Tadeusz Kasperczyk, Stanis�aw Kmak Masa� punktowy i inne metody refleksoterapii Krak�w 1995 S�owo wst�pne Troska o zachowanie w�asnego zdrowia staje si� wsp�cze�nie coraz powszechniejsza. Do wielu z nas dotar�a �wiadomo��, �e przeciwdzia�anie chorobie to nie to samo co leczenie jej samej. Szukamy wi�c takich sposob�w post�powania, kt�re chroni� nas od chor�b. Strategiczne miejsce w systemie profilaktyki chor�b przypada na odnow� psychosomatyczn�. Odnowa psychiki i odnowa biologiczna to dzia�anie polegaj�ce na przyspieszaniu naturalnych proces�w wypoczynkowych i regeneracji organizmu. Aby efekty te osi�gn�� nale�y pozna� odpowiednie techniki stosowane w tym celu i ich teoretyczne uzasadnienie. Ogromn� rol� w tym wzgl�dzie odgrywaj� systemy profilaktyczne i terapeutyczne zbudowane na podstawie filozofii medycyny wschodu, np. joga, Ze�, Ojgong i inne. W ramach studi�w na kierunku rekreacji w Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie realizowana jest specjalizacja z odnowy psychosomatycznej. Na program tej specjalizacji sk�adaj� si� mi�dzy innymi takie dzia�y jak: masa� klasyczny i punktowy, refleksoterapia, odnowa biologiczna i psychiczna, trening zdrowotny i dietetyka. Autorzy adresuj� t� ksi��k� g��wnie do student�w wspomnianego kierunku studi�w jako podr�cznik do masa�u punktowego. Zak�adamy, �e b�dzie ona pomocna tak�e w zawodzie: lekarza, fizjoterapeuty, masa�ysty i innych os�b zainteresowanych zagadnieniami zdrowotnymi. Osoby bez przygotowania metodycznego, kt�re zechc� skorzysta� z niej winni zdawa� sobie spraw�, �e wiadomo�ci g��wnie w zakresie anatomii i patofizjologii, nale�y uzupe�ni� we w�asnym zakresie. Niniejszy podr�cznik po�wi�cony jest przede wszystkim akupresurze. Przez akupresur� rozumiemy tak� form� terapii, w kt�rej dzia�aj�c bod�cem mechanicznym w formie ucisku palcem (lub pa�eczk�) na okre�lony punkt lub stref� cia�a wywo�ujemy reakcj� organizmu. Akupresura wykonywana na punktach chi�skich bywa nazywana masa�em punktowym. Poj�ciem szerszym od akupresury jest refleksoterapia. W refleksoterapii wykorzystuje si� r�ne postacie bod�c�w: energi� pr�du elektrycznego, ciep�a, sta�ego i zmiennego pola magnetycznego, �wiat�a, itp. W tej ksi��ce, obok akupresury wykonywanej na punktach chi�skich omawiamy najpopularniejsze metody refleksoterapii tj. elektropunktur�, magnetopunktur� i laseropunktur�. Pierwowzorem tej publikacji jest nasza pierwsza ksi��ka z tego zakresu pt.: "Leczniczy masa� punktowy"1. Szybkie wyczerpanie si� nak�adu ksi��ki zach�ci�o nas do dalszego doskonalenia jej merytorycznej strony, a tak�e szeregu zmian redakcyjnych. Najistotniejsze r�nice pomi�dzy "Leczniczym masa�em punktowym", a "Masa�em punktowym i innymi metodami refleksoterapii" dotycz�: 1. Szerszego potraktowania zagadnie� teoretycznych podstaw masa�u punktowego, a w szczeg�lno�ci filozofii taoistycznej i prawa pi�ciu element�w w medycynie naturalnej. 2. W��czenia do rozdzia�u "Podstawy diagnostyki" opr�cz diagnostyki stan�w chorobowych i diagnostyki narz�dowej, tak�e diagnostyki klinicznej i diagnostyki meridian. Pomimo szerszego potraktowania problematyki rozpoznania, ci�gle aktualne, pozostaje za�o�enie, �e odbiorca tej ksi��ki b�dzie korzysta� z gotowych "recept punktowych". Postawienie diagnozy w konwencji tradycyjnej medycyny chi�skiej jest spraw� bardzo trudn� i wymaga wszechstronnej wiedzy medycznej, a zatem i lat studi�w koniecznych do jej zdobycia i zastosowania w praktyce. 3. Poszerzenia zakresu wykorzystania "punkt�w samodzielnych" o punkty wykorzystywane w odnowie biologicznej sportowc�w. Zrezygnowano z umieszczenia tre�ci dotycz�cych obja�nienia biologicznych mechanizm�w dzia�ania akupresury. Tym razem przyj�li�my za�o�enie, �e ksi��ka w ca�o�ci napisana b�dzie w konwencji tradycyjnej filozofii medycyny wschodu. Jakkolwiek wiele zagadnie� z zakresu tradycyjnej medycyny wschodu znalaz�o obja�nienie na gruncie nauk medycznych, to istniej� jeszcze takie obszary, kt�rych w stopniu zadawalaj�cym na gruncie medycyny konwencjonalnej nie spos�b wyja�ni�. Z kolei szersze zaprezentowanie tej problematyki wykracza�oby poza ramy tego wydawnictwa. Czytelnik�w kt�rych te zagadnienia bardzo interesuj� odsy�amy do pozycji ksi��kowych, kt�rych wykaz podano w "Bibliografii". Z metod refleksoterapeutycznych szerzej om�wiono wykorzystanie pr�du sta�ego (elektropunktura), sta�ego pola magnetycznego (magnetopunktura) i �wiat�a laserowego (laseropunktura). W tym miejscu pragniemy podzi�kowa� wszystkim tym, kt�rzy podzielili si� z nami swoimi uwagami i opiniami na temat "Leczniczego masa�u punktowego". Mamy nadziej�, �e i tym razem b�dzie podobnie. Prosimy o uwagi i spostrze�enia Pa�stwa na adres autor�w. Tadeusz Kasperczyk, Stanis�aw Kmak Katedra Teorii Rekreacji i Sport�w Wodnych Al. Jana Paw�a Ii 78 AWF 31-571 KRAK�W. Rozdzia� I Rys historyczny Ten rys historyczny, wbrew pozorom, w wi�kszo�ci po�wi�cony jest nie dokonaniom w sferze akupresury, lecz akupunktury, kt�r� potocznie zwie si� starsz� "siostr�" masa�u punktowego. Wynika to z trudno�ci jakie napotyka si� ju� na wst�pie docieka� maj�cych na celu okre�lenie historii akupresury. Aby wiarygodnie przedstawi� problem nale�a�oby przeprowadzi� gruntowne studia materia��w dotycz�cych chi�skiej medycyny. Nie to jednak jest tematem niniejszego opracowania. Poni�szy rys historyczny nie pretenduje do roli wszechstronnego opracowania rozwoju tej dziedziny medycyny chi�skiej w uj�ciu historycznym. Celem tego rozdzia�u jest podanie w formie kalendarium najwa�niejszych dat i fakt�w dotycz�cych rozwoju akupunktury i przy�egania, kt�re traktujemy jako minimum niezb�dnej wiedzy w tym zakresie. Szersze om�wienie historii rozwoju akupunktury znajdzie zainteresowany Czytelnik w podr�cznikach autor�w polskich i zagranicznych, kt�rych du�y zestaw zamieszczono na ko�cu ksi��ki. U �r�de�, czyli w Chinach Pocz�tki akupunktury, za kolebk� kt�rej uznajemy Chiny, si�gaj� oko�o 5000 lat p.n.e. Nazwy Zhen - tzn. nak�uwanie i Tsju - tzn. przy�eganie pochodz� z czas�w staro�ytnych. �yj�cy oko�o 3000 lat p.n.e. cesarz Chin, nazwany