Romain Sardou I odpuść nam nasze winy Z francuskiego przełożyła Krystyna Szeźyńska-Maćkowiak Świat Książki Tytuł oryginału PARDONNEZ NOS OFFENSES Na okładce reprodukcja fragmentu obrazu Hieronymusa Boscha Yiaje al Tondal © J-A Fernando-Oronoz Nieto Redaktor prowadzący Elżbieta Kobusińska Redakcja merytoryczna Maria Radzimińska Redakcja techniczna Lidia Lamparska Korekta Marianna Filipkowska Jolanta Rososińska Copyright © XO Editions, 2002 Ali rights reserved Copyright © for the Polish translation by Bertelsmann Media sp. z o.o. Warszawa 2006 Świat Książki Warszawa 2006 Bertelsmann Media, sp. z o.o. ul. Rosoła 10, 02-786 Warszawa Skład i łamanie Joanna Duchnowska Druk i oprawa GGP Media GmbH, Póssneck ISBN 83-7391-090-5 Nr 4260 Dedykuję żonie... Prolog Fragmenty przesłuchań spisanych w księgach Przenajświętszej Inkwizycji, prowadzonych przez biskupa Beruliusza de Noy w Sabarthes w Tarłeś we wrześniu roku 1290. My, Awejron Quentin i Sydoniusz Meliesse, wikariusz biskupa de Noy i referent dworu biskupa Sabarthes, w wigilią narodzenia Marii Panny, w drugim roku panowania Filipa, króla Francji, potwierdzamy, iż zeznania złożone pod przysięgą przez Kretienotę Paąuin, córkę Breanda Paąuin, oraz Wilhel-minę Got, siostrzenicę ojca Anzelma, jałmużnika z Domines, są godne wiary i uczciwe. Zeznania spisane w przytomności Jego Ekscelencji biskupa de Noy potwierdzają zebrane dotychczas fakty, związane z morderstwami popełnionymi w diecezji Draguan. Otwierają wielki proces zgromadzenia dominikanów w Passier. Nakazano, by wszyscy świadkowie, mogący wnieść coś do sprawy, zostali wysłuchani i złożyli zeznania przed trybunałem kościelnym. Jego Ekscelencja biskup de Noy został z woli namiestników królewskich oraz prymasowskich jedynym sędzią w tej sprawie. W jego obecności spisywane będą zeznania i przed jego obliczem winni przyznają się do zbrodni. Poniższy akt sporządzono w Tarłeś, w pałacu biskupim, w obecności dwóch asesorów i ojca inkwizytora. Spisał go na welinie referent Sydoniusz Meliesse, w dniu i roku podanych powyżej. 7 Zgodnie z obyczajem referent zasiadał po lewicy biskupa, przy niewielkim drewnianym pulpicie. Posiedzenie 7 września 1290 roku jeszcze się nie zaczęło. Inkwizytor właśnie zajmował miejsce pod ogromnym krzyżem; stojący przy drzwiach wikariusz Quentin przywdziewał czarną dominikańską pelerynę i poprawiał kaptur. Jeden tylko referent czekał w gotowości i od wczesnego ranka dreptał po sali. Na pulpicie, lekko nachylonym, leżały starannie ułożone karty, przytrzymywane ołowianym przyciskiem; obok czekało pięć zaostrzonych piór brenta, wypełniony po brzegi kałamarz, skrobak do skóry i naczynie z zimną wodą, która daje wytchnienie zdrętwiałym palcom - skryba domyślał się, że czeka go długi dzień. Inkwizytorzy z Passier wzywali go wyłącznie wówczas, gdy przesłuchanie wymagało zachowania dyskrecji lub było utajnione. Referent Meliesse cieszył się poważaniem i słynął z rzetelności - pisał w tempie wypowiadanych słów i potrafił sporządzić streszczenie drobiazgowego, trwającego kilka dni przesłuchania na jednej karcie. Langwedocką i prowansalską mowę świadków z południa Francji bezbłędnie przekładał na nieskazitelną łacinę i w tym języku zapisywał ich zeznania. Sposób ten, wysoko ceniony przez kościelne trybunały, pozwalał sędziom z całego królestwa sprawić, by każde, choćby całkiem banalne zeznanie zapachniało stosem. Spod pióra Meliesse'a, sławionego przez jurystów jego epoki, wychodziły relacje pełne życia, czytelne, wolne od skreśleń. Sesja 7 września, na którą nie mieli wstępu bajliwowie okręgu, nie mogłaby odbyć się bez tego utalentowanego mężczyzny, grubasa pilnie pochylonego nad papierami, zawsze otulonego w poplamioną atramentem burkę. Trybunał inkwizycyjny zbierał się w jednym z zadaszonych wewnętrznych dziedzińców arcybiskupstwa w Tarłeś. Była to przestronna sala, do której wiodły trzy portale. Miała ponad osiemnaście metrów szerokości i dwadzieścia prętów* długo- Pręt - dawna miara, równa 4-5 metrom (przyp. tłum.). ści. Wysoko w górze zamykały ją wilgotne, naznaczone już zębem czasu sklepienia. Barwione solami kobaltu witraże sączyły niebieskawe światło. Środkowa część sali była pusta i każdy krok rozbrzmiewał na kamiennej posadzce głośnym echem, docierającym nawet do jej najdalszych zakamarków. Ojciec inkwizytor de Noy był tak chudy, że siedząc w wysokim, wąskim fotelu, nad którego oparciem wznosiły się dwa gryfony, tworzył razem z nim niejako całość - wyniosłą, zimną jak lód, twardą jak marmurowa kolumna. Beruliusz de Noy słynął ze sztuki wydobywania prawdy z ust najbardziej przebiegłych grzeszników („uwalniał uśpione w nich owieczki boże", jak powiadano). Jak wszyscy biskupi z południa ubrany był w długą amarantową szatę z surowego jedwabiu. Wikariusz i referent czekali, aż zwierzchnik otworzy posiedzenie. Ciszę przerywały jedynie odległe i słabe echa porannej pieśni Anioł Pański, śpiewanej przez mnichów z opactwa. Punktualny i pełen szacunku wobec obrzędu Noy nie zamierzał zaczynać procesu, dopóki zakonnicy nie zakończą hymnu. Wikariusz Quentin, gdy tylko wybrzmiała ostatnia nuta, otworzył drzwi - za progiem stali już subdiakon i dwie panny. Dziewczęta tuliły się do siebie wystraszone, kolana uginały się pod nimi, zaciśnięte piąstki drżały. Ubrane były w długie do ziemi, wystrzępione koszule z grubego płótna, niezdarnie połatane i pocerowane. Na nogach miały ubłocone łapcie. Te dwie wieśniaczki były pierwszymi świadkami w sprawie z Draguan. Wprowadzono je do sali. Meliesse natychmiast sięgnął po pióro. Sesja rozpoczęła