Adam Bahdaj Piraci z Wysp �piewaj�cych Data wydania: 1970 Wydanie II SPIS TRE�CI SPIS TRE�CI......................... 2 KRAJ SZUMI�CYCH POTOK�W................ 3 NAD S�ONECZNYM JADRANEM............... 54 PIRACI Z WYSP �PIEWAJ�CYCH............... 102 KRAJ SZUMI�CYCH POTOK�W � Zdaje mi si�, Marcinku, �e zgubi�em wszystkie pieni�dze � powiedzia� wuj Leon tak spokojnie, jakby chodzi�o o skarpetki, kt�re w�a�nie prali�my w g�r- skim potoku. Prali�my te skarpetki tysi�c dwie�cie metr�w nad poziomem morza, w dzi- kich, niedost�pnych g�rach Sinjajevina. Nie wiem, dlaczego wuj Leon wybra� w�a�nie to miejsce? Orygina�, daj� s�owo! Zdaje mi si�, po to tylko przyjecha� do Jugos�awii, �eby zgubi� sto dwadzie- �cia dolar�w, czyli dziewi��dziesi�t tysi�cy dinar�w. Kupa forsy! Mieli�my za ni� przew�drowa� ca�� Jugos�awi�, a tymczasem stan�li�my na jednym z zakr�t�w czarnog�rskiej szosy, i zdech� pies. Bo prosz� sobie wyobrazi�, nieszcz�cia chodz� parami. Zanim jeszcze za- cz�li�my pra� skarpetki, odm�wi� pos�usze�stwa nasz mamut. Mamut na czterech k�kach, daj� s�owo, bo inaczej nie mo�na nazwa� tego przedpotopowego wehiku- �u, kt�rym, o dziwo, dojechali�my a� na wysoko�� tysi�ca dwustu metr�w, gdzie� w niedost�pnych g�rach Sinjajevina. By� to mercedes model 1920, dziw techniki, egzemplarz niemal wykopalisko- wy, jednym s�owem nadawa� si� do muzeum, a nie na tak� wielk� i trudn� tras�. Ale wujaszek lubi� antyki, wi�c twierdzi�, �e jego mercedes mo�e nawet wygra� rajd do Monte Carlo. No i prosz�, wygra�. I my�my te� wygrali! Ko� by si� u�mia�. U�mia�by si�, gdyby nas widzia� pior�cych w tej sytuacji skarpetki. � Zdaje si� wujkowi czy wujek zgubi�? � zapyta�em mimochodem. � Prawdopodobnie zgubi�em. � Gdzie? � Na poprzednim biwaku. � �adna historia! I co teraz b�dzie?! Wujaszek dalej pra� skarpetki w krystalicznie czystej wodzie. Mydli� je spo- kojnie myd�em �powszechnym", kt�rego nie zapomnia� zabra� z Warszawy. � M�j drogi � powiedzia� nie przerywaj�c mydlenia �ju� ci m�wi�em, �e nie warto przejmowa� si� takimi drobiazgami. Oto ca�y wujaszek Leon! Zgubi� dziewi��dziesi�t tysi�cy dinar�w i nazywa to �drobiazgiem"! � I co teraz b�dzie? � powt�rzy�em. � Upierzemy skarpetki. � A potem? � Potem to si� zobaczy. W �yciu nie ma sytuacji bez wyj�cia. Z�apa�em si� za g�ow�, bo nic ju� innego mi nie pozosta�o. � W�z nam wysiad�, nie mamy ani grosza, a wujaszek sobie bimba! Jak mo�- na zgubi� tyle forsy! � W�a�nie � u�miechn�� si�. � Sam si� nad tym zastanawiam. Pieni�dze mia�em w nylonowym woreczku w plecaku. Wczoraj o zmroku wyjmowa�em ma- p�. Mo�e wyj��em te� pieni�dze... � Przecie� pami�tamy, gdzie�my biwakowali. � To nie ma znaczenia. Je�eli woreczek wypad� z kieszeni gdzie� po drodze, to i tak nie znajdziemy. � A mo�e si� uda. � Jedna szansa na sto. A do tego, czym tam dojedziemy? Na co czekasz? Pierz, to ci� uspokoi. � W ka�dym razie trzeba zawiadomi� milicj� � powiedzia�em, tr�c ze z�o- �ci� skarpetki. � Oczywi�cie � u�miechn�� si� wujaszek � tylko gdzie masz t� milicj�? Milicji na Sinjajevinie nie by�o, to fakt. By�y natomiast wspania�e jod�y, roz�o- �yste buki, �wierki, zapach �ywicy, szum faluj�cych traw i paproci i niezapomnia- ny widok. Pod nimi le�a�a g��boka dolina, dalej garbate grzbiety poros�e lasem, a jeszcze dalej na samym horyzoncie w b��kitnej mgie�ce �a�cuch nagich szczy- t�w. Pocz�tkowo zdawa�o mi si�, �e to ob�oki przetkane blaskiem s�o�ca, lecz gdy oczy przywyk�y do przestrzeni, widzia�em dok�adnie nagie, skaliste szczyty i bia�e �y�ki �nieg�w. � To Prokletije � powiedzia� w zadumie wujaszek. � A ten najwy�szy szczyt, ca�y w �niegu, Jezerca. Dwa tysi�ce siedemset metr�w. Sprawdza�em na mapie. Patrz, jaki wspania�y widok. A� dech cz�owiekowi zapiera. I powiedz, czy warto si� przejmowa�? � Samymi widokami �y� nie b�dziemy � odpar�em z przekory raczej ni� z rozs�dku. � Dla tego jednego widoku warto by�o przejecha� dwa tysi�ce kilometr�w. � I zgubi� fors�... � Ech.. � westchn�� wujaszek � widz�, �e jeszcze nie rozumiesz wszyst- kiego. Pow�drujesz ze mn� miesi�c, to mo�e inaczej b�dziesz m�wi�. � Naraz u�miechn�� si� po swojemu, serdecznie i beztrosko. � Do roboty! Na wszystkie troski i zmartwienia najlepsza jest praca. Rozbijamy namiot! B�dziemy �yli jak pierwotni ludzie. Zbieraj si� ch�opie, nie ma si� nad czym zastanawia�! Wujaszek uni�s� r�ce, przechyli� g�ow� do ty�u i wyda� okrzyk zachwytu. Gdy- by nie mia� na sobie drelichowych spodni, przysi�g�bym, �e to jaskiniowiec, wy- bieraj�cy si� na tura lub innego grubego zwierza. Bo wujaszek Leon to by� wujaszek i drugiego takiego nie znajdziecie w Pol- sce, ba, mo�e nawet na �wiecie! Wysoki, t�gi, barczysty jak atleta, a przy tym pogodny jak dziecko. Mia� twarz Robinsona Kruzoe po kilkumiesi�cznym poby- cie na bezludnej wyspie: ogorza��, czerstw�, zaro�ni�t� ry�� szczecin� a� po same oczy. Oczy niewielkie, lecz bystre, za to nos pot�ny i troch� pomidorowaty. I kr�- ciutko naje�a przystrzy�one w�osy, jak szczotka od froterki. Jednym s�owem wuj Leon, rodzony brat mojej mamy i najmilszy cz�owiek na �wiecie. Wstyd, �e tak mu wypomina�em zgubione pieni�dze. Zabra� mnie w t� wspa- nia�� podr� z Warszawy, buli� za mnie grub� fors�, a ja si� wym�drza�em. � Nie ma si� nad czym zastanawia� � powt�rzy�em za wujem. � Niech to drzwi �cisn�, i koniec! � splun��em na te dziewi��dziesi�t tysi�cy z takim obrzydzeniem, jakby to by�y kradzione pieni�dze. � Ul�y�o ci � �mia� si� wujaszek. � Jeszcze nie, ale za chwil� mi ul�y. � Nareszcie jakie� ludzkie s�owo! Skocz do mamuta i przynie� namiot i pali- ki, to o wszystkim zapomnisz. Tylko gazem, bo nie ma czasu! Noc si� zbli�a. Skoczy�em po namiot. Tymczasem wuj Leon wyszuka� miejsce na biwak. Lep- szego nikt by nie znalaz�. By�a to niewielka polana ocieniona zwisami ga��zi, pe�na paproci i kwiat�w. Z boku le�a�y wielkie, omsza�e g�azy, a dalej w�r�d za- ro�li p�yn�� potok. Za g�azami potok spada� kaskad� i dzwoni� w niezm�conej ciszy. Ni�ej ci�gn�a si� wielka dolina � dzika, tajemnicza, po czuby drzew za- lana mrokiem, na jej dnie cienka jak w�os rzeka i szare rumowisko ska�. A gdy spojrza�em przed siebie, widzia�em grzbiety wzg�rz poros�e lasami, a