Manuela Gretkowska Silikon W.A.B. 2000 Copyright by W.A.B. 4 Sen i sens Mo�na nie wierzy� w duchy, ale trudno nie wierzy� w cmentarze. Mo�na nie wierzy� w sny, ale... mog� by� niezadowolona, �e stworzono mnie na obraz i wz�r sennego marzenia, a w�a�ciwie majaku. Adam te� by� niezadowolony z tego, co zrobi� dla niego B�g. �Nie jest dobrze, by cz�owiek by� sam, uczyni� mu pomoc� � pomy�la� B�g i stworzy� zwierz�ta. Adam nie poczu� si� z nimi mniej samotny. �Nie ma dla mnie pomocy� � narzeka�. Niez�y pocz�tek, pierwszy prezent i pierwsze rozczarowanie. Roz�alony Adam usn�� i marzy� o istocie tak onirycznie pi�knej, �eby zapomnie� przy niej o samotno�ci. W snach zdarzaj� si� te� koszmary. Tym razem B�g uczyni� to, czego pragn�� Adam. Z jego snu ulepi� Lilith, pierwsz� �on� Adama. Zosta�a p�niej przegnana z raju, czy te� sama uciek�a, apokryfy nie s� co do tego zgodne. Wiemy o niej niewiele. Na pewno mia�a w�osy czarne jak noc, bo Lilith i leila (noc) pochodz� od tego samego hebrajskiego s�owa. Lilith, uwodzicielski koszmar, chcia�a op�ta� Adama, chocia� nie by�a z�a. Jab�ko dobrego i z�ego dopiero dojrzewa�o. Cz�owiek wyrwa� si� z jej obj�� i Lilith b��ka si� noc� po rozstajach dr�g, obejmuj�c zagubionych podr�nych, a swe pragnienie gasi, ch�epcz�c krew noworodk�w, potomk�w Adama. Cz�owiek nie m�g� mie� pretensji do Boga, sam wy�ni� Lilith. Ale mia� te� pi�kny sen o Ewie, matce �ycia. B�g, zapatrzony w drugi sen Adama, stworzy� mu drug� kobiet� i przyprowadzi� j� do niego jak przeznaczenie, jak ojciec pann� m�od� do o�tarza. Nadzieja na Mi�o�� jest cnot� Wiary. �To jest ko�� z mojej ko�ci� � zachwyci� si� Adam, widz�c, �e Ewa jest jego spe�nieniem. �e�sk� stron� cz�owieka stworzon� we �nie, bo �Nie jest dobrze, by cz�owiek by� sam�, by rz�dzi� nim tylko rozs�dek. Potrzebna mu jest pod�wiadomo��, pomoc sennej zjawy, by z jeszcze wi�kszym smakiem m�g� zakosztowa� realno�ci. �Elle� 1996, nr 25 (pa�dziernik) 5 I 6 Nawr�ci� czy porzuci� Je�eli nie wyrzuci si� z lektur obowi�zkowych Sienkiewicza i Prusa, wyro�nie nowe pokolenie misjonarek. Misjonarka jest przekonana, �e si�� woli i zbo�nym przyk�adem zmieni �ajdaka w porz�dnego faceta. Nawr�ci go, po�lubi (je�li jeszcze tego nie uczyni�a), ucywilizuje i b�dzie jak w ksi��kach. Przecie� wystarczy�o, by Krzysia poruszy�a swym czarnym w�sikiem, a Panu Wo�odyjowskiemu �wiat a� po kresy si� zamgli�. Ligia jeno spojrza�a na Winicjusza, a ten sta� si� chrze�cijaninem. Ole�ka n�k� tupn�a i Kmicic tak si� przerazi�, �e prawie ca�� Rzeczpospolit� wyzwoli�, a Wokulski dla Izabeli nauczy� si� angielskiego. Wi�c misjonarka si� po�wi�ca, czeka, robi za niego niemal wszystko (90 procent prac domowych wykonuj� w Polsce kobiety), by on mia� czas si� nawr�ci�. Niekiedy dopadaj� misjonark� zw�tpienie i beznadzieja, wtedy jej �wzrok dziki, suknia plugawa�, ale wkr�tce odzyskuje energi�, bo przecie� jest w misji... a On? On si� zmieni, sporz�dnieje, pokocha do szale�stwa. Niestety, �ajdak � kocha� czy superman � zostanie, jaki by�, cho� zdarzy mu si� na kr�tko, najcz�ciej w okresie godowym, sta� si� idea�em. Ale d�ugie stanie nu�y. Siostry misjonarki, zrozumcie: faceta nie da si� zmieni�, chyba �e na innego... Niestety, kolejne pokolenie panienek jest ju� zatrute polsk� klasyk�. Tegoroczna warszawska miss nastolatek o�wiadczy�a, �e jej ulubion� lektur� jest Sienkiewicz. O ile pami�tam, w liceum ulubionymi lekturami by�y te nieobowi�zkowe, a nawet zakazane. Autorytetem dla miss jest mama (spr�buj no, wychud�a-jak-modelka c�ro marnietrawi�ca, nie s�ucha� mamy) i papie�. Te� jestem fank� papie�a, ale wiem, �e nastolatki wol� s�ucha� �U2� ni� Jana Paw�a 2. Missjonarka chcia�a chyba zasugerowa�, �e skoro czytuje Sienkiewicza, to nadaje si� na kobiecy idea�, czyli m�czennic�, a maj�c za patron�w mam� i papie�a, jest na pewno dziewic�. Nikt w to nie w�tpi, wszak przeci�tna Polka ma za sob� ten pierwszy raz w wieku siedemnastu, osiemnastu lat, a te inteligentniejsze, co fascynuj� si� Sienkiewiczem, dobrze po dwudziestce. Ofiarami szkolnych lektur wydaj� si� te� piosenkarki rockowe. Niekt�re m�ode, utalentowane polskie rockmanki maj� cudown� manier� lyryczno�ci: �piewaj�, �e jest �le, dusz� si�, rz꿹... (i tak im nie wierz�). Wyst�puj� w d�ugich sukniach, sukmanach (tzw. sceniczny purytanizm), a� chcia�oby si� chwyci� no�yczki i obci�� te giez�a, by pokaza� nogi, wyd�uba� dekolt i b�aga� o naturalno��. Wiem: �wiat jest z�y i ponury, ale szcz�liwcy, maj�cy MTV, mog� poogl�da� na przyk�ad u�miechni�t� Sheryl Crow (u�miechni�te te� s� niez�e), graj�c� i nie zgrywaj�c� si� na m�od�-star�. Pragnienie cierpi�tnictwa, gwarantuj�cego zas�u�ony sukces (patrz Kamie� i cierpienie o genialnym Michale Aniele), jest wszechogarniaj�ce. Je�li jedna z niewielu m�odych gwiazd piosenkarskich wygl�da jak modelka, �piewa jak anio� i ma urok naturalno�ci, to tworzy si� wok� niej aur� niechybnego nieszcz�cia. Szepty i plotki, jakoby ci��y�a nad ni� kl�twa, bo ju� dzieci�stwo mia�a tragiczne. A dziewczyna ma talent, wra�liwo��, zdrowa jest jak rzepa i tak szcz�liwa, �e wszystkim paniom i krytykom muzycznym tego �ycz�. �Elle� 1995, nr 13 (pa�dziernik) 7 Zakazane pieszczoty Mieszkam przy Nowym �wiecie i kilka razy musia�am przechodzi� w poprzek r�nych manifestacji, by doj�� do ulicy Wareckiej. Przedzieraj�c si� przez t�um, ��daj�cy ustawy antyaborcyjnej, maszerowa�am chwil� z demonstruj�cymi, na tyle d�ugo, na ile nasze pogl�dy by�y zbie�ne (�ycie jest �wi�to�ci�), jednak po paru metrach nasze drogi si� rozesz�y. Kiedy dotar�am z pustymi baniakami do �r�de�ka oligoce�skiego przy Wareckiej, pomy�la�am, �e cudem by�oby d�ugo oczekiwane Przyj�cie Ministra, umiej�cego jak�� ustaw� przemieni� brudn� wod� w czyst�. Je�eli nadal b�dziemy truli si� kran�w�, to nowo narodzone dzieci nie napoczn� swego �ycia, u�miercone wod� podczas chrztu. Wracam, wychlapuj�c wod� z pe�nych baniak�w na bruk ulicy Ordynackiej, gdzie modl�cy si� co tydzie� protestuj� przed przychodni� zdrowia w takim stylu, jakby skrobanka by�a zakazan� pieszczot� erotyczn�. Przecie� �adna kobieta nie usuwa ci��y dla przyjemno�ci! Poddaj�ce si� aborcji w wi�kszo�ci zachowa�yby dziecko, gdyby mog�y je