się tuż po landzie w sali świętego Anastazego w biskupstwie Tarles. Przed obliczem Jego Ekscelencji biskupa de Noy stanęły doprowadzone przez subdiakona Am-nevilłe'a dziewki - Paąuin i Got. Subdiakon ów nie uczestniczył w przesłuchaniu. Kazał dziewkom zasiąść przed Jego Ekscelencją. Paąuin i Got przeżegnały się znakiem krzyża, a następnie oświadczyły, iż gotowe są zeznawać. Biskup de Noy polecił im wszelako, by dodatkowo po dwakroć odmo- wiły Ojcze Nasz. Wypełniły ten rozkaz chętnie i bez śladu sprzeciwu. Tak oto dziewczęta okazały, iż są dobrymi chrześcijankami. Biskup de Noy doskonale znał pokrętne ścieżki sprawiedliwości kościelnej i był świadom, iż lada wątpliwość może sprawić, że utraci powierzoną mu władzę. Obawiał się, by nie połączono jego procesu z nowymi informacjami na temat herezji katarskiej, która to sprawa nie należała do jego kompetencji. Wierzenia te były szeroko znane i biskup wiedział, że żaden heretyk nie odmówi w spokoju ducha Pater noster ani Credo, świadom gniewu, jaki wzbudzi we wspólnocie i jej aniołach. Według katarów ciało człowieka jest nieczyste, a przez to on sam nie jest godzien wypowiadać imienia Boga lub modlić się, wznosząc święte inwokacje. Usta człowieka nie mogą służyć jednocześnie do przyjmowania ziemskiej strawy (którą potem to samo nieczyste ciało w odrażający i plugawy sposób wydalało) i do wyśpiewywania pełnym głosem chwały pańskiej. Pośród katarów imię boże rozbrzmiewało wyłącznie w myślach. Nakazując odmówić swym pierwszym świadkom po dwa Ojcze Nasz, Noy zapewniał sobie jednoznaczność sytuacji - prowadzona przezeń sprawa nie miała nic wspólnego z kwestią albigensów, waldensów, patarynów czy też dawnych bałkańskich bogomiłów. Ta sprawa była jedyna w swoim rodzaju, miała zatem zająć należne jej miejsce w historii. Biskup de Noy: „ Świadkowie Paąuin i Got, wysłucham was dziś w imieniu trybunału inkwizycyjnego. Waszym obowiązkiem będzie przedstawić trybunałowi bieg wydarzeń, które obserwowałyście w okolicach wioski Domines, kiedy to zaczęła się sprawa znana dziś jako »Megiddo«. Zacznijcie łaskawie od podania panu referentowi waszych nazwisk, kondycji, wieku oraz płci, tak dziś, jak w dniu wydarzeń, o których mowa ". Biskup wskazał dłonią na Kretienotę Paąuin. Była młodsza od towarzyszki. Miała duże jasne oczy, złociste włosy i mlecz- 10 nobiałą cerę dziecka, którego buzia różowi się zdrowym rumieńcem. Ta niebiańska twarzyczka boleśnie raziła w posępnych murach klasztoru, przed złowieszczym trybunałem inkwizycji. Kretienota Paąuin: „Nazywam się Kretienota Paąuin. Jestem młodszą córką szewca Breanda Paąuin, pomocnicą tkacką w służbie Bruna Hałiberta, od Wszystkich Świętych po słowie z Kajetanem Gauberem, tragarzem. Mam czternaście łat i jestem dziewicą. Wydarzenie miało miejsce w dziesiątym roku panowania świętej pamięci króla Filipa. Liczyłam naonczas siedem wiosen ". Wiłhełmina Got: ,,Nazywam się Wiłhełmina Got, jestem córką Ewerarda Barbeta. Niegdyś mieszkałam z ojcem w Ta-rascon. Obecnie jestem żoną łudwisarza Szymona Gota, mam troje dzieci i nie wiem, kiedy przyszłam na świat. Powiadają, że naonczas Uczyłam dziesięć, może dwanaście łat". Ludwisarzowa była bardziej butna niż jej towarzyszka. I bardziej zatwardziała. Jednak w słowach obu dziewcząt było wiele ostrożności. Obie też starały się wcisnąć jak najgłębiej w małe plecione krzesełka. Biskup de Noy: „Powiedzcie nam teraz to, o czym od siedmiu łat powszechnie wiadomo w diecezji Draguan, a dziś musi zostać spisane przed trybunałem. Powtórzcie, co wyznałyście mi pod tajemnicą spowiedzi świętej, a zatem przed Panem Bogiem, przysięgając, iż wasze słowa wolne są od grzechu i kłamliwych przeinaczeń ". Beruliusz de Noy był zręcznym inkwizytorem. Nigdy nie przesłuchiwał świadków pod przysięgą. Przypominał im jedynie o przysiędze złożonej niegdyś, choćby bardzo dawno temu. Ta drobna perfidia wytrawnego fachowca nieraz pomogła mu wydać surowy wyrok. Noy należał do tego typu sędziów, którzy wykrywali heretyka w Bogu ducha winnym bie- 11 daczynie. Nigdy nie uciekał się do tortur - jego obecność wystarczała, by skruszyć oskarżonych i zmusić ich do wyznania rzeczy, o których nie mieli pojęcia. Kretienota Paąuin: „ Cała historia zaczęła się wkrótce po dniach krzyżowych Świętego Marka, kiedy to wiązy mają już duże liście ". Wiłhełmina Got: „Bawiłyśmy się obie nad brzegiem Mon-tayou. W sekrecie, bo rodzice zabraniali dzieciom zbliżać się do najbliższego wioski tarliska ". Kretienota Paąuin: ,, Objawienie miało miejsce dokładnie przed drewnianą zaporą, którą zbudowali przodkowie Szymona Cłergues 'a. Właśnie rzucałyśmy otoczakami w ryby, które przypłynęły złożyć ikrę..." Wiłhełmina Got: „...i wtedy ukazało się to coś". Sydoniusz Meliesse nigdy nie słyszał o wydarzeniach, które rozsławiły diecezję Draguan. Docierały do niego plotki krążące pośród gminu, wiedział, jak fatalnie zakończyła się ta sprawa, słyszał opowieści o stosach kości, ale nie przypuszczał, że wszystko zaczęło się od dwójki chłopskich dzieciaków, które bawiły się nad wodą. Kretienota Paąuin: ,,Z daleka wyglądało to jak padłe zwierzę, które unosi się na wodzie. Obracało się w wirach rzeki, zanurzało się i znów wyłaniało, poddane sile nurtu i obmywane przez fałe. Podeszłyśmyjak najbliżej, a wtedy to coś utknęło między deskami zapory Cłergues 'ów ". Wilhełmina Got: „Z bliska w niczym nie przypominało ścierwa łasicy ani martwej ryby ". Kretienota Paąuin: „Było długie, szare, miejscami mocno poczerniałe ". Zapadła cisza. Teraz dziewczęta musiały przywołać wspomnienia, które wprawiały je w przerażenie. Starsza przemówiła zdławionym głosem. 