebrowego (n. subcostales). Pierwszy i ostatni z tych nerw�w s� szczeg�lnie cienkie, albnwiem ich w��kna wchodz� w sk�ad: splotu ramiennego i splotu l�d�wiowego. G�rne nerwy mi�dzy�ebrowe biegn� pocz�tkowo po wewn�trznej powierzchni mi�ni mi�dzy�ebrowych zewn�trznych, oddzielone od op�ucnej powi�zi� �r�dpiersiow�. Nast�pnie wchodz� mi�dzy mi�nie mi�dzy�ebrowe wewn�trzne i zewn�trzne, a w przednim odcinku g�rne nerwy mi�dzy�ebroe towarzysz� mi�niowi mi�dzy�ebrowemu wewn�trznemu. Dolne nerwy, w liczbie sze�ciu, bien� pocz�tkowo podobnie jak g�rne, nast�pnie wnikaj� mi�dzy mi�sie� sko�ny wewn�trzny brzucha i mi�sie� poprzeczny brzucha i dochodz� do mi�nia prostego brzucha. Ga��zie mi�niowe tych nerw�w zaopatruj� mi�nie ��bokie klatki piersiowej i niekt�re mi�nie grzbietu oraz mi�nie przednie i boczne brzucha. Ga��zie sk�rne boczne przednie i ga��zie stawowe unerwiaj� sk�r� prawie ca�ej przedniej i bocznej powierzchni tu�owia, sutek, stawy �ebrowo-kr�owe i �ebna. Oda��zienia op�ucnowe i otrzewowe zaopatruj� op�ucn� �cienn� i otrzewn� �cienn�. Splot l�d�wiowo-krzyiowy (plexus lumbocostalis) Splot l�d�wiowo-krzy�owy jest najwi�kszym splotem ustroju. Powstaje z ga��zi brzusznych nerw�w rdzeniowych l�d�wiowych, krzy�owych i nerwu guzicznego. W splocie tym wyr�nia si� dwie cz�ci: g�rn� po�o�on� obok kr�gos�upa l�d�wiowego - spIot l�d�wiowy oraz doln� po�o�on� w miednicy mniejszej - spIot krzy�owy. SpIot l�d�wiowy (plexus lubalis) Splot l�d�wiowy powstaje z w��kien ga��zi brzusznych czterech g�rnych nerw�w l�d�wiowych i cz�ciowo ostatniego piersiowego. Jest po�o�ony mi�dzy warstw� powierzchown� i g��hok� mi�nia i�d�wiowego wi�kszego i posiada nerwy kr�tkie i d�ugie. Ga��zie kr�tkie czyli mi�niowe splotu zaopatruj� najbli�sze mi�nie: czworoboczny l�d�wi, l�d�wiowy wi�kszy i mniejszy. Ga��zie d�ugie splotu l�d�wiowego W�r�d sze�ciu ga�gzi d�ugich trzy tworz� grup� g�rn� i unerwiaj� okolice dolne brzucha, dalsze trzy tworz� grup� doln� i kieruj� si� do cz�ci ko�czyny dolnej wolnej. Nerw biodrowo - podbrzuszny (n. iliohypogastricus) po odej�ciu od splotu bienie ku do�owi i bocznie, przebija �ci�no mi�nia poprzeczngo brzucha nad grzebieniem biodrowym i kieruje si� mi�dzy oboma mi�niami do pochwy mi�nia prostego brzucha. Oddaje szereg ga��zi mi�niowych i sk�rnych, kt�re unerwiaj� mi�nie boczne i sk�r� w dolnej okolicy brzucha oraz sk�r� okolicy �onowej i bocznej okolicy biodna. Nerw biodrowo - pachwinowy (n. ilioiinguinalis) po odej�ciu od splotu kieruje si� mi�dzy mi�nie boczne brzucha, pod��aj�c w okolic� pachwiny i tutaj oddaje ga��zie ko�cowe. Nerw ten zaopatruje ruchowo doln� okolic� mi�ni bocznych brzucha, czuciowo - dolny rejon otrzewnej �ciennej, sk�r� wzg�rka �onowego i moszny lub warg sronowych wi�kszych, sk�r� g�rnej cz�ci uda. Nerw p�ciowo - udowy (n. genitofemorales) zawiena g��wnie w��kna czuciowe. Nerw ten po wyj�ciu ze splotu kieruje si� sko�nie ku do�owi i do przodu w stron� wi�zad�a pachwinowego, gdzie oddaje ga��zie ko�cowe. Ga��� p�ciowa zaopatruje mi�sie� d�wigacz j�dna i b�on� kurczliw� moszny onaz sk�r� najbli�szej okolicy. Ga��� udowa unerwia sk�r� g�rnego odcinka przedniej powierzchni uda. Nerw sk�rny boczny uda (n. cutaneus femoris lateralis ) jest nerwem czuciowym. Po wyj�ciu spod bocznego brzegu mi�nia l�d�wiowego wi�kszego biegnie w stron� kolca biodrowego przedniego, a po mini�ciu wi�zad�a pachwinowego przechodzi na udo, dziel�c si� na ga��zie ko�cowe. Unerwia sk�r� bocznej okolicy uda a� do stawu