nad nimi p�on�ce o zachodzie szczyty Prokletije. Ustawili�my namiot, przynie�li�my reszt� rzeczy, a gdy mrok zg�stnia� i zala� zupe�nie dolin�, i poch�on�� nasz� polan�, rozpalili�my ognisko. Czuli�my si� zu- pe�nie jak pierwotni ludzie � nie mieli�my przecie� pieni�dzy, a nasz mamut na czterech k�kach, jedyny przedstawiciel cywilizacji, zosta� daleko na skraju szosy. I Wujaszek wyci�gn�� z plecaka kawa� kie�basy my�liwskiej, przeci�� na p� i ka�d� porcj� nadzia� na patyk. � B�dzie pyszna kolacja � poda� mi jeden patyk. Siedzieli�my w milczeniu. W�dzili�my kie�bas� nad ogniem. Pachnia�o przypalonym t�uszczem i dymem. I daj� s�owo, nigdy jeszcze nie jad�em tak znakomitej kie�basy. Polska kie�basa pod czarnog�rskim niebem. Rozkosz w g�bie do trzeciej pot�gi! A potem na tr�jnogu gotowali�my herbat�, tak zwykle, po trapersku. Do wrz�- cej wody wujaszek nasypa� kilka szczypt yunana. Czekali�my, a� naci�gnie. Wo- da sycza�a, spadaj�c kroplami na roz�arzone �agwie, a nad kocio�kiem unosi�a si� czapa pary. By�o co� tajemniczego w tym zwyk�ym gotowaniu herbaty. I znowu milczeli�my d�ugo, wpatrzeni w p�omyki ta�cz�ce na dogasaj�cym ognisku. Wujaszek zadar� nagle g�ow�. � B�dzie pogodna noc. Co by� na to powiedzia�, �eby�my tak przespali si� pod go�ym niebem? Wyci�gniemy materac z namiotu, wbijemy si� w �piwory, b�dzie zupe�nie ciep�o. � Dobra jest � odpar�em. � Marz� o tym, �eby si� przespa� pod go�ym niebem. Pod go�ym niebem by�o wprost bajecznie. � Luksus � powiedzia�em do wujka. � Jak w najdro�szym hotelu z wido- kiem na g�ry, z wentylacj�, muzyk�. I nie trzeba p�aci� ci�kiej forsy. Le�a�em z r�kami pod�o�onymi pod g�ow�, nade mn� wiatr szumia� w ga��- ziach, gdzie� w g�azach dzwoni� potok, a mimo to by�o tak cicho, �e s�ysza�em w�asny oddech i posapywanie wujaszka. Niebo by�o granatowe, prawie czarne, a gwiazdy bardzo jasne i wielkie. Inne niebo ni� u nas i inne gwiazdy. I Mleczna Droga, jak srebrzysta pr�ga, przecina�a widnokr�g ponad zakrzep�ymi grzbietami g�r. � O czym my�lisz? � zapyta� nagle wujaszek. � Patrz� na Mleczn� Drog�. Jest inna ni� w Warszawie. � Wyra�niej j� wida�. Jeste�my bardzo wysoko i na po�udniu. � I zdaje mi si�, �e p�ynie. � To sierpniowe noce stwarzaj� takie wra�enie. � I �e jestem strasznie ma�y... Tak ma�y, jak py�ek. � Mo�e jeszcze mniejszy � roze�mia� si� wujaszek. � Mniejszy od py�ka i zupe�nie niewa�ny. � To si� zgadza. � I... tak si� czuj�, jakbym nie rozumia� samego siebie... Jak gdybym nie wiedzia�, kim jestem. � To jedynie dow�d, �e my�lisz. � I �mieszne... � zaj�kn��em si� � ale w tej chwili wydaje mi si�, �e te zgubione pieni�dze wobec tej niezmierzonej przestrzeni to naprawd� drobiazg. � Filozof z ciebie, m�j ma�y! A teraz, dobranoc. Trzeba spa�, bo jutro... � Uni�s� si� na �okciu i spojrza� na mnie uwa�niej. � Ech, nie my�lmy o jutrze! Jutro na pewno b�dzie dobry dzie�. Rozkosznie jest budzi� si� po takiej nocy. Chwilowo jeszcze nie wiedzia�em, gdzie jestem, co si� ze mn� dzieje. Mo�e matka budzi mnie do szko�y, mo�e jestem w tajemniczej puszczy kanadyjskiej nad Nied�wiedzim Jeziorem, gdzie poprzedniego dnia z wiernym Indianinem po- lowa�em na �osie... Otworzy�em oczy. Czeka�em, kiedy z jod�owej puszczy wy�oni si� wieniec rog�w wspania�ego byka. Lecz nie chcia� si� wy�oni�. Zamiast rog�w ujrza�em dymi�c� fajk� wujka Leona i ju� wiedzia�em, gdzie jestem. Pr�cz fajki ukaza� si� ca�y wujaszek: zamy�lony, zaro�ni�ty, z oczami utkwio- nymi w sinej dali. Na tle g�rskiego krajobrazu przypomina� pustelnika rozmy�la- j�cego nad tajemnic� natury. I trzeba przyzna�, �e z t� zadum� by�o mu bardzo do twarzy. Ziewn��em g�o�no. Wujaszek ockn�� si�. Przywita� mnie serdecznym u�mie- chem: � Cudowny dzie�. Tak si� czuj�, jakby mi uby�o dwadzie�cia lat! Chcia�em powiedzie�, �e i mnie uby�o dwadzie�cia, ale po�apa�em si�, �e gdy- by mi tyle latek uby�o, to musia�bym jeszcze sze�� lat czeka� do urodzenia, a szko- da, bo dzie� by� naprawd� pi�kny. Zawo�a�em wi�c, �e czuj� si� jak ciel� wy- puszczone na �wie�� traw�, chocia� nie mia�em poj�cia, jak mo�e czu� si� ciel� w takim wypadku. Wujaszek mia� poj�cie, bo roze�mia� si� g�o�no i powiedzia�, �e ma dla mnie niespodziank�. Niespodzianka by�a pachn�ca i soczysta. Jednym s�owem, je�yny na �niadanie! I to wprost ze s�omianego kapelusza wujaszka! � Sk�d te pyszne je�yny? � zapyta�em. � Ba! � za�mia� si� wujaszek. � Kto rano wstaje, temu Pan B�g daje... je�yny. � Jeszcze nigdy nie jad�em tak soczystych i s�odkich. � Nieco wy�ej, ponad lasem jest ich pe�no. Wspania�e, m�wi� ci, Marcinku! Widzisz, �e nie umrzemy z g�odu. Ale to jeszcze nie wszystko. Zrobi�em nowe odkrycie. B�dziemy mieli najwykwintniej szy obiad... By�em pewny, �e wujaszek spotka� stado jeleni lub dzik�w. Zastanawia�em si� jedynie, czym b�dzie na nie polowa�. Nie mieli�my przecie� strzelby. Chyba, �e na sam widok wujaszka jaki� wspania�y jele� zbaranieje i da si� z�apa� na link� namiotow�! Kto to m�g� wiedzie�. Po wujaszku wszystkiego mo�na si� spodzie- wa�. A jednak nie chodzi�o o jelenie ani o inn� zwierzyn�, bo po �niadaniu spo- strzeg�em, �e wujaszek wyjmuje z namiotu w�dki. � Ryby! � zawo�a�em. Wujaszek uni�s� palec do ust gestem nakazuj�cym milczenie. � Tsss! Nie m�w g�o�no, bo zapeszysz. Przygotowa� dwie w�dki i karton sztucznych muszek. Muszki by�y sztuczne, ale wygl�da�y jak �ywe. � Jak ci si� podobaj�? Robi je pewna sp�dzielnia w Nowym S�czu. M�wi� ci, pierwsza klasa! Najlepsze chyba na �wiecie. Nawet Kanadyjczycy kupuj� od nas te muszki. Poszli�my w g�r� potoku przez dziewiczy las. Brn�li�my po pas w paprociach. Ranek by� ch�odny i ci�ka rosa wisia�a na trawach. Po kilku krokach by�em ca�y mokry. A potem wspinali�my si� przez rumowisko skalne. Wielkie g�azy le�a�y tutaj zwalone jeden na drugim, tworz�c pot�ne tarasy. A w�r�d ska� ros�y krzewy ostr�yn, obsypane czarnymi jagodami, srebrnolistne ma�kinie i kar�owate jod�y. Szli�my mo�e p� godziny. Nagle znale�li�my si� na obszernej p�a�ni. Przed nami potok rozlewa� si� w niewielkie jezioro, dalej wznosi�a si� prostopad�a ska- �a z bia�ym, spienionym wodospadem. Woda kipia�a pod ska��, w pieni�cych si� wirach o barwie zielonego szk�a; jej