Alicja Pacewicz JAK POM�C . DZIECKU NIE PIC Pa�stwowa Agencja Rozwi�zywania Problem�w Alkoholowych WARSZAWA 1994 Alicja Pacewicz Pa�stwowa Agencja Rozwi�zywania Problem�w Alkoholowych WARSZAWA 1994 \ Wk Je�eli obawiasz si�, �e twojemu dziecku kto� zaproponuje kiedy� alkohol... ... przeczytaj t� ksi��eczk� Na dobry pocz�tek... Nikt nie musi wam m�wi�, ile robicie dla swoich dzieci, kt�re w�a�nie wchodz� w wiek dojrzewania. Nie trzeba udowadnia�, ile ci�kiej pracy, czasu i wysi�ku - �eby ju� nie wspomnie� o niesko�czonej cierpliwo�ci - wymaga wychowanie ka�dego dziecka. Nauczyli�cie dziecko, �eby zwraca�o uwag� na swe w�asne bezpiecze�stwo w domu, w szkole i na ulicy. Dbacie, by dostatecznie d�ugo spa�o i dobrze si� od�ywia�o. Tulicie je, gdy ma koszmarne sny, banda�ujecie przeci�ty palec, pocieszacie z powodu kiepskiego stopnia z matematyki czy historii. Ale w waszym �yciu, tak jak w �yciu prawie ka�dej rodziny, mo�e zdarzy� si� co�, co wystawi na pr�b� rodzicielskie si�y, wywo�a l�k, sprawi, �e poczujecie si� bezradni... Jaka to b�dzie pr�ba - nie wiadomo. Wiadomo jednak, �e mo�e to by� alkohol. Dzieci pij� Pewnie niekt�rzy z was pomy�l� sobie: - �Co?! Dwunasto- czy trzynastolatki i alkohol? To chyba �arty". Tymczasem wed�ug najnowszych polskich bada�: O Nawet ma�e dzieci s� zach�cane lub namawiane do pr�bowania alkoholu, 70% niepe�noletnich mia�o kontakt z alkoholem, z czego ponad po�owa pije alkohol systematycznie, to znaczy co najmniej raz w tygodniu. O Co pi�ty m�ody cz�owiek ma powa�ne problemy z powodu picia alkoholu - upija si�, ma k�opoty w szkole i w domu, pope�nia drobne przest�pstwa i inne wykroczenia przeciw prawu. O W�r�d uczni�w szk� �rednich jest zaledwie 15% abstynent�w. Piwo pije 73% ch�opc�w i 67% dziewcz�t, wino 69% ch�opc�w i 36% dziewcz�t, w�dk� - odpowiednio - 14% i 7%. O Wraz ze zmian� wzor�w konsumpcji w Polsce oraz obfitym zaopatrzeniem sklep�w w napoje alkoholowe, m�odzi ludzie coraz cz�ciej systematycznie pij� piwo, a s� tacy, kt�rzy robi� to codziennie. Na dodatek �yj� w przekonaniu, �e piwo to przecie� �aden alkohol. Ta nowa moda dotyczy zar�wno dorastaj�cych ch�opc�w, jak i dziewcz�t. Tylko 18 procent m�odzie�y uwa�a piwo za alkohol. Piwo jest powszechnie reklamowane - pomimo ustawowego zakazu - jako nap�j skojarzony z zabaw�, energi�, m�odo�ci�. Biznes zagraniczny i krajowy walcz� o konsumenta piwa, w tym przede wszystkim o m�odych ludzi. Ponad po�owa m�odych ludzi pije alkohol we w�asnym domu, 14 procent - u krewnych, a co dziesi�ty u przyjaci�. Niemal 10 procent stwierdzi�o, �e pije na ulicy, 4 procent - �e w lokalu, a co setny ucze� pije w szkole. Co pi�te dziecko poni�ej szesnastego roku �ycia przynajmniej raz w �yciu by�o pijane. Najm�odszy pacjent warszawskiej izby wytrze�wie� mia� 8 lat, w 1992 roku trafi�o do izby prawie 300 nieletnich. - Piwa mog� wypi� gdzie� z sze�� litr�w, w�dki w towrzystwie to 3/4 litra, potem jestem d�tka - tak oceni� swe mo�liwo�ci 14-letni klient Izby Wytrze�wie�. O M�ody cz�owiek mo�e po prostu wej�� do sklepu i bez wi�kszych trudno�ci kupi� alkohol. Mimo, �e ustawa o wychowaniu w trze�wo�ci z 1982 r. zakazuje sprzeda�y i podawania alkoholu osobom poni�ej 18-go roku �ycia, wino i piwo jest sprzedawane nastolatkom w 80 przypadkach na sto, a dla w�dki procent ten jest tylko troch� ni�szy. O Alkohol bywa tym �rodkiem uzale�niaj�cym, kt�ry otwiera drog� silniejszym narkotykom. M�odzi ludzie po alkoholu trac� pe�n� kontrol� nad swoimi decyzjami i �atwiej im odpowiedzie� �tak" na propozycj� spr�bowania �czego� mocniejszego". Piciu towarzyszy cz�sto palenie. Papierosy i alkohol otwieraj� furtk� dla narkotyk�w, zw�aszcza gdy palenie i picie rozpoczyna si� bardzo wcze�nie. Ja sam czasem co� pij�, wi�c jak mam swojemu dziecku m�wi�, �eby tego nie robi�o? To proste. S� bowiem oczywiste powody, dla kt�rych picie niewielkich ilo�ci alkoholu, cho� nie szkodzi doros�ym, bywa niebezpieczne dla dzieci. Wa�ne jednak, w jaki spos�b powiesz o tym swemu dziecku. Najgorzej, gdy wyst�pisz w roli hipokryty albo starego przem�drzalca. Jak najlepiej zacz��? Po pierwsze od tego, �e organizm dziecka czy m�odego cz�owieka r�ni si� od organizmu cz�owieka dojrza�ego. M�ody organizm nadal ro�nie i rozwija si� - zar�wno w �rodku, jak i na zewn�trz. Picie alkoholu przed okresem dojrzewania i w czasie dojrzewania mo�e zablokowa� normalny wzrost, rozw�j psychiczny i fizyczny, utrudni� uczenie si�, zaburzy� zdrowe kontakty z r�wie�nikami i doros�ymi. Po drugie, w gr� wchodzi sprawa bezpiecze�stwa. Doro�li -oczywi�cie je�li nie maj� problem�w z alkoholem i pij� w spos�b umiarkowany - znaj� swoj� miar�, wiedz� ile i z kim mog� wypi�. Dzieci i m�odzi ludzie nie poznali jeszcze granicy bezpiecze�stwa, a alkohol, cho�by tylko jedno piwo, dzia�a przecie� znacznie silniej na cz�owieka m�odego ni� doros�ego. Po alkoholu powa�nemu zaburzeniu ulega zdolno�� oceny rzeczywisto�ci, refleks i koordynacja ruchowa. Nawet po jednym piwie p�ywanie mo�e okaza� si� niebezpieczne, jazda rowerem niemo�liwa, a nauczenie si� czego� bardzo trudne. M�odzi ludzie s� te� mniej odporni na presj� r�wie�nik�w - cz�sto robi� co� tylko po to, by wykaza� si� odwag� lub zaimponowa� kolegom. Taka demonstracja po alkoholu w najlepszym razie prowadzi do zachowa�, kt�rych potem m�ody cz�owiek b�dzie si� wstydzi�, a cz�sto ko�czy si� powa�nym wypadkiem. Warto te� dziecku powiedzie�, �e zale�y ci na I tym, �eby nie pi�o, dlatego, �e je kochasz, a znasz wiele os�b, kt�rym alkohol zniszczy� �ycie. Jak mog� pom�c dziecku nie pi�? Warto aby twoje dzieci dowiedzia�y si�, �e troszczysz si� o nie i �e bardzo zale�y ci na tym, �eby nie pi�y ani nie �pa�y. Prawdopodobnie - wcze�niej czy p�niej - kto� zaproponuje twemu synowi lub c�rce kieliszek wina czy puszk� piwa. Warto siebie i dziecko na ten moment przygotowa�. Umiej�tno�� m�wienia �nie", gdy kto� proponuje alkohol i �tak", gdy chodzi o rzeczy fajne i zdrowe - to co�, czego dziecko powinno i mo�e nauczy� si� w domu. I jeszcze jedno -wskaz�wki zawarte w naszej ksi��ce b�d� pomocne w uczeniu odmawiania w innych sytuacjach, na przyk�ad gdy kto� proponuje dziecku narkotyki albo seks. Co to znaczy mie� zdrowe dziecko? Na to pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Ale