12 Wilhelmina Got: „To było ramię mężczyzny, Ekscelencjo. Okrutnie wyrwane ". Kretienota potwierdziła jej słowa skinieniem głowy. Wilhelmina Got wyjaśniła, że unoszenie się na wodzie umożliwiał mu nadmuchany jagnięcy pęcherz. Ten balonik unosił potworny strzęp na wodzie. Ludzki szczątek musiał od wielu dni płynąć z biegiem rzeki, bo gdy dotarł do zapory, pęcherz zdążył się rozciągnąć i uszła z niego połowa powietrza. Biskup inkwizytor upewnił się co do ścisłości transkrypcji referenta, następnie dał znak wikariuszowi Quentinowi. Ten od początku przesłuchania czekał, opierając się o ścianę, tuż obok dużego drewnianego kufra. Posłuszny poleceniu, otwarł ową tajemniczą skrzynię i wydobył z niej drelichowy worek -długi i owiązany sznurkiem. Rozwiązał go, stając tuż przed dziewczętami. Nawet Meliesse zrobił się trupio blady. Biskup, o niczym nie uprzedzając, kazał zaprezentować świadkom wyżej opisany fragment ludzkiego ciała, przez minione lata przechowywany w Passier. Tkanki skurczyły się, wyschły, poszarzały. Kość mierzyła zaledwie trzy cale. Dłoń była złamana na wysokości stawu, przedramię w połowie długości. Było to złamanie otwarte, kość została częściowo zmiażdżona. Trzeba było niebywałej siły i okrucieństwa, aby ją strzaskać właśnie w tym miejscu. Składające zeznania dziewczęta zamarły, przerażone, ale potwierdziły autentyczność znaleziska. Wikariusz zapakował dowód rzeczowy, nie przejawiając szczególnego zakłopotania takim traktowaniem ludzkich szczątków. Biskup kontynuował przesłuchanie. Meliesse streszczał je dla zwierzchników de Noya. Paąuin i Got zapewniły, że nie wspomniały o zajściu rodzicom. Wróciły do domu, nie okazując śladu wzburzenia, choć były przerażone. Nazajutrz znów poszły nad zaporę — rozkładająca się ręka wciąż tkwiła między deskami. Gdy postanowiły wyciągnąć ją 13 z wody, pojawił się inny kształt płynący w dół rzeki. Także i on zatrzymał się na zaporze. Dziewczynki uciekły, ile sił w nogach — było to drugie ramię człowieka, straszliwie porozrywane i unoszące się na wodzie za sprawą wypełnionych powietrzem bydlęcych wnętrzności. Dzieci pobiegły do wioski, i tym razem trwając w milczeniu, ale wyraźnie przerażone. Były przekonane, że w końcu ktoś odnajdzie te szczątki ciał, a one nie będą musiały wyjawiać swej tajemnicy. Nie zdradziły się ani słowem, choć żyły w strachu, nękane koszmarami, a nawet trawione gorączką. Mała Paąuin ciężko zachorowała - jej czoło pokryły brunatne plamy, mówiła, że widzi młode wróżki ubrane w błękitne szaty. Znachor z wioski rozpoznał tę chorobę jako „ognie świętego Antoniego" -gwałtownie rozwijającą się słabość, którą wywołać i uleczyć mógł jedynie ów święty, wedle swej woli i mocą niebios. Odtąd dziewczynka nie chciała przemówić choćby słowem. Przez trzy kolejne dni, nie bacząc na niebezpieczeństwo ani na pierwsze letnie burze, Wiłhelmina Got samotnie chadzala w pobliże Montayou. W tym czasie natrafiła w sumie na trzy inne ręce, znacznie mniejsze od pierwszych, a także na dwie nogi i dwa torsy. Wszystkie te szczątki były ludzkie, wszystkie odrąbano żywcem. Meliesse skrupulatnie notował opis przedstawiony przez małą Got. Nie zapomniała o żadnym szczególe - podała barwę, kształt, stan rozkładu trupich szczątków... Biskup de Noy: „ Co skłoniło was do wyjawienia swego znaleziska ludziom z wioski? " Wilhelmina Got: ,, Deszcz, Ekscelencjo. Montayou wzbierała. Trupie szczątki mogły lada dzień wydostać się za zaporę i popłynąć w dół rzeki, a nikt by tego nie spostrzegł. My jedne znałyśmy tajemnicę. Musiałam opowiedzieć o tych diabelskich sztuczkach rodzicom, albo wszystko by przepadło... " 14 Dziewczęta opisywały zdumienie wieśniaków z Domines. Sędzia Noy słuchał ich uważnie przez dwie godziny. Paąuin i Got opowiadały o pełnych poruszenia dniach, jakie nastały po ich wyznaniu. Potem subdiakon Amneville wprowadził do sali ojców Me-aulta i Abla, mnichów z diecezji Draguan. Potwierdzili oni słowa dziewcząt, uwiarygodniając ich zeznania, jak tego wymagała procedura ustalona przez inkwizycję, która zawsze żądała dwóch zgodnych świadectw i dopiero wówczas uznawała ich ważność. Aby przekonać sędziów o swej prawowierności, zakonnicy musieli odmówić Zdrowaś Maryjo i potwierdzić, iż uznają władzę Rzymskiego Kościoła Apostolskiego. Następnie przedstawili swoją wersję wydarzeń. Była ona całkowicie zgodna z zeznaniami dziewcząt. Szczątki ludzkie niesione przez Montayou stały się obsesją wieśniaków z Domines. „Rytuał" pojawiania się trwał, jego regularność była iście piekielna - wyłowiono kolejny kadłub, potem czaszki, potem związane w pęczek ręce... każdą taką przesyłkę holował nadmuchany jagnięcy pęcherz, jelita albo pęcherz moczowy świni. Wszystko to kolejno wyławiano z wody. W czwartym dniu po ujawnieniu sekretu przez Wilhełminę Got szczątki przestały przypływać. Domines należało do łegacji Draguan. Była to najmniejsza parafia biskupstwa, ubożuchnej diecezji, którą od trzydziestu lat kierował biskup Haąuin. To on sprowadził cieszącego się sławą medyka z Sabarthes, mistrza Amelina. Ów uczony mąż całymi dniami badał ludzkie szczątki, schnące na pniu. Był bardzo tajemniczy aż do zakończenia prac. Nazajutrz po siódmym dniu badań spalił fartuch i otworzył na oścież drzwi pracowni na szczycie niewysokiego wzgórza. Wówczas to biskup Haąuin i jego owieczki osłupieli, ujrzawszy na ogromnym drewnianym podeście trzy ludzkie ciała, całkowicie zrekonstruowane, odtwarzane kawałek po kawałku, niczym fragmen- 15 ty drewnianej układanki, która ćwiczy cierpliwość dziecka. Mistrz