py� opalizowa� w s�o�cu, a dalej wiry prze- chodzi�y w g�adk� g��bi�. Zatrzymali�my si� w cieniu, na p�askiej skale wisz�cej tu� nad g��bi�. Spoj- rza�em w d�. To� dalej by�a prawie niebieska i tak przejrzysta, �e na g�adkich kamieniach dna widzia�em drobne witki mchu wodnego. I nagle drgn��em. Tu� przy dnie zobaczy�em trzy wielkie pstr�gi. Sta�y nieru- chomo, pod pr�d, tylko ich ogony, jak przecinki, drga�y w zastyg�ej wodzie. Chcia�em krzykn�� z zachwytu, lecz wujaszek z�apa� mnie za rami� i odci�- gn�� od brzegu. � Tsss! � sykn��. Usiad� na skale. Wyj�� z brezentowych futera��w w�d- ki, a potem karton z haczykami. Chwil� wybiera� starannie muszki. Wyci�gn�� niewielk�, z w�skimi skrzyde�kami. Za�o�y� na �y�k�. Ruchy mia� wolne, pe�ne namaszczenia i spokoju, lecz pewne. S�omkowy ka- pelusz, fajka w z�bach; daj� s�owo, bardzo mi si� podoba�. Gdy w�dka by�a ju� przygotowana, stan�� na kraw�dzi g�azu, popu�ci� nieco linki z ko�owrotka, zamachn�� si� i zarzuci� �y�k� nad wod�. Muszka szybowa�a chwil� w powietrzu, potem musn�a g�adk� to�. Nie czekali�my d�ugo. Prze�rocz wody przeci�a srebrzysta b�yskawica i na- gle wielki pstr�g wyskoczy� do muszki. Zakot�owa�o si� wok� sp�awika, �y�ka napr�y�a si� jak struna, wujaszek zwolni� nieco ko�owrotek, a potem, pe�nym doskona�o�ci ruchem, nagle poderwa�, � Jest! � zawo�a�em. � Wielki jak smok! � za�mia� si� wujaszek. Oczy b�yszcza�y mu jak dziec- ku. � Wielki jak smok! � powt�rzy�. � Bior�, Marcinku! Widocznie nie wi- dzia�y jeszcze w�dki. Pstr�g nie by�by pstr�giem, gdyby nie pr�bowa� uwolni� si� z haczyka. Gdy upad� na ska��, wi� si� jak srebrzysta spr�yna. � Smok � powiedzia� wujaszek. � Wi�kszego poderwa�em tylko raz w �y- ciu w �ososinie. A szed� na haczyk jak ciel�! Ryba by�a pi�kna. Mia�a jasny brzuch, zielonkawy jak woda grzbiet, a po bo- kach czerwone c�tki. By�a pi�kna i pechowa, bo natrafi�a na takiego w�dkarza jak m�j wujaszek. � Teraz ty spr�buj. Musisz si� czego� przy mnie nauczy�. Serce zabi�o mi mocno, r�ka mi dr�a�a, gdy bra�em w�dk�, czu�em, �e dzieje si� co� niezwykle wa�nego. Wujaszek sztorcowa� mnie gorliwie: �To nie bat! � wo�a�. � Trzymaj mi�kko! Zwalniaj! Popuszczaj!" Przy sposobno�ci wyzwa� mnie od gamoni�w, t�pak�w, zakicha�c�w i pata�ach�w. Dosta�o mi si� porz�d- nie, ale nie �a�owa�em, bo w tym dniu wyci�gn��em pierwszego w mym �yciu pstr�ga, a to przecie� co� znaczy, zw�aszcza dla takiego jak ja mieszczucha. Gdy go wyci�ga�em, nie wierzy�em w�asnym oczom, ale musia�em uwierzy�, bo przecie� ciska� si� na ko�cu �y�ki, skaka� na kamieniach i o ma�y figiel prysn��- by znowu do wody. Ca�e szcz�cie, �e wujaszek z�apa� go niemal nad brzegiem. W ka�dym razie by� �ywy, jeszcze po�yskliwy i m�j, a gdy dotkn��em jego �li- skiego grzbietu, wiedzia�em, �e ju� naprawd� zosta�em w�dkarzem. Wujaszek klepn�� mnie z ca�ej si�y w plecy. � Zuch z ciebie. Pi�kn� sztuk� wyci�gn��e�. My�la�em, �e z rado�ci chlupn� do wody, ale nie chlupn��em, tylko z pstr�giem w d�oni odta�czy�em taniec zwy- ci�stwa, a potem ju� nie chcia�em wraca� na obiad, bo �al mi by�o zje�� te pi�kne ryby. �owili�my do po�udnia. W po�udnie przyszed� skwar. Niebo poblad�o i �ar la� si� na ziemi�. Stali�my pod wodospadem, a rozpylona woda ch�odzi�a nam twarze. Wracali�my z sze�cioma wielkimi jak smoki pstr�gami. Po drodze wujaszek t�umaczy�: � Pstr�ga mo�na przyrz�dzi� na kilka sposob�w. Znakomity jest z wody, po- lany �wie�ym mas�em. Lecz c�, klapa, nie mamy mas�a, wi�c ten spos�b odpada. Mo�na go zamarynowa�. M�wi� ci, pycha, ale na to nie ma czasu. �wietny jest w galarecie, lecz do tego trzeba mas� przypraw, kt�rych r�wnie� nie mamy... � Odpada � doko�czy�em. � Tak � wujaszek przymru�y� tajemniczo oko. � Ale najlepszy jest pstr�g po rybacku. Do tego nie trzeba ani mas�a, ani przypraw, ani marynaty. Wystarczy tylko dobry apetyt, a tego nam nie brak. � Chyba nie b�dziemy jedli na surowo! A jak je przyrz�dzimy bez mas�a, bez przypraw... � Zobaczysz � przerwa� wujaszek. � B�d� cierpliwy. Trudno jest by� cierpliwym, skoro od rana up�yn�o sporo czasu, a tu cz�owie- kowi kiszki graj� rozmaite ponure melodie. Samymi widokami nie nasycisz si�, cho�by to by�y nawet egzotyczne krajobrazy Czarnog�ry. � Jestem g�odny � powiedzia�em, gdy przyszli�my do obozu. � To bardzo dobrze � odpar� wujaszek. � W domu mama skar�y�a si�, �e nie masz apetytu. � Teraz zjad�bym konia z kopytami! � To jeszcze lepiej. Ba, to dow�d, �e jeste� zdrowy i s�u�y ci g�rskie powie- trze. Niestety, pstr�gi jeszcze nie gotowe. Przejd� si� troch�, zapomnisz o g�odzie. C� mia�em robi�? Poszed�em sprawdzi�, co porabia nasz poczciwy mamut. Mamut tymczasem sta� na skraju szosy i swoj� obecno�ci� ur�ga� pi�knu natu- ry. Zastanawia�em si� chwil�, jak takim gruchotem dojechali�my z Warszawy do Czarnog�ry? Wydawa�o mi si� to cudem, czarnoksi�sk� magi�, a cudotw�rczym magikiem by� naturalnie wujaszek Leon. On to, sobie tylko znanymi sposobami, potrafi� tchn�� we� ducha i wykrzesa� te sze��dziesi�t kilometr�w na godzin�. I kto by przypuszcza�, �e to archeologiczne wykopalisko znajdzie si� ni st�d, ni zow�d na wysoko�ci tysi�ca dwustu metr�w i tu sko�czy � bo przecie� ani przez chwil� nie wierzy�em, �e ruszy st�d kiedykolwiek. �al mnie ogarn��, bo i c� mog�o ogarn�� wobec tego nieszcz�snego wraka? Nagle w lesie nad szos� rozleg� si� przera�liwy ryk. Pocz�tkowo my�la�em, �e to mo�e ranny lew ryczy w�r�d pustkowia, lecz wnet zrozumia�em swoj� po- my�k�. Byli�my przecie w Czarnog�rze, a nie w Libii ani w Sudanie, ani w Kenii. Tym dziwniejszy wyda� mi si� ten przera�liwy ryk. Postanowi�em zbada�, co to tak ryczy. Z dusz� na ramieniu zacz��em wspina� si� w skos stromego zbocza zasypane- go skalnym rumowiskiem i poros�ego z rzadka kar�owatymi bukami. Ryk stawa� si� coraz pot�niejszy, coraz przera�liwszy, jak gdyby sto lw�w ry- cza�o na nubijskiej pustyni. Nie wierzy�em w�asnym uszom! Lecz gdy us�ysza�em �w ryk tu� nad sob�, by�em ju� pewny, �e za chwil� stan� oko w oko ze straszliw� besti�. Na szcz�cie po chwili okaza�o si�, �e nie by�a to straszliwa bestia, tylko prze- mi�y czarnog�rski osio�. Sta� w�r�d g�az�w i unosz�c �eb do g�ry � rycza�. �Dziki