Jakub Karpi�ski Portrety lat 1944 1993 w Odcinkach l fot. W. J. Szulecki Jakub Karpi�ski. urodzony w Warszawie w roku 1940. doktor nauk humanistycznych, od roku 1978 przebywa) we Francji, w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych. Od roku 1992 kieruje Instytutem Politycznym w Warszawie. Jest autorem artyku��w i ksi��ek o filozofii, socjologii, polityce i najnowszej historii Polski. W�r�d ksi��ek Jakuba Karpi�skiego s�: ..Ewolucja czy rewolucja" (1975). ..Kr�tkie spi�cie" (1977). "Porcja wolno�ci" (1979). "P�onie komitet" (1982). "Mowa do ludu" (1984). ..Polska, komunizm, opozycja" (1985). "Ustr�j komunistyczny w Polsce" (1985). "Niepodleg�o�� od wewn�trz" (1987). "Nie by� w my�leniu pos�usznym" (1989). "Dziwna wojna" (1990). "Mi�dzy komunizmem a demokracj�" (1992). "Kultura i wielo�� rzeczywisto�ci" (1992). Wydawane na emigracji ksi��ki Jakuba Karpi�skiego prze-drukowywano wielokrotnie w Polsce: w latach 1977-1990 opublikowano poza cenzur� ponad sze��dziesi�t wyda� jego ksi��ek i broszur. "Portrety lat" ukaza�y si� po raz pierwszy w roku 1989. Opublikowano nast�pnie przek�ad rumu�ski, w przygotowaniu jest wydanie ameryka�skie. Obecne wydanie autor uzupe�ni� o lata 1989-1993. 10 �t* ilf, �i't u; j WYDANIE II UZUPE�NIONE Sk�ad i �amanie: "TRIOGRAF" s.c. 00-560 Warszawa, ul. �niadeckich 10, tel. 625-54-48 Druk: Wojskowa Drukarnia w �odzi 90-520 ��d�, ul. Gda�ska 130, tel./fax 36-86-32 Biblioteka WDiNP UW 1098017620 ^ -j "4 33 I-! Wydawnictwo Gebethner & Ska proponuje i poleca nast�puj�ce tytu�y: Alicja Iwa�ska POTYCZKI I PRZYMIERZA. Pami�tnik 1918-1985. Pasjonuj�cy tom wspomnie� poetki, pisarki, uczonej i d�ugoletniego wyk�adowcy na renomowanych uniwersytetach ameryka�skich. Ksi��ka przybli�a i przedstawia obraz wielu miejsc i wielu dziesi�cioleci: dzieci�stwo i m�odo�� autorki sp�dzone w rodzinie ziemia�skiej, studia filozoficzne w Warszawie, praca w kontrwywiadzie AK, konspiracja powojenna i wreszcie trudne lata na obczy�nie, cena zbytu: 96.000.- z� "Otwarto�� my�lenia, szczero�� s�du, przenikliwo�� obserwacji - to tylko niekt�re atuty tych wspomnie�" "Tw�j STYL" "Ta ksi��ka mo�e liczy� na powodzenie" "Tw�rczo��" Jaros�aw Iwaszkiewicz CZERWONE TARCZE Wydanie jubileuszowe z okazji 100 rocznicy urodzin Autora oraz 60 rocznicy pierwszego wydania ksi��ki, kt�ra ukaza�a si� w 1934 r. nak�adem oficyny "Gebethner i WolfP'. Ta powie�� historyczna osnuta wok� biografii ksi�cia Henryka Sandomierskiego i jego pr�b odbudowy Kr�lestwa Polskiego zosta�a natychmiast zauwa�ona i doceniona zar�wno przez czytelnik�w jak i �wczesn� krytyk� (Andrzejewski, Parnicki, Wyka). Dzi� wpisana na list� uzupe�niaj�cych lektur szkolnych, dzi�ki ponadczasowym tre�ciom, ma wielk� szans� pozyska� kolejne pokolenie odbiorc�w, cena zbytu: 90.000.- z� Eugeniusz Lokajski FOTOGRAFIE Z POWSTANIA WARSZAWSKIEGO Znakomite i niepowtarzalne zdj�cia zamieszczone w albumie pokazuj� t� jedn� z najtragiczniejszych kart polskiej historii w spos�b niezwyk�y. Lokajski - wybitny polski olimpijczyk, mistrz polski w rzucie oszczepem z 1936 r. - na swoich fotografiach portretuje to, co najbardziej nieuchwytne: codzienno�� powsta�czego �ycia, sytuacje zwyczajne nabieraj�ce nowego znaczenia dzi�ki czasowi, w kt�rym si� dziej�. Ksi��ka wydana przy finansowej pomocy Ministerstwa Kultury i Sztuki w 50 rocznic� wybuchu Powstania Warszawskiego, cena zbytu: 200.000.- z� Zam�wienia realizujemy za zaliczeniem pocztowym pod adresem: Wydawnictwo Gebethner & Ska, 00-201 Warszawa, ul. Andersa 12 TRE�� 1944 - Wej�cie Armii Czerwonej, nowa w�adza 1945 - Ofensywa Armii Czerwonej, Ja�ta, proces 16, Poczdam 1946 - Referendum 1947 - Pierwsze wybory, akcja "Wis�a", Kominform 1948 - Odchylenie w PPR, nowa nazwa partii 1949 - Rokossowski w Polsce 1950 - Porozumienie Ko�ci�-pa�stwo, wojna w Korei, nowe banknoty 1951 - Procesy podziemia i genera��w 1952 - Bierut i konstytucja, powstaje PRL 1953 - �mier� Stalina, aresztowanie prymasa 1954 - Audycje �wiat�y, zmiany organizacyjne 1955 - Partia o praworz�dno�ci, Uk�ad Warszawski, festiwal m�odzie�y 1956 - PZPR i ZSRR. Chleb i wolno�� 1957 - Wybiera si� bez skre�le�. Likwidacja "Po prostu" 1958 - Przekszta�cenie samorz�du, policja na Jasnej G�rze 1959 - Przej�ciowe trudno�ci, dni bezmi�sne r. A 1960 - Zwyci�stwo nad Krzy�akami j, , 1961 - Ujednolicanie o�wiaty 1962 - Zgromadzenia nadzorowane 1963 - Front ideologiczny 1964 - Przeciw zagro�eniu kultury 1965 - Biskupi i Niemcy 1966 - Tysi�clecie 1967 - Tylko jedna ojczyzna - Polska Ludowa 1968 - Mickiewicz, studenci i syjoni�ci 1969 - Prawo karne, "normalizacja" w Czechos�owacji 1970 - Uk�ady z NRF, strza�y na Wybrze�u 1971 - Nowe strajki. Pomo�ecie? 1972 - Ratyfikacja^uk�ad�w z NRF, porz�dkowanie nomenklatury 1973 - Socjalistyczne zwi�zki m�odzie�y 1974 - Trzydziestolecie, wizyta Bre�niewa 1975 - Nowy podzia� administracyjny, deklaracja w Helsinkach 1976 - Przewodnia si�a, przyja�� z ZSRR, robotnicy 11 17 23 29 35 41 47 53 59 65 71 77 83 89 95 101 107 113 119 125 131 137 143 149 155 161 167 173 179 185 191 197 203 1977 - Niezale�no�� i opozycja niech�tnie tolerowane 209 1978 - Wolne zwi�zki zawodowe, Karol Wojty�a papie�em 215 1979 - Jan Pawe� II w Polsce 221 1980 - "Solidarno��" 227 1981 - Prawie rok wolno�ci, uderzenie grudniowe 233 1982 - Podziemie, demonstracje, delegalizacja "Solidarno�ci" 243 1983 - Og�oszenie ko�ca wojny, nast�pnym razem stan wyj�tkowy 249 1984 - Policja i zabity ksi�dz 255 1985 - Wybory i podr�e zagraniczne 261 1986 - Zwolnienie wi�ni�w, pr�by jawno�ci 267 1987 - Konsultacje i referendum 273 1988 - Dwie fale strajk�w i rozmowy 279 1989 - "Okr�g�y st�", wsp�rz�dzenie 285 1990 - Wojna na g�rze, Lech Wa��sa prezydentem 291 1991 - Wybory, afery, Sejm 297 1992 - W stron� systemu prezydenckiego ( 303 1993 - Zwyci�stwo lewicy 309 BIBLIOTEKA Wydzia�u Dziennikarstwa i Nauk Po�itycznycft Uniwersytetu Warsv.'->. \> j>o ul. Nowy �wiat 69, 00-046 Vvais/awa tel. 620-03-81 w. 295, 296 1993 W Senacie SLD uzyska� 37 miejsc, PSL - 36, "Solidarno��" - 9, UD - 4, UP - 2, BBWR - 2, sze�� ugrupowa� uzyska�o po jednym mandacie, do Senatu wesz�o tak�e czterech kandydat�w niezale�nych. 14 pa�dziernika marsza�kiem Sejmu wybrano J�zefa Oleksego z SLD, 15 pa�dziernika marsza�kiem Senatu - Adama Struzika z PSL. 18 pa�dziernika prezydent Lech Wa��sa desygnowa� Waldemara Pawlaka na premiera, za� 28 pa�dziernika prezydent powo�a� i zaprzysi�g� utworzony przez Pawlaka rz�d. Andrzej Milczanowski by� nadal ministrem spraw wewn�trznych, Ministerstwo Spraw Zagranicznych obj�� Andrzej Olechowski, za� Ministerstwo Obrony Narodowej - admira� Piotr Ko�odziejczyk, wszyscy trzej okre�lani jako "ludzie prezydenta". 