Bob Woodward VEIL TAJNE WOJNY CIA Prze�o�y�a Dagmara Jakubowska WSG Krak�w 1997 Tytu� orygina�u Veil - The Secret Wars of the CIA Copyright � Bob Woodward � Copywrite by WSG Redaktor techniczny Joanna Wr�blewska Projekt ok�adki Zbigniew Nestefowicz Wydawnictwo S�awomira Grotomirskiego ul. Biskupia 3 31-144 Krak�w tel. 21-20-21, 21-21-21 � Copywrite by WSG ISBN 83-86312-02-5 ...El�biecie OD AUTORA Niniejsza ksi��ka powsta�a dzi�ki niezmordowanej i sumiennej pracy Barbary Feinman, absolwentki Uniwersytetu w Berkeley, kt�ra pomaga�a mi na ka�dym kroku: przeprowadzaj�c wywiady, odnajduj�c ludzi i fakty, my�l�c, przegl�daj�c, pisz�c, redaguj�c, organizuj�c, poprawiaj�c b��dy w ocenach i pisowni. Jej przyja��, poczucie sprawiedliwo�ci i uczciwo�� wskazywa�y drog� w codziennych przedsi�wzi�ciach; ta ksi��ka jest w r�wnym stopniu jej, jak i moja. S�OWO DO CZYTELNIKA Wi�kszo�� informacji zawartych w tej ksi��ce uzyskano dzi�ki rozmowom z ponad dwustu pi��dziesi�cioma lud�mi, bezpo�rednio zaanga�owanymi w gromadzeniu lub wykorzystywaniu informacji wywiadowczych. Przeprowadzi�em liczne wywiady z ponad stu osobami, pi�tna�cie z nich by�o kluczowymi �r�d�ami informacji, zostali oni przepytani ponad p� tuzina razy. Chcia�bym przedstawi� czytelnikom ich nazwiska i stanowiska, jednak z powodu dra�liwo�ci tematu, prawie wszystkie wywiady by�y przeprowadzone �w cieniu", tzn. w ka�dym przypadku moi informatorzy musieli mie� pewno��, i� nie zostan� rozpoznani. Ludzie nie chc� dyskutowa� o sprawach wywiadu i bezpiecze�stwa bez tej gwarancji. Umo�liwiono mi tak�e dost�p do dokument�w, notatek, dziennik�w, kalendarzy, list�w, transkrypt�w, pami�tnik�w i innych pisanych �r�de�. Dokumentacj� w tek�cie ujawni�em tam, gdzie zosta�a ona bezpo�rednio zacytowana. Jednak uwa�am, i� rozmowy z osobami wtajemniczonymi, a szczeg�lnie z wtajemniczonymi na wysokich stanowiskach, by�y bardziej pouczaj�ce, ni� czytanie stert dokument�w. Dodatkowych informacji, zw�aszcza z lat 1985 i 1986, dostarczy�y rozmaite dochodzenia w aferze Iran-Contra, w sk�ad tych dokument�w wchodzi�y badania Senackiej Komisji ds. Wywiadu, �ledztwa To-wera, po��czonej Komisji Senatu i Bia�ego Domu oraz niezale�nego adwokata Laurence'a Walsha. Dialogi potwierdzane s� co najmniej przez jednego z uczestnik�w tych rozm�w lub wynikaj� z pisemnej relacji czy notatek. Je�li m�wi si� o kim�, �e �s�dzi�" lub �uwa�a�", oznacza to i� zosta� przedstawiony prywatny punkt widzenia tej osoby lub kogo�, komu ta osoba udzieli�a konkretnych informacji. Stara�em si� zachowa� j�zyk g��wnych postaci i �r�de� najlepiej jak potrafi�; u�ywam ich oryginalnego s�ownictwa nawet wtedy, gdy nie s� bezpo�rednio cytowani. Cytaty nie s� u�ywane w przypadkach, w kt�rych pami�� ludzi lub dokumenty nie by�y absolutnie pewne. Ken Auletta napisa� w swojej najnowszej ksi��ce: �aden reporter nie mo�e odtworzy� ze stuprocentow� dok�adno�ci� wypadk�w, kt�re mia�y miejsce jaki� czas temu. Pami�� jest zawodna, zw�aszcza gdy znane jest ju� zako�czenie sprawy. Reporter stara si� broni� przed niedok�adno�ci� poprzez sprawdzanie wielu �r�de�, ale dobrze by�oby, aby czytelnik oraz autor mieli na uwadze dziennikarskie ograniczenia. W pe�ni podpisuj� si� pod tym spostrze�eniem. Prac� nad t� ksi��k� rozpocz��em pod koniec 1984 roku. Moim pierwotnym celem by�o om�wienie tylko pierwszych czterech lat, w kt�rych CIA podlega�a rz�dom Reagana i Caseya. Podczas zbierania materia��w i pisania tej ksi��ki, pracowa�em jako reporter i redaktor w Washington Post; po wypadkach w Nikaragui, Libii i Iranie sta�o si� dla mnie jasne, i� ksi��ka b�dzie musia�a obj�� lata 1985, 1986 i cz�� 1987 roku. Poniewa� jest to jedna z pierwszych prac na ten temat, wiem, i� nie wypowiedziano si� w niej ostatecznie i �e jest ona du�o bli�sza dziennikarstwu ni� historii, zw�aszcza �e rozprawy na temat afery Iran-Contra oraz �ledztwo w tej sprawie trwaj� nadal. W niekt�rych wydarzeniach bra�em udzia� osobi�cie. W wielu przypadkach redaktorzy Post i ja brali�my udzia� w podejmowaniu decyzji o publikowaniu artyku��w na temat bezpiecze�stwa narodowego. W tych przypadkach by�em w�asnym �r�d�em i staram si� dok�adnie opisa� wydarzenia, w kt�rych uczestniczy�em. Opisuj� kilka moich spotka� z Wiliamem Caseyem. Temat pr�buj� przedstawi� z trzech punkt�w widzenia: 1) Dyrektora Centralnego Wywiadu - Caseya; 2) Bia�ego Domu; 3) Senackiej Komisji ds. Wywiadu. W latach 1983-1987 przeprowadzi�em z Caseyem ponad sze��dziesi�t wywiad�w. Rozmawiali�my u niego w domu, w biurze, podczas podr�y w samolocie, w k�tach na przyj�ciach albo przez telefon. Czasami m�wi� swobodnie i przedstawia� swoje pogl�dy, innym razem odmawia� komentarza. W wyniku tych dyskusji pozna�em wszystkie jego pogl�dy na temat wywiadu, kt�re om�wi�em w tej ksi��ce. Powiedzia� kiedy�: Wszyscy zawsze m�wi� wi�cej ni� powinni. By� �wiadom tego u siebie i u innych. Niech�tnie wyra�a� zgod� na ujawnianie swojego nazwiska w moich artyku�ach. Wiedz�c �e gromadz� informacj� o CIA do tej ksi��ki, w wielu przypadkach zaznacza�, i� dana informacja jest do niej przeznaczona i nie mo�e zosta� podana nazajutrz w prasie. Poza tym Casey uwa�a� si� za historyka i na pewno gdyby m�g� napisa� w�asn� wersj� wydarze�, to przedstawi�by je inaczej. Nie jest to wi�c w �adnym wypadku �autoryzowana" wersja przebiegu jego kariery w CIA � cho� mia� on w tym sw�j udzia�. By� mo�e tym sposobem chcia� mie� wp�yw na ostateczny kszta�t ksi��ki, a mo�e powodowa� si� tylko ciekawo�ci�. Bia�y Dom i Rada Bezpiecze�stwa Narodowego s� najpowa�niejszymi u�ytkownikami informacji wywiadowczej, dlatego te� w zdoby- 6 waniu informacji pomaga�o mi wielu cz�onk�w sztabu prezydenta Reagana. Z prezydentem nie przeprowadzi�em wywiadu. W 1971 roku senator John C. Stennis - zagorza�y zwolennik CIA, powiedzia� na forum Senatu: Szpiegostwo jest szpiegostwem... Musicie przygotowa� si� na to, �e b�dziecie mieli agencj� wywiadowcz� i chroni� j� jako tak�, przymkn�� troch� oczy i stawi� czo�a temu co nadchodzi. W latach siedemdziesi�tych, po ujawnieniu nadu�y� w sferze wywiadu, Senacka Komisja ds. Wywiadu sta�a si� najbardziej widocznym kongresowym nadzorc� dzia�alno�ci wywiadowczej, powo�anym do obserwacji i �ledztw. Prawo wymaga�o, aby komisja i jej odpowiednik w Bia�ym