Amelin oznajmił, iż jego zdaniem ofiarami byli: mężczyzna oraz dziewczynka i chłopiec w tym samym wieku, zapewne bliźnięta. Mćliesse dyskretnie uniósł głowę, i zerknął na dużą skrzynię, obok której stał Awejron Quentin. Nie potrafił uwolnić się od myśli o stercie kości, najpewniej starannie oznakowanych i spoczywających o dziesięć kroków od niego. Ten potrójny mord wywołał istną panikę wśród mieszkańców Domines. Sprawa pachniała piekłem i demonami. Bieg Montayou zaczynał się o kilka dni drogi na zachód. Źródła rzeki wypływały z bagien. Była to okolica całkowicie bezludna. Nikt nie mieszkał na tych obszarach, żaden dukt nie zbliżał się do koryta rzeki. Niczego więcej nie było już trzeba, żeby rozbudzić strach w przesądnych wieśniakach. Odprawiano msze, słano kurierów i ekipaże. Biskup Haąuin wyprawił trzy ekspedycje -jego ludzie mieli strzec brzegów rzeki i otaczających ją terenów. Wyruszyli uzbrojeni. W połowie dnia czterej świadkowie zakończyli składanie zeznań. Sydoniusz Meliesse zapisał siedem stronic i zużył dwa pióra. W oddali rozbrzmiewały głosy braci zakonnych, odśpiewujących już sekstę. Zebrani w sali ze zdumieniem uświadomili sobie, jak wiele spędzili tu godzin. Zatracili poczucie czasu. Wszyscy dali się wciągnąć w opowieść o wydarzeniach sprzed siedmiu lat, w posępne wspomnienia o tym, co miało stać się przyczyną tylu okropieństw. Wszyscy z wyjątkiem Beruliusza de Noy. Biskup znał na pamięć te makabryczne historie. Dzięki jego uporowi i znajomości procedur dziś zostały one spisane i trafią do archiwów inkwizycji. Wiedział, że upłynie wiele miesięcy, zanim uda się zgromadzić zeznania i dokonać właściwej interpretacji faktów. A przede wszystkim wiedział, że on pierwszy będzie miał 16 możliwość ogarnąć wszystkie, czasem sprzeczne, elementy sprawy „Megiddo" i wyciągnąć wnioski. Był gotów. I pełen niecierpliwości. Przed zamknięciem sesji ojciec Abel dodał: Ojciec Abel: „Z czasem zidentyfikowano ciała wyłowione z Montayou. Pewien książę, i dwójka j ego dzieci zaginęli, o czym informował opat z F. Wyruszyli z Clouzes do Pitie-aux-Moines. Choć rzeka była nieco oddalona od szlaku ich podróży, przypuszczano, że zboczyli z drogi i nieszczęśliwym trafem wpadli w..." I tu, na rozkaz biskupa, Meliesse kończy swój raport. Dokumenty opatrzono symbolem „MEGIDDO-I". To pierwszy z dziewiętnastu tomów, które zapełniły relacje ze śledztwa prowadzonego przez Jego Ekscelencję biskupa de Noy. Dokumenty te, podobnie jak załączniki, można dziś czytać w Bibliotece Narodowej. W kartotece manuskryptów opatrzono je numerem ISBN: 2-84563-076-X. Ich odrestaurowaniem, a także uporządkowaniem zajął się profesor Emmanuel Prince-Erudal. Przytoczone tu fragmenty są autentyczne, jedynie ich język został nieco uwspółcześniony. Wszystkie historyczne dokumenty odnoszące się do prologu pochodzą z tomu zatytułowanego: „Część pierwsza: Rok 1283". CZĘŚĆ PIERWSZA l Dla przeważającej części Europy sroga zima roku 1284 stała się istną klęską. Mieszkańcy Draguan uznali ją za kolejne spadające na nich przekleństwo. Figurka Matki Bożej, cała pokryta szronem, pękła, rozbijając pokrywającą ją od wielu tygodni lodową skorupę. Mróz unicestwił tę nieszczęsną alabastrową Maryję, która stała samotnie w szczerym polu, u zbiegu dróg wiodących do Do-mines i do Befayt. Nikt nie zebrał szczątków figurki - pozostawiono je ku przestrodze, aby zniechęcić tych, którzy ośmieliliby się zapuścić na ziemie diecezji Draguan. Takich „diabelskich mrozów" nigdy tu nie było. Mieszkańcy oddalonych od wioski chat chronili się w pobliskiej parafii, nad polami wzbijał się dym z ognisk - płomienie buchały z nich w górę niczym- ze smoczych paszcz, dachy przykrywano natłuszczonymi szmatami i suchą trzciną, chaty okładano snopkami słomy i ciepłym łajnem bydła, które trzymano teraz w szałasach. Tego roku życie stało się cięższe niż w czasach wojennego głodu. Nieco ponad rok od niepokojących wydarzeń na zaporze w Domines biskup Draguan, Jego Ekscelencja Haąuin, opatulony jak wszyscy krajanie, w kapturze z bydlęcej skóry, martwił się roztrzaskaną figurką Marii Panny i „piekielnym" mrozem, myśląc, że zbyt wiele sił sprzysięgło się przeciw jego małej diecezji. 21 Kiedy tylko pojawił się pierwszy szron, on także zmuszony był opuścić swoje biskupstwo i zamieszkać w małej celi na kanonii. Ciasna, o niskim stropie, świeżo pobielona wapnem, była łatwiejsza do ogrzania niż jego biskupi gabinet. Kapłan bez trudu dostosował się do nowych warunków życia. Skromna siedziba, w której znajdowały się jedynie krzesło, stół na jednej nodze i skrzynia, wszystko z surowych desek, w pełni zaspokajała potrzeby dostojnika. Jedynym bardziej wyrafinowanym sprzętem był wygodny biskupi tron, prywatna stalla, z którą starzec nigdy się nie rozstawał. Na poły relikwia, na poły talizman, drewniany fotel zawsze podróżował z biskupem. Tym bardziej dziś. Charakter Haąuina wyraźnie się zmienił po odkryciu trzech ciał w Montayou. Dotąd wpływowy i pełen energii, stał się samotnikiem. W swym odosobnieniu pochylał siwą głowę nad świętymi księgami, pozwalając, by wierni powoli o nim zapominali. Jego oczy stały się nieprzeniknione, jak spojrzenie jasnowidzących z obrazów w kościołach: zmętniały, znieruchomiały, jakby wyrzeźbiono je w kości słoniowej. Nikt nie mógł pojąć, dlaczego dobry biskup tak mocno winił się za to, co spotkało trójkę topielców w nurtach Montayou, i dlaczego w sumieniu chrześcijanina uznał to za własny grzech. O świcie 6 stycznia roku 1284 stary człowiek, jak co rano, siedział przy stole i pisał. Barwy dnia ledwie rozjaśniły niebo nad szczytami Pirenejów, widocznymi na horyzoncie. Wiatr hulał po uliczkach, uderzając o ściany domostw. Przenikał mroźnym podmuchem wszystko, co napotkał na swej drodze -licho odzianych przechodniów, świstał w szparach w oknie. Celę Haąuina, jedyną, w której o tak wczesnej porze paliło się światło, wypełniało skwierczenie świec -jednej wsuniętej do karafki i dwóch ustawionych w lichtarzu. Płomyki chwiały się z lekka. Ktoś leciutko zapukał do drzwi. Wikariusz biskupstwa, brat Chuąuet, nieśmiało wsunął głowę i zapytał, czy może wejść. 