wszyscy rodzice chcieliby, �eby ich dziecko: O czu�o si� dobrze fizycznie i zdrowo wygl�da�o, O dobrze czu�o si� samo ze sob�, O by�o radosne i tw�rcze, O mia�o fajnych, sympatycznych i oddanych koleg�w, O dobrze radzi�o sobie w szkole, O wyros�o na m�drego, odpowiedzialnego i tw�rczego doros�ego. 10 sposob�w, �eby pom�c dziecku nie pi� 1. Rozmawiaj z dzieckiem o alkoholu i narkotykach. Sprawd�, czy na pewno rozumie niebezpiecze�stwa i problemy z tym zwi�zane. Nie strasz i nie �truj" - po prostu przeka� dziecku obiektywne informacje zawarte w tej broszurce lub gdzie indziej na temat dzia�ania alkoholu oraz mechanizmu uzale�niania si� i wyja�nij wszystkie w�tpliwo�ci. 2. Naucz si� naprawd� wys�uchiwa� swoje dziecko. M�wienie to tylko po�owa sukcesu. Musisz tak�e umie� s�ucha� i wiedzie�, kiedy dziecko tego potrzebuje - pozwoli wam to otwarcie porozumiewa� si�. Kiedy m�wi o wa�nych dla siebie rzeczach -staraj si� przyj�� jego perspektyw� widzenia �wiata, pr�buj je zrozumie�, a nie poucza�. 3. Pom� dziecku dobrze czu� si� ze sob�. Nastolatki s� cz�sto niepewne siebie. Bardzo wa�ne jest dla nich, gdy wiedz�, �e rodzice im ufaj�, wierz� w ich warto��, doceniaj� ich umiej�tno�ci, licz� si� z ich zdaniem. Po prostu: w odpowiednich momentach chwal dziecko, okazuj mu sw�j podziw i aprobat�, bierz pod uwag� jego opinie i decyzje. 4. Pom� dziecku zbudowa� sobie jasny system warto�ci. Silny system warto�ci, jasne poczucie, co jest dobre, a co z�e, da dziecku odwag� podejmowania samodzielnych decyzji na podstawie w�asnego zdania, a nie presji koleg�w. 5. B�d� dobrym modelem i przyk�adem. Dzieci dobrze znaj� twoje obyczaje i postawy wobec alkoholu - ich nie da si� �atwo oszuka�. Pami�taj, �e je�li ty sam masz problemy z piciem, twoje dziecko ma wi�ksz� ni� jego koledzy szans� aby mie� podobne k�opoty. 6. Pom� dziecku radzi� sobie w sytuacjach nacisku ze strony koleg�w. Zw�aszcza dzieci, kt�re uczono, jak by� mi�ym, serdecznym i sympatycznym mog� mie� trudno�ci w opieraniu si� naciskom otoczenia. Trudno�ci w podejmowaniu niepopularnych decyzji b�d� mie� tak�e te dzieci, dla kt�rych r�wie�nicy s� podstawowym punktem oparcia i odniesienia. 7. Ustal jasne zasady dotycz�ce alkoholu i narkotyk�w. Obowi�zuj�ce w waszym domu zasady powinny by� jasne i sp�jne. Powiedz dzieciom, �e nie wolno im pi�, pali�, za�ywa� narkotyk�w oraz robi� innych rzeczy, na kt�re si� nie zgadzasz. Niech znaj� te� dobrze konsekwencje �amania tych regu�. Konsekwencje te powinny by� dostosowane do wieku i wra�liwo�ci dziecka i nie mog� narusza� jego godno�ci. 8. Zach�caj dzieci do rzeczy zdrowych i tw�rczych. Czy twoje dzieci maj� dostatecznie du�o dobrych propozycji w �yciu? Zorganizuj im co� ciekawego, zach�� do sportu, jakiego� hobby, zaj�� pozaszkolnych - czegokolwiek, co mo�e im sprawi� frajd�. Najlepiej je�li czasem sam te� b�dziesz co� robi� z nimi! 9. Porozmawiaj z rodzicami innych dzieci. Wszyscy przechodz� przez to samo, co ty. Pogadaj z s�siadami, rodzicami innych dzieci z twojego otoczenia. Gdy twoje dziecko wybiera si� z kolegami na prywatk�, upewnij si�, �e b�dzie tam jaka� �przyzwoitka" (dotyczy to dzieci m�odszych) i �e nie b�dzie �adnego alkoholu. 10. Wiedz, jak post�pi�, gdy co� podejrzewasz. Naucz si� rozpoznawa� sygna�y ostrzegawcze �wiadcz�ce o tym, �e twoje dziecko zacz�o �eksperymenty" z alkoholem i dowiedz si�, do kogo mo�esz zwr�ci� si� o pomoc. Dlaczego dzieci si�gaj� czasem po alkohol? Dzieci wchodz�ce w wiek dojrzewania przechodz� jakby ponowne narodziny, a r�wnocze�nie przygotowuj� si� do doros�o�ci. Mimo, �e zaczynaj� wygl�da� jak ludzie doro�li, w wielu sprawach s� jeszcze dzie�mi i nadal jest mn�stwo rzeczy, kt�rych nie mog� lub nie potrafi� robi�.To czas konflikt�wz rodzicami, nauczycielami, czas podwa�ania autorytet�w, czas gdy bardzo wa�ne (a bywa, �e najwa�niejsze) staj� si� kontakty z r�wie�nikami. M�odzi ludzie w tym wieku mog� przebywa� ze sob� niemal bez ko�ca, od rana do nocy. Zaczynaj� interesowa� si� p�ci� przeciwn�, robi� si� niepewni siebie, cz�sto zmienia im si� nastr�j - z nieokrzesanej energii przechodz� p�ynnie w apati� i przygn�bienie. Cz�sto sprawiaj� wra�enie, jakby niczego nie chcieli od swoich rodzic�w - zwracaj� si� o wsparcie tylko w momentach powa�nych kryzys�w albo z pro�b� o pieni�dze. To ci�ki czas dla rodzic�w, kt�rzy musz� pozwoli� swym dzieciom stawa� si� niezale�nymi, r�wnocze�nie ich nie porzucaj�c. To w�a�nie moment, kiedy m�odzi ludzie podejmuj� decyzje, czy pr�bowa� alkoholu i papieros�w, czy nie. S� poza tym stale pod siln� presj� - w ich �yciu ci�gle przewija si� alkohol, a wielu koleg�w systematycznie pije. �Zacz��em pi�, gdy mia�em 10 lat. Wci�gn�li mnie do tego koledzy. Nie smakowa�o mi, ale by�em ciekawy, jak to jest po wypiciu, a poza tym czu�em si� wtedy naprawd� doros�y. W domu moi rodzice ci�gle si� ze sob� k��cili. Gdy zacz��em pi�, mog�em wreszcie przesta� si� nimi przejmowa�". Ta historia nie jest wyj�tkowa. Dzieci zaczynaj� pi�, �eby: 1. Dopasowa� si� do koleg�w, nale�e� do grupy Gdy dzieci wchodz� w wiek poszukiwania zwi�zk�w poza domem, najwa�niejszym dla nich jest nale�e� i pasowa� do jakiej� �paczki". Dzieci cz�sto nawet wiedz� albo domy�laj� si�, �e ci, z kt�rymi chc� si� �zakolegowa�" pij�, a jednak potrzeba przynale�no�ci i wpasowania si� jest tak silna, �e wcale im to nie przeszkadza. Czasami mo�e nawet by� odwrotnie - ten zakazany owoc dodatkowo poci�ga, a ponadto wsp�lne kosztowanie go szybko daje poczucie pozornej wsp�lnoty. Dzieci i m�odzi ludzie gotowi s� niemal na wszystko, by nie zosta� odmie�cami. 2. Czu� si� doros�ym Dzieci wchodz�ce w wiek dojrzewania kszta�tuj� swoje postawy wobec picia, palenia i narkotyk�w. Wskutek nacisk�w r�wie�nik�w, obserwacji zachowa� doros�ych, a tak�e zach�caj�cych informacji z innych �r�de� - film�w, telewizji itp., zmieniaj� sw�j negatywny cz�sto wcze�niej stosunek do alkoholu. Przekazy te brzmi� raczej zach�caj�co - na przyk�ad w filmach alkohol kojarzony jest z doros�o�ci�, przygod�, m�sko�ci� i luzem. Wygl�da na to, �e picie daje poczucie niezale�no�ci, samodzielno�ci, pozwala po doros�emu si� rozlu�ni� i zabawi�. Ten motyw picia mo�e by� dodatkowo wzmocniony przez bliskich dziecku doros�ych; w domach, gdzie rodzice du�o pij�, dzieci cz�ciej i wcze�niej pr�buj� alkoholu. 