Strona 1 Strona 2 Strona 3 Tytuł oryginału: Sleeping Giants Projekt okładki: Faceout Studio, Charles Brock Redakcja: Dorota Kielczyk Redakcja techniczna: Anna Sawicka-Banaszkiewicz Skład wersji elektronicznej: Robert Fritzkowski Korekta: Elżbieta Steglińska, Daria Bednarek Copyright © 2016 by Sylvain Neuvel. Ilustracje na okładce © RYGERSZEM/Thinkstock © for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 2016 © for the Polish translation by Marcin Wawrzyńczak ISBN 978-83-287-0431-2 Wydawnictwo Akurat Wydanie I Warszawa 2016 Strona 4 À Théodore. Maintenant, on va t’apprendre à lire . . . et l’anglais. [1] Strona 5 Spis treści PROLOG CZĘŚĆ PIERWSZA CZĘŚCI CIAŁA DOKUMENT NR 3 WYWIAD DR ROSE FRANKLIN, STARSZY PRACOWNIK NAUKOWY, INSTYTUT ENRICO FERMIEGO DOKUMENT NR 4 WYWIAD STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA DOKUMENT NR 7 WYWIAD DR ROSE FRANKLIN, STARSZY PRACOWNIK NAUKOWY, INSTYTUT ENRICA FERMIEGO DOKUMENT NR 9 WYWIAD STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA DOKUMENT NR 17 WYWIAD CHORĄŻY RYAN MITCHELL, ARMIA USA DOKUMENT NR 31 DZIENNIK OSOBISTY STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA DOKUMENT NR 33 ARTYKUŁ PRASOWY REPORTERKA CATHERINE MCCORMACK, „THE ARIZONA REPUBLIC” DOKUMENT NR 34 WYWIAD ROBERT WOODHULL, ASYSTENT Strona 6 PREZYDENTA STANÓW ZJEDNOCZONYCH DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO CZĘŚĆ DRUGA POŁAMANIA NÓG DOKUMENT NR 37 WYWIAD DR ROSE FRANKLIN DOKUMENT NR 39 ZAPIS GŁOSOWY Z EKSPERYMENTU STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA DOKUMENT NR 41 DZIENNIK OSOBISTY DR ROSE FRANKLIN DOKUMENT NR 42 ZAPIS GŁOSOWY Z EKSPERYMENTU STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA DOKUMENT NR 47 WYWIAD VINCENT COUTURE, STUDENT OSTATNIEGO ROKU DOKUMENT NR 92 WYWIAD CHORĄŻY RYAN MITCHELL, ARMIA USA DOKUMENT NR 93 RAPORT Z MISJI – OPERACJA „SPRZĄTANIE ŚWIATA” STARSZY SIERŻANT DYLAN RODRIGUEZ, SPECJALISTA DS. TRANSPORTU, ARMIA USA DOKUMENT NR 94 WYWIAD ROBERT WOODHULL, ASYSTENT PREZYDENTA DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO DOKUMENT NR 118 WYWIAD STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA CZĘŚĆ TRZECIA Strona 7 ŁOWCY GŁÓW DOKUMENT NR 120 WYWIAD VINCENT COUTURE, STARSZY DORADCA DS. WYWIADOWCZYCH DOKUMENT NR 121 WYWIAD DR PAVEL HAAS, ORDYNATOR ODDZIAŁU CHIRURGII DOKUMENT NR 126 WYWIAD DR ALYSSA PAPANTONIOU, GENETYK DOKUMENT NR 129 WYWIAD ROBERT WOODHULL, ASYSTENT PREZYDENTA DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO DOKUMENT NR 141 WYWIAD DOKTOR ROSE FRANKLIN DOKUMENT NR 143 WYWIAD KAPITAN DEMETRIUS ROOKE, MARYNARKA USA DOKUMENT NR 161 WYWIAD STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA DOKUMENT NR 182 DZIENNIK OSOBISTY DR ROSE FRANKLIN DOKUMENT NR 188 RAPORT WSTĘPNY – ZAGINIĘCIE LOTU ICELANDAIR 670 DOKUMENT NR 189 WYWIAD VINCENT COUTURE, STARSZY DORADCA DS. WYWIADOWCZYCH CZĘŚĆ CZWARTA MOCNY CIOS Strona 8 DOKUMENT NR 211 WYWIAD ROBERT WOODHULL, ASYSTENT PREZYDENTA DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO DOKUMENT NR 229 WYWIAD STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA DOKUMENT NR 230 WYWIAD NN DOKUMENT NR 233 WYWIAD INES TABIB, ASYSTENTKA PREZYDENTA DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO DOKUMENT NR 237 WYWIAD VINCENT COUTURE, BEZROBOTNY