J�ZEF �OBODOWSKI PIE�� O UKRAINIE � 5*� ???? ???????????? ????? ??? ??????? 000264538 ????? "???????' 1996 OikS-loi^o ??? 84??? ?68 SPIS TRE�CI ????? Do pierwszego na Ukrainie zbioru ostatniego polskiego romantyka J�zefa �obodowskiego (1909 -1988) zebrano utwory, w kt�rych poeta zawar� ogromn� gam� uczu� ��cz�cych go z ojczyzn� mityczn�, Ukrain�: smutek l b�l z powodu jej nieszcz�liwej doli. zauroczenie pi�knem jej przyrody i m�stwemjej narodu. Refrenem zbiorujest my�l, i� dwa wielkie s�siady, Ukraina i Polska, maj� wsp�ln� przysz�o��. ?? ?????? ? ??????? ?????? ?????????? ?????????? ????????? ????? ????????????? (1909-1988) ??????? ?????, ? ???? ???? ???????? ????????? ???? ????????, ?? ?????? ???? ? ???????? ???????????? � ????????: ??? ? ???? ?? ?? ????????? ????, ?????????? ?????? ?? ????????? ? ???????? ?? ??????. ??????????? ?????? ? ???? ? ??????? ????????? ???? ??????? ??????? � ??- UNIV. \ CRACOVIENSIS H Wyb�r � Natalia STUPKO. Irena SZYPOWSKA ????????????? ??????! ??????, ????? ?????????? Wst�p � Irena SZYPOWSKA ??????? ?????? ????? ?????????? Oprawa plastyczna � Olga BORYSENKO ??????? ?????????? ????? ????????? ?????? ?????????? ?? ?????????: �obodowski J. Z�ota hramo-ta. Pary�, 1954; �obodowski J. Pie�� o Ukrainie. Pary�, 1959; �obodowski J. Wiersze i poematy. Warszawa: PIW, 1991. ? ??????? ??????????? ???????? ?????????? ???? ???????????? ?? ????? ?. ????????????? "?????? ???????" (?????, 1954). ?? ??????????? � ?????????? ?. ????????????? ? ?????? ????????????? ????? ????? ????? ???????? ? ???????. ??????? ???????? ?? ?????????? ???????????? ??????? ? ??????? ??????????????? ?? ???????? � 4703010200-006 . , � ? ?????????, 1996, ????????? ? ??????. ?????? � ?. ??????, 1996, ????????????? 96 � ?. ?????????, 1996, ?????????????, TC?DIVT ?. ???? ???? ? ?????? ?????? IbBJN 5-7745-U�74-0 � ?. ?????????, 1996, ??????? ?????????? JagielL l�zefa �obodowskiego pochwa�a Ukrainy. Irena Szypowska 6 Pochwa�a Ukrainy 36 Ple�� o Ukrainie 42 I lellada scytyjska 66 Widzenie 72 Pi�sudski 76 Paras Szewczenko 78 Poetom ukrai�skim 82 Wrota Kijowskie (Fragmen tuj 86 Ko� atamana �obody 92 Na Czarnym szlaku 98 Noc na Wo�yniu 102 Klsielin 108 Krzemieniec 112 Pani Salome� 118 Na �mier� powieszonych Uk- lai�c�w 122 Ple�� o g�odzie 134 Ziemia cmentarna 148 Wiosna zdradzona 154 Na konie pomordowane '58 ??????? ??????? ????? ?????????????. ????? ????????? 7 ??????? ???????. ???????? ?????????? ???????????? 37 ????? ??? ???????. ???? ???? ?????????? ???????? ???? 43 ???????? ??????. ???????? ?????? ?????????? 67 ???????. ???????? ?????? ?????????? 73 ???????????. ???????? ?? ???? ?????????? 77 ????? ????????. ???????? ?????? ?????????? 79 ??????????? ??????. ???? ???? ?????? ?????????? 83 ???????? ?????? (??????? ??). ???????? ?????? ?? ???????? : 87 ???? ??????? ??????. ???? ???? ?????????? ???????? ???? 93 ?? ??????? ?????. ???? ???? ?????? ?????????? 99 ??? ?? ??????. ???????? ??????? ??????? 103 ???????. ???????? ?????? ?????????? 109 ?????????. ???????? ???? ?? ?????????? 113 ???? ???????. ???????? ?? ???? ?????????? 119 ?? ?????? ????????? ?????????. ???????? ?????? ?????????? 123 ????? ??? ?????. ???????? ?????? ?????????? 135 ????????? ?????. ???????? ?????? ?????????? 149 ???????? ?????. ???????? ?????? ?????????? 155 ???????? ???????? ?????. ???????? ??? ????????? 159 ???. J�ZEFA �OBODOWSKIEGO POCHWA�A UKRAINY W Walencji nad Morzem �r�dziemnym, w domu chrzestnego syra J�zefa �obodowskiego, wisi wielkich rozmiar�w portret p�dzla Este-bana Sanza. Malarz przedstawi� na nim poet� jako �redniowiecznego rycerza w zbroi, z bu�aw� w r�ku, na tle malinowego sztandaru Kozak�w Dawnym zwyczajem podpisa� obraz po �acinie: "J�zef Lobodowski dux et hetman consortionum poeticarum. Delineavit et pinxit E.Sanz"1 Malarz, przyjaciel �obodowskiego, stworzy� zarazem portret fizyczny : duchowy. Po��czy� na tym p��tnie, tak jak ��czy�y si� w �yciu i tw�rczo�ci bohatera, Polsk�, kt�rej by� synem, Hiszpani�, w kt�rej prze�y� czterdzie�ci pi�� lat i Ukrain�, kraj jego dzieci�stwa. W kulturach tych trzech narod�w fascynowa� �obodowskiego ten sam pierwiastek � zwi�zek Zachodu i Wschodu. Odnalaz� go w Hiszpanii w po��czeniu kultury �aci�skiej z arabsk�, tropi� go na Ukrainie i w Polsce, gdzie znajdowa� �lady Rzymu i Bizancjum. Ukrain� nazywa� Hellad� scytyjsk�, nawi�zuj�c do "wolnych Scyt�w", o kt�rych pisa� Herodot. W trzecim wieku przed Chrystusem stworzyli oni na p�noc od Morza Czarnego pa�stwo, kt�remu przypisuje si� wysok� kultur�; przetrwa�o ono pi��set lat. Dla �obodowskiego, kt�ry zawsze pasjonowa� si� histori�, by�o to bardzo wa�ne. ??????? ??????? ????? ????????????? ? ????????, ?? ?????? ???????????? ????, ? ???? ?????????? ???-?? ?????????????, ?????? ??????? ??????? ?????? ???????? ?????. ?? ????? ???????? ???????? ????? ?? ??????????????? ??????, ? ??-???????, ? ??????? ? ????, ?? ??? ?????????? ?????????? ???????. ?????? ?? ?????? ??????? ???????? ??????? ??-?????????: "J�zef, Lobodowski dux et hetman consortionum poeticarum. Delineavit et pinxit E. Sanz"1. ????????, ???? ??? ?????? ?????????????, ??????? ???????? ??????? ???????? ? ????????. ??? ??????? ?? ???????, ??? ????, ?? ???????????? ? ????? ? ????????? ??????????? ??? ?????, ??????, ????? ???? ???, ???????, ?? ?????? ????? ?'??? ?????, ? ??????? � ???? ???? ?????????. ? ????????? ??? ????? ??????? ???????? ????-???????? ???? ? ??? ?? ??????? � ??'???? ?????? ? ?????. ??? ??????? ???? ? ??????? ? ?????? ?????????? ?? ????????? ???????, ????? ???? ? ??????? ?? ? ??????, ?? ???????? ????? ???? ? ????????. ??????? ??? ??????? ????????? ???????, ???????? ?????? ?? "??????? ??????", ??? ?????? ????? ???????. ? ???????? ???????? ?? ?????? ?????????? ???? ???????? ? ??????? ?? ?????? ??? ??????? ???? ??????? ? ??????? ?????????; ?? ??????? ??????????? ?'