15 listopada Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji poinformowa�a, �e prezesem sp�ki Telewizja Polska zosta� Wies�aw Walendziak. Nominacj� t� skrytykowa� prezydent Wa��sa. 15 listopada Radzie wym�wiono pomieszczenia zajmowane dotychczas w siedzibie Kancelarii Prezydenta. 21 grudnia prezydent Wa��sa w 43 rocznic� urodzin Mieczys�awa Wachowskiego mianowa� go ministrem stanu. W roku 1993 na ekrany wesz�y filmy "Cz�owiek z...." Konrada Szo�ajskiego, w kt�rym o�mieszono konspiracj� solidarno�ciow� w stanie wojennym, i "Uprowadzenie Agaty" Marka Piwowskiego, w kt�rym o�mieszono polityk�w postsolidarno�ciowych. Ukaza� si� tom esej�w Zbigniewa Herberta "Martwa natura z w�dzid�em". Starania Polski (i innych kraj�w postkomunistycznych) o cz�onkostwo w NATO nie zosta�y w roku 1993 uwie�czone powodzeniem. W wyborach we wrze�niu zwi�kszy� si� w por�wnaniu z rokiem 1991 procent g�osuj�cych na partie lewicowe, zw�aszcza na SLD i PSL. O wielko�ci zwyci�stwa lewicy zdecydowa�a ordynacja wyborcza: nieproporcjonalna, cho� nazywana proporcjonaln�. Ordynacja kara�a prawic�, kt�ra w wyborach uczestniczy�a w postaci nie mog�cych si� ze sob� porozumie� ugrupowa� o podobnych programach. Przyw�dcy pozostawionych poza Sejmem ugrupowa� porozumiewali si� po wyborach. BIBLIOTEKA Wydzia�u Dziennikarstwa i Nauk Uniwersytetu Wai>/.> � � � � -c,) ul. Nowy �wiat 69, 00-�4o Warszaw* tel. 620-03-fcl w, 295, ; 1 f� -"li m l? 1993 ^^^H^^B komitety wyborcze, kt�re uzyskaj� co najmniej 5% g�os�w w ca�ym kraju (8% w przypadku koalicji), za� mandaty z list og�lnokrajowych otrzymaj� komitety, kt�re uzyskaj� co najmniej 7% g�os�w. Projekt popar�y wi�ksze kluby poselskie: SLD, UD, PPL, PSL, KPN, PC, przeciw g�osowa�y ZChN, Konwencja Polska, RdR, "Solidarno��", UP i wi�kszo�� pos��w z mniejszych ugrupowa�. 19 maja wp�yn�� do prezydium Sejmu wniosek o dymisj� rz�du Hanny Suchockiej podpisany przez pos��w z "Solidarno�ci", PC, ChD, PL, RdR, UPR i Akcji Polskiej. 28 maja Sejm przyj�� ten wniosek 223 g�osami przeciw 198, przy 24 wstrzymuj�cych si�. Za dymisj� rz�du by�y kluby SLD, PSL, KPN, PC, RdR, UPR i Akcji Polskiej, przeciw UD, PPL, ZChN, KPN, Mniejszo�� Niemiecka. Wstrzyma�a si� od g�osu wi�kszo�� pos��w z PL i UP. 28 maja po po�udniu Sejm przyj�� niekt�re poprawki Senatu do uchwalonego 15 kwietnia projektu ordynacji wyborczej do Sejmu, mi�dzy innymi poprawk� przewiduj�c� sk�adanie przez kandydat�w o�wiadcze� pisemnych, czy byli funkcjonariuszami lub tajnymi wsp�pracownikami organ�w bezpiecze�stwa lub wojskowych s�u�b specjalnych. 29 maja prezydent Lech Wa��sa nie przyj�� dymisji rz�du i rozwi�za� Sejm i Senat. 31 maja wieczorem w telewizyjnych "Wiadomo�ciach" podano informacj� o wydrukowaniu "Monitora Polskiego" z zarz�dzeniem prezydenta, kt�re tym samym wesz�o w �ycie. 4 czerwca, w rocznic� upadku rz�du Jana Olszewskiego, demonstrowali w Warszawie zwolennicy lustracji. Zachowanie si� policji by�o brutalne, czemu nast�pnie zaprzecza� minister spraw wewn�trznych Andrzej Milczanowski. W nocy z 3 na 4 czerwca funkcjonariusze Urz�du Ochrony Pa�stwa zdzierali plakaty zapowiadaj�ce manifestacj�. 9 czerwca Lech Wa��sa i pracownicy jego kancelarii poinformowali dzia�aczy zwi�zkowych i samorz�dowych o tworzeniu BBWR - Bezpartyjnego Bloku Wspierania Reform. Skr�t BBWR oznacza� dotychczas Bezpartyjny Blok Wsp�pracy z Rz�dem, utworzony w roku 1928. Blok ten w roku 1930 uzyska� wi�kszo�� mandat�w w Sejmie. 17 czerwca prezydent Wa��sa mianowa� dziewi�t� z kolei rad� przy prezydencie - rad� do spraw polityki spo�ecznej. 13 lipca arcybiskup metropolita gda�ski Tadeusz Goc�owski og�osi�, �e na spotkaniu w jego siedzibie Zjednoczenie Chrze�cija�sko-Narodo- 312 1993 we, Partia Konserwatywna, Partia Chrze�cija�skich Demokrat�w i Stronnictwo Ludowo-Chrze�cija�skie ustali�y, �e wyst�pi� w wyborach wsp�lnie jako Katolicki Komitet Wyborczy "Ojczyzna". W numerze 4 "Gazety Polskiej" redagowanej przez Piotra Wierzbic-kiego ukaza�y si� informacje o konfidentach z�o�one 4 czerwca 1992 roku w Sejmie przez �wczesnego ministra spraw wewn�trznych Antoniego Macierewicza. 20 lipca funkcjonariusze policji zrewidowali siedzib� redakcji "Gazety Polskiej" w poszukiwaniu orygina�u listy. 28 lipca podpisano "Konkordat mi�dzy Stolic� Apostolsk� i Rzecz�-pospolit� Polsk�". Tekstu konkordatu, zaaprobowanego przez rz�d l czerwca, do czasu podpisania nie ujawniano. Wed�ug konkordatu, "Pa�stwo i Ko�ci� katolicki s� - ka�de w swej dziedzinie - niezale�ne i autonomiczne", "mianowanie i odwo�ywanie biskup�w nale�y wy��cznie do Stolicy Apostolskiej". Ustalono, jakie dni �wi�teczne s� wolne od pracy i sprecyzowano warunki, w kt�rych "ma��e�stwo kanoniczne wywiera takie skutki, jakie poci�ga za sob� zawarcie ma��e�stwa zgodnie z prawem polskim". Od 24 sierpnia by� w Polsce (a nast�pnie w Czechach i na S�owacji) prezydent Rosji Borys Jelcyn, kt�ry z�o�y� kwiaty pod pomnikiem katy�skim w Warszawie i stwierdzi�, �e Rosja nie sprzeciwia si� wst�pieniu do Polski NATO (co r�ni�o si� od wypowiedzi innych polityk�w rosyjskich). Jelcyn zmieni� nast�pnie pogl�d. 9 grudnia w Brukseli o�wiadczy�, �e przyj�cie pa�stw Europy Wschodniej do NATO przynios�oby Rosji szkod� i Rosja b�dzie si� temu sprzeciwia�. W wyborach do Sejmu i Senatu 19 wrze�nia g�osowa�o 52% os�b uprawnionych. Do Sejmu dosta�o si� sze�� ugrupowa�: Sojusz Lewicy Demokratycznej (20,4% g�os�w i 171 pos��w), Polskie Stronnictwo Ludowe (15,4% i 132 pos��w), Unia Demokratyczna (10,6% i 74 pos��w), Unia Pracy (7,3% i 41 pos��w), KPN (5,8% i 22 pos��w) i BBWR (5,4% i 16 pos��w). 69 miejsc z list og�lnopolskich podzielono mi�dzy cztery ugrupowania: SLD (26 miejsc), PSL (20 miejsc), Uni� Demokratyczn� (14 miejsc) i Uni� Pracy (9 miejsc). Z pi�tnastu partii, kt�re zg�osi�y listy og�lnokrajowe, nie wesz�y do Sejmu "Ojczyzna" (6,4% g�os�w, a wi�c mniej ni� 8% niezb�dne dla koalicji), "Solidarno��" (4,9%), Zjednoczenie Polskie-PC (4,4%), KLD (4%), UPR (3,2%), "Samoobrona" (2,8%), "X" (2,7%), Koalicja dla Rzeczypospoliteju<3,7%) i PSL-Porozumienie Ludowe (2,4%). . > - *�i5.. .