osio�" � pomy�la�em. Czyta�em w jakiej� ksi��ce, �e na ziemi �yj� jeszcze os�y w dzikim stanie i s� podobno bardzo gro�ne. Ot� by�em teraz pewny, �e stoj� przed przedstawicielem tego dzikiego gatunku. Tymczasem �w przedstawiciel na m�j widok zupe�nie zbarania�. On zbarania�, ja zbarania�em i stali�my tak naprzeciw siebie zupe�nie zbaraniali. Gdybym mia� przy sobie lasso, bez zmru�enia powieki zarzuci�bym mu na szyj� i odes�a�bym ten ciekawy egzemplarz do warszawskiego ZOO. Na pewno napisaliby o mnie w �Expressie": �Marcin Cedro, ucze� si�dmej klasy, ofiarowa� wspania�omy�lnie pi�kny okaz dzikiego os�a dla naszego ZOO". Ba, ale nie mia- �em lassa. C� mog�em robi�? Pozosta�a mi tylko przyjemno�� gapienia si�. Gapili�my si� na siebie, lecz jak d�ugo mo�na si� gapi�? Osio� pierwszy straci� cierpliwo��. Wyszczerzy� ��te z�by i jak nie ryknie, a� mnie ciarki przesz�y! Wpad�em na znakomity pomys�. Pobiegn� do obozu i wezw� na pomoc wu- jaszka Leona. On ju� znajdzie spos�b na tego rycz�cego potwora. Ujarzmi go, a potem zrobi ze� potulne ciel�. Wzi��em wi�c nogi za pas i w te p�dy machn�- �em si� po pomoc. � Ratunku! Dziki osio�! � zawo�a�em, kiedy znalaz�em si� przy namiocie. Wujaszek siedzia� przy ognisku i odprawia� jakie� tajemne gus�a. � Nie przeszkadzaj � mrukn��. � Nie widzisz, �e jestem zaj�ty? � Jak babci� kocham, dziki osio�! � krzykn��em. � Marcinku, czy ty dosta�e� udaru s�onecznego! Przecie� w Europie nie ma dzikich os��w. � Nie s�ysza� wujaszek, jak rycza�? � S�ysza�em. To pewno normalny osio�. � Widzia�em na w�asne oczy! Zupe�nie dziki. � Wybij sobie, ch�opcze, z g�owy. Tutaj pe�no jest os��w. S�u�� po prostu jako si�a poci�gowa. A �e ryczy? Przecie� ka�dy osio� ryczy, zw�aszcza gdy g�odny albo spragniony. Nie mog�em sobie wybi� z g�owy, bo by�em przekonany, �e spotka�em w g�- rach dzikiego os�a. I nie wybi�em sobie a� do po�udnia, kiedy poszli�my na o�l� wypraw�. Tymczasem zainteresowa�y mnie gus�a wujaszka. Jak ju� wspomnia- �em, wujaszek siedzia� w kucki i odprawia� jakie� czary. Na ognisku �arzy�y si� wielkie g�ownie, nad nimi zwisa� mocny drut, a na drucie nasze pstr�gi. Wujaszek wolno obraca� drut... � Oto pstr�gi z ro�na � powiedzia�. Poczu�em smakowity zapach ryby i nap�yn�a mi do ust �lina. Zdawa�o mi si�, �e od wyjazdu z Warszawy nic nie mia�em w ustach. � Mog� spr�bowa� � rzek�em wspania�omy�lnie. Wujaszek zni�a� z drutu jednego pstr�ga, po�o�y� go na pokrywce mena�ki. � Musi przestygn�� � powiedzia� � a potem spr�buj. Je�eli nie b�dzie ci smakowa�, to niech mi w�osy wyrosn� mi�dzy z�bami! Musz� przyzna�, wujaszkowi nigdy nie wyros�y w�osy mi�dzy z�bami, bo pstr�g z ro�na by� superprzysmakiem. Kiedy odar�em nieco przypalon� sk�rk�, uj- rza�em cudownie delikatne, r�owe mi�so. Pachnia�o lekko dymem i rybim t�usz- czem. Oderwa�em kawa�ek. M�wi� wam, pycha! Niech si� schowaj� najwi�ksze frykasy! Niebo w g�bie! � No i jak? � zapyta� wujaszek. � Niez�e � powiedzia�em. Da si� zje��. � Je�eli ci nie smakuje, mog� otworzy� gulasz ciel�cy. � Nie! � zawo�a�em. � Przecie� to �smy cud �wiata! �smy i dziewi�ty jednocze�nie, a wujaszek powinien otrzyma� za to odznak� wzorowego kucharza! Po obiedzie ogarn�� nas nastr�j b�ogiego lenistwa. Po�o�yli�my si� na matera- cach nad potokiem, w cieniu jode�. W brzuchach mieli�my cud sztuki kulinarnej, w uszach szum kaskad, a w g�owie rozmaite weso�e my�li, a przede wszystkim niebieskie migda�ki, bo wiadomo, �e po takiej uczcie o niczym nie chce si� my- �le�, tylko o czym� pogodnym. My�leliby�my tak do wieczora, gdyby nie przera�liwy ryk os�a. � Do licha � zerwa� si� wujaszek � czy ten dardanelski k�apouch nie m�g� sobie wybra� innego miejsca! � A m�wi�em, �e to dziki osio�. � Dziki nie dziki, a ryczy jak tr�by jerycho�skie. Pewno szuka wody. Musimy na niego zapolowa�. Bardzo mi si� spodoba�a ta my�l, bo nigdy jeszcze nie polowa�em na dzikie os�y. Wujaszek prawdopodobnie polowa�, gdy� zabra� si� do roboty, jak gdyby by� starym �owc�. Zeszed� nad brzeg potoku i w miejscu gdzie woda zrasza�a traw�, narwa� jej ca�y snopek. Trawa by�a bujna, pachn�ca, soczysta, w sam raz dla rycz�cego os�a. Zwi�za� snopek sznurkiem i roze�mia� si�. � Je�eli ten osio� nie da si� z�apa�, to ja b�d� mu�em! W istocie wujaszek Leon nigdy nie zosta� mu�em, ale gdyby nawet zosta�, to by�by najmilszym mu�em na �wiecie. Wzi�li�my snopek soczystej, �wie�ej trawy, poszli�my w kierunku, sk�d do- chodzi�o piekielne ryczenie. Wnet w�r�d rumowiska skalnego zobaczyli�my oka- za�e uszy, a potem ca�ego os�a. Rycza�, jakby go ze sk�ry obdzierali. Na nasz wi- dok, a raczej zapewne na widok wujaszka, przesta� rycze�. Szczerzy� tylko z�by i przez to sta� si� podobny do biednego kolegi, kt�ry nazywa si� Franek Krupi�ski. � Ehooo! � zawo�a� nagle wujaszek jak zawodowy poganiacz mu��w w No- wym Meksyku. G�os mia� tak gromki, �e osio�, gdyby m�g�, zzielenia�by ze zdzi- wienia. � Ehooo! � powt�rzy�, a potem do snopka przywi�za� d�ugi sznurek i rzuci� snopek przed os�a. Osio� poczu� smakowit� wy�erk�. Nie spodziewaj�c si� podst�pu, zbli�y� si� wolno do snopka. Z�apa� z�bami ki�� trawy. Wujaszek da� mu pokosztowa�, lecz gdy osio� chcia� jeszcze raz skubn��, poci�gn�� lekko za sznurek. Zacz�a si� pyszna zabawa; ilekro� osio� zbli�a� si� do snopka, wujaszek w po- r� poci�ga� za sznurek. Tak doszli�my do obozu, a potem nad brzeg potoku. I oka- za�o si� to, co si� mia�o okaza�: osio� by� okropnie spragniony. Na widok wody zapomnia� o snopku, pogna� nad potok i zacz�� pi�. Pi�, pi�, pi� � my�la�em, �e p�knie. Ale na szcz�cie prychn�� tylko kilka razy i zabra� si� do skubania trawy. � Teraz go z�apiemy... � szepn��em. Wujaszek przymru�y� figlarnie oko. � Przecie� m�wi�e�, �e to dziki osio�. � M�wi�em i zdaje mi si�, �e najdzikszy. � W takim razie trzeba go b�dzie oswoi�. Umiesz oswaja� dzikie os�y? � Nie. � Ja te� nie, wi�c zostawmy go lepiej w spokoju. Je�eli jest m�dry, to sam si� oswoi i zostanie przy nas. Osio� zosta� na wolno�ci, nam zdawa�o si�, �e mamy os�a, i wszyscy byli za- chwyceni, a najbardziej nasz przedstawiciel fauny czarnog�rskiej. Ni st�d, ni zo- w�d wierzgn�� rado�nie, przesadzi� wielki g�az, pogalopowa� na nasz� polan�, a