22 Był to mężczyzna trzydziestoletni i jak wszyscy członkowie zakonu miał tonsurę, nosił habit z surowego płótna, a na ramieniu miał przypięty znaczek upamiętniający założenie Dra-guan przez zakon z Taboru. Wierny i odpowiedzialny, pełnił także funkcję brata ekonoma. Z poważaniem skłonił głowę przed zwierzchnikiem. - Dzień dobry, Ekscelencjo. Pochylony nad kościanym pulpitem starzec zdawkowo, nie podnosząc głowy, odpowiedział na powitanie. Chuąuet przyniósł miseczkę lodowatej wody, by jak co rano postawić ją na rozpalonym piecu. Ostrożnie zamknął za sobą dębowe drzwi, które nawet nie skrzypnęły - nie chciał przeszkadzać biskupowi w lekturze. Ledwie wstał, a już przystąpił do pracy, by przygotować domostwo do kolejnego dnia. - Są wieści od naszego podróżnika? - zapytał biskup. - Jeszcze nie, Ekscelencjo. Zima jest sroga. Koziarz Adso pięć dni temu wrócił z Passier; powiada, że wielka część królestwa tonie w śniegach. Nawet główne szlaki są nieprzetarte. Jak dotąd tylko nas ominęły potężne śnieżyce. - Hm... - Nie należy się go spodziewać, póki nie puszczą lody -dodał zakonnik. - Zima dopiero się zaczęła. W najbliższych tygodniach może się nasilić. - Wielka szkoda. Jaki mamy dziś dzień? Świętego Emie-la?... A zatem jeszcze nie wszystko stracone - powiedział biskup. - To będzie dobry dzień. Zresztą zobaczymy. Wikariusz nie miał pojęcia o podaniach związanych z Emie-lem, ale nie był usposobiony do dysput. Pragnął jedynie upewnić się, że dobrze rozpalił w piecu, i wrócić do refektarza. Ogień palił się równo, roztaczając tę szczególną woń wystygłego popiołu. Mnich postawił miseczkę z wodą na płycie. Przez jedyne okno izdebki wdzierało się światło budzącego się dnia. Jak co rano zakonnik sprawdził, czy zasuwka dobrze trzyma. Okno wychodziło na główny płac Draguan, gdzie wznosił się kościół i budynek kanonii, wciąż tak nazywany, 23 choć w biskupstwie od dawna nie było kanonika. Stary biskup, trzej mnisi i pięciu księży na dwanaście parafii stanowili cały majątek Draguan, małego wiejskiego biskupstwa. Na ulicach miasteczka nie było żywego ducha. Ciężkie chmury wisiały nisko nad ziemią, niemal połykając wieżę kościoła. Zazwyczaj przy takiej pogodzie nikt się tu nie pojawiał, jednak teraz Chuąuet dostrzegł na rogu uliczki światełko, które przesuwało się i niknęło w mroku poranka. „I znów ktoś dopuścił się cudzołóstwa" - pomyślał wikariusz. Poruszył zamkiem okna. Wszystko było w porządku. Przechodząc obok biurka biskupa, wikariusz zobaczył iluminowany manuskrypt, którego lektura pochłonęła starca. Co prawda zakonnik nie grzeszył ciekawością, jednak zaintrygowało go skupienie zwierzchnika i szepty, które dobywały się z jego ledwie poruszających się ust. Karta była duża i delikatna, zapełniona ikonami i różnokolorowymi symbolami. Iluminacja wydała mu się niezwykła. Ten, kto ją wykonał, użył jaskrawych barw, wymalował wiele symboli i miniaturowych postaci. Pojąwszy skryte znaczenie tego dzieła, Chuąuet zbladł, jakby został przyłapany na grzechu. Pośrodku wielkiej stronicy widniały budzące odrazę scenki - grupki nagich kobiet, spółkujące istoty, małpokształtne potwory, hipogryfy, wrony pozbawione łbów, mroczne lasy plujące ludźmi, którzy uciekali po rozżarzonych węglach, stosy podsycane ludzkim ścierwem, przewrócone krzyże, które wbijały się w brzuchy spasionych księży o twarzach rozpustników. Ten obrazek był z pewnością jednym z najbardziej wyrafinowanych wyobrażeń Zła, jakie kiedykolwiek wyszły spod ręki artysty. Jak to możliwe, że jego pióro nakreśliło wszystkie te łuki, te piekielne szkielety, a welin nie zajął się ogniem? Chuąuet odwrócił oczy, starając się nawet przelotnie nie zerkać na świętokradcze potworności kryjące się w księdze. Niestety, także pozostałe lektury biskupa zalatywały siarką. Szatańskie bagna, rozprawy na temat Apokalipsy, iluminacje inspirowane świętym Janem, kalendarze Kalabryjczyka, be-zecne wizerunki demonów, sukubów, a także urywki zaczerp- 24 nięte z Necronomiconu... Chuąuet nie wiedział, gdzie zwrócić oczy, by nie narazić na szwank swojej mnisiej skromności lub, co gorsza, nie złamać surowych ślubów zakonnych. Biskup nie dostrzegł zakłopotania wikariusza. „Bogu niech będą dzięki - pomyślał Chuąuet. - W opactwie Gali takie wścibstwo przypłaciłbym zamknięciem w celi albo chłostą". Zakonnik postanowił dyskretnie wymknąć się z izdebki. Upewnił się, że woda zaczyna wrzeć, pokłonił się biskupowi i wyszedł. Biegiem ruszył w stronę refektarza, by dołączyć do dwóch innych braciszków z biskupstwa. Wkrótce po jego wyjściu Haąuin przerwał lekturę i wyjął z biurka puzderko, w którym z wielką dbałością przechowywał orzechy. W grubych skorupkach miąższ owocu przez całą zimę pozostawał miękki i soczysty. Biskup wybrał dwa orzechy i zanurzył je we wrzątku. Gdy uznał, że napój nabrał dość mocy, i chciał napełnić pucharek, jego uwagę przyciągnęły nieoczekiwane dźwięki - przed kanonią zarżał koń. Starzec zamarł w bezruchu, ale wokół znów panowała cisza. Wstał i podszedł do okna. Uchylił je, wysunął głowę na zewnątrz i w szarówce poranka ujrzał wierzchowca. Przed bramą, starannie uwiązany, rzeczywiście stał koń. Było to potężne, silne zwierzę, o mocnej szyi, w niczym nieprzypominające nędznych szkap, spotykanych w okolicy. Jego czarną skórę ochraniała kapa z grubej tkaniny, siodło było miękkie. Zwierzę ciężko dyszało, widać było, że ma za sobą bardzo długą drogę. Jeździec zdążył się już oddalić. Uliczki Draguan były wymarłe. Zamykając okiennicę, starzec zmarszczył czoło. Od wielu tygodni oczekiwał znamienitego przybysza, który jednak z pewnością nie podróżował na takim wierzchowcu. Biskup chciał przywołać wikariusza, lecz powstrzymał go odgłos szybkich kroków zbliżających się do jego celi. Znowu pojawił się Chuąuet, tym razem jednak ożywiony i czujny jak żołnierz. 