3. By� �spoko" i na luzie Sami pami�tacie mo�e, jak czuje si� m�ody cz�owiek wkraczaj�cy w wiek dojrzewania - jest spi�ty, niepewny siebie, wstydzi si�, cz�sto czuje si� za�enowany. M�odzi pij�, bo chc� pozby� si� napi�cia i niepewno�ci, 10 bo chc� swobodniej poczu� si� w towarzystwie, zw�aszcza wobec os�b przeciwnej p�ci. 4. Lepiej si� poczu� Niekt�rzy ludzie, nie tylko zreszt� m�odzi, my�l�, �e alkohol poprawi im samopoczucie albo pozwoli zapomnie� o k�opotach. Dzieci, kt�re zaczynaj� pi� alkohol, �eby si� lepiej poczu�, potrzebuj� zazwyczaj pomocy psychologa lub innej �yczliwej osoby. Je�li wydaje ci si�, �e twoje dziecko ma jakie� trudno�ci, przekonaj je, �e nie musi prze�ywa� ich w samotno�ci i mo�e poprosi� kogo� o pomoc. Warto tak�e, by zrozumia�o, �e umie� rozpozna� w�asn� trudno�� i chcie� j� pokona�, nie jest oznak� s�abo�ci, lecz si�y... 5. Przesta� by� nies'mia�ym Wszyscy m�odzi ludzie przechodz� przez bolesne okresy niepewno�ci, wstydu i nie�mia�o�ci (ty te� prawdopodobnie masz takie wspomnienia), ale czasem dziecko nie jest w stanie sobie z t� trudno�ci� poradzi�. Jako rodzic przypominaj dziecku - czy raczej daj mu odczu� - jak jest ono dla ciebie wa�ne, jak je kochasz, jak jest atrakcyjne dla innych i ile mo�e im zaoferowa�. Dzieci chc� czu�, �e s� co� warte dla swoich rodzic�w, r�wie�nik�w i �wiata... 6. Sprawdzi�, jak to jest Jednym z g��wnych motyw�w eksperyment�w z piciem jest zwyk�a ciekawo��. Alkohol otoczony jest wieloma mitami, na temat jego dzia�ania kr��� dwuznaczne, a czasem fantastyczne informacje. Naturalna w wieku dorastania ciekawo�� pcha m�odych ludzi w stron� dziwnych, nowych i czasem tak�e zakazanych do�wiadcze�. Jak zach�ca� dzieci do eksplorowania takich sfer �ycia, kt�re s� ekscytuj�ce, ale nie ryzykowne? Niestety nie ma na to �adnych �atwych recept... 7. Z�ama� zakaz Niekt�re nastolatki pij� w�a�nie dlatego, �e nie wolno tego robi�. Chc� sprawdzi� siebie, a mo�e tak�e ciebie. To, �e sprawdzaj�, jak to jest z�ama� taki silny zakaz, nie znaczy, �e b�d� to robi�y zawsze - od �uk�ad�w" mi�dzy wami zale�y, czym sko�cz� si� te eksperymenty. u 8. Dobrze si� bawi� Wielu m�odych ludzi nie potrafi sobie wyobrazi� dobrej zabawy bez alkoholu, czemu trudno si� dziwi�, bo w polskiej kulturze brak alternatywnych wzor�w zabawy i sp�dzania wolnego czasu. Badania dowodz�, �e ws'r�d uczni�w szk� �rednich bardzo rozpowszechniony jest model zabawy, czy po prostu spotkania towarzyskiego przy alkoholu. Na pytanie ankietera: "A co robicie, gdy sko�czy si� al-kohol?" m�odzi odpowiadali najcz�ciej "Rozchodzimy si�.". M�wi si� czasem, �e motywy picia mog� by� spo�ecznie pozytywne, neutralne lub negatywne. Pozytywne - to ch�� zawarcia znajomo�ci, rozlu�nienia si� w towarzystwie r�wie�nik�w, bycia razem. Neutralne - to potrzeba zabawienia si�, poczucia si� doros�ym, ciekawo��, ch�� zaszpanowania przed kolegami. Oczywi�cie fakt, �e kogo� sk�aniaj� do picia pozytywne lub neutralne motywy, wcale nie znaczy, �e samo picie staje si� przez to czynno�ci� pozytywn� czy neutraln�! Najgorzej jednak wygl�daj� i najgorzej rokuj� przypadki tych m�odych ludzi, kt�rzy pij�, aby uciec od rzeczywisto�ci, zapomnie� o trudnych lub nierozwi�zanych problemach, zmniejszy� l�k, zwr�ci� na siebie uwag� w domu lub szkole, sprowokowa�. Tacy nasto-latkowie ponosz� wi�ksze ryzyko uwik�ania si� w problemy alkoholowe i szczeg�lnie potrzebuj� pomocy. Kilka informacji o alkoholu i chorobie alkoholowej Dzieciom i m�odym ludziom brakuje na og� wiedzy na temat dzia�ania alkoholu na organizm i psychik� cz�owieka. Ich informacje s� nierzetelne i oparte na mitach a �r�d�a, z kt�rych pochodz� -niewiarygodne. Brakuje atrakcyjnych i �atwo dost�pnych publikacji, a doro�li niech�tnie rozmawiaj� z dzie�mi na ten temat. Przedstawiamy poni�ej kilka podstawowych informacji, zach�caj�c r�wnocze�nie do ich uzupe�niania. Alkohol to �rodek odurzaj�cy, silnie wp�ywaj�cy na psychik�, funkcjonowanie organizmu i zachowania cz�owieka. Jest znany i pity na ca�ym �wiecie, co wcale nie oznacza, �e jest to substancja zdrowa i godna polecenia. Alkohol zmienia �wiadomo��, nastr�j, wp�ywa na spos�b my�lenia, m�wienia, poruszania si�. Jego dzia�anie ma przy tym skutki kr�tko- i d�ugoterminowe. Alkohol po wypiciu nie zostaje w ca�o�ci strawiony w �o��dku, lecz przedostaje si� do krwi i t� drog� rozprowadzany jest po ca�ym organizmie. Dociera do wszystkich jego kom�rek - dlatego te� skutki wypicia po pewnym czasie odczuwalne s� w ca�ym ciele. Alkohol przy�piesza bicie serca, zmienia ci�nienie krwi. Jest silnym obci��eniem dla w�troby, bez dzia�ania kt�rej nie m�g�by zosta� strawiony i wydalony z organizmu. Jednak rozk�adaj�c alkohol na nietruj�ce substancje, w�troba sama ulega zatruciu, co u os�b nadu�ywaj�cych systematycznie alkoholu prowadzi cz�sto do choroby zwanej marsko�ci� w�troby. Alkohol zak��ca funkcjonowanie kom�rek nerwowych i m�zgu, powoduje zaburzenia pami�ci, utrudnia przypominanie sobie czego� i zapami�tywanie nowych informacji, wywo�uje zak��cenia r�wnowagi, os�abia refleks, uniemo�liwia koncentracj�, utrudnia podejmowanie decyzji. Zak��ca dzia�anie zmys��w - wzroku, s�uchu, powonienia, smaku i dotyku, mo�e nawet wywo�a� halucynacje. Po alkoholu cz�owiek cz�sto robi rzeczy, kt�rych normalnie nigdy by nie zrobi�, zak��ceniu ulega bowiem zar�wno moralna, jak i zdroworozs�dkowa ocena rzeczywisto�ci. Dzieci po wypiciu alkoholu mog� na przyk�ad robi� rzeczy niebezpieczne - p�ywa� wzbyt g��bokiej wodzie, je�dzi� na rowerze po autostradzie, pali� ognisko w suchym lesie itp. Niekt�re dzieci po alkoholu wpadaj� w przygn�bienie i depresj�. Inne - przeciwnie - staj� si� podniecone, a nawet agresywne. Nawet je�li po niewielkiej ilo�ci alkoholu m�ody cz�owiek poczuje si� rozlu�niony, to po jakim� czasie dobre samopoczucie przechodzi w oszo�omienie i ot�pienie. Szczeg�lnie niebezpieczne jest picie alkoholu w po��czeniu z innymi �rodkami odurzaj�cymi np. lekami uspokajaj�cymi lub pobudzaj�cymi, narkotykami, w tym tak�e marihuan�. Nie s� znane wszystkie skutki oddzia�ywania alkoholu na organizm m�odego cz�owieka. Wiadomo natomiast z ca�� pewno�ci�, �e ewentualne korzy�ci