????? ?????. ??? ?????????????, ?? ?????? ???????????? ????????, ?? ???? ??????????? ????????. * * * Urodzony w 1909, a zmar�y w 1988 roku, prze�y� autor Z�otej hra-moty prawie osiemdziesi�t lat wieku dwudziestego. Jego losy by�y bardzo dramatyczne, znamienne dla los�w tego pokolenia. Urodzi� si� w Pur-wiszkach na Litwie, na Kaukazie przeby� Pierwsz� wojn� �wiatow� i rewolucj�, kt�re przysporzy�y mu do�wiadcze� przekraczaj�cych mo�liwo�ci ch�opi�cej percepcji. Po odzyskaniu przez Polsk� niepodleg�o�ci, wr�ci�, jak inni, do kraju i zamieszka� w Lublinie. Nie m�g� by� jednak wzorowym uczniem, sumiennym studentem ani pospolitym porz�dnym obywatelem. Jego wyrazista indywidualno��, gwa�towne usposobienie i do�wiadczenia �yciowe powodowa�y, �e wyr�nia� si� w�r�d innych i szybko zyska� sobie przydomek "atamana Lobody". Wkr�tce zarazi� si� ide� komunistyczn�, ale szybko wyleczy� si� i ju� nigdy nie uleg� z�udnym marzeniom o mo�liwo�ci rewolucyjnej 1 J�zef Lobodowski, w�dz i hetman stowarzyszenia poetyckiego. Naszkicowa� i namalowa� E.Sanz [tac.). *** ??????????? ? 1909, ? ??????? ? 1988 ????, ????? "??????? ???????" ?????? ????? ?????????? ????? ?????????? ????????. ???? ???? ???? ???? ???????????, ???? ?????????????? ? ????? ???? ?????????. ??? ????????? ? ????????? ? ?????, ?? ??????? ??????? ????? ??????? ????? ? ?????????, ??? ????????? ???? ????? ????????, ?? ??????? ?? ???? ??????????? ????'????? ??????????. ????? ????????? ??????? ???????????? ???, ?? ?????? ????? ???????, ?????????? ?? ??????????? ? ????????? ? ???????. ?????? ?? ??? ???? ?? ????????? ?????, ?? ????????? ?????????, ??? ????????? ???? ????????????. ???? ??????? ???????????, ?????? ????? ? ???????? ?????? ???????????? ?? ????, ?? ??? ?????????? ??????? ????? ? ?????? ????? ???? ?????????? "??????? ??????". ????????? ??? ????????? ?????????????? ??????, ????? ?????? ??? ??? ??????????? 1 ???? ????????????, ????? ? ??????? ????????? ?????????. ??????? ? ????????? ?.???? {???.). 6 7 zmiany �wiata na lepsze, przeciwnie � sta� si� nieprzejednanym an-tykomunist�. W latach mi�dzywojennych mocniej ni� Inni odczuwa� zagro�enie wynikaj�ce z tego. �e Polska znalaz�a si� (jak to ju� wtedy trafnie okre�li�) "mi�dzy faszystowsk� Scyll� a sowieck� Charybd�". W swej publicystyce ostrzega� przed oboma zbrodniczymi systemami, w poezji tworzy� katastroficzne wizje przysz�o�ci. By�y one tym bardziej dramatyczne, �e ich autorem by� m�ody, �ywio�owy, nieposkromiony m�czyzna, uwielbiaj�cy natur�, kochaj�cy �ycie 1 korzystaj�cy nami�tnie z jego dar�w. Ten "szcz�liwy Casanov�", m�ody i gniewny � by� dusz� lubelskiej i warszawskiej cyganerii, skutkiem czego nawet w wydawanych w Polsce Ludowej tomach wspomnie� nie mo�na by�o pomin�� jego sylwetki, cho� z regu�y pomijano nazwisko. Przed wojn� by� ju� Lobodowski znanym poet� i cenionym publicyst�, autorem sze�ciu tomik�w poezji, laureatem Nagrody M�odych Polskiej Akademii Literatury. O�eni� si�, mieszka� w Warszawie, pracowa� w Polskim Radiu. Nikt nie przewidzia�, �e "czas ostrym no�em / rozetnie �ycie i rzuci daleko/ nie przystaj�ce do siebie po�owy". Tak si� sta�o w 1939 roku, gdy jako �o�nierz-poeta rozpocz�� kampani� wojenn� i tu�aczk� po krajach Europy. Po wojnie osiad� w Madrycie i prawie p� wieku prze�y� tam. nie widz�c �ony. matki ani ojczystej ziemi. Z "atamana Lobody" przekszta�ci� si� w "seniora Lobo"1, ale i wtedy przewodzi� bohemie i by� bohaterem wielu skandali. Zawsze jednak przede wszystkim pracowa� bardzo du�o: na emigracji og�osi� trzyna�cie tom�w poezji, siedem prozy powie�ciowej, przygotowa� bogate antologie w�asnych przek�ad�w poet�w hiszpa�skich, ukrai�skich, rosyjskich i bia�oruskich oraz tom wspomnie�. Nazywano go "ostatnim cyganem" i "ostatnim romantykiem". By� poet� osobnym, maj�cym w�asny styl. Zas�u�y� sobie na wiele nagr�d i ogromn� popularno�� w�r�d emigrant�w, przede wszystkim polskich i ukrai�skich. Jego bogata tw�rczo�� i rozleg�a dzia�alno�� pozostawa�y jednak nieznane ani w Polsce, ani na Ukrainie. Dopiero gdy wybuch�a "Solidarno��" m�odzie� literacka i studencka w Polsce wyszpera�a sk�d� jego wiersze, by je na tajnych spotkaniach czyta� i drukowa� poza cenzur�. Od 1989 roku sytuacja si� zmieni�a, w Polsce ukaza�o si� kilka wybor�w poezji �obodowskiego, jego wiersze znajduj� si� w antologiach, a nawet trafi�y do podr�cznik�w szkolnych. Na Ukrainie niniejszy tom jest pierwsz� prezentacj� dzie�a tego wybitnego tw�rcy. Autora Z�otej hramoty pozna�am w Madrycie, w listopadzie 1981 roku i od tego czasu wielokrotnie spotyka�am si� z nim w ma�ym barku, w kt�rym sp�dza� prawie ca�e dni pracuj�c lub gaw�dz�c z przyjaci�mi. Po �mierci poety kontynuowa�am spotkania z jego przyjaci�mi. Dzi�ki temu mia�am mo�no�� przejrzenia archiwum, kt�re z�o�y� Lobodowski w piwnicy jednej ze swych znajomych. W tekturowych pud�ach 1 Po hiszpa�sku wilk. ? ??? ?????? ?? ?????????? ???????? ????? ??? ?????????? ??????? ???? ?? ????? ???????????? ??????, ???????, ???? ??????????????? ;?????????????. ? ?????????? ??? ??? ???????? ?? ????? ???????? ??????, ??? ???????? ? ????, ?? ?????? ?????????, ?? ??? ?? ??? ???? ?????? ????????, "??? ??????????? ??????? ? ????????? ????????". ? ????? ???????????? ??? ?????????? ????? ????? ?????????? ?????????, ? ?????? ????????? ????????????? ??????? ????????????. ???? ???? ??? ????? ????????????, ?? ?? ??????? ??? ???????, ??????????, ??????????? ???????, ?? ????? ???????, ??????? ? ????? ? ???????? ???????? ? ???? ????????. ??? "???????? ????????", ??????? ? ???????, ??? ????? ??????????? ?? ??????????? ??????, ???? ?????? ? ?????? ????????, ?? ?????????? ? ???????? ??????, ?? ????? ???? ()????? ????? ?????????????, ???, ?? ???????, ????????? ???? ????????. ????? ?????? ???????????? ??? ??? ??????? ?????? ? ????????????? ???????????, ??????? ????? ?????? ??????, ????????? ? ???????? ??????? ???????? ?????????? ??????. ?????????, ?????? ? ???????, ???????? ? ?????????? ?????. ????? ?? ??????????, ?? "??? ??????? ????? ??????? ????? ? ???? ?????? ???'?????? ??? ????? ????????". ??? ??????? ? 1939 ????, ???? ??? ?????