w przekazach historycznych ��tym Cesarzem - Huang Ti, nakaza� lekarzom zaniechania leczenia tradycyjnego, tj. w rozumieniu wsp�czesnym farmakologicznego, a zaleci� leczenie nak�uwaniami za pomoc� cienkich igie�, kt�re kieruj� przep�ywem energii �yciowej (Qi) i w ten spos�b przywracaj� zdrowie. Z tego wynika, �e w�wczas metoda ta musia�a by� ju� do�� powszechnie znana, a filozofia zwi�zana z uzasadnieniem jej skuteczno�ci rozwini�ta. Jednym z najstarszych opracowa� po�wi�conych akupunkturze jest dzie�o pt. "Huangdi-Nei-Jing", czyli "Przyroda i �ycie", nazwane tak�e "Kanonem Medycyny Wewn�trznej". Prawdopodobnie dzie�o to powsta�o w latach 475-221 p.n.e. Jest prac� zbiorow� sk�adaj�c� si� z 10 tom�w w 2 cz�ciach, z kt�rych druga cz�� po�wi�cona jest akupunkturze i przy�eganiu (Ling shu - Kanon Akupunktury). W dziele tym zamieszczono map� z topografi� 295 punkt�w, w tym 25 nieparzystych. Znajdziemy tam om�wienie teorii pi�ciu element�w (drzewo-ogie�-ziemia-metal- woda) oraz pogl�dy na energi� �yciow� Qi i jej formy yang i yin. �yj�cy w latach 141-208 n.e. lekarz - uwa�any za pioniera chirurgii chi�skiej - Hua Tuo jako pierwszy wykorzysta� akupunktur� do znieczulenia przed zabiegiem chirurgicznym. W latach 215-282 n.e. �y� lekarz chi�ski - Huang Fou-Mi, kt�ry w 285 r. og�osi� dzie�o pt. "Kia-yi-king", co w t�umaczeniu na j�zyk polski znaczy: "O akupunkturze i przy�eganiu" (te sposoby w Chinach rozwija�y si� jednocze�nie). Autor opisa� ju� 649 punkt�w: 300 parzystych i 49 nieparzystych. Inny wybitny lekarz - Souen Ssen-Mo (581-682) napisa� dzie�o, z�o�one z 30 tom�w, pt. "Tsien-kin-fang", czyli "Tysi�c Z�otych Recept". Dwa z owych 30 tom�w po�wi�cone s� akupunkturze i przy�eganiu. Podr�cznik ten przez d�ugie lata s�u�y� do nauki akupunktury i przy�egania nie tylko lekarzom chi�skim, ale tak�e korea�skim i wietnamskim. W okresie 618-907 powsta�y w Chinach szko�y akupunktury jako wydzia�y szk� medycznych. To dla cel�w szkoleniowych w 1027 r. na polecenie Cesarza Chin, lekarz Wang-Wei-Jin zleci� odlanie z br�zu modeli naturalnej wielko�ci ludzkich postaci, pustych w �rodku. Na powierzchni ka�dej z dw�ch figur (odlano tylko 2 modele zwane Tang-Jen) zaznaczono przebieg 12 meridian i 649 punkt�w. Wspomniany lekarz jest autorem podr�cznika pt. "Ilustrowany podr�cznik o punktach akupunktury i przy�egania na odlanym modelu z br�zu". Kolejny krok w rozwoju metody leczenia akupunktur� przypad� na rok 1303. To z tego roku pochodzi zapis autorstwa lekarza Hu-Te-Pina o kolejnych 2 kana�ach (meridianach): g��wnym tylnym i g��wnym przednim. ��cznie mamy ju� w Xiv wieku 14 meridian�w i 693 punkty. Od tamtego - jak�e odleg�ego czasu - nie zmieni�a si� liczba kana��w, dodaje si� jedynie nowe punkty. Czasy renesansu przynios�y dalszy rozw�j metod leczenia i nowe dzie�a naukowe. W 1601 roku ukaza�o si� "Kompendium akupunktury i przy�egania" - dzie�o porz�dkuj�ce posiadan� na ten temat wiedz� �wczesnych. Znajdujemy w nim opis dziewi�ciu igie� oraz terapeutyczne w�a�ciwo�ci kana��w i punkt�w. Powt�rnie zosta�y odlane modele z br�zu, tym razem trzy: m�czyzny, kobiety i dziecka. Modele te s�u�y�y g��wnie celom szkoleniowym. W rozwoju akupunktury w Chinach nast�pi� pewien regres. W Xviii w. w Chinach powsta�y wy�sze uczelnie na wz�r europejski. Wielu lekarzy powr�ci�o z Europy po okresie studi�w i stali si� oni przeciwnikami tradycyjnej chi�skiej medycyny uznaj�c j� za nienaukow�. Zast�j ten przypad� na lata 1664-1930. W latach wojen, jakie z przerwami toczy�y si� w Chinach od 1924 r. a� do ko�ca Ii wojny �wiatowej akupunktura by�a wykorzystywana do leczenia rannych �o�nierzy i to sprawi�o, �e nast�pi� jej powt�rny rozkwit i pe�na rehabilitacja. Ponownie metoda ta zosta�a zr�wnana z innymi metodami leczenia. Z Chin akupunktura rozprzestrzeni�a si� na ca�y Daleki Wsch�d i tam, z pewnymi zmianami, by�a szeroko stosowana. W Polsce Je�eli nie bra� pod uwag� udzia�u Micha�a Boyma2 w dziele popularyzacji akupunktury w Europie, to pierwsze dokumenty, �wiadcz�ce o zainteresowaniu si� lekarzy t� metod� leczenia w Polsce, pochodz� z lat 1828 i 1830. Data 1828 wi��e si� z uzyskaniem przez lekarza Antoniego Baranowskiego stopnia doktora medycyny na Uniwersytecie Wile�skim za prac� napisan� po �acinie, a po�wi�con� japo�skiej moksie (przy�eganiu). Tytu� rozprawy po �acinie brzmi: "De moxa japonica ac sinensi dissertatio inauguralis chirurgico-practica quam in Caesarea Litteraturum Universitate Vilnensi ad gradum doctoris medicinae vito obfinendum publice defendet Antonius Baranowski Lithavanus Medicinae Magister". W dwa lata p�niej inny Polak - J�zef Domaszewski na Uniwersytecie Jagiello�skim broni� rozpraw� doktorsk� cz�ciowo po�wi�con� akupunkturze; tytu� rozprawy: "De Hydrocephale interno chronice item de acupunctura. Dissertatio inauguralis medico-chirurgica". Jako ciekawostk� podajemy, �e ta cz�� pracy, kt�ra zosta�a po�wi�cona akupunkturze zawiera zaledwie 9 stron druku, ma charakter pracy pogl�dowej i oparta by�a na 12 wsp�czesnych publikacjach zagranicznych. Niemniej zawarto w niej zadziwiaj�co du�o tre�ci: rys historyczny akupunktury, opis igie�, obja�nienia mechanizmu dzia�ania nak�uwa�, zastosowanie i warto�ci lecznicze tej metody. Pomi�dzy rokiem 1830 a poni�ej sporz�dzonym wykazem dat wa�niejszych wydarze� dotycz�cych akupunktury istnieje olbrzymia przepa��. Wydaje si�, �e jest to niemo�liwe, aby przez ca�e dziesi�ciolecia w Polsce nie znano, b�d� nie interesowano si� akupunktur�. Je�eli podr�czniki z tego okresu nic na ten temat nie m�wi�, to opr�cz hipotezy, �e rzeczywi�cie nic istotnego w tym zakresie si� nie dzia�o mo�na tak�e przypuszcza�, �e nie odkryto i nie opisano jeszcze tych co si� tym zagadnieniem interesowali. Uznajemy zatem, �e histori� polskiej akupunktury, kt�r� mo�emy zaliczy� do m�odych dziedzin medycyny, wyznaczaj� nast�puj�ce daty: 1972 - powsta�a w Gliwicach Poradnia zwalczania B�lu (za spraw� dr med. Boles�awa Rutkowskiego), w kt�rej stosowano g��wnie akupunktur� i elektroakupunktur�. 1978 - w Warszawie utworzono pierwsz� w Polsce instytucj� maj�c� nazw� akupunktura w swoim szyldzie: Poradnia Akupunktury. 