DOKUMENT NR 239 WYWIAD ALYSSA PAPANTONIOU, PREZES, FIRMA NR 462753, ZAREJESTROWANA NA BRYTYJSKICH WYSPACH DZIEWICZYCH DOKUMENT NR 249 WYWIAD VINCENT COUTURE, KONSULTANT, FIRMA NR 462753, ZAREJESTROWANA NA BRYTYJSKICH WYSPACH DZIEWICZYCH DOKUMENT NR 250 WYWIAD STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA CZĘŚĆ PIĄTA ZBROJNE RAMIĘ DOKUMENT NR 251 POŁĄCZENIE GŁOSOWE – TRANSKRYPT STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA DOKUMENT NR 252 WYWIAD ALYSSA PAPANTONIOU, PREZES I Strona 9 KIEROWNIK NAUKOWY, KONSORCJUM GAJA DOKUMENT NR 253 OBSERWACJA SATELITARNA – TRANSKRYPT SATELITA SZPIEGOWSKI KH-9 („Big Bird”) DOKUMENT NR 254 WYWIAD VINCENT COUTURE, KONSULTANT, KONSORCJUM GAJA DOKUMENT NR 255 WYWIAD PAN BURNS, ZAWÓD NIEZNANY DOKUMENT NR 256 POŁĄCZENIE GŁOSOWE – TRANSKRYPT STARSZY CHORĄŻY RYAN MITCHELL, ARMIA USA DOKUMENT NR 257 WYWIAD INES TABIB, ASYSTENT PREZYDENTA DO SPRAW BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO DOKUMENT NR 263 WYWIAD STARSZY CHORĄŻY KARA RESNIK, ARMIA USA EPILOG DOKUMENT NR 360 WYWIAD NN PODZIĘKOWANIA (W ODWROTNYM PORZĄDKU CHRONOLOGICZNYM) Strona 10 PROLOG To były moje jedenaste urodziny. W prezencie od ojca dostałam nowy rower: biało-różowy, z frędzelkami na kierownicy. Rwałam się do jazdy, ale rodzice nie chcieli, żebym wychodziła, kiedy są u mnie przyjaciele. Tyle że tak naprawdę to nie byli moi przyjaciele. Kumplowanie się z kimś nigdy nie było moją mocną stroną. Lubiłam czytać; spacerować po lesie; być sama. I zawsze miałam wrażenie, że nie bardzo pasuję do rówieśników. Gdy więc zbliżały się moje urodziny, rodzice zwykle zapraszali dzieciaki z sąsiedztwa. Mnóstwo dzieciaków, niektóre ledwie znałam po imieniu. Wszyscy moi goście byli bardzo mili i przynieśli prezenty. Więc zostałam. Zdmuchnęłam świeczki. Otworzyłam prezenty. Uśmiechałam się. Nie pamiętam dokładnie, co jeszcze dostałam, bo myślałam tylko o tym, żeby wsiąść na ten rower i się przejechać. Impreza skończyła się mniej więcej w porze kolacji, więc nie mogłam czekać ani chwili dłużej. Już się ściemniało. A wiedziałam, że po zmroku ojciec nie puści mnie na dwór. Wymknęłam się tylnymi drzwiami i co sił w nogach popedałowałam na sam koniec ulicy, gdzie zaczynał się las. Minęło z dziesięć minut, zanim zaczęłam zwalniać. Być może robiło się trochę za ciemno i myślałam o powrocie. Może byłam tylko zmęczona. Zatrzymałam się na chwilę; wiatr poruszał gałęziami. Była jesień. Las stopił się z wielobarwnym krajobrazem, nadając głębię stokom wzgórz. Nagle zrobiło się wilgotno i zimno, jakby miało zacząć padać. Słońce zachodziło, a niebo za drzewami było różowe jak frędzelki roweru. Usłyszałam za plecami jakiś trzask. To mógł być zając. Coś u podnóża pagórka przyciągnęło mój wzrok. Zostawiłam rower na ścieżce i rozchylając gałązki, zaczęłam powoli schodzić po zboczu. Strona 11 Niewiele było widać, bo liście nie opadły jeszcze, ale przez korony drzew sączył się dziwny turkusowy blask. Nie potrafiłam określić jego źródła. To nie rzeka; słyszałam ją w oddali, a światło było dużo bliżej. Zdawało się, że dochodzi ze wszystkich stron. Zeszłam na sam dół. Wtedy ziemia jakby usunęła mi się spod stóp. Niewiele więcej pamiętam. Byłam nieprzytomna przez kilka godzin. Kiedy się ocknęłam, już świtało. Ojciec stał kilkanaście