-??????? ??????????? ?????? ???????? ?? ??????????? ???????? ??????. ????? ????? ???? ????????? ? ??????? ? ????? ??????????? ?????? ???, ?????????? ??? ???????, ?????? ?? ?????? ????????. ? "??????? ??????" ??? ???????????? ? "???????? ????"1, ??? ? ???? ??? ??????? ?????? ? ?????? ????????? ?????????. ?????? ?????????? ???? ?????? ????????: ?? ????????? ???????? ?????????? ?????? ??????, ??? ????? ????????? ?????, ?????????? ?????? ????????? ??????? ?????????? ??????????, ???????????, ?????????? ? ??????????? ??????, ? ????? ????? ????????. ???? ???????? "???????? ????????" ? "???????? ??????????". ??? ??? ????????? ??????, ?????, ?? ??? ??????? ?????. ???????? ???? ?????? ??????? ? ?????? ???????????? v ?????????? ??????????, ?????????? ????????? ?? ???????????. ????? ??? ?????? ????????? ?? ?????? ?????????? ?????????? ?????????? ? ? ??????, ? ? ???????. ???? ? ???????????? "????????????" ??????????? ? ??????????? ?????? ?????? ???????? ?????????? ???? ?????, ??? ?????? ?? ?? ??????? ????????? ? ????????? ???? ????????. ? 1989 ???? ???????? ?????????, ? ?????? ?'??????? ?????? ??????? ?????? ?????????????, ?? ???????? ? ????????? ? ?????? ? ??????? ??????????. ? ??????? ??????????? ????? ? ?????? ???-????????? ????????? ????? ????????? ?????. *** ? ??????? "??????? ???????" ? ????????????? ? ??????? ? ????????? 1981 ???? ? ? ???? ???? ?????? ????? ???????????? ? ??? ? ?????????? ????, ?? ??? ???????? ????? ???? ???, ???????? ??? ??????????? ? ??????????. ????? ?????? ????? ? ???????????? ???????????? ? ???? ???????. ??????? ????? ? ???? ?????????? ??????????? ??????, ??? ???????????? ??????? ? ??????? ?????? ?? ????? ????????. ? ????????? ???????? ?????? ???????????? ????- 1 ??-????????? ????. 8 9 bezsilno��, dramat jednostki podejmuj�cej heroiczn� walk� o wolno�� i sprawiedliwo�� � bez �adnej nadziei, ale z desperack� wol� przetrwania z honorem. Wyra�a� te� egzystencjaln� rozpacz cz�owieka tak �wietnego w swej istocie a tak bezradnego. Sprzeczno�� mi�dzy zwi�zkiem z ziemi� � �r�d�em si� witalnych i nieposkromion� biologiczn� natur� cz�owieka a niszcz�cym �ywio�em dziej�w, wsp�lnoty spo�ecznej a nawet kultury by�a podstaw� dynamiki jego wierszy. Poezja Lobodowskiego, tak jak poezja romantyk�w, ma charakter wizyjny, wspiera si� na symbolach, metaforach, obrazach o wielkiej sile wspomo�onej retoryk� patosu i grozy. T�em najcz�ciej jest noc, zmierzch, mrok, g�ruj� tony popio�u, szaro�ci, czerni, ale nad nimi �wiec� "�uny krwawe i z�owieszcze", grzmi� "tr�by powietrzne historii", a w ko�o potrzaskane zbroje, gruz rozbitych pomnik�w, widma zabitych, ca�uny, p�dz�ce konie, rumaki w p�tach. Romantyczna bujno��, nadmiar �rodk�w stylistycznych przypominaj� nieograniczon�, rozrzutn� hojno�� natury, a przez to jeszcze bardziej uwydatniaj� niemoc, rozpacz, przekonanie o nieuniknionej katastrofie, kt�rej jednak trzeba b�dzie po m�sku stawi� czo�a. Bohater Lobodowskiego � bywa nim Pi�sudski, ataman Loboda, Korni�ow, Petlu-ra, potem genera� Anders, Jan Pawe� II � rzeczywisto�� zewn�trzn� odczuwa jako niemo�liw� do zaakceptowania, a trudn� do przekszta�cenia. Wybuja�y indywidualizm rodzi potrzeb� gestu prawie romantycz- ] nego i przestrzeni tak nieograniczonej jak bezmiar step�w Ukrainy. Spo�r�d poet�w wsp�czesnych najbli�szy jest zatem �obodowski "szko- j le ukrai�skiej" i nic dziwnego, �e wyznaje: ... i nie znam dr�g wielu pr�cz Jedynej polnej drogi, co wiedzie mnie w krain� mitologii nad le�n� Ikw� i w mistyczny S�ucz. (Dumy wo�y�skie) Poszukiwanie duchowej ojczyzny znamionuje nagrodzony przez Polsk� Akademi� Literatury tom Demonom nocy. Z jeszcze wi�kszym uniesieniem emocjonalnym kreuje �obodowski pejza� bujnych lecz pos�pnych step�w, przypominaj�c krajobrazy Goszczy�skiego w Zamku kaniowskim, Malczewskiego w Marii czy S�owackiego w Beniowskim. Powo�uje te� Kozak�w o naturze lirycznej i pe�nych �aru odeskich apasz�w, walcz�cych o wolno��, zbuntowanych przeciw niewoli cia�a i ducha. Brzmi w tych utworach echo ludowej poezji �piewanej, rapsod�w, bylin, tego, co zbli�a do tradycji Homera. Nie ma tu jednak epickiego spokoju ani dystansu, jest dramatyczne przeczucie zag�ady. I Ton katastroficzny uwydatnia si� szczeg�lnie w epizodach wywo- | �uj�cych wspomnienia z dzieci�stwa w Rosji: rzezi, po�ogi � tego, co j nadaje pi�tno apokaliptyczne. Wielkim atutem wiersza Lobodowskiego sta�a si� jego oryginalna organizacja: bardzo urozmaicona strofa, ciekawa wersyfikacja, 12 zmiany �wiata na lepsze, przeciwnie � sta� si� nieprzejednanym an-tykomunist�. W latach mi�dzywojennych mocniej ni� inni odczuwa� zagro�enie wynikaj�ce z tego. �e Polska znalaz�a si� (jak to ju� wtedy trafnie okre�li�) "mi�dzy faszystowsk� Scyll� a sowieck� Charybd�". W swej publicystyce ostrzega� przed oboma zbrodniczymi systemami, w poezji tworzy� katastroficzne wizje przysz�o�ci. By�y one tym bardziej dramatyczne, �e ich autorem by� m�ody, �ywio�owy, nieposkromiony m�czyzna, uwielbiaj�cy natur�, kochaj�cy �ycie i korzystaj�cy nami�tnie z jego dar�w. Ten "szcz�liwy Casanov�", m�ody i gniewny � by� dusz� lubelskiej i warszawskiej cyganerii, skutkiem czego nawet w wydawanych w Polsce Ludowej tomach wspomnie� nie mo�na by�o pomin�� jego sylwetki, cho� z regu�y pomijano nazwisko. Przed wojn� by� ju� Lobodowski znanym poet� i cenionym publicyst�, autorem sze�ciu tomik�w poezji, laureatem Nagrody M�odych Polskiej Akademii Literatury. O�eni� si�, mieszka� w Warszawie, pracowa� w Polskim Radiu. Nikt nie przewidzia�, �e "czas ostrym no�em / rozetnie �ycie i rzuci daleko/ nie przystaj�ce do siebie po�owy". Tak si� sta�o w 1939 roku, gdy jako �o�nierz-poeta rozpocz�� kampani� wojenn� i tu�aczk� po krajach Europy. Po wojnie osiad� w Madrycie i prawie p� wieku prze�y� tam, nie widz�c �ony. matki ani ojczystej ziemi. Z "atamana Lobody" przekszta�ci� si� w "seniora Lobo"1, ale i wtedy przewodzi� bohemie i by� bohaterem wielu skandali. Zawsze jednak przede wszystkim pracowa� bardzo du�o: na emigracji og�osi� trzyna�cie tom�w poezji, siedem prozy powie�ciowej, przygotowa� bogate antologie w�asnych przek�ad�w poet�w hiszpa�skich, ukrai�skich, rosyjskich i bia�oruskich oraz tom wspomnie�. Nazywano go "ostatnim cyganem" i "ostatnim romantykiem". By� poet� osobnym, maj�cym w�asny styl. Zas�u�y� sobie na wiele nagr�d i ogromn� popularno�� w�r�d emigrant�w, przede wszystkim polskich i ukrai�skich. Jego bogata tw�rczo�� i rozleg�a dzia�alno�� pozostawa�y jednak nieznane ani w Polsce, ani na Ukrainie. Dopiero gdy wybuch�a "Solidarno��" m�odzie� literacka i studencka w Polsce wyszpera�a sk�d� jego