s� znacznie mniejsze ni� straty i �e im d�u�ej i cz�ciej m�ody cz�owiek pije, tym koszty picia zaczynaj� by� wy�sze. Picie zaburza tak�e psychologiczny i spo�eczny rozw�j m�odego cz�owieka. Alkohol stwarza iluzj� ciekawszego i pe�niejszego �ycia, daje z�udzenie kontaktu i wi�zi, jednym obietnic� luzu i relaksu, innym - zapomnienia. Te iluzje musz� oczywi�cie prysn��, ale nim tak si� stanie, utrudniaj� m�odemu cz�owiekowi prawdziwy kontakt z rzeczywisto�ci�, problemami i rado�ciami, jakie ona ze sob� niesie. M�odzi ludzie cz�sto si�gaj�cy po alkohol, ponosz� ryzyko po-padni�cia w chorob� alkoholow�, czyli uzale�nienie od alkoholu. Przyzwyczajaj� sw�j organizm do alkoholu i po jakim� czasie zaczynaj� go potrzebowa�, by w og�le jako� funkcjonowa�. Alkoholikiem mo�e sta� si� ka�dy, przy czym osoba pij�ca na og� nie jest �wiadoma tego, �e popada w na��g. Alkoholizm to choroba, w kt�rej cz�owiek traci kontrol� nad piciem i pije pomimo szk�d, kt�re to przynosi dla niego samego i jego najbli�szych. Co wi�cej, przeczy temu, �e co� jest nie w porz�dku, ukrywa przed sob� i innymi w�asne problemy z 14 piciem. Chorob� alkoholow� mo�na zaleczy�, cho� nie da si� jej ca�kowicie wyleczy�. Oznacza to, �e alkoholikiem zostaje si� do ko�ca �ycia i ka�da pr�ba �kontrolowanego" picia przynie�� musi powr�t do na�ogu. Gdy cz�owiek zaczyna du�o pi�, bardzo trudno jest mu odzwyczai� si� od alkoholu. Naj�atwiej po prostu nigdy nie zaczyna�... Przyczyny, dla kt�rych jedni ludzie zostaj� alkoholikami, a inni nie, nie zosta�y do ko�ca wyja�nione, cho� wiadomo, �e w gr� wchodz� czynniki fizjologiczne, �rodowiskowe, a tak�e psychologiczne i spo�eczne. Co mo�esz zrobi� Czy my, rodzice, mo�emy w og�le zrobi� co� w tej sprawie, je�li nasze dzieci s� po prostu w takim g�upim wieku i chc� wszystko same sprawdzi�? Co gorsze, s� te� okropnie przewra�liwione i ka�de nasze s�owo mo�e wywo�a� reakcj� wybuchow� lub pogardliw� uwag� w rodzaju: �W og�le nie rozumiesz o co chodzi!" albo po prostu niech�tne wzruszenie ramionami. Nie�atwo sobie z tym poradzi�. Porozumiewanie si� rodzica z dzieckiem to ci�ka praca. Czasami wydaje si� nawet, jakby si� m�wi�o dwoma r�nymi j�zykami. Ale t� barier� mo�na prze�ama� i wtedy nagle okazuje si�, ile rado�ci mo�na mie� z kontaktu ze swoim nastoletnim dzieckiem. Oczywi�cie nikt ci nie powie, jak masz wychowywa� swoje dziecko. Istnieje jednak kilka sprawdzonych sposob�w, by utrzyma� z nim dobry kontakt. Wa�ne jest, by porozumiewa� si� w spos�b szczery i by komunikaty p�yn�y w obie strony, czyli m�wi�c inaczej, by rodzic nie tylko nadawa�, ale tak�e s�ucha� tego, co w otwarty lub zakamuflowany spos�b chce mu przekaza� syn czy c�rka. Wtedy dziecko ma szans� przyj�� do ciebie ze swoim problemem, czy to b�dzie alkohol, szko�a czy sprzeczka z kolegami. Rozmawiaj z dzieckiem Nie stosuj cenzury, nie unikaj temat�w zakazanych. Twoje dzieci musz� czu�, �e mog� rozmawia� z tob� o wszystkim, pocz�wszy od alkoholu czy seksu, a sko�czywszy na m�odzie�owej modzie i pi�ce no�nej. Je�li zmieniasz temat albo si� w�ciekasz, gdy rozmowa staje si� niewygodna, twoje dziecko przestanie zwraca� si� do ciebie ze swoimi prawdziwymi problemami. 16 II S�uchaj tak�e tego, co dziecko m�wi �mi�dzy wierszami" Tw�j syn przychodzi i m�wi: �Tata pozwala Tomkowi w sobot� wieczorem wypi� piwo". Prawdopodobnie chce si� dowiedzie�, jakie jest twoje zdanie na ten temat. Testuje ci�. Mo�esz oczywi�cie powiedzie�: �To skandaliczne. Je�li z�api� ci� kiedy� na piciu piwa, to ci� zlej� na kwa�ne jab�ko..."Ale mo�e lepiej zachowa� si� inaczej. Nie ucinaj rozmowy. Powiedz spokojnie: �A co ty by� zrobi�, gdyby ojciec Tomka pocz�stowa� ci� piwem?". Takie rozmowy pozwol� twemu dziecku wypowiedzie� swoje pogl�dy, uczucia i w�tpliwo�ci, a tobie -dostarczy� mu rozs�dnych wskaz�wek, jak poradzi� sobie w takich sytuacjach. Na trudne tematy �atwiej przy tym rozmawia� u�ywaj�c trybu warunkowego. Co by� zrobi�, gdyby... J�zyk cia�a Twoje dziecko te� dobrze odczytuje komunikaty, kt�re wysy�asz bez u�ycia s��w. Na przyk�ad, je�li chce z tob� porozmawia�, a ty w�a�nie czytasz gazet� albo ogl�dasz telewizj�, to od�� gazet�, wy��cz telewizor. Dopiero, gdy to zrobisz i spojrzysz dziecku w oczy, b�dzie wiedzie�, �e naprawd� jeste� gotowa s�ucha�. 17 Rodzicielskie pu�apki Wszyscy rodzice od czasu do czasu trac� zimn� krew - w ko�cu jeste�my tylko lud�mi. Cho� nie da si� unikn�� wszystkich b��d�w, warto przynajmniej wiedzie�, jakie one s�: O Nie oceniaj bez przerwy tego, co robi twoje dziecko, O Nie b�d� zadufany w sobie, O Nie dawaj zbyt wielu dobrych rad, O Nie miej na wszystko gotowych odpowiedzi, O Nie krytykuj, nie wys'miewaj, O Nie lekcewa� problem�w, z kt�rymi przychodzi do ciebie dziecko, O Nie b�d� sztywny, zachowuj si� tak, jak tego wymaga sytuacja, a nie tak, jak sobie postanowi�e�, O No i jeszcze jedno. Gdy zaczynasz zdanie od s��w: �Kiedy ja by�em w twoim wieku..." sprawd�, czy dalszy ci�g twojej wypowiedzi rzeczywi�cie pomo�e twemu dziecku, czy tylko mu dopiecze. O Je�li jednak wpadniesz w kt�r�� z tych pu�apek, nie przejmuj si�. Przyznaj si� do b��du i przepro�. Tw�j syn (lub twoja c�rka) na pewno kocha ci� na tyle, by ci wybaczy�... III Pom� dziecku dobrze czu� si� z samym sob� �Zobacz mamo, jak� pyszn� zrobi�em kolacj�! Krakersy, sa�atka, majonez i lody. Majonez mi troch� nie wyszed�, ale daje si� zje��. Spr�buj, jakie pyszne!". Kolacja zapowiada si� do�� okropnie. I prawdopodobnie jest okropna. Ale co zrobi�a m�dra matka? Pochwali�a swego dziewi�cioletniego syna za tw�rczy wyb�r potraw i za to, �e sam przygotowa� dla wszystkich kolacj�. Sa�atka by�a nie do zjedzenia, ale za to w wyniku tego wydarzenia wzros�o poczucie w�asnej warto�ci dziecka i jego zainteresowanie sprawami kuchni, co na pewno w przysz�o�ci zaprocentuje lepszymi kulinarnymi efektami. Jak si� jednak ma samoocena i poczucie w�asnej si�y do picia alkoholu? Prowadzone na �wiecie badania wykazuj�, �e ludzi maj�cych problem z piciem charakteryzuje niskie poczucie w�asnej warto�ci. Przy tym nawet osoby obiektywnie bardzo dobre w czym� jednym, s� cz�sto niepewne w�asnych kompetencji si�y, gdy� nie posiadaj� spo�ecznych i emocjonalnych umiej�tno�ci, zapewniaj�cych wysok� samoocen� i dobre