kolanowego. Nerw udowy (n. femoralis) jest nerwem mieszanym i najwi�kszym z tego splotu. Nerw biegnie w d� i do boku mi�dzy mi�niem l�d�wiowym wi�kszym i biodrowym, nast�pnie przez rozst�p mi�niowy wydostaje si� na udo, gdzie przechodzi w ga��zie ko�cowe. Ga��zie mi�niowe zaopatruj� mi�sie� biodrowo-l�d�wiowy i przedni� grup� mi�ni uda. Czuciowo unerwia sk�r� przedniej i przy�rodkowej powierzchni uda a� do kolana. Nerw udowo-goleniovy jako najd�u�sza ga��� sk�rna nerwu udowego zaopatruje sk�r� przednio-przy�rodkowej powierzchni goleni i brzeg przy�rodkowy stopy oraz ko�� udow�, cz�ciowo staw biodrowy, kolanowy i skokowy g�rny. Nerw zas�onowy (n. obturatorius) po odej�ciu od splotu pocz�tkowo bienie wzd�u� przy�rodkowego brzegu mi�nia l�d�wiowego wi�kszego w kierunku miednicy mniejszej i kana�u zas�onowego, przez kt�ry wydostaje si� na udo. Obydwie ga��zie tego nerwu -przednia i tylna zaopatruj� mi�nie przywodziciele uda, sk�r� przy�rodkowej okolicy uda oraz cz�ciowo staw biodrowy, kolanowy i ko�� udow�. Splot krzy�owy (plexus sacralis) Splot krzy�owy powstaje z ga��zi brzusznych wszystkich nerw�w krzy�owych, nerwu guzicznego i pi�tego nerwu l�d�wiowego. Jest najwi�kszym splotem organizmu, ma kszta�t tr�jk�ta zwr�conego podstaw� do ko�ci krzy�owej. Le�y w miednicy mniejszej, na mi�niu gruszkowatym. W splocie krzy�owym wyr�nia si� ga��zie kr�tkie i ga��zie d�ugie. W�r�d ga��zi kr�tkich wyr�nia si� ga��zie mi�niowe, stawowe i okostnowe. Ga��zie kr�tkie spiotu unerwiaj� mi�nie zewn�trzne miednicy (mi�sie� gruszkowaty, mi�sie� zas�aniacz wewn�trzny, mi�nie bli�niacze i czworoboczny uda). Splot oddaje tak�e ga��zk� do stawu biodrowego i okostnej guza kulszowego i obu kr�tarzy ka�ci udowej. Ga��zie d�ugie splotu krzy�owgo Ga��zie d�ugie splotu krzy�owego, z wyj�tkiem n.guzicznego, opuszczaj� miednic� przez otw�r kulszowy wi�kszy. Nerw grupy pierwszej zaopatruj� ruchowo mm. miednicy, zginaczy uda oraz mm.goleni i stopy. Nerwy czuciowe unerwiaj� sk�r� po�ladka i krocza, tyln� powierzchni� uda i niemal ca�e podudzie i stop�. Druga grupa unerwia mm.dna miednicy, narz�dy p�ciowe zewn�trzne i narz�dy miednicy ma�ej. Natomiast trzeci� grup� stanowi n. guziczny, kt�ry pod��a do sk�ry i mm. okolicy guzicznej. Nerw po�ladkowy g�rny (n. glutus superior) jest nerwem ruchowym, po wyj�ciu z otworu kulszowego wi�kszego kieruje si� do boku i wnika do mi�nia po�ladkowego �redniego i ma�ego, oddaj�c do nich swoje w��kna. Unerwia r�wnie� mi�sie� napinaj�cy powi� szerok�. Nerw po�Iadkowy doIny (n. gluteus inferior) po opuszczeniu miednicy mniejszej kieruje si� do mi�nia po�ladkowego wielkiego i tu oddaje swoje ga��zie. Unerwia mi�sie� po�ladkowy wielki, niekt�re inne mi�nie zewn�trzne miednicy oraz staw biodrowy. Nerw sk�rny tylny uda ( n. cutasneus femoris poserior) jest nerwem czuciowym. Ze splotu kieruje si� do otworu kulszowego wi�kszego, a po wyj�ciu z miednicy biegnie prawie pionowo ku do�owi, towarzysz�c g�owie d�ugiej mi�nia dwu�owego uda. Zaopatruje sk�r� po�ladka i tylnej cz�ci krocza oraz sk�r� tylnej powierzchni uda i g�rnej cz�ci podudzia. Nerw kuIszowy (n. ischiadicus) jest najd�u�szym i najgrubszym nerwem organizmu. Wychodzi z wierzcho�ka tr�jk�ta, jaki wytwarza splot krzy�owy, opuszcza miednic� otworem kulszowym wi�kszym i biegnie pionowo do do�u podkolanoweao, le��c na tylnej powierzchni mi�nia przywodziciela wielkiego. W po�owie d�ugo�ci uda bienie mi�dzy mi�niem p�b�oniastym i dwug�owym uda. W g�rnej okolicy do�u