25 - Proszę o wybaczenie, Ekscelencjo... Mnich wszedł, nie czekając na przyzwolenie biskupa. - Właśnie pojawił się pewien przybysz, prosi o widzenie z Waszą Ekscelencją. - Doprawdy? Czy to nie nasz nowy...? - Nie, ojcze - przerwał Chuąuet. - To nieznajomy. Pragnie jak najpilniej pomówić z Waszą Ekscelencją. Nie podał nazwiska. Wikariusz był poruszony i pełen entuzjazmu. To, co się stało, w jego oczach nabierało cech zjawiska niezwykłego - ostra zima, wczesna pora i... - Jak wygląda? - zapytał biskup. - Jest wysokiego wzrostu, Ekscelencjo. Niemal olbrzym. Nie zdołałem dojrzeć jego twarzy, bo od stóp do głów otulił się opończą. Ten baśniowy wygląd przybysza sprawiał, że spotkanie jawiło się niczym cud. Haąuin nie podzielał zapału wikariusza. Rozczarował się, nie tego bowiem dziwnego osobnika oczekiwał z niecierpliwością pośród mroźnej zimy. Ta wizyta nie wróżyła niczego dobrego. - Wprowadź go do sali kapitulnej - polecił. - Przyjmiemy go z honorami należnymi przybyszom z daleka. Braciszek aż podskoczył, zachwycony, że nadarza się okazja, by ujawnić, jak dziwny to gość. - Och, nie, Ekscelencjo. Człek ów powtarzał z naciskiem, iż nie oczekuje od nas ceremonialnego przyjęcia. Nade wszystko pilno mu w dalszą drogę i pragnie tylko krótkiej rozmowy. Biskup wzruszył ramionami. - Skoro takie jest jego życzenie, wprowadź go tutaj. Przynajmniej ten szlachcic nie dba o konwenanse... Chuąuet już zniknął. Biskup podszedł do biurka, zamknął kałamarz i ostrożnie ułożył wszystkie dzieła, weliny i rozprawy w wielkim drewnianym kufrze. Na blacie pozostawił jedynie kilka nic nieznaczących kart. Gdy z korytarza dobiegł odgłos ciężkich kroków, Haąuin 26 odsłonił schowany pod pelisą srebrny krzyż, który zdobił jego pierś i symbolizował rangę biskupią. Tajemniczy przybysz podążał za Chuąuetem. Zakonnik nie skłamał: był to mężczyzna niezwykłej postury, szczelnie okryty ciemnymi, przemoczonymi szatami, pod którymi niknęły i jego ręce, i twarz, a nawet oczy, osłonięte kapturem. Biedny braciszek, onieśmielony wobec tak postawnego męża, a także szczękiem ostróg i klamer u butów, nie ważył się go zagadnąć. Zbliżywszy się do drzwi biskupiej celi, cichutko w nie za-skrobał. Otworzył, gdy usłyszał przyzwolenie. Nieznajomy zatrzymał się tuż przed Haąuinem, wciąż milcząc i nie odsłaniając oblicza. - Zostaw nas samych, Chuąuet - polecił biskup. Wikariusz, skłoniwszy głowę, zamknął za sobą drzwi. Biegiem wrócił do refektarza, usytuowanego na parterze, tuż przy głównym wejściu. Tu czekali już na niego bracia Abel i Meault, dwaj pozostali mnisi z biskupstwa. Skupili się przy stole. Meault - grubas o czerwonej, okrągłej twarzy - teraz wyraźnie był podenerwowany. Abel, który do zakonu należał najdłużej, lepiej panował nad emocjami, lecz i on wyglądał na zaniepokojonego. Skoro tylko Chuąuet wszedł do refektarza, zaczęli półgłosem wypytywać go, kim jest nieznajomy. - Zapewne to wysłannik z Jehan lub wielkich sufraga-nów? - domyślał się Meault. Gdy minionego roku w Domines znaleziono zwłoki, Jego Ekscelencja biskup Haąuin zwrócił się z prośbą o pomoc do archidiecezji w Passier, ale spotkał się z odmową. Szukał też wsparcia u wyższej instancji - Jehan, z takim samym skutkiem, tyle że tym razem nawet nie zaszczycono go odpowiedzią. Trzeci posłaniec udał się do arcybiskupa. Przedłużające się milczenie rozwiało ostatnie złudzenia starca - instytucje kościelne nie zamierzały zajmować się sprawą Montayou. - Być może działają bez pośpiechu i odprawili posłańca po długich naradach - wtrącił Meault. - Takie okrycia (miał na 27 myśli zarówno konia, jak i czarną opończę przybysza) z pewnością osłaniają sutannę i zwiastują ważne nowiny. Jego rozumowanie najwyraźniej nie przekonało towarzyszących mu zakonników. - A może to dawny znajomy biskupa, który odnalazł go po latach? - podsunął dziekan Abel. Lecz to przypuszczenie spotkało się z jeszcze chłodniejszym przyjęciem. Haąuin, który przybył do diecezji w roku 1255, nigdy nie mówił o przeszłości. Czy pochodził z Paryża, czy też z diakonatu północnego albo któregoś prowincjonalnego biskupstwa? Nikt tego nie wiedział. Do Draguan zbyt rzadko zaglądali kościelni dostojnicy i szlachta, by mogły tu dotrzeć echa przeszłości biskupa. I choć Haąuin od trzydziestu lat piastował ten urząd, parafianie nic o nim nie wiedzieli poza tym, że ich biskup nie otrzymywał żadnej poczty prócz dekretów arcybiskupa Fougerolles lub pism prymasowskich z Pas-sier i że przez z górą ćwierć wieku nie opuścił diecezji. Nikt obcy nigdy nie złożył mu wizyty, jakby całe życie Haąuina ograniczało się do kierowania diecezją. A przecież człowiek ten przejawiał talenty, które mogły się rozwinąć jedynie na zgoła innej niż kapłańska drodze życia. Haąuin znał nowinki ze świata. Widocznie wiele podróżował. Uczył