wychowa�. Dlaczego miliony ludzi w Polsce, ��daj�c ustawy antyaborcyjnej, nie pomy�l� naprawd� o dobru matki i dziecka? Dlaczego nie ��daj�, by podnie�� zasi�ek rodzinny z 25 do 300�600 z�, bo tyle mniej wi�cej potrzeba na miesi�czne utrzymanie dziecka (w stanie zadowalaj�cym normy ludzkie i boskie)? �e wstrz�sn�oby to gospodark�? Przecie� papie� g�osi, i� cz�owiek jest wa�niejszy od ekonomii. Ci�arne nie s� matrycami do produkcji dzieci, s� matkami i nale�y si� im spo�eczny szacunek, wyra�ony cho�by prawdziwym zasi�kiem, a nie ja�mu�n�, zwan� �rodzinnym�. Urodzenie dziecka b�dzie wtedy tym, czym by� powinno � darem mi�o�ci i �ycia, a nie rodzajem samob�jstwa. Jestem osob� wierz�c�, ale tak�e rozumiej�c� � w przeciwie�stwie do Tertuliana, kt�ry wierzy�, bo nie rozumia�, a z jego pomys��w Ko�ci� mimo wszystko wiele zaczerpn��. Rozumiem nieszcz�cie kobiet decyduj�cych si� na aborcj�. Nie rozumiem natomiast, dlaczego nie�le zarabiaj�cy pos�owie i senatorowie, kt�rzy nie kwapi� si� ze zmian� zasi�k�w humorystycznych na naprawd� rodzinne, nie skorzystali dotychczas z m�dro�ci Aborygen�w. Ci mieszka�cy Australii od czterdziestu tysi�cy lat stosuj� wspania�y naturalny �rodek antykoncepcyjny, skuteczniejszy od kalendarzyka ma��e�skiego. Aboryge�scy m�odziankowie, wyznaj�cy tradycyjne warto�ci (mniej wi�cej r�wnie gorliwie i bez refleksji, jak w Polsce ch�opcy z �Frondy�) poddaj� si� zabiegowi inicjacji. Polega on na rozpo�owieniu cz�onka kamieniem. Z rozdwojonego penisa mocz wydobywa si� normalnie cewk� moczow�, a nasienie wytryskuje tu� u nasady, przy mosznie. Tym sposobem aboryge�ska para g��boko�ci� stosunku mi�osnego decyduje, czy pocznie dziecko. W Polsce m�czy�ni dali(by) si� posieka� na kawa�ki za ojczyzn� i dla ukochanej, ale � niestety � nie wsz�dzie. Podejrzewam, �e polscy intelektuali�ci, tacy jak pan Szczypiorski, znowu zakrzykn�, �e pisarki maj� obsesj� penisa, w zwi�zku z czym jedno im w g�owie, jakby literatura by�a wy��cznie sztuk� oraln�. Bodaj�e rok temu we �Wprost� opiewa� nawet czczony jakoby przez m�od� proz� �czarny penis�. Dziewczyny og�osi�y wi�c konkurs imienia Andrzeja Szczypiorskiego z atrakcyjn� nagrod� dla tego, kto odnajdzie w ich ksi��kach �w archetypiczny �czarny penis�, o kt�rym do tej pory dziewiczo nie mia�y poj�cia. �eby znowu nie by� pos�dzon� o pornografi� i kontrowersyjno�� (to s�owo zast�pi�o kojarz�cy si� z filisterstwem �skandal�), uprzedzam, �e moja wyprawa do Australii by�a pozbawiona takiego podtekstu. Aboryge�ski penis zainteresowa� mnie wy��cznie zawodowo, bowiem jedn� z moich profesji jest antropologia. Chocia� nie przecz�, �e jako przysz�a matka interesuj� si� �wiadomym macierzy�stwem. Nie chcia�abym, �eby ta wycieczka na antypody przerwa�a opowie�� o mojej ulicy. Z Nowego �wiatu warto przej�� na Krakowskie Przedmie�cie i zajrze� do Ministerstwa Kultury i Sztuki. Na �cianie zamiast niekontrowersyjnego portretu Chopina czy cho�by kopii wojennej Matejki wisi obrzydliwy kogucik z kolorowej sklejki. We Francji kogut symbolizuje galicyjsk� jurno��. Ten �a�osny z ministerstwa kojarzy si� raczej z ludow� przy�piewk�: �Wyci�� sobie idiota kogutka, by mu pia�, skoro �wit�. Obok wyci�tego kogutka dwie olbrzymie tablice, z kt�rych mo�na wyczyta� o wzro�cie lub upadku: sypania piaskiem, wyrobu r�kawiczek na desce, fajczarstwa. Szkoda, �e 8 Francuzi zarezerwowali ju� sobie La Com�die Fran�aise: nam pozostaje og�osi� budow� La Trag�die Polonaise, ale r�wnie zas�u�onej, co weso�ej. �Wprost� 1997, nr 29 9 Nie kastrujcie Banderasa! Poddano mnie wielu operacjom kosmetycznym. Znosi�am dzielnie m�ki ci�� i retuszy. Zdecydowa�am si� w ko�cu o nich opowiedzie�. Wy��cznie o swoich prze�yciach, chocia� domy�lam si�, co musieli przecierpie� inni, gdy r�cznie lub za pomoc� komputera upi�kszano ich teksty. Podpisanie tekstu w gazecie jest coraz cz�ciej daniem swego logo pod czyj�� (korekty, redakcji?) my�l�. Poprawiacze cudzych tekst�w wyznaj� zasad�: �im wi�cej przekr�c�, tym bardziej jestem�, i zostawiaj� po sobie �lad odci�ni�ty nie �apk�, lecz stopk� redakcyjn�. P� biedy, gdy tak jak we �Wprost�, kto� zmieni �niefortunn� rozmow� Chrystusa z konsulem Pi�atem� na �nieformaln��. Mo�e �nieformalno�� bardziej pasuje do ewangelicznej rozmowy z dyplomat�, bo by� to wszak�e dialog prywatny, ku przyjemno�ci Pi�ata, wykszta�conego na sofizmatach i formach prawa rzymskiego. Mimo �e chodzi�o mi o skutek tego dyskursu, a nie o form�, mog� zrozumie� poprawiacza: pod�wiadomie wczu� si� w antyk i zgodnie z arystotelesowskim sposobem rozumowania uzna� to, co niefortunne, za pozbawione formy. Gdy jednak tekst jest nie o Mesjaszu, lecz o seksownym Banderasie, pod�wiadomo�� przybiera wsp�czesne formy freudowskich kompleks�w. W jednym z pism kobiecych damska r�czka wyci�a (mi) m�skie j�dra z hymnu na cze�� s�odkiego od hormon�w g�osu Antka Banderasa: �M�ski tembr g�osu powstaje z mutacji, jest echem dojrzewaj�cych j�der, gdy ch�opiec zamienia si� w m�odzie�ca. Sygna�em, �e m�czyzna dojrza� do mi�o�ci�. Tak wi�c kobieca zazdro�� o penisa pos�uguje si� tym, co akurat ma pod r�k� � a to no�em, a to d�ugopisikiem. Mo�na by pomy�le�, �e wydawanie ksi��ek � �mudniejsze od redagowania gazet � zniech�ca poprawiaczy do wpisywania w�asnych koncepcji (na przyk�ad teologicznych) w tekst autora. Ale gdzie tam. Ostatnia korekta, wszystko przejrzane kilka razy, bezb��dne, ksi��ka idzie do drukarni i w nowiutkim egzemplarzu Kabaretu metafizycznego, w zdaniu: �Chrystus nas zbawi�, to ju� wielki cud, ale kto nas teraz zabawi?