1981 - rozpocz�a prac� Sekcja Refleksoterapii przy ZG Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. 1983 - ukaza�o si� czasopismo "Akupunktura polska". 1985 - powo�ano Krajowego Specjalist� do spraw Akupunktury. 1987 - utworzono samodzieln� organizacj�: Polskie Towarzystwo Akupunktury (w miejsce wspomnianej Sekcji Refleksoterapii). 1988 - powsta�o Sto�eczne Centrum Akupunktury. 1982 i 1984 - odby�y si� krajowe konferencje akupunktury. Przy omawianiu historii akupunktury w Polsce i jej osi�gni�� doby wsp�czesnej nie spos�b nie wspomnie� o roli i zas�ugach jakie na tym polu po�o�y� Prof. dr med. Zbigniew Garnuszewski, kt�rego uznaje si� powszechnie za ojca polskiej akupunktury. Rozdzia� Ii Podstawy filozofii medycyny chi�skiej Tao Om�wienie zagadnienia dotycz�cego poj�cia Tao wymaga odniesienia si� do t�a historyczno-filozoficznego okresu w kt�rym si� ono pojawi�o za spraw� chi�skiego lekarza i filozofa nazwiskiem Lao-Tsy (lub Lao-Tzu), czyli "stary mistrz". Powstaje w tym czasie utw�r filozoficzny pt. "Tao - te King" (Iv albo Iii w. p.n.e.). To w nim opisane jest po raz pierwszy poj�cie Tao. Przez Tao rozumie si� - drog�, metod�, spos�b w jaki wszech�wiat znajduje si� w ci�g�ym ruchu, zasady dotycz�ce regularno�ci pewnych zjawisk w nim wyst�puj�cych, inaczej m�wi�c wszelkie prawid�owo�ci �wiata przyrody i praw nim rz�dz�cych. Zak�ada si�, �e koncepcja Tao zrodzi�a si� g��wnie z obserwacji corocznego nast�powania po sobie p�r roku, prowadz�cego do rozwoju, odnowy i rozk�adu. Cz�owiek cz�sto zastanawia� si� nad pot�g� przyrody i zdawa� sobie spraw� ze swej bezwzgl�dnej od niej zale�no�ci. W ten spos�b zrodzi�o si� w ludziach przekonanie, �e aby istnie� i �y� we wzgl�dnej szcz�liwo�ci, powinni post�powa� zgodnie z zasadami natury - przystosowa� si� do jej praw. Gdyby czyny cz�owieka by�y w jakim� momencie niezgodne z wszechmocnym Tao, w�wczas z pewno�ci� nast�pi�by konflikt, w kt�rym strona zdecydowanie s�absza - czyli cz�owiek musia�by ponie�� pora�k�. Tego rodzaju rozwa�ania prowadzi�y ludzi do badania i odkrywania prawid�owo�ci Tao oraz kszta�towania w oparciu o nie swojego post�powania. Innymi s�owy, cz�owiek pojmuj�c wszech�wiat jako co� o�ywionego, zmuszaj�cego go do bezwzgl�dnego pos�usze�stwa, stara� si� poznawa� jego rol� by m�c w�a�ciwie j� wype�ni�. Taoizm jako system filozoficzno-religijny powsta� w epoce Chou (Xi-Iii w. p.n.e.), w tej samej w kt�rej �y� inny wybitny filozof tej epoki Konfucjusz (551-479 r. p.n.e.). Filozof ten wywar� ogromny wp�yw na my�l filozoficzn� i spo�eczn� tej epoki. Nale�y nadmieni�, �e w epoce tej w Chinach panuje jeszcze system patriarchalny - w�adz� sprawuje kr�l, a ziemia i ludzie j� uprawiaj�cy pozostaj� jego w�asno�ci�. Wtedy jeszcze uznawano, �e obok Tao nieba i ziemi istnieje jeszcze Tao - droga kr�la. Tak rozumiano spos�b post�powania nieba i kr�la. Kr�l co jaki� czas schodzi� z nieba na ziemi�, przebywa� w poszczeg�lnych komnatach pa�acu - �wi�tyni. Mia� on g��wnie za zadanie kierowa� �adem spo�ecznym. Bez w�tpienia pogl�dy te mia�y s�u�y� zachowaniu okre�lonego �adu spo�ecznego i norm moralnych, a wi�c pozwoli� rz�dzi� ludem bez zak��ce�. Konfucjusz jakkolwiek w wielu kwestiach wyra�a� �wiat�y pogl�d, w tych trzyma si� tradycyjnych pogl�d�w i akceptuje istniej�ce stosunki spo�eczne. Zar�wno Konfucjusz (kt�ry jednak�e nie napisa� �adnego dzie�a) jak i �yj�cy po nim wspomniany ju� Lao-Tsy znali teori� pi�ciu element�w. Zosta�a ona opisana w rozdziale "Wielki Kanon" w utworze "Ksi�ga pism" i zak�ada si�, �e zosta�a napisana w pierwszej po�owie pierwszego tysi�clecia p.n.e. (a wi�c przed urodzeniem si� obu filozof�w). Lao-Tsy wyklucza ju� w swoich za�o�eniach o Tao ingerencj� czynnika ludzkiego w prawa natury i wszech�wiata. G�osi pogl�d, �e Tao wszech�wiata sk�ada�o si� z 2 zasadniczych cz�ci: Tao nieba (Chien-tao) oraz Tao ziemi (Kun-tao). Tao nieba by�o otoczone wi�ksz� czci� ni� Tao ziemi. Uwa�ano, �e dzi�ki ciep�u i deszczom jakie niebo zsy�a�o na biern�, ciemn� i such� ziemi� m�g� nast�powa� proces tworzenia. W zwi�zku z tym niebo by�o najwi�kszym b�stwem, a coroczne odradzanie si� �ycia w przyrodzie by�o uwa�ane za spontaniczne dzia�anie nieba i ziemi w oparciu o odwieczne zasady Tao. R�wnolegle do Tao wszech�wiata istnia�o Tao cz�owieka. Cz�owiek winien kierowa� si� w swoim �yciu jednostkowym i spo�ecznym porz�dkiem obowi�zuj�cym w �wiecie natury. W my�l tej filozofii kto� kto jest zdrowy jest cz�owiekiem znaj�cym sw� wewn�trzn� natur�, widz�cym siebie w swoim wn�trzu. Cz�owiek taki uwa�any jest za zdrowego, poniewa� zna sw�j umys�. A wi�c zdrowie nie mo�e by� w �aden spos�b oddzielone od duchowego rozwoju. Rozwa�aj�c problem po�ywienia wiadomo, �e je�li nie b�dzie ono odpowiednie mo�e doprowadzi� do tego, �e cz�owiek zacznie zachowywa� si� neurotycznie. Wspieraj�c swoje w�asne zdrowie poprzez dba�o�� o wszystko co jest wok� nas, o bezpiecze�stwo innych ludzi, rozwijaj�c w ten spos�b swoje otoczenie - powodujemy, �e to wraca do nas niejako podtrzymuj�c nasze zdrowie. Kiedy pracujecie nad swoim umys�em, starajcie si� o to by panowa� nad swoimi negatywnymi uczuciami, nad emocjami, gniewem, niech�ci�, a w�wczas staniecie si� zdrowsi. Staro�ytna filozofia chi�ska uwa�a�a, �e cz�owiek jest male�kim wszech�wiatem, zbudowanym z tych samych elementarnych cz�stek materialnych na obraz i podobie�stwo wszech�wiata. �yje i dzia�a pod wp�ywem tych samych si�, kt�re rz�dz� przyrod� i podlega tym samym regu�om. Cz�owiek wyr�nia si� jednak posiadaniem rozumu, zdolno�ci� odczuwania i poznawania otaczaj�cego �wiata. Lekarze chi�scy wychodz�c z tych og�lnych za�o�e� filozoficznych odpowiednio interpretowali zgromadzone wiadomo�ci z anatomii, patologii i fizjologii oraz ustalali zasady teorii naukowych i metody post�powania, kt�re uleg�y stopniowej przemianie ewolucyjnej. Budowa cz�owieka i procesy �yciowe przebiegaj� wed�ug zasad si� yin i yang, oraz regu� 5 element�w. Aktywno�� cz�owieka to jest yang, jego sen to yin, g�rna po�owa cia�a - yang, dolna - yin, ramiona - yang, nogi yin. Tzw. puste narz�dy systemu trawiennego: jelita, �o��dek s� aktywnymi producentami energii i dlatego s� yang. Rozwini�cie teorii yin-yang zawarto na dalszych stronach ksi��ki. Nie wdaj�c si� w dalsze rozwlek�e opisy poj�cia Tao, przedstawiamy 7 twierdze� uniwersalnych i 12 zasad wzgl�dno�ci, kt�re wystarczaj�co szczeg�owo ujmuj� istot� zagadnienia. (Kr�licki 1994) Twierdzenia te i zasady stwarzaj� dobr� okazj� do refleksji i medytacji i jako takie s� podstaw� kontemplacji w zakresie r�nego rodzaju praktyk psychoterapeutycznych wywodz�cych si� z my�li taoistycznej. Siedem twierdze� uniwersalnych 1. Wszystko jest rezultatem zr�nicowania. Niesko�czono�ci. 2. Wszystko podlega ustawicznym zmianom. 