wiersze, by je na tajnych spotkaniach czyta� i drukowa� poza cenzur�. Od 1989 roku sytuacja si� zmieni�a, w Polsce ukaza�o si� kilka wybor�w poezji �obodowskiego, jego wiersze znajduj� si� w antologiach, a nawet trafi�y do podr�cznik�w szkolnych. Na Ukrainie niniejszy tom jest pierwsz� prezentacj� dzie�a tego wybitnego tw�rcy. * * * Autora Z�otej hramoty pozna�am w Madrycie, w listopadzie 1981 roku i od tego czasu wielokrotnie spotyka�am si� z nim w ma�ym barku, w kt�rym sp�dza� prawie ca�e dni pracuj�c lub gaw�dz�c z przyjaci�mi. Po �mierci poety kontynuowa�am spotkania z jego przyjaci�mi. Dzi�ki temu mia�am mo�no�� przejrzenia archiwum, kt�re z�o�y� Lobodowski w piwnicy jednej ze swych znajomych. W tekturowych pud�ach 1 Po hiszpa�sku wilk. ? ??? ?????? ?? ?????????? ???????? ????? ??? ?????????? ??????? ???? ?? ????? ???????????? ??????, ???????, ???? ??????????????? ??????????????. ? ?????????? ??? ??? ???????? ?? ????? ???????? ???????, ??? ???????? ? ????, ?? ?????? ?????????, ?? ??? ?? ??? ???? ?????? ????????, "??? ??????????? ??????? ? ????????? ????????". ? ????? ???????????? ??? ?????????? ????? ????? ?????????? ?????????, ? ?????? ????????? ????????????? ??????? ????????????. ???? ???? ??? ????? ????????????, ?? ?? ??????? ??? ???????, ??????????, ??????????? ???????, ?? ????? ???????, ??????? ? ????? ? ???????? ???????? ? ???? ????????. ??? "???????? ????????", ??????? ? ???????, ??? ????? ??????????? ?? ??????????? ??????, ???? ?????? ? ?????? ????????, ?? ?????????? ? ???????? ??????, ?? ????? ???? ?????? ????? ?????????????, ???, ?? ???????, ????????? ???? ????????. ????? ?????? ???????????? ??? ??? ??????? ?????? ? ????????????? ???????????, ??????? ????? ?????? ??????, ????????? ? ???????? ??????? ???????? ?????????? ??????. ?????????, ?????? ? ???????, ???????? ? ?????????? ?????. ????? ?? ??????????, ?? "??? ??????? ????? ??????? ????? ? ???? ?????? ???'?????? ??? ????? ????????". ??? ??????? ? 1939 ????, ???? ??? ?????-??????? ??????????? ?????? ???????? ?? ??????????? ???????? ??????. ????? ????? ???? ????????? ? ??????? ? ????? ??????????? ?????? ???, ?????????? ??? ???????, ?????? ?? ?????? ????????. ? "??????? ??????" ??? ???????????? ? "???????? ????"1, ??? ? ???? ??? ??????? ?????? ? ?????? ????????? ?????????. ?????? ?????????? ???? ?????? ????????: ?? ????????? ???????? ?????????? ?????? ??????, ??? ????? ????????? ?????, ?????????? ?????? ????????? ??????? ?????????? ??????????, ???????????, ?????????? ? ??????????? ??????, ? ????? ????? ????????. ???? ???????? "???????? ????????" ? "???????? ??????????". ??? ??? ????????? ??????, ?????, ?? ??? ??????? ?????. ???????? ???? ?????? ??????? ? ?????? ???????????? ? ?????????? ??????????, ?????????? ????????? ?? ???????????. ????? ????? ?????? ????????? ?? ?????? ?????????? ?????????? ?????????? ? ? ??????, ? ? ???????. ???? ? ???????????? "????????????" ??????????? ? ??????????? ?????? ?????? ???????? ?????????? ???? ?????, ??? ?????? ?? ?? ??????? ????????? ? ????????? ???? ????????. ? 1989 ???? ???????? ?????????, ? ?????? ?'??????? ?????? ??????? ?????? ?????????????, ?? ???????? ? ????????? ? ?????? ? ??????? ??????????. ? ??????? ??????????? ????? ? ?????? ???-????????? ????????? ????? ????????? ?????. *** ? ??????? "??????? ???????" ? ????????????? ? ??????? ? ????????? 1981 ???? ? ? ???? ???? ?????? ????? ???????????? ? ??? ? ?????????? ????, ?? ??? ???????? ????? ???? ???, ???????? ??? ??????????? ? ??????????. ????? ?????? ????? ? ???????????? ???????????? ? ???? ???????. ??????? ????? ? ???? ?????????? ??????????? ??????, ??? ???????????? ??????? ? ??????? ?????? ?? ????? ????????. ? ????????? ???????? ?????? ???????????? ????- 1 ??-????????? ????. 8 9 spoczywa�y miesi�czniki emigracyjne: polskie, ukrai�skie i rosyjskie, troch� ksi��ek oraz � co najciekawsze � bruliony, w kt�rych pisa� wszystko, co przeznacza� do druku: artyku�y, wspomnienia, wiersze, powie�ci, a tak�e r�kopisy list�w przeznaczonych do redaktor�w i do znajomych, z kt�rymi ��czy�y go jakie� interesy. Pewnego dnia wiosn� 1985 roku siedzieli�my z �obodowskim w barku "Hermanos Portillo", jak zwykle pij�c czerwone wino i m�j rozm�wca przedstawi� mi swoje plany wydawnicze obejmuj�ce zbi�r poet�w ukrai�skich w jego przek�adzie. Spyta�am: � Jak to si� sta�o, �e pan zakocha� si� w literaturze ukrai�skiej? � M�j daleki przodek � zacz��, ale mu przerwa�am: � Domy�lam si�, �e ten do kt�rego pan pisa� p� wieku temu: Chwa�a� ci, atamanie i twoim �ylastym r�kom! � S�ysz mnie: z daleka wo�am � twego dziedzictwa wnuk... �wiat nie po�cieli� nam mi�kko. lecz mu nie bili�my czo�em. ka�dy w�r�d druh�w dru�yny sobie by� dziedzic i B�g. (Ko� atamana Lobody) Sprostowa�: � Nie, to jego brat, kt�ry odznaczy� si� w bitwie pod Chocimiem, dosta� indygenat szlachecki, o�eni� si� z Polk� i, oczywi�cie, przeszed� na katolicyzm. I potem ju� ciurkiem to wszystko si� polonizowa�o, chocia� w XIX wieku by� pisarz ukrai�ski, kt�ry nazywa� si� Lobodiw�kyj. Nazwisko zosta�o od Lobody. Ot� ja jako sztubak, do wiedziawszy si� o tym, pyta�em mego ojca o pochodzenie. A on odpo wiedzia�: "S�uchaj, przecie� to jest tylko wspomnienie, bo w ci�gu dwustu kilkudziesi�ciu lat twoi dziadowie �enili si� z Polkami, wi�c jaki procent krwi ukrai�skiej mo�e by� w twoich �y�ach? P� procen ta, jeden procent? Ale pami�taj o tym, bo to jest konieczne, aby dosz�o do porozumienia mi�dzy oboma narodami." Pami�� o tym, �e rodzina ojca wywodzi si� z kozaczyzny, a tak�e i mo�e przede wszystkim, dzieci�stwo sp�dzone na Kubaniu, kiedy to wch�ania� w siebie obyczaje i pie�ni tego ludu i oswaja� si� z j�zykiem � spowodowa�y trwa�e zainteresowanie kultur� Ukrainy oraz sytuacj� narodu ci�gle na nowo i zawsze na pr�no zrywaj�cego si� do walki o wolno��. Ju� w pierwszych tomach wierszy (pierwszych akceptowanych przez autora, bo wcze�niejszych nigdy nie wspomina�), czyli w Rozmou)ie z ojczyzn� z 1935 roku i w tomie Demonom nocy wydanym rok p�niej znalaz�y si� utwory o problematyce ukrai�skiej. Tomiki te uznano za wa�ne wydarzenie literackie. Bardziej dobitnie ni� inni wyra�a� autor Rozmowy z ojczyzn� tragiczn� sytuacj� pokolenia czuj�cego wzbieraj�cy nacisk historii i w�asn� ????: ????????, ?????????? ?? ?????????, ????? ???? ?? � ?? ??????????? � ??????, ? ?????? ???? ????? ???, ?? ????????? ?? ?????: ??????, ???????, ?????, ???????, ? ????? ???????? ?????? ?? ?????????? ?? ????????, ? ????? ???? ?????? ????? ??????. ????? ??????? 