�, s�owo �zabawi� zmieniono na �zbawi�. Zdanie traci sens, lecz zyskuje g��bi� metafizyczn�, ba � heretyck�. Nie s�dz�, �ebym mia�a szczeg�lnego pecha korekcyjnego do Jezusa Chrystusa. Podejrzewam, �e w tak religijnym kraju jak Polska ka�dy (poprawiacz) ma swoje pogl�dy na temat roli Mesjasza w tek�cie i gdzie indziej. Najciekawiej jest prze�ledzi�, w jaki spos�b pracuj� zawodowi poprawiacze z j�zyka na j�zyk, czyli t�umacze. Nie uw�aczaj�c ich profesji, przypomina to niekiedy prac� anegdotycznej telefonistki z hotelu, kt�ra zrozumiawszy z�o�one po angielsku zam�wienie dw�ch herbat do pokoju numer dwa jako �Tu ti tu tu�, odpowiedzia�a: �A tu ti-taka�. Dosta�am do przejrzenia francuskie t�umaczenie jednej z moich ksi��ek, przy kt�rym pracowa�a pani znaj�ca polski i pan nie m�wi�cy ani s�owa w j�zyku s�owia�skim, ale za to poeta. Zas�u�one paryskie wydawnictwo, tak wi�c i ja z pe�nym szacunkiem zasiad�am do lektury. Czytaj�c, zda�am sobie z przera�eniem spraw�, �e nie jest to t�umaczenie, lecz wyt�umaczenie. W polskiej wersji bohater wstrzykuje sobie lizol, wzbudzaj�c tym ciekawo�� przyjaci�, czy mo�na prze�y� z lizolem we krwi. Francuska t�umaczka nie mia�a poj�cia, czym jest lizol, we Francji nazywa si� on poetycko l�eau de javel. Na szcz�cie wsp�pracuj�cy z ni� poeta nie poszed� dalej tropem skojarze� j�zykowych i nie wymy�lili czego� z �lizaniem�. T�umaczka zajrza�a do s�ownika, gdzie znalaz�a wyja�nienie, �e lizol to jaki� kwas, i to skojarzy�a zapewne z innym popularnym kwasem, zwanym naukowo dwuetyloamidem kwasu lizergowego, czyli halucynogennym LSD. I tak z i�cie kartezja�sk� logik�, chlub� Francuz�w, przerobiono samob�jc� na �puna, bo z LSD wstrzykni�tym czy zjedzonym mo�na �y�, i to jak � dwadzie�cia cztery godziny wirtualnych halucynacji. Po prostu zwyci�stwo l�esprit nad materi� t�umaczonej powie�ci. By� mo�e w pracy t�umacza, podobnie jak korektora, wydostaj� si� z pod�wiadomo�ci archetypy�stereotypy. Francuska niefrasobliwo��, niemiecka solidno�� i dos�owno��. Zacz�am mie� takie podejrzenia po li�cie niemieckiej t�umaczki, zmagaj�cej si� z moim Podr�cznikiem do ludzi: �Co to jest �sa�atka po kanto�sku z faszerowanych robali�? Co to ma by� robal? Robale??? Czy liter�wka od robala? Jestem w niez�ej sytuacji, �e mam sinologa pod r�k� (m�j m��), ale on nie zna takiego chi�skiego czy kanto�skiego dania, chocia� m�wi, �e nie ma czego�, 10 czego by Kanto�czycy nie zjedli. A co do s�owa �mineta� � wiem tyle, �e po niemiecku jest takie samo s�owo �Minette� (ale raczej w sensie kobiety udzielaj�cej minet�, czyli mineciary). Ciekawe, �e na niemiecki nie jest to �atwe do t�umaczenia, poniewa� zale�y, kto i komu. 1. Je�eli ona jemu, wtedy m�wi si�: �einen blasen�, �sie bl�st ihm einen�. 2. Je�eli on jej, nie ma na to �adnego niemieckiego odpowiednika. 3. Je�eli on i ona sobie nawzajem, to m�wi si�: �franz�sisch�, �franz�sischer Verkehr��. No c�, w zwi�zku poprawiacz-autor rzadko kiedy �udzielaj� sobie nawzajem�, najcz�ciej poprawiacz autorowi, co si� nazywa korekt� lub t�umaczeniem. W drug� stron� nie ma odpowiednika i st�d si� czasem bior� cierpienia m�odego Verkehra. �Wprost� 1998, nr 3 11 Konsul Pi�at i inni Przyj�cia w ambasadach s� celebrowane, jakby chciano ratowa� gin�cy gatunek go�ci dyplomatycznych. Gdy pa�stwo ambasadorostwo z akcentem narodowym i j�zykowym witaj� przesuwaj�cych si� rz�dkiem pana i pani� X, pana i pani� Y � przypomina to wst�powanie par do arki Noego. O wiele ciekawsze s� konsulaty, gdzie bez zderzak�w etykiety tubylcy musz� sobie radzi� z tambylcami. Zanim moim hobby sta�o si� ich zwiedzanie, musia�am przej�� przez polski konsulat w Pary�u. Poprosi�am nowego, postkomunistycznego urz�dnika o paszport, bo od kilku lat by�am bezprizornaja. Konsul, zadowolony, �e w jego plac�wce chc� trwa� przy polsko�ci, mia� jednak k�opot: chcia�am ten paszport na nast�pny dzie�, gdy� zaraz mia�am jecha� do W�och. Licytacja trwa�a kr�tko. On wy�o�y� formularze, a ja bilet do Rzymu. �Drogi konsulu, je�eli nie dostan� paszportu od razu, i tak pojad� na cudzy. Mam kole�ank�, te� blondynk�, a we W�oszech una bionda jest identyczna z inn� biond�. S� tam ras� nierozr�nialn�, jak dla nas Murzyni czy Chi�czycy�. Odwiedzanie Polak�w w wi�zieniach najwyra�niej nie nale�a�o do ulubionych obowi�zk�w konsula. Westchn�� i napisa�, co trzeba. Tak wi�c m�j paszport zadziwia celnik�w ca�ego �wiata: pod koniec XX wieku pe�no w nim kleks�w wilgoci, bo wypisano go r�cznie, wykaligrafowano ostatnim odruchem nieskomputeryzowanej, ludzkiej serdeczno�ci. Konsulat maroka�ski w Warszawie ogranicza swe kontakty z cudzoziemcami do dziury w szybie. Wysiada si� z windy w jakim� korytarzu wie�owca i tam oddaje dokumenty. Na pro�b� o strz�p za�wiadczenia, i� w czelu�ci znikn�� m�j jedyny dow�d to�samo�ci, oburzona Marokanka zwraca mi z obrzydzeniem wszystkie papiery: �Jak to, przecie� nie s� z�odziejami czy kuglarzami z Marrakeszu, wzi�li, to oddadz�! Nie ma zaufania, to nie�. Oczywi�cie, �e mam, wiz� w ko�cu te�. Indyjski konsulat, znajduj�cy si� r�wnie� przy windzie, daje za�wiadczenia o przetrzymywaniu paszportu, ale nie wyda tak �atwo wizy, je�li w rubryce �zaw�d� wpisa�o si�: �dziennikarz�. Przekonuj�, �e niczego nie napisz� o ich kraju, co mo�na bowiem zobaczy� przez kilka godzin tranzytu w Delhi. Czy to prawda? �A c� to jest prawda?� � zapyta� prokonsul Pi�at. Wiadomo z historii chrze�cija�stwa, jak fatalne skutki mo�e mie� taka nieformalna rozmowa. Dlatego obiecuj� sobie, �e nast�pnym razem wpisz� neutralny zaw�d, mo�e woman. Chi�ski konsulat ju� na pocz�tek proponuje reedukacj� z europejskiej niecierpliwo�ci: wiza nazajutrz � 80 z�, po kilku dniach czekania � 50 z�, po tygodniu � za darmo. Ostatnim konsulatem w ksi��ce telefonicznej by� Zair, ale w�a�nie przeskoczy� na pozycj� �K�. Zjawi�am si� na Ho�ej, w budynku, naprzeciw kt�rego urodzi� si� autor Bzika tropikalnego � Witkacy. Konsul w nienagannej francuszczy�nie myli� jeszcze Kongo z Zairem. �eby nie by�o w�tpliwo�ci, o jakim kraju mowa, pokaza� mi zdj�cia swojej rodziny � rz�dy przepi�knych c�rek z dzie�mi na tle krajobrazu �rodkowej Afryki. �Czy nie musz� si� zaszczepi�?� � oczekiwa�am listy choler i malarii. �Na w�asn� odpowiedzialno��. My tego nie wymagamy� � stwierdzi� konsul. Pochwali� si� wizyt�wkami dziennikarzy kilku gazet i telewizji, jedynych odwa�nych, kt�rzy zaryzykowali wizyt� w czasie przewrotu. Mnie interesowa�a religia: �Czy opr�cz chrze�cija�stwa jest w Kongo jaka� inna religia, na przyk�ad voodoo?�. �Niestety, nie ma�. Popadli�my w smutek. Konsul bardzo chcia� da� mi wiz�, a ja bardzo chcia�am wyjecha�. �No, to mo�e s� jakie� wierzenia?