kroków ode mnie. Mówił coś, ale nic nie słyszałam. Dziura, w którą wpadłam, była idealnym sześcianem, wielkości naszego domu. Ściany miała ciemne i równe, a przez misterne rzeźbienia przeświecało jasne turkusowe światło. Światło było wszędzie wokół. Pomacałam wokół dłońmi. Leżałam na usypisku z piachu, kamieni i połamanych gałęzi. Ale pod tym rumowiskiem powierzchnia była lekko wklęsła, gładka i zimna, jakby zrobiona z metalu. Dopiero wtedy zauważyłam stojących na górze strażaków w żółtych kombinezonach. Zrzucili mi linę – dyndała nad moją głową. Po chwili położyli mnie na noszach i powieźli w światło wstającego dnia. Ojciec nie chciał o tym potem rozmawiać. Gdy pytałam go, w co wpadłam, wymyślał tylko kolejne sprytne wytłumaczenia. Jakiś tydzień później zadzwonił dzwonek u drzwi. Zawołałam, żeby tata otworzył, ale nie odpowiedział. Zbiegłam po schodach i sama otworzyłam. Był to jeden ze strażaków, którzy wyciągali mnie z dziury. Zrobił wtedy parę zdjęć i pomyślał, że chętnie bym je zobaczyła. Słusznie. I oto ja – malutka istota leżąca w gigantycznej metalowej dłoni. Strona 12 CZĘŚĆ PIERWSZA CZĘŚCI CIAŁA Strona 13 DOKUMENT NR 3 WYWIAD DR ROSE FRANKLIN, STARSZY PRACOWNIK NAUKOWY, INSTYTUT ENRICO FERMIEGO Miejsce: Uniwersytet Chicagowski, Chicago, stan Illinois Jak duża była dłoń? Sześć i dziewięć dziesiątych metra długości, to jest około dwudziestu trzech stóp; jedenastoletniej osobie oczywiście wydawała się dużo większa niż w rzeczywistości. Co pani robiła po tym, jak to się stało? Nic. Nie rozmawialiśmy na ten temat zbyt wiele. Codziennie chodziłam do szkoły jak inne dzieciaki w moim wieku. Nikt z mojej rodziny nie studiował, nalegali więc, żebym kontynuowała naukę. Zrobiłam dyplom z fizyki. Wiem, co pan powie. Chciałabym móc stwierdzić, że poszłam w przedmioty ścisłe z powodu tej dłoni, ale prawda jest taka, że zawsze byłam z nich mocna. Rodzice wcześnie to zauważyli. Pierwszego „małego elektronika” dostałam w wieku, zdaje się, czterech lat. Budowało się telegraf czy coś w tym rodzaju, wciskając końcówki przewodów w metalowe sprężynki. Czy dzisiaj Strona 14 zajmowałabym się czymś innym, gdybym posłuchała wtedy ojca i została w domu? Nie sądzę. Skończyłam ogólniak i postanowiłam ciągnąć dalej to, na czym już się znałam. Poszłam na studia. Pamiętam ojca, kiedy dowiedzieliśmy się, że przyjęto mnie na Uniwersytet Chicagowski. Nigdy w życiu nie widziałam, żeby kogoś aż tak rozpierała duma. Trafienie szóstki w totka by go równie mocno nie uszczęśliwiło. Po tym, jak zrobiłam doktorat, uniwersytet zaproponował mi pracę. Kiedy ponownie odnalazła pani dłoń? Ja jej nie odnalazłam. Bo jej nie szukałam. Trwało to siedemnaście lat, ale chyba można powiedzieć, że to ona mnie znalazła. I co potem? Z dłonią? Wojsko zajęło teren, kiedy sprawa wyszła na jaw. To znaczy kiedy? Wtedy kiedy wpadłam do dziury. Wojsko przybyło mniej więcej po ośmiu godzinach. Pułkownik Hudson – chyba tak się nazywał – dowodził akcją. Był z okolicy, więc praktycznie wszystkich znał. Ja osobiście go nie znałam, ale ludzie mieli o nim jak najlepsze zdanie. Czytałam to, co przetrwało z jego notatek po ingerencjach wojskowej cenzury. Przez trzy lata dowodzenia akcją skupił się przede wszystkim na znaczeniu tych rzeźbień. Sama dłoń, określana zwykle jako „artefakt”, jest