-^w 1993 bo do tego niezb�dna by�a wi�kszo�� uprawnionych do g�osowania. W wyborach parlamentarnych na �otwie 5 i 6 czerwca zwyci�y�a �otewska Droga, ugrupowanie dotychczasowego przewodnicz�cego parlamentu (Rady Najwy�szej), Anatolija Gorbunovsa, ��cz�ce by�ych komunist�w i emigracyjnych dzia�aczy niepodleg�o�ciowych. �otewska Droga uzyska�a 36 miejsc w 100-osobowym parlamencie. 6 czerwca wybory w Hiszpanii wygra�a (po raz czwarty) Hiszpa�ska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE), uzyskuj�c 39% g�os�w. Socjali�ci stracili jednak bezwzgl�dn� wi�kszo�� w parlamencie. 9 lipca parlament czeski 129 g�osami przyj�� ustaw�, kt�ra stwierdza, �e re�im oparty na ideologii komunistycznej by� "przest�pczy, bezprawny i zas�uguj�cy na pot�pienie". Op�r obywateli przeciw temu re�imowi by� "prawowity, sprawiedliwy, moralnie uzasadniony i jest godzien szacunku". 6 sierpnia papie� Jan Pawe� II podpisa� encyklik� Yeritatis splendor skierowan� przeciw relatywizmowi w moralno�ci. 3 wrze�nia prezydenci Rosji i Ukrainy uzgodnili, �e Flot� Czarnomorsk� otrzyma w ca�o�ci Rosja w zamian za zmniejszenie d�ugu Ukrainy. 9 wrze�nia Organizacja Wyzwolenia Palestyny i Izrael uzna�y si� nawzajem w wyniku rokowa� prowadzonych w Norwegii i utrzymywanych w tajemnicy. 13 wrze�nia w obecno�ci prezydenta Clintona premier Izraela Icchak Rabin i przewodnicz�cy OWP Jaser Arafat podpisali porozumienie o autonomii palesty�skiej w strefie Gazy i w Jerychu. 21 wrze�nia prezydent Rosji Borys Jelcyn rozwi�za� Rad� Najwy�sz� i Zjazd Deputowanych. Parlament i Trybuna� Konstytucyjny uzna�y, �e dekret Jelcyna jest nielegalny. Parlament wybra� prezydentem Aleksandra Ruckiego i mianowa� nowych ministr�w. 2 pa�dziernika zwolennicy parlamentu zaatakowali gmach telewizji, atak odparto i oddzia�y podporz�dkowane Jelcynowi zmusi�y nast�pnie obro�c�w parlamentu i parlamentarzyst�w do opuszczenia budynku. Przyw�dc�w oporu w parlamencie aresztowano. W komentarzach zwyci�stwo Jelcyna przedstawiono jako triumf demokracji. 21 pa�dziernika ministrowie obrony pa�stw NATO zaaprobowali ameryka�ski plan "Partnerstwa dla pokoju" przewiduj�cy umowy z pa�stwami aspiruj�cymi do cz�onkostwa. "NATO nie zrobi nic przeciw Rosji" - o�wiadczy� jego sekretarz generalny, Manfred Woerner. 310 1993 Wybory w Rosji 11 i 12 grudnia wygra�a Partia Liberalno-Demo-kratyczna W�adimira �yrynowskiego. W POLSCE 7 stycznia Sejm uchwali� ustaw� "O planowaniu rodziny, ochronie p�odu ludzkiego i warunkach dopuszczalno�ci przerywania ci��y" (213 g�osami, przy 171 przeciw i 29 wstrzymuj�cych si�). Ustanowiono, �e za przerwanie ci��y podlega karze lekarz, z wyj�tkiem przypadk�w, gdy ci��a zagra�a zdrowiu lub �yciu kobiety, jest wynikiem przest�pstwa lub gdy p��d ma wady genetyczne. 7 stycznia zorganizowano promocj� ksi��ki "Lewy czerwcowy", zawieraj�cej wywiady Jacka Kurskiego i Piotra Semki z ministrami rz�du Jana Olszewskiego i politykami popieraj�cymi ten rz�d. W ksi��ce stwierdzono, �e szef gabinetu prezydenta, Mieczys�aw Wachowski, by� funkcjonariuszem SB. Wachowski nast�pnie zaprzeczy� niekt�rym podanym w ksi��ce informacjom. 29 stycznia demonstrowali w Warszawie przeciwnicy prezydenta Wa��sy. Spalono kuk��, przedstawiaj�c�, wed�ug niekt�rych obserwator�w, Wa��s�, wed�ug innych - Wachowskiego. 13 lutego Sejm 230 g�osami przyj�� rz�dowy projekt bud�etu na rok 1993, przy 207 g�osach przeciw i 3 wstrzymuj�cych si�. Wbrew postanowienim Komisji Krajowej, cz�� pos��w "Solidarno�ci" g�osowa�a za bud�etem. 14 lutego ministrowie spraw zagranicznych Polski, W�gier i Ukrainy podpisali w Debreczynie na W�grzech porozumienie o wsp�pracy w regionie karpackim. 20 lutego w Sejmie, po przem�wieniu ministra Skubiszewskiego, pos�owie z opozycji i z ZChN twierdzili, �e plany wsp�pracy regionalnej zagra�aj� suwerenno�ci Polski. 22 lutego przedstawiciele rz�du, pracodawc�w i zwi�zk�w zawodowych podpisali "Pakt" o przedsi�biorstwie pa�stwowym w trakcie przekszta�cania". 5 marca prezes Porozumienia Centrum, Jaros�aw Kaczy�ski, poinformowa� dziennikarzy o tajnej istrukcji Ministerstwa Spraw Wewn�trznych, zlecaj�cej, jak twierdzi� Kaczy�ski, dzia�ania agenturalne przeciw opozycyjnym partiom politycznym. 15 kwietnia Sejm przyj�� projekt ordynacji wyborczej ustanawiaj�cej, �e na 460 mandat�w, 391 b�dzie rozdzielonych w 52 okr�gach, za� 69 - z list og�lnopolskich. Mandaty w okr�gach otrzymaj� wy��cznie 311 1992 4 t zarz�dzenia ministra obrony narodowej armi� dowodzi szef Sztabu Generalnego. 6 listopada powsta� w Sejmie nowy klub, skupiaj�cy KLD, PPG i pi�ciu pos��w z PC. Klub ten wybra� nazw�: Polski Program Liberalny. 12 listopada prezydent skierowa� do Sejmu projekt karty praw i wolno�ci, kt�ra zapewnia�aby obywatelom mo�liwo�� s�dowego dochodzenia roszcze� i stanowi�aby cz�� przysz�ej konstytucji. W zwi�zku z przygotowywan� w parlamencie ustaw� przewiduj�c� karanie przerywania ci��y, 13 listopada powsta� pod przewodnictwem Zbigniewa Bujaka komitet na rzecz referendum w tej sprawie. 19 listopada inspektorzy NIK usi�owali skontrolowa� Urz�d Rady Ministr�w. Kontrol� uniemo�liwi� szef URM, Jan Rokita. Prezes NIK nazwa� post�powanie szefa URM naruszeniem ustawy o NIK i konstytucji. W opublikowanej pod koniec listopada ksi��ce: "Pami�tnik Anastazji P.", autorka opisywa�a obyczaje pos��w w �yciu prywatnym. Ksi��k� rozchwytywano. * W roku 1992 Polska mia�a trzech premier�w, dwa rz�dy powo�ane przez Sejm, jeden - tymczasowy. Rz�d Olszewskiego przekaza� parlamentowi informacje o by�ych wsp�pracownikach UB i SB w najwy�szych w�adzach, co przyczyni�o si� do upadku tego rz�du. Premier Pawlak patronowa� szybkiemu usuni�ciu z MSW, MON i telewizji os�b zwi�zanych z rz�dem poprzednim. Rz�d Hanny Suchockiej powsta� i dzia�a� dzi�ki poparciu koalicji, podzielonej ideologiczne, ale wsp�pracuj�cej przy g�osowaniu "ma�ej konstytucji" i w codziennych sprawach praktycznych. 308 Zwyci�stwo lewicy ZA GRANIC� 3 stycznia Borys Jelcyn i Geo-rge Bush podpisali na Kremlu porozumienie START II, przewiduj�ce znaczne ograniczenie arsena�u j�drowego Rosji i Stan�w Zjednoczonych. 26 stycznia parlament Republiki Czeskiej wybra� prezydentem Vaclava Havla. 