� � nie traci�am nadziei. �Trzeba by�o od razu tak m�wi�! Jasne, �e s�. Religia sobie, a wierzenia sobie�. Nie pojecha�am do Konga. Cena biletu samolotowego kursuj�cego mi�dzy Kinszas� a Europ� z cz�stotliwo�ci� dyli�ansu, raz na tydzie�, by�a astronomiczna. Tak�e wiza okaza�a si� droga. Jej cen� z dolar�w na z�ot�wki przelicza� w pami�ci kongijski asystent konsula, doktor fizyki. Czy istnieje konsulat doskona�y? Na razie nie, ale niebawem powstanie prawdziwie ludzki. Je�li za jaki� czas dogadamy si� z inn� cywilizacj� � by� mo�e rozwini�t� z krzemu � nasz ludzki konsulat powinien zatrudni� polskiego konsula z Pary�a. Pokaza�by on wy�szo�� zdolnego do wzrusze� bia�ka nad krzemow� bezduszno�ci� komputerowych m�zg�w. Przyda�by si� te� konsul kongijski. Szybko��, z jak� jest w stanie wys�a� podr�nika do celu, oka�e si� niezb�dna, gdy przekro- 12 czymy pr�dko�� �wiat�a. Konieczny b�dzie r�wnie� ameryka�ski konsul urz�dowo przychylny dziennikarzom, gdy� mo�emy by� pewni, �e po kosmonautach innej cywilizacji zjawi� si� ich dziennikarze. Dla astrofizyk�w wszystko, co istnieje, jest zakodowan� informacj�, tak wi�c dziennikarska forma bytowania, �eruj�ca na wiadomo�ciach, rozwija si� zapewne w ca�ym wszech�wiecie. Jej echem � odkrytym i potwierdzonym naukowo � jest radiowy szum wype�niaj�cy kosmos. �Wprost� 1997, nr 38 13 Chorobliwie zdrowy kraj �eby por�wna� kraje, zaczyna si� od pocz�tku � doch�d, liczba obywateli (�ywych), a nie od ko�ca, czyli od cmentarza. Ale bywaj� cmentarze statystycznie jednakowe: je�eli pierwszego listopada zapala si� lampki, to w pa�stwie demokratyczno-lutera�skim, jakim jest Szwecja, ka�dy gr�b b�dzie mia� swoj� �wieczk� zafundowan� przez parafi�. R�wni za �ycia, jednakowo o�wietleni po �mierci, skoro wszyscy p�ac� podatki na pa�stwo i Ko�ci�. I trudno powiedzie�, czy protestanckie poczucie powinno�ci i skromnej jednakowo�ci ujednolica tak�e statystyki zgon�w. Szwedzi w wieku osiemnastu�czterdziestu pi�ciu lat najcz�ciej umieraj� na samob�jstwo. Przeci�tny obywatel tego kraju umrze statystycznie w wieku osiemdziesi�ciu lat. Nie ka�dy jednak ma ochot� do�y� staro�ci po obejrzeniu najnowszej debaty parlamentarnej nad tym, kto jest winien zaniedba� w jednym ze sztokholmskich dom�w starc�w. Gdyby na oddziale geriatrycznym by�y cztery osoby, jak zazwyczaj, a nie dwie (redukcja etat�w), chory staruszek mia�by lepsz� opiek� i nie odwodni�by si� na �mier�. Szwedzka pos�anka prosto do kamery pop�aka�a si� nad losem zmar�ego dziadka. W polskim parlamencie tego rodzaju sprawy za�atwia si� zbiorowo, bez rozczulania: dzi�ki wyr�wnaniom emerytalnym staruszkowie s� na przemian jednakowo od�ywiani i odwadniani. Oczywi�cie za luksusowe szwedzkie domy spokojnej staro�ci kto� zap�aci�. Najcz�ciej m�wi si�, �e dobrobyt zarabiaj�cy na szwedzkiej neutralno�ci w czasie wojny. Ale ten dobrobyt ma coraz mniej spokojne sumienie. �Neutralno�� by�a pasywnym przygl�daniem si� cudzemu cierpieniu� � jak to okre�li�a szefowa szwedzkich feministek. Za neutralno�� si� p�aci, ale niekoniecznie si� na niej traci, je�li za rud� po alchemicznej przemianie bankowej dostawa�o si� od hitlerowc�w z�oto. Dopiero teraz, przy okazji afery ujawniania kont w szwajcarskich bankach, mo�na si� dowiedzie� co� nieco� o szwedzkich finansach podczas wojny. O transferze skradzionych przez nazist�w dzie� sztuki, o tym, �e niemieckie banki sprzedawa�y szwedzkim z�oto odsprzedawane nast�pnie dentystom. Z�oto przechodzi wi�c nie tylko z r�k do r�k, ale i z ust do ust. �Ukryta aryzacja� Szwecji polega�a m.in. na tym, �e ambasada niemiecka w Sztokholmie decydowa�a o doborze repertuar�w teatralnych. Mo�e Niemcy dbali w ten spos�b o buduj�c� rozrywk� dla dw�ch milion�w swoich �o�nierzy przeje�d�aj�cych przez ten neutralny kraj. Jeden z niewielu szwedzkich bohater�w wojennych (trudno by� bohaterem we w�asnym, neutralnym kraju), Raoul Wallenberg, ratuj�cy w Budapeszcie �yd�w, pochodzi� z rodziny bankowc�w bogac�cych si� na handlu z hitlerowcami. Ich potomkowie byli ostatnio przes�uchiwani przez ameryka�sk� komisj� bankow�, ujawniaj�c� powi�zania szwedzkiej rodziny Wallenberg�w z wojennym przemys�em Niemiec. Te wszystkie naj�wie�sze wiadomo�ci z historii kont bankowych nie wstrz�sn�y Szwecj�. Znany dziennikarz, komentuj�c je w artykule �Pieni�dze nie maj� pami�ci�, stwierdzi�: �Co prawda z�oto nie ma narodowo�ci (...), ale warto sprawdzi�, czy aby Chi�czycy nie p�ac� za nasze telefony kom�rkowe z�otem Tybetu�. Bardzo praktyczna uwaga, bo skoro z przesz�o�ci� nie da si� ju� nie zgodzi� (przeprosiny nie s� korekt� fakt�w), lepiej ujawni� wsp�czesne szwindle. Szwedzi nie interesuj� si� za bardzo histori�, bowiem nale�y ona do swego rodzaju nauk naturalnych, wymagaj�cych uprawiania pami�ci. Nar�d, nie maj�cy od dwustu lat wojny czy rewolucji, traktuje histori� na podobie�stwo worka czasu, lamusa. Mo�na wyj�� z niego bibelot, je�li pasuje do wsp�czesno�ci. Szwecja jest pod pewnymi wzgl�dami najnowocze�niejszym krajem Europy (najwi�cej telefon�w kom�rkowych, komputer�w, internetowc�w), technicznym i obyczajowym laboratorium przysz�o�ci. Przypomina prob�wk� w r�kach a� nazbyt trze�wego naukowca, wzbraniaj�cego si� przed wlaniem do niej normalnej ilo�ci alkoholu. Cz�ciowa prohibicja w Szwecji powoduje, �e ochota na jednego g��bszego w weekend (najbli�szy, oddalony o dwadzie�cia kilometr�w sklep z alkoholem jest wtedy zamkni�ty) staje si� uzale�nieniem od nieosi�galnej butelki. Abstynencja i alkoholizm s� przez to niebezpiecznie blisko. R�wnie blisko, jak butelka szwedzkiej w�dki �Absolut�, 14 podziwianej przez szyb� zamkni�tego sklepu. Kontempluj�cy j� cz�owiek staje si� przez zapatrzenie absolutyst� (zrobi�by wszystko, by j� mie�), po szwedzku absolutist, co oznacza nie ironicznie, lecz s�ownikowo w�a�nie � abstynenta. �Wprost� 1998, nr 4 15 Za co kochamy Antka Bandziorasa �Zdaj� sobie spraw�, �e ca�e zainteresowanie moj� osob� niewiele ma wsp�lnego z kinem� � Antonio Banderas. Kim jest m�czyzna, w kt�rym na pewno mo�emy zakocha� si� od pierwszego wejrzenia? Pytano specjalistki od poryw�w serca: aktorki, modelki, pisarki. Zdecydowana wi�kszo�� odpowiedzia�a: tylko on! ANTONIO BANDERAS. Jak to wyt�umaczy�, odpowiadam jako jedna z wielu jego wielbicielek. 