tam po�o�y� si� na grzbiecie i r��c dziko tarza� si� w trawie. I, o dziwo, zosta� na polanie i by� ju� prawie naszym os�em. Osio� by� tak sympatyczny i tak szybko sta� si� cz�onkiem naszego obozu, �e daliby�my si� dla niego posieka�. Wieczorem siedzieli�my przy ognisku, gotowali�my w kocio�ku herbat� i jedli resztki z obiadu: dwa pstr�gi z ro�na na zimno. Osio�ek, oczywi�cie, nie siedzia� ani nie jad� pstr�g�w, tylko sta� pod okapem z ga��zi i prze�uwa�. Mia� min� starego filozofa. � Jak go nazwiemy? � zapyta�em wujaszka przy herbacie. Wujaszek zatar� rado�nie d�onie. � Oto my�l! Mo�emy rozpisa� b�yskawiczny konkurs na imi� dla naszego no- wego cz�onka rodziny. Ka�dy napisze na karteczce swoj� propozycj�, a potem... � W�a�nie � przerwa�em wujaszkowi � kto potem rozstrzygnie, kt�re imi� lepsze? � To proste: osio�ek! � za�mia� si� wujaszek. � Dobrze, ale sk�d dowiemy si�, kt�re imi� przypadnie mu do gustu? � Staniemy z przeciwnych stron polany i b�dziemy go wo�ali. Zobaczymy, do kogo wpierw podejdzie. � Wyci�gn�� z kieszeni notes, wyrwa� dwie karteczki, poda� mi jedn�. � Pisz � powiedzia�. � Tylko dobrze si� zastan�w, bo ten, kto przegra, przez ca�y dzie� b�dzie my� naczynia. � Dobra jest � odpar�em. � Postaram si� wygra�. Zacz��em si� zastana- wia�, jak nazwa� naszego osio�ka, a im d�u�ej my�la�em, tym pu�ciej mia�em w g�owie. Ani rusz, nic mi si� nie nasuwa�o! W og�le, jak mo�na nazwa� os�a? Psa, to co innego, kota te�, ale z os�ami nie mia�em nigdy do czynienia. � Masz ju� co�? � zapyta� wujaszek i poda� mi swoj� kartk�. Niestety, nie mia�em i nigdy bym nie mia�, gdyby mi nagle nie strzeli�o co� do g�owy. Co� niezwykle oryginalnego. Napisa�em wi�c na swojej karteczce du- �ymi literami: ALIBABA. Niech wujaszkowi oko zbieleje! Niech wie, �e i mnie sta� na pomys�y. Bo c� ten jego zwyk�y KUBA wobec mojego egzotycznego � ALIBABY. � Brawo! � zawo�a� wujaszek. � Mnie si� bardzo podoba. Zobaczymy, co na to powie nasz mi�y osio�ek. Stan�li�my wi�c po przeciwnych stronach polany, ja pod stuletnim bukiem, wujaszek pod strzelist� jod��, a w �rodku, z min� filozofa, nasz k�apouch. Na dany przez wuja znak zacz�li�my wo�a�: ja � Alibaba, a wujaszek � Kuba. A z tego powsta� zupe�ny galimatias i s�ycha� by�o zlewaj�cy si� okrzyk: � Ali-ku-ba-ba- -ba-ba-ku-ali-ba-ba... My wydzierali�my si� dziko, a osio� ani drgn��. Sta� w tym samym miejscu i z pogard� macha� ogonem. Wtem w lesie odezwa� si� �piewny, wysoki g�os: � Hej-ooo! Buszin... Hej... ooo! Osio�ek nastawi� uszu. Chwil� sta� nieruchomo. Nagle drgn�� i niemal galo- pem ruszy� w kierunku, sk�d dochodzi�o wo�anie. Zamurowa�o nas. Wujaszek spojrza� na mnie, ja na wujaszka, a potem razem patrzyli�my za odchodz�cym os�em. I mieli�my strasznie g�upie miny, bo na nic innego nie by�o nas sta�. Ca�y konkurs � jedna wielka klapa, a do tego, kto ju- tro b�dzie my� naczynia? Naraz zacz�li�my si� zdrowo �mia�. Zdawa�o si�, �e p�kniemy ze �miechu, ale zanim zd��yli�my p�kn��, zobaczyli�my na skraju la- su starego Czarnog�rca. Wyszed� z ciemnego lasu jak zjawa. Stan�� przed nami, trzymaj�c za grzyw� os�a. � Dobry weczer � powiedzia� tym swoim wysokim, �piewnym g�osem. � Dobry wiecz�r � odpowiedzieli�my i na tym sko�czy�a si� chwilowo na- sza rozmowa, bo stary m�wi� po serbsku, a my po polsku i d�u�szy czas nie mo- gli�my si� zrozumie�. Stary by� chudy, ko�cisty, �ylasty. Twarz mia� such�, ale pi�kn�. �niada sk�ra w tysi�cach zmarszczek, oczy czarne, nos orli i siwe w�osy wymykaj�ce si� spod starego kapelusza. W blasku ogniska wygl�da� troch� jak duch, a troch� jak po- s�g i gdyby nie osio�, kt�rego wci�� trzyma� za grzyw�, m�g�bym przypu�ci�, �e zjawi� si� wr�bita z ba�ni. Nie mia�em poj�cia, jak nale�y zachowa� si� w tak nieoczekiwanych chwi- lach. Na szcz�cie by� przecie� wujaszek Leon. Zachowa� si� tak, jakby ten stary czarnog�rski pasterz chodzi� z nim razem do szko�y, jakby siedzieli w jednej �aw- ce i podpowiadali sobie na lekcjach. Roz�o�y� wi�c szeroko r�ce, przywita� go ze staropolsk� go�cinno�ci�. M�wi� do� jakim� niezrozumia�ym j�zykiem � troch� po polsku, troch� po rosyjsku, mo�e nawet po turecku. Licho wie. Niezrozumiale, ale grunt, �e stary zrozumia� i wnet poczu� si�, jakby przyszed� do znajomych na pogaw�dk�. U�miechn�� si� przyja�nie, a wujaszek dalej swoje: �e osio�ek jest najmilszym stworzeniem pod s�o�cem, a my opiekowali�my si� nim jak w�asnym dzieckiem. Brakowa�o mu tylko ptasiego mleka. �e stary zjawi� si� w sam� por�, bo Buszin usycha� za nim z t�sknoty i w og�le... Mia� wujaszek zdolno�ci, mia�! Za chwil� odegra� scenk� przyprowadzenia os�a do wodopoju, a potem niemal si� rozp�aka�, gdy opowiada�, z jakim apetytem osio�ek pi� wod�. Stary sta� oczarowany. Powtarza� w k�ko: � Dwa dni go szuka�em... Dwa dni go szuka�em... a psiajucha urwa� mi si�... Tak powtarza�, daj� s�owo, bo wreszcie poj��em kilka s��w. Wujaszek tymcza- sem zaprowadzi� g�rala do ogniska, posadzi� na honorowym miejscu i da� koncert polskiej go�cinno�ci. Taki ju� by� m�j wujaszek. Nie zwa�a�, �e jeste�my bankru- tami, bez pieni�dzy i bez nadziei na dalsz� podr�. Wyci�gn�� z plecaka resztki naszego prowiantu. Otworzy� puszk� z ciel�cym gulaszem, zagrza� j� nad ogniem, a potem z dna plecaka wygrzeba� butelk� �ubr�wki, nala� do aluminiowych kub- k�w i � czym chata bogata. Wypili najpierw za zdrowie Buszina, potem za przyja�� polsko-jugos�owia�- sk�, za polskich partyzant�w i za jugos�owia�skich partyzant�w i byliby wypili na pewno za zdrowie wszystkich partyzant�w na �wiecie, gdyby starczy�o �ubr�wki. Staremu powesela�y oczy, wujaszkowi poczerwienia� nos, a mnie ju� przy toa- �cie za polskich partyzant�w zachcia�o si� spa�, bo by�em ogromnie zmordowany upalnym dniem. S�ysza�em jeszcze, jak �piewaj� polskie i czarnog�rskie pie�ni ludowe: wuja- szek � �Hej, przelecia� ptaszek", a stary � �Tamoj daljeko!", a potem ju� tylko szum potoku d�wi�cza� mi w uszach i gwiazdy wirowa�y nade mn�, a mo�e tylko iskry z ogniska. Zasn��em. � Wstawaj, leniwy borsuku! Wstawaj, zaspany su�le! Idziemy na wysoko- g�rsk� wypraw�! Nie wiedzia�em, co si� ze mn� sta�o. Zasn��em przy ognisku, a teraz le�a�em wygodnie na materacu, w �piworze i gapi�em si� na czyste niebo przezieraj�ce przez ga��zie. Po chwili zobaczy�em mojego niedosz�ego Alibab�, a przy nim starego Czarnog�rca. � Mamy zaproszenie od Dziadka! � wo�a� nade mn� wujaszek. � Wstawaj, bo wnet wyruszamy w g�ry, na hale. P�niej b�dzie za gor�co. Nowa niespodzianka! My bez grosza, nasz wehiku� w stanie kompletnego roz- k�adu, a wujaszek organizuje wypraw� wysokog�rsk�! Bardzo mi si� spodoba� ten pomys�. Marzy�em o tym, �eby kiedy� zwiedzi� wysokie g�ry. Mia�em jed- nak pewne obawy. Z czego b�dziemy �yli? Chyba �e na halach Sinjajeviny ro�nie manna, kt�r� w ubieg�ym roku zasia� nasz krzepki w�a�ciciel os�a. Nie by�o jednak czasu na rozwa�ania. Je�eli wujkowi strzeli�o co� do g�owy, to i tak nie ma na to rady. Wyskoczy�em ze �piwora i zawo�a�em: � Hurrra! Idziemy w g�ry! A echo mi odpowiedzia�o: �... ury... ury... ury..." I znowu by�o cudownie. I znowu czeka�y nas nowe przygody. Tymczasem szykowali�my si� do wyprawy. Stary g�ral sporz�dzi� juki z ma- teraca. Na juki wsadzili�my namiot i plecaki, a nasz Buszin mia� to wszystko d�wiga�. My�la�em, �e ugnie si� pod tym ci�arem, ale k�apouch ruszy� dzielnie, jakby ni�s� na grzbiecie niemowl�. Pierwszy szed� Dziadek, prowadzi� Buszina, za Buszinem wujek Leon, a na ko�cu � ja. Doszli�my do szosy, gdzie w cieniu strzelistych jode�, w�r�d nie- zm�conej ciszy drzema� nasz poczciwy mamut. � Wujaszku � zapyta�em � czy on tu ju� na zawsze zostanie? � O, nie! � zaprotestowa�. � Zobaczysz, zrobimy na nim jeszcze kilka do- brych kilometr�w. � Wujaszek chyba wierzy w cuda! � Nie, m�j drogi, tylko wierz� w mamuta. � A potem doda� powa�nie: � Nasz mamut wygl�da, jakby chcia� si� ju�, ju� rozlecie�, a tymczasem jeszcze ho! ho! Nie wiedzia�em, co mia�o oznacza� to gromkie �ho! ho!", ale wujaszek za- pewne wiedzia�. Zapyta�em tylko: � Czy zostawimy naszego mamuta tutaj? � A co mu si� stanie? � Nie martw si�, nikt si� na nim nie pozna. � Powiedzmy, �e spodoba si� komu�. � Mamy jeszcze kilka kanistr�w benzyny. Wujaszek cmokn�� zniecierpliwiony. � Przecie� nikt jej nie wypije. Miej troch� zaufania do ludzi. Dziadek Czarnog�rzec na widok naszego mamuta przystan��. � To wasz? � zapyta�. � Nasz � odpar� z durn� wujaszek. Dziadek pokiwa� z uznaniem g�ow�. � Pi�kny w�z! Pami�tam, podczas pierwszej wojny by�em na froncie i raz je- den genera� przyjecha� takim... Teraz ju� takich nie ma. Tandet� robi�! � splun�� przez z�by i zawo�a� na Buszina: � Ej... ooo!... Buszin, ej... ooo! � Widzisz! � zwr�ci� si� do mnie wujaszek. � On jeden pozna� si� na na- szym mamucie. Z szosy skr�cili�my na g�rsk� �cie�k�. Pi�a si� zakosami przez zbocze zas�a- ne rumowiskiem skalnym, poros�e z rzadka krzakami. A kiedy przechodzili�my nad urwiskiem, po �awach skalnych tak w�skich, �e jedno po�li�ni�cie grozi�o sto- czeniem si� w przepa��, podziwia�em Buszina. Kroczy� spokojnie za Dziadkiem, kiwaj�c miarowo g�ow�. Nawet si� nie potkn��. � Czy on nie dostanie zawrotu g�owy? � zapyta�em wujaszka. � Cz�owieku, przecie� to najlepszy alpinista w�r�d jucznych zwierz�t! Tam gdzie nie dotrze ani ko�, ani mu�, osio� idzie z zamkni�tymi oczami. Bez os�a �y- cie by�oby trudne w tych g�rach. Jest on dla ludzi samochodem, ci�gnikiem, he- likopterem. Jednym s�owem, niezast�pionym �rodkiem transportu. Dzielne stwo- rzenie i m�dre. A to, �e nieraz kogo� nazywaj� os�em, powinno by� dla cz�owieka zaszczytem, a dla os�a, niestety, krzywd�. Chcia�em zawo�a� na wujaszka: �Ty o�le dardanelski!" � ciekaw jestem, czy bardzo by�by zaszczycony. Jednak nie zawo�a�em, bo w�a�nie zbli�ali�my si� do spienionego potoku, nad kt�rym wisia�a w�ska k�adka sklecona z dw�ch �wierko- wych pni. Z jednej strony by�a skalna �ciana, pod �cian� w�ska p�ka i � prze- pa��. Potok spada� z hukiem. Woda rozbija�a si� o ska�y w t�czowe bryzgi, a w po- wietrzu wisia�a mg�a. I pnie k�adki by�y od niej wilgotne i o�liz�e. Przej�cie przez ten wisz�cy most wyda�o mi si� szale�stwem. G�ral przystan��. My�la�em: �Mo�e zawr�cimy..." Ale sk�d�e! Stary uchwy- ci� Buszina kr�cej, tu� przy pysku. Wszed� pierwszy na wisz�c� �aw�. � Ej... ooo! Ej... ooo! � zawo�a�. Osio� parskn��, a potem spokojnie ruszy� za g�ralem. Zamkn��em oczy. Zda- wa�o mi si�, �e za chwil� run� do spienionego potoku. S�ysza�em tylko og�usza- j�cy huk wody i wysoki, �piewny g�os g�rala: � Ej... ooo! Buszin! Ej... ooo! A gdy otworzy�em oczy... byli ju� na drugim brzegu. � Oni powinni wyst�powa� w cyrku � powiedzia�em. Wujaszek westchn�� rado�nie. � To by� pi�kny widok. A teraz my walimy! �atwo by�o mu powiedzie� � walimy! Niech wali pierwszy, niech poka�e, co umie, bo ja bynajmniej nie mia�em ochoty. Czu�em, �e nogi mam z waty, a w g�o- wie zam�t. � Boisz si�? � zapyta� wujaszek. � Nie, tylko troch�. � Je�eli tylko troch�, to �wietnie, bo ja te� tylko troch� � roze�mia� si� i pierwszy wst�pi� na wisz�c� k�adk�. Pnie ugi�y si� pod jego ci�arem, ale wu- jaszek nie zawr�ci�. C� mia�em robi�? Nie wypada�o odgrywa� zastraszonego mieszczucha. Raz kozie �mier�! Ruszy�em. Nie spojrza�em ani w lewo, ani w prawo, patrzy�em tylko prosto przed siebie i krok za kroczkiem sun��em po o�liz�ych pniach. Nawet nie wiem, kiedy znalaz�em si� na drugiej stronie. Odsapn��em z ulg�. Rado�� mnie ogarn�a, bo to bardzo przyjemnie przem�c w�asny strach i prze�ama� s�abo��. Prze�ama�em. By�em ogromnie szcz�liwy. Wujaszek Leon nie �mierdzi groszem, a zachowuje si� jakby by� Rockefelle- rem albo innym Fordem. Mieli�my pi�kny odbiornik tranzystorowy, oryginalny japo�ski, firmy Mizu- no, i ju� go nie mamy. A by�o tak: Dziadek urz�dzi� wielkie przyj�cie. Zebra� syn�w, synowe, zi�ci�w. Wszyscy oczywi�cie Czarnog�rcy i wszyscy niezwykle serdeczni. Przyj�li nas, jakby�my od pradziej�w nale�eli do ich pasterskiego kla- nu. � Patrzcie � powiada Dziadek, pokazuj�c na wujaszka. � Oto przedstawi- ciel szlachetnego narodu polskiego, gospodin Leon. � A potem wymieni� wszystkie zalety mojego wujaszka i powiedzia�, �e nale�y go ugo�ci�. Wi�c ugo�cili. Kiedy tylko mrok zapad� i pogas�y ostatnie poblaski na wysokich g�rach, m�o- dzi g�rale rozpalili ognisko i zacz�li piec jagni� na ro�nie. Piekli to jagni�, grali na rozmaitych