Grzegorz Kasprzyk Legnica, 13.03.03 r. Rozwój w okresie prenatalnym. Ciąża u człowieka trwa czterdzieści tygodni, licząc od momentu zapłodnienia do chwili narodzin. Zapłodnienie. Rozwój ontogeniczny człowieka rozpoczyna się z chwilą zapłodnienia żeńskiej komórki jajowej przez męską rozrodczą - plemnika. Zapłodnienie następuje w jajowodzie. Gdy plemnik połączy się z jajem, jądra obu komórek zbliżają się do siebie i po pewnym czasie łączą. Powstaje nowa komórka - zarodek - zawierającą chromosomy obojga rodziców. Bruzdkowanie. W tym czasie następuje intensywny podział komórek zarodka, powstaje kuliste ciało złożone z masy komórek. Proces ten nazywamy bruzdkowaniem a potomne komórki blastomerami. Faza jajowa. Do około 10 dnia po zapłodnieniu zarodek nie jest przymocowany, wskutek czego może przemieścić się do macicy. Tu następuje przymocowanie jaja do ściany macicy przez specjalne wypustki, tzw. kosmki. Zarodek łączy się z naczyniami krwionośnymi matki, zdobywając tym samym źródło pożywienia. Jest to jednocześnie koniec trwającej około 14 dni fazy jajowej (stadium zarodkowego). Faza embrionalna. Rozpoczyna się faza embrionalna, trwająca do końca 2 miesiąca ciąży. Z włókien jaja rozwija się łożysko, przez które zarodek czerpie pożywienie. Zarodek połączony jest z łożyskiem za pomocą pępowiny. Po wcześniejszym przymocowaniu się zarodka do ścian macicy następuje podział komórek na trzy warstwy zarodkowe, tzw. listki zarodkowe, z których rozwinie się późniejszy organizm dziecka. Z warstwy zewnętrznej - ektodermy - wytwarza się naskórek, włosy, paznokcie, komórki zmysłowe i system nerwowy. Z warstwy środkowej - mezodermy - powstaje skóra, mięsnie, organy krążenia i wydalania. Z wewnętrznej - endodermy - powstaje warstwa wewnętrzna przewodu pokarmowego, tchawica, płuca, wątroba, trzustka, gruczoły ślinowe, tarczyca i grasica. Zarodek w fazie embrionalnej wydatnie wzrasta. Pod koniec pierwszego miesiąca jest tysiąc razy większy od zapłodnionego jaja. Pod koniec 2 miesiąca embrion ma już cechy ludzkie i wszystkie narządy wewnętrzne: mózg wysyłający bodźce, bijące serce, wątrobę wytwarzającą ciałka krwi, nerki filtrujące kwas moczowy, poruszające się mięśnie ramion i tułowia. W tym okresie embrion warzy około 9 gram i liczy 2,5 cm wzrostu. Embrion rozwija się wewnątrz pęcherza płodowego, wypełnionego płynem, którego rola jest ochrona płodu przed uszkodzeniami. W miarę rozwoju płodu, pęcherz rozszerza się i przystosowuje do wielkości płodu. Faza płodowa. Od 3 miesiąca życia wewnątrzmacicznego rozpoczyna się faza płodowa i trwa ona aż do momentu urodzenia dziecka. W tym okresie następuje intensywny wzrost i rozwój płodu, który przejawia coraz większą aktywność, wyczuwaną przez matkę, pod postacią ruchów od 4 - 5 miesiąca ciąży. We wczesnym okresie rozwoju głowa płodu przejawia większą aktywność, aniżeli reszta ciała. W miarę upływu ciąży wzrasta aktywność tułowia a potem nóg. Tak, więc najpierw rozwija się głowa, później tułów, a na końcu kończyny dolne - zgodnie z cefalokaudalnym prawem rozwoju. Pod koniec fazy płodowej, ok. końca 9 miesiąca płód jest już dojrzały i zdolny do przystosowania się do życia poza organizmem matki. Waga płodu waha się od 2,9 do 3,5 kg, jego długość od 49 do 54 cm. Poród. Sygnałem organizmu matki do porodu są rytmiczne skurcze macicy. Niekiedy skurcze te są poprzedzone pęknięciem pęcherza płodowego i odejściem wód płodowych. Proces porodu dzieli się zazwyczaj na trzy fazy. Pierwsza zwana fazą przygotowawczą trwa niekiedy 12 do 16 godzin i charakteryzuje się rytmicznymi skurczami macicy, występującymi z coraz większą częstotliwością. Skurcze te powodują częściowe stopniowe rozwieranie się szyjki macicy - od tego procesu trwa długość fazy przygotowawczej, która zazwyczaj ulega skróceniu przy następnych porodach. Gdy ujście macicy jest już rozwarte, poród wchodzi w druga fazę, to jest wypychanie płodu ku dołowi przez szyjkę i pochwę. Etap ten trwa od 1 do 3 godzin i podobnie jak poprzedni ulega znacznemu skróceniu przy kolejnych porodach. Urodzenie dziecka zamyka drugą fazę porodu. Trzecia faza, polega na wydaleniu z organizmu matki tzw. popłodu, czyli łożyska, pępowiny i resztek pęcherza płodowego. Normalny noworodek, urodzony w krajach zachodnich, po trwającej mniej więcej czterdzieści tygodni ciąży, ma 60 centymetrów długości i waży od 2, 75 do 4,5 kilograma. Głowa, w obrębie macicy rosnąca najszybciej, jest nieproporcjonalnie duża w stosunku do reszty ciała. Stanowi ona u noworodka 30 procent ogólnej masy ciała, podczas, gdy u sześcioletniego dziecka już tylko 15 procent, a u dorosłego zaledwie 10 procent. Bibliografia: 1. Maria Przetacznik - Gierowska, Grazyna Makiełło - Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, WSiP, Warszawa 1985 r. 2. Peter E. Bryant, Andrew M. Dolman, Psychologia rozwojowa, Zysk i S-ka, Poznań 1997 r.