tutejsze kobiety, jak odtłuszczać wełnę z naturalnego łoju, a następnie natłuszczać ją masłem i czesać sposobem florenckich prządek; odlewał świece, stosując nową metodę, z użyciem taniny i żywicy; dzięki jego wskazówkom doprowadzono do końca budowę małego młyna wodnego - sławetnej machiny rodem z krajów Północy, służącej do mielenia ziarna i wyrobu mąki bez trudzenia ludzkich rąk, a także do wałkowania płótna. I wreszcie to on uwolnił zwierzęta pociągowe od jarzma i wprowadził lżejsze chomąto. Dzięki temu wynalazkowi można było zaorać trzykrotnie więcej ziemi niż dotychczas. Wieśniacy uznali to za istny cud. Jednocześnie biskup nadzorował budowę mostów, wytyczał drogi, kazał osuszać mokradła i uczył chłopów wyrabiać narzędzia rolnicze. Jego energia i niezłomna wola wzbudzały szacunek. Wśród 28 wieśniaków, którzy wiarę często mieszali z przesądami, szacunek znaczył wiele, znacznie więcej niż wiedza. Pozostający na parterze brat Chuąuet zastanawiał się, co też by uczynić, żeby uszczknąć cokolwiek z rozmowy biskupa z nieznajomym. Podszedł do schodów i wytężył słuch, lecz na próżno. Spośród trzech mnichów on właśnie przejawiał najsilniejsze wzburzenie. Tkwiąc w Draguan od piętnastu lat, coraz dotkliwiej odczuwał monotonię egzystencji w małej wiejskiej ple-banii. Był jeszcze młody, marzyło mu się bardziej ruchliwe życie. Zwłoki z Montayou zburzyły wprawdzie spokój w mieścinie. Może przybycie nieznajomego stworzy okazję do wyrwania się z tej dziury? - Nie wierzę w twoje domysły - powiedział Abel, wracając do refektarza. - To nie jest zwykła kurtuazyjna wizyta. Nikt przy zdrowych zmysłach nie ryzykowałby podróży o tej porze roku, żeby odwiedzić Draguan bez rozkazu zwierzchności lub nie wypełniając ważnego zobowiązania! Biskupstwo Draguan leżało w zapadłym kącie królestwa. Jego nazwę często pomijano lub usuwano z map regionu. Kiedy poprzednik Haąuina, Jorge Aja, porzucił biskupstwo, które uznał za zbyt ubogie, wierni przez trzy lata czekali na nowego biskupa. Nikt, ani dwór, ani okoliczne klasztory, nie interesował się tym niewiele wartym biskupstwem. Wprawdzie diecezja obejmowała trzy rozległe doliny, ale liczyła zaledwie osiemdziesiąt dymów, rozrzuconych pośród cuchnących bagien i nieprzebytych lasów. Ziemie te, zagubione na podmokłych, niemal bezludnych terenach, nawet uprawiane z mszałem niewiele rodziły. Żaden ród królestwa, żaden baron nigdy nie zdecydował się sięgnąć do sakwy, aby związać ze swym nazwiskiem pustkowie, które nie obiecywało zysków ani nie miało znaczenia strategicznego. Draguan należało do tych nielicznych rejonów królestwa, które nie były uzależnione od żadnego wielmoży. Tutejsi ludzie nikomu nie musieli składać hołdu, nie musieli walczyć w niczyich barwach, nie mieli ka- 29 pitana, który pobierałby czynsze i dziesięciny, nie musieli odrabiać pańszczyzny. Ta prowincja była wedle prawa wolna, czy, jak mawiano, „wyzwolona". Wolna, ale zarazem pozbawiona ochrony. Żaden zamek nie bronił jej przed najazdem; żaden oddział łuczników nie odstraszał grasujących po drogach rozbójników ani włóczęgów. Mieszkańcy Draguan sami musieli bronić tej ziemi, która odpłacała im skąpymi plonami. Rabusie i zbiegli żołnierze, którzy zapuścili się do Draguan, opuszczali tę krainę z pustymi rękami, przysięgając sobie, że nigdy więcej nie wrócą na bagna. Napadnięci wieśniacy tracili najwyżej sierp albo kosę, młódki - cnotę. Jedyną władzą w Draguan był kościół. Uosabiał króla, doradcę, sędziego, nauczyciela, rodzinę i starszą siostrę i opiekuna. Wierni od dawna przywykli do tego. Wiedzieli, że nawa świątyni osłoni ich i obroni skuteczniej niż mury obronne zamku. Meault wykręcał palce tak mocno, że aż trzeszczały w stawach. - Kimkolwiek jest ten tajemniczy gość, nie wygląda na posłańca niebios! Abel i Chuąuet nie mieli ani ochoty, ani czasu, by choć uśmiechem skwitować obawy brata - całym domostwem wstrząsnął potężny huk. Rozległ się w celi biskupa. Mnisi wybiegli z refektarza. Nieznajomy zbiegał po schodach, skacząc po kilka stopni naraz. Roztrącił mnichów, wybiegł na zewnątrz, wskoczył na konia i galopem opuścił miasteczko. Chuąuet pobiegł do celi biskupa. Starzec leżał na posadzce z roztrzaskaną czaszką. Pośród odłamków kości i krwawych strzępów twarz była nie do rozpoznania. Zupełnie jakby kapłan zginął od potężnego uderzenia maczugą. Nieszczęsny Chuąuet nie wierzył własnym oczom. Izbę wypełniał gęsty dym. Ostra, nieznana woń drażniła nozdrza. Zakonnik zbliżył się do zamordowanego, szlochając. Gęstniejąca krew spływała po oparciu fotela, który był mu tak dro- 30 gi. Na oparciu tego mebla z orzechowego drewna wyrzeźbiono kartusz, a na nim bogatą w detale scenkę - grupę uczniów, którzy z podziwem spoglądają na mistrza. Jego postać usytuowana w centrum wznosi ręce jak w modlitwie. Mistrzowsko wykonana płaskorzeźba, na pierwszy rzut oka banalna i nie-znacząca, przywoływała bogactwo skojarzeń: zgromadzenia pierwszych chrześcijan, szkołę jońską, wierzenia egipskie, kult Mirty, eleuzyjskie misteria. Drewniane oparcie nie ucierpiało, lecz na tym cudownie rzeźbionym obrazie uczniowie otaczający mistrza byli teraz skąpani we krwi. Wieczorem, po raz pierwszy tej zimy, opady śniegu dotarły także do Draguan. Przez cały dzień wszyscy mówili wyłącznie o śmierci biskupa. Noc nie uspokoiła wzburzonych umysłów. Ludzie zniknęli z zaśnieżonych uliczek, aby toczyć rozmowy w cieple kominków. W ciągu tych kilku godzin opinia o poczciwym Haąuinie uległa nieoczekiwanej zmianie - święty mąż okazał się zdrajcą i wiarołomcą. Nikt nie ubolewał nad jego śmiercią, lecz