3. Ka�da rzecz i ka�de zjawisko posiada swoje przeciwie�stwo. 4. Ka�da rzecz i ka�de zjawisko ma dwa oblicza. 5. Nie istnieje identyczno��. 6. Im mocniejsza jest cecha danej rzeczy, tym wi�ksze jest przeciwie�stwo tej cechy. 7. Cokolwiek ma pocz�tek musi dobiec ko�ca. Dwana�cie zasad wzgl�dno�ci 1. Jedna jedyna Niesko�czono�� manifestuje si� ci�g�� przemian� dope�niaj�cych i antagonistycznych tendencji yin i yang. 2. Yin i yang przejawiaj� si� nieustannie we wszystkim dzi�ki odwiecznemu ruchowi niesko�czonego Tao. 3. Yin reprezentuje si�� od�rodkow�, yang si�� do�rodkow� i wsp�lnie tworz� energi� Qi i wszystkie zjawiska. 4. Yin przyci�ga yang, yang przyci�ga yin. 5. Yin odpycha yin, yang odpycha yang. 6. ��czone w r�nych proporcjach yin i yang tworz� r�ne zjawiska, kt�re s� do siebie podobne. Zachodz�cy pomi�dzy rzeczami i zjawiskami objaw przyci�gania i odpychania jest wprost proporcjonalny do zawartych w nich si� yin i yang. 7. Wszystkie zjawiska s� zmienne, nieprzerwanie zmieniaj� swoj� konstytucj� stanowi�c� z�o�enie si� yin i yang. Yin ulega przemianie w yang, yang przemianie w yin. 8. Nic nie sk�ada si� wy��cznie z yin lub wy��cznie z yang. Wszystko stanowi komponent obydwu tendencji o zr�nicowanym stopniu nasycenia. 9. Nie istnieje neutralne, w ka�dym zjawisku przewa�a yin lub yang. 10. Wielkie yin przyci�ga ma�e yin, wielkie yang przyci�ga ma�e yang. 11. Skrajne yin wytwarza yang, skrajne yang wytwarza yin. 12. Wszystkie reakcje fizyczne s� natury yang w swym wn�trzu, natury yin na powierzchni. Energia Qi i jej formy yang i yin Jednym z podstawowych poj�� chi�skiej filozofii medycyny jest poj�cie energii Qi. Wszystkie procesy, stany, zdrowie rozpatruje si� w kategoriach braku, nadmiaru lub r�wnowagi Qi. Qi - jest to niewidzialna energia - si�a �yciowa, kt�ra istnieje i kr��y w ka�dym organizmie �ywym, a nawet ka�dej materii posiadaj�cej struktur� chemiczn� warunkuj�c jego prawid�owe funkcjonowanie. Ka�da kom�rka i narz�d maj� wi�kszy lub mniejszy zas�b Qi. Suma wszystkich Qi stanowi o potencji �yciowej ca�ego organizmu. Kr��enie owej energii ma charakter ci�g�y i odbywa si� ustalonymi szlakami, kt�re nazywamy kana�ami, po�udnikami lub meridianami. Nale�y jednak podkre�li�, �e jednoznaczne t�umaczenie Qi przy pomocy s�owa "energia" w kr�gach cywilizacji europejskiej mo�e prowadzi� do wielu mylnych interpretacji. Dzieje si� tak dlatego, �e poj�cie energii jest na gruncie nauk przyrodniczych �ci�le zdefiniowane. Dlatego powinni�my pami�ta� o pewnej umowno�ci tego znaczenia, a ju� na pewno unika� jego fizycznych interpretacji. Ca�a medycyna chi�ska, to w zasadzie studiowanie i analiza energii Qi i jej rodzaj�w. Zachodzi pytanie sk�d ta energia si� bierze. �r�d�em jej s� rodzice i jest to energia odziedziczana. Przez ca�e swoje �ycie cz�owiek uzupe�nia i wydatkuje swoj� Qi. Uzupe�nienie nast�puje poprzez oddychanie i czerpanie jej z powietrza jak te� poprzez spo�ywanie pokarm�w. Qi jest te� pobierana z kosmosu poprzez sk�r�. Cz�owiekowi s� niezb�dne do prawid�owego funkcjonowania r�ne rodzaje Qi - typu yang z kosmosu, typu yin z ziemi - z po�ywienia i oddychania, ta odziedziczona, i r�ne inne nabywane innymi sposobami. ��cz� si� one przenikaj�c wzajemnie, tworz�c w ciele cz�owieka "wewn�trzne Qi" lub "ma�e Qi" uwa�ane za podstawowy czynnik �yciowy. Z istnieniem wielkiej ilo�ci Qi, lub jej wyczerpywaniem si�, wi�zano poziom aktywno�ci �yciowej cz�owieka. Wewn�trzne Qi by�o tym, co decydowa�o o powodzeniu danej dzia�alno�ci; nie metoda dzia�ania by�a najwa�niejsza, lecz ilo�� Qi, kt�rej cz�owiek m�g� u�y� do wykonywania okre�lonej czynno�ci. Energia ta w trakcie pracy wyczerpuje si�, ale podlega bardzo szybko odnowieniu. Ruch energii jest ci�g�y i wielostronny. Nawi�zuje do tego nast�puj�cy obrazowy opis: ka�de dzia�anie powinno by� jak woda, kt�ra najpierw sp�ywa po zboczach g�r strumieniami w doliny, a potem w postaci mgie� i chmur unosi si� ponad szczyty g�r, by spa�� na nie w postaci deszczu i sp�yn�� z powrotem po ich zboczach. Cz�sto podkre�la si�, �e woda zatrzymana w swoim biegu zarasta zielskiem, zamula si� i zmienia w niezdrowe bagno; wystarczy jednak umo�liwi� jej dalszy ruch, by sta�a si� zn�w przejrzysta i zdrowa. Ka�da aktywno�� je�eli tylko nie jest zbyt jednostronna powoduje przep�yw Qi, stwarzaj�c pomy�lne warunki zar�wno dla podejmuj�cego j�, jak i dla jego otoczenia. Aktywno�� powoduje r�wnie� gromadzenie si� energii Qi. Niebezpieczny jest zar�wno zast�j energii, jak i jej gwa�towne wyczerpanie si�. Utrata kontroli i brak mo�liwo�ci regeneracji zapas�w Qi grozi chorob�, a w skrajnych stanach �mierci�. Z rozwa�a� nad Tao wiemy, �e yang i yin to dwie formy energii Qi. Formy te s� przeciwstawne sobie, to dwa bieguny, kt�re istniej� tylko razem, (nie mog� istnie� samodzielnie). Egzystuj� we wzajemnym powi�zaniu - harmonii. Zachwianie r�wnowagi mi�dzy nimi ma wp�yw na r�wnowag� ustroju, na jego zdolno�� do samoregulacji. W poj�ciach starochi�skiego systemu filozoficznego nie ma we wszech�wiecie organizmu, gdzie nie by�oby konkurencji i walki przeciwie�stw. Dlatego te� formy energii yang i yin okre�la si� jako prawo jedno�ci lub walki przeciwie�stw. Te obie formy energii zmieniaj� si� i zachodz� na siebie. Przedstawia to najlepiej monada chi�ska, gdzie kolor jasny, to yang, a ciemny - yin. W ciemnym jest cz�stka jasnego i odwrotnie (ma�e yang i ma�e yin). Wed�ug tej filozofii wszystko co nas otacza, a tak�e jest w nas, daje si� zaliczy� do yang, lub yin. Yang to: �wiat�o, s�o�ce, niebo, ogie�, ciep�o, dzie�, lato, rodzaj m�ski, ruch, rado��, czerwie�, opadanie i inne. Yin to: ciemno��, noc, ksi�yc, zimno, woda, rodzaj �e�ski, sta�o��, smutek, bezruch, purpura, przestrze�, wznoszenie si� i inne. Z faktu, �e co� jest yang a co� yin nie wynika, �e co� jest lepsze a co� gorsze. W przyrodzie nie wyst�puje poj�cie dobra i z�a i nie stosuje te� ona takiego warto�ciowania. Jest to wytw�r intelektualny cz�owieka dobry i s�uszny tylko w sferze, wytworzonych przez niego zasad moralnych. Dla przyrody zar�wno to co z�e, np.: drapie�nik, jak i to co dobre np.: Jagnie, s� potrzebne i r�wnie wa�ne dla niezak��conego jej stanu. Rozwa�ania o istocie prawa jedno�ci lub walki przeciwie�stw maj� ogromne znaczenie praktyczne. W �yciu codziennym w sposobie pracy i czasie wolnym, przy wyborze towarzystwa lub partner�w, przy dobieraniu w�a�ciwej diety czy leku, najwa�niejsze jest ��czenie pierwiastk�w na zasadzie przeciwie�stw i pami�tanie, �e ca�y otaczaj�cy nas �wiat zawsze d��y do r�wnowagi i pe�nej homeostazy. W dalszych rozwa�aniach dotycz�cych energii Qi i jej form skupimy uwag� na tych wiadomo�ciach, kt�re wykorzystane b�d� dla om�wienia mechanizmu akupresury. Wspomniano te� powy�ej, �e energia Qi w organizmie kr��y nieustannie swoimi utartymi szlakami czyli meridianami. Jeden cykl kr��enia energii Qi trwa dob� (24 godz.) i rozpoczyna si� od serca i do serca wraca. Wysoko�� fali przep�ywu energii w danym meridianie zale�y od poziomu Qi w meridianie przed nim le��cym. Je�eli z przyczyn chorobowych poziom Qi w danym narz�dzie zwi�zanym z meridianem jest niski, to fala p�yn�ca do narz�du nast�pnego b�dzie r�wnie� niska. Zadzia�anie na przyk�ad poprzez ucisk (akupresur�) lub nak�ucie ig�ami (akupunktur�), lub inn� technik� na okre�lone punkty meridianu chorego narz�du - czyli os�abionego energetycznie - wyr�wnuje w nim poziom energii, a przez to podnosi fal� p�yn�c� do narz�du nast�pnego. Narz�dy cia�a ludzkiego wykazuj� r�ny stopie� aktywno�ci w ci�gu doby, co daje podstawy do podzia�u ich na narz�dy: dzienne, dzienno-nocne i nocne. Narz�dy dzienne - maksimum energii wyst�puje w nich w godzinach od 7.00 do 15.00; s� to: 1. �o��dek - 7.00-9.00 2. �ledziona z trzustk� (�ledziona i trzustka w tradycyjnej medycynie chi�skiej uwa�ane s� za jeden narz�d) - 9.00-11.00 3. serce - 11.00-13.00 4. jelito cienkie - 13.00-15.00 Narz�dy dzienno-nocne: godz. 15.00-19.00 i 3.00-7.00; s� to: 1. p�uca - 3.00-5.00 2. jelito grube - 5.00-7.00 3. p�cherz moczowy - 15.00-17.00 4. nerki - 17.00-19.00 Narz�dy nocne: od 19.00 do 3.00; s� to: 1. osierdzie - 19.00-21.00 2. potr�jny ogrzewacz - 21.00-23.00 3. p�cherzyk ��ciowy - 23.00-1.00 4. w�troba - 1.00-3.00 Zdrowym jest ten cz�owiek, u kt�rego energia Qi cyrkuluje w organizmie w spos�b niezak��cony. Istota leczenia w medycynie starochi�skiej polega na udro�nieniu przep�ywu energii Qi w ustroju, by ta przep�ywa�a w spos�b niezak��cony. W tym celu stosuje si� r�ne techniki oddzia�ywania na punkty chi�skie le��ce na przebiegu meridianu. Prawo pi�ciu element�w Wed�ug tradycyjnej filozofii medycyny chi�skiej u podstaw organizacji wszech�wiata le�y cykliczno��. Przyj�to, �e spos�b organizacji wszech�wiata jest uniwersalny, tzn. �e elementy owej organizacji w takim samym stopniu dotycz� ca�o�ci (wszech�wiata) jak i sk�adowych cz�ci tej ca�o�ci, np. istot �ywych oraz ka�dej fizjologicznej funkcji. W ten spos�b podporz�dkowano wszystkie zjawiska pi�ciu elementom. Teoria ta t�umaczy materialne zjawiska i procesy zachodz�ce w tkankach, tak�e stany psychiki, oraz wszelkie zale�no�ci mi�dzy fizjologi�, patologi� i �rodowiskiem. Te pi�� element�w (pierwiastk�w) to: 1. drzewo (D) 2. ogie� (O) 3. ziemia (Z) 4. metal (M) 5. woda (W) Pomi�dzy tymi elementami zachodz� relacje, kt�re mo�na okre�li� og�lnie jako prawa przemiany i istnienia. Tak wi�c przez prawo pi�ciu element�w Wu Sing rozumie si� symbole pod kt�re podstawia si� r�wnowa�niki odnosz�ce si� do cz�owieka, jego otoczenia, a tak�e do �wiata przyrody (tab. 1). Tab. 1 Odpowiedniki pi�ciu element�w Drzewo: narz�d pe�ny - w�troba; narz�d pusty - p�cherzyk ��ciowy; zmys� - oczy - wzrok; tkanka - mi�nie, �ci�gna, paznokcie; wydaliny - �zy; osobowo�� - spokojny; emocje - gniew, z�o��, nienawi��; sk�onno�� - do wzywania, krzyku; wyczerpuje - nadu�ycie oczu; zapach - zje�cza�y; smak - kwa�ny; rozw�j - urodzenie; kolor - zielony; mi�so - kura (dr�b); ziarno - pszenica; metoda konserwacji - fermentacja, kiszenie; spos�b gotowania - kr�tkie zaparzanie bez przykrycia na ogniu z drzewa; pora dnia - rano; pora roku - wiosna; wp�yw bioklimatu - wiatr; strona �wiata - wsch�d; Ogie�: narz�d pe�ny - serce, osierdzie; narz�d pusty - jelito cienkie, potr�jny ogrzewacz; zmys� - j�zyk - mowa; tkanka - cera, ukrwienie, naczynia t�tnicze; wydaliny - pot; osobowo�� - aktywny; emocje - rado��; sk�onno�� - do �miechu; wyczerpuje - obserwacja, dzia�anie poznawcze; zapach - spalenizna; smak - gorzki; rozw�j - wzrost; kolor - czerwony; mi�so - baranina; ziarno - �yto; metoda konserwacji - w�dzenie; spos�b gotowania - pieczenie (ruszt), smarzenie z obracaniem; pora dnia - po�udnie; pora roku - lato; wp�yw bioklimatu - gor�co; strona �wiata - po�udnie; Ziemia: narz�d pe�ny - �ledziona-trzustka; narz�d pusty - �o��dek; zmys� - wargi - �luz�wka, dotyk; tkanka - cia�o - mi�nie, tkanka ��czna; wydaliny - �lina; osobowo�� - zr�wnowa�ony; emocje - troska, zmartwienie, wsp�czucie; sk�onno�� - do �piewu; wyczerpuje - siedzenie; zapach - przyjemny; smak - s�odki; rozw�j - dojrza�o��; kolor - ��ty, z�oty; mi�so - wo�owina; ziarno - kukurydza; metoda konserwacji - w cukrze; spos�b gotowania - duszenie pod przykryciem w ma�ej ilo�ci wody - piec w�glowy; pora dnia - po po�udniu; pora roku - p�ne lato; wp�yw bioklimatu - wilgo�; strona �wiata - �rodek; Metal: narz�d pe�ny - p�uca; narz�d pusty - jelito grube; zmys� - nos - w�ch; tkanka - sk�ra, w�osy cia�a; wydaliny - �luz; osobowo�� - prawy, nieugi�ty; emocje - smutek; sk�onno�� - do p�aczu; wyczerpuje - le�enie; zapach - gryz�cy; smak - ostry; rozw�j - starzenie si�; kolor - bia�y, srebrny; mi�so - konina; ziarno - owies, ry�; metoda konserwacji - w ostrych przyprawach, w pr�ni; spos�b gotowania - pod ci�nieniem, kuchnia elektryczna; pora dnia - wiecz�r; pora roku - jesie�; wp�yw bioklimatu - sucho; strona �wiata - zach�d; Woda: narz�d pe�ny - nerki; narz�d pusty - p�cherz moczowy; zmys� - ucho - s�uch; tkanka - ko�ci, m�zg, w�osy g�owy; wydaliny - mocz; osobowo�� - ruchliwy; emocje - strach, depresja; sk�onno�� - do st�kania; wyczerpuje - stanie; zapach - zgni�y; smak - s�ony; rozw�j - zej�cie-�mier�; kolor - czarny, niebieski; mi�so - wieprzowina, ryby; ziarno - fasola; metoda konserwacji - solenie, zamra�anie; spos�b gotowania - gotowa� w du�ej ilo�ci wody, miesza�; pora dnia - noc; pora roku - zima; wp�yw bioklimatu - zimno; strona �wiata - p�noc; Istniej� wzajemne wi�zi mi�dzy tymi pi�cioma elementami. S� to: 1. Wi� tw�rczo-pobudzaj�ca (od�ywcza) Drzewo pobudza (w znaczeniu rodzi) ogie�, ogie� pobudza (ogrzewa) ziemi�, ziemia daje metal, metal daje wod�, woda �ywi drzewo. Nadmiar pobudzania jednego z 5 element�w prowadzi do zaburzenia r�wnowagi pomi�dzy nimi. 2. Wi� destrukcyjno-hamuj�ca Drzewo hamuje (podrywa korzeniami) ziemi�, ziemia wypija wod�, woda gasi ogie�, ogie� topi metal, metal tnie drzewo. Je�eli okre�lony element np. woda wykazuje s�abo��, to inny np. ogie� zaczyna dominowa�, przybiera form� ataku a� do jego ca�kowitego zniszczenia. Z powy�szych wi�zi wywodzi si� jedno z prawide� recepty punktowej nazwane prawid�em "matka-c�rka", (lub "ojciec-syn"). Element drzewa, kt�ry ma zwi�zek z w�trob� jest "matk�" elementu ognia. Ogie� ma zwi�zek z sercem. W przypadku chorej w�troby nie jest ona w stanie dostarczy� energii Qi sercu i serce wykazuje niesprawno��. Do wykorzystania w praktyce tego prawid�a b�dziemy powraca� jeszcze na dalszych stronach ksi��ki. Patologia mi�dzy pi�cioma elementami Zdrowie zawdzi�czamy energii Qi, kt�ra sprawia, �e organizm dysponuje odpowiednimi si�ami obronnymi zar�wno przed patogennymi czynnikami zewn�trznymi jak i wewn�trznymi. Mechanizmy obronne ustroju, dzi�ki dynamicznej r�wnowadze pomi�dzy yang i yin naszego cia�a zachowuj� stan zdrowia. Utrzymuje si� on dop�ki silny czynnik atakuj�c nie naruszy tego stanu lub b�d�c s�abym nie natrafi na obni�on� niewydoln� wewn�trzn� si�� energii patogennej. Czynnikiem atakuj�cym mo�e by� nag�e pogorszenie si� pogody jak np. przenikliwe zimno i je�eli natrafi na obni�on� odporno�� na ten czynnik mo�e doj�� do choroby. Choroba mo�e trwa� kr�tko przy dobrych si�ach obronnych ustroju, wytwarza si� podwy�szona ciep�ota (gor�czka) i poty, kt�re przeciwdzia�aj� atakowi agresji. Je�eli organizm na skutek zak��cenia energii yang-yin nie upora si� z atakiem w kr�tkim czasie, to choroba przewleka si�. W tradycyjnej chi�skiej medycynie istnieje poj�cie pe�no�ci, gdy nadmiar patogennego czynnika atakuje powierzchni� odpornego organizmu (Pincel 1994). Objawami pe�no�ci jest nag�y pocz�tek choroby, ostry jej przebieg, wysoka gor�czka, poty, szybkie t�tno. Jest to tzw. zesp� wewn�trzny yang-nadmiar czyli Shi. Drugie poj�cie, to pusto��, jest ona przy s�abej obronno�ci organizmu i wnikni�ciu g��biej czynnika szkodliwego. Objawami pusto�ci s�: przewlekanie si� choroby, brak gor�czki i zwolnione t�tno. Stan ten to zesp� wewn�trzny yin-niedob�r czyli Xu. Leczenie ma wzmocni� stan niedoboru lub os�abi� nadmiar. Ze wzgl�du na pochodzenie czynnika patogennego dzieli sieje na: 1. Patogenne czynniki zewn�trzne; zimno, ciep�o, wiatr, susza, wilgo�, wp�ywy kosmiczne, urazy i zaka�enia. 2. Patogenne czynniki wewn�trzne; z�o��, troska, smutek, strach, rado��, przeci��enie prac� narz�d�w wewn�trznych, b��dy w od�ywianiu i inne. Meridiany i punkty zwi�zane z elementami Meridiany g��wne, czyli narz�dowe, posiadaj� odpowiedni r�wnowa�nik w zakresie element�w i tworz� bardzo ciekawy uk�ad, kt�rego cechami szczeg�lnymi s�: wyst�powanie tego samego elementu w parze jak� tworz� poszczeg�lne meridiany typu yang (narz�dy puste) i yin (narz�dy pe�ne). Zmiana elementu wyst�puje zawsze b�d� przy uk�adzie yang-yang, b�d� yin-yin. Element ognia wyst�puje 4-krotnie, a pozosta�e tylko po 2 razy. Meridiany tworz�ce pary: 1. jelito grube (yang) - p�uco (yin) (M) 2. �o��dek (yang) - �ledziona-trzustka (yin) (Z) j3. elito cienkie (yang) - serce (yin) (O) 4. p�cherz moczowy (yang) - nerki (yin) (W) 5. potr�jny ogrzewacz (yang) - osierdzie (yin) (O) 6. p�cherzyk ��ciowy (yang) - w�troba (yin) (O) Opr�cz obiegu energii w meridianach tworz�cych pary i maj�cych po��czenia pomi�dzy sob� poprzez punkty przepustowe (Luo) istniej� te� po��czenia, kt�re okre�lamy jako du�e po�udniki. Wyodr�bniamy trzy du�e po�udniki typu yang; i trzy typu yin. Du�e po�udniki typu yang tworz�: 1. jelito cienkie (meridian r�czny) i p�cherz moczowy (meridian no�ny) - Tai yang 2. potr�jny ogrzewacz (meridian r�czny) i p�cherzyk ��ciowy (meridian no�ny) - Shao yang 3. jelito grube (meridian r�czny) i �o��dek (meridian no�ny ) - Yang Ming Du�e po�udniki typu yin tworz�: 1. p�uco (meridian r�czny) i �ledziona-trzustka (meridian no�ny) - Tai yin 2. osierdzie (meridian r�czny) i w�troba (meridian no�ny) - Yueh yin 3. serce (meridian r�czny) i nerka (meridian no�ny) - Shao yin Du�e po�udniki i ich funkcje mo�emy przedstawi� w nast�puj�cy spos�b: Tai yang (zimno) - Shao yin (ogie�) Shao yang (ciep�o) - Yueh yin (wiatr) Yang Ming (sucho��) - Tai yin (wilgo�) Ka�da para w ten spos�b jest w stanie wyr�wna� powstaj�ce w wyniku dzia�a� powy�szych czynnik�w zaburzenia. Przyk�ad: atak zimna na powierzchni� cia�a zadzia�a na le��cy zewn�trznie du�y po�udnik Tai yang. Tai yang tworz� meridian jelita cienkiego (ciep�o) i p�cherza moczowego (zimno). Podczas ataku zimna na po�udnik p�cherza moczowego b�dzie d��no�� ze strony jelita cienkiego do wyr�wnania zimna swoim ogniem. Przy ataku suszy na Yang Ming ratunek nast�pi przy pomocy wilgoci ze strony �o��dka. Tak wyr�wnane s� mi�dzy