14 lutego w wyborach prezydenckich na Litwie przyw�dca postkomunistycznej Demokratycznej Partii Pracy, Algirdas Brazauskas, pokona� emigracyjnego dzia�acza niepodleg�o�ciowego, Stasysa Lozoraitisa. 15 lutego parlament s�owacki wybra� prezydentem republiki Micha�a Kowacza z Ruchu o Demokratyczn� S�owacj� (HZDS), by�ego przewodnicz�cego czechos�owackiego Zgromadzenia Federalnego. W wyborach we Francji 21 i 28 marca zwyci�y�a prawica: Zgromadzenie na Rzecz Republiki (RPR) i Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej (UDF). 29 marca prezydent Francois Mit-terrand powierzy� misj� utworzenia rz�du 64-letniemu Edouar-dowi Balladurowi z RPR. 25 kwietnia w referendum w Rosji wyborcy wyrazili zaufanie dla polityki prezydenta Jel-cyna. Wi�kszo�� g�osuj�cych popar�a przyspieszenie wybor�w parlamentarnych, ale wynik ten nie rozstrzygn�� sprawy, 309 1992 4 czerwca minister spraw wewn�trznych dostarczy� prezydium Sejmu list� ponad 60 nazwisk - pod rygorem tajemnicy. Prezydent, poinformowany, �e on i jego urz�dnicy s� na li�cie, wyda� o�wiadczenie pot�piaj�ce akcj� lustracyjn�. W nocy z 4 na 5 czerwca Sejm odwo�a� rz�d Olszewskiego. Olszewski stwierdzi�, �e niepodleg�ym pa�stwem nie powinny rz�dzi� osoby zniewolone w�asn� przesz�o�ci�. Za odwo�aniem rz�du g�osowa�o 273 pos��w, przeciw 119, wstrzyma�o si� od g�osu 33. 5 czerwca prezydent wni�s� o powo�anie na premiera Waldemara Pawlaka. Sejm powo�a� Pawlaka 261 g�osami, przeciw 149, przy 7 wstrzymuj�cych si�. Tego dnia Sejm przyj�� bud�et zaproponowany przez rz�d Olszewskiego. Zgodnie z konstytucj�, Pawlak nie m�g� bez zgody Sejmu zmieni� ministr�w, ale powierzy� Andrzejowi Milczanow-skiemu kierowanie Ministerstwem Spraw Wewn�trznych i Januszowi Onyszkiewiczowi kierowanie Ministerstwem Obrony Narodowej. 5 czerwca Pawlak usun�� prezesa Komitetu do Spraw Radia i Telewizji, Zbigniewa Romaszewskiego, kt�rego zast�pi� Janusz Zaorski. Zaorski zmieni� kierownictwo telewizji i Telewizyjnej Agencji Informacyjnej. 6 czerwca pose� Jacek Taylor z UD zarzuci� pos�om, �e podpisywali deklaracje lojalno�ci i donosili na koleg�w w �ledztwie. 7 czerwca Bronis�aw Geremek stwierdzi�, �e dzia�ania rz�du Olszewskiego mia�y znamiona zamachu stanu. 11 czerwca prezydent Wa��sa, zwracaj�c si� publicznie do ministra Macierewicza, powiedzia�, �e on, prezydent, ma "jeszcze kilka as�w w r�kawie. Jak te asy wyci�gn�, to pan jest w szpitalu". Od 11 do 13 czerwca odbywa� si� IV zjazd "Solidarno�ci". Owacyjnie witano Zbigniewa Romaszewskiego i Jana Olszewskiego, ch�odno - Lecha Wa��s�. 14 czerwca Wa��sa o�wiadczy�, �e wiadomo mu o agencie SB "Zapalniczce", identyfikowanym nast�pnie ze Zdzis�awem Najderem, doradc� premiera Olszewskiego. Najder 15 czerwca stwierdzi�, �e wprowadza� SB w b��d. 15 czerwca nie uda�y si� pr�by zg�oszenia si� do pracy ministra spraw wewn�trznych Macierewicza i szefa Urz�du Rady Ministr�w W�odar-czyka. Premier Pawlak poleci� im, by byli w miejscu zamieszkania, gotowi do wykonywania obowi�zk�w s�u�bowych. 19 czerwca Trybuna� Konstytucyjny uzna�, �e uchwa�a Sejmu z 28 maja o ujawnieniu wsp�pracownik�w UB i SB jest niezgodna 306 1992 z konstytucj�. Wed�ug premiera Olszewskiego, orzeczenie trybuna�u by�o "pozakonstytucyjn� uzurpacj�". 4 lipca komisja do zbadania wykonania uchwa�y lustracyjnej stwierdzi�a, �e wykonanie tej uchwa�y mog�o "doprowadzi� do destabilizacji najwy�szych organ�w pa�stwa". Yotum separatum z�o�y�o czterech cz�onk�w komisji. 8 lipca premier Pawlak zrezygnowa� z misji utworzenia rz�du. 10 lipca Sejm zaakceptowa� t� rezygnacj� i powo�a� na premiera Hann� Suchock� z UD (o kandydaturze Suchockiej prasa informowa�a 4 lipca). 11 lipca Sejm zaakceptowa� rz�d zaproponowany przez premier Suchock�. Zdecydowa�o o tym poparcie UD, ZChN, KLD, PL, "Solidarno�ci" i czterech mniejszych ugrupowa�. Ministrami obrony narodowej i spraw wewn�trznych pozosta�y osoby mianowane 5 czerwca przez premiera Pawlaka. l sierpnia Sejm uchwali� ustaw� o stosunkach mi�dzy w�adz� ustawodawcz� i wykonawcz� oraz o samorz�dzie terytorialnym, zwan� "ma�� konstytucj�". Zgodnie z t� ustaw�, prezydent "sprawuje og�lne kierownictwo" w dziedzinie stosunk�w zagranicznych i bezpiecze�stwa pa�stwa, wnioski dotycz�ce powo�ania ministr�w spraw zagranicznych, obrony narodowej i spraw wewn�trznych premier przedstawia "po zasi�gni�ciu opinii" prezydenta, prezydent desygnuje premiera i powo�uje rz�d, Sejm natomiast mo�e rz�dowi udzieli� lub nie udzieli� wotum zaufania. Pos�owie KPN i Ruchu dla Rzeczypospolitej zakwestionowali wyniki g�osowania nad "ma�� konstytucj�", twierdz�c, �e nie uwzgl�dniono 9 wstrzymuj�cych si� od g�osu pos��w KPN. 20 wrze�nia Frakcja Prawicy Demokratycznej (z Aleksandrem Hallem) wyst�pi�a z Unii Demokratycznej. 16 pa�dziernika, przed g�osowaniem nad poprawkami Senatu do "ma�ej konstytucji" Sejm zmieni� regulamin, ustanawiaj�c, �e do odrzucenia poprawek Senatu wystarczy, by g�osowa�a przeciw poprawkom lub wstrzyma�a si� od g�osu jedna trzecia pos��w plus jeden. Zmiana regulaminu u�atwi�a Sejmowi odrzucenie wielu poprawek Senatu do "ma�ej konstytucji". 17 listopada Trybuna� Konstytucyjny orzek�, �e zmiany w regulaminie Sejmu, kt�re dopomog�y uchwali� "ma�� konstytucj�", nie naruszaj� konstytucji dotychczasowej. Prezydent podpisa� "ma�� konstytucj�", kt�ra 8 grudnia wesz�a w �ycie. Od 22 pa�dziernika MON sta�o si� instytucj� cywiln�. Na podstawie 307 1992 w wyborach prezydenckich zwyci�y� przyw�dca Frontu, dotychczasowy prezydent �on Iliescu. 25 pa�dziernika i 15 listopada w wyborach na Litwie najwi�cej g�os�w otrzyma�a postkomunistyczna Demokratyczna Partia Pracy Litwy. 25 listopada przyw�dca tej partii, Algirdas Brazauskas, zosta� przewodnicz�cym parlamentu; g�ow� pa�stwa do czasu wyboru prezydenta. 3 listopada w wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych zwyci�y� demokrata Bili Clinton. 25 listopada czechos�owackie Zgromadzenie Federalne przyj�o ustaw� o rozpadzie federacji l stycznia 1993 roku. 20 grudnia w wyborach prezydenckich w Serbii zwyci�y� dotychczasowy prezydent Slobodan Miloszevi�. W POLSCE 14 lutego w czwartej turze g�osowania Sejm wybra� Lecha Kaczy�s-kiego prezesem NIK. 5 marca Sejm odrzuci� program gospodarczy rz�du. Od 29 marca do 2 kwietnia prezydent Lech Wa��sa by� z oficjaln� wizyt� w Niemczech, gdzie m�wi� o koncepcji NATO-bis: wsp�lnych si� militarnych, a tak�e EWG-bis: wsp�lnocie ekonomicznej kraj�w by�ego bloku wschodniego. l kwietnia minister obrony narodowej Jan Parys zdymisjonowa� szefa wojskowych s�u�b informacyjnych, kontradmira�a Czes�awa Wawrzyniaka. Tego dnia poda� si� do dymisji szef wywiadu UOP p�k Henryk Jasik. 