1985 ???? ?? ?????? ? ???????????? ? ???? "???????? ?????????", ?????????, ?? ??????, ??????? ????, ? ??? ???????????? ??????? ???? ???? ????????? ????? ???????? ?????? ??????????? ?????? ? ???? ??????????. ? ????????: � ?? ?? ???????, ?? ?? ?????????? ? ?????????? ??????????? � ??? ??????? ??????, � ???????? ???, ?? ? ???????? ????: � ????????, ?? ???, ??????? ?? ?????? ??????????? ????: ????? ? ????, ???????, ? ????? ????? ?????????. �- ????? ???????: ??????/ � ???? ? ????????? ????... ???? ?? ?????? ??? ?????, ?? ????? ?? ???? ?? ????, ? ??? ????? ? ???? ?????? ??? ??? ? ???????? ????. ("???? ??????? ??????". ???????? ?????????? ????????????) ??? ?????????: � ??, ?? ???? ????, ?????? ??????????? ? ????? ??? ???????, ??????? ??????????? ????????, ????????? ? ??????? ?, ??????, ???????? ? ??????????. ? ??? ????? ??? ?????????????? ???? ?? ??????, ???? ? XIX ???????? ??? ??????????? ??????????, ?????? ????????? ????????????. ??? ???? ?????? ?????????? ????????. ???? ?, ????? ??????, ??????????? ??? ??, ????? ? ?????? ??? ???? ??????????. ? ??? ????????: "??????, ?? ?? ? ?????? ??????, ?? ???????? ????? ?? ??????? ????? ???? ?????? ???????????? ? ????????, ????, ???? ???????? ??????????? ????? ???? ???? ? ????? ?????? ???????????, ???? ????????? ?? ???'???? ??? ??, ?? ????? ?????????, ??? ?????? ?? ??????????? ??? ????? ????????". ???'??? ??? ??, ?? ?????? ?????? ?????????? ? ???????, ? ?????, ? ???? ??????????, ?????????, ????????? ?? ??????, ???? ??? ?????? ? ???? ?????? ? ????? ???? ?????? ? ????????? ???? ????, ???????????? ?? ???????? ?????????????? ????????? ???????, ? ????? ?????????? ??????, ???? ????? ? ?????, ??? ?????? ?????, ????????? ?? ???????? ?? ????. ??? ? ?????? ??????? ?????? (??????, ??? ???????? ??? ?????, ?? ????? ?????? ??? ?????? ?? ????????), ????? ? "??????? ? ?????????" (1935) ?? ? ?????? "??????? ????", ?? ???? ?????? ????? ???????, ???? ????? ? ??????????? ?????????????. ?? ?????? ???? ??????? ???????? ???????????? ??????. ????? ???????????, ??? ????, ????? "??????? ? ?????????" ?????????? ???????? ???????? ?????????, ?? ????????? ?????????? ?????? ??????? ? ?????? ????????, ????? ???????????, ??? ???- 10 11 bezsilno��, dramat jednostki podejmuj�cej heroiczn� walk� o wolno�� i sprawiedliwo�� � bez �adnej nadziei, ale z desperack� wol� przetrwania z honorem. Wyra�a� te� egzystencjaln� rozpacz cz�owieka tak �wietnego w swej istocie a tak bezradnego. Sprzeczno�� mi�dzy zwi�zkiem z ziemi� � �r�d�em si� witalnych i nieposkromion� biologiczn� natur� cz�owieka a mszcz�cym �ywio�em dziej�w, wsp�lnoty spo�ecznej a nawet kultury by�a podstaw� dynamiki jego wierszy. Poezja Lobodowskiego, tak jak poezja romantyk�w, ma charakter wizyjny, wspiera si� na symbolach, metaforach, obrazach o wielkiej sile wspomo�onej retoryk� patosu i grozy. T�em najcz�ciej jest noc, zmierzch, mrok, g�ruj� tony popio�u, szaro�ci, czerni, ale nad nimi �wiec� "�uny krwawe i z�owieszcze", grzmi� "tr�by powietrzne historii", a w ko�o potrzaskane zbroje, gruz rozbitych pomnik�w, widma zabitych, ca�uny, p�dz�ce konie, rumaki w p�tach. Romantyczna bujno��, nadmiar �rodk�w stylistycznych przypominaj� nieograniczon�, rozrzutn� hojno�� natury, a przez to jeszcze bardziej uwydatniaj� niemoc, rozpacz, preekonanie o nieuniknionej katastrofie, kt�rej jednak trzeba b�dzie po m�sku stawi� czo�a. Bohater Lobodowskiego � bywa nim Pi�sudski, ataman �oboda, Korni�ow, Petlu-ra, potem genera� Anders, Jan Pawe� II � rzeczywisto�� zewn�trzn� odczuwa jako niemo�liw� do zaakceptowania, a trudn� do przekszta�cenia. Wybuja�y indywidualizm rodzi potrzeb� gestu prawie romantycznego i przestrzeni tak nieograniczonej jak bezmiar step�w Ukrainy. Spo�r�d poet�w wsp�czesnych najbli�szy jest zatem Lobodowski "szkole ukrai�skiej" i nic dziwnego, �e wyznaje: ... i nie znam dr�g wielu pr�cz jedynej polnej drogi, co wiedzie mnie w krain� mitologii nad le�n� Ikw� i w mistyczny S�ucz. (Dumy wo�y�skie) Poszukiwanie duchowej ojczyzny znamionuje nagrodzony przez Polsk� Akademi� Literatury tom Demonom nocy. Z jeszcze wi�kszym uniesieniem emocjonalnym kreuje Lobodowski pejza� bujnych lecz pos�pnych step�w, przypominaj�c krajobrazy Goszczy�skiego w Zamku kaniowskim, Malczewskiego w Marii czy S�owackiego w Beniowskim. Powo�uje te� Kozak�w o naturze lirycznej i pe�nych �aru odeskich apasz�w, walcz�cych o wolno��, zbuntowanych przeciw niewoli cia�a i ducha. Brzmi w tych utworach echo ludowej poezji �piewanej, rapsod�w, bylin, tego, co zbli�a do tradycji Homera. Nie ma tu jednak epickiego spokoju ani dystansu, jest dramatyczne przeczucie zag�ady. Ton katastroficzny uwydatnia si� szczeg�lnie w epizodach wywo�uj�cych wspomnienia z dzieci�stwa w Rosji: rzezi, po�ogi � tego, co nadaje pi�tno apokaliptyczne. Wielkim atutem wiersza Lobodowskiego sta�a si� jego oryginalna organizacja: bardzo urozmaicona strofa, ciekawa wersyfikacja. ??????? ?? ???????? ???????? ?? ??????? ? ?????????????? � ??? ??????? ?????????? ?? ?????, ??? ? ???????????? ????????? ????????? ????? ? ?????. ??? ??????????? ????? ???????????????? ?????? ????? ?????????? ? ????? ???? ??????, ??? ????? ???????????. ?????????? ??? ??'????? ?? ?????? � ???????? ???????? ??? � ? ??????????? ???????? ???????, ? ?????? ????, ?? ????????? ??????? ???????, ????????? ???????????, ? ?????? ???????? ???? ??????? ???????? ???? ??????. .. ?????? ?????????????, ?? ? ?????? ??????????, ??? ???????? ????????, ?????????? ?? ???????, ????????, ?????? ??????? ????, ???????????? ?????????? ? ??????? ?????????. ???? ?????????? ? ???, ???????, ?????, ?????????? ?????????, ???? ? ????? ????????, ??? ??? ???? ??????? "??????? ? ???????? ???????", ???????? "?????? ????? ???????", ???? ?? ????? ??????????? ???????? ?????????, ????? ???????? ???'