samopoczucie. Oczywi�cie zdarzaj� si� dzieci, kt�re s� pewne siebie i w�asnej warto�ci, a mimo to zaczynaj� pi� lub �pa�. Robi� to dla przygody i frajdy, �eby zaimponowa� kolegom, dopasowa� si� do tych, kt�rych podziwiaj�, poczu� si� doro�lej. Tym dzieciom warto uzmys�owi�, �e to w�a�nie niepicie jest oznak� dojrza�o�ci i pe�nej kontroli nad sob� 19 i swoim �yciem. Je�li wiedz�, co robi�, to nie b�d� eksperymentowa� z alkoholem - bo tylko na trze�wo mo�na by� naprawd� �na luzie". Jak pom�c dziecku czu� si� dobrze i pewnie? Oto kilka wskaz�wek: Popro� dziecko, �eby ci powiedzia�o, co macie razem robi� Popro� dziecko, �eby ci m�wi�o, co chcia�oby z tob� robi�. To wielka sprawa - dowiedzie� si� od rodzica, �e on bierze pod uwag� i realizuje pomys�y i propozycje dziecka. Nawet rzeczy banalne -wsp�lne ogl�danie telewizji, s�uchanie ulubionej muzyki dziecka, p�j�cie do parku, kina, gra w pi�k�, siedzenie i gadanie, wsp�lne hobby, pomog� obu stronom - dzieciom i rodzicom zbli�y� si� do siebie i dobrze si� poczu� ze sob�. Dziecko ma prawo si� pomyli� Jeste� najwa�niejszym nauczycielem swego dziecka. Je�li pope�ni b��d, nie wychod� z siebie. Powiedz mu, �e wszyscy si� myl�, a potem pom� naprawi� b��d. Porozmawiaj o tym, co si� sta�o. Zapytaj, czy rozumie na czym polega� b��d i jak teraz by post�pi�. Je�li to naprawd� konieczne, pom� rad�. A poza tym pami�taj - tw�j syn czy c�rka najlepiej dowie si�, jak naprawi� b��dy, obserwuj�c spos�b, w jaki ty sam sobie radzisz w takiej sytuacji... Pozw�l dziecku poczu� si� odpowiedzialnym Potrzebujesz pomocy w domu? Popro� o co� dziecko, daj mu szans� poczu� si� odpowiedzialnym za jak�� wa�n� rzecz, oczywi�cie na jego miar�. To buduje wiar� we w�asne si�y. Je�li sprawa, kt�r� mu powierzasz wymaga pomy�lenia i podj�cia decyzji - tym lepiej. Dziecko poczuje si� potrzebne i odpowiedzialne, a ty b�dziesz mia� (czy mia�a) o jedn� spraw� mniej na g�owie. Chwal kiedy mo�esz Dziecku twoje pochwa�y s� bardzo potrzebne, a po/a tym pami�taj - �atwiej uzyska� zachowanie, o kt�re ci chodzi pochwa�ami ni� gro�bami! ! Chwal za wysi�ek, a nie tylko za osi�gni�ty efekt Zawsze b�d� na �wiecie dzieci, kt�rym wszystko wychodzi �atwiej i takie, kt�rym idzie gorzej. Ostateczny efekt nie jest najwa�niejszy. Wa�ne jest, na ile dziecko si� stara i czy ty pokazujesz mu, �e doceniasz jego wysi�ki. Zach�� dziecko by znalaz�o co�, co sprawia mu przyjemno�� Co syn czy c�rka lubi�, czym si� interesuj�? Co robi�, gdy maj� wolny czas? Zach�� je do sportu, gry na jakim� instrumencie, zabawy z komputerem, jakiego� hobby - czego�, co pozwoli im przyjemnie i konstruktywnie sp�dza� wolny czas. Pokazuj dzieciom, �e je kochasz Uczucie jest zara�liwe - pami�taj, nigdy za du�o poca�unk�w, przytulania, przyjaznego klepania po ramieniu czy nawet drapania po plecach... Nie zaszkodzi te� od czasu do czasu powiedzie� dziecku: "Bardzo ci� kocham" albo "Lubi� na ciebie patrze�". Krytykuj zachowanie, a nie cz�owieka Kiedy z�apiesz dziecko na skakaniu ze zbyt wysokiego drzewa, zamiast krzycze�: �Ty sko�czony durniu! Tylko ty mog�e� wpa�� na r�wnie idiotyczny pomys�!", we� g��boki oddech i powiedz: �To jest okropnie niebezpieczne, przecie� mog�e� sobie co� zrobi�. Nie zgadzam si� �eby� skaka� z takiej wysoko�ci". B�d� zdecydowany i stanowczy, ale nie wrzeszcz bez opami�tania. Mo�e si� oczywi�cie zdarzy�, �e stracisz zimn� krew. Gdy ci to minie, wyt�umacz dzieciom, dlaczego tak si� zachowa�e�; powiedz, �e przecie� mogli sobie co� zrobi�, albo �e z�amali zakaz, kt�ry postawi�e� ze wzgl�du na ich w�asne bezpiecze�stwo. Gdy dziecko wie, �e krzyczysz z mi�o�ci i troski, a nie dlatego, �e wszystkiego si� boisz i nic ci si� nie podoba - �atwiej przyjmuje to, co masz mu do przekazania. Dziecko ma prawo mie� inne zdanie Dzieci w wieku 8-14 lat, o kt�rych tu piszemy, ci�gle jeszcze rosn� i odkrywaj� �wiat. Mog� nawet kwestionowa� s�dy, decyzje i autorytet 20 21 doros�ych - jest to naturalny element procesu dojrzewania. Warto, by twoje dziecko wiedzia�o, �e ma prawo mie� odmienne zdanie - ludzie przecie� cz�sto nie zgadzaj� si� ze sob�, nawet (a mo�e zw�aszcza) w rodzinie. B�dzie za to potrafi�o swobodnie o wszystkim z wami dyskutowa�! Jak pom�c dziecku radzi� sobie z zach�tami r�wie�nik�w? Namowy i zach�ty r�wie�nik�w oraz ch�� nale�enia do grupy, rozumiana czasem jako potrzeba podporz�dkowania si� wszystkim obowi�zuj�cym w niej regu�om, to jedne z najwa�niejszych powod�w si�gania po alkohol. Nie mo�esz uchroni� syna czy c�rki przed takimi sytuacjami, mo�esz jednak pom�c im lepiej sobie w nich radzi�. Pom� dziecku wymy�le�, jak si� ma zachowa�, gdy koledzy proponuj� alkohol U�wiadom mu, �e w�a�nie odmawianie jest oznak� doros�o�ci i luzu. Czasem wystarczy dziecku podrzuci� jak�� dowcipn� wym�wk�: �Nie dzi�kuj�. Poczekam na co� smaczniejszego", albo: �Ca�y przydzia� alkoholu przypadaj�cy na moj� rodzin� wypi� ju� m�j dziadek...". Czasem wystaczy powiedzie�: �Nie,dzi�kuj�" i po prostu odej��. Doros�y mo�e te� wzi�� na siebie rol� koz�a ofiarnego i zaproponowa� dziecku, by m�wi�o: �Wiesz, nie mog� wzi�� do ust ani kropli alkoholu - matka zabi�aby mnie, gdyby si� o tym dowiedzia�a. Ona ma kompletnego �wira na tym punkcie". U�wiadom dziecku, �e nie ma obowi�zku t�umaczy�, dlaczego odmawia picia. Ma prawo powiedzie� po prostu "Nie i ju�". Je�li dziecko znajduje si� w�r�d koleg�w, kt�rzy w�a�nie planuj� picie, mo�e te� pr�bowa� zast�pi� ten plan jakim� innym pomys�em, na przyk�ad p�j�ciem do kina. Czasem sprawy zasz�y ju� za daleko i nic nie da si� zrobi�, wtedy - je�li otwarty protest jest dla dziecka zbyt trudny - mo�e ono po prostu �ola�" czy przeczeka� propozycj� koleg�w, a je�li nic innego nie skutkuje - odej�� w swoj� stron�. Istnieje wiele sposob�w odmawiania bez wchodzenia w konflikt 23 czy konfrontacj�, cho� warto przygotowa� dziecko tak�e na rozwi�zanie ostateczne - rozstanie z grup� i szukanie innych koleg�w, je�li ci upieraj� si� przy eksperymentach z piciem. Pami�taj! Dzieci i m�odzi ludzie sami podejmuj� decyzj� - WYPI� CZY NIE? Jak pokazuj� badania w 92% przypadk�w m�odzi ludzie nie dostrzegaj� wcale przymusu otoczenia, by pi� alkohol. Co drugi badany m�wi, �e by� jedynie zach�cany, co trzeci wyra�nie namawiany, a jedynie co dziesi�ty wyszydzany lub wprost zmuszany do picia. Warto przy tym doda�, �e w Polsce cz�ciej osobami zach�caj�cymi i cz�stuj�cymi pierwszymi kieliszkami alkoholu s� rodzice lub inni krewni ni� r�wie�nicy. Nie znaczy to, �e m�odzi ludzie nie s� poddawani presji, by pili alkohol - prawdopodobnie jest ona s�abo u�wiadamiana. M�w wyra�nie, czego zabraniasz Niech twoje zakazy b�d� jasne. Powiedz dzieciom, �e nie wolno im pi� i wyja�nij dlaczego. Ustal kar� za picie. Pomo�e to dzieciom odpiera� zach�ty koleg�w przy pomocy argument�w: �Nie op�aca mi si� pi�. Jak ojciec si� dowie to..." albo �Nie pij�, bo obetn� mi kieszonkowe". Niech zasady i sankcje za ich �amanie b�d� dopasowane do wieku twojego syna czy c�rki. Dzieci w tym wieku lubi� wiedzie�, jakich granic nie wolno im przekracza�, nawet je�li m�wi� du�o o tym, �e w �yciu b�d� robi�y tylko to, na co maj� ochot�. �cie�ka pomi�dzy pozwalaniem na wszystko, a nadopieku�czo�ci� jest bardzo w�ska, ale przy jasnych i rozs�dnych zakazach dziecko zawsze znajdzie w�asny margines swobody. Nacisk koleg�w mo�e by� si�� pozytywn� R�wie�nicy mog� przecie� tak�e nak�ania� do rzeczy dobrych. Sam na pewno pami�tasz koleg�w z w�asnego dzieci�stwa, kt�rzy robili fajne rzeczy i kt�rych chcia�o si� na�ladowa�. S� miejsca i programy profilaktyczne dla m�odzie�y, w kt�rych nacisk i przyk�ad koleg�w 24 idzie w przeciwnym kierunku - niepicia, zdrowego �ycia, zajmowania si� rzeczami konstruktywnymi, a jednocze�nie ekscytuj�cymi. Skontaktuj si� z innymi rodzicami. Pytaj innych, jak sobie radz�. Wypracujcie wsp�lnie propozycje dla waszych dzieci. Podyskutujcie na temat tego, jakie powinny by� jasne i rozs�dne regu�y dotycz�ce picia, palenia, �pania. Porozmawiajcie o trudno�ciach w ich egzekwowaniu. Wprowadzaj zasady w �ycie Je�li syn czy c�rka �amie zasad�, si�gnij po swoj� bro�: zastosuj kar�, kt�r� zapowiedzia�e�. Pami�taj - twoje dziecko zdecydowa�o si� z�ama� zakaz i je�li nie b�dziesz konsekwentny, prawdopodobnie z�amie go ponownie. Wiedz, gdzie s� dzieci - nie pozw�l, by chodzi�y na imprezy, na kt�rych nie ma �adnego doros�ego opiekuna Dowiedz si�, czy na pewno b�dzie pod r�k� kto� doros�y. Upewnij si�, �e nie b�dzie podawany alkohol. Je�li twoje dzieci po prostu kr�c� si� gdzie� po okolicy, dobrze �eby� przynajmniej wiedzia�, gdzie s�. Czy wiesz na co dziecko wydaje pieni�dze? Je�li dajesz dziecku kieszonkowe, porozmawiaj z nim, na co je wydaje. Dzieci, kt�re dostaj� za du�o pieni�dzy cz�sto wydaj� je na alkohol i papierosy. Pami�taj jednak, �e wszystkie twoje starania nic nie dadz�, je�li w waszym domu du�o si� pije i alkohol zajmuje wa�ne miejsce. Dzieci znacznie bardziej bior� sobie do serca czyny ni� s�owa swoich rodzic�w. A tymczasem z bada� wynika, �e: O co trzeci badany ucze� szko�y �redniej ma takie wspomnienia z domu rodzinnego zwi�zane z piciem alkoholu, kt�re pozostan� w jego pami�ci na d�ugie lata, 25 O co drugi badany wskazuje rodzin� jako to miejsce, gdzie zosta� po raz pierwszy pocz�stowany alkoholem, a dopiero co czwarty grup� r�wie�nicz�, O prawie po�owa badanych m�odych ludzi twierdzi, �e przykre sytuacje zwi�zane z piciem zdarzaj� si� w ich domu co najmniej kilka razy w roku. Je�li wi�c zale�y ci na tym, by twoje dziecko nie pi�o, sam... ...b�d� modelem Poka� swoim dzieciom, �e mo�na si� dobrze bawi� bez alkoholu. Mo�esz oczywi�cie od czasu do czasu co� wypi� w obecno�ci dziecka. Ale nigdy nie pro� syna (c�rki), �eby ci kupi� co� do picia, nala�, otworzy� butelk�, zrobi� koktail. Nie pro� te� nigdy o przypalenie papierosa... O Nie cz�stuj go�ci alkoholem od razu, gdy przekrocz� pr�g - miej zawsze co� bezalkoholowego do picia, O Nie wy�miewaj si� z niepij�cych, O Nie pij w sytuacjach niebezpiecznych: w pracy, przed jazd� samochodem, przed p�ywaniem w wodzie, O Nie chwal si� przed dzie�mi, �e masz (lub kiedy� mia�e�) mocn� g�ow�. Nie podziwiaj za to innych, O Nie bagatelizuj cudzych problem�w alkoholowych, O Nie udawaj, �e nie ma �adnej sprawy, gdy upi� si� kto� doros�y czy nieznajomy, O Nie r�b sobie z tego �art�w, nie opowiadaj �miesznych historyjek, jak to kto� si� upi� i zabawnie wygl�da� albo okropnie narozrabia�. Rozmawiaj z dzieckiem o tym, dlaczego czasami co� pijesz: bo to pomaga ci si� zrelaksowa�, bo lubisz jaki� smak, bo taki jest zwyczaj, ale powiedz tak�e o nieprzyjemnych doznaniach po alkoholu oraz o innych sposobach relaksowania si� czy rozlu�niania w towarzystwie. Pami�taj sam, �e cz�ste picie lub picie nadmiernych ilo�ci alkoholu mo�e si� sko�czy� powa�nymi problemami, a w ko�cu chorob� alkoholow�. 27 Da� spr�bowa�, czy nie? Zdarza si�, �e rodzice z w�asnej woli lub na pro�b� dziecka daj� mu spr�bowa�, jak smakuje wino, szampan czy piwo. Czy taka degustacja np. w wieku 10 - 15 lat jest dopuszczalna? Rodzice r�ni� si� postawami w tej sprawie: s� tacy, kt�rzy twardo odmawiaj� synowi czy c�rce prawa do spr�bowania nawet najmniejszej ilo�ci alkoholu i tacy, dla kt�rych pro�ba taka jest naturalna i mo�liwa do spelnienia.Da� spr�bowa� czy nie? Ka�dy rodzic ma oczywi�cie prawo do w�asnych norm w tej sprawie. Przyjrzyjmy si� jednak, jakie s� wady i zalety obu wariant�w. Rodzice, kt�rzy na pro�b� dziecka decyduj� si� pocz�stowa� je winem czy piwem, zyskuj� niew�tpliwie jego wdzi�czno��. Dziecko "zalicza" w domu degustacj� alkoholow�, nie musi pr�bowa� tego zakazanego owocu w parku czy na klatce schodowej. Alkohol przestaje by� tabu, a wi�c traci sw� poci�gaj�c� moc. Warto jednak pami�ta�, �e dla dzieci i nastolatk�w picie nawet niewielkich ilo�ci alkoholu jest niewskazane. Poza tym niewinne pr�by mog� wej�� w nawyk, a dziecko nauczy si� swoj� "pasj� poznawcz�" u�ywa� jako skuteczny or� w walce o prawo do w pe�ni usankcjonowanego picia: "Nalejcie mi te� kieliszeczek. Ja przecie� tylko chc� wiedzie�, jak to smakuje!" Tak czy inaczej skutki postawy rodzic�w wobec pr�bowania alkoholu zale�� od ich w�asnych wzor�w picia oraz od podanych dziecku uzasadnie�. Spr�bowanie alkoholu nie powinno by� odebrane przez dziecko jako inicjacja do picia. Z kolei niepodanie dziecku alkoholu zostanie w�a�ciwie odczytane tylko wtedy, gdy rodzice sami nie pij� lub pij� sporadycznie i niewiele. Uwaga! Je�eli ju� decydujemy si� pozwoli� dziecku na spr�bowanie, jak