Domu gwarantowa�y nadz�r nad poczynaniami CIA. W czasach Reagana nadz�r legislacyjny nad wywiadem nie by� systematyczny, �wiadczy o tym liczba cz�onk�w Senatu i ich sztab�w, kt�rzy pomagali mi w zapisywaniu tej historii. Czytelnikowi nale�y si� jeszcze par� s��w na temat tajemnic. Z jednej strony �atwo jest przyj�� stanowisko �lepej wiary w kwestii tajno�ci i uzna�, �e skoro dokument ma piecz�tk� �CI�LE TAJNE, to oznacza i� jest on tak dra�liwy, �e musi by� utajniony. Z drugiej strony, �atwo jest sta� si� sceptykiem i uzna�, �e tajno�� jest bez znaczenia i jest to tylko zwyczajny rytua�, kt�rego zadaniem jest ukrycie b��dnej polityki i k�amstw. Pr�buj� zastosowa� przys�owiowy z�oty �rodek przy wyborze tego, co nale�y ujawni�. Jednak�e �adna �sterylna" wersja nie zachowa�aby swej wa�no�ci. Bob Woodward POSTACIE Dyrektor Centralnego Wywiadu (DCI) William Casey 28.01.1981 - 29.01.1987 Zast�pca Dyrektora Centralnego Wywiadu (DDCI) Bobby R. Inman John N. McMahon Robert M. Gates 12.02.1981 - 10.06.1982 (Dyrektor NSA - 1977 - 1981) 10.06.1982-29.03.1986 (DDO - 1978 - 1981) (DDO - 1978 - 1981) 18.04.1986- Zast�pca Dyrektora ds. Operacyjnych (DDO) Max C. Hugel 11.05.1981 - 14.07.1981 John H. Stein 06.1981 - 07.1984 Clair George 07.1984- Adwokat CIA Stanley Sporkin 18.05.1981 - 07.02.1986 Byli Dyrektorzy Centralnego Wywiadu Richard M. Helms 30.06.1966 - 02.02.1973 James R. Schlesinger 02.02.1973-02.07.1973 William E. Colby George Bush Stansfield Turner 04.09.1973-30.01.1976 30.01.1976-20.01.1977 (Wiceprezydent - 20.01.1981 -) 09.03.1977-20.01.1981 Prezydent Stan�w Zjednoczonych Ronald Reagan 20.01.1981 - Doradca ds. Bezpiecze�stwa Narodowego Richard V. Alien William Clark Robert C. McFarlane John M. Poindexter Frank C. Carlucci III 21.01.1981 - 04.01.1982 04.01.1982 - 17.10.1983 17.10.1983 - 04.12.1985 04.12.1985-25.11.1986 02.01.1987-(DDCI - 1978 - 81) (Zast�pca Sekretarza Obrony, 1981 - 1982) Doradcy Prezydenta James A. Baker III Szef Sztabu Edwin Meese III Radca Michael K Deaver Zast�pca Szefa Sztabu Donald T. Regan Szef Sztabu 21.01.1981-02.02.1985 (Sekretarz Skarbu 03.02.1985 -) 21.01.1981-24.02.1985 (Prokurator Generalny, 25.02.1985 -) 21.01.1981 - 10.05.1985 04.02.1985-27.02.1987 Sekretarz Stanu Alexander M. Haig, Jr. George P. Shultz 22.01.1981 - 25.06.1982 16.07.1982 - Asystenci Sekretarza ds. Stosunk�w z Ameryk� �aci�sk� Thomas O. Enders 23.06.1981 - 27.07.1983 L.Anthony �Tony Motley 12.06.1983 - 03.07.1985 Elliot Abrams 17.07.1985- Sekretarz Obrony Caspar W. Weinberger 21.01.1981 - Senacka Komisja ds. Wywiadu 1981 - 1985 Barry M. Goldwater Przewodnicz�cy David Durenberger Przewodnicz�cy Daniel P. Moynihan Wiceprzewodnicz�cy Patrick J. Leahy Wiceprzewodnicz�cy 1985 - 1986 1981 - 1984 1985 - 1986 AKRONIMY, TYTU�Y I DEFINICJE WYWIADOWCZE LISTA BIGOT - w�ska, wybrana grupa ludzi posiadaj�ca dost�p do sprawozda� szczeg�lnie tajnych agent�w lub operacji szpiegowskich. CIA � Centralna Agencja Wywiadowcza, prowadzi operacje wywiadowcze i gromadzi informacj� wywiadowcz� poza granicami USA. Nie posiada uprawnie� do dzia�a� wewn�trznych i nie jest uprawniona do aresztowa�. KLASYFIKACJA - rozdzia� systematyczny wa�kiej informacji wojskowej, wywiadowczej lub politycznej. Poufne - najni�szy poziom klasyfikacji; sk�ada si� z materia�u, przy ujawnieniu kt�rego mo�na z du�� doz� prawdopodobie�stwa spodziewa� si�, �e spowoduje ono jak�� szkod� dla bezpiecze�stwa narodowego. Tajna informacja � to materia�, kt�rego ujawnienie mo�e spowodowa� powa�n� szkod� dla bezpiecze�stwa narodowego. �ci�le Tajna Informacja - to materia�, kt�rego ujawnienie mog�oby spowodowa� wyj�tkowo powa�n� szkod� dla bezpiecze�stwa narodowego. KONTRWYWIAD � dzia�alno�� maj�ca na celu neutralizowanie, udaremnianie lub pozyskanie dla w�asnej dzia�alno�ci wywiadowczej obcych s�u�b wywiadowczych, a tak�e penetracj� obcego wywiadu przez �kreta" - agenta zdaj�cego relacj� z pracy agent�w wrogich s�u�b. TAJNA AKCJA - utajniona dzia�alno��, kt�rej zadaniem jest ingerencja w polityk� innych kraj�w, nie ujawniaj�ca roli USA lub CIA; akcja mo�e obejmowa� dzia�ania od ustalenia propagandy do usi�owania obalenia rz�du uznanego za nieprzyjazny. DCI - Dyrektor Centralnego Wywiadu, nadzorca i koordynator wszystkich ameryka�skich agencji wywiadowczych, jednocze�nie szef CIA; tak�e g��wny doradca prezydenta ds. wywiadu. DDCI - Zast�pca Dyrektora Centralnego Wywiadu, nr 2 w CIA. 11 DDI - Wicedyrektor Centralnego Wywiadu, szef dyrekcji analitycznej CIA, kt�ry ocenia oraz streszcza raporty wywiadowcze. DDO � Wicedyrektor ds. Operacyjnych, szef tajnej lub szpiegowskiej kom�rki CIA, nazywanej dyrekcj� ds. operacyjnych, kt�ra zarz�dza zagranicznymi kom�rkami CIA, rekrutuje, sprawuje nadz�r nad osobowymi �r�d�ami informacji i asystuje przy innych dra�liwych operacjach pozyskiwania informacji za granic�. DIA � Agencja Wywiadu Obrony - koordynuj�ca agencja wywiadowcza w Departamencie Obrony, podlegaj�ca sekretarzowi obrony i dyrekcji Centralnego Wywiadu. ZATWIERDZENIE -prezydenckie upowa�nienie do tajnej akcji, prawie zawsze na pi�mie; jest to kr�tkie zarz�dzenie, w kt�rym prezydent stwierdza, �e dana tajna akcja jest wa�na dla bezpiecze�stwa narodowego. INR - Biuro Wywiadu i Bada� � biuro wywiadu w Departamencie Stanu. SPO�ECZNO�� WYWIADOWCZA - termin u�ywany w odniesieniu do wszystkich ameryka�skich agencji wywiadowczych i ich pracownik�w. Dyrektor jest najwy�szym stanowiskiem w tej strukturze organizacyjnej. NFIB � Narodowa Rada ds. Wywiadu Zagranicznego - w jej sk�ad wchodz� szefowie wszystkich ameryka�skich agencji wywiadowczych, dzia�aj�cy jako zarz�d ameryka�skiego wywiadu, zatwierdza ona formalne oceny NIE i �NIE. Przewodniczy jej dyrektor Centralnego Wywiadu, a w�r�d jej cz�onk�w znajduj� si� przedstawiciele CIA, NSA (Agencji Bezpiecze�stwa Narodowego), DLA, NRO oraz s�u�b wywiadowczych Marynarki Wojennej, Armii, Si� Powietrznych, Korpusu Piechoty Morskiej, FBI oraz Departament�w Stanu, Energii i Skarbu. t NID - Krajowy Dziennik Wywiadu, �ci�le tajne podsumowanie g��w-j nych pozycji wywiadu z poprzedniego dnia; drukuje si� go i rozprowa-f dza w oko�o stu pi��dziesi�ciu egzemplarzach. 