wymieniona mimochodem zaledwie kilka razy, jako dowód, że budowniczy komory musiał mieć dość rozwinięty system religijny. Myślę, że pułkownik miał dość jasno sprecyzowany pogląd na całą sprawę. A konkretnie jaki? Strona 15 Nie wiem. Był zawodowym żołnierzem. Nie fizykiem. Nie archeologiem. Nigdy nie czytał nic z zakresu antropologii, lingwistyki, nic, co byłoby choć częściowo przydatne w tej sytuacji. Jego pogląd musiał się brać z kultury popularnej, z oglądania Indiany Jonesa i podobnych rzeczy. Na szczęście dla niego otaczali go kompetentni ludzie. Mimo to musiał czuć się niezręcznie, kiedy dowodził, a jednocześnie zasadniczo nie rozumiał, o co w tym wszystkim chodzi. Fascynujące, jak wiele wysiłku włożyli w negowanie własnych odkryć. Pierwsze analizy wykazały, że komora ma około trzech tysięcy lat. To wydało im się bez sensu, więc zaczęli badać materiał organiczny metodą węglową. Ta pokazała, że komora może być dużo starsza, że może mieć między pięć a sześć tysięcy lat. To była niespodzianka? Można tak powiedzieć. Trzeba pamiętać, że to wbrew wszystkiemu, co wiemy o Ameryce prekolumbijskiej. Najstarsza cywilizacja, jaką znamy, rozwinęła się w regionie Norte Chico w Peru, a dłoń wydawała się o jakieś tysiąc lat starsza. A nawet gdyby była z tego samego okresu, to raczej oczywiste, że nikt nie przetransportował jej z Ameryki Południowej do Dakoty Południowej, a w Ameryce Północnej podobny poziom cywilizacyjny osiągnięto o wiele później. W końcu ludzie Hudsona uznali, że radiowęglowy odczyt jest błędny ze względu na zanieczyszczenie materiału. Po kilku latach niezbyt intensywnych badań wiek znaleziska oszacowano na tysiąc dwieście lat i zaklasyfikowano jako świątynię jakiejś podgrupy cywilizacji Missisipi. Czytałam te akta kilkanaście razy. Nie ma w nich nic, dosłownie nic, na poparcie tej tezy, poza faktem, że to bardziej prawdopodobne niż wszystko, co sugerowałyby wyniki badań. Gdybym miała zgadywać, powiedziałabym, że Hudson nie widział tu nic ciekawego z punktu widzenia wojska. Żałował pewnie, że jego kariera ugrzęzła Strona 16 w podziemnym laboratorium badawczym i chciał zamknąć sprawę, nawet ogłaszając kompletną bzdurę, byle się stamtąd wyrwać. I co, udało mu się? Wyrwać? Tak. Trwało to nieco ponad trzy lata, ale w końcu jego życzenie się spełniło. Dostał udaru na spacerze z psem i zapadł w śpiączkę. Zmarł kilka tygodni później. A co się działo z projektem badawczym? Nic. Nic się nie działo. Dłoń i rzeźbione płyty ścienne pokrywały się kurzem w magazynie przez czternaście lat, aż wreszcie projekt zdemilitaryzowano. Wtedy przejął go Uniwersytet Chicagowski dzięki pieniądzom z Narodowej Agencji Bezpieczeństwa[2] i w jakiś sposób znalazłam się na czele zespołu mającego badać dłoń, w którą wpadłam w lesie jako dziecko. Nie wierzę w przeznaczenie, ale to, że „świat jest mały”, jakoś mnie nie przekonuje. Dlaczego NSA miałaby się interesować projektem archeologicznym? Sama się nad tym zastanawiałam. Finansują rozmaite badania, ale wydawało się, że akurat ten przypadek ma niewielki związek z ich misją. Może zainteresował ich język w kontekście kryptologii; albo materiał, z którego była zrobiona dłoń. W każdym razie przydzielili nam spory budżet, więc nie zadawałam za dużo pytań. Dostałam paru ludzi do pomocy, żeby przeanalizować twarde dane, zanim przekażemy wszystko wydziałowi antropologii. Projekt wciąż był ściśle tajny i, tak jak Hudsona, umieszczono mnie w podziemnym laboratorium. Przypuszczam, że czytał pan mój raport, więc resztę pan zna. Tak, czytałem. Złożyła go pani po zaledwie czterech Strona 17 miesiącach. Niektórzy uważają, że trochę zbyt pospiesznie. To wstępny raport. Ale nie sądzę, żeby był przedwczesny. No, może odrobinę, ale poczyniłam znaczące odkrycia i uważałam, że nie dowiem się wiele więcej na podstawie dostępnych mi danych, więc po co czekać? W tej podziemnej komorze jest dość materiału do analizy dla kilku pokoleń badaczy. Ale bez nowych danych nic już stamtąd nie wyciśniemy. „My” to znaczy kto? My. Ja. Pan. Ludzkość. Ogólnie. W tym laboratorium są rzeczy, których dzisiaj nie potrafimy zrozumieć. To proszę mi opowiedzieć o tym, co rozumiecie. Proszę mi opowiedzieć o tych płytach ściennych. Wszystko zamieściłam w raporcie. Jest ich szesnaście, mniej więcej trzy na dziesięć metrów każda, grube na cal. Wszystkie wykonano w tym samym okresie, około trzech tysięcy lat temu. Według nas… Jeżeli mogę przerwać – rozumiem, że nie przekonuje pani teoria o zanieczyszczeniu materiału badawczego? Według mnie nie ma naukowego powodu, żeby nie wierzyć datowaniu radiowęglowemu. Zresztą wiek tych rzeczy to tak naprawdę nasze najmniejsze zmartwienie. Czy wspomniałam, że symbole świecą od siedemnastu lat? Każda ściana składa się z czterech płyt i zawiera kilkanaście rzędów rzeźbionych symboli: od osiemnastu do dwudziestu w każdym rzędzie, podzielonych na sekwencje po sześć albo siedem. Naliczyliśmy łącznie piętnaście różnych symboli. Większość pojawia się wielokrotnie, niektóre tylko raz. Siedem Strona 18 symboli składa się z linii krzywych, z kropką pośrodku, siedem z linii prostych, a jeden jest kropką. Prostota stylu, ale przy tym duża elegancja. Poprzedniej ekipie nie udało się rozszyfrować ich znaczenia? Jednym z niewielu rozdziałów raportu Hudsona, nienaruszonych przez cenzurę, była analiza lingwistyczna. Porównali symbole z każdym znanym systemem pisma, żywym lub martwym, ale nie znaleźli żadnego interesującego związku. Założyli, że każda sekwencja symboli stanowi zdanie, ale bez układu odniesienia nie mogli nawet snuć domysłów na temat ich znaczenia. Byli dokładni i dokumentowali każdy krok. Uznałam, że nie ma sensu robić drugi raz tego samego, więc odrzuciłam propozycję i nie dołączyłam do zespołu specjalisty od lingwistyki. Bez materiału porównawczego nie było szans odczytać tych znaków. Być może byłam stronnicza, bo wpadłam w tę dłoń, ale to właśnie ona sama mnie przyciągała. Nie potrafiłam tego wyjaśnić, ale każdym nerwem czułam, że to ona jest tu ważna. To całkiem inaczej niż pani poprzednik. A zatem co mi pani może o niej powiedzieć? Cóż, jest absolutnie niesamowita, ale zakładam, że nie interesuje pana aspekt estetyczny. Mierzy niecałe siedem metrów od przegubu do końca środkowego palca. Wydaje się lita, zrobiona z tego samego metalicznego materiału co płyty ścienne, ale ma co najmniej dwa tysiące lat więcej niż one. Ciemnoszara, z refleksami brązu, lekko opalizuje. Jest otwarta, z palcami złączonymi i lekko zgiętymi, jakby trzymała coś bardzo cennego albo próbowała nie przepuścić ani ziarnka piasku. Tam, gdzie skóra naszej dłoni zwykle się fałduje, znajdują się żłobienia, inne raczej pełnią funkcję wyłącznie Strona 19 dekoracyjną. Wszystkie jarzą się tym samym turkusowym światłem, które powoduje efekt opalizacji. Dłoń wygląda na silną, ale mnie przede wszystkim wydaje się… subtelna, tylko takie określenie przychodzi mi do głowy. Sądzę, że to dłoń kobieca. Na obecnym etapie bardziej interesują mnie fakty. Z czego jest zrobiona ta silna, lecz subtelna dłoń? Nasze narzędzia praktycznie ledwo mogą naciąć czy w inny sposób naruszyć materiał. Pozyskanie niewielkiej próbki z jednej płyty ściennej wymagało wielu podejść. Analiza spektrograficzna wykazała, że to stop kilku metali ciężkich, głównie irydu, z dziesięcioprocentową zawartością żelaza i mniejszymi domieszkami osmu, rutenu i innych metali z grupy platynowców. Zapewne jest warta tyle złota, ile sama waży. Zabawne, że pan o tym wspomina. Waży mniej niż powinna, powiedziałabym więc, że jest warta o wiele więcej. A ile waży? Trzydzieści dwie tony… Wiem, to sporo, ale przy takim składzie chemicznym – dziwnie mało. Iryd jest jednym z najgęstszych pierwiastków, być może nawet najgęstszym, i nawet biorąc pod uwagę domieszkę żelaza, dłoń powinna ważyć dziesięć razy tyle. Jak pani to wyjaśniła? Nijak. I nadal nie potrafię. Nie mam bladego pojęcia, jak coś takiego można osiągnąć. Zresztą od kwestii masy o wiele bardziej zastanawiająca była wysoka zawartość irydu. To nie tylko jeden z najcięższych pierwiastków, ale także jeden z najrzadszych. Widzi pan, metale z tej grupy – platyna też do niej należy – łatwo łączą się z żelazem. Przed milionami lat, kiedy powierzchnia planety Strona 20 była jeszcze płynna, większość irydu na Ziemi właśnie to zrobiła – połączyła się z żelazem, a że iryd jest ciężki, zapadł się wiele tysięcy kilometrów w głąb. Ten iryd, który pozostał w skorupie ziemskiej, jest zwykle zmieszany z innymi metalami, a rozdzielenie ich wymaga przeprowadzenia skomplikowanego procesu chemicznego. Jak rzadki jest w porównaniu z innymi metalami? Bardzo, bardzo rzadki. Ujmijmy to tak: cała roczna produkcja czystego irydu na świecie nie przekracza zapewne kilku ton. To mniej więcej jedna duża walizka. Przy dzisiejszej technologii zgromadzenie takiej ilości irydu, żeby to wszystko zbudować, zajęłoby dziesięciolecia. To po prostu zbyt rzadki pierwiastek, a podaż chondrytów jest wysoce niewystarczająca. Przepraszam, nie rozumiem. Przepraszam. Chondryty to meteoryty kamienne. Iryd jest tak rzadki w skałach ziemskich, że często praktycznie niewykrywalny. Większość używanego przez nas irydu pochodzi z meteorytów, które nie spłonęły całkiem przy przejściu przez atmosferę. By zbudować tę komorę – a wydaje się nieprawdopodobne, żeby to było jedyne ich dzieło – trzeba by go szukać tam, gdzie jest go o wiele więcej niż na powierzchni naszej planety. Podróż do wnętrza Ziemi? Juliusz Verne podsuwa jeden z możliwych tropów. By pozyskać w dużych ilościach taki metal jak iryd, trzeba albo wydobyć go z głębokości tysięcy kilometrów albo szukać w kosmosie. Z całym szacunkiem dla pana Verne’a, ale nasze kopalnie nie są dość głębokie. Najgłębsze z nich w porównaniu z tym, co było potrzebne, to zwykłe dołki w ziemi. Eksploatacja w kosmosie wydaje się o wiele bardziej realna. Już dzisiaj działają prywatne firmy, które