potępiano mordercę. Wieść o nagłej wizycie „człowieka w czerni", o potwornym huku i roztrzaskanej czaszce starca rozeszła się lotem błyskawicy. Żadna broń świata nie zdołałaby unicestwić w taki sposób istoty z krwi i kości. W oczach osieroconego, przesądnego ludu kapłan stał się nagle grzesznikiem, gdyż tylko niewybaczalny grzech mógł usprawiedliwić tak ciężką karę. Szeptano, że biskup padł ofiarą gniewu szatana. Jego mroczna przeszłość zaczęła intrygować. Jego milczenie, samotność, melancholia -wszystko to rozbudzało i podsycało chorobliwe rojenia poszukiwaczy tajemnic. Uczyniono zeń potępieńca, zabójcę dzieci, poplecznika heretyków, sodomitę. Beatrycze, pierwsza gospodyni biskupa, przypomniała sobie, że w kufrze biskupa znalazła (wy- 31 darzyło się to przed z górą dwudziestu laty) sambenito, żółty w czerwone krzyże pokutny worek, który inkwizycja nakazywała nosić skruszonym grzesznikom. Ludzie żegnali się znakiem krzyża. Haąuin był fałszywym biskupem! Przez trzydzieści lat ten renegat odprawiał msze, spowiadał i rozgrzeszał, chrzcił dzieci. Na myśl o tym wiernych ogarnęło przerażenie i wstyd, który przerodził się w gniew. Pasmo nieszczęść, jakie spadały na Draguan od wyłowienia z Montayou trupów, nabrało nagle innego znaczenia, jawiło się w nowym świetle. Nawet za tę srogą zimę winiono teraz Haąuina. Każdy z mieszkańców Draguan miał swoje zdanie na temat tożsamości mordercy i okoliczności zabójstwa. Szło już tylko o to, kto poda nowy lub bardziej przekonywający szczegół. Szymon Clergues, tkacz, zapewniał, że na długo przed zbrodnią widział włóczącego się ulicami człowieka w czerni; szlifierz Haribald opowiadał o grupie jeźdźców w ciemnych szatach, którzy czekali ponoć u bram miasta (powtarzał z uporem, że ich rumaki były jaskrawoczerwone); karczmarka klęła się na wszystkie świętości, że koń niósł dwóch ludzi - olbrzyma i karła (olbrzym prawdopodobnie zbiegł, karzeł z pewnością nadal przebywał w mieście). Snycerz Pelat zapewniał, że uciekający morderca trzymał w prawej ręce potworny zakrwawiony przedmiot... Balwierz Anteliau twierdził, że była to... głowa biskupa! Z upływem czasu mnożyły się sprzeczne i mrożące krew w żyłach opowieści. Ludzie byli coraz bardziej wzburzeni, ich gniew zwrócił się przeciwko świętościom. Łamali krzyże, deptali święte obrazy. Wystraszeni mnisi zabarykadowali się w biskupstwie i na kanonii. - Człowiek w czerni mógł nas wszystkich wymordować! -wrzasnęła stara kobiecina, ciskając kamień. Wieczorem wieśniacy wypuścili się na drogi wiodące z miasta, by wypatrywać czarnego jeźdźca, gdyby ten postanowił wrócić, a także złych mocy, które niebacznie wywołano w ciągu dnia. Jedni pragnęli chronić rodziny, inni chcieli czynem dowieść swego bohaterstwa. 32 Szymon Clergues, tkacz, zajął wraz z trzema ludźmi pozycję przy starej bramie północnej, za rozwalającą się przyporą murów obronnych, tworzącą zamkniętą z trzech stron redutę. W razie zagrożenia mieli wszcząć alarm i podjąć obronę. Na kanonii wikariusz Chuąuet i jego dwaj towarzysze przygotowali się do oblężenia: zabarykadowali drzwi, opieczętowali lakiem te, które wiodły do celi i do gabinetu Haąuina, wygasili wszystkie pochodnie i zapalili świeczkę za duszę biskupa. W domu zapanował półmrok i grobowa cisza. Okna, które nie były wyposażone w ołowiane okiennice, zabili deskami. Główne wrota wzmocnili potężnymi balami, podparli kuframi i żelaznymi sztabami. Wszyscy trzej czuwali w małym refektarzu, wspólnej izbie, która służyła im jako kuchnia. Nie odśpiewali mszy wyznaczających porządek dnia, nie spożyli posiłku południowego ani wieczornego. Nie odprawili też mszy gregoriańskiej za duszę biskupa. Z dawna ustalony porządek modłów i nabożeństw poświęconych zmarłym został zakłócony, bo mnisi byli zbyt wzburzeni, aby z należytą czcią i w skupieniu wypełnić obowiązek pożegnania swego zwierzchnika, przez cały miesiąc odprawiając zań zwyczajową mszę. Na dworze rozpętała się śnieżyca, wciąż przybierająca na sile, coraz bardziej dokuczliwa. Wkrótce liche schronienie Szymona Clergues'a zostało całkowicie zasypane, zniknęło pośród pobielałych zarośli i gałęzi drzew. Tkacz i jego kompani tkwili za załomem muru, przytupując dla rozgrzewki, tuląc się do wilgotnej ściany. Oprócz grup pełniących wartę u bram miasteczka okolicy strzegli dwaj potężnie zbudowani mieszkańcy Draguan. Byli to niejaki Liprando i Grosparmi, drugi szlifierz z Draguan. Ten ostatni miał baczenie na północną rondę. W regularnych odstępach czasu przechodził obok reduty Szymona Clergues'a przy bramie północnej, leśnymi duktami zmierzał ku rozwidleniu dróg do Domines i Befayt, przy którym niedawno pękła na mrozie figurka Marii Panny, i dalej ku chlewniom. Opatulony 33 w wysmarowaną rybim tłuszczem kapotę z kapturem, cuchnął odrażająco, ale taki ubiór nie przepuszczał wilgoci. Olbrzym dzierżył w rękach nabijaną żelaznymi kolcami pałkę do kruszenia kamieni. Właściwie posługiwał się nią, by rozbijać twarde grudy ziemi, które stawały mu na drodze, kiedy orał pole. Jednym uderzeniem mógłby nią zwalić z nóg, a nawet zabić największego osiłka. Grosparmi szedł równym krokiem. W wyznaczone miejsca powracał z regularnością wysuwającego się na tarczę zegara i wybijającego godziny ołowianego rycerza. Wzrok mu się wyostrzył i gdy przywykł do mroku, dostrzegał lada poruszenie, każdą zmianę. Nic nie mogło go zaskoczyć. A raczej -prawie nic. Kiedy ten zbrojny mąż po raz kolejny mijał rozwidlenie dróg i znalazł się przed kapliczką Marii, ze zdumieniem spostrzegł, że figurka stoi jak dawniej. Ktoś złożył odłamki w całość i zespