1499 INTERATOMINSTRUMENT 344 wijania produkcji urz�dze� dla energetyki ato-� mowej. T. MIECIK �Interatomtnerso", Zespolenie wysi�k�w, w: Trybuna Ludu 911974. � 1499 INTERATOMINSTRUMENT, nazwa Mi�dzynarodowego Zjednoczenia Gospodarczego Aparatury J�drowej, ' powsta�ego z inicjatywy Wydzia�u RWPG d/s Pokojowego Wykorzystania Energii J�drowej; porozumienie zosta�o podp. 22 II 1972 w Warszawie przez przedstawicieli rz�d�w Bu�garii, Czechos�owacji. NRD, Polski, W�gier i ZSRR. Cz�onkami za�o�ycielami jest 11 Organizacji Kraj�w Sygnatariuszy Porozumienia: Pa�stwowe Zjednoczenie Gospodarcze �RESPROM" Sofia (Bu�garia); Kombinat �GAMMA", Budapeszt; Przedsi�biorstwo Handlowe Aparatury i Techniki Organizacyjnej, W�gry, �IMIGERT", Budapeszt (W�gry); FEB RFT Messelelektronik �Otto Schon", Drezno (NRD); Przedsi�biorstwo Handlu Zagranicznego, �ELEKTROTECHNIK EXPORT-IMP�RT", Berlin (NRD); Przedsi�biorstwo Handlu Wewn�trznego i Zagranicznego �ISOCOM-MERZ", Berlin (NRD); Zjednoczone Zak�ady Urz�dze� J�drowych �POLON", Warszawa (Polska); Og�lnozwi�zkowe Zjednoczenie �IZOTOP" Pa�stwowego Komitetu do Spraw Wykorzystania Energii Atomowej ZSRR, Moskwa (ZSRR); �TESLA" Przedsi�biorstwo Elektroniki i Teleelektrycznej Techniki, Praga (Czechos�owacja); Zjednoczenie Handlu Zagranicznego �KOVO", Praga (Czechos�owacja); Og�lnozwi�zkowa Eksportowo-Import�wa Centrala �TECH-SNAB-EXPORT", Moskwa (ZSRR). Podstawowym zadaniem zjednoczenia jest zabez-, pieczenie potrzeb sygnatariuszy Porozumienia na aparatur� i urz�dzenia techniki j�drowej wysokiej jako�ci, odpowiadaj�cej �wiat, poziomowi nauki i techniki, w zakresie j�drowej aparatury dozo-metrycznej i radiometrycznej z wielokana�owymi i wieloparametrycznymi systemami pomiarowymi w��cznie, przeznaczonymi do bada� j�drowych, aparatury i urz�dze� dla medycyny j�drowej, aparatury defektoskopowej, detektor�w promieniowania jonizuj�cego, urz�dze� specjalnych dla laboratori�w izotopowych oraz innych okre�lonych przez Rad� Zjednoczenia. Dla wykonania tego zadania Zjednoczenie: � prowadzi dzia�alno�� naukowo-badawcz�, do�wiadczaln�, projektowo-konstrukcyjn� i produkcyjn� w dziedzinie techniki j�drowej; � organizuje wsp�prac� naukowo-techn., produkcyjn� i handl. mi�dzy przedsi�biorstwami sygnatariuszy Porozumienia w danej dziedzinie; � wsp�dzia�a w rozszerzeniu handlu z innymi krajami. Zgodnie z dokumentami erekcyjnymi�Porozumieniem i Statutem�Zjednoczenie posiada osobowo�� prawn�, dzia�a na zasadzie pe�nego nie- ograniczonego rozrachunku gosp. w oparciu o tworzony z udzia��w cz�. fundusz statutowy, przeznaczony na finansowanie bie��cej dzia�alno�ci gosp. i dzia�alno�ci inwestycyjnej. Zjednoczenie mo�e otwiera� w�asne biura projektowo-konstrukcyjne, zak�ady produkcyjne, przedsi�biorstwa serwisu techn. oraz inne kom�rki i oddzia�y Zjednoczenia w krajach sygnatariuszy Porozumienia, jak r�wnie� w krajach trzecich przy zachowaniu obowi�zuj�cego tam ustawodawstwa. Najwy�szym organem kierowniczym Zjednoczenia jest Rada, sk�adaj�ca si� z przedstawicieli, wyznaczonych przez cz�. Zjednoczenia. Zjednoczenie I. jest organizacj� otwart�. Istnieje mo�liwo�� przyst�pienia innych org. dzia�aj�cych w tej dziedzinie, zar�wno z kraj�w sygnatariuszy Porozumienia, jak i r�wnie� z innych kraj�w. Handel Zagr. m 7, 1972. g. 266-267; Z. TWAWOO� Na odcinku aparatury j�drowej, w: Problemy m 2, 1973, i. 35-36. � 1500 INTERCHIM, nazwa Mi�dzynar. Organizacji Bran�owej Wsp�pracy w zakresie Ma�otona�owej Produkcji Chemicznej, powsta�ej w ramach RWPG, na mocy porozumienia rz�d�w Bu�garii, CSRS, NRD, PRL, WRL i ZSRR, podp. 17 VII 1969 wraz z Statutem I. w Moskwie. Depozytariuszem Porozumienia jest NRD. Podstawowe dokumenty RWPG t organizacji wyspecjalizowanych, red.: B. Reutt, Warszawa 1972, s. 448-462. � 1501 INTERCONTAINER, nazwa mi�dzynar. porozumienia, zawartego 1968 przez stocznie 12 pa�stw o przyj�ciu standardowych pomiar�w dla skrzy� stalowych 20-tonowych transportowych pojemnik�w, zw. -�� kontenerami, dopuszczalnych do transportu mi�dzynarodowego. � 1502 INTERELEKTRO, mi�dzynar. organizacja wsp�pracy gosp. i nauk. 7 pa�stw RWPG w dziedzinie przemys�u elektrotechnicznego, za�. 131X1973 w Moskwie przez Bu�gari�, Czechos�owacj�, NRD, Polsk�, Rumuni�, W�gry i ZSRR. Do zada� organizacji nale�y wsp�lne, skoordynowane prognozowanie rozwoju, zapotrzebowania oraz produkcji i zbytu, koordynacja plan�w produkcyjnych, wsp�lne planowanie produkcji poszczeg�lnych rodzaj�w wyrob�w. W ramach �Interelektro" odbywa si� tak�e perspektywiczna i bie��ca koordynacja inwestycji, �ozwijana jest wsp�praca nauko-wo-techniczna, dokonuje si� prac unifikacyjnych i normalizacyjnych. Siedziba: Moskwa. Kromka, 1973. � 1503 INTERHANDEL, nazwa skr�towa przyj�ta przez Mi�dzynar. Tow. d/s Przemys�owych i Handlowych, Societe internationale pour participations industrielles et commerciales S.A. za�. 1928, z siedzib� w Bazylei, reprezentuj�ce interesy ->� I.G. Farbenindustrie AG, rzekomo do 1940, kiedy przej�te by� mia�o w 90�/� przez amer. firm� So-neral Anilin� and Film Corporation. W 1943 po przyst�pieniu USA do wojny maj�tek firmy I. zosta� ob�o�ony aresztem na podstawie ustawy amer. o handlu z nieprzyjacielem (Trading with the Ene-my Act). Po wojnie I. podj�� s�downe kroki o zwolnienie maj�tku w wys. ok. 100 min dolar�w z aresztu, na terenie USA bezskutecznie. Natomiast MTS odrzuci� 21 III 1959 skarg�, poniewa� sprawa pozostawa�a nadal w gestii s�d�w USA (ICJ Reports 1959). O. PERRIN L'affalre de 1'Interhandel, w. Schwdwisches Jahr-buch fur tnt. Recht 1958; The tnterhandel Case. Proceedings of the Amerlcan Society of lut. Law at tts Flfty-Second An-nuat Meeting. 1958; CH. DE VISCHER .L'affaire de 1'lnlerhan-del devant ta Cour Jnt. de lusilce, w: Revue senerol de droll ir.t. et de legislation comparee ar 63, 1959. 345 Internacjonalizm 1512 � 1504 INTERKONTYNENT (ang. Intercontinent, franc. Intercontinent, hiszp. Intercontinente, ro�. Mie�-kontinient), nazwa przyj�ta w prasie �wiat, na obszary mi�dzykontynentalne tworz�ce jednolit� zintegrowan� w swoich specyficznych ustrojowych formach militamie czy gospodarczo ca�o��, np. Euro-Ameryka pa�stw NATO, lub Euroazja pa�stw Warszawskiego Uk�adu. E. OSMA�CZYK Nasza Europa. Warszawa 1971, s. 75-79. � 1505 INTERKOSMOS (ang. franc. hiszp. Intercosmos, ro�. Interkosmos), nazwa programu mi�dzynar. bada� kosmosu przez pa�stwa socjalist. Warszawskiego Uk�adu; zinstytucjonalizowany 1963, w zwi�zku ze zdominiowaniem �r Intelsat przez amer. prywatne konsorcjum -�� COMSAT. Organem g�. jest Rada, kt�ra inicjuje wsp�ln� budow� badawczych sztucznych satelit�w Ziemi o nazwie I.; oraz koordynuje badania naziemne. 1.1 wystartowa� 14 X 1969 i prowadzi� badania kr�tkofalowe rentgenowskiego i ultrafioletowego promieniowania Ko�ca i g�rnych warstw atmosfery ziemskiej. I. II wystartowa� 25X111969 i przeprowadza� przez 50 dni i nocy eksperymenty w jono-sferze. I. Ul wystartowa� 7 VIII 1970 celem prowadzenia bada� w zewn. jonosferze. Aparatura badawczych sputnik�w jest wynikiem kooperacji przemys��w szeregu kraj�w socjalist, przede wszystkim ZSRR, NRD i Czechos�owacji. � 1506 INTERKOSMOS�KOPERNIK 500, sztuczny satelita Ziemi, wystrzelony 19 IV 1973, zgodnie z programem wsp�pracy kraj�w socjalist. w dziedzinie badania i wykorzystania przestrzeni kosmicznej w. celach pokojowych. Zmontowana na pok�adzie satelity aparatura nauk. przeznaczona by�a do bada� promieniowania radiowego S�o�ca w pa�mie cz�stotliwo�ci .0,6-6,0 megaherea i charakterystycznych cech jonosfery Ziemi. Satelita L�K. 500 wprowadzony zosta� na orbit�, kt�rej minimalna odleg�o�� od powierzchni Ziemi (peri-geum) wynios�a 202 km; maksymalna odleg�o�� od powierzchni Ziemi (apogeum) 1551 km; pochylenie orbity 48,5�; okres pe�nego obrotu 102,2 min. W sk�ad aparatury nauk. satelity wesz�y radiospektrograf zaprojektowany i zbudowany w PRL oraz niskocz�stotliwo�ciowe i wysokocz�sto-tliwo�ciowe 'sondy jonosferyczne opracowane i zbudowane w ZSRR. Trybuna Ludu, 20 IV 1973. � 1507 INTERLATYNOAMERYKANIZM (ang. Inter. Latin-Americanism, franc. Inter-Latino-america-nisme, hiszp. Interlatinoamericanismo, ro�. Inter-latinoamierikanizm), termin mi�dzynar.�okre�lenie d��enia pa�stw Ameryki �aci�skiej do solidarnej wsp�pracy polit, gosp. i kulturalnej, celem oswobodzenia si� w XIX i pierwszej p�. XX w. od wp�yw�w mocarstw kolonialnych, nast�pnie g�. z zale�no�ci od USA. Zob. te� pan- amerykanizm i paniatynoamerykanizm. � 1508 INTERLINGUE Pac.; 'mi�dzyj�zyk'], nazwa jednego ze sztucznych mi�dzynar. j�zyk�w; przedmiot zorganizowanej wsp�pracy mi�dzynarodo- wej. Olg. zarej. w ONZ: Interlingue Insdtutc, za�. 1928 z siedziba w Cheseaux (Szwajcaria), kt�ry powo�a� do �ycia org. mi�dzynar. nazwana pocz�tkowo Occidental Union, od 1949 p.n. Interlingue Union, z siedzib* w gmachu Instytutu; ��czy krajowe stowarzyszenia oraz indywidualne osoby z kilkudziesi�ciu pa�stw, m.in. z Polski: publ. Cosmoglolla. Yearbook of Int. Orgaluuitlons, 1973. �l 1509 INTERMETAL, nazwa Organizacji Wsp�pracy d/s Hutnictwa �elaza i Stali pa�stw cz�onkowskich RWPG, z siedzib� w Budapeszcie, powsta�a na podstawie Porozumienia podp. 15 VI 1964 w Moskwie; ttz�.; Bu�garia, Czechos�owacja, NRD, Polska, W�gry i ZSRR; ma za zadanie organizowanie wzajemnych dostaw wyrob�w walcowanych, rur, produkt�w przemys�u metalowego oraz u�ytkowanie nie wykorzystanych mocy produkcyjnych. W uchwalonym na XXV Sesji RWPG Kompleksowym Programie RWPG za�o�ono na nast�pn� dekad� rozw�j I.: �... przede wszystkim w kierunku opracowywania i realizacji przedsi�wzi�� w zakresie wymiany wyrob�w hutniczych, a tak�e specjalizacji i kooperacji produkcji wyrob�w walcowanych, rur i norma�i�w na istniej�cych urz�dzeniach w celu pe�niejszego i racjonalnego wykorzystania zdolno�ci produkcyjnych a-gregat�w hutniczych". Zbi�r Um�w Miedzynar. PRL. 1964, s. 252-270; Kompleksowy Program.... Warszawa 1971, l. 87-88. � 1510 BNTERNACJONALISTA (ang. Internationalist, franc. Intemationaliste, hiszp. Intemacionalista, ro�. Intemacyonalist), termin mi�dzynar. o zna- czeniu dwojakim: l. cz�owiek, kt�rego �wiatopogl�d okre�la �> internacjonalizm; 2. uczony, znawca prawa mi�dzynar. i stosunk�w mi�dzynar. Pierwsze poj�cie i. powsta�o w XIX w. i zwi�zane jest z �> robotniczym ruchem mi�dzynar.; drugie wprowadzili do ONZ latynosi. � 1511 INTERNACJONALIZACJA (ang. Intemationali-zation, franc. Intemationalisation, hiszp. Inter-nacionalizaci�n, ro�. Internacyonalizacyja), termin mi�dzynar. � umi�dzynarodowienie obszaru l�dowego lub mor. rzek, kana��w, czy cie�nin; przedmiot mi�dzynar. konwencji. W. J. M. EYSINOA Les fleuves et lei canwa Int.. Paris 1924; A. MARAZZI l territort intemaztonaltzzatl, Roma 1959; M. Ynrr InternattonoHud Terrhories. London 1961. � 1512 INTERNACJONALIZM (ang. Internationalism, franc. Intemationalisme, hiszp. Intemacionalismo, ro�. Internacyonalizm), termin mi�dzynar.� postawa spo�.-polit. i ideologia wyra�aj�ca si� w d��eniu do r�wnouprawnienia, wsp�pracy i przyja�ni wszystkich narod�w; i. pot�pia tez� o istnieniu �wy�szych" i �ni�szych", �lepszych" i �gorszych" narod�w, ��da, aby ka�demu narodowi stworzono warunki swobodnego rozwoju, by mniejszym i s�abiej rozwini�tym narodom udziela� pomocy i poparcia; przedmiot prawa mi�dzynar., maj�cy swe odbicie w zasadach Karty NZ. W mi�dzynar. ruchu roboto, odgrywa wiod�c� >rol� i. proletariacki, sformu�owany po raz pierwszy w Manife�cie Komunistycznym, 1848, has�em �Proletariusze wszystkich kraj�w ��czcie si�". Po II wojnie �wiat, i. proletariacki jest podstaw� nie tylko stosunk�w mi�dzy partiami komunist. i ro- 1513 Internacjonalizm religijny 346 botn., ale tak�e mi�dzy pa�stwami socjalistycznymi. A. SCHOM Btstoire de 1'lnternattonalisme ]us�u'a la l Guerre Mondlat. vol. l, Odo 1919, vol. 2 1954, vol. 3 1963; S. WRO�SKI O internacjontSiunSe. Wanzawa 1972. � 1513 INTERNACJONALIZM RELIGIJNY (ang. Re-ligious Intemationalism, franc. Intemationalisme religieux, hiszp. Intemacionalismo religioso, ro�. Rieligioznyj internacyonalizm), termin mi�dzy-nar. � wyst�puj�ce w dziejach w ruchach rei., jak. chrze�cija�stwo czy islam, tendencje organizowania spo�eczno�ci r�nonarodowej na identycznych zasadach moralno-prawnych; przedmiot bada� r�wnie� historyk�w prawa mi�dzynarodowego. N. BENTWITCH The Religiom Foundations of Internationa-tism. A Study In Int. Relations through the Ages, London 1933; AUGUSTYN, Sw. Pa�stwo Bo�e (De clyitate Dri>, Pozna� 1937; O. F. BENKERT The Tomistic Conception of on Int, Society. Washington DC 1942. � 1514 INTERNOWANIE (ang. Internment, franc. Inter-nement, hiszp. Internamiento, ro�. Intemirowa-nije), termin mi�dzynar.�przymusowe osadze- nie obywateli obcych w obozie lub w okre�lonym �ci�le regionie kraju; przedmiot konwencji mi�dzynar. W 1907 Haskie Konwencje, V i XIV zobowi�za�y pa�stwa neutralne do i. obcych wojsk chroni�cych si� na ich terytoriach oraz obcych okr�t�w w portach, a obcych samolot�w bojo- wych l�duj�cych na lotniskach tych pa�stw. Zasady traktowania-internowanych okre�la Konwencja genewska z 12 VIII 1949 o traktowaniu je�- c�w wojennych oraz o ochronie os�b cywilnych podczas wojny. Dz.U. 1956, za�. do nr 38, p�z. 171-174. � 1515 INTERPOL, ang. International Criminal Police Organization (franc. Organisation Interaationale de la Police Criminelle, hiszp. Organizaci�n Inter-nacional de la Policia Criminal, ro�. Mie�duna-rodnaja organizacyja ugo�ownoj policyi). Mi�dzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnej, �al. 1923 w Wiedniu, z zadaniem organizowania i koordynowania wzajemnej pomocy w �ciganiu przest�pc�w kryminalnych; 1972 ��czy�a krajowe organizacje policji kryminalnej 111 pa�stw �wiata. Posiada statut doradczy (B) ECOSOC; w sta�ej ��czno�ci z Komisj� WHO d/s Narkotyk�w, z ICAO i rrU; publ.: Int. Criminal Police Reyiew oraz Counterfeites and Forgeries. Yearbook of Int. Organtstttons, 1973. � 1516 INTERPORT, gospodarcza, integracyjna instytucja mi�dzyportowa, powo�ana przez rz�dy Polski i NRD 111974 z zadaniem wsp�lnego, maksy- malnego wykorzystania mo�liwo�ci prze�adunkowych Rostocku, Stralsundu i Wismaru oraz Szczecina, Gdyni i Gda�ska. Siedziba: Szczecin. Cz�onkami' �INTERPORTU" s� poi. Zjednoczenie Port�w Morskich oraz niem. kombinat Seeverkehr und Hafenwirtschart. Kronika, 1974. INTERPRESS, Polska Agencja -r Agencje Prasowe. � 1517 INTERPRETACJA pac. interpretatio 'wyja�nienie'], (ang. Interpretation, franc. Interpretation, hiszp. Interpretaci�n, ro�. Interprietacyja), w pra- wie mi�dzynar.�komentowanie uk�ad�w czy deklaracji mi�dzynar., w celu wyja�nienia co by�o istotnym zamiarem stron przy zawieraniu umowy, wzgl�dnie �stwierdzeniem prawdziwej woli stron". L. EHRLICH Prawo mi�dzynar.. Warszawa 1958, l. 273-301. � 1518 INTERSPUTNIK, nazwa mi�dzynar. org. telekomunikacji kosmicznej pa�stw socjalist., powsta�ej w ramach -�� RWPG, 15X11971, konwencj� podp. przez Bu�gari�, Czechos�owacj�, Kub�, Mongoli�, NRD, Polsk�, Rumuni�, W�gry i ZSRR, z zadaniem zapewnienia pa�stwom cz�onkowskim mi�dzynar. ��czno�ci telefonicznej, telegraficznej i fototelegraficznej oraz wymiany program�w TV i TVC, a tak�e rozwijanie w tych dziedzinach zar�wno wsp�pracy wzajemnej, jak i wsp�dzia�ania z innymi systemami ��czno�ci kosmicznej. System I. obejmuje: l) kompleks kosmiczny sk�adaj�cy si� z satelit�w ��czno�ci i naziemnych element�w sterowania (elementy tego kompleksu s� b�d� w�asno�ci� org., b�d� te� dzier�awione s� od kraj�w wchodz�cych w jej sk�ad); 2) stacje naziemne utrzymuj�ce ��czno�� za po�rednictwem satelit�w, budowane przez poszczeg�lne kraje cz�onkowskie na swych terytoriach z w�asnych �rodk�w wg ujednoliconych normatyw�w tech- nicznych. Naczeln� instancj� I. jest Rada, w kt�rej sk�ad wchodzi po jednym przedstawicielu z ka�dego kraju cz�onkowskiego. D��y ona do tego, by jej decyzje by�y jednomy�lne, jednak do ich podj�cia wystarczaj�ce s� 2/3 g�os�w. Decyzje Rady nie obowi�zuj� tych cz�., kt�rzy nie g�osowali za ich przyj�ciem. Organem wykonawczym i adm. Rady jest dyrekcja z dyr. generalnym na czele, wybieranym na okres 4-letni. Wk�ad finansowy poszczeg�lnych pa�stw cz�onkowskich jest proporcjonalny do stopnia wykorzystania przez nie kana��w ��czno�ci na satelitach. Organizacja I. jest otwarta r�wnie� dla innych kraj�w (->� Mo�nija). W Polsce stacja satelitarna zosta�a zlokalizowana w rejonie G�r �wi�tokrzyskich i zbudowana 1973-74 jako pierwsza poi. stacja ��czno�ci sate- litarnej l.; oparta w ca�o�ci na wyposa�eniu techn. ZSRR. Pocz�tkowo stacja korzysta�a z satelit�w kr���cych wok� Ziemi na wyd�u�onych orbitach eliptycznych, nast�pnie z wprowadzonych na orbit� w systemie I. tzw. sputnik�w geostacjonar-nych, wisz�cych pozornie nieruchomo nad Ziemi� na wys. ok. 36 ty�. km. Trzy tego typu przeka�niki zapewniaj� ca�odobow� ��czno�� telefoniczn�, dalekopisow�, radiow� i telewizyjn� z ca�ym �wiatem. Kronika. Dokumentacja prasowa 1972, 1973. � 1519 INTERSZYPNIK, Organizacja Wsp�pracy Przemys�u �o�yskowego RWPG, za�. 25 IV 1964 porozumieniem mi�dzyrz. Bu�garii, Czechos�owa- cji, NRD, Polski i W�gier, do kt�rego 1965 przyst�pi� ZSRR i w 1971 Rumunia. � 1520 INTERTEKSTILMASZ, wsp�lna org. pa�stw RWPG powsta�a w grudniu 1973 z zadaniem rozwijania przemys�u maszyn tekstylnych. � 1521 INTERWENCJA [�ac. interyenire 'miesza� si� w co�'], (ang. Intervention, franc. Intervention, 347 Interwencja 1521 hiszp. Intervenci�n, ro�. Interwiencyja), termin mi�dzynar. � sprzeczne z prawem mi�dzynar. r�norodne formy w�adczego mieszania si� jednego lub kilku pa�stw w sprawy nale��ce do kompetencji innego pa�stwa w celu realizacji w�asnych interes�w. Zakaz i. sprecyzowany jest w Karcie NZ (art. 2 ust. 7) i jest powszechnie uznan� zasad� prawa mi�dzynarodowego. Nie jest i. dopuszczona przez Kart� NZ samoobrona indywi- dualna lub zbiorowa; pa�stwa, kt�re zostosuj� �rodki w wykonaniu swego prawa do samoobrony maj� obowi�zek zawiadomienia o tym R. Bezp. ONZ. I. jako instrument polityki zagr., by�a szeroko stosowana w staro�ytno�ci, a zw�aszcza przez Rzym. W �redniowieczu i. by�a nadal stosowana w zwi�zku z rywalizacj� w�adzy cesarskiej z papiesk�. W XIX w. prawo mi�dzynar. uzna�o zasad� i. jako zasad� og�lnoeuropejsk�. Zasada i. znalaz�a sw�j najpe�niejszy wyraz w traktacie -> �wi�tego Przymierza; mia�a by� stosowana przeciwko rewol. rz�dom w Europie w obronie le- galnych rz�d�w lub ustroj�w��pour conserver ce qui est legalement etablit" (nota lubla�ska Austrii, Prus i Rosji z 12 V 1821). Na mocy tej zasady na.in. nast�pi�y: i. Austrii w Neapolu 1821, i. Francji w Hiszpanii 1823, i. mocarstw zach. w wojnie Turcji z Rosj� 1853-56, i. Francji na rzecz papie�a 1867; zastrzegania w umowach �prawa do i.", jak w postanowieniach Traktatu Berli�skiego 1878 zezwalaj�cego mocarstwom eur. na wtr�canie si� w sprawy wewn. Turcji, nie m�wi�c o Afryce. W ko�cu XIX w. nast�pi�o pod wp�ywem Ameryki �aci�skiej � zagro�onej nie tylko polityk� i. mocarstw eur., ale i USA�odchodzenie od zasady i. na rzecz zasady -> nieinterwencji. Niemniej w dalszym ci�gu liczne by�y wypadki stosowania i., jak np. postanowienie traktatu USA z Kub� i Panam� 1903, uprawniaj�ce Stany Zjedn. do i. Klasyczn� i. by�a i. Ententy w Rosji Radzieckiej 1919-20. Po II wojnie �wiat. reakcyjna zasada i., przeciwstawiaj�ca si� wszelkim ruchom post�powym zosta�a sformu�owana w -�� doktrynie Trumana (1947), co wzmog�o w ONZ walk� na rzecz nieinterwencji i niemie-szania si� w wewn�trzne sprawy pa�stw. Praktyka �ycia mi�dzynar. zanotowa�a r�ne formy i.: I. militarna wyra�aj�ca si� pr�b� okupowania lub okupowaniem cz�ci lub ca�o�ci terytorium obcego kraju celem wymuszenia zap�aty -> d�ug&w zagranicznych, lub zawarcia uk�ad�w korzystnych tylko dla strony okupuj�cej; i. militarna jest nast�pstwem logicznym i. dyplomat., stosowana powszechnie przez mocarstwa imperialistyczne r�wnie� w 2 p�. XX w., czego przyk�adami by�y i. Francji, Izraela i W. Brytanii w regionie �> Sueskiego Kana�u 1956; pr�ba i. USA na Kubie w Zatoce -> �wi� 1961; i. USA w Wietnamie przygotowywana od 1954, realizowana od 1960. I. militarn� nale�y odr�ni� od wojny, gdy� prowadzona jest w czasie pokoju i w zasadzie nie atakuje wszystkich d�br prawnych nieprzyjaciela. I. dyplomat., wyra�aj�ca si� dwojako: w bezpo�rednich naciskach drog� dyplomat. lub w zmowach dyplomat., prezentuj�cych nacisk grupy pa�stw. Jedn� z form i. dyplomat. 'stosowan� do I wojny �wiat, powszechnie przez USA i mocarstwa eur. by�o domaganie si� ->� immunitet�w i przywilej�w dyplomatycznych dla swych prywatnych byznesmen�w i ich przedsi�biorstw za granic�. Przeciwko temu obyczajowi wypowiedzia�a si� I Mi�dzynar. Amer. Konferencja 1889/ 1890, stwierdzaj�ca w zaleceniu o reklamacjach i i. dyplomat., i� prawa cudzoziemc�w nie mog� by� inne ni� prawa obywateli kraju. Przeciwko tej rezolucji wypowiedzia�y si� USA. I. ekonomiczna, wyra�aj�ca si� -> bojkotem, podniesieniem �> celnych barier i prowadzeniem -> celnej wojny, odmow� wykonania zobowi�za� wynikaj�cych z umowy, embargiem ekon., -* blokad� ekon., zmow� dyplomatyczn� polegaj�c� na utrudnianiu pa�stwu bojkotowanemu prowadzenia transakcji finansowych i handl. za granic� � stosowana przez mocarstwa imperialistyczne g�. przeciwko ZSRR i krajom socjalist., ale tak�e pa�stwom Trzeciego �wiata przy pr�bach uzyskania niezale�no�ci ekonomicznej. I. �z pobudek humanitarnych", wyra�aj�ca si� w nacisku dyplomat., czy gro�eniu i. ekon. celem spowodowania zaprzestania przez okre�lony kraj polityki dyskryminacji rasowej, rei. czy polit. w stosunku do okre�lonej grupy ludno�ci (np. w przypadku Rep. Pd. Afryki w zwi�zku z jej polityk� �� apartheidu). Ta i. jest przedmiotem kontrowersji mi�dzy teoretykami prawa mi�dzynar., z kt�rych jedni uznaj�, i� istniej� zbrodnie przeciw ludzko�ci, jak �> ludob�jstwo, czy rasowe lub inne ->� dyskryminacje uwa�aj� jednak, i� �adna interwencja, poza jedyn� legaln� uznan� przez �> Norymberskie Zasady, nie mo�e by� samowolnie stosowana; natomiast drudzy stoj� na stanowisku, �e �od dawna uwa�a si�, i� cz�ci� prawa mi�dzynar. jest prawo do i. w obronie praw cz�owieka, gwa�conych przez dane pa�stwo w spos�b szokuj�cy dla uczu� ludzko�ci", jak to uj�� przedstawiciel W. Brytanii na ->� Norymberskim Procesie, H. Shawcross. W praktyce mi�dzynar. mocarstwa imperialistyczne podejmowa�y wielokrotnie i. tego typu w celu np. �ochrony �ycia 'swych obywateli", jak np. USA w Libanie 1958, czy w Dominikanie 1965, co de facto wy- ��cznie by�o pretekstem do i. militarnej. I. �w obronie demokracji" jest formu�� u�ywan� przez USA dla uzasadnienia swych i. militarnych na kontynencie amer. zgodnie z �^ doktryn� Larrety 1945, rozwini�t� w -*- doktryn� antykomunistyczn� OPA 1961, stanowi�c�, �e jest nie do pogodzenia z systemem mi�dzyamer. inny ustr�j ni� demokracji bur�uazyjnej. l. propagandowa, wyra�aj�ca si� ->- wojn� psychologiczn�, prowadzon� �rodkami masowego przekazu, jak radio, prasa, TV lub �rodkami dywer- syjnymi, jak np. �- balonowe akcje; by�a stosowana w stosunku do s�siad�w Niemiec przez rz�d III Rzeszy, a po II wojnie �wiat, w stosunku do pa�stw socjalist. przez rz�d USA, lub przez finansowane przeze� instytucje dywersyjne, jak �Free Europ�", �Radio Svoboda" etc. W �>- Deklaracji ONZ o niedopuszczalno�ci interwencji, z 21 XII 1965, Zgr. Og. ONZ stwierdzi�o dobitnie, �e �zbrojna interwencja jest r�wnoznaczna z agresj�". E. C. STOWELL Interyention in Int. Law, Washington DC 1921; P. H. WINFIELD The History of Interyentlons in Int. Law. w: The Brilish Year Book of Int. Law 1922/23; W. M. FARAOC L'intervention deyant la Cour Permanente de Justice 1522 Interwencja ONZ 348 IrU� Paris 1927; K. SntUPP Die lnterventwn In Finansfragen. Berlin 1928; M. KR�L Interwencje, w: Encyklopedii nauk politycznych, t. 2, Warszawa 1937; PAU Conferenciaa Inl. Amertconos 1889-1936. Waschington DC 1938; CH. G. FEN-WICK Interyention: lndtviduol and Collectiye, w. American Journal of Inl. Law nr 39, 1945; J. DE GALINDEZ Le Nomeau prtncipe de l'Intervention collective, w: Rerue general de droit int. pubtic nr 55, 1951; T. KOMARNICKI L'intervention en droit int, modern�, w: Revue sentral de idrolt Int. public nr 60, 1956; A. VAN WYNEN, A. J. THOMAS (Jr.) La No-ln-teryenci�n, Buenos Aires 1959; B. SEP�LYEDA Las Naciones Unidas, et Tratado det Rio y la OEA, w: Foro Int. nr 1/2, 1966. � 1522 INTERWENCJA ONZ (ang. UN Interyention, franc. Intervention de 1'ONU, hiszp. Interyenci�n de la ONU, ro�. Interwiencyja OON), termin u�ywany na okre�lenie wsp�lnego dzia�ania ONZ �koniecznego dla utrzymania lub przywr�cenia mi�dzynarodowego pokoju i bezpiecze�stwa" poprzez udzielenie przez Rad� Bezpiecze�stwa zalece� lub podj�cie obowi�zuj�cych wszystkich cz�. decyzji, zgodnie z art. 39 i nast�pnymi Karty NZ, postanowione uchwa�� R. Bezp. ONZ, kt�ra dysponuje r�nymi �rodkami nacisku,, ��cznie z u�yciem Si� Zbrojnych ONZ. W spos�b bezprawny pod flag� ONZ odby�a si� interwencja zbrojna wojsk USA W.Korei 1950-54, kt�rej reliktem jest strefa zdemilitaryzowana i Komisje mi�dzynar. w �>� Phanmundzom. Wysoce kontrowersyjne by�o wprowadzenie Si� Zbrojnych NZ w Kongu, ONUC 1960-64. Natomiast i.ONZ w innych kryzysach, jak w arab.-izrael. -> Obserwatorzy ONZ w 1949, Dora�ne Si�y Zbrojne ONZ, UNEF w 1956 f 1973-74, czy Si�y Zbrojne ONZ na Cyprze UNFICYP, przyczyni�y si� niew�tpliwie do os�abienia na jaki� czas napi�cia w tym rejonie. Szereg stanowczych decyzji podejmowa�a ONZ w sprawie konflikt�w zwi�zanych z walk� wyzwole�cz� przeciw kolonializ-mowi, chocia� nie dosz�o w tych wypadkach do zbrojnej i.ONZ. Za prowadzenie polityki �>� apartheidu i zaanektowanie Namibii Zgr. Og. ONZ uchwali�o 1962 sankcje polit. wobec Rep. Pd. Afryki, wzywaj�c cz�. ONZ do zerwania stosunk�w dyplomat. i ekon. z tym pa�stwem, a r�wnie� zakazuj�c dostaw uzbrojenia, co zbojkotowa�y pa�stwa NATO i od nich zale�ne. Sankcje polit. i ekon. uchwali�o Zgr. Og. NZ 1965 wobec Portugalii za polityk� w koloniach, r�wnie� zboj- kotowane przez te same pa�stwa; podobnie jak decyzja R. Bezp. ONZ zobowi�za�a 1968 wszystkie pa�stwa do zastosowania blokady ekon. w stosunku do rasistowskiej Rodezji. W 1970 R. Bezp. ONZ pot�pi�a Portugali� za inwazj� w Gwinei i wezwa�a Portugali� do wyp�acenia odszko- dowania za dokonane zniszczenia. J. PROKOFCZUK Interwencja ONZ w Kongo, w; Sprawy Mi�dzynar. nr 2, 1961; J. CASTARTSDA Conflictos de Competencta entre la ONU y la OBA, w: Foro Inl.. nr 22/23, 1965/66; W. MORAWIECKI Narody Zjednoczone. Zamierzenia i rzeczywisto��. Warszawa 1970. INTERWENCJA ZBIOROWA -> Doktryna Lar-rety. � 1523 INTERWENCJE USA (ang. US Interventions, franc. Interventions des �tats Unis, hiszp. Inter-venciones de los Estados Unidos, ro�. Interwien- cyi SSzA), termin mi�dzynar., przyj�ty dla okre�lenia praktyki stosowanej przez USA w XIX i XX w. wymuszania korzy�ci dla siebie od innych pa�stw drog� interwencji dyplomat., ekon., militarnych, �w obronie demokracji", propagan-dowo-dywersyjnych i in., prowadzonych z morza, powietrza i l�du, z -*� baz wojskowych USA, z pomoc� �-> balonowych akcji. I.USA na zach. p�kuli uzasadniane by�y ��� doktryn� Monroe 1823; w innych regionach �wiata -> doktryn� Trumana 1947. I.USA w wewn. sprawy pa�stw Ameryki La�. zgodnie z �>� doktryn� �grubej pa�ki" sta�y si� regu�� (z wyj�tkiem okresu rooseveltowskiej poli- tyki -> dobrego s�siedztwa 1933-45). S. Bolivar pisa� 5 VIII 1829 na temat i.USA: �Los Estados Unidos parecen baber sido colocados por la fatalidad para plagar a America de miserias en nombre dc la Libertad" (Stanom Zjednoczonym wydaje si�, �e to im zrz�dzeniem losu przypad�a rola prze�ladowania Ameryki n�dz� w imi� Wolno�ci). I.USA poza zach. p�kul� rozwin�y si� szczeg�lnie po II wojnie �wiat, w system p�nocnoamer, polityki zagr. poprzez bazy wojenne, narzucone wielu pa�stwom Europy, Afryki i Azji Pd. a tak�e poprzez rozbudow� wszelkiego typu akcji dywersyjnych prowadzonych z pomoc� -* CIA, powo�anej Ustaw� o bezpiecze�stwie pa�stwa (National Security Act, 25 VII 1947). Ameryka�scy historycy zajmuj�cy si� CIA stwierdzaj� aktywny udzia� CIA w prowokowaniu i. USA w Grecji 1947, w Gwatemali 1954, w Wietnamie Pd. 1955, w Libanie 1958, na Kubie 1961, w Dominikanie 1965 i w innych krajach. W lutym 1967 miesi�cznik p.n. amer. Rampart i dziennik New York Times ujawni�y i.USA w organizacjach mi�dzynar., publikuj�c list� tych organizacji, kt�re finansowane przez CIA prowadzi�y dywersj� w �yciu mi�dzynarodowym. Podobny charakter mia�y tzw. Pentagon Papers, zawieraj�ce m.in. raport sekr. obrony McNamary, opublikowane 13VI-12VII1971 przez dziennik New York limes, ujawniaj�ce, �e rozszerzenie i.USA w Wietnamie 1967-68 by�o zamierzone i zdecydowane przez rz�d USA wbrew �wczesnym oficjalnym deklaracjom. G. D. MORO IntemenUon and Dollar Diplomacy In the Car-ribean 1900-1921. Princctown 1964; D. WISE, T. B. Ross The Imisthle Government, New York 1964; J. MAJEWSKI Utycie sil zbrojnych USA (w �wietle konstytucji l praktyki mtedzynar.), Warszawa 1972, s. 355. � 1524 INTERWENCJONIZM (ang. Interventionism, franc. Interventionisme, hiszp. Intervencionismo, ro�. Interwiencyonizm), termin mi�dzynar.� ingerencja pa�stwa w �ycie gosp. w kapitalist. systemie wolnej, prywatnej przedsi�biorczo�ci; �rodkami s�: nacjonalizacja przedsi�biorstw, a nawet ga��zi gospodarki, zak�adanie przedsi�biorstw pa�stw.; uruchamianie interwencyjnych funduszy walutowych, pobudzanie inwestycji prywatnych, dokonywanie inwestycji pa�stw., stosowanie polityki taniego pieni�dza (tj. niskiej stopy procentowej); oficjalnie proklamowanymi celami wsp�cz. polityki i. mi�dzy wojnami by�o �osi�gni�cie pe�nego zatrudnienia oraz zwi�kszenie tempa wzrostu gospodarczego. I. na wielk� skal� stal si� koniecznym warunkiem dalszego istnienia gospodarki kapitalistycznej. Uzasadnienie teoretyczne polityki i. opracowa� ang. ekonomista,.!. M. Keynes. Po II wojnie �wiat, wsp�udzia� pa�stwa w zarz�dzaniu i planowaniu gospodark� i polityk� finansow� w systemie kapitalist. sta� si� tak oczywisty, In�ynierowie i technicy 1531 ee termin i. wychodzi z u�ycia potocznego, nato-niast pozosta� w pracach teoretycznych. L HEYDEL Interwencjonizm, w: Encyklopedii nauk politycznych, Warszawa 1937, s. 714-720; J. SWIDERSKI Interwencyjne fundusze Walutowe, Warszawa 1971. l 1525 [NTERWIZJA (ang. Intervision, franc. Intervision, Uszp. Intervision, ro�. Interwidienije), nazwa in-itytucji mi�dzyrz�d. Bu�garii, Czechos�owacji, Fin-andii, NRD, Polski, Rumunii, W�gier i ZSRR, iowo�anej do �ycia 2811960 w Budapeszcie przez -�� OIRT, z zadaniem organizowania wymiany wogram�w telewizyjnych mi�dzy pa�stwami czt., i tak�e wymiany z �-�� Eurowizj� oraz z innymi rontynentami za pomoc� �- telekomunikacji sa-:elitarnej. l 1526 [NTERZONENHANDEL [niem.; 'handel mi�dzy-itrefowy'], termin przyj�ty po II wojnie �wiat. ila wymiany gosp. mi�dzy strefami okupacyjny- ni Niemiec; do 1948 obejmuj�cy wszystkie 4 strefy okupacyjne; po utworzeniu ->� Bizonii, a na-it�pnie -> Trizonii, ju� tylko mi�dzy Niemcami Zachodnimi a Wschodnimi; termin utrzymywany selowo po powstaniu NRF 6 DC 1949 i NRD 7 X [949 przez pras� zachodnioniem., dla podkre�l�-lia, �e podzia� Niemiec ma charakter podzia�u na .strefy" a nie na dwa ustrojowo odr�bne su-verenne pa�stwa i w zwi�zku z tym, mimo ze WF nale�y do EWG a NRD do RWPG wy-niana gosp. mi�dzypa�stw. NRD-NRF odbywa i� na warunkach specjalnych, nie uwzgl�dniaj�-;ych barier celnych NRF stosowanych do pozo-itatych pa�stw socjalistycznych. W handlu zagr. <RD wymiana z NRF wynosi�a 1971 ok. 10�/o �g�u zagr. obrot�w NRD. Ipecjalne warunki �handlu wewn�trznego" mi�dzy <RD a NRP zosta�y uznane oficjalnie przez a�stwa EWG specjalnym protoko�em do��czonym 958 do Uk�ad�w Rzymskich EWG, 1957. Wa�-io�� tego protoko�u, mimo podp. uk�adu mi�dzy-��stw. NRD-NRF 21 Xn 1972, nie zosta�a do 11974 anulowana, aczkolwiek sta�a si� 1973 irzedmiotem wewn. debaty dziewi�ciu pa�stw ztonkowskich EWG. !. HOPFMANN Die ZerstSrung der deutschen Wirtschaftsein-ttt. Interzonenhandel und Wiedervereintgung. Hamburg M; H. LAMBRECHT Die Enfwicklung des Interzonenhandels lin seinen AnfSngen bis wr-Gegenwart, Berlin 1965; J. SKI-iftSKi NRD-NRF. Stosunki gospodarcze l ich uwarunkowa�a polityczne. Warszawa 1973; S. MICHA�OWSKI Stosunki ospodarcw miedzy NRD a NRF, w: Sprawy mi�dzynarodowi l, 1974. l 1527 NWALIDZI (ang. Disabled, franc. Invalides, iszp. Invalidos, ro�. Inwalidy) obj�ci s� wsp�-rac� mi�dzynar. poprzez nast�puj�ce org. zarej. r ONZ: komitet Afryka�ski d/s Rehabilitacji I., Committec for chabilitation of the Disableda in Africa, zat. 1917, z siedziba Kampala (Uganda). Kcdzynar. Federacja Inwalid�w Pracy i Cywilnych Kalek, it. Federation of Disabled Workmen and Civilian Cripples, li, 1953, z siedzib� w O�ton, Szwajcaria, ��czy krajowe sto-arzyszenia 27 pa�stw, m.in. Polski. Bedzynar. Organizacja Sportowa I., Int. Sporu Organiza-on for the Disabled, �al. 1961 pod egid� �wiatowej Pedc-icji Weteran�w, z siedziba w Chodwell Heath, Essex, W. [ytania; ��czy krajowe stowarzyszenia 21 pa�stw, m.in. Pol- [i�dzynar. Tow. Rehabilitacji I., Int. Socicty for Rchabilita-�n of the Disabled, zat. 1922 p.n. Int. Socicty tor Crippled hildren, od 1939 p.n. Int. Society for the Welfare of Crlp-cs, od 1960 pod obecn� nazw�. Siedziba: Nowy Jork. ��czy organizacje krajowe ponad 60 pa�stw, m.in. Polski. Posiada statut doradczy (B) ECOSOC, (C) UNESCO, w sta�ej ��czno�ci z WHO, UNICEF, ILO. Organizuje co roku Kongres; publ. kwartalnik International RehabUttatton Review i szereg studi�w. Rada �wiatowych Organizacji d/s I., Councii of Worid Or. ganizations interested in the Handicappcd, za�. 1953 pod egid� ONZ z siedzib� w N. Jorku, posiada statut doradczy (R) ECOSOC, ��czy 34 mi�dzynar. organizacje pozarz�dowe; publ. studia. Rehabilitacja Mi�dzynar. Rchabilitation Int., za�. 1922, z siedzib� w N. Jorku, posiada statut doradczy (R) ECOSOC, ILO, UNICEF, WHO oraz (B) UNESCO; ��czy krajowe stowarzyszenia 61 pa�stw, m.in. Polski: publ. Int. Rehabilitatioa Review. Yearbook o) Int. Organizalions, 1973. � 1528 INWAZJA [�ac. iiwadere 'wtargn��, napa��'], (ang. Invasion, franc. Invasion, hiszp. Invasi6n, ro�. Naszestwije), termin mi�dzynar.�zbrojny najazd na terytorium innego pa�stwa i rozpocz�cie wojny napastniczej, zazwyczaj bez wypowiedzenia; jedna z form -> agresji. � 1529 INWESTYCJE ZAGRANICZNE (ang. Foreign iiwestments, franc. Inyestissement en territoires �trangers, hiszp. Inversiones extranjeras, ro�. Za-granicznyje inwiesticyi), termin mi�dzynar.�r�ne inwestycje pa�stw, lub prywatne, lokowane za granic�, przedmiot um�w mi�dzynar. bilateralnych i wielostronnych (-�� inwestycyjne spory). Org. mi�dzynar. zarej. w ONZ (poza bankami inwestycyjnymi): Europejska Federacja Inwestycyjna, European Iiwestments Casters Federation, za�. 1955, z siedzib� w Hadze. �wiat. Federacja Klub�w Inwestycyjnych, Worid Federation ot Inyestment CIubs, zat. 1966, z siedzib� w Hadze; ��czy krajowe stowarzyszenia z 11 pa�stw. Stowarzyszenie Mi�dzynar. d/s Rozwoju i Ochrony Prywatnych Inwestycji Zagr., Int. Assoc. for the Promotion and Protection of Private Foreign Investments, Assoc. int. pour la promotion et la protection des investissements prives en territoires etrangers, APPI, za�. 1958, z siedzib� w Genewie. Posiada statut doradczy (B) ECOSOC i UNIDO; publ. APPI Bulletin. Yearbook of Int. Organizatlons, 1973. � 1530 INWESTYCYJNE SPORY, MI�DZYNARODOWY O�RODEK D/S (ang. International Center for Settiement of Inyestment Disputes, ICSID, franc. Centre international pour le reglement des differends relatifs aux investissements, CIRDI, hiszp. Centro Intemacional de Arreglo de Dife-rencias Relativas a Inversiones, CIADI, ro�. Mie�-dunarodnyj centr u�a�ywanija inwiesticyonnych spor�w, MCUIS), organizacja mi�dzynar. powsta�a jako organ konwencji mi�dzynar. podp. 14 X 1966 w Waszyngtonie przez pa�stwa cz�. Banku �wiatowego IBRD, z zadaniem rozstrzygania spor�w inwestycyjnych wynik�ych mi�dzy pa�stwami kontraktuj�cymi a obywatelami innych pa�stw. Przewodnicz�cymi Rady Administracyjnej ICSID jest ex oficio prezydent IBRD. IBRD Conwenthm for the Settiement of Inveslment Disputes between Sta�e� and Nationals of Other States, Washingtoo DC 1966 (w ang., franc. i hiszp.); Yearbook of Int. Orga-nizaHons, 1973. � 1531 IN�YNIEROWIE I TECHNICY (ang. Engineers and Technicians, franc. Ingenieurs et techniciens, hiszp. Ingenieros y tecnicos, ro�. In�eniery i tiech- niki). Org. mi�dzynar., zarej. w ONZ; Europejska Federacja Krajowych Stowarzysze� In�ynier�w, European Federation of National Associations of Engineers, za�. 1951, z siedzib� w Pary�u. Europejska Federacja Stowarzysze� In�ynier�w i Szef�w Bez- 1532 IRA 350 piecze�stwa i Higieny Pracy, European Fcderation of Asso-ciations of Enginecrs and Heads of Industrial Safety Seryiccs, zat. 1952, z siedzib� w Brukseli. Federacja In�ynier�w Przemys�owych Pacyfiku i Azji, Pacific Asian Federation of Industrial Enginners, �al. 1970, z siedziba w Delhi. Konfederacja Stowarzysze� In�ynierskich Bryt. Wsp�lnoty, �Conference of Enginccring Institutiona of thc British Com- monwealth, zat. 1946, z siedzib* w Londynie. Konferencja Stowarzysze� In�ynierskich Europy Zach. i USA, �Conference of Enginccring Societics of Western Europ� and the USA, �al. 1948, z siedzib; w Zurychu, Szwajcaria. Miedzynar. Federacja Doktor�w In�ynier�w i In�ynier�w Doktor�w Nauk, Int. Federation of Doctors in Engineering and Engineers-Doctors of Seiencc, zat. 1963, z siedzib* w Pary�u. Miedzynar. Federacja In�ynier�w Doradczych, Int. Federation of Consulting Engineera, za}. 1913, z siedzib� w Hadze. Miedzynar. Federacja In�ynier�w Komunalnych, Int. Federation of Municipal Enginecrs. za). 1960 z siedzib� w Vin-cennes (Francja), Miedzynar. Federacja Stowarzysze� In�ynier�w i Technik�w Samochodowych, Int. Federation of Automobile Engineers* and Technicians Associations, za). 1947, z siedzib� w Pary�u. Miedzynar. Konfederacja In�ynier�w Agronom�w, Confe-deration int. des ingenieurs d'agronomie, zat. 1930, z siedzib� w Rzymie. Panameryka�ska Organizacja Stowarzysze� In�ynierskich, Pan-Amcrican Federation ot Engineering Socleties, �al. 1951, z siedzib� w Montevideo. Worid Federation of Engineering Organizations, �al. 1968, s. siedzib� w Londynie; posiada status doradczy (B) UNESCO, UNIDO i ECOSOC; ��czy krajowe organizacje wi�kszo�ci pa�stw �wiata, m.in. Polski, je�yki oficjalne: ang., franc., hiszp. i rosyjski. Zjednoczona Rada In�ynier�w, Engineers Joint Councii, �al. 1945, � siedzib� w N. Jorku. Statut doradczy (R) ECOSOC; publ. kwartalnik Engineer oraz Thesaunss o f Engineering and Sdentlfic Terms. Poza tym przy. EWG istniej� Komisje doradcze z r�nych specjalno�ci. Yearbook o f Int. Organizations, 1973. � 1532 IRA, ang. Irish Republican Anny, Irlandzka Armia Republika�ska, za�. 1919 podziemna organizacja wojskowa nacjonalist�w irl., domagaj�cych si� przy��czenia Irlandii Pn. (Uisteru), kt�ra nie wesz�a do utworzonego 1921 Wolnego Pa�stwa Irlandzkiego. P. COOGAN The IRA, London 1970, s. 405. � 1533 IRAK (ang. Iraq, franc. Irak, hiszp. Irak, ro�. Irak), Republika Iracka, AI-D�umhurijja al-Ira-kijja, pa�stwo w zach. Azji nad Zat Persk�. Cz�. ONZ. Pow. 444,4 ty�. km�, 9750 ty�. mieszk. (1971; wg spis�w: 1957�6339 ty�., 1965�8097 ty�.). Stolica�Bagdad (ok. 2 min mieszk.�1971). Graniczy z Turcj�, Iranem, Kuwejtem, Arabi� Saudyjsk�, Jordani� i Syri�. J�zyk oficjalny: arab., w Kurdystanie Irackim�kurd. i arabski. Waluta: dinar L = 1000 fils�w. �wi�to nar.: 14Vn, rocznica proklamowania rep. 1958. Stosunki mi�dzynar.: od pocz�tku XVI w. do 1917 pod dominacj� Turcji, nast�pnie (w czasie I wojny �wiat.) pod okupacj� bryt. (od 1920 mandat LN pod administracj� W. Brytanii, kt�ra 1921 proklamowa�a w I. monarchi�; 1924-25 graniczny sp�r z Turcj� o ->� Mosul by� przedmiotem obrad Rady LN. W 1932-58 formalnie niezale�na monarchia w sojuszu wojsk, z W. Brytani� (bazy wojenne i inne przywileje). Cz�. LN 1932-39. W czasie II wojny �wiat. 1941-45 okupowana przez wojska bryt. Cz�. pierwotny ONZ 24 X 1945 oraz cz�. wszystkich org. wyspecjal. NZ, z wyj�tkiem IMCO i GATT. Kr�l Fajsal H z�o�y� wizyt� w siedzibie ONZ 12 Vm 1952. Cz�onek Ligi Pa�stw Arabskich od 1945, cz�. ->� Paktu Bag-dadzkiego od 1955-58, z kt�rego wyst�pi� 1959, po proklamowaniu rep. (l 4 VII 1958). W 1963 sp�r graniczny � Kuwejtem. Od pocz�tk�w lat dwudziestych do 1972 konflikty wewn. z Kurdami. Federacja Iracko-Jorda�ska proklamowana 14 II 1958 zosta�a zlikwidowana w lipcu tego roku w wyniku republika�skiego przewrotu w I., a Unia Prezydencka Egiptu (�R�) z I. istnia�a od 25 V 1964 do lipca 1968, kiedy w L doszed� do w�adzy rz�d przeciwny tej unii. I., kt�ry zg�asza� roszczenia do terytorium Kuwejtu, przeciwstawia� si� przyznaniu niepodleg�o�ci Kuwejtowi twierdz�c, �e to W. Brytania wyodr�bni�a kilka z�� naftowych i nazwa�a je pa�stwem. 20 III 1973 dosz�o do zbrojnych star� wojsk I. ze stra�� graniczn� Kuwejtu w rejonie Zat. Perskiej, gdzie' dost�p I. do morza wynosi zaledwie 60 km i gdzie I. rozbudowuje sw�j g�. port nad Zat Persk� � Umm Kasr. I. domaga si� od Kuwejtu pasa przybrze�nego w pobli�u Umm Kasr oraz wysp Warb i Bubijan. 7X1973, tj. w dzie� po wybuchu wojny na Bliskim Wschodzie, I. znacjona-lizowa� amer. kompanie Standard Oil of New Jersey i Mobil Oil; 21 X 1973 brytyjsko-hol. kompani� Royal Duteh Shell. W 1974 w sporach granicznych z Iranem. Pn. cz�� kraju, zamieszka�a przez ok. 2 min Kurd�w (Kurdystan Iracki), o-trzymata 11 III 1974 autonomi�, uznan� przez Kurd�w za niewystarczaj�c�. Stosunki dyplomat. (l IV 1974): Afganistan, Albania, Arabia Saudyjska, Austria, Bahrajn, Belgia, Bu�garia, Cejlon, ChRL, Czechos�owacja, Dania, Egipt, Etiopia, Finlandia, Francja, Ghana, Grecja, Gwinea, Hiszpania, Holandia, India, Indonezja, Irlandia, Japonia, Jordania, Jugos�awia, Kanada, Kuwejt, KRL-D, Liban, Libia, Maroko, Meksyk, Nigeria, Norwegia, NRD, NRP (zerw. 7 VI 1967, wzn�w. 27 H 1974), Pakistan, Polska, Portugalia, Rumunia, Somalia, Sudan, Syjam, Syria, Szwajcaria, Szwecja, Tunezja, Turcja, USA (zcrw. 7 VI 1967), Watykan, W�gry, W�ochy, Wenezuela, Wietnam Rep. Dcm., W. Brytania (zerw. l Xn 1971). ZSRR. Z Polsk� stosunki na szczeblu ambasad. Umowy polsko-irac-kie: handl. 6 m 1932 (Di.U. 1937, p�z. 280, 416); o wsp�pracy kulturalnej z 2 IV 1959 (.Dz.U. 1960. p�z. 75, 76). K. M. LANGLEY The Industrialisation of Irak, Boston 1961; E. WIRTH Agrargeographie des Irak, Hamburg 1962; B. VER-NIER L'lrak d'auiourd'hul, Paris 1963, s. 495; Sowriemiennyi Irak, Moskwa 1966, 8. 228; The Europa Year Book 1972. A Worid Swvey, vol. 2, London 1972, s. 690-704; Kronika, 1974. � 1534 IRAN (ang. Iran, franc. Iran, hiszp. Iran, ro�. Iran), Cesarstwo Iranu, Keszwar-e Szahanszahi-je Iran, pa�stwo w pd.-zach. Azji, po�o�one nad M. Kaspijskim oraz Zat Persk� i Zat. Oma�sk�. Cz�. ONZ. Pow. 1621,9 ty�. km". Ludno�� 29780 ty�. mieszk. (1971; wg spis�w: 1956�18954 ty�., 1966�25781 ty�.). Stolica: Teheran (3350 ty�. mieszk.