innymi codzienne wahania klimatyczne. Pojawienie si� deficytu energii w wyr�wnuj�cym sk�adniku utrudnia likwidacj� ataku patogennego czynnika prowadz�cego do zaburzenia. W pierwszym przyk�adzie atak zimna dotknie po�udnik Tai yang, a w drugim sucho��, po�udnik Yang Ming. Zaburzenie r�wnowagi w tych podw�jnych, du�ych po�udnikach niezlikwidowane w ich obr�bie, mo�e by� wyr�wnane przez drugi du�y po�udnik wsp�pracuj�cy. I tak Tai yang otrzyma pomoc ze strony ognia Shao yin rozpraszaj�cego zimno, a Yang Ming od Tai yin dostarczyciela wilgoci. Zale�no�ci te s� wzajemne, tzn. �e je�eli wewn�trzny ogie� b�dzie uszkadza� Shao yin, wtedy Tai yang dostarczy zimna. W terapii, gdy zimno uszkodzi Tai yang, trzeba u�y� punktu Luo po�udnika jelita cienkiego dla zaopatrzenia go w ogie� od serca z r�wnoczesnym rozproszeniem punktu �r�d�a na po�udniku serca. Takie post�powanie na pocz�tku choroby mo�e wspom�c zlikwidowanie szkodliwego zimna na po�udniku Tai yang. Jak wida� z tego, du�e po�udniki maj� wa�ne praktyczne znaczenie (Pincel 1994). Punkty chi�skie i ich po��czenie z pi�cioma elementami Ka�dy z punkt�w zgodno�ci (Shu) zwi�zany jest z odpowiednim elementem, (st�d inna ich nazwa - "punkty-elementy") i tak: Tab 2 Punkty te wykorzystuje si� przede wszystkim do oddzia�ywania na okre�lone narz�dy. Szczeg�lnie dotyczy to "punkt�w-element�w" (lub element w elemencie). Punkty te w tab. 2 podano w nawiasach. Punkt le��cy na lewo od niego ma dzia�anie pobudzaj�ce, a le��cy na prawo uspakajaj�ce (hamuj�ce). Z zagadnieniem tym wi��e si� poj�cie prawid�a okre�lanego jako "matka-c�rka" lub "ojciec-syn". To co przedstawiono przy omawianiu rodzaju wi�zi pomi�dzy pi�cioma elementami odnosi si� tak�e do ka�dego meridianu z osobna. Wi� tw�rczo-pobudzaj�ca wyra�a si� tym, �e chc�c pobudzi� serce C.8. (ogie�), nale�y dzia�a� na C.9. (drzewo). W wi�zi hamuj�cej serce C.8. (ogie�) nale�y dzia�a� na C.3. (woda). Prawo - teoria pi�ciu element�w t�umaczy w spos�b, kt�ry mo�na uzna� za naukowy, obieg energii w naturze i stanowi kanon medycyny naturalnej. Meridiany g��wne i dodatkowe S� to szlaki przep�ywu energii Qi. Biegn� one przewa�nie wzd�u� cia�a. Odchodz�ce od nich odga��zienia (kolaterale) ��cz� okre�lone punkty na powierzchni cia�a z odpowiednimi narz�dami wewn�trznymi. Punkty te najcz�ciej s� znane jako: punkty chi�skie (PCh), punkty akupunktury (PA), biologicznie aktywne punkty (BAP). Na obwodzie meridian�w ko�czyn, tak g�rnej (poni�ej stawu �okciowego), jak i dolnej (poni�ej stawu kolanowego), meridiany ��cz� si� ze sob�. Te ga��zki ��cz�ce nazywamy Luo (czyt. lo). Meridian yang ��czy si� z meridianem yin i tym samym daje to swobodne kr��enie energii Qi w ca�ym ustroju. Dla unikni�cia nieporozumie�, kt�rych przyczyn� mo�e by� stosowanie r�nych nazw, postanowiono oznacza� meridiany cyframi rzymskimi (od I do Xiv), przyjmuj�c za I meridian p�uc. Meridiany g��wne : Wydaje si�, �e najlepszym rozwi�zaniem jest stosowanie obok nazw rodzimych - nazw �aci�skich. Chi�czycy wsp�cze�ni tak�e stosuj� ten system. I Meridian p�uc P - Pulmones P Ii Meridian jelita grubego JG - Intestinum crassum IC Iii Meridian �o��dka � - Gaster G Iv Meridian �ledziony-trzustki ST - Lien-Pankreas LP V Meridian serca S - C�r C Vi Meridian jelita cienkiego JC - Intestinum tenue IT Vii Meridian p�cherza moczowego PM - Vesica urinaria VU Viii Meridian nerki N - Ren R Ix Meridian osierdzia O - Pericardium PC X Meridian potr�jnego ogrzewacza PO - San Jiao (przyj�to z chin) SJ Xi Meridian p�cherzyka ��ciowego P� - Vesica fellea VF Xii Meridian w�troby W - Hepar H Meridiany dodatkowe Xiii Meridian �rodkowy tylny ST, czyli g��wny regulator tylny GRT - Tu Mai (przyj�to z Chin) TM Xiv Meridian �rodkowy przedni SP, czyli g��wny regulator przedni GRP - Jen Mai (przyj�to z Chin) JM S� to meridiany niesymetryczne. Meridiany maj� dwie cz�ci: zewn�trzn�, biegn�c� po powierzchni cia�a wzd�u� punkt�w, i wewn�trzn�, zmierzaj�c� do odpowiadaj�cych im narz�d�w. Zewn�trzne cz�ci meridian�w maj� charakterystyczny przebieg. Wszystkie zaczynaj� si� lub ko�cz� na palcach r�k i n�g. Tylko meridian nerki zaczyna si� na podeszwowej cz�ci stopy. W przewa�aj�cej swojej d�ugo�ci biegn� one przez ko�czyny g�rne lub dolne, dlatego dzielimy je na meridiany g�rne - tj. r�k, i dolne - tj. n�g. Do meridian�w r�k nale��: m. p�uc, m. jelita grubego, m. osierdzia, m. potr�jnego ogrzewacza, m. serca, m. jelita cienkiego. Pozosta�e to meridiany n�g. T. Mann, omawiaj�c przebieg meridian�w po powierzchni cia�a, podaje nast�puj�cy opis: je�li cz�owiek wyprostuje si� w taki spos�b, �e jego ramiona s� uniesione w stron� nieba, a jego stopy spoczywaj� na ziemi, to zauwa�amy, �e meridiany yang id� od nieba do ziemi, a yin od ziemi do nieba. Jest to zgodne ze staro�ytn� tradycj�, wed�ug kt�rej, energia yang pochodzi z kosmosu, a yin z ziemi. Obok 12 meridian�w g��wnych istnieje 8 meridian�w dodatkowych. Dwa z nich maj� szczeg�lne znaczenie i zostan� om�wione podobnie jak g��wne. S� to: meridian �rodkowy tylny (TM) i �rodkowy przedni (JM). Oba meridiany dodatkowe maj� po��czenia z meridianami g��wnymi typu yang i yin, i zarz�dzaj� nimi. TM zarz�dza typem yang, a JM typem yin. Wed�ug starych ksi�g chi�skich, meridiany te stanowi� zbiorniki energii Qi i s� zlewiskiem tej energii, dlatego nazywamy je meridianami zarz�dzaj�cymi, lub g��wnymi regulatorami. Punkty kolejne meridianu podano cyfr� arabsk� i odnosz� si� one wy��cznie do danego meridianu (bywaj� systemy numeracji ��cznej punkt�w). Liczb� punkt�w w danym meridianie oraz jego typ podano przy charakterystyce og�lnej przebiegu meridianu (patrz rozdzia� Iii). Punkty chi�skie i metody ich lokalizacji Punkty chi�skie s� to miejsca na ciele o szczeg�lnych w�a�ciwo�ciach, kt�rych nak�ucie, ucisk lub inny spos�b pobudzenia s� podstaw� leczniczego oddzia�ywania na organizm. W przebiegu wy�ej wymienionych meridian�w le�y 670 punkt�w: 12 meridian�w g��wnych, g��wny regulator tylny, g��wny regulator przedni =309x2 (parzyste) =618 +28 +24 =670 punkt�w. Opr�cz tych punkt�w opisano oko�o 800 dodatkowych, tzw. Extra. Punkty te znajduj� si� na sk�rze cz�owieka od urodzenia i maj� jednakow� lokalizacj� u ka�dego. Ich wielko�� u ludzi zdrowych waha si� od 2 do 5 mm (�rednica), a w czasie choroby narz�du mog� si� powi�ksza� do 10 mm. Istnieje kilka sposob�w lokalizacji punkt�w. Poni�ej podajemy niekt�re z nich. 1. Wed�ug informacji dotycz�cych miejsc anatomicznych cia�a, na przyk�ad: G.45. znajduje si� po stronie strza�kowej drugiego palca u nogi, 3 mm od rogu paznokcia. T� metod� b�dziemy si� pos�ugiwa� najcz�ciej. 2. Metoda cuna indywidualnego. Cun jest to jednostka, kt�ra nie odpowiada �adnej znanej dotychczas jednostce pomiarowej. Od tysi�cy lat stosowany jest w akupunkturze, s�u��c do lokalizacji punkt�w. W akupunkturze szeroko�� kciuka uznajemy za 1 cun. Tak�e odleg�o�ci mi�dzy dwoma fa�dami na �rodkowym paliczku Iii palca r�ki (u kobiet prawej, u m�czyzn lewej) okre�la 1 cun indywidualny. 3. Metoda cuna proporcjonalnego. Chi�czycy podzielili poszczeg�lne okolice cia�a wzd�u� i wszerz na r�ne odcinki, tzw. proporcjonalne jednostki cun. W metodzie tej 1 cun na czole nie jest r�wny 1 cunowi na klatce piersiowej. Mierzony w jednostkach uk�adu SI w ka�dej okolicy cia�a b�dzie mia� inn� d�ugo��. Zawsze jednak odleg�o�� od punktu Extra 1, tj. le��cego u nasady nosa w �rodku mi�dzy brwiami - do przedniej linii w�os�w, niezale�nie od tego, czy b�dzie to kobieta czy m�czyzna, doros�y czy dziecko, o wysokim czy niskim czole - wynosi� b�dzie 3 cuny. Inne przyk�ady: odleg�o�� mi�dzy brodawkami sutkowymi wynosi� b�dzie 8 cun�w, odleg�o�� od g�rnego brzegu spojenia �onowego do p�pka - 5 cun�w. 4. Metoda palpacyjna - szczeg�lnie przydatna w stanach chorobowych, kiedy punkt jest powi�kszony i bolesny. 5. Lokalizacja za pomoc� punktoskopu. Punktoskop jest to aparat, kt�rego dzia�anie opiera si� na wykorzystaniu ni�szego oporu elektrycznego punktu od otaczaj�cej go sk�ry. Inaczej m�wi�c, punktoskop jest to bardzo czu�y omomierz. 6. Lokalizacja punkt�w przez odpowiednie u�o�enie cia�a lub przyj�cie odpowiedniej pozycji. Przyk�ad: punkt VF.31. (Fengshi) mo�na zlokalizowa�, przyjmuj�c pozycj� wyprostn� ("na baczno��") z przy�o�eniem r�k do ud. Koniec palca �rodkowego wskazuje ten punkt. Spos�b ten wykorzystuje si� najcz�ciej dla wyznaczenia punkt�w: A) W.31., B) LP.10., C) IC.4., D) P.7., E) R.1. Rozdzia� Iii Przebieg meridian�w, po�o�enie punkt�w i wskazania terapeutyczne Meridian p�uc (�ac. pulmones - P) Przebieg meridianu W swoim przebiegu zewn�trznym rozpoczyna si� w punkcie P.1., tj. na powierzchni klatki piersiowej, na wysoko�ci pierwszej przestrzeni mi�dzy�ebrowej, 6 cun�w od linii �rodkowej cia�a. Dalej biegnie w g�r� i na zewn�trz - punkt P.2., st�d zst�puje w d� po przy�rodkowej powierzchni ramienia i dochodzi do stawu �okciowego. Od stawu �okciowego biegnie po stronie promieniowej przedramienia, przez nadgarstek przechodzi na t�tnic� promieniow� i osi�ga koniuszek kciuka - 3 mm od promieniowego k�ta macierzy paznokcia (P. 11.). Og�lna charakterystyka meridianu: Typ meridianu yin, zwi�zany z elementem Metal, tworzy par� z meridianem jelita grubego. Wa�niejsze punkty: �r�d�owy - P.9. przychylno�ci - "Shu" P. 11., P. 10., P.9., P.8., P.5. tonizuj�cy - P.9. sedatywny - P.5. przepustowe - P.7., (P.9.) alarmowy przedni - P. 1. alarmowy tylni - VU.13. samodzielne - P.7., P. 11. Og�em punkt�w 11, czas najwi�kszej aktywno�ci 3.00-5.00. Wykaz punkt�w: P.1. Zhongfu (zwyk�y pa�acyk) Po�o�enie: na powierzchni klatki piersiowej, na wysoko�ci pierwszej przestrzeni mi�dzy�ebrowej, 6 cun�w od linii �rodkowej cia�a. Wskazania: dychawica oskrzelowa, choroby p�uc, obrz�k twarzy i ko�czyn, b�l w okolicy klatki piersiowej. P.2. Yunmen (drzwi ob�ok�w) Po�o�enie: we wg��bieniu, pod wewn�trznym brzegiem obojczyka (w odleg�o�ci jednej trzeciej od barkowego ko�ca obojczyka). Wskazania: takie same . P.3. Tianfu (niebia�ski pa�ac) Po�o�enie: na �rodkowej g�rnej powierzchni ramienia, 3 cuny poni�ej przebiegu do�u pachowego, po promieniowej stronie mi�nia dwug�owego ramienia. Wskazania: choroby narz�d�w oddechowych, b�l w okolicy �opatki, barku i stawu barkowego, nerwice, zawroty g�owy. P.4. Xiabai (szlachetny �wiat) Po�o�enie: na �rodkowej powierzchni ramienia, po promieniowej stronie mi�nia dwug�owego, 1 cun poni�ej P.3. Wskazania: neurogenne choroby serca, cz�stoskurcz napadowy, md�o�ci, b�l w piersiach. P.5. Chize (staw �okcia) Po�o�enie: we wg��bieniu stawu �okciowego, po stronie promieniowej �ci�gna mi�nia dwug�owego ramienia (u�atwia lokalizacj� pozycja zgi�cia przedramienia z d�oni� zwr�con� ku g�rze - mo�na wtedy zauwa�y� nieznaczne wg��bienie, w kt�rym le�y ten punkt). Wskazania: choroby narz�d�w oddechowych i uk�adu nerwowego (nerwice, stany reaktywne, nietrzymanie moczu, drgawki u dzieci, b�l w okolicy �opatki, niedow�ady, zapalenie splotu nerwowego). P.6. Kongzui (wi�kszy otw�r) Po�o�enie: po odwr�ceniu d�oni ku g�rze punkt ten znajduje si� po promieniowej stronie przedramienia, w odleg�o�ci 5 cun�w poni�ej zgi�cia �okciowego, a 7 cun�w powy�ej poprzecznego zgi�cia nadgarstka. Wskazania: ostre choroby uk�adu oddechowego, wysoka temperatura, kaszel, chrypka, nie�yt krtani, zapalenie gard�a, b�l w okolicy ramienia i staw�w r�k. P.7. Lieque (niedostatek przechylenia) Po�o�enie: przy d�oni zwr�conej ku g�rze punkt ten le�y po promieniowej stronie, powy�ej wyrostka rylcowatego, 1,5 cuna od zgi�cia poprzecznego nadgarstka. Wskazania: tiki i przykurcz� mi�ni mimicznych, zapalenie nerwu twarzowego i nerwu tr�jdzielnego, b�le z�b�w, dychawica oskrzelowa, nie�yt krtani, zapalenie migda�k�w podniebiennych, b�le g�owy w okolicy potylicznej, migrena, szczeg�lnie z towarzysz�cymi wymiotami, schorzenia r�k. P.8. Jingqu (dolny kana� lub sp�yw kana�u) Po�o�enie: przy promieniowej stronie mi�nia zginacza r�ki, 1 cun nad fa�dem promieniowo-nadgarstkowym. Wskazania: zapalenie migda�k�w podniebiennych, dychawica oskrzelowa, wymioty, czkawka, zapalenie nerwu promieniowego. P.9. Taiyuan (wielkie �r�d�o) Po�o�enie: przy promieniowym brzegu �ci�gna mi�nia promieniowego zginacza r�ki, na dolnym fa�dzie stawu p