1. Powinnam chyba i�� do psychoanalityka, zachorowa�am na Banderasa. Nawet jako nastolatka by�am odporna na tego rodzaju uczucia. No, mo�e raz zadurzy�am si� w Leonardzie Cohenie, ale nie by�o to zakochanie bezinteresowne, bo dzi�ki niemu, sylabizuj�c Famous Blue Raincoat, uczy�am si� angielskiego. Natomiast Banderas dopad� mnie w kwiecie wieku, r�wnowagi psychicznej i emocjonalnej. Jak to wyt�umaczy�? Na pewno Freudem. M�j ojciec te� jest brunetem. Marcello Mastroianni to przy nim zaledwie szkic m�czyzny. Od czas�w mego anorektycznego dzieci�stwa niebieskookiej blondyneczki wpatrywa�am si� w jego czarne oczy, zazdro�ci�am czarnych k�dzior�w i podziwia�am od do�u wiecznie niedogolony podbr�dek. Tatu�, jak ka�dy prawdziwy m�czyzna, a wi�c i Banderas, strzela� z dwururki. I jak prawdziwy m�czyzna miewa� z tego powodu k�opoty. Gdy ponosi�a go my�liwska fantazja, zapomina�, �e mieszkamy w fabrycznej �odzi. Wyrusza� na �owy i sprowadza� do domu milicjant�w, chocia� celowa� w ptactwo. Oczywi�cie, �e po tym wszystkim moje serce nale�y do tatusia. Dlaczego jednak tak�e do Banderasa? Przecie� miliony dziewczyn zakochanych w atrakcyjnym Antku to c�rki blondyn�w, �ysych lub cherlak�w w typie Woody Allena. Sk�d wi�c ta zbiorowa, desperacka nami�tno��? Prawdopodobnie Banderas zdoby� nas nie na szacownej kanapie psychoanalityka, lecz w plenerze instynkt�w. Przypatrzmy si� dok�adniej naszemu idealnemu �owcy. 2. Facet�w przyci�ga zgrabna kobieca figura. Dla kobiet wabikiem jest m�ski g�os (patrz punkt 3.) i twarz. W twarzy najwa�niejsze s� oczy: maj� by� po��dliwe, ale i czu�e, a ca�a oprawa inteligentna. Oczy Banderasa pa�aj� nami�tno�ci� do ka�dej kamery, to znaczy do nas. �ar jego spojrzenia �agodz� d�ugie, dziecinne rz�sy. Tak�e jego twarz ze szcz�kami twardziela ma w sobie delikatno��, gdy� mocne rysy roztapia dziecinny t�uszczyk. Okr�g�y podbr�dek, zaokr�glony, cho� wydatny nos, i wpatrujemy si� w zdj�cie Antka jak zahipnotyzowane g�si profesora Lorenza. Jeste�my zaprogramowane na wszelkie dzieci�ce kr�g�o�ci. Stajemy si� dla nich czu�e i opieku�cze. Banderas jest na szcz�cie pe�noletnim ch�opcem. Zauwa�y�am, �e moje uczucie jest proporcjonalne do d�ugo�ci jego w�os�w. W Zwi�� mnie by� cudny, p�ki nie zdj�� peruki; w Desperado uwodzi� �rednio, a na d�ugo zosta� mi w pami�ci po Wywiadzie z wampirem, gdzie mia� najd�u�sze w�osy. Nie b�d� powo�ywa� si� na Bibli�, udowadniaj�c, �e we w�osach jest si�a (przypadek Samsona), wystarczy popatrze� na musku�y Banderasa. W naszych czasach d�ugie w�osy u m�czyzn oznaczaj� artystyczn� wra�liwo�� (wyobra�enie o natchnionym poecie, malarzu) i pozosta�o�ci hipisowskiej niezale�no�ci. (Uwaga: d�ugie pi�ra u heavymetalowc�w, s�u��ce wy��cznie do wachlowania podczas koncert�w, nie podpadaj� pod oznak� �d�ugow�osych wra�liwc�w�, lecz �wentylacj�.) Niezale�ny artysta, mo�e nawet nieco my�l�cy, a wi�c intelektualista � to� to marzenie ka�dej muzy, m�czenniczki utuczonej na kiczowatych opowie�ciach o �arty�cie przekl�tym�, niezrozumianym, samotnym i potrzebuj�cym pocieszenia. Banderas odgrywa tak� r�lk� na pocz�tku Desperado, gdy wy�piewuje swoj� piosenk� w�drownych grajk�w mariachi: �Nie potrzebuj� kobiet, wystarczy mi, �e gram w �wietle ksi�yca z kumplami, ajajaj� i tym podobne bzdury (�ajajaj�), bo wiadomo, �e zaraz b�dzie potrzebowa� Salmy Hayek. O jej powo�aniu piel�gniarki i kochanki marz� wszystkie kandydatki na muzy zbuntowanych, niezale�nych grajk�w, malarzy i poet�w. Powinnam skr�ci� ten wyw�d o d�ugich w�osach: m�czy�ni lubi� d�ugow�ose anielice. M�czy�ni stwarzaj� nasze wyobra�enia o tym, co podniecaj�ce. Wystarczy popatrze� na filmy erotyczne, fotki z �Playboya� czy muzealne igraszki Ruben- 16 sa, Watteau. Dzi�ki nim uczymy si�, co jest seksowne. Czy nas to podnieca? Nie trzeba by� lesbijk�, by doceni� urok roznegli�owanej panienki. Kocham m�czyzn, ale cz�sto patrz� na kobiety oczyma facet�w, poprzez ich obiektyw, kompozycj� obrazu. Dlatego d�ugie w�osy Banderasa s� sid�ami na �agodn�, nic nie podejrzewaj�c� kobieco��: �a) Jestem d�ugow�osy, to znaczy kobieco wra�liwy, nie jak ci kr�tkow�osi, szorstcy brutale. Zrozumiesz mnie, a ja ciebie, przecie� dla kobiet najwa�niejsze jest �zrozumienie�, na tym polega mi�o��. b) Jestem wspania�ym, muskularnym samcem, ale jest we mnie tak�e perwersyjny urok, o kt�rym pod�wiadomie marzysz. Moje d�ugie, kobiece w�osy i szerokie, m�skie ramiona, czy nie pragniesz pe�ni mi�o�ci, by� zarazem nim i ni�?� 3. Gdyby� Banderas wyszepta� do nas te s�owa... Tym swoim gard�owym, twardym �rrrr� ( rrromantico), dra�ni�cym nasze uszy i inne sfery erogenne, oraz r�wnie hiszpa�skim, dziecinnie mi�kkim �ch� ( muchacho). Nie�yczliwi boskiemu Antonio uwa�aj�, �e Hollywood potrzebowa� latynoskiego kochanka, bo niebawem wi�kszo�� Amerykan�w b�dzie m�wi� lepiej po hiszpa�sku ni� po angielsku. Znaczy�oby to, �e na jego miejscu m�g�by si� znale�� ka�dy inny portoryka�ski amant. O, �lepi na urok Banderasa, o, g�usi na wibracje jego g�osu, docieraj�ce do najg��bszych zakamark�w kobiecej duszy! M�ski tembr powstaje z mutacji, gdy ch�opiec zamienia si� w m�odzie�ca. Jest sygna�em, �e m�czyzna dojrza� do mi�o�ci. Mo�e to zbieg okoliczno�ci, a mo�e wskaz�wka losu, �e bandera znaczy flaga, sztandar, i nasz Antonio, sztandarowy m�czyzna, kojarzy si� we francuskim �j�zyku mi�o�ci� ze s�owem bander, co w slangu oznacza erekcj�. Co zgadza�oby si� z obiegowym stwierdzeniem, �e przystojny m�czyzna (Antek jest najprzystojniejszy) to taki, kt�remu przy nas staje � humoru oczywi�cie. Je�eli ju� dotkn�y�my tego tematu, co prawda zaledwie si� o niego ocieraj�c, musimy przyzna�, �e tak naprawd� nasze obcowanie z Banderasem jest podziwianiem zjawy. Pojawia si� na ekranie i znika. Ale czy� m�czyzna nie jest tak�e z�udzeniem? Gdy si� na niego patrzy, dotyka � ro�nie, pr�y si�, by za chwil� sta� si� znowu mi�kki i ma�y. 4. Hiszpanka � grypa, hiszpa�skie � buciki inkwizycji (narz�dzie tortur), do�� zab�jcze skojarzenia. Hiszpa�ski kochanek � zab�jczo przystojny Antonio. Wiemy o nim niemal wszystko: ile wa�y, ile mierzy. Ale o tak intymnym szczeg�le z jego �ycia, jak zapach, nie mo�na si� dowiedzie� z gazet. Kiedy by� W ��ku z Madonn�, uwi�d� j� aromatem swych superm�skich hormon�w, bo jak inaczej wyt�umaczy� zaloty Madonny, staraj�cej si� o niego na wz�r agresywnych samiczek, i to w czasach, gdy by� jeszcze monogamist�? Teresa Seda pracowa�a kilka lat temu na Broadwayu, obszywaj�c hollywoodzkie gwiazdy. I pewnego dnia w jej pracowni zjawi� si� ON. Zmierzy�a go, dotyka�a, projektuj�c koszul� do Mambo Kiing Teresko, wbijaj we mnie szpilki, drzyj ze mnie szmatki, projektuj, co chcesz, tylko powiedz, jaki on by�, co m�wi�, jak pachnia�. Teresa nie zwr�ci�a na niego zbytniej uwagi. M�wi� jakie� dowcipy, no, taki zwyczajny, prosty ch�opak, ale trzeba przyzna�, �e nieziemsko przystojny. Nie by� jeszcze gwiazd� i, wed�ug Sedy, nie wydziela� zniewalaj�cych zapach�w. W�cham wi�c malag�, na pewno kiedy� przesi�k� jej ci�kim, s�odkim aromatem, skoro w Maladze si� urodzi�. 