instrumentach: skrzypcach, fletach, basach � i �piewali pi�kne czar- nog�rskie pie�ni. Jagni� piek�o si� na ro�nie, kobiety obraca�y je to na jedn�, to na drug� stron�, a m�czy�ni wci�� grali, �piewali i podawali sobie szklanic� ze �li- wowic� i z winem, a szklanica kr��y�a z r�k do r�k. I by�o zupe�nie jak w starych ba�niach. Najbardziej ba�niowy okaza� si� nasz wujaszek. Nie zna� serbskiego, a �piewa� jak rodowity g�ral z Sinjajeviny i wygl�da� zupe�nie jak kr�l czarnog�rski Miki- ta, o kt�rym do tej pory kr��� w�r�d ludu legendy. Jestem pewny, �e o wujaszku Leonie te� b�d� kr��y�, bo gdy przyszed� czas na taniec, m�j rodzony wuj w takt muzyki czarnog�rskiej zata�czy� naszego kujawiaka, a potem oberka i wszyst- kich wprawi� w zdumienie. Na koniec opowiedzia� o polskich partyzantach, jak to w Puszczy Kampinoskiej napadli na kolumn� hitlerowc�w i wybili ich do nogi. Ludzie rozdziawiali g�by i wszystkim w�os zje�y� si� na g�owach, a najbar- dziej mnie, bo wujaszek tak wspaniale odegra� t� scen�, �e w�os musia� si� zje�y�. Stan�� przed ogniskiem i zacz�� odgrywa�. On by� partyzantem, a jagni� na ro�nie kolumn� hitlerowsk� i do tego zmoto- ryzowan�. Wi�c wujaszek z�apa� spory patyk i krzyczy: � My pa... pa... pa..., a oni trach... trach... trach. My granatami bam! bam! bam!, a oni z mo�dzie- rza � bech! bech! bech! A potem nasi ludzie � �hurrra!" � a oni w krzaki!... Tymczasem jagni�, oczywi�cie, nie umkn�o w krzaki, bo by�o ju� zupe�nie upieczone i a� si� prosi�o, �eby je zje��. Po�o�yli wi�c je na desce, a Dziadek wyj�� wielki n�, naostrzy� na ose�ce i zacz�� dzieli�. Ka�dy dosta� kawa� wspania�ej pieczeni, kawa� chleba i szklanic� czerwonego wina. O tym, jaka pyszna to by�a piecze�, nale�a�oby napisa� osobny poemat. Ale musz� doko�czy� opowiadanie o tranzystorze. Mieli�my znakomity odbiornik tranzystorowy firmy Mizuno. �apa� wszystkie stacje europejskie na falach �rednich i d�ugich, lecz, szczerze m�wi�c, od wyjazdu z Warszawy nigdy�my go nie w��czali, bo wujaszek wola� s�ucha� szumu poto- k�w i �piewu ptak�w. Le�a� wi�c na dnie plecaka, obok aparatu fotograficznego i czeka�, kiedy go uruchomimy. Wujaszek przypomnia� sobie o nim dopiero na wysoko�ci tysi�ca sze�ciu- set metr�w, mia� bowiem zamiar nastawi� zegarek wed�ug czasu radiowego. Nie wiem, sk�d ten pomys�. Podczas w��cz�gi orientowa� si� zwykle po s�o�cu, jak pierwotny cz�owiek. Teraz nagle zapragn�� by� cz�owiekiem cywilizowanym. W��czy� wi�c odbiornik i zaraz z�apa� Sarajewo. Ale zamiast sygna�u czasu, us�y- szeli�my koncert bo�niackiej muzyki ludowej. Najpierw grali, a potem �piewali, a najpi�kniej �piewa�a jaka� kobieta o aksamitnym g�osie. Mo�na by�o s�ucha� i s�ucha�, i zas�ucha� si� do nieprzytomno�ci. Nic wi�c dziwnego, �e zas�uchali- �my si�, a Dziadek westchn�� rado�nie: � Ej, nie ma to jak dawne pie�ni! � Nie ma to � powt�rzy� wujaszek. � Serce si� kraje... Bo�niacy pi�knie �piewaj�. Zna�em jednego, byli�my razem na froncie, a jak za�piewa�, to si� po g�rach nios�o. Ej, nios�o si�... � doko�czy� w zadumie. Wujaszek wzruszy� si� ogromnie, �e tak si� nios�o po g�rach, wi�c zapyta�: � Chcieliby�cie od czasu do czasu pos�ucha�, jak Bo�niacy �piewaj�? � Ano, co bym nie chcia�. � To przyjmijcie ode mnie ten skromny podarek. � Sk�oni� si� uroczy�cie i wr�czy� Dziadkowi tranzystorowy odbiornik. Tak wi�c nie mamy ju� japo�skiego odbiornika, a wujaszek nie b�dzie musia� regulowa� zegarka wed�ug radiowego czasu. Na drugi dzie� rano zapyta�em go: � Czy nie mogliby�my pos�ucha� Warszawy? Ciekaw jestem, jaka u nas po- goda? � Na pewno taka sama jak tutaj � odpar� nieco naburmuszony. � I warto by by�o wiedzie�, jaki mamy stan wody na Wi�le. � Normalny � b�kn��. � I w og�le, dawno ju� nie s�ysza�em polskiego j�zyka. � A ja jak do ciebie m�wi�, po turecku?! � hukn�� wujaszek. � W�a�nie � rzuci�em uszczypliwie � wydaje mi si�, �e wujaszek z tymi g�ralami m�wi po turecku. � M�wi�, jak potrafi�. Grunt, �e si� �wietnie rozumiemy. � Wielki czaro- dziej zapala� fajeczk�. Ci�gn��, cmoka�, sapa�, jak gdyby w ten spos�b chcia� mi da� do zrozumienia, �e przejrza� moje zamiary. Naraz u�miechn�� si�: � M�j drogi, je�eli ludzie s� dla siebie serdeczni i przyja�ni, to zawsze porozumiej� si� ze sob�. A z tym tranzystorem nie zawracaj mi g�owy. Da�em, bo mia�em ochot�. I nie �a�uj�. Lubi� dawa�, a ty mnie nie ucz! � Przecie� nic nie powiedzia�em... � Znamy si� na takich! � Wujaszku � westchn��em � mogliby�my sprzeda� ten aparat. Je�eli si� nie myl�, jeste�my bez pieni�dzy... A tak chcia�bym zobaczy� morze i palmy... � B�d� spokojny. Wkr�tce zobaczysz i to... ho! ho! Tymczasem zobaczy�em co�, czego nawet nad Adriatykiem zobaczy� nie mo- g�em. By�o to po �niadaniu. Od Prokletije szed� wiatr, a na hali mi�dzy g�azami fa- lowa�y trawy. Zdawa�o si�, �e ca�y stok olbrzymiego masywu p�ynie ku szczytom poprzez wielkie ska�y i g�azy. A niebo by�o fio�kowe, usiane bia�ymi ob�okami jak morze pian�. M�odzi juhasi pognali rano owce i kozy na pastwisko. Wysoko, pod samy- mi turniami, wida� by�o jeden kierdel. Jak chmurka przesuwa� si� po zielonym up�azie. Siedzieli�my pod sza�asem. Wujaszek z fajk� w z�bach, w s�omkowym kape- luszu wygl�da� jak prawdziwy baca. A ja odda�em si� rozmy�laniom. Marzy�em o rekinach i palmach. Oto siedz� sobie pod jedn� palm�, patrz�, jak rekiny pruj� spienione fale, jak delfiny igraj� w zatoce, a tu nagle spada mi na g�ow� wielki orzech kokosowy. Na chwil� mnie za�mi�o, ale tylko na chwil�, bo wnet us�ysza- �em g�os wujaszka: � S�uchaj, Marcin, czy my�my przypadkiem nie zapomnieli zanie�� kanar- k�w do ciebie? B�c! Prys�y marzenia i znowu znalaz�em si� na hali, a raczej w Warszawie, bo kanarki by�y przecie� u wuja, na ulicy Wiktorskiej. Oczywi�cie, zapomnieli�my, bo przed wyjazdem u wujaszka panowa� taki kosmiczny ba�agan, �e trudno by�o nie zapomnie�! Tu musz� wyja�ni�, �e wujaszek Leon nie mia� �ony, ale mia� za to trzy pary kanark�w. Jeden z nich, Filon, otrzyma� nawet na konkursie �piewu w Pa�acu Kul- tury pierwsz� nagrod� i medal! Jednym s�owem artysta i do tego laureat. A teraz wielkiemu arty�cie wraz z wsp�towarzyszami niedoli grozi�a �mier� g�odowa, bo zapomnieli�my przenie�� kanarki z mieszkania wujaszka do naszego domu! Zacz�li�my si� martwi� i o niczym innym nie my�leli�my, tylko o tych nie- szcz�snych ptakach. Martwiliby�my si� tak chyba do wieczora, lecz naraz wuja- szek roze�mia� si� weso�o. � Kanarki s� uratowane! Mama na pewno zabra�a je ju� do domu! Przecie� zostawi�em jej klucze... Od razu odzyskali�my humor i �wiat wyda� nam si� pi�kniejszy. Czeg� nam mog�o brakowa�? Byli�my po dobrym �niadaniu, oddychali�my powietrzem na�a- dowanym ozonem i promieniami ultrafio�kowymi, patrzyli�my na wspania�e g�r- skie widoki! �y� nie umiera�! Zw�aszcza �e za chwil� mieli�my zobaczy� co�, czego nie mo�na by�o nawet przewidzie�. Oto na �cie�ce wy�aniaj�cej si� spo�r�d drzew ukaza�a si� egzotyczna kara- wana: kilka jucznych os��w, kilku m�odych, do po�owy obna�onych ludzi pohu- kiwaj�cych i pokrzykuj�cych. Przodem szed� wysoki brodacz. Z daleka wygl�da� jak oryginalny Beduin, gdy� g�ow� mia� otoczon� bia�ym r�cznikiem, a wzrok utkwiony w sinej dali. � Kto to mo�e by�? � zapyta�em zdumiony. Wujaszek nic nie odpowiedzia�, tylko wsta� i pe�nym godno�ci krokiem ruszy� na spotkanie karawany. Ruszy�em i ja, bo by�em ciekaw, co to za jedni. Wujaszek, jak to wujaszek, gdyby m�g�, przywita�by ich chlebem i sol�. Nie- stety, chleba ani soli nie by�o pod r�k�, wi�c nasz mag i czarodziej wita� ich do- brym s�owem. Najpierw po polsku, potem tym swoim serbo-tureckim j�zykiem, a gdy go nie zrozumieli, zacz�� po angielsku. Beduin jakby na to tylko czeka�. G�- ba mu si� rozja�ni�a i dalej�e z wujaszkiem po angielsku, jakby mia� w brzuchu ta�m� magnetofonow�! Nic z tego nie rozumia�em, wi�c sta�em jak na tureckim kazaniu. Wujaszek tymczasem rozdawa� swoje bezcenne u�miechy. Czeka�em, co z tego wszystkiego wyniknie. Wynik�a wielka sensacja, bo okaza�o si�, �e to nie �adna karawana, tylko na- ukowa ekspedycja angielska z Kr�lewskiego Instytutu Farmakologii, a czarny bro- dacz nie jest wcale Beduinem, tylko docentem uniwersytetu. Ale to jeszcze nic! Najwa�niejsze mia�o okaza� si� dopiero za chwil�; wujaszek podszed� do mnie i powiedzia�: � Zdaje mi si�, �e chwilowo jeste�my uratowani. � Uratowani? � zdziwi�em si�. � Tak, m�j drogi... b�dziemy �owili �mije. W tym miejscu zupe�nie zbarania�em. � �mije?! � krzykn��em. � Dlaczego �mije? � Zapytaj uczestnik�w ekspedycji � u�miechn�� si� wujaszek. � Potrzebne im s� �mije do jakich� eksperyment�w naukowych. Dowiedzieli si�, �e na Sinja- jevinie jest zatrz�sienie tego plugastwa, wi�c wybrali si� tutaj i podobno dobrze p�ac� za schwytane �mije. Tak to powiedzia�, jakby chodzi�o o robaczki �wi�toja�skie albo biedronki. Na sam� my�l, �e mam �owi� �mije, w�os mi si� zje�y� i poblad�em. � Czy wujaszek �owi� kiedy� �mije? � zapyta�em dr��c z przej�cia. � Nie, ale wszystkiego mo�na si� nauczy�. � Przecie� to bardzo niebezpieczne. � Je�eli oni �owi�, to dlaczego my nie mo�emy spr�bowa�? Praca jest po- �yteczna, dla cel�w naukowych, w dobrych warunkach klimatycznych. Szczerze m�wi�c, pasjonuj�ca. Nigdy jeszcze nie by�em �owc� �mij. Wszystkiego trzeba spr�bowa�. Masz babo placek! M�j wujaszek, o kt�rym pisali w ��yciu Warszawy", �e jest wynalazc� maszyny elektronowej, potrafi�cej w ci�gu sekundy rozwi�za� ile� tam zada� matematycznych, jednym s�owem � chluba rodziny i naukowiec ca�� g�b�, nagle chce zosta� �owc� �mij! Kom-pro-mi-ta-cja! � Ju� lepiej wracajmy do domu � zaproponowa�em skromnie. � Ba! Ale czym? � hukn�� weso�o wujaszek. A gdy zobaczy�, �e zmarkot- nia�em, potarmosi� mnie lekko za ucho. � Do g�ry g�owa! Daj� ci s�owo, �e nic nam si� nie stanie. Spr�bujmy, a jak nam si� nie spodoba, to im po prostu podzi�- kujemy. Nie ma, m�j drogi, sytuacji bez wyj�cia. Trzeba tylko pogodnie patrze� na �wiat i umie� �y� z lud�mi. G�owa do g�ry, Marcinku, zobaczysz, �e to pasjo- nuj�ce zaj�cie! � Ile oni p�ac� za jedn� �mij�? � zapyta�em wujka Leona, gdy wr�cili�my pod nasz namiot. � Dolara. � Nie�le! � powiedzia�em. � To tak, jakby siedemset pi��dziesi�t dinar�w. Zaraz zacz�li�my kalkulowa�: gdyby�my z�apali dziesi�� �mij, zarobiliby�my siedem i p� tysi�ca, za sto dostaliby�my siedemdziesi�t pi�� tysi�cy, a za siedem- dziesi�t pi�� tysi�cy dinar�w mo�na pu�ci� si� w dalek� podr�. Siedzieli�my przed namiotem, pili�my kozie mleko i byli�my ju� w wyobra�ni posiadaczami fortuny. A �mije czeka�y na nas i same si� prosi�y, �eby je tylko �apa�. Za kilka dni b�dziemy mieli ci�k� fors�, gwizdniemy na mamuta, kupimy sobie w Budvie �agl�wk� i wyp�yniemy pod czarn� bander�. �ycie znowu wyda�o nam si� pi�kne i pe�ne uroku. Tymczasem Anglicy zak�adali ob�z. Na �rodku postawili wielki, czerwony namiot, przeznaczony na magazyn i kuchni�, a wok� ma�e, ��te namiociki bi- wakowe. Do po�udnia ob�z by� gotowy. Docent przesta� by� Beduinem, bo zdj�� z g�o- wy r�cznik. Zosta� normalnym Anglikiem. Pali� fajk�, m�wi� przez nos i u�mie- cha� si� bez powodu. Przyszed� do wujaszka i zaprosi� nas na obiad, bo chcia� z wujaszkiem poroz- mawia� o �mijach. Trzeba przyzna�, �e ob�z mieli pierwszorz�dnie zorganizowany � cyberne- tycznie, daj� s�owo! Kuchnia nowoczesna: dwie butle z gazem, p�yta na cztery fajerki i zbiornik na gor�c� wod�. A magazyn � jak apteka: ka�da skrzynka ponumerowana, na ka�dej tabliczka z napisem, jaki prowiant i ile znajduje si� w skrzynce. Wszystko w puszkach i wszystko w proszku lub w pigu�kach i wita- minizowane, �eby Anglikom nie powylatywa�y z�by. Jedli�my ten obiad w proszku i rozmawiali�my o �mijach i innych sprawach, zreszt� nie wiem o czym, bo m�wili przecie� po angielsku, a ja ani me, ani be. Pozosta�o mi tylko robi� m�dr� min� wtedy, kiedy wszyscy si� �miali. Haniebne zaj�cie! Podobno na obiad by�a zupa grzybowa, wo�owina duszona i pudding z kre- mem. Gdyby nawet podali potrawy w odwrotnej kolejno�ci, te� nic by si� nie sta- �o, bo pudding �mia�o m�g� by� zup� grzybow�, a wo�owina puddingiem. Okrop- nie mi te potrawy w proszku nie smakowa�y, ale nie wypada�o grymasi�. Jad�em z zamkni�tymi oczami, wszystko ros�o mi w ustach, lecz robi�em min�, jakby to by�y same frykasy, kuchnia kategorii specjalnej. Gdy sko�czy�em je�� t� kleist� ma�, kt�r� oni nazywali puddingiem, ode-