6 kwietnia minister Parys, przemawiaj�c do oficer�w Sztabu Generalnego, stwierdzi�, �e podj�to niedawno pr�b� obalenia demokracji w Polsce. Parys m�wi� o politykach, kt�rzy bez wiedzy ministra obrony proponowali oficerom awanse w zamian za poparcie w rozgrywkach politycznych. 7 kwietnia w tajnym posiedzeniu rz�du uczestniczy� prezydent, po czym rz�d o�wiadczy�, �e Parys jest na urlopie. 8 maja Lech Wa��sa w or�dziu w Sejmie opowiedzia� si� za systemem rz�d�w, w kt�rym prezydent mianowa�by i odwo�ywa� premiera i ministr�w. Sejm, jego zdaniem, powinien szybko o tym zadecydowa� w "ma�ej konstytucji". 15 maja nadzwyczajna komisja sejmowa stwierdzi�a, �e o�wiadczenie Parysa z 6 kwietnia by�o "szkodliwe dla interes�w pa�stwa". 304 " 1992 18 maja minister Parys poda� si� do dymisji. Premier Olszewski powierzy� tymczasowo kierowanie MON wiceministrowi Romualdowi Szeremietie wo wi. 19 maja premier zdymisjonowa� prezesa Komitetu do Spraw Radia i Telewizji Janusza Zaorskiego. Decyzje t� skrytykowa� rzecznik prezydenta. 22 maja prezesem komitetu zosta� Zbigniew Romaszewski. 22 maja prezydenci Lech Wa��sa i Borys Jelcyn podpisali na Kremlu traktat polsko-rosyjski o przyja�ni i dobros�siedzkiej wsp�pracy. 25 maja rzecznik prezydenta potwierdzi�, �e rz�d sprzeciwi� si� - skutecznie - podpisaniu porozumienia przewiduj�cego tworzenie przedsi�biorstw polsko-rosyjskich w obiektach wybudowanych w Polsce przez armi� ZSRR. 23 maja Sejm, na wniosek premiera, odwo�a� ministra obrony narodowej Jana Parysa, kt�ry, broni�c si� w Sejmie, stwierdzi�, �e Biuro Bezpiecze�stwa Narodowego sta�o si� drugim, pozakonstytucyjnym o�rodkiem decyzji wobec wojska. 26 maja prezydent w li�cie do marsza�ka Sejmu o�wiadczy�, �e jego konstytucyjne uprawnienia s� lekcewa�one i wycofuje poparcie dla rz�du Jana Olszewskiego. Nie by� to wniosek o odwo�anie rz�du, a konstytucja nie wymaga�a, by rz�d cieszy� si� sta�ym poparciem prezydenta, list by� wi�c przede wszystkim sygna�em niezadowolenia. 26 maja by�y doradca premiera, Krzysztof Wyszkowski, zasugerowa� w dzienniku "Nowy �wiat", �e minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski by� agentem SB, tak jak liczni wy�si urz�dnicy i parlamentarzy�ci. 27 maja Piotr Wierzbicki, redaktor "Nowego �wiata", poda� si� do dymisji, wymuszonej, jak stwierdzili pracownicy redakcji. 28 maja Sejm, na wniosek pos�a Janusza Korwina-Mikke z UPR, podj�� uchwa�� zobowi�zuj�c� ministra spraw wewn�trznych do podania do 6 czerwca informacji o wsp�pracownikach UB i SB w�r�d wy�szych urz�dnik�w pa�stwowych i parlamentarzyst�w. Pos�owie Unii Demokratycznej nie uczestniczyli w g�osowaniu i nast�pnego dnia zaskar�yli (z innymi pos�ami) t� uchwa�� do Trybuna�u Konstytucyjnego. 29 maja prezydent ostrzega� ministra Macierewicza przed mo�liwymi konsekwencjami wykonania uchwa�y Sejmu. Maeierewicz oznajmi� p�niej, �e w Belwederze mu gro�ono. 2 czerwca prezydent rozmawia� z przyw�dc� PSL, Waldemarem Pawlakiem, kt�remu proponowa� tworzenie nowego rz�du. 305 1991 5 grudnia Sejm przyj�� dymisj� rz�du Jana Krzysztofa Bieleckiego. Prezydent wyst�pi� z wnioskiem o powo�anie Jana Olszewskiego na premiera, co Sejm zdecydowa� 6 grudnia - 250 g�osami, przy 47 przeciw (z SLD) i 107 wstrzymuj�cych si� (g��wnie z UD i PSL). 16 grudnia Polska, Czechos�owacja i W�gry podpisa�y w Brukseli umow� o stowarzyszeniu z EWG. 17 grudnia premier Olszewski poinformowa� marsza�ka Sejmu, �e poprzedniego dnia prezydent zapowiedzia�, i� nie b�dzie wsp�pracowa� z rz�dem, kt�rego sk�ad i program Olszewski mu przedstawi�. O�wiadczenie prezydenta uniemo�liwia�o, zdaniem Olszewskiego, wype�nienie powierzonej mu misji. Jednak 18 grudnia Sejm odrzuci� dymisj� premiera. 21 grudnia premier Olszewski stwierdzi� w expose, �e zbyt d�ugo trzymano si� kompromis�w zawartych przy "okr�g�ym stole" i chcia�by, aby powo�anie proponowanego przeze� rz�du stanowi�o "pocz�tek ko�ca" komunizmu w Polsce. 23 grudnia Sejm powo�a� rz�d Olszewskiego 235 g�osami, przeciw 60 (g��wnie z SLD), przy 139 wstrzymuj�cych si� (g��wnie z UD, KPN i KLD). Pi�� partii, wsp�pracuj�cych na prze�omie listopada i grudnia, pod koniec grudnia ju� nie wsp�pracowa�o. Przyj�ta w 1991 roku ordynacja wyborcza do Sejmu uwzgl�dnia�a interesy silniejszych partii, maj�cych znanych przyw�dc�w. Ordynacja ta powstawa�a w sporze Sejmu z prezydentem. Rz�d Jana Olszewskiego powstawa� w sporze prezydenta z popieraj�c� premiera - chwiejn� ju� w grudniu - wi�kszo�ci� parlamentarn�. 302 W stron� systemu prezydenckiego ZA GRANIC� 29 lutego i l marca ludno�� Bo�ni i Hercegowiny wypowiedzia�a si� w referendum za niepodleg�o�ci�, ale zamieszkuj�cy Bo�ni� Serbowie proklamowali separatystyczn� republik�, l marca Czarnog�rcy wybrali w referendum pozostanie w sk�adzie Jugos�awii. 2 kwietnia premierem Francji, na miejsce Edith Gresson, zosta� dotychczasowy minister ekonomii i finans�w, Pierre Beregovoy. 9 kwietnia w wyborach w Wielkiej Brytanii przewag� uzyskali konserwaty�ci. 13 kwietnia poda� si� do dymisji przyw�dca Partii Pracy, Neil Kinnock. 2 czerwca Du�czycy wypowiedzieli si� w referendum przeciw ratyfikacji traktatu z Maastricht, przewiduj�cego rezygnacj� kraj�w cz�onkowskich Wsp�lnoty Europejskiej z cz�ci suwerenno�ci. 17 lipca parlament s�owacki og�osi� deklaracj� suwerenno�ci. Prezydent Havel oznajmi�, �e pozostanie na swoim stanowisku tylko do 20 lipca. 20 wrze�nia Francuzi niewielk� wi�kszo�ci� g�os�w opowiedzieli si� za ratyfikacj� traktatu z Maastricht. 27 wrze�nia i 11 pa�dziernika w wyborach parlamentarnych w Rumunii najwi�cej g�os�w otrzyma� postkomunistyczny Front Ocalenia Narodowego, 303 1991 ordynacj� (w nieco zmienionej wersji) jeszcze dwukrotnie, ale niejasno�ci nie zosta�y rozproszone. 17 czerwca premier Bielecki i kanclerz Kohl podpisali w Bonn traktat polsko-niemiecki o dobrym s�siedztwie i przyjaznej wsp�pracy. 24 czerwca Lech Wa��sa podpisa� ordynacj� wyborcz� do Senatu, przewiduj�c�, podobnie jak w roku 1989, �e senator�w wybiera si� wi�kszo�ci� g�os�w w wojew�dztwach, po trzech w warszawskim i katowickim, po dw�ch w pozosta�ych wojew�dztwach. 18 lipca szef Kancelarii Prezydenta, Jaros�aw Kaczy�ski, o�wiadczy�, �e na listach wsp�pracownik�w dawnej S�u�by Bezpiecze�stwa jest "wiele nazwisk bulwersuj�cych". 19 lipca Senat podj�� uchwa�� wzywaj�c�, by rz�d doprowadzi� do sprawdzenia, czy kandydaci do Sejmu i Senatu s� na listach wsp�pracownik�w komunistycznej policji politycznej. 28 lipca do Obywatelskiej Koalicji Centrum przyst�pi�a partia "Ojcowizna". Koalicja przyj�a nast�pnie nazw� Porozumienie Obywatelskie Centrum. 6 sierpnia funkcjonariusze UOP zrewidowali siedzib� sp�ki Art-B, dzia�aj�cej od 1989 roku. Prokuratura wyda�a postanowienie o aresztowaniu prezesa i wiceprezesa sp�ki. Wystawione przez banki gwarancje kredytowe (bez nale�ytego zabezpieczenia) s�u�y�y Art-B do uzyskiwania kilkusetmiliardowych kredyt�w. Aresztowano urz�dnik�w odpowiedzialnych za straty bank�w. 9 sierpnia Wa��sa wyst�pi� do Sejmu o odwo�anie prezesa NBP Grzegorza W�jtowicza. W�jtowicza odwo�ano, aresztowano 20 wrze�nia i zwolniono 20 listopada za por�czeniem ksi�dza Henryka Jankows-kiego, kt�ry zobowi�za� si� czuwa� nad prostolinijno�ci� i zasadami moralnymi by�ego prezesa NBP. 22 sierpnia aresztowano by�ego dyrektora Funduszu Obs�ugi Zad�u�enia Zagranicznego i jego zast�pczyni�. FOZZ istnia� od roku 1985, ale w lutym 1989 roku powo�ano ten fundusz pbnownie. Przedstawiciele FOZZ wykupywali za granic� polskie d�ugi (po ni�szej cenie i w spos�b tajny). 21 sierpnia odby�y si� rewizje w pomieszczeniach dwu sp�ek, kt�rych udzia�owcami byli dyrektorzy FOZZ. Dyrektorom zarzucano zagarni�cie ponad miliona dolar�w. 17 pa�dziernika Bundestag ratyfikowa� dwa traktaty polsko-niemie-ckie: o granicy (z 1990 roku) i o dobrym s�siedztwie i przyjaznej 300 " 1991 wsp�pracy. 18 pa�dziernika Sejm wyrazi� zgod� na ratyfikacj� tych traktat�w. 26 pa�dziernika, po 12 miesi�cach rozm�w, parafowano w Moskwie umow� polsko-radzieck�, przewiduj�c�, �e do 15 listopada 1992 roku opuszcz� Polsk� radzieckie jednostki bojowe, pozostan� natomiast jednostki zabezpieczaj�ce tranzyt wojsk radzieckich z Niemiec. 27 pa�dziernika w wyborach do Sejmu najwi�cej mandat�w uzyska�y Unia Demokratyczna (62) i SLD (60), nast�pnie Wyborcza Akcja Katolicka - 49, PSL - 48, KPN - 46, Porozumienie Obywatelskie Centrum - 44, KLD - 37, Porozumienie Ludowe - 28, NSZZ "Solidarno��" - 27, Polska Partia Przyjaci� Piwa - 16, Mniejszo�� Niemiecka - 7, Chrze�cija�ska Demokracja - 5. Sze�� partii uzyska�o od 2 do 4 mandat�w, jedena�cie ugrupowa� - po jednym mandacie (w�r�d nich Stronnictwo Demokratyczne, kt�re zg�osi�o 351 kandydat�w). W wyborach wzi�o udzia� 43% uprawnionych. W wyborach do Senatu UD uzyska�a 21 mandat�w, NSZZ "Solidarno��" -11, WAK i PO� - po 9, PSL - 7, KLD - 6, PL - 5, SLD i KPN - po 4. Inne ugrupowania podzieli�y si� 24 mandatami. 29 pa�dziernika rzecznik prezydenta stwierdzi�, �e Wa��sa przewiduje mo�liwo�� utworzenia rz�du, w kt�rym prezydent by�by premierem. 8 listopada prezydent Lech Wa��sa powierzy� Bronis�awowi Gerem-kowi misj� utworzenia rz�du, z kt�rej Geremek zrezygnowa� 13 listopada. "Pi�tka" partii: ZChN, KPN, PC, KLD i PL, popiera�a jako kandydata na premiera Jana Olszewskiego. 25 listopada, na inauguracyjnym posiedzeniu, Sejm wybra� marsza�kiem Wies�awa Chrzanowskiego, przewodnicz�cego klubu ZChN. Wicemarsza�kami zostali pos�owie z PL, PC, KLD, KPN i PSL. 26 listopada marsza�kiem Senatu zosta� August Che�kowski z "Solidarno�ci", a wicemarsza�kami senatorowie z PC, PL i KLD. Porozumienie "pi�tki" spowodowa�o, �e w�r�d marsza�k�w i wicemarsza�k�w nie by�o reprezentant�w dwu najliczniejszych klub�w: UD i SLD. 26 listopada przyj�to Polsk� do Rady Europy jako trzecie - po W�grzech i Czechos�owacji - pa�stwo z dawnego bloku wschodniego. 29 listopada na spotkaniu z Konwentem Senior�w Wa��sa przedstawi� projekt "ma�ej konstytucji", wed�ug kt�rego prezydent mia�by prawo zdymisjonowa� rz�d. Wa��sa nalega�, by "ma�� konstytucj�" uchwalono przed powo�aniem rz�du. Projekt prezydencki spotka� si� z krytyk� i 19 grudnia Wa��sa go wycofa�. 301 1991 28 czerwca rozwi�zano w Budapeszcie, istniej�c� od 1949 roku, Rad� Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. 19 sierpnia rano wprowadzono w ZSRR stan wyj�tkowy. Dotychczasowy wiceprezydent Giennadij Jenajew przej�� obowi�zki prezydenta ZSRR Gorbaczowa, kt�ry, jak og�oszono, nie m�g� ich wype�nia� ze wzgl�du na stan zdrowia. Prezydent Rosji Borys Jelcyn wypowiedzia� si� przeciw organizatorom stanu wyj�tkowego, kt�rych - jako odpowiedzialnych za zamach stanu - wkr�tce aresztowano. Og�oszono te�, �e jeden z nich, by�y minister spraw wewn�trznych Borys Pugo, pope�ni� samob�jstwo. 29 sierpnia Rada Najwy�sza ZSRR zakaza�a dzia�alno�ci KPZR. 6 wrze�nia ZSRR uzna� niepodleg�o�� pa�stw ba�tyckich, za� Rada Najwy�sza Federacji Rosyjskiej przywr�ci�a Leningradowi nazw� Sankt Petersburg. I grudnia Ukrai�cy wypowiedzieli si� w referendum za niepodleg�o�ci�. W g�osowaniu powszechnym wybrano prezydentem Leonida Krawczuka, poprzednio przewodnicz�cego Rady Najwy�szej Ukrainy. 7 i 8 grudnia przyw�dcy Rosji, Ukrainy i Bia�orusi na spotkaniu pod Brze�ciem powo�ali Wsp�lnot� Niepodleg�ych Pa�stw. II grudnia w Maastricht w Holandii przyj�to projekt traktatu przewiduj�cego, �e pa�stwa Wsp�lnoty Europejskiej zrzekn� si� cz�ciowo suwerenno�ci i wprowadz� wsp�ln� walut�. 21 grudnia przyw�dcy 11 republik radzieckich podj�li decyzj� o likwidacji ZSRR. Republiki te wesz�y w sk�ad Wsp�lnoty Niepodleg�ych Pa�stw. 25 grudnia Gorbaczow zrezygnowa� z funkcji prezydenta ZSRR. W POLSCE Sejm 4 stycznia powo�a� na premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego, za� 12 stycznia powo�a� rz�d w zaproponowanym przez Bieleckiego sk�adzie. 4 stycznia cz�onkowie Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, g��wnie nale��cy do ROAD i Forum Prawicy Demokratycznej, za�o�yli klub parlamentarny: Unia Demokratyczna, kt�ry skupia� 45 pos��w i 29 senator�w. Przewodnicz�cym klubu zosta� Bronis�aw Geremek. 22 lutego prezydent Lech Wa��sa przes�a� do Sejmu projekt ordynacji wyborczej, proponuj�c, by wybory odby�y si� 26 maja. 298 ^ 1991 23 lutego na trzecim zje�dzie "Solidarno�ci" jej przewodnicz�cym zosta� 41-letni informatyk, Marian Krzaklewski, uzyskuj�c 222 g�osy. Lech Kaczy�ski uzyska� 174 g�osy. 2 i 3 marca w Politechnice Warszawskiej obradowa� I Kongres Porozumienia Centrum. Prezesem PC wybrano Jaros�awa Kaczy�s-kiego. 9 marca Sejm znaczn� wi�kszo�ci� g�os�w odrzuci� prezydencki projekt zmian w konstytucji, dopuszczaj�cych zachowanie Senatu mimo rozwi�zania Sejmu. Sejm odrzuci� wniosek OKP, aby wybory odby�y si� 26 maja i uchwali�, �e wybory odb�d� si� w pa�dzierniku. 13 marca zarejestrowano w Warszawie Parti� X. W maju na zje�dzie za�o�ycielskim jej przewodnicz�cym zosta� Stanis�aw Tymi�ski. 6 kwietnia na zebraniu Porozumienia Centrum i Komitet�w Obywatelskich powo�ano Obywatelsk� Koalicj� Centrum, kt�ra wyst�pi�a o odwo�anie Bronis�awa Geremka z funkcji przewodnicz�cego Sejmowej Komisji Konstytucyjnej, co by�o protestem przeciw sposobowi, w jaki komisja przygotowywa�a ordynacj� wyborcz�. 16 kwietnia w dawnym gmachu PZPR odby�a si� pierwsza sesja gie�dy warszawskiej; sprzedawano akcje pi�ciu sprywatyzowanych przedsi�biorstw. 10 maja Sejm uchwali� ordynacj� wyborcz� ustanawiaj�c� wybory proporcjonalne z list kandydat�w w okr�gach. Wyborca mia� stawia� znak przy nazwisku osoby, kt�rej przyznawa� pierwsze�stwo. Poza wyborami w okr�gach ordynacja przewidywa�a podzia� 69 mandat�w mi�dzy og�lnopolskie listy partyjne. 11 maja Unia Demokratyczna, ROAD i Forum Prawicy Demokratycznej po��czy�y si� jako Unia Demokratyczna. Jej przewodnicz�cym zosta� Tadeusz Mazowiecki. Forum Prawicy Demokratycznej zachowa�o w Unii odr�bno��, powsta�a te� nowa frakcja: liberalno--spo�eczna. l czerwca rozpocz�a si� czwarta wizyta Jana Paw�a II w Polsce. 5 czerwca papie� spotka� si� w �om�y z Litwinami i w Bia�ymstoku z prawos�awnymi. By� w Polsce do 9 czerwca i ponownie w sierpniu: 15 sierpnia spotka� si� na Jasnej G�rze z m�odzie��. 6 czerwca prezydent Wa��sa w li�cie do marsza�ka Sejmu skrytykowa� uchwalon� 10 maja ordynacj� wyborcz� jako "skomplikowan� i niejasn�". 10 czerwca Wa��sa odm�wi� jej podpisania. Sejm uchwala� 299 1990 lamentarnego woleli jednolito��, spe�ni� si� jednak cel zwolennik�w pluralizmu - w kampanii prezydenckiej ujawni�y si� r�nice mi�dzy zwolennikami Wa��sy i Mazowieckiego (r�nice te zreszt� pozosta�y, gdy zwolennicy Wa��sy z roku 1990 przestali nimi by� w roku 1992). 296 Wybory, afery, Sejm ZA GRANIC� W nocy z 15 na 16 stycznia wojska Stan�w Zjednoczonych i kraj�w sprzymierzonych stacjonuj�ce w Zatoce Perskiej rozpocz�y atak lotniczy na Irak - operacj� "Burza pustynna". Wojna zako�czy�a si� w lutym wyzwoleniem Kuwejtu. 15 lutego w Budapeszcie i pobliskim Wyszehradzie spotkali si� prezydenci i premierzy Polski, Czechos�owacji i W�gier. Czechos�owacja i W�gry, nale��ce (wraz z Austri�, Jugos�awi� i W�ochami) do grupy Pentago-nale, popar�y kandydatur� Polski. 27 lipca Pentagonale przyj�o Polsk�, przekszta�caj�c si� w He-ksagonale. 21 lutego przyj�to do Rady Europy Czechos�owacj� - jako drugi po W�grzech kraj by�ego bloku wschodniego. 25 lutego Komitet Polityczny Uk�adu Warszawskiego postanowi� w Budapeszcie, �e do l kwietnia zostan� rozwi�zane struktury wojskowe uk�adu. Rozwi�zano je w Moskwie 31 marca, l kwietnia rozwi�zano Komitet Polityczny. 25 czerwca parlamenty S�owenii i Chorwacji og�osi�y niepodleg�o��. Jugos�owia�ska armia federalna rozpocz�a walki o kontrol� dotychczasowej granicy Jugos�awii, a nast�pnie, po wycofaniu si� ze S�owenii, o panowanie nad terenami zamieszkanymi przez Serb�w w Chorwacji. 297 1990 temat wycofania wojsk radzieckich z Polski. Nast�pnie przez rok prowadzono w tej sprawie negocjacje. < 17 wrze�nia Lech Wa��sa og�osi�, �e got�w jest kandydowa� w wyborach prezydenckich. 18 wrze�nia w spotkaniu politycznym u prymasa J�zefa Glempa uczestniczyli mi�dzy innymi prezydent PRL/RP genera� Jaruzelski, premier Mazowiecki i Lech Wa��sa. Po spotkaniu genera� Jaruzelski o�wiadczy�, �e zamierza skr�ci� swoj� kadencj�. Sejm zmieni� konstytucj�, stwierdzaj�c, �e "Prezydent jest wybierany przez Nar�d" (to znaczy w g�osowaniu powszechnym, a nie, jak w 1989 roku, przez Zgromadzenie Narodowe, czyli Sejm i Senat obraduj�ce ��cznie). Kadencj� prezydenta, kt�r� w roku 1989 okre�lono jako sze�cioletni�, skr�cono do pi�ciu lat. 4 pa�dziernika, wyst�puj�c w telewizyjnych "Wiadomo�ciach", Tadeusz Mazowiecki stwierdzi�, �e zdecydowa� si� kandydowa� w wyborach prezydenckich. Z dat� 4 pa�dziernika ukaza� si� pierwszy numer "dziennika cotygodniowego" "Nie" pod redakcj� Jerzego Urbana. Redaktor o�wiadczy�, �e "�wi�to�ci nie szargane umieraj� z nud�w". "Ludzie to kupi�". 14 listopada podpisano w Warszawie traktat mi�dzy Polsk� a RFN potwierdzaj�cy istniej�c� granic� (poprzednio by�a to granica mi�dzy Polsk� a NRD). 23 listopada w wyborach prezydenckich Lech Wa��sa otrzyma� 40% g�os�w, Stanis�aw Tymi�ski - 23%, Tadeusz Mazowiecki - 18%, W�odzimierz Cimoszewicz - 9%, Roman Bartoszcze - 7%, Leszek Moczulski - 2%. Poniewa� �aden z kandydat�w nie uzyska� wymaganej bezwzgl�dnej wi�kszo�ci g�os�w, do drugiej tury przeszli Wa��sa i Tymi�ski. 9 grudnia w drugiej turze wybor�w prezydenckich wzi�o udzia� 53% os�b uprawnionych. Lech Wa��sa uzyska� 74,2% g�os�w, Stanis�aw Tymi�ski - 25,7%. 12 grudnia Lech Wa��sa zrezygnowa� z funkcji przewodnicz�cego "Solidarno�ci". 14 grudnia Sejm przyj�� dymisj� rz�du z�o�on� przez premiera Mazowieckiego. Podano do wiadomo�ci, �e 15 grudnia Lech Wa��sa jako prezydent-elekt "upowa�ni� Jana Olszewskiego do prowadzenia 294 1990 rozm�w o sk�adzie nowego gabinetu" (Jan Olszewski otrzyma� takie upowa�nienie od Lecha Wa��sy 2 grudnia). 18 grudnia Olszewski o�wiadczy�, �e wobec istotnych r�nic miedzy nim a prezydentem--elektem w pogl�dach na sk�ad rz�du, zrezygnowa� z powierzonej mu misji. 22 grudnia Lech Wa��sa z�o�y� jako prezydent RP przysi�g� w Zgromadzeniu Narodowym. Powiedzia�, �e "z t� chwil� zaczyna si� uroczy�cie III Rzeczpospolita Polska". Prezydent RP na uchod�stwie Ryszard Kaczorowski zda� sw�j urz�d, przesta� istnie� rz�d emigracyjny, natomiast Rada Narodowa, emigracyjny parlament, pozosta�a do czasu wolnych wybor�w w Polsce. Prezydent PRL/RP Wojciech Jaruzelski nie bra� udzia�u w uroczysto�ciach obejmowania przez Wa��s� urz�du. 29 grudnia Wa��sa wyst�pi� do Sejmu z wnioskiem o powo�anie na premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego, cz�onka prezydium Kongresu Liberalno-Demokratycznego. Bud�et pa�stwa by� w roku 1990 zr�wnowa�ony. Po raz pierwszy od roku 1979 dochody by�y wy�sze ni� wydatki. W ko�cu roku 1990 by�o 1.140 tysi�cy prywatnych zak�ad�w wytw�rczych, handlowych i us�ugowych. Ros�a liczba bezrobotnych i w ko�cu roku zarejestrowano ich 1.126 tysi�cy. W roku 1990 RFN sta�a si� g��wnym partnerem Polski w imporcie i w eksporcie. ZSRR, poprzednio na pierwszym miejscu, przesun�� si� na drugie. Zwi�kszy� si� ruch graniczny. Przyjecha�o do Polski 18 milion�w cudzoziemc�w (o 10 milion�w wi�cej ni� w roku 1989), g��wnie z kraj�w s�siednich. Za granic� wyjecha�y 22 miliony obywateli polskich. W roku 1990 do najpopularniejszych ksi��ek nale�a�a rozmowa z Edwardem Gierkiem: "Przerwana dekada", w kt�rej Gierek uskar�a� si�, �e jego towarzysze z kierownictwa PZPR, pobudzaj�c protesty spo�eczne, odsun�li go od w�adzy. Ksi��ka by�a pocz�tkiem mody na wspomnienia dygnitarzy - dawnych i nowych. * W roku 1990 politycy z dotychczasowej opozycji podzielili si�: dawni przyw�dcy Komitetu Obywatelskiego i Obywatelskiego Klubu Par- 295 1990 � H 13 i 14 czerwca w Rumunii rz�d przyst�pi� do rozm�w z opozycj�: policja i boj�wki g�rnik�w uzbrojonych w metalowe pa�ki zaatakowa�y demonstrant�w opozycyjnych na placu uniwersyteckim w Bukareszcie. 21 czerwca otworzono gie�d� w Budapeszcie, pierwsz� w kraju postkomunistycznym. Niepodleg�o�� lub suwerenno��, najpierw bez zgody Moskwy, p�niej za jej zgod�, proklamowa�y kolejne republiki ZSRR. Po krajach ba�tyckich, Mo�dawii, Uzbekistanie i Rosji, 16 lipca proklamowa� niepodleg�o�� parlament Ukrainy (355 g�osami na 360). 27 lipca parlament Bia�orusi uchwali�, �e Bia�oru� ma prawo opu�ci� ZSRR. 1 sierpnia bu�garskie Zgromadzenie Narodowe wybra�o prezydentem opozycjonist�-rewizjonist� �eliu �elewa, przyw�dc� Klubu na rzecz G�asnosti i Pieriestojki, a p�niej przewodnicz�cego Zwi�zku Si� Demokratycznych. 2 sierpnia czo�gi irackie zaatakowa�y i zdoby�y Kuwejt. 28 sierpnia w�adze irackie og�osi�y, �e Kuwejt sta� si� prowincj� Iraku. Stany Zjednoczone i inne pa�stwa zachodnie, z pomoc� Arabii Saudyjskiej i niekt�rych pa�stw arabskich, rozpocz�y koncentracj� si� zbrojnych w rejonie Zatoki Perskiej. 31 sierpnia RFN i NRD podpisa�y uk�ad o zjednoczeniu. Przewidziano, �e stolic� kraju b�dzie Berlin. 3 pa�dziernika NRD przesta�a istnie�. 6 listopada W�gry zosta�y przyj�te do Rady Europy jako 24. pa�stwo cz�onkowskie i jako pierwsze z kraj�w postkomunistycznych. 22 listopada premier Wielkiej Brytanii Margaret Thatcher zrezygnowa�a z przewodnictwa partii konserwatywnej, 27 listopada przewodnicz�cym partii (a nast�pnego dnia premierem) zosta� John Major, minister skarbu w rz�dzie Margaret Thatcher. 29 listopada Rada Bezpiecze�stwa ONZ wezwa�a Irak do wycofania si� z Kuwejtu do 15 stycznia 1991 roku i zobowi�za�a pa�stwa cz�onkowskie do u�ycia "wszelkich niezb�dnych �rodk�w" mog�cych do tego doprowadzi�. W POLSCE 28 stycznia odby� si� XI i ostatni zjazd PZPR, na kt�rym PZPR rozwi�zano. W przerwie zjazdu og�oszono o powstaniu Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej, kt�ra odziedziczy�a maj�tek PZPR. 22 lutego Lech Wa��sa powo�a� Zdzis�awa Najdera "do kierowania 292 1990 pracami" Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wa��sie. Niekt�rzy cz�onkowie Komitetu uznali to za nieuzasadnion� ingerencj� Wa��sy. Od 19 do 24 kwietnia obradowa� II zjazd "Solidarno�ci". Organizatorzy zjazdu nie przewidzieli sprawozdania najwy�szej w�adzy zwi�zku wybranej na poprzednim zje�dzie: Komisji Krajowej. 20 kwietnia przewodnicz�cym zwi�zku wybrano Lecha Wa��s�, kt�ry zapowiedzia�, �e zostanie wkr�tce prezydentem. W ustawie z 12 kwietnia Sejm zni�s� cenzur�. W kwietniu ustawa sejmowa przywr�ci�a 3 maja jako dzie� �wi�teczny, zniesiono za� �wi�to 22 lipca. 7 maja i 10 czerwca odby�y si� dwa spotkania w Krakowie "z inicjatywy Jerzego Turowicza". Na spotkaniu 10 czerwca zadeklarowano potrzeb� "stworzenia sojuszu na rzecz demokracji - koalicji obywatelskiej - wspieraj�cego program rz�du". 12 maja powsta�o Porozumienie Centrum, kt�re popar�o kandydatur� Lecha Wa��sy na prezydenta RP. 13 maja na zebraniu Komitetu Obywatelskiego Lech Wa��sa popar� zr�nicowanie dotychczasowej opozycji. Powiedzia�, �e potrzebna jest wojna "o dopuszczenie wszystkich os�b, wszystkich program�w. Bo nikt z nas, ja te� nie, nie ma gotowych rozwi�za�. Je�eli jest spok�j u g�ry, to na dole jest wojna. Dlatego zach�cam pa�stwa do wojowania". 27 maja w wyborach do rad narodowych najwi�cej g�os�w otrzymali kandydaci komitet�w obywatelskich i niezale�ni (bez przynale�no�ci organizacyjnej). Frekwencja wynosi�a 42,1%. l czerwca Lech Wa��sa zwolni� Henryka Wujca ze stanowiska sekretarza Komitetu Obywatelskiego (przy Lechu Wa��sie). 24 czerwca 63 cz�onk�w Komitetu Obywatelskiego o�wiadczy�o, �e Komitet "zadanie swoje wype�ni�". Doszli nowi cz�onkowie, a niekt�rzy z poprzednich przestali przychodzi� na zebrania (byli to na og� zwolennicy "sojuszu na rzecz demokracji" i nast�pnie cz�onkowie ROAD). 16 lipca na konferencji prasowej w Politechnice Warszawskiej og�oszono o powstaniu Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna (ROAD) i stwierdzono, �e ma to by� "silna alternatywa wobec Porozumienia Centrum". 7 wrze�nia rz�d polski zaproponowa� rz�dowi ZSRR rokowania na 293 1989 G�os�w przeciw nie by�o. W rz�dzie znale�li si� ministrowie z OKP, ZSL, PZPR, SD i osoby nie zwi�zane dotychczas z tymi ugrupowaniami. 8 listopada Rada Krajowa rozwi�za�a PRON. 8 listopada cena dolara w Warszawie wynosi�a od 5,3 ty�. (skup) do 5,8 tysi�cy z�otych (sprzeda�). 9 listopada wzros�a do 10 tysi�cy z�otych. Od 9 do 14 listopada kanclerz RFN Helmut Kohl by� w Polsce (wizyt� przerwa� 11 listopada w zwi�zku z wydarzeniami w NRD). 12 listopada kanclerz i premier Mazowiecki uczestniczyli w odprawianej po polsku i po niemiecku mszy w Krzy�owej ko�o �widnicy. 11 listopada obchodzono jako �wi�to pa�stwowe (na mocy ustawy sejmowej z 15 lutego). Od 11 listopada Lech Wa��sa by� w Kanadzie, a od 13 do 20 listopada - w Stanach Zjednoczonych, gdzie przemawia� na po��czonym posiedzeniu obu izb Kongresu. Ze Stan�w Zjednoczonych uda� si� do Wenezueli. Od 29 listopada by