5. M�wi�, �e ma niskie cz�ko, co �wiadczy o niskim ilorazie inteligencji. Znowu oszczerstwo, bowiem pasj� Banderasa jest astrofizyka, wymagaj�ca przecie� nie lada wiedzy i logiki. W jednym z wywiad�w zwierzy� si�, �e zachwyca go pr�dko��, z jak� w kosmosie oddalaj� si� od siebie cia�a. Czy�by w ten spos�b t�umaczy� sw�j rozw�d? Entropia mi�o�ci, prosz� wysokiego s�du. On � supergwiazda � z pr�dko�ci� �wiat�a zosta� przyci�gni�ty przez now� konstelacj�. Melanie Griffith wydaje si� bardziej korpulentna od jego pierwszej �ony i wy�sza od neoblondynki Madonny. Przyci�ga go zatem o wiele mocniej pon�tn� mas�, zgodnie z prawem Newtona. Prostota i elegancja r�wna� matematycznych rz�dzi wi�c nie tylko wszech�wiatem, ale i �yciem naszego idola. Nie ma jak naturalna harmonia, po prostu ekumenizm Princeton z Hollywoodem. Prosty i elegancki jest tak�e str�j Antonio Banderasa. Wyst�puje najcz�ciej w �nie�nobia�ej koszuli i czarnym fraczku, jak w Od zmierzchu do �witu. W Desperado natomiast � praktycznie, bo nie wch�aniaj�ca plam krwi czarna kurtka przykrywa bia�� koszul�. W ie z wampirem ten sam zestaw kolor�w, podkre�laj�cy niesamowity b�ysk oczu, biel z�b�w i czer� w�os�w, czyni go kr�lem 17 dekadencji. Czysto�� bieli i mroczna czer� s� podw�jnym przekazem (patrz punkt 2.): �Jestem niewinny i cholernie seksowny�. Nasze babki szala�y za pi�knym Rudolfem Valentino, kocha�y si� w nim, zrzucaj�c przestarza�e gorsety. Ka�da epoka ma sw�j gorset kr�puj�cy ruch my�li, ruchy cia�a. W naszych czasach jest nim prezerwatywa. Ludzie stracili na siebie odporno��. Bezpieczna mi�o�� poprzez ekran przypomina bezpieczn� komuni� (wsp�lnot�) cia�. Idol, b�stwo mo�e kocha� wiele kobiet, a �e jest tak wspania�y, nale�y si� nim dzieli�, moje panie. Dla ka�dej z nas starczy bilet�w i marze�. �Elle� 1997, nr 35 (sierpie�) 18 Cywilizacja socjalistyczna �Za Chiny Ludowe� nie by�o kiedy� toastem, lecz stwierdzeniem, �e czego� si� nie rozumie albo nigdy nie zrobi. Chiny Ludowe powoli przemijaj�, a za oknem peki�skiego hotelu, gdzie pr�buj� je zrozumie�, powiewa jeszcze czerwony sztandar przypominaj�cy zu�yt� czerwie� podpasek minionego okresu. W hotelowym barze pobrz�kiwanie szk�a i bajer�w-biper�w. Prawie wszyscy maj� telefony kom�rkowe albo pagery, wi�c ci�gle s�ycha� �bip, bip�, jakby puls Chi�czyk�w by� elektroniczny. Przy stoliku kilku d�entelmen�w ko�czy business-lunch. Co chwila ujmuj� w r�ce obwieszone z�otymi bransoletkami s�uchawki swych telefon�w. Towarzysz�ca im business-woman (po prostu woman?) w gustownym garniturze, popijaj�ca wytwornego drinka, ma katar. G�o�ne wycieranie nosa jest w Chinach chamstwem, dlatego dama d�ubie w nosie a� po nasady drogocennych obr�czek. W hotelowych pokojach bywa podobnie � niby wszystko �po zachodniemu�, ale zdarzaj� si� b��dy: zamiast don�t smoke prosi si� poz�acanymi literami o don�t smog. Noc� same w��czaj� si� telewizory, ga�nie klimatyzacja. Nie�atwo zrozumie�, dlaczego. Czy�by r�nice kulturowe? Sze��dziesi�t procent starej stolicy wyburzono, a malownicze hutongi (zau�ki) otynkowane jednakow� szaro�ci� przypominaj� ludzi wci�ni�tych w identyczne mundurki Mao. Peki�skie wie�owce maj� za wz�r singapurskie biurowce, co wygl�da na l�dowisko kosmit�w po�rodku Azji. Chi�skie gmachy importowane z wyobra�ni Spielberga s� nie tylko symbolem nowobogactwa. S�u�� tak�e biedakom, daj�c im cie� w upalne, kontynentalne lato. W Chinach bogaci zawsze opiekowali si� biednymi, a cesarz rolnikami � zgodnie z tradycj� gospodarki azjatyckiej. Chi�scy n�dzarze (jedna czwarta ludno�ci �yje na skraju ub�stwa) nie zrobi� rewolucji. Rewolucja w Pa�stwie �rodka jest przywr�ceniem dawnego porz�dku, powrotem do Z�otego Wieku, o kt�rym marzy� najwi�kszy ze sko�nookich m�drc�w � Konfucjusz. Miliony ludzkich mikrob�w roznieca�o rewolucyjn� gor�czk�, by przywr�ci� zdrowie ca�emu organizmowi � pa�stwu. Nie po to obalono kilka dynastii, by unowocze�ni� kraj, lecz by wr�ci�a przesz�o��. Chi�czycy nie pragn� teraz rewolucji ani przesz�o�ci. Chc� telewizor�w, samochod�w, supermarket�w, w kt�rych niby po muzeum oprowadza sklepowy przewodnik, przepasany czerwono-z�ot� szarf�. Mo�na ju� wiele powiedzie� (wolno�� s�owa), a jeszcze wi�cej chcie� (wolny rynek). Je�li Zach�d m�wi co� o prawach cz�owieka, to raczej szeptem r�wnie cichym, jak szelest pieni�dzy dawanych Nowym Chinom. Odwaga zostania samemu � wydana na Zachodzie ksi��ka Wei Jingshenga, od kilkunastu lat chi�skiego wi�nia politycznego � jest zbiorem list�w do w�adz wi�zienia (z pro�b� o papier, o��wek czy mo�liwo�� hodowania kr�lik�w), przyjaci� (narzeczonej Tybetanki, kt�r� pozna�, gdy by� �o�nierzem w Tybecie) i przyw�dc�w partyjnych (z propozycjami demokracji). Gdyby Wei �y� nieco bardziej na zach�d, by�by r�wnie znany jak Sacharow albo So��enicyn. Z zawodu elektryk, tak jak Wa��sa (ludzie pod napi�ciem?), nie dostanie Nagrody Nobla. Co najwy�ej przys�uguje mu odrobina wsp�czucia i zdziwienie zachodnich dziennikarzy, pisz�cych recenzje z jego wi�ziennych list�w. �Najtrudniej podczas lektury tej ksi��ki zrozumie�, �e w�adze chi�skie sta� na odizolowanie od narodu tak czystego i szlachetnego patrioty� (szwedzka gazeta �Dagens Nyheter�). No: za Chiny Ludowe nie zrozumiesz. Podobnie jak wypowiedzi dla �Wprost� Dalajlamy, niespodziewanie godz�cego si� z ekonomiczn�, polityczn� zale�no�ci� Tybetu od Chin. Dalajlama ma na pewno racj�. Nowoczesne Chiny (a wi�c i Tybet) z ideologi� buddyjsk� zamiast komunistycznej maj� szanse na eksportowe powodzenie Japonii. Na razie duchowo�� Chin wyra�a si� po angielsku w olbrzymim ha�le na placu Tian'anmen: �Po�wi��my nasze wysi�ki zbudowaniu duchowo (lub uduchowionej) socjalistycznej cywilizacji� � nie wiem tylko, czy has�o �le przet�umaczono na angielski, podobnie jak angielskie napisy w hotelach, czy znowu nie rozumiem Chin. A mo�e lepiej ich nie rozumie� i zda� si� na m�dro�� Dalajlamy lub interesown� intuicj� biznesmen�w? Warto wtedy zaproponowa� kandydatur� Wei Jingshenga do Nagrody Nobla. Nie w dziedzinie pokoju, lecz poezji � za paradoksalne, buddyjskie haiku jego list�w zza krat. �Wprost� 1997, nr 47 19 Seks z g�ow� 1. A Polszka, Szir? � kl�cz�c pyta Napoleona pani Walewska w trakcie mi�o�ci francuskiej. Ten �art pokazuje, jakie stosunki z Polsk� maj� inne kraje. Ale nie ma by� patriotycznie o tr�bie s�onia czy ca�ym s�oniu a sprawie polskiej, lecz o seksie oralnym. Po polsku oralny kojarzy si� niestety z oraniem, ci�k� prac� roln�. Do trud�w rolnik�w do��czaj� w slangu hutnicy � �ci�gn�� druta�. Anglicy te� nie maj� �atwo � ich blow job to j�zykowa robota � job. Mo�e si� wydawa�, �e s�owne skojarzenia nie maj� wp�ywu na rozw�j seksualno�ci. Niestety, pewne sformu�owania ju� w dzieci�stwie zaszczepiaj� pod�wiadomo�ci odruchy gramatyczno-erotyczne. �Jaka �liczna dziewczynka. Ma tak� s�odk� buzi� � s�yszy kilkuletnia urodziwa Polka. Chwil� p�niej, gdy pr�buje zrobi� sobie przyjemno��, ss�c (wiadomo, �e dziewczynki rozwijaj� si� szybciej od ch�opc�w, nie tylko oralnie) znalezionego na ulicy lizaka albo klocek lego, s�yszy wrzask: �Wypluj to natychmiast! Nie bierz do buzi tych brudnych �wi�stw!�. Dziewczynka, panna, m�oda kobieta prze�wiadczona, �e do �adnej buzi nie pasuj� �wi�stwa i nie we�mie bez obrzydzenia w usta czego�, co nawet tak wysublimowany pisarz jak Nabokov por�wnuje do przeno�nego m�skiego zoo: �Portret naturalnych rozmiar�w okaza� si� nie w pe�ni udany lub raczej zawiera� pewien element frywolno�ci nieobcy lustrom i �redniowiecznym obrazom przedstawiaj�cym bestie. (...) Na wierzcho�ku owego tr�jk�ta biel brzucha uwydatnia�a, w przera�aj�cym repousse, z niedostrze�on� nigdy przedtem brzydot�, (...) symetryczn� bry�� atrybut�w zwierz�cych, tr�b� s�oniow�, dwa bli�niacze je�e morskie i ma�ego goryla, kt�ry przywar� do mojego podbrzusza plecami do publiczno�ci�. Nabokov jest poet� prozy � �ycia. Rozs�dna, acz niedo�wiadczona panna dojrzy, zamiast spragnionych pieszczot zwierzak�w, wypustk� przypominaj�c� przepuklin�. Niebawem te� si� dowie, �e przej�ciowy t�ec tego cz�onka zwany jest potocznie erekcj�. Naj�atwiej wywo�a� erekcj�, pobudzaj�c m�ski egocentryzm. Cierpi on na rozleg�e przerzuty: kiedy podziwia si� faceta, zaspokaja jego zachcianki � ro�nie mu ego oraz m�sko��. Szczytuje wypr�ona, napompowana pr�no��. I w�a�nie w chwili, gdy st�enie erotyzmu jest tak du�e, �e staje nawet czas, rozs�dna dziewczyna powinna podj�� decyzj�: seks oralny czy vaginalny, analny, a mo�e w ucho? 2. W czasach gdy prawdziwych m�czyzn jest jak na lekarstwo, kobiety szybciej dojrzewaj� i porzucaj�c dziecinn� niech�� do brania w buzi�, za�ywaj� facet�w nie tylko dopochwowo, lecz tak�e doustnie. M�sko�erna pani ma szans� trafi� na od�ywczego typa. Sperman tryska zdrowiem � hormonami i mikroelementami. Wi�kszo�� kobiet tu� przed menstruacj� odczuwa wzmo�ony pop�d spowodowany burz� hormonaln�. Uspokaja j� m�ski testosteron. Testowanie si� facet�w � kt�ry szybciej i wi�cej � wynika chyba z nadmiaru tego hormonu. Dlatego jeszcze jedn� zalet� seksu oralnego dla dam jest planowanie fina�u. Na przedwczesny wytrysk cierpi� panowie, ale z jego powodu cierpi� tak�e panie. Jest to wi�c schorzenie przenoszone drog� p�ciow�. Co prawda nie�miertelne, lecz gdyby takiemu pospieszalskiemu si� zmar�o, powinien dosta� nagrobek ozdobiony epitafium: �Znowu si� pospieszy��. Uprzedzaj�c wyp�yni�cie szampa�skich b�belk�w szcz�cia, mo�na przej�� spraw� w swoje r�ce i usta. Z wrodzonym kobietom rytmem oraz smakiem (smakoszki wiedz�, �e m�skie podniecenie, zanim wytry�nie, skrapla si� r�nymi aromatami) nale�y wyczu� pr�dko��, z jak� nadchodzi spe�nienie. Nie potrzeba do tego �adnej filozofii. Seks (oralny) to nie teoria nieoznaczono�ci Heisenberga, gdzie trudno oceni� jednocze�nie po�o�enie i pr�dko�� interesuj�cego nas obiektu. J�zyk, palce s� najczulszymi narz�dami dotyku, potrafi�cymi rozr�ni� milimetrowe r�nice. Penis, nastawiony wy��cznie na rozkosz, pomija takie niuanse. Pochlebia si� mu, nazywaj�c jego poczynania �penetracj��, oznaczaj�c� badanie i pionierskie odkrycia. W swej drodze ku przyjemno�ci jest przecie� ��lepy�. Natomiast vagina (kt�r� powinno si� pisa� vaGina, ze wzgl�du na wa�no�� znajduj�cego si� w niej punktu G) pozbawiona jest wewn�trznego zmys�u orientacji. Trudno w niej odnale�� podczas 20 stosunku erotyczny guziczek punktu G, wyzwalaj�cy orgazm. Albo si� go przypadkowo naci�nie i uruchomi rozkosz, albo cz�onek zaledwie si� o niego otrze i chybi celu � wzajemnej rado�ci seksu partnerskiego. Tantra (rodzaj wschodniej magii erotycznej) zaleca w takich przypadkach stosunek oralny. Bogini (kobieta uprawiaj�ca tantr�) zatyka palcem odbyt boga (m�czyzny) i ustami czyni swoj� powinno��, za� b�g, pieszcz�c ustami zewn�trzne atrybuty bogini, jednym palcem zakrywa jej odbyt, drugim penetruje joni (vagin�), odnajduj�c czu�y punkt. Taki orgazm vaginalno�echtaczkowy wydaje si� bardziej erotyczny (z punktu widzenia boGini) ni� zajmowanie si� na kl�czkach klejnotami boga. Robienie mu �aski � to znaczy �laski� � przypomina w tradycyjnym, zachodnim wykonaniu wyrafinowane us�ugi higieniczno-konserwatorskie. Specjalistka od figur, pomagaj�c sobie ustami, czy�ci fragmenty rze�by m�skiego cia�a. 3. Maj�c w tej pozycji szczeg�y anatomii przed oczyma, mo�na pu�ci� w ruch wyobra�ni� (by nad��a�a za ruchami g�owy) � wymy�li� bajk� o �lepym siusiaku: �W dawnych, dawnych czasach miodem i mlekiem p�yn�cych siusiak mia� na czubku oko. Podziwia� nim m�od�, u�miechni�t� cipci�. Mija�y lata, cipka postarza�a si�, zamieniaj�c w star� cip�. Wypad�y jej z�by, pomarszczy�a si� i zbrzyd�a. Zrozpaczony siusiak nie chcia� na to patrze�. Wola� o�lepn��. W miejscu, gdzie mia� oko, zosta�a mu dziurka, z kt�rej na pami�tk� dawnych, dobrych czas�w mlekiem i miodem p�yn�cych wytryskuj� mu, zamiast �ez, kropelki barwy mleka albo przezroczyste, ��tomiodowe strugi.� 4. Skoro seks oralny jest seksem z g�ow�, warto si� zastanowi�, dlaczego pierwsze, co wystawiamy na ten �wiat, to w�a�nie g�owa. By� mo�e, rodz�c si�, przyjmujemy t� pozycj� instynktownie, by mie� czas si� rozejrze�, zanim �damy dupy�? Dorastaj�c i poznaj�c regu�y �wiata, zadawa�am, jak ka�dy, podstawowe pytania. Odpowiedziano mi, �e dzieci przynosi si� ze szpitala. Tajemnic� r�nicy p�ci wyt�umaczono, pos�uguj�c si� gumow� lalk� i wst�pn� teori� oralno�ci: �Kiedy rodzi si� dzidziu�, jest podobny do �ysej, gumowej laleczki. Pani piel�gniarka pyta rodzic�w, czy chc� synka, czy c�rk�. Je�eli synka, to ca�uje si� go mi�dzy n�ki i wyci�ga fiutka. Dziewczynce robi si� j�zykiem dziurk�. Ta oralna teoria seksu poza tym, �e usposabia przychylnie do skojarze� g�owa-seks, jest dobra jak ka�da inna. Nie wiemy przecie� dok�adnie, dlaczego z materia�u genetycznego skrojono nam akurat m�ski lub �e�ski garnitur chromosom�w. Ma�e przypadkowe przesuni�cie w zapisie genetycznym i zamiast geniusza rodzi si� zboczeniec my�l�cy genitaliami. W j�zyku polskim przypadek chyba sprawi�, �e jedyne dwa s�owa zaczynaj�ce si� od to geniusz i genitalia. Czy maj� co� wsp�lnego? Geniusz oralny (na przyk�ad pisarstwa) potrafi u�ywa� mistrzowsko j�zyka jak we francuskich poca�unkach. Nieudacznicy zarzynaj� temat po uprzednim sadystycznym, ponurym jego r�ni�ciu. Nie mam wi�c nic przeciwko wysublimowanej oralno�ci, daj�cej przyjemno�� obcowania z geniuszem sztuki, r�wnie� seksualnej. Ten tekst pisz� tak�e dlatego, by m�c co� w�o�y� do ust, kawa�ek chleba, za kt�ry zap�aci mi PLAYBOY . �Playboy� 1998, nr 8 21 Demokracja tr�cona myszk� Je�li w Szwecji kto� b�dzie fetowa� sylwestra z prostytutk� i op�aci j� do bia�ego rana, ryzykuje wyrok. Od Nowego Roku klienci pa� lekkich obyczaj�w b�d� karani z paragrafu �poni�anie kobiet�. Wprowadzenie tego prawa jest zas�ug� szwedzkich feministek. Zapewne ich nast�pnym zwyci�stwem b�dzie zakazanie pornografii. W kraju znanym od lat 60. ze swob�d obyczajowych nowy purytanizm wprowadzaj� nie pastorzy, lecz kobiety wyzwolone z wi�z�w tradycji i przes�d�w. Prostytutki nie czytuj� Simone de Beauvoir i literatury feministycznej. Znaj� �ycie i uwa�aj�, �e nowe prawo zwi�kszy przest�pczo�� seksualn�. One, �nawi�zuj�c stosunki� ze swymi klientami, odci��aj� spo�ecze�stwo od gwa�t�w i zbocze�, l�gn�cych si� w g�owach sfrustrowanych m�czyzn. Profesjonalistki i tak nie zrezygnuj� z najstarszego zawodu �wiata, natomiast amatorki pozbawi si� szansy na zmian� profesji, likwiduj�c organizacje, pomagaj�ce upad�ym kobietom. W Szwecji jest du�e bezrobocie, lecz opieka socjalna ka�demu zapewnia przyzwoite �ycie � twierdz� zgodnie z prawd� feministki. Nikt nie musi sprzedawa� swych wdzi�k�w (chyba �e postanowi� robi� karier� w show-businessie). Kupowanie �cia�a� prostytutki jest kupowaniem seksu. Redukowaniem kobiety do roli niewolnika seksualnego. Niewolnictwo jest zakazane, handlarzy �ywym towarem zamyka si� za kratkami. Wynika z tego wniosek, a z niego prawo: pieni�dze za seks � nie, wolna mi�o�� � tak. Podobne pogl�dy seksualne mia� Marks, twierdz�cy, �e ma��e�stwo to zalegalizowana prostytucja. Portrety Marksa oraz Lenina nadal wisz� w biurach szwedzkiej partii komunistycznej. Co ciekawego do powiedzenia mia� Marks � wiadomo, Lenin za� �powiedzia� wiele wa�nych rzeczy w swoim czasie� � broni konterfektu patrona przewodnicz�ca partii Gudrun Schyman. Komuni�ci po wyborach (w kt�rych zdobyli trzyna�cie procent g�os�w) stali si� trzeci� si�� w parlamencie (po socjaldemokratach i konserwatystach). Schyman zyska�a sympati� nie tylko odezwami i obietnicami sprawiedliwszej przysz�o�ci, lecz tak�e swoim alkoholizmem. Ludzk� s�abo�ci�, prze�laduj�c� nie tylko komunist�w (chocia� poprzedni przewodnicz�cy r�wnie� podtrzymywa� moskiewskow�dczane tradycje). Trze�wiejsza frakcja partii pr�bowa�a p� roku temu zmusi� Schyman do odej�cia. Towarzyszka z�o�y�a publiczn� samokrytyk� i obietnic� poprawy. Podda�a si� terapii, zwyci�y�a chorob� i abstynenck� konkurencj�. Przed wyborami, kiedy wszelkie chwyty s� dozwolone, ujawniono, �e na prowincji cz�onkowie innej partii zmajstrowali sobie w miejskiej pralni bimbrowni�. Nie przysporzy�o im to jednak popularno�ci. Co innego na��g wymykaj�cy si� spod kontroli, a co innego wyspekulowane �amanie prawa. W tym roku Szwedzi � tak zawsze lojalni wobec w�adzy i szanuj�cy swoj� demokracj� � nie mieli ochoty g�osowa�. Imponuj�ca dotychczasowa frekwencja, wynosz�ca ponad 90 procent, to przesz�o��. Teraz dosz�a do g�osu powszechna niech�� do polityk�w, ich pustych obietnic. Afera demokraty Clintona zepchn�a ludzi w�adzy z postumentu w bagienko trywialnych s�abostek. �Nie g�osujesz, bo tw�j g�os niczego nie zmieni, nic nie znaczy?� � pyta�am szwedzkich znajomych. �Przeciwnie, nie g�osuj�, bo m�j g�os jest zbyt cenny, �ebym go marnowa� dla manipulator�w i demagog�w�. Nie zmarnowa� okazji szef neonazistowskiego Braterstwa Aryjskiego i wybra�... wolno��. Pod pretekstem g�osowania wykorzysta� przepustk�, by uciec z zak�adu psychiatrycznego. Wr�ci� kilka dni p�niej, prawdopodobnie za�amany sukcesem lewicy. Po wyborach dyskutuje si� nie tylko o nowym, niepewnym rz�dzie, ale i nowej politycznomi�osnej aferze. Minister finans�w zakocha� si� w pani minister o�wiaty. Romans w pracy m�g� wp�yn�� na ich zawodowe decyzje. Komisja sprawdzi, czy o�wiata nie dosta�a hojn� r�k� zbyt du�ych albo zbyt ma�ych dotacji. Przecie� �onaty minister m�g� poczu� wyrzuty sumienia lub zatuszowa� swe uczucia, nie dofinansowuj�c resortu kochanki. A co by by�o, gdyby pokocha� �piewaczk� operow� (zawsze niedoinwestowany teatr) albo sarenk� (zdychaj�ce zoo)? Prasa szwedzka � podobnie jak ameryka�ska w sprawie Clintona � doszukuje si� zgubnych wp�yw�w mi�o�ci na polityk�. Nikt nie zastanawia si�, jakie g�upoty s� w stanie pope�ni� politycy miotani uczuciem nienawi�ci. 22 Szwed�w zadowoli�aby chyba w�adza nowocze�niejsza od tradycyjnej demokracji z jej partyjnymi liderami. Skoro politycy maj� serca i narz�dy (kt�rych potrzeb nie potr