12 NIE - Ocena Krajowego Wywiadu; oficjalna pisemna prognoza przysz�ych wydarze� w r�nych krajach, ocena przyw�dc�w i r�norakich problem�w wywiadowczych, wojskowych czy gospodarczych, przedstawiaj�ca punkt widzenia wszystkich ameryka�skich agencji wywiadowczych oraz dyrektora CIA. NIO - Oficer Krajowego Wywiadu; starszy rang� analityk, odpowiedzialny za pewien region lub dziedzin� wywiadu, podlegaj�cy dyrektorowi CIA. NRO � Krajowe Biuro ds. Rekonesansu; agencja odpowiedzialna za pozyskiwanie informacji wywiadowczej za pomoc� satelit�w i innych �rodk�w napowietrznych; podlega r�wnie� sekretarzowi obrony, ale jej dzia�alno�� koordynuje dyrektor CIA. NSA - Agencja Bezpiecze�stwa Narodowego - najwi�ksza i najtajniejsza agencja wywiadowcza; przechwytuje sygna�y na ca�ym �wiecie (SIGINT) oraz prowadzi dzia�ania pods�uchowe za granic�, wykorzystuj�c stacje nas�uchowe, satelity i inn� wysokiej klasy technologi�. �amie szyfry wojskowe i dyplomatyczne innych kraj�w; NSA ma r�wnie� za zadanie ochron� system�w i szyfr�w ��czno�ciowych i kryptograficznych USA. NSC - Rada ds. Bezpiecze�stwa Narodowego � prezydent oraz jego starsi rang� urz�dnicy zajmuj�cy si� tworzeniem polityki zagranicznej, w tym wiceprezydent oraz sekretarze Departamentu Stanu i Obrony. Dyrektor CIA oraz przewodnicz�cy po��czonych szef�w sztabu pe�ni� role doradcze. Sztabowi NSC przewodniczy doradca prezydenta ds. bezpiecze�stwa narodowego. NSDD - Zarz�dzanie o Decyzji w Sprawie Bezpiecze�stwa Narodowego � oficjalne, pisemne zarz�dzenie prezydenta pouczaj�ce g��wnych doradc�w i Departamenty w wa�nych sprawach lub procedurach dotycz�cych polityki zagranicznej. Zarz�dzenia te s� zwykle tajne i kolejno ponumerowane. NSPG � Grupa ds. Planowania Bezpiecze�stwa Narodowego - w administracji Reagana: prezydent oraz g��wni doradcy w sprawach polityki zagranicznej, w tym sekretarze Departamentu Stanu i Obrony oraz dyrektor CIA. NSPG w zasadzie zaj�a miejsce NSC jako g��wny organ podejmowania decyzji w administracji Reagana. 13 OSS - Biuro S�u�b Strategicznych - ameryka�ska s�u�ba wywiadowcza w czasie II Wojny �wiatowej, przewodniczy� jej William J. Dono-van - �Dziki Bili". PDB - Codzienne Podsumowanie Prezydenta - najdelikatniejsze i najwa�niejsze informacje wywiadu, podsumowane i przekazywane prezydentowi, wiceprezydentowi i seKretarzom Departamentu Stanu i Obrony, dyrektorowi CIA, doradcy ds. bezpiecze�stwa narodowego oraz kilku innym starszym rang� urz�dnikom z Bia�ego Domu. PFIAB � Zesp� Doradc�w ds. Wywiadu Zagranicznego przy Prezydencie - grupa czternastu starszych Amerykan�w �ledz�cych dokonania wywiadu. SCI � Delikatna Podzielona Informacja - procedura dalszego ograniczania dost�pu do najbardziej delikatnych (tajnych) informacji poprzez narzucanie specjalnej kontroli. �r�d�om, metodom dzia�ania i przedzia�om informacji nadaje si� kryptonimy. Osoby w rz�dzie od prezydenta w d� musz� otrzyma� konkretny kod dost�pu do ka�dego przedzia�u. Kryptonimy wybierane s� losowo. Niekt�re z nich, u�ywane przez NSA do informacji wywiadowczej i sygna��w to RUFF, ZARF, SPOKE, MORAY oraz UMBRA i GAMMA - te ostatnie dotycz� rozszyfrowanych przekaz�w. VEIL - by� to kryptonim dzia�u Tajnych Operacji w ostatnich kilku latach administracji Reagana. �NIE � Specjalne Krajowe Oceny Wywiadu - skr�cone oficjalne oceny sporz�dzane w ci�gu tygodni lub dni na tematy uwa�ane za pilne dla interes�w bezpiecze�stwa narodowego. VEIL - �ci�le tajny kryptonim dla niebezpiecznych operacji podejmowanych w ostatnich latach kadencji administracji Reagana w celu wp�yni�cia na wydarzenia za granic�. PROLOG Dzwonek budzika poderwa� dyrektora Centralnego Wywiadu admira�a Stansfielda Turnera. Nie znosi� rannego wstawania, wi�c nastawi� budzik na absolutnie ostatni� minut� - 7:00. By� czwartek 20 listopada 1980 roku, 383 dzie� ira�skiego kryzysu z zak�adnikami - pi��dziesi�ciu dw�ch Amerykan�w trzymanych w niewoli w Teheranie, wp�dzi�o w tym miesi�cu prezydenta Jinanr/ego Cartera w k�opoty. Tego w�a�nie dnia Turner mia� przedstawi� kr�tkie sprawozdanie wywiadowcze prezydentowi-elektowi Ronaldowi Reaganowi. Nie tak dawno w domu Turnera musia�a zosta� zainstalowana ca�odobowa obstawa, po tym jak Federalne Biuro �ledcze odkry�o kilku Ira�czyk�w �wicz�cych strzelanie do celu z karabin�w du�ego kalibru na rogatkach Waszyngtonu. Teraz jednak ochrony ju� nie by�o i w domu panowa�a cisza. 52-letni, czterogwiazdkowy admira� w stanie spoczynku, Turner, by� w sile wieku. Jako analityk system�w, �cz�owiek my�li" w Marynarce Wojennej i stypendysta Rhodesa, zawsze stara� si� patrze� perspektywicznie, dostrzega� wszystkie bie��ce problemy. By� jednak przy tym impulsywnym i wra�liwym cz�owiekiem, dlatego mia� spore w�tpliwo�ci na temat okresu przej�ciowego. Po pierwsze, musia� zastanowi� si�, kiedy i w jaki spos�b przekaza� sekrety niebezpiecznych operacji i stosowane powszechnie techniki szpiegowskie, kt�re nowy prezydent powinien pozna�. Informacje te by�y g��boko utajnione, nie przeciek�y do �rodk�w masowego przekazu, nie zosta�y te� przej�te przez szpieg�w sowieckich. Przekazywanie tych wiadomo�ci b�dzie musia�o odbywa� si� w cztery oczy do momentu, w kt�rym Reagan nie powo�a zaufanych ludzi. Turner nie m�g� ujawnia� sekret�w w obecno�ci politycznych pochlebc�w, kt�rzy kr�cili si� przy dw�ch poprzednich spotkaniach i kt�rych obecno�ci mo�na si� by�o spodziewa� na dzisiejszej konferencji. W jednej z najtajniejszych operacji wywiadowczych, jak� Turner b�dzie musia� w ko�cu przedstawi� prezydentowi-elektowi, ponad stu ludzi ustawicznie ryzykowa�o �yciem. Musia� tak�e skierowa� uwag� Reagana na og�lne aspekty moralne, ryzyko szpiegowania i przeprowadzania tajnych akcji. Tutaj prezydent m�g� rzeczywi�cie dokonywa� wybor�w, a Reagan obieca� daleko id�c� wsp�prac� w tym zakresie. Turner chcia� poprawi� w�asn� opini� o Reaganie. Na poprzednich spotkaniach prezydent by� pozornie wylewny, ale faktycznie niedo- 17 st�pny. Da�o si� wyczu� lekko�� i niedba�� jowialno��, kiedy Reagan ponagla� Turnera machni�ciem r�ki, wydaj�c si� odgania� problemy �wiata �miechem, hollywoodzk� anegdot� czy konserwatywnym dogmatem. C� za kontrast ze �miertelnie powa�nymi, prawie bezlitosnymi przes�uchaniami, kt�re Turner pami�ta� z okresu prezydentury Cartera. Im wi�cej Turner mia� do czynienia z Reaganem, tym bardziej w�tpi� w jego podstawow� rozwag�. W my�lach nazywa� go �g�upim". Ostatni� spraw�, jak� Turner musia� rozwa�y�, by�a jego w�asna przysz�o��. Wyra�a� gotowo��, a nawet pragnienie pozostania na stanowisku dyrektora. Reagan i republikanie zarzucali administracji Cartera, �e �zatka�a" Centraln� Agencj� Wywiadowcz�, praktycznie uniemo�liwiaj�c jej prowadzenie efektywnej dzia�alno�ci szpiegowskiej. Republikanie argumentowali, i� Turner jako dyrektor jest zbyt pob�a�liwy w kwestii carterowskiej kampanii na rzecz praw cz�owieka i �e jest tak zauroczony najlepsz� satelitarn� i elektroniczn� technologi� pods�uchow� - czyst�, pasywn� i stosunkowo bezpieczn� - i� w og�le nie podejmuje �adnego ryzyka. Agencj� uznawano za �os�abion�". Turner natomiast by� przekonany o mo�liwo�ci odparcia tego zarzutu, gdyby tylko Reagan zechcia� go wys�ucha�. CIA pod jego kierownictwem potrafi�a przeprowadza� akcje, kt�re wprowadzi�yby Ronalda Reagana w os�upienie. � Prezydent nie ma zamiaru upolitycznia� agencji i uczyni wszystko, �eby�my pozostali na w�a�ciwym torze � powiedzia� Turner swoim g��wnym doradcom. Wy�miali go, a jego stary przyjaciel z Marynarki Wojennej, Herb Hetu, kapitan w stanie spoczynku i szef ds. publicznych w agencji, uwa�a�, �e Turnera nale�a�oby sprowadzi� na ziemi�. - Nie ma mowy, �eby ci� zatrzymali - powiedzia� mu Hetu - nie ma mowy. Przez ca�� kampani� kopali ci� po jajach. Turner obstawa� jednak przy swoim optymistycznym stanowisku. Czasem by�o ci�ko. Tu� przed wyborami prezydenckimi zebra� pi�tnastu najwa�niejszych zast�pc�w na seminarium dotycz�cym rz�dzenia w Camp Peary - zwanym �farm�" - tajnym punkcie szkoleniowym, akademii agencji, le��cym na prowincji w stanie Wirginia. P� �artem poprosi� o tajne g�osowanie za pomoc� patyczk�w. Wynik jaki zobaczy� podzia�a� na niego lepiej ni� kube� zimnej wody: 2 na Cartera, 13 na Reagana. W zasadzie odzwierciedla�o to zwyci�stwo Reagana w Electoral College z wynikiem 489 do 44. Nast�pny dzie� po wyborach by� dla niego wyj�tkowo nieprzyjemny. Natomiast w kuluarach kwatery g��wnej CIA w Langley rado�� by�a wr�cz namacalna. Wprawdzie ludzie z CIA nie stali w oknach i 18 nie wiwatowali, lecz wielu traktowa�o to zwyci�stwo jak Dzie� Wyzwolenia w Pary�u. Turner wzi�� prysznic, ubra� si� i przez kilka minut czyta�. Odby� cotygodniow� lekcj� Nauki Chrze�cija�skiej (Christian Science). Uwa�a�, �e je�eli nie zrobi tego teraz, to w ci�gu dnia nie b�dzie mia� ju� ku temu okazji. Uwa�a� sw� religi� za intelektualn� ga��� chrze�cija�stwa - umys� i duch ponad wszystko. Lekcja na nast�pn� niedziel� g�osi�a: dowiedz stanowczo swemu pacjentowi, �e musi si� obudzi�. Odwr�� jego wzrok od fa�szywego �wiadectwa zmys��w... Przes�anie m�wi�o - Sp�jrz wewn�trz siebie. Turner zdawa� sobie spraw�, �e jest to niecodzienna dewiza jak na szefa najwi�kszej i najbardziej wyrafinowanej s�u�by wywiadowczej na �wiecie, by� jednak g��boko przekonany o sile oddzia�ywania tych nauk. Jego matka przetrwa�a lata dwudzieste, gdy jej ojciec straci� wszystkie pieni�dze na gie�dzie i pope�ni� samob�jstwo. P�niej, jedyny brat Turnera zgina� w wypadku samochodowym. Te wydarzenia sprawi�y, �e Turner zainteresowa� si� religi�, dawa�a mu ona oparcie i pomog�a w pokonaniu b�lu wynik�ego z tej niewyt�umaczalnej tragedii. Podkre�li� wtedy czerwonym pisakiem zdanie: Nieszcz�cia s� dowodem troski Boga. Nie pozosta�o mu zbyt du�o czasu, wsta�, wiedz�c �e zaniedbuje lekcj�. Turner zbieg� po schodach na �niadanie z �taranuj�c� szybko�ci�" -jak nazwywali to jego doradcy. Jego g�ste, siwe w�osy by�y zawsze lekko rozwiane a jasnoniebieskie oczy, lekki, promienny u�miech i spos�b bycia jak z Rotary Club, sugerowa�y wszystko, tylko nie CIA. Przy stole wypi� sok i gor�c� wod� z cytryn�. �adnych u�ywek, �adnej kawy. Turner nie lubi� nawet smaku lod�w kawowych. Le��cy na stole Washington Post g�osi�: M�wi si�, �e Casey kandyduje na stanowisko dyrektora CIA. Turner z�apa� gazet�. W og�le nie s�ysza� o takiej mo�liwo�ci. Wiliam J. Casey, 67-letni przewodnicz�cy kampanii Reagana. Turner uwa�a�, �e taki wyb�r by�by absolutnie niew�a�ciwym krokiem wstecz. Taka sytuacja mia�a ju� jednak miejsce w przesz�o�ci. W 1968 roku Richard Nixon mianowa� swojego szefa kampanii Johna N. Mitchella prokuratorem generalnym. Czy�by i tym razem CIA mia�a si� sta� politycznym �upem wojennym? Turner czyta� dalej: Casey pracowa� dla Biura S�u�b Strategicznych (OSS) - organizacji wywiadowczej podczas II wojny �wiatowej. Turner uwa�a�, �e nie jest to istotne w tej sprawie; to tak jak mianowanie jakiego� starego admira�a z czasu II wojny �wiatowej na szefa Marynarki Wojennej. OSS i stosunki rodem z tego ugrupowania nadal 19 utrzymywa�y si� w CIA i by�y dla Turnera powodem do troski. Ludzie ci tworzyli zwart� klik�, lecz przy jakim� starciu z Kongresem lub Bia�ym Domem bractwo to mog�o dosta� w �eb, tak jak to mia�o miejsce w latach siedemdziesi�tych podczas �ledztw w CIA. Wtedy przetrwali ale wtedy byli potrzebni. Ka�dy prezydent, ka�dy dyrektor potrzebowa� zaanga�owanych, tajnych �wyrobnik�w" do brudnej roboty. Tworzyli nieoficjalny klub, gorliwie s�u�yli w tajnych projektach, czuli si� �wietnie w �rodowisku, gdzie wszystko - nawet nagrody - jest tajne. Byli si�� i s�abo�ci� CIA. I nagle jeden z bractwa wychodzi z cienia. W Post pisano o zas�ugach Caseya, o tym, �e kierowa� akcj� szpiegowsk� za niemieckimi liniami w ostatnich sze�ciu miesi�cach wojny. To by�o trzydzie�ci pi�� lat temu. Turner oczekiwa�, �e zrobi� mu t� uprzejmo�� i poinformuj� go, i� jego miejsce zajmie kto� inny, zanim podadz� to do gazet. Artyku� m�g� jednak zawiera� nieprawdziwe informacje. Nawet nie s�ysza� o Caseyu przed kampani�. Na pierwszej konferencji prasowej prezydent-elekt Reagan zapowiedzia�, �e Casey wr�ci do prywatnej praktyki adwokackiej. Perspektywa zwolnienia wzmocni�a tylko przekonanie Turnera, �e wyprowadzi� CIA z mrocznego i burzliwego okresu wstrz�s�w, po�owy lat siedemdziesi�tych, kt�re przysz�y w nast�pstwie Wietnamu i Watergate; �ledztwa prowadzone przez Kongres wry�y si� g��boko w tajn� przesz�o�� CIA. Spiski, zamachy na zagranicznych przyw�dc�w, podawanie nie�wiadomym tego ludziom niebezpiecznych narkotyk�w halucynogennych, gromadzenie zapas�w trucizn zakazanych zarz�dzeniem prezydenta, otwieranie poczty, szpiegowanie Amerykan�w sprzeciwiaj�cych si� wojnie wietnamskiej. Wyprowadzi� CIA z epoki kowboj�w. Sprzeciwi� si� temu, co uwa�a� za wypaczone, obsesji tajno�ci -pokaza�, �e agencja potrafi dzia�a� skutecznie w ramach reform wymagaj�cych �cis�ej odpowiedzialno�ci przed komisjami wywiadowczymi Kongresu. Dzia�ania jego CIA by�y rozs�dne i mia�y poparcie Kongresu. Turner uwa�a�, �e gdyby operacje te spotka�y si� ze zrozumieniem, uzyska�by poparcie Reagana i Amerykan�w. Miesi�c przed wyborami, Turner wzi�� tydzie� wolnego, aby odgrodzi� si� od codziennej rutyny i napisa� raport ze swojej dzia�alno�ci na stanowisku dyrektora CIA w ci�gu ostatnich czterech lat oraz zarysowa� plan na nast�pne czterolecie. 7-stronicowy szkic z dat� 17 pa�dziernika 1980 r., ostemplowany �Tylko do wgl�du dyrektora Centralnego Wywiadu" by� wi�cej ni� �ci�le tajny. Notatki te zawiera�y histori�, kt�ra zaskoczy�aby zar�wno prezydenta-elekta jak i jego zesp�. 20 Pocz�tkowo Turner mia� k�opoty z kontrolowaniem co bardziej szalonych i impulsywnych kowboj�w oraz cz�onk�w bractwa, ale wreszcie uda�o mu si� zapanowa� nad wi�kszo�ci�, a niekt�rych si� pozby�. Lecz pozosta� jeszcze wi�kszy problem: CIA mia�a zszarpane nerwy. Dyrekcja operacji sta�a si� boja�liwa, dlatego te� wydzia� szpiegowski podejmowa� tajne dzia�ania tylko w wypadku, kiedy prezydent autoryzowa� tajn� interwencj� w innych krajach. Turner w wielu przypadkach sugerowa� radzie nowe, tajne dzia�ania, lecz zarz�d za ka�dym razem kategorycznie sprzeciwia� si� ich realizowaniu. W jednej kwestii, bez konsultacji z Bia�ym Domem, Turner wys�a� wst�pn� not� do zast�pcy dyrektora ds. operacji z pytaniem: jakie kroki nale�y przedsi�wzi��, aby obali� trzech przyw�dc�w pa�stw wrogich interesom USA - przyw�dc� Kuby Fidela Castro, ira�skiego przyw�dc� Ayatollaha Chomeiniego i Muammara Kadafiego z Libii. Odpowied� od DDO brzmia�a: �nic, prosz� nic nie robi�. W �adnym z tych kraj�w albo nie ma licz�cej si� opozycji politycznej, albo CIA wie o niej zbyt ma�o, aby wspiera� taki ruch, parti� lub lidera". Tymczasem Turner chcia� tylko znale�� kana� do przekazywania tajnych pieni�dzy, kt�ry m�g�by s�u�y� jako punkt kontaktowy z grupami wywrotowymi tych kraj�w. Sabota� jako czynnik ingerencji zosta� zabroniony zarz�dzeniem podpisanym przez Cartera. Turner absolutnie zgadza� si� z tym zakazem, ale nawet wtedy pracownicy operacyjni obawiali si�, �e zostan� w co� przez niego wmieszani. Turner by� zaskoczony ich niech�ci�. Bez wzgl�du na to, jak bada� t� spraw�, nie m�g� nic zdzia�a� z DDO. Okazywali niepok�j wobec perspektywy powa�nego wtr�cania si� w sprawy innych pa�stw, chocia� nale�a�o to do ich obowi�zk�w. Wprawdzie troch� pieni�dzy zosta�o przes�anych si�om opozycyjnym w Iranie, lecz w opinii Bia�ego Domu by�y one przeznaczone b�d� na ukaranie Chomeiniego b�d� do nawi�zania kontakt�w w przypadku kontrrewolucji. Turner zaproponowa� zarz�dowi, aby agencja obmy�li�a plan ograniczonej, utajnionej akcji maj�cej na celu znalezienie i udzielenie pomocy jakiemu� centrowemu politykowi w Gwatemali, a mo�e nawet wci�gni�cie jakiego� energicznego Gwatemalczyka na list� p�ac agencji. W Gwatemali szerzy�a si� przemoc polityczna. Mia�a tam bowiem miejsce sytuacja klasyczna dla Ameryki �rodkowej: prawicowy rz�d wojskowy wyst�powa� przeciwko marksistowskim partyzantom. Zamieszki poch�on�y w tym roku ju� setki ofiar. Zdaniem Turnera ukryte wsparcie polityczne w tej sprawie mog�o wy�mienicie pos�u�y� interesom USA. 21 Zarz�d zareagowa� tak, jakby zaproponowa� zaproszenie KGB na spotkanie sztabowe o 9:00 rano. Tajni operatorzy argumentowali, i� taka operacja wi�za�aby si� z ogromnym ryzykiem, �e CIA wyprzedzi dzia�anie administracji, kt�rej polityka i tak nie by�a jasna. Przypu��my, �e facet kt�rego wybior�... nie spe�ni oczekiwa�. Przypu��my, �e stanie si� potworem Frankensteina. Przypu��my, �e oni rozwin� wsp�prac�, a potem prezydent Carter - albo inny prezydent - b�dzie chcia� zmieni� swoje zapatrywania polityczne. Zbyt �atwo mo�na by�o si� pomyli�. Oburzenie by�o jednog�o�ne. W tej sytuacji Turner nie �mia� nawet napomkn�� o tej koncepcji w Bia�ym Domu. Doradca ds. bezpiecze�stwa narodowego Zbigniew Brzezi�ski prawie na pewno popar�by jaki� rodzaj tajnej akq'i, ale Carter m�g�by mie� wobec niej w�tpliwo�ci. Jedn� z cech prezydenta by�o bowiem oscylowanie mi�dzy �tward�" wizj� �wiata przedstawian� przez Brzezi�skiego, a �mi�kk�" wizj� sekretarza stanu, Cyrusa Vance'a. Turner uwa�a� Cartera za pacyfist�. 14 listopada 1980 r. Turner zawar� swoje dodatkowe opinie i spostrze�enia w notatce, gdzie pod nag��wkiem �Bia�y Dom" napisa� ��r�d�a konfliktu". Lista by�a d�uga, lecz wiele problem�w sprowadza�o si� do doradcy ds. bezpiecze�stwa narodowego Brzezi�skiego, kt�ry uwa�a�, �e CIA pracuje dla niego. Gdy Turner upiera� si� przy pewnej sprawie wywiadu, dotycz�cej kontroli zbroje�, Brzezi�ski powiedzia� mu: Nie jest pan S�dem Najwy�szym, nie jest pan Czwartym Wydzia�em rz�du. Musi si� pan zdecydowa�, dla kogo pan pracuje. Brzezi�ski bardzo lubi� �surow�" informacj� wywiadowcz�. Agencja Bezpiecze�stwa Narodowego, kt�ra pods�uchiwa�a obc� ��czno��, cz�sto dostarcza�a mu transkrypcji rozm�w jakiego� szefa pa�stwa albo rozszyfrowan� analiz� polityczn�, kt�r� jaka� zagraniczna ambasada w Waszyngtonie przesy�a�a do swojej stolicy. � Widzia� pan ten pods�uch? - pyta� Brzezi�ski. Turner uwa�a�, �e Brzezi�ski pope�nia� ty- � powy b��d m�odego sta�em analityka, uwa�aj�c, i� wyja�nienie wa�-} nych wydarze� jest mo�liwe dzi�ki pojedynczym telefonom czy pods�uchowi. Zbyt cz�sto NSA przechwytywa�a nieprawdziwe informacje od �le poinformowanego i zadufanego w sobie urz�dnika lub te� jakiego� ambasadora przekazuj�cego wi�cej ni� wiedzia�, dlatego te� pod nag��wkiem �NSA" napisa�: Analiza pojedynczego �r�d�a jest niebezpieczna. :, Z Brzezi�skim toczy� ci�g�� walk�, bywa� on czasem drapie�ny. �, Nie macie ani jednej warto�ciowej wtyczki w Zwi�zku Radzieckim � zarzuci� na jednym ze spotka�. Turner mia� kilka wtyczek sowieckich, chocia� pewien by� tylko jednej. Dwie inne zosta�y utracone, prawdopodobnie zlikwidowane. 22 W 1977 Turner spotyka� si� z prezydentem trzy razy w tygodniu. Potem Carter po�wi�ca� mu ju� tylko jeden dzie�, natomiast w p�niejszym okresie rozmowy te zosta�y zredukowane do jednej na dwa tygodnie. O taki obr�t rzeczy Turner obwinia� Brzezi�skiego, kt�ry kiedy� wyrazi� opini�, i� jego studenci dyplomowi w Uniwersytecie w Columbii s� lepszymi analitykami, ni� CIA. Kiedy chory na raka szach Iranu przyjecha� do Stan�w Zjednoczonych w pa�dzierniku 1979 roku na leczenie (dwa tygodnie przed wzi�ciem do niewoli ameryka�skich zak�adnik�w), Bia�y Dom chcia�, �eby CIA za�o�y�a pods�uch w szpitalnym pokoju zdetronizowanego w�adcy. Celem by�o wykrycie plan�w tego niestabilnego cz�owieka. Turner argumentowa�, i� szach ma te same prawa co obywatel ameryka�ski, a w �wietle prawa CIA nie mo�e zbiera� informacji na terenie USA Otrzyma� jednak pisemne polecenie. W tej sytuacji zatwierdzi� elektroniczn� inwigilacj� trzech prywatnych pokoj�w szacha na siedemnastym pi�trze nowojorskiego szpitala, chocia� nadal nie uwa�a� tego za w�a�ciwe. Carter i Brzezi�ski traktowali wywiad jak narz�dzie, jak instalacj� hydrauliczn�. Gdy nie dzia�a�o, gdy �pluskwa" nie zostawa�a za�o�ona zaraz po wydaniu rozkazu, p�aci�o si� s�ono za to przewinienie. Z czasem Turner zda� sobie spraw� z tego, i� zosta� odizolowany od w�asnej agencji i od prezydenta, kt�remu s�u�y�. Staraj�c si� dotrze� do prezydenta-elekta, Turner dostarczy� egzemplarz swojej drugiej noty cz�onkowi zespo�u przej�ciowego, kt�ry dokonywa� przegl�du CIA dla nowej administracji. Zwr�cono mu j� oznaczon� sugestiami nawo�uj�cymi do szybkiej przemiany agencji w rami� antysowieckiej analizy. Tam, gdzie Turner wymienia� pewne pozytywne cechy CIA, znalaz� nabazgran� uwag�: zbyt liberalne, obawa przed kontrowersj� polityczn�. Co do Kongresowych Komisji Nadzoru Wywiadu i ich personelu, cz�onek zespo�u Reagana napisa�: lewica musi posun�� si� jak najdalej. Turner napisa� w swojej notatce, �e CIA �nie wytrzyma jeszcze jednego skandalu". R�cznie napisana notatka twierdzi�a: klimat si� zmienia, zmieni si� jeszcze bardziej. Je�li b�dziemy dzia�a� w oparciu o strach, to zrobimy bardzo niewiele. W miejscu, gdzie Turner napomkn�� o zdolno�ciach paramilitarnych najwi�kszych aktywist�w i interwencjonist�w CIA - nabazgran� uwaga brzmia�a: trzeba odbudowa�. Turner pomy�la�: powodzenia. Gdy Turner sko�czy� �niadanie, jego szofer, Ennis Brown, pojawi� si� w drzwiach, aby zabra� go na spotkanie z Reaganem. Turner usiad� z ty�u, gdzie czeka�y na niego w teczce nocne i poranne wiadomo�ci. 23 Ciemny, rz�dowy Oldsmobile zjecha� z ulicy Skipwith na 123 ulic�, w��czaj�c si� w poranny ruch. Brown szybko lawirowa�, profesjonalnie wykorzystuj�c ka�d� okazj�, by wyprzedzi� powolniejsze samochody. Pracownik ochrony CIA, jeden z czterech, kt�rzy pracowali rotacyjnie w ochronie, jecha� ze strzelb� na przednim siedzeniu. Wodzi� wzrokiem po okolicy, wypatruj�c czego� niepokoj�cego. By� pi�kny, s�oneczny, jesienny dzie�, lecz kuloodporne szyby Oldsmobila nie otwiera�y si�, wi�c nikt w �rodku nie m�g� si� cieszy� urokami dnia. Samoch�d posiada� pe�ne wyposa�enie ochronne, opancerzenie i pod�og� przeciwminow�. Na tylnym siedzeniu Turner szele�ci� nerwowo papierami. Chcia� skoncentrowa� si� na pozytywnych, najbardziej tw�rczych i �mia�ych przedsi�wzi�ciach, kt�re przedstawi Reaganowi w taki spos�b, aby kto� taki jak Reagan, kt�remu obcy jest wywiad i kt�ry nigdy nie piastowa� federalnego urz�du, m�g� si� zorientowa� na czym to polega. Turner przedstawia� informacje Reaganowi tak, aby m�c utrzyma� si� jeszcze na stanowisku. Jedn� z najtajniejszych operacji by�a CNCP (Special Navy Control Programm - Specjalny Program Kontrolny Marynarki Wojennej). Navy Special - jak by�a nazywana, w ramach kt�rej ameryka�skie �odzie podwodne tropi�y jednostki rosyjskie, a tak�e przeprowadza�y bardzo ryzykowne inwigilacje na rosyjskich wodach terytorialnych lub wewn�trz port�w. Jej dzia�anie obejmowa�o podk�adanie wyszukanych elektronicznych urz�dze� odbiorczych - �str�czk�w" - s�u��cych do nas�uchu kana��w ��czno�ciowych w radzieckich kablach podmorskich. By�y to bardzo niebezpieczne operacje. Nara�a�y na ryzyko zar�wno �ycie za�ogi, jak i sam� jednostk�. Dzia�ania te by�y chlub� Marynarki Wojennej, kt�ra bardzo lubi�a takie m�skie, �mia�e wyczyny. Ka�da misja musia�a by� zatwierdzona przez prezydenta. ��d� podwodna wychodzi�a w morze, zak�ada�a �str�k" nas�uchowy, opuszcza�a okolic�. Tygodniami czeka�a na powr�t w celu wyci�gni�cia ta�m z urz�dzenia odbiorczego zainstalowanego na kablu. Ta�my niezw�ocznie przekazywano ponownie NSA, a informacje z nich uzyskane przekazywano do wiadomo�ci niewielu osobom w CIA, Departamencie Obrony i w Bia�ym Domu. Czasem Turner uwa�a�, �e informacja mia�a marginaln� warto��, je�eli wzi�� pod uwag� ryzyko. Musia� by� jednak sprawiedliwy, nieraz ��d� podwodna wraca�a z bardzo bogatym �niwem danych o wojskach radzieckich. By�a to jedna z niewielu operacji, kt�ra uzyskiwa�a du�e ilo�ci wysokiej jako�ci, rzetelnych informacji wywiadowczych o Zwi�zku Radzieckim. Od czasu 24 do czasu �po��w" obejmowa� nagrane rozmowy urz�dnik�w sowieckich, ujawniaj�ce ich niepewno�ci, k�amstwa i s�abo�ci. Tak jak wiele dzia�a� wywiadowczych i to oparte by�o na b��dach pope�nianych przez drug� stron�. Sowieci uznali, �e kable podmorskie nie mog� by� nas�uchiwane, wi�c po��czenia nie posiada�y skomplikowanych system�w koduj�cych, zdarza�o si� nawet, i� nie posiada�y �adnych zabezpiecze� szyfrowych. Innym projektem by� Indigo - nowy, �ci�le tajny system, w�a�nie opracowywany. Mia� on by� kluczem do sprawdzania przysz�ych um�w z Sowietami na temat kontroli zbroje�. Wykorzystuj�c obrazy z radaru, Indigo widzia�by przez chmury i m�g�by dzia�a� w nocy, kiedy satelity fotograficzne by�y �lepe. Te specyficzne w�a�ciwo�ci by�y szczeg�lnie wa�ne w Europie Wschodniej, gdzie �diabelskie zachmurzenie" potrafi�o utrzymywa� si� ca�ymi tygodniami. W wielu krajach elitarne zespo�y CIA i Narodowej Agencji Bezpiecze�stwa (SCE) prowadzi�y dzia�ania pods�uchowe za pomoc� najnowszych gad�et�w. SCE osi�gn�o mistrzostwo w sztuce szpiegowania, dostarcza�o dos�ownych transkrypcji ze spotka� rz�dowych na wysokim szczeblu w Europie, na Bliskim Wschodzie i w Azji oraz transkrypcji rozm�w telefonicznych pomi�dzy wa�nymi politykami. Informacje te uzupe�nia�y doniesienia agent�w CIA, szpieguj�cych z ameryka�skich ambasad. W swojej notatce �Tylko do wgl�du DCI", Turner napisa�: Wi�ksza potrzeba informacji na temat roli sojusznik�w i przyjaci�. Szpiegowanie przyjaci� by�o spraw� delikatn�, lecz konieczn�. Szach Iranu by� wielkim przyjacielem Stan�w Zjednoczonych i CIA, a jego s�u�ba wywiadowcza - wywo�uj�cy l�k SAVAK � by�a g��wnym �r�d�em informacji dla agencji w Iranie. Dopiero teraz Turner zda� sobie spraw� z tego, jak wielki b��d pope�nili. On i jego CIA ca�kowicie mylnie sklasyfikowali Chomeiniego jako �agodnego, sklerotycznego kleryka, a teraz dosz�o do tego, �e to w�a�nie on (Chomeini) trzyma w niewoli obywateli ameryka�skich. Doszed� do wniosku, �e nic tak nie mo�e zaskoczy�, jak poczynania przyjaciela; z nieprzyjaznymi narodami by�o nawet �atwiej - CIA wiedzia�a przynajmniej, czego si� mo�e po nich spodziewa�. Od czasu rewolucji ira�skiej, Turner postara� si� o zwi�kszenie sieci p�atnych agent�w w zagranicznych rz�dach i s�u�bach wywiadowczych, dzia�ania te obejmowa�y tak�e niekt�rych sojusznik�w i przyjaci�. Przyk�adem by� Egipt. Operacja CIA w Egipcie, maj�ca na celu ochron� prezydenta Anwara Sadata i dostarczanie informacji o spi- 25 skach zmierzaj�cych do obalenia w�adzy, umo�liwia�a CIA dost�p elektroniczny i bezpo�redni do rz�du, spo�ecze�stwa i przyw�dcy. Pa�acowe plotki g�osi�y, i� Sadat pali trawk� i miewa ataki l�ku, lecz Turner nigdy nie zwraca� uwagi na tego rodzaju pom�wienia. By�o ma�o prawdopodobne, aby CIA mog�a zosta� zaskoczona jakim� posuni�ciem Sa-data, sie� informacji by�a zbyt szczelna. Turner wiedzia�, �e ksi��� koronny Fahd z Arabii Saudyjskiej do�� du�o pije, wbrew surowym zasadom religii muzu�ma�skiej. Mia� tak�e �ci�le tajne raporty o zdrowiu radzieckiego I sekretarza, Leonida Bre�-niewa, kt�re by�y bardzo istotne dla Bia�ego Domu - zw�aszcza w przededniu negocjacji. Wsparcie wywiadu informacjami dotycz�cymi kontroli zbroje� by�o �wietne; NSA by�a w stanie rozszyfrowa� informacje dotycz�ce test�w dokonywanych na sowieckich pociskach. Natomiast informacji na temat tego, co dzieje si� w Biurze Politycznym -Najwy�szej Radzie Zwi�zku Radzieckiego - praktycznie w og�le nie by�o. A w�a�nie tego typu wiadomo�ci najbardziej pragn�li Carter i Brzezi�ski, w tej sprawie jednak Turner nie by� w stanie wiele zdzia�a�. Podczas swojej kadencji w CIA, Turner nigdy nie widzia� takiego raportu, kt�ry by�by wart ryzyka czyjego� �ycia. Niemniej musia� ��da� wi�kszej ilo�ci informacji. To by�a jego praca. W ci�gu czterech lat tylko raz odrzuci� propozycj� delikatnej operacji za granic�. Mia�a to by� powt�rka wcze�niejszej, udanej akcji. Uzna�, �e powt�rki s� zbyt ryzykowne. Zadanie Turnera w ci�gu nast�pnych dw�ch tygodni b�dzie polega�o na wprowadzeniu nowego prezydenta w obecne realia i wiele innych wa�nych spraw. Reagan b�dzie musia� zobaczy� ca�y plan rozmieszczenia operacji wywiadowczych. Musi pozna� mo�liwo�ci i ograniczenia CIA Na przyk�ad, w operacji nazwanej Cervical Rub (Tarcie Szyjkowe) -kryptonim wybrany przypadkowo - precyzyjne elektroniczne urz�dzenie skonstruowane i ukryte tak, �eby wygl�da�o jak ga���, mia�o by� �usadzone" na drzewie znajduj�cym si� przy sowieckiej bazie lotniczej, w celu uzyskania danych na temat zaawansowania sowieckich radar�w MiG. Baza mie�ci�a si� w pobli�u ch�tnie odwiedzanego parku. Agentowi wystarczy�oby tylko w kt�r�� niedziel� przej�� przez p�ot, wspi�� si� na drzewo i wkr�ci� urz�dzenie. Jednak Cervical Rub zosta� op�niony, poniewa� jedyny osi�galny pracownik CIA nie by� Europejczykiem i uwa�ano, �e zbyt si� wyr�nia, aby pozosta� niezauwa�ony przez odpoczywaj�ce rodziny. Problem tkwi� w tym, �e operacje by�y ryzykowne i wiele szczeg��w musia�o do siebie pasowa�. Mo�e informacje o sowieckich syste- 26 mach radarowych by�y wa�niejsze od niekt�rych danych z Biura Politycznego, ale CIA nie mog�a pods�uchiwa� ca�ego �wiata. Oldsmobile Turnera doje�d�a� do Lafayette Park naprzeciw Bia�ego Domu i tu skr�ci� w jednokierunkow� Jackson Place. Zatrzyma� si� przed domem nr 716 - rz�dow� kamienic� z czerwonej ceg�y, w kt�rej mieszka� Reagan. Turner wysiad� i wbieg� po sze�ciu schodkach. Tymczasowa rezydencja Reagana by�a niewyr�niaj�cym si� czteropi�trowym budynkiem. Sze�� lat temu, wiceprezydent Nelson. A. Rockefeller wykorzystywa� t� znakomicie chronion� kamienic� jako kwater� g��wn� komisji, kt�rej przewodniczy� i kt�ra bada�a niejasne dzia�ania CIA. Reagan by� jednym z o�miu cz�onk�w, cho� nie wykaza� si� wielk� aktywno�ci� w obradach, przychodz�c tylko na dziesi�� z dwudziestu sze�ciu zebra� komisji. Kiedy opracowano sprawozdanie ko�cowe, Reagan broni� CIA, twierdz�c: W ka�dej biurokratycznej strukturze licz�cej oko�o 16 tysi�cy os�b b�d� ludzie, kt�rzy pope�niaj� b��dy i robi� to, czego nie powinni. Nied�ugo po wej�ciu Turnera, Reagan zszed� i ciep�o go pozdrowi�. Prezydent-elekt nie okazywa� �adnego niepokoju, niecierpliwo�ci, tylko naturaln� �yczliwo��. Towarzyszyli mu George Bush, kt�ry by� DCI przed Turnerem, g��wny doradca Reagana, Edwin Meese III - sympatyczny prawnik oraz inni doradcy. By� tak�e Bili Casey. Turner przedstawi� zwi�z�y opis r�wnowagi wojskowej w Europie i Ameryce �rodkowej. Poda� aktualne informacje na temat Polski, kt�rej Sowieci grozili inwazj�, �eby st�umi� niezale�ny zwi�zek zawodowy Solidarno��. Napowietrzne satelitarne zdj�cia rekonesansowe i pods�uch ��czno�ci elektronicznej przechwycone z Berlina - �wiatowej stolicy gromadzonych informacji wywiadowczych�dostarcza�y jednoznacznych relacji. - By�a te� informacja osobowa - doda� Turner znacz�co. Casey pokr�ci� g�ow�. Turnera korci�o, aby wyjawi�, i� CIA mia�a g��boko zakonspirowanego szpiega, pu�kownika w polskim sztabie generalnym, kt�ry dostarcza� bie��cych informacji dotycz�cych zamierze� Polak�w i Sowiet�w. Wojskowej rangi raporty pu�kownika by�y rozprowadzone na li�cie BIGOT, wy��cznie do tych najwy�szych rang� urz�dnik�w CIA, kt�rzy absolutnie musieli o tym wiedzie�. Sprawozdania by�y dor�czane do r�k w�asnych ka�dego z nich, w teczce oznaczonej charakterystyczn� niebiesk� obw�dk�. Oznacza�a ona, i� wiadomo�ci znajduj�ce si� w niej pochodz� z wa�nego �r�d�a osobowego. Wiceprezydent Wa�- 27 ter F. Mondale i Brzezi�ski byli tymi nielicznymi, kt�rzy posiadali sta�y dost�p do listy z niebiesk� obw�dk�. Nazwisko pu�kownika Ku-kli�skiego nigdy nie by�o wymieniane w tych raportach i zna�o je tylko kilku urz�dnik�w CIA. Dokonuj�c przegl�du �gor�cych" miejsc na �wiecie, Turner od czasu do czasu spogl�da� na Caseya. By�o w nim co� beznami�tnego. M�wi� niewyra�nie, a jego spos�b m�wienia przypomina� transmisj� na kr�tkich falach. Par� kosmyk�w szczeciniastych w�os�w po bokach �ysej g�owy uparcie stercza�o w r�nych kierunkach, nadaj�c mu wygl�d starego profesora. Mia� du�e uszy, p�aski nos i g��bokie bruzdy na twarzy. Sprawia� wra�enie roztargnionego, mimo to Turner wyczuwa� jego skupienie. P�niej Casey podszed� do niego. Wygl�da� troch� jak garbaty, wyci�gaj�c r�k� na powitanie z przesadzon�, ale w odczuciu Turnera, prawdziw� jowialno�ci�. Rami� uni�s� wysoko, du�� d�oni� z�apa� r�k� Turnera. � Cze��, Stan - powiedzia� g�o�no Casey szeroko si� u�miechaj�c. Odci�gn�� Turnera na bok. - Ta historia o przej�ciu przeze mnie kierownictwa - powiedzia� Casey zni�aj�c g�os � to nieprawda. Nic jeszcze nie zosta�o postanowione. Nie by�o to absolutne dementi artyku�u. By� mo�e, czuj�c niepok�j Turnera, Casey doda�: - Nie pcham si� na twoje stanowisko. Turner wyszed� z g��bok� niepewno�ci�, co do przysz�o�ci swojej i CIA. Istnia�y pewne symptomy wskazuj�ce na to, �e wykluczono go z gry, ale nie mia� jeszcze na to stuprocentowych dowod�w. P�niej, tego samego dnia, Meese przekaza� Turnerowi wiadomo�� przez Bia�y Dom Cartera. Meese by� og�lnie uznawany za autorytet w sprawach przyznawania kluczowych stanowisk w nowej administracji, by� tak�e uwa�any za zast�pc� prezydenta-elekta. Meese da� mu do zrozumienia, �e to nie on opublikowa� t� histori� o Caseyu, jednak zasugerowa�, i� mianowanie Caseya nie jest wykluczone. ROZDZIA� l Chocia� Casey nie pcha� si� na stanowisko dyrektora, to odni�s� jednak wra�enie, �e Turner mu nie wierzy. Prawd� m�wi�c, mia� ochot� na stanowisko sekretarza stanu lub obrony. Te stanowiska si� liczy�y i mog�y stanowi� narz�dzia nowej polityki zagranicznej i wojskowej. Ale zdawa� sobie spraw�, i� mo�e zosta� zmuszony do zadowolenia si� czym� 28 mniej odpowiedzialnym. Nie nale�a� do bliskich, kalifornijskich przyjaci� prezydenta-elekta, a wydawa�o si� jasne, �e w nowym rz�dzie Kalifornijczycy b�d� dominowa�. Do kampanii Reagana do��czy� p�no, a jego ostateczna rola kierownika kampanii, maj�ca teoretyczne znaczenie, by�a poniek�d przypadkowa. Nie by� d�ugotrwa�ym, zaanga�owanym �reaganist�". W ubieg�ym roku (1979) ni st�d, ni zow�d odebra� telefon od Reagana, kt�ry prosi� o pomoc. Casey przez ca�e �ycie by� zagorza�ym republikaninem, prawnikiem bogaczy, przyjmuj�cym w biurze przy Park Avenue 200 w Nowym Jorku. Zarobi� miliony na szeregu spekulacyjnych inwestycjach gie�dowych, na autorstwie i redakcji oko�o dw�ch tuzin�w ksi��ek o tematyce podatkowej, inwestycyjnej oraz prawnej. Pieni�dze dawa�y mu czas na uprawianie ulubionej gry � polityki. Po odbyciu s�u�by w charakterze pracownika kampanii, organizatora, pisarza przem�wie� i uczestnika konwencji republika�skich, od 1940 roku zajmowa� kilka wy�szych stanowisk federalnych w administracji Nixona i Forda, z kt�rych najwa�niejsze by�o stanowisko przewodnicz�cego Komisji Papier�w Warto�ciowych w latach 1973-1974. - Jest za wcze�nie, �eby przy��czy� si� do pana kampanii - powiedzia� Casey Reaganowi podczas tej rozmowy telefonicznej. Wyja�ni�, �e jego niech�� do zaanga�owania si� w tej chwili nie powinna by� postrzegana jako brak sympatii, wr�cz przeciwnie. Chwyci� ksi��eczk� czekow� i pr�dko wype�ni� czek na tysi�c dolar�w, kt�re przeznaczy� na rzecz kandydatury Reagana - tak samo zreszt� post�pi� w przypadku innych republika�skich optymist�w. By� to maksymalnie dopuszczalny prywatny datek. Nabazgra� nazwisko na dole czeku � �W w William, parodiuj�ce styl pisania rodem z dobrej szko�y. Nauczy� si� tego w liceach nr 13 i 89 sze�� dziesi�cioleci wcze�niej, w dzielnicy Elmhurst nale��cej do niskiej �redniej klasy w Queens w Nowym Jorku. Litera �y" na ko�cu �Casey" by�a mocno napisanym, podr�cznikowym �y", z prawie prostym, d�ugim ogonkiem i przepi�knie zakr�con� p�telk�, tak jakby stwarza� podpis pewny siebie, ale nie zarozumia�y. Na jego �wiadectwie z drugiej po�owy sz�stej klasy w szkole �redniej nr 89, by�o dziewi�� ocen bardzo dobrych i jedna tr�jka ze sprawowania - jedyny stopie� w szkole ni�szy ni� czw�rka. Jego nauka by�a oceniona na pi�tk�. Koledzy z klasy nazywali go �Wulkanem". Od roku 1924 jego �ycie by�o ci�g�ym marszem na drug�, lepsz� stron�. Nauczy� si� gra� w golfa dzi�ki noszeniu kij�w, a teraz nale�a� do dobrego klubu. W latach 1934-35 studiowa� w Katolickim Uniwersytecie 29 Pracy Spo�ecznej, gdzie wi�kszo�� student�w stanowi�y zakonnice, ksi�a i ludzie o zdecydowanych przekonaniach religijnych. Na dole jego dyplomu kto� nabazgra� �bardzo dobrze". Casey doszed� jednak do wniosku, �e praca spo�eczna jest dla kobiet i przeni�s� si� do katedry prawa. W tym samym roku przekaza� te� na cele dobroczynne r�wnowarto�� rocznej pensji pracownika socjalnego - 21.970 dolar�w. By� pospolitym cz�owiekiem obdarzonym niepospolitym bogactwem. Mia� nadziej�, �e jest grub� ryb�, cz�owiekiem maj�tnym, cz�owiekiem interesu. Sztuki awansu spo�ecznego nauczy� si� dwutorowo: poprzez osobiste bogactwo i biznes oraz poprzez do�wiadczenie zdobyte w rz�dzie, radach, komisjach, a tak�e przez zaanga�owanie polityczne. Zdawa� sobie spraw�, �e to wszystko zosta�o uzyskane cz�ciowo kosztem utraty reputacji. Wielu uwa�a�o go za niesmacznego biznesmena, kt�ry dorobi� si� szybko pieni�dzy, dzi�ki szeregowi oportunistycznych inwestycji i niezliczonym rzutkim ruchom w interesach -jak magnes przyci�ga� kontrowersyjne opinie. Znany by� jako cz�owiek ostro graj�cy na gie�dzie, kt�r� kiedy� sam kierowa�. Wydawa� si� oboj�tnie przyjmowa� krytyk�, jak kto� przyzwyczajony do spraw s�dowych, ale pod t� mask� ukrywa� pragnienie akceptacji i poszanowania. Przy ca�ym jego oddaniu religii, sprawie republika�skiej, jak r�wnie� akcjom, kt�rych portfel posiada� - by� otwarty na r�ne idee, ale sztywny w stosunku do ludzi. Przyjaci� obdarza� ca�kowit� lojalno�ci�, z tym �e ukazywa� r�ne oblicza w r�nych kr�gach. Po jakim� czasie Reagan ponownie zadzwoni� do Caseya. Chcia� czego� wi�cej ni� tysi�c dolar�w. Mia� przyjecha� do