???????, ??????? ??????, ?????? ? ???? � ????, ?? ?????, ? ???? ??????????. ?????????? ????????, ?????? ????????? ??????? ????????? ??????????, ??????????? ???????? ???????, ? ??? ????? ?? ???????? ???????????? ????????, ??????, ??????????? ? ??????????? ??????????, ????, ?????, ????? ???? ?????? ???????????. ????? ????????????? � ?? ?? ???????????, ?? ?????? ??????, ????????, ???????, ?????? ??????? ??????, ???? ????? II� ???????? ?????????? ????????? ?????, ??? ????????? ???????? ? ????? ???????. ?????? ????????????? ???????? ??????? ????? ???????????? ????? ? ?????? ???????????? ????????, ?? ?????? ?????? ???????. ????? ???????? ?????? ????????????, ????? ?????, ? ?????????? ?? "??????????? ?????" ??????????, ? ?? ?????, ?? ??? ??????: ... ? ?? ???? ? ?????, ???? ???? ?????? ? ????, ????? ???? ? ?????? ????????? � ?? ???? ? ????? ? ?????????? ?????. ("????????? ????". ???????? ?????? ??????????) ?????? ???????? ???????? ?????????? ?????? "??????? ????", ?? ???????? ???????? ???????? ?????????? ??????. ? ?? ??????? ????????? ??????????? ???????????? ????????? ??????? ?????? ?? ???????? ??????, ?? ??????? ??????? ??????????? ? "??????????? ?????", ????????????? ? "?????" ?? ??????????? ? "????????????". ??? ????? ??????? ?????? ??????? ? ???????? ?????????? ? ?????? ???? ???????? ??????, ?? ???????? ?? ???????, ???????? ????? ??????? ????????? ? ?????????. ? ??? ?????? ??????? ???????? ???????? ???????? ??????, ????????? ?????, ????, ?? ???????? ?? ???????? ??????. ?????? ??? ???? ?? ???????? ??????, ?? ???????????????, ???? ? ???????? ?????????? ????????. ????????????? ??????????? ???? ???????? ???????? ? ????????, ?? ?????????? ??????? ? ????????? ? ?????: ????????, ????? � ????, ?? ???????? ?????????????? ????????. ??????? ??????? ????? ????????????? ????? ???? ??????????? ??????: ???? ???????????? ????????, ?????? ????????????, ??- 12 13 doskona�a rytmiczno��. W tej dziedzinie uda�o si� poecie uzyska� r�wnowag� mi�dzy tradycyjnym rygoryzmem a awangardow� anarchi�. W Rozmowie z ojczyzn� ujawni� autor niepowtarzalny �wiat wyobra�ni i stworzy� w�asny styl. W tomie Demonom nocy napi�� go do granic mo�liwo�ci, a mo�e nawet posun�� si� za daleko w niepohamowaniu, w nadmiarze, w grandilokwencji. Kultura Ukrainy i Rosji by�a tworzywem dla wielu poet�w dwudziestolecia, dla Iwaszkiewicza, gdy pisa� Dionizje i Kasydy, dla Czechowicza zafascynowanego poezj� Rusi Czerwonej, dla Tuwima oczarowanego j�zykiem rosyjskim i dla Le�miana pisuj�cego po rosyjsku � ale tylko w uj�ciu Lobodowskiego wywo�a�o to tak ostry protest krytyk�w. Dla Lobodowskiego by�a to okazja do repliki. W artykule Tropicielom polsko�ci" umieszczonym w "Wiadomo�ciach Literackich" (1937, nr 25) przyznaje, �e napisa� kilka wierszy pod wp�ywem wspomnie� z dzieci�stwa lub lektury poet�w rosyjskich, ale nie zgadza si� z zarzutem, �e jest poet� o niepolskiej duszy: "Je�eli za jedyne centrum polsko�ci uzna� Rypin, Kiku� i Sierpc � no, to nie ma dw�ch zda�. Mam jednak �mia�o�� utrzymywa�, �e Wo�y�, z kt�rego pochodz� po k�dzieli i, powiedzmy, okolice Czerkas (w�a�nie nad Dnieprem), gdzie podobno przed wiekami pu�kownikowa� m�j pradziad, zapisa�y si� w historii polskiej kultury nie mniej zaszczytnie od Rypina". Dodaje dalej: "Wprawdzie z Rypina wyszed� sam Jerzy Pietrkiewicz, ale z Ukrainy � niejaki S�owacki� , kt�ry w lwiej cz�ci swej poezji jest kresowcem, wielbicielem i piewc� stepu, Dniepru, konia, Kozak�w i innych � miazmat�w� t.J Kultura to taka � chitraja sztuka� , �e nie zawsze daje si� odgrodzi� szlabanami granic pa�stwowych" � podsumowuje �obodowski. Okazj� do kontynuacji tego tematu sta�o si� wydanie dramatu Marii D�browskiej o W�adys�awie IV, Geniusz sierocy. Autor Rozmowy z ojczyzn� (w "Wiadomo�ciach Literackich" z 13 sierpnia 1939 r.) zwraca uwag� na humanistyczny stosunek pisarki do przesz�o�ci i kultury innego narodu: "Dramat D�browskiej, pisarki bardzo dalekiej od natarczywych manifestacji szowinistycznych, stanowi dumny dow�d, �e probleinatyka prawdziwie narodowa wyrasta przede wszystkim tam, gdzie nie krzyki i wrzaski, ale istotna kultura stanowi o przynale�no�ci pisarza". Pocz�tkowo (dop�ki by� zwi�zany z ruchem komunistycznym) krytykowa� �obodowski polityk� narodowo�ciow� Polski, potem, widz�c jak zmienia si� ona na korzy�� (po podpisaniu przez rz�d umowy normalizacyjnej z przedstawicielami mniejszo�ci ukrai�skiej w 1935 r.) zacz�� popiera� oficjalne d��enie ku poprawie wzajemnych stosunk�w i bra� udzia� w wielu przedsi�wzi�ciach. (Nota bene: wyleczy� si� ostatecznie z komunizmu, gdy nielegalnie przekroczy� granic� i przekona� si�. jak wygl�da sowiecki raj na Ukrainie). Wsp�pracowa� z Ukrai�skim Instytutem Naukowym w Warszawie, kt�ry prowadzi� energiczn� dzia�alno�� wydawnicz� i o�wiatow�. Z inicjatywy Paw�a Zajcewa ("uroczego ba�agu�y") zaj�� si� przek�adaniem poezji Tarasa Szewczenki. Trzyna�cie tom�w dzid tego pisarza zd��y�o si� ukaza� do wybuchu wojny, a w og�le w ci�gu dziesi�ciu lat Instytut wyda� siedemdziesi�t tytu��w. Przy Instytucie pracowa�a Komisja Badania Zagadnie� Polsko-Ukrai�skich, do kt�rej wchodzili wybitni uczeni obu narod�w. ? ?????? ???????. ? ??? ?????? ??????? ??????? ?????? ????????? ??? ??????????? ?????????? ?? ???????????????? ????????. ? "??????? ? ?????????" ????? ??????? ??????????? ???? ???-? ? ?? ? ??????? ??????? ?????. ? ?????? "??????? ????" ??? ???????? ???? ?? ???? ?????????, ? ???? ?????? ?????????? ???????? ? ????????????, ??????? ?? ?????????????. ???????? ??????? ? ????? ???? ??????? ?????????? ??? ????-???? ?????? ?????????? ???????? � ??? ??????????, ???? ??? ????? "????????" ?? "??????", ??? ????????, ??????????? ??????? ???-????? ????, ??? ??????, ???????????? ?????????? ?????, ? ??? ????????, ?? ????? ??-?????????, ??? ?????? ? ????????????? ??-??????????? ?? ????????? ????? ??????? ??????? ????????.4 ??? ????????????? ?? ???? ?????? ??? ?????????? ???????. ? ? ????? "????????????? ?????????? ?????????", ????????????? ? "??????????? ??????????" (1937, ?25), ??? ??????, ?? ??????? ????? ?????? ??? ??????? ???????? ? ????????? ?? ??????? ???????-??\ ??????, ??? ?? ???????????? ? ???????, ?? ? ?????? ? ??????????? ?????: "???? ?? ?????? ???????? ?????????? ?????