smakuje na przyk�ad szampan, to niech b�dzie to �wiadoma decyzja, a degustacja -jednorazowa. Do takiej pr�by potrzeba naprawd� minimalnej ilo�ci napoju alkoholowego - niech to nie b�dzie kieliszek, ale jeden - dwa �yczki. Rodzina, ach rodzina... Jak to zrobi�, �eby mimo nawa�u zaj�� i trud�w normalnego �ycia znale�� jeszcze czas na �ycie rodzinne? Tymczasem to w�a�nie dzieci ii 28 z poczuciem wi�zi z w�asn� rodzin� maj� mniej problem�w ze sob� i ze �wiatem, rzadziej szukaj� ukojenia w alkoholu i innych �rodkach odurzaj�cych. I cho� ka�dy �yje g��wnie swoimi sprawami, warto znale�� troch� czasu na bycie razem. Oto kilka pomys��w, jak sp�dzi� go z najwi�kszym po�ytkiem dla dziecka. Jeden na jednego Sp�dzaj z ka�dym z dzieci chocia� troch� czasu na osobno�ci. R�bcie co�, co oboje lubicie. By� mo�e na nowo odkryjesz, jak przyjemne mog� by� zaj�cia nastolatka - dzi�ki w�asnemu dziecku sam si� zrelaksujesz, odpoczniesz i rozerwiesz. Czas sp�dzony sam na sam da twemu synowi czy c�rce szans� pogadania o swoich k�opotach i prze�yciach. Taki wsp�lny czas poka�e te� dziecku, jak jest dla ciebie wa�ne i na pewno zbli�y was do siebie. Korzenie Wyjmij z szuflady stare albumy i zdj�cia i poka� dzieciom. Na pewno b�dzie to du�a frajda i okazja, �eby sobie samemu przypomnie�: �A kt� to jest ta pani w koronkach?", �Co ten wujek Edek tu robi?". Je�li masz jaki� film o �yciu rodzinnym na wideo - poogl�daj go z dzie�mi. Je�li si� znudz� - puszczaj w przy�pieszonym lub zwolnionym tempie albo wr�cz od ko�ca, to je na pewno rozbawi. Mo�ecie te� wsp�lnie nagrywa� kolejne odcinki filmu o rodzinie - pozw�l dzieciom mie� wp�yw na jego scenariusz! Je�li nie masz wideo - rysujcie drzewo genealogiczne rodziny. To �wietna zabawa, zach�caj�ca do 29 wspominania, szukania dodatkowych informacji i dopytywania si�. Zdj�cia, drzewo genealogiczne, wideo - niewa�ne jakim sposobem, wa�ne, �e b�dziecie wsp�lnie odkrywa� siebie nawzajem i swoje wsp�lne korzenie. Pomo�esz swemu dziecku (i sobie samemu!) rozwin�� poczucie rodzinnej to�samo�ci i wi�zi. Cho� jeden dzie� razem... Chocia� jeden dzie� w tygodniu czy jeden wiecz�r r�bcie co� wszyscy razem - jed�cie na wycieczk�, grajcie w karty albo bierki, id�cie do parku albo do kina. Pom�cie dziecku w odrobieniu zadania domowego, zak�adaj�c oczywi�cie, �e to potraficie. Je�li nie macie innego pomys�u, to ogl�dajcie chocia� wsp�lnie telewizj� i rozmawiajcie o tym, co w�a�nie jest w programie. Wsp�lne posi�ki Nie�atwo znale�� czas na wsp�lne jedzenie, ale spr�bujcie od czasu do czasu jada� obiady lub kolacje razem. To mo�e nawet by� mi�e, pod warunkiem, �e nie b�dziecie skupia� si� na tym, jak jedz� i zachowuj� si� wasze dzieci czy ma��onkowie przy stole. Mo�na podzieli� si� zadaniami - kto� przygotowuje jedzenie, kto� inny nakrywa, kto� podaje, kto� zmywa. Zamieniajcie si� zadaniami, nawet je�li nie wszyscy potrafi� dobrze gotowa� - nikt nie b�dzie si� wtedy czu� wrobiony ani znudzony swoj� funkcj�. A ile przy tym kulinarnych niespodzianek mo�e was spotka�! Je�li wydaje ci si�, �e twoje dziecko pije... Nikt nie jest �wi�ty, nawet rodzice. Sami jeste�my niedoskonali, naszym dzieciom te� daleko do doskona�o�ci. Pope�niamy b��dy, robimy r�ne g�upie rzeczy - nie ma na to rady. Ale nie ma to znaczenia, dop�ki dziecko wie, �e jest kochane, �e wam na nim zale�y, �e si� o niego troszczycie. Ty te� prawdopodobnie zrobi�a� (zrobi�e�) wszystko, co by�o w twojej mocy, by dobrze wychowa� swoje dziecko. Okazujesz mu swoj� trosk�. Sprawdzasz, co robi, dok�d idzie, w jakim nastroju wraca. Okazujesz mu zaufanie, wierzysz, �e zachowa si� rozs�dnie, �e b�dzie umia�o odr�ni� dobre od z�ego. Zdarza si� jednak, �e mimo twoich wysi�k�w syn czy c�rka nie jest w za dobrym nastroju, podejmuje ryzykowne decyzje, przestaje z tob� rozmawia�. Wydaje ci si� nawet, �e popija. Po czym to mo�na pozna�? Oto kilka typowych symptom�w: O Dziecko zaczyna opuszcza� lekcje, dostawa� gorsze stopnie i gorzej sprawowa� si� w szkole, O Dziecko staje si� coraz bardziej wycofane, izoluje si� od rodziny i spraw, kt�rymi dot�d �y�o, O Cz�ciej ulega wypadkom, O Miewa cz�ste zmiany nastroju, O �le sypia i skar�y si� na z�e samopoczucie, O Ma grono nowych koleg�w, kt�rzy wygl�daj� na pij�cych lub za�ywaj�cych narkotyki, O Wyczuwasz u dziecka zapach alkoholu, O Dziecko zaczyna ci� ok�amywa� albo nie chce powiedzie�, gdzie by�o i co robi�o. Oczywi�cie twoje dziecko mo�e zacz�� zachwywa� si� w dziwny i niepokoj�cy spos�b tak�e z innego powodu. Wa�ne, by� dowiedzia� si�, co je dr�czy i pom�g� mu, b�d� wskaza� kogo�, do kogo mo�e si� zwr�ci� ze swoimi k�opotami. 31 Dwie kategorie pij�cych nastolatk�w Problemy wszystkich pij�cych m�odych ludzi s� podobne, ale nale�y jednak odr�ni� od siebie dwie kategorie nastolatk�w si�gaj�cych po kieliszek. Dzieci os�b, kt�re same zbyt du�o pij�, prezentuj� zwykle skrajne postawy wobec alkoholu. Jedne s� zagorza�ymi abstynentami i twierdz�, �e - jak powiedzia� pewien ch�opiec - "ca�y przydzia� w�dki na moj� rodzin� wypi� ju� m�j tatu�". Niestety cz�sto jednak dzieje si� wr�cz odwrotnie: dzieci przejmuj� iluzj�, �e picie to spos�b na �ycie, powielaj� wzory zabawy, �ycia towarzyskiego pzry butelce obserwowane u swoich rodzic�w.Tym dzieciom trudniej pom�c: ich �rodowisko rodzinne i normy kulturowe sprzyjaj� si�ganiu po alkohol. Rodzice s� na og� niezdolni do zaj�cia si� problemem dziecka, je�li nie potrafi� pom�c sobie, b�d� mieli trudno�ci, by pom�c swojemu dziecku.Dlatego, je�eli sam du�o pijesz, to po pierwsze nie dziw si�, �e twoje dziecko eksperymentuje z alkoholem, po drugie zacznij si� leczy�. Cho�by po to, by uchroni� przed piciem swoje dziecko. Powiedz mu prawd� o tym, jak si� �yje, gdy cz�owiek musi pi�.Dzieci rodzic�w niepij�cych si�gaj� po alkohol zwykle po to, by zwr�ci� na siebie uwag�, zmusi� rodzic�w do zaj�cia si� sob�. Picie jest przejawem zaburze� �ycia rodzinnego, kt�re dzieci w ten spos�b "demaskuj�". Picie bywa te� sposobem na "sprawdzenie rodzic�w", tego, czy b�d� zdolni do oderwania uwagi od pracy, pieni�dzy lub konflikt�w ma��e�skich i do zaj�cia si� dzieckiem. Co robi�? Je�li od twojego dziecka czu� wypitym alkoholem - nie wpadaj w panik�. Zastan�w si�, czy by�a to tylko pr�ba sprawdzenia, jak to smakuje, czy te� ju� regularne popijanie. Je�li twemu dziecku przytrafi�o si� to pierwsze, to: O Nie wpadaj w rozpacz i przera�enie, nie my�l: �No i zacz�o si�. Moje dziecko jest stracone. Mam syna alkoholika". O Pami�taj, �e bardzo wiele dzieci pr�buje tego zakazanego owocu, ale wcale potem nie popada w na��g. 32 O Nie r�b z tego potwornej rodzinnej afery - tym mo�esz niechc�cy spraw� tylko rozkr�ci�. Je�li twoje dziecko ma do ciebie �al czy pretensje o cokolwiek, a zobaczy jak bardzo boisz si� problem�w z alkoholem, mo�e wybra� (nawet nie�wiadomie) picie alkoholu jako dobry temat do walki i konfrontacji. Zamiast urz�dza� afer� zr�b co� innego: O Porozmawiaj z dzieckiem - oczywi�cie, gdy b�dzie trze�we - o tym, co si� wydarzy�o. O Zapytaj, jak to si� sta�o. O Powiedz, dlaczego ci� to martwi i czego si� boisz. O Powiedz to, co wiesz o wp�ywie alkoholu na umys�, cia�o i psychik� m�odego cz�owieka. O Wyja�nij, dlaczego alkohol jest szczeg�lnie niezdrowy i ryzykowny dla dzieci i nastolatk�w. O Wyt�umacz, jak �atwo i niezauwa�alnie popada si� w na��g. Niech to b�d� informacje, a nie gro�by. Nie b�d� za�amany, je�li wyda ci si�, �e twoje dziecko nieuwa�nie ci� s�ucha albo nic nie przyjmuje. Nastolatki cz�sto udaj�, �e nie bior� sobie niczego do serca - tak okazuj� w�asn� potrzeb� niezale�no�ci i wolno�ci, co nie znaczy, �e nic nie s�ysz�. Mo�esz powiedzie�, jak to by�o z tob�, gdy by�e� m�ody - czy pr�bowa�e� alkoholu, dlaczego to robi�e� i co z tego wynik�o. Takie osobiste relacje s� znacznie bardziej wiarygodne ni� najbardziej nawet trafne i obiektywne bezosobowe informacje. Nie udawaj, �e nic si� nie sta�o. Nie m�w, �e to by� �wietny kawa� albo �e twoje dziecko strasznie �miesznie wygl�da�o lub m�wi�o zabawne tzzczy. Nie ob�miewaj, nie lekcewa�. Nie �led� wszystkiego, co robi syn czy c�rka w poszukiwaniu pierwszych oznak alkoholizmu. Z drugiej strony - zainteresuj si� tym co robi, z kim i gdzie jest. Je�li w twojej rodzinie kto� zbyt du�o pije lub po prostu jest alkoholikiem, to najlepiej zaj�� si� od razu chorob� alkoholow� w 33 rodzinie, a nie tylko problemami z piciem, kt�re ma wasze dziecko. Dzieci os�b nadmiernie pij�cych ponosz� wi�ksze ryzyko uwik�ania si� w problemy alkoholowe. �wiadomo�� tego szczeg�lnego zagro�enia mo�e - przynajmniej niekt�re z nich - powstrzyma� przed eksperymentami z piciem. Poza tym - pami�taj: bardzo jasno i wyra�nie przedstaw swoje stanowisko w sprawie picia alkoholu. Niech jasne b�d� zasady i konsekwencje ich �amania. Mo�esz powiedzie� dziecku, �e wiesz, �e to i tak ono samo podejmie decyzj�: PI� CZY NIE PI�?, ale chcesz, by zna�o twoje zdanie w tej sprawie. Inna sytuacja, gdy nie chodzi tu o pojedyncze pr�by, lecz systematyczne popijanie. Twoje dziecko mo�e przy tym ca�kowicie si� upija� b�d� przychodzi� tylko lekko �zawiane". Nawet je�li nie zapija si� na um�r, ale pije regularnie - sprawa robi si� powa�na. Je�li zaczyna systematycznie popija�, to prawdopodobnie oznacza to, �e co� je dr�czy. �adne dziecko nie marzy przecie�, �eby mie� k�opoty. Ale dla niekt�rych dzieci to jedyny dost�pny spos�b radzenia sobie z emocjonalnymi i �yciowymi problemami, z cierpieniem, napi�ciem, samotno�ci�, jedyny spos�b na to, �eby si� rozlu�ni�, zabawi�. Co o tym wszystkim m�wi� wasze dzieci .... Z rozm�w z m�odymi lud�mi na temat picia wynika, �e zaka2y i kary mog� si� okaza� co najmniej nieskuteczne, a nawet przynie�� odwrotny skutek: - " Je�eli rodzice b�d� mnie �ledzi� i zamyka� w domu, to b�d� musia� im udowodni�, �e to ja decyduj� o sobie" -powiedzia� 15-letni ch�opak z jednej z grup terapeutycznych w o�rodku dla dzieci alkoholik�w "Opta". Inny twierdzi�, �e rodzice i tak nic nie mog� zrobi�: -"Jak kto� chce pi�, to i tak b�dzie pi�". - "Kary mnie nie przekonuj�. B�d� robi�a na z�o��, �eby im pokaza�, �e mog� to i tak robi�" - powiedzia�a nastolatka. 34 Zdaniem kilku innych, jak m�ody cz�owiek zaczyna pi�, to "ju� za p�no na karanie albo kontrol�, trzeba by�o si� wcze�niej stara� by� dobrym rodzicem". Nie znaczy to, �e m�odzi ludzie s� zwolennikami, jak si� wyrazi� kt�ry� z nich, "olania" tego, �e dzieci pij�. Opisywali wiele przyk�ad�w rodzic�w tak zaj�tych "swoimi sprawami" (na og� prac� i pieni�dzmi), �e "nie widz� swojego dziecka - rozpuszczaj� go, pozwalaj� na wszystko, jeszcze daj� pieni�dze na piwo". Wszyscy pytani przeze mnie m�odzi ludzie twierdzili, �e rodzice nie powinni w �adnym razie bagatelizowa� picia dzieci. Uczestnicy grupy nastolatk�w maj�cych problem z piciem opowiadaj�, jak ich matki nie dopuszcza�y do siebie informacji, �e ich dwunasto- czy trzynastoletni syn zaczyna naprawd� pi�. Tak bardzo ba�y si� tej informacji, �e wola�y udawa� przed sob� i przed dzieckiem, �e wszystko jest w porz�dku. - Z dzieckiem trzeba porozmawia� - powtarzaj� m�odzi ludzie odpowiadaj�c na moje pytanie: "Co ma zrobi� matka czy ojciec, gdy widzi, �e dziecko co� wypi�o?". Co to znaczy., �e rodzice maj� "porozmawia�" z dzie�mi? Co one chcia�yby us�ysze�? Po pierwsze, �e rodzicom na nich zale�y, �e si� martwi� tym, �e dziecko si�gn�o po alkohol, �e chcieliby naprawd� zrozumie�, dlaczego tak si� sta�o. - "...�e mnie kochaj�, rozumiej� i chc� mi pom�c, �e chc� si� dowiedzie�, dlaczego pij�" - m�wi 14-letnia dziewczyna. Inna dziewczynka powiedzia�a, �e chcia�aby, �eby rodzice" wreszcie j� zauwa�yli i zacz�li si� ni� interesowa�". Po drugie, dzieci oczekuj�, �e rodzice powa�nie z nimi porozmawiaj� o piciu, �e raz jeszcze (a mo�e po raz pierwszy?) wyt�umacz�, dlaczego boj� si� ich picia, powiedz�, �e alkohol zmarnowa� �ycie wielu fajnym ludziom, a czasem �ycie samych rodzic�w. Dzieci chc� najwyra�niej us�ysze� argumenty, a nie krzyk i zakazy. Po trzecie, dzieci chcia�yby, �eby rodzice zwr�cili si� do nich, maj�c na uwadze ich problemy, �eby dosz�o do powa�nego partnerskiego 35 kontaktu. By� mo�e dlatego szczeg�lnie irytuj�ce dla dzieci s� argumenty w rodzaju "co powiedz� ludzie", "psujesz opini� nasze) rodzinie", "jak zareaguj� babcia i dziadek". Kilka s��w na zako�czenie... M�odzi ludzie, kt�rzy pij�, kalecz� siebie samych i rani� innych. To ich spos�b pokazywania, �e potrzebuj� zrozumienia i pomocy. Dotyczy to wszystkich dzieci - tak�e tych nies'mia�ych czy agresywnych. Gdy wy