podkolanowego dzieli si� na ga��zie ko�cnwe nerwy piszrzelowy i strzalkowy wsp�lny. Od pnia nerwu kulszowego odchodz� ga��zie unerwiaj�ce mi�nie zewn�trzne miednicy (m. zas�aniacz wewn�trzny, i mm. bli�niacze, m. czworobnczny uda) oraz grup� tyln� mi�ni uda, a tak�e staw biodrowy i kolanowy. Nerw piszczeIowy (n. tibialis) jest przed�u�eniem nerwu kulszowego. Nerw ten bienie przez �rodek do�u podkolanowego povierzchownie do naczy� podkolanowych, przykryty powi�zi�. Nast�pnie przebija �uk �ci�gnisty mi�nia p�aszczkowatego, wnikaj�c mi�dzy warstw� powieczchown� i g��bok� zginaczy podudzia i kieruje si� w stron� kostki przy�rodkowej. W tej okolicy dzieli si� na dwie ga��zie ko�cowe: nerw podeszwawy przy�rodkowy (n. plantaris medialis) i nerw podeszwowy boczny (n. plantaris lateralis). Ga��zie mi�niowe nerwu piszczelowego unerwiaj� mi�nie tylne podudzia, nerwy sk�rne - powierzchni� tylno-przy�rodkow� podudzia i ko�cz� si� w sk�rze brzegu bocznego stopy. Nerw piszczelowy oddaje tak�e ga��zie do stawu kolanowego, ko�ci goleni, b�ony mi�dzykostnej podudzia, do stawu piszczelowo-strza�kowego, wi�zozrostu piszczelowo-strza�kovego oraz do stawu skokowego, staw�w st�pu, �r�dstopia i pale�w. Nerw podeszwowy przy�rodkowy i nerw podeszwowy boczny unerwiaj� mi�nie stopy oraz sk�r� podeszwowej okolicy stopy i palc�w stopy. Nerw strza�kowy wsp�Iny (n. peroneus communis) jest s�absz� ga��zi� nerwu kulszowego. Bienie przez d� podkolanowy sko�nie do do�u i boku, w stron� g�owy strza�ki. Przenika przez przyczep pocz�tkowy mi�nia strza�kowego d�ugiego i dzieli si� na nerw strza�kowy powierzchowny i nerw strza�kowy g��boki. Od nerwu strza�kowego wsp�lnego odchodz� ga��zie dla stawu kolanowego, piszczelowo-strza�kowego i ko�ci udowej oraz ga��zie sk�rne dla bocznej powierzchni podudzia od stawu kolanowego do kostki bocznej. Nerw strza�kowy powierzchowny (n. peroneus profundus) jest przede wszystkim nerwem czuciowym. Po odej�ciu od n. strza�kowego wsp�lnego biegnie mi�dzy mi�niami strza�kowymi i w dalszej cz�ci podudzia przebija powi� goleni, dziel�c si� na dwie ga��zie ko�cowe sk�rne. Nerw strza�kowy powierzchowny unerwia mi�nia strza�kowe, a jego ga��zie sk�rne zaopatruj� sk�r� dolnej cz�ci 5oleni, sk�r� rzbietu stopy i palc�w stopy. Nerw strza�kowy g��boki (n. tibialis profundus) po odej�ciu od nerwu strza�kowego wsp�lnego kieruje si� do mi�ni� prostownik�w i biegnie w d� po przedniej pow�erzchni goleni. Nast�pnie mija troczek g�rny prostownik�w i dostaje si� na grzbiet stopy, gdzie oddaje ga��zie ko�cowe. Nerw ten oddaje ga��zie do mi�ni przednich podudzia oraz mi�ni grzbietu stopy. Czuciowo unerwia obie ko�ci podudzia, staw piszczelowo-strza�kowy i b�on� mi�dzykostn� oraz stawy stopy i cz�ciowo I i II palec stopy. Nerw sromowy (n. pudendus) wychodzi z miednicy otworem kulszowym wi�kszym, po mini�ciu kolca kulszowego wnaca do miednicy przez otw�r kulszowy mniejszy w rejonie do�u kulszowo-odbytniczego, gdzie dzieli si� na ga��zie ko�cowe. Nerw ten, w przeciwie�stwie do innych nerw�w splotu krzy�ciwego, prowadzi w��kna przywsp�czulne i wsp�czulne, przeznaczone dla trzew miednicy mniejszej. Nerw sromowy unerwia mi�nie krocza, sk�r� krocza i narz�d�w p�ciowych zewn�trznych z wyj�tkiem wzg�rka �onowego. Nerw guziczny (n. coccygeus) wytwarza drobny splot guziczny (plexus coccygeus), po�o�ony w okolicy przyczepu mi�nia guzicznego do ko�ci krzy�owej. Nerw ten oddaje ga��zie do sk�ry okolicy uzicznej, mi�nia guzicznego i mi�nia d�wiacza odbytu.