�zesp� miejski, 1971; 1966�2979 ty�.). lraq Petroleum Company 1535 3raniczy z ZSRR, Afganistanem, Pakistanem, [rakiem i Turcj�. J�zyk oficjalny: perski. Waluta: rial I. = 100 dinar�w. �wi�to nar.: 26 X, dzie� urodzin cesarza 1919. Stosunki mi�dzynar.: pa�stwo o bogatej historii, n�gaj�cej czas�w p.n.e.; w 2 poi. XIX p�kolonia pa�stw eur., 1907 podzielona przez Rosj� i W. Brytani� na dwie strefy wp�yw�w, w czasie I wojny �wiat, po stronie aliant�w. Cz�. LN 1919-39. W 1935 zmiana hist. nazwy�Persja na I. W czasie II wojny �wiat, monarcha Reza Szah Pa-hiawi, mimo formalnego proklamowania neutralno�ci I., faktycznie wsp�pracowa� z ni Rzesz�, co spowodowa�o wkroczenie do kraju wojsk rad�. i bryt, abdykacj� szacha i przej�cie w�adzy monarszej 181X1941 przez jego syna Mohammada Rezy Pahiawiego (koronowa� si� cesarzem Iranu 26X1967). We wrze�niu 1943 I. wypowiedzia� wojn� Niemcom i zawar� porozumienie z g�. aliantami co do wykorzystania przez nich terytorium kraju. Na konferencji w Teheranie (28 XI-1 XII 1943) szefowie rz�d�w USA, W. Brytanii i ZSRR uznali zas�ugi I. w wojnie NZ z pa�stwami osi i wyrazi�y gotowo�� gwarantowania jego niepodleg�o�ci, suwerenno�ci i terytorialnej integralno�ci (-�� Deklaracja Tehera�ska). Wojska W. Brytanii i ZSRR wycofa�y si� 1945-46 z I., kt�ry zosta� 24X1945 cz�. pierwotnym ONZ i wszystkich org. wyspecjal. ONZ z wyj�tkiem GATT. W 1951 rz�d I. przeprowadzi� nacjonalizacj� -> Anglo-Iranian Oil Company Ltd., co by�o tematem obrad R. Bezp. ONZ we wrze�nhi-pa�dzierniku 1951. 24 X 1968 I. podp. z Arabi� Saudyjsk� rozdzia� szelfu w Zat. Perskiej. W 1969 zainicjowa� rozmowy z Irakiem co do spornych problem�w granicznych. W 1971 dosz�o do sporu ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi o 3 wyspy w cie�ninie Ormuz bogate w z�o�a naftowe: Abu Musa oraz Wielki i Ma�y Tumb; sp�r rozstrzygni�to uk�adem, �e dochody ze z�� naftowych na wyspie Abu Musa b�d� dzielone w po�owie mi�dzy Iran i szejkat Szard�a. Cesarz I. 30 VIII 1971 wypowiedzia� si� za utworzeniem strefy bezatomowej na ca�ym Bliskim Wschodzie. W pa�dzierniku 1971 I. obchodzi� uroczy�cie 2500-lecie istnienia monarchii pers., przy udziale delegacji wielu pa�stw, m.in. Polski. W 1951 rz�d I. upa�stwowi� z�o�a naftowe, ale nie maj�c si� fachowych ich eksploatacje powierzy� zach. konsorcjom. 21 III 1973 rz�d I. przej�� pe�n� kontrol� nad maj�tkiem konsorcjum zach. kompanii naftowych�Iranian Oil Participants. Zgodnie z now� umow� zawart� z konsorcjum rozwi�za�o si� ono 20 III 1973 i utworzone zosta�o nowe towarzystwo z tymi samymi cz�., kt�rym zagwarantowano na 20-25 lat statut �uprzywilejowanych klient�w". Kontrol� nad eksploatacj� nafty przej�o pa�stw, przedsi�biorstwo NationaT Iranian Oil Co., NIOC. Po nacjonalizacji naftowych kompanii 21 Ul 1973 zach. konsorcja naftowe podp. 24 V 1973 w Teheranie porozumienie, zgodnie z kt�rym wszystkie obiekty naftowe w kraju�w tym najwi�ksza w �wiecie rafineria. ropy i najwi�kszy w �wiecie port za�adunku zbiornikowc�w�przesz�y na w�asno�� pa�stwa ira�skiego. R�wnocze�nie I. przej�� od konsorcjum zarz�dzanie przemys�em naftowym. Sta�o si� to w 101 lat po przyznaniu Anglikom pierwszej koncesji naftowej przez szacha perskiego. Stosunki dyplomat. (l IV 1973): Afganistan, Albania, Algieria, Arabia Saudyjska, Argentyna, Australia, Austria, Belgia, Brazylia, Cejlon, Chile, ChRL, Czechos�owacja, Dania, Dominikana, Egipt, Etiopia, Filipiny, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Indie, Indonezja, Islandia, Japonia, Jordania, Jugos�awia, Kanada, Korea Pd., Kuwejt, Liban (zerw. 1969-71), Malezja, Maroko, Meksyk, Nepal, NRD, NRF, Norwegia, Pakistan, Portugalia, Polska, Rumunia, Syjam, Syria, Szwajcaria, Szwecja, Tunezja, Turcja, USA, Watykan, Wenezuela, W�gry, W. Brytania, Wietnam Pd. (Sajgo�ska adm.), W�ochy, ZSRR. Z Polska stosunki na szczeblu ambasad. Umowy polsko-iran-sicie: handl. z 19 ni 1927 wraz z uk�adem dodatkowym z 4Xn 1930. t protoko�em z 22 V 1934 (Dt.U. 1928, p�z. 25; Dz.U. 1930, p�z. 582, 583; Dz.U. 1931, p�z. 117, 478, 479; DI.U. 1935, p�z. 150); kulturalna z 13 V 1968 (Dz.t/. 1969, p�z. 44. 45). Sowriemiennyj Iran, red.: R. N. Zakoder, Moskwa 1957; Iran, Moskwa 1963; J. MARLOYE Iran. A Short Politicat Gutde, New York 1963; R. K. RAWZANI The Foretgn Policy o f Iran 1500-1941. A Dewloping fatlon in Worid Affairs, New York 1966; F. KAZEMZADEH Russia and Britatn in Persia 1864-1914, New Hacycn 1967; O. HANDLEY- TAYLOR Bibtio-sraphy of tran, London 1968; S. L. AOAJEW Iran. Wntest-ntaja potitika t problemy ntezawisimostt I925-I941, Moskwa 1971, s. 358; The Cambridge Btstory of Iran, Vol. 8, Cambridge 1968-1973; tran. Une monarchie de yingt-cing siecles, �Le Mondc" 10 X 1971 s. 11-18; F. BEMONT L'lran depuis 1962. Une revolutton pacifiaue, Paris 1971; The Europa Year-book 1972. A Worid Survey, vol. 2, London 1972, s. 671- 689. � 1535 IRAQ PETROLEUM COMPANY (IPC), najstarsze towarzystwo naftowe na P�w. Arabskim, za�. 1925 jako spadkobierca Turkish Petroleum Company dzia�aj�cej w rejonie Zat. Perskiej i na Cyprze (za�. w 1912); w latach 1931, 1932, 1938 o-trzyma�a koncesj� do 2000 r. od rz�du Iraku, kt�re obj�y ca�e terytorium Iraku, zapewniaj�c IPC monopol eksploatacyjny, a tak�e transportu ropy dwoma ruroci�gami poprzez terytorium Syrii do portu Banijas i liba�skiego Trypolisu nad M. �r�dziemnym oraz naftoci�giem do Al-Fau nad Zat. Persk�, l VI 1972 Rada Rewolucyjna Iraku znacjonalizowata IPC, dekretem stwierdzaj�cym �e �odzyskanie bogactw naturalnych ma na celu osi�gni�cie prawdziwej niezale�no�ci narodowej". R�wnocze�nie rz�d Syrii znacjonalizowa� mienie IPC w tym kraju. Dekret Rady Rewolucyjnej Iraku poprzedzony zosta� utworzeniem 1967 pa�stwowego towarzystwa naftowego INOC i przyznaniem mu prawa eksploatacji 89�/o z�� wykrytych przez IPC; ograniczeniem obszaru eksploatacji IPC i jej filii Basra and Mosul Petroleum Co. do 1902 km8; wreszcie rokowaniami rz�du Iraku z udzia�owcami IPC (po 23,75% �> British Petroleum, �-> Royal Dutch) Shell Group i -�-Compagnie Francaise des Petroles; po 11 875'% -f- Standard Oil of New Jersey i �r Socony Mobil Oil; oraz 5% Gulbenkian Group) o uregulowanie zaleg�ych podatk�w na sum� 240 min d�., o 1536 Irian Zachodni 352 zwi�kszenie zahamowanego powa�nie od 1967 wydobycia nafty oraz o przeniesienie siedziby IPC z Londynu do Bagdadu. Wobec odmowy IPC, Dekret z l VI 1972 zarz�dzi� przej�cie operacji naftowych IPC przez INOC, jak r�wnie� wszelkich instalacji wydobywczych, wiertniczych i tran