-???? ??????? ?????, ????? ?? ????? � ??, ?? ????? ???? ?????. < > ? ??? ? ????????? ????????????, ?? ??????, ? ?????? ? ??????? ?? ??????? ?????, ?, ???????, ??????? ?????? (?????? ??? ???????), ? ????????, ?????? ??????? ???? ????????????? ??? ??????, ??????? ?? ??????? ????????? ???????? ?? ???? ?????????, ??? ?????". 1 ?????: "??????, ? ?????? ?????? ??? ??? ?????????, ??? ? ??????? � �?????? ??????????�, ?????? ? ??????? ??????? ????? ????????? ? �?????????�, ????????????? ? ??????? ?????, ??????, ????, ??????? ?? ????? �???????� [...] ???????? � ?? ???? �?????? ?????�, ??? ?? ?????? ??? ???? ??????????? ????????? ????????? ????????", � ?????????? ????????????. ??????? ??? ??????????? ???? ???? ????? ??????? ????? ????? ???????????? ??? ?????????? IV "?????????? ?????". ????? "??????? ? ?????????" ??????? ????? (? "??????????? ??????????" ??? 13 ?????? ??9 ?.) ?? ???????????? ????????? ??????????? ?? ???????? ?? ????-???? ?????? ??????: "????? ????????????, ???????????, ???? ??????? ??? ?????????? ????????????? ????????????, ? ?????? ??????? ????, ?? ?????? ??????? ???????????? ???????? ?????????? ???, ?? ?? ???-'?? ? ??????, ??? ?????? ???????? ???????? ??? ????? ???????????". ???????? (???? ??? ???'?????? ? ????????????? ?????) ????-??????? ?????????? ??????????? ???????? ??????, ?????, ??????, ? ???? ?????????? ?? ????? (????? ????, ?? ???? ? 1935 ?. ???????? ? ?|)???????????? ??????????? ??????? ????? ??? ???????????? ???-?????), ????? ???????????? ??????? ??????? ?? ??????? ???????? ???????? ? ???? ?????? ? ???????? ???????. (Nota bene: ???????????? ? ??????? ??????????? ??? ?????????, ???? ???????? ?????????? ??'???? ? ???????????, ?? ???????? ????????? ??? ?? ???????.) ???????????? ???????????? ? ??????????? ???????? ???????- >?? ? ???????, ???? ??? ????????? ????????? ?? ??????? ??????????, ?? ??????????? ????? ??????? ("????????? ????????") ?????? ?? ? ??????? ?????? ?????? ????????. ?????????? ????? ?????? ????- ? ??? ??????? ????? ?? ??????? ?????, ? ??????? ???????? ?? ??? ????? ???????? ????? ???????? ????. ??? ????????? ????????? ? "???? ? ?????????? ????????-??????????? ???????, ?? ???? ??? ??? ??????? ????? ???? ???????. 14 15 Z ka�dego pieca facet Jad� (niekiedy z pieca w... kryminale). Gra� czasem w karty, czasem krad�, z redakcji wylatywa� stale... 16 Lobodowski, wprowadzony przez Feliksa Zahor�, zbli�a� si� do "k� wschodoznawczych" Warszawy w 1936 roku. Bywa� w klubie "Prome teusz" na rogu Alei Jerozolimskich i Brackiej, gdzie spotykali si� Ta tarzy, Gruzini, uchod�cy z Kaukazu i Ukrainy sowieckiej. Rej wodzili� tam prezes Imnadze i profesor Nakaszydze. Lobodowskiego przyjmo-* wano ch�tnie, cieszy� si� sympati� Aleksandra �otockiego, dyrektora Instytutu, i sekretarza Stockiego. Wsp�pracowa� z "Biuletynem Pols ko-Ukrai�skim", pod redakcj� B�czkowskiego bardzo zas�u�onym d\4 sprawy. Na prze�omie 1937 i 1938 r. rozpisa� on ankiet� zawieraj�c�! pytanie: "Dok�d zmierzamy w stosunkach polsko-ukrai�skich?" ???? "Jak rozwi�za� zagadnienie polsko-ukrai�skie?" 19 wrze�nia 1937 -? "Biuletyn" zamie�ci� odpowied� Lobodowskiego. Pisa� on m. in.: "Ostateczna odpowied� wypadnie mniej wi�cej tak: je�eli ?????? (nie rz�d, ca�y nar�d!) nie zrozumiej� tej prostej prawdy, �e losy UkrainjB i Polski historia splot�a w nierozerwalny spos�b (genialne powiedzenie� Szewczenki: Polska upad�a i nas przygniot�a � mo�na by z powodze-�1 niem odwr�ci�) i p�jd� na lep naiwnego pseudorealizmu endek�w, prze gramy po raz drugi nasze szanse na wschodzie Europy, jak ju� prze grali�my w walce z rosn�cym imperializmem moskiewskim i nie utrzy mamy si� nie tylko w Dublinie czy Ostrogu, ale i w Tarnopolu i Lwowie" Lobodowski by� pewny, �e nar�d ukrai�ski chce i ma prawo nale�eA, do kultury Zachodu i pomagaj�c mu w tym Polacy dzia�aj� na w�asne korzy��, natomiast pr�buj�c mechanicznie podporz�dkowa� polsko�ci �r zaprzepaszczaj� wszystkie szanse. Uwa�a�, �e trzeba pracowa� nad tyrrij by animozje i konflikty ust�powa�y miejsca �yczliwo�ci, zrozumieniu i przynajmniej tolerancji. Odpowiada�a mu polityka Tadeusza Hol�wklf kt�ry jako kierownik wydzia�u wschodniego MSZ realizowa� federacyjn" koncepcje Pi�sudskiego. Mia� wiele uznania dla Henryka J�zewskiego kt�ry pe�ni�c w latach 1929-1939 urz�d wojewody wo�y�skiego, prowa� dzi� ku temu, aby ka�dy: Ukrainiec, Rosjanin, �yd czy Polak � czu� sif tam u siebie. J�zewski uwa�a�, �e trzeba przygotowa� kadry przysz�ej wolnej Ukrainy, lojalnej wobec Polski i znajduj�cej w niej oparcie, tote� wspier* szkolnictwo oraz pras� ukrai�sk� i zmierza� do stworzenia uniwei^ sytetu w �ucku, na czym bardzo zale�a�o gromadzie ukrai�skiej. Swoi dzia�alno�� opiera� na absolwentach Katolickiego Uniwersytetu Lubej skiego. Jesieni� 1937 r. wojewoda wo�y�ski, znaj�c stanowis* Lobodowskiego, zaproponowa� mu przeniesienie si� na stale do Luc i redagowanie tygodnika "Wo�y�". Zaproszony przyj�� propozycj�, ri pierw przyjecha� sam, ale wkr�tce sprowadzi� �on�, absolwentk� pole nistyki KUL, po�lubion� 1 marca 1938 r. w lubelskiej katedrze. W kwietniowym numerze "Wo�ynia" ukaza�a si� fraszka "Na pewrj karier�" podpisana pseudonimem "Pszonka" (a wi�c tym, kt�ry pos�ugiwa� si� Lobodowski): ????????????, ????????? ???????? ???????, ? 1936 ???? ???????- ? ?? "????????????? ??????" ???????. ??? ????? ? ????? "????????" ? ???? ????????????? ???? ? ?????????, ?? ???????????? ??????, ?????- ??, ????????? ? ??????? ? ????????? ???????. ??? ??????????? ?????? ????? ? ???????? ?????????. ????????????? ???????? ?????, ??? ????? ???????????? ?????????? ??????????, ????????? ?????????, ? ??????? ?????????. ???????????? ? "????????? ????????-????????- ^?", ?? ?? ????????? ????????????? ???? ??????????? ??????. ?? [???? 1937 ? 1938 ?. ??? ??????????? ??????, ? ???? ???? ?????????: ???? ?? ????? ? ????????-??????????? ??????????" ?? "?? ????'????? ????????-?????????? ????????" 19 ??????? 1937 ?. "????????" ??????- YIUIB ????????? ?????????????, ???? ??? ????? ?????: "????????? ????????? ??????????? ????-????? ???: ???? ??-??? (?? ????, ???? ?????!) ?? ?????????? ???? ??????? ??????, ?? ??? ??????? ? ?????? ??????? ?????????? ????????? (?????????? ???? ???????? "...?????? ????? ?? ? ??? ?????????!" ? ??????? >??? ? ???????????), ? ?????? ???????? ???? ???????? ????????-? ????? ???????, ?? ?????? ????????? ??? ???? ?? ????? ??????, ?? ??? ??? ???????? ? ???????? ? ??????????? ?????????????, > ???????, ? ?? ??????????? ?? ?????? ? ????? ?? ???????, ??? ? ????????? ?? ??????". ???????????? ??? ?????????, ?? ??????????? ????? ???? ? ? ????? ???????? ?? ???????? ?????? ? ?? ??????, ?????????-? ???? ? ?????, ???????? ??? ??????? ???????, ? ??????? � ??????? ????????? ?????????????? ???? ????????? ?????????, ?????????? ??? ?????. ??? ????????, ?? ????? ????????? ??? ??, ??? ????????? ?? ????????? ??????????? ?????? ??????????-????, ?????????? ??? ????????? ?????????????. ???? ????????-? ???????? ??????? ???????, ???? ?? ?????? ????????? ???????? ????? ???????????? ??????????? ????? ???????? ? ????? ????-?????? ????????? ????????????. ??? ???? ??????? ??????? ) ?????????, ??????, ????????? ????'???? ??????????? ??????? 1929-1939 ??., ?????? ????, ??? ????? � ?????????, ????????, ???? ?? ????? � ??????? ???? ??? ?? ?????. ????????? ??????, ?? ????? ??????????? ????? ??? ???????- ??? ??????? ???????, ???????? ? ????????? ?? ?????? ? ?????, ?? ?????????? ? ??? ?????????, ???? ??????????? ?????????? ?????????? ?? ????? ? ??? ????? ???????? ? ?????? ???????????, ? ???? ???? ???????? ??????????? ???????. ? ????? ?????????? ??? ??????? ?? ??????????? ???????????? ???????????? ????????- ??. ?????? 1937 ?. ?????????? ???????, ?????? ??????? ????- ????????, ???????????? ???? ???????????? ?? ???????? ?????- ???? ?? ?????? ? ?????????? ???????? "??????". ?????????? ?'?????? ??????????, ???????? ??????? ???, ?? ????????? ??????- liit ???????, ?????????? ??????????? ???. ? ???? ??? ???? ???? ??????? 1938 ???? ? ???????????? ????????????? ??????. U ?????????? ?????? "??????" ?'??????? ?????? "?? ???? ?'???", ????????? ??????????? "??????" (????? ???, ???? ?'????????? ????????????): ?? ?????? ??? ??? ?? ?????/ ????? ?? ??? ? ?? ??????????. ???? ????? ? ?????, ????? ????, ? ???????? ??????? ??? ?????... ??-? 17 A� gdy go bs na dobre zgni�t�, gdy nie uda�y sie szanta�e, wykupi� bilet.. Wio!... na wsch�d!... I Jest na kresach dziennikarzem. By� rzeczywistym tw�rc� i redaktorem "Wo�ynia", cho� oficjaln nie m�g� jeszcze wyst�powa� w tej roli z powodu swej lewicow przesz�o�ci. Dlatego nawet artyku�y publicystyczne podpisywa� psei donimem. "�elaznemu wojewodzie" po�wi�ci� troch� miejsca w swy notesie prowadzonym w 1932 r. (Zainspirowa�o go zapewne wspor nienie J�zewskiego zamieszczone wtedy w "Zeszytach Historycznyc pt. "Zamiast pami�tnika"). Lobodowski o�wiadcza: "Wsp�pracowa�e z nim lojalnie, do wewn�trznej polityki wojewody nie wtr�ca�em s Mo�na go by�o krytykowa�, ale nie mo�na zapomina�, �e w wi�kszo� wypadk�w mia� r�ce zwi�zane". Trudno�ci wy�ania�y si� z r�nych stron. Przede wszystkim dzia�a wroga zar�wno Polsce jak i Ukrainie propaganda sowiecka. Ale n by�o te�jedno�ci w post�powaniu administracji pa�stwowej, nie wszyse urz�dnicy kresowi zachowywali si� lojalnie wobec linii oficjalne Lobodowski by� �wiadkiem haniebnej rewindykacji1 by�ych unickie cerkwi na Che�mszczy�nie i Podlasiu na rzecz Ko�cio�a katolickiegj Wprawdzie marsza�ek Rydz-�mig�y zakaza� tej akcji, ale zanim to zr�b niepotrzebnie zaogni�y si� stosunki mi�dzy wojewod� � ukrainofflem cz�ci� administracji, a mo�no�� porozumienia polsko-ukral�skie| zn�w si� oddali�a. W "Wo�yniu" zamie�ci� wtedy redaktor kilka ok liczno�ciowych satyrycznych wierszy na ten temat. Lobodowski w tym czasie du�o pracowa�. W "Wo�yniu", "My�li Pc skiej", "Kurierze Porannym" i w "Biuletynie Polsko-ukrai�skim" dn kowa� przek�ady Tarasa Szewczenki, Oleha Ol�ycza, Jewhena Malj niuka i poetki Natalii Liwy�kiej-Cho�odnej. Tworzy� tak�e w�asne po maty o Ukrainie, jej pejza�u i dziejach jej syn�w: kozackich wojownik� i polskich poet�w. M�od� �on� chcia� zarazi� mi�o�ci� do Wo�ynia. Pis w wierszu 2Zamiast inwokacji: Powr��my do zielonych las�w, mi�a moja. m�oda, ko�ysani rytmem bia�ych si� � jeszcze zmierzch sie rozwlecze na rozlanych wodach. �rebiec zar�y, wybiegnie. dotknie r�ki mokr� warg� w�ochat�, i nap�ynie ci kraj do ramion zb� zapachem, brz�kiem pszcz� i �e tw�j jest. pokochasz go za to. Wo�y� zwi�za� mu si� z Kuba�szczyzn�, poznan� podczas tu�aczl wojennej i skrystalizowa� w jedn� mityczn� ojczyzn�, prze�ywan� przi pryzmat romantycznej poezji. Z tego okresu pochodz� wiersze Krzemie�cu, o Juliuszu S�owackim, o pani Salomei: ? ????? ??????????? ???, ?? ???????? ??????? ?? ???????, ????? ??????... ? � ???.'., ?? ????!.. ? ???? ?? ?????? ???????????. (???????? ?????? ??????????) ???????????? ??? ????????? ??????? ? ?????????? "??????", ??? ???????? ?? ??? ?? ????????? ? ??? ???? ????? ???? ???????? ??????. ???? ?????? ????????????? ?????? ?????????? ???????????. "????????? ???????" ??? ????????? ????? ????? ? ?????? ?.??????? 1932 ????. (????????? ????, ???????, ??????? ??????-? ? ?? ?, ???????????? ???? ? "??????? ???????????" ??? ?????? "??????? ? ???????"). ???????????? ????????????? ???: "? ???????????? ? ??? ???????, ?? ??????????? ???????? ??????? ?? ?????????. ???? ????? ???? ???????????, ??? ?? ????? ????????, ?? ? ????????? ???????? ??? ??? ??'????? ????". ???????? ?'???????? ? ?????? ?????. ???? ?? ??? ????? ?????? ??. ??????, ??? ? ??????? ???????? ??????????. ??? ?? ???? ? ??????? u ????????? ????????? ?????????????, ?? ??? ????????? ?? ????? ???? ????????? ?? ????????? ?????. ???????????? ??? ??????? ???????? ????????????1 ???????? ?????-??????????? ?????? ?? ???????? ? ???????? ?? ??????? ???????????? ????????. ??????, ?.??????? ????-?????? ????????? ?? ??????, ??? ???? ??? ??? ?? ?'??????, ?????????? ???????????? ???????? ??? ????????????-???-?????? ? ???????? ?????????????, ? ?????????? ????????-????????-? ?? ??????????? ????? ???????????. ???????? ??????????? ???? ? ??????" ?????? ??????????? ?????????? ?????? ?? ?? ????. ? ??? ??? ???????????? ?????? ????????. ? "??????", "?????? ????????", "???'??? ????????" ? ? "???????? ???????-???????????" ??? ?????????? ????????? ?????? ?????? ????????, ????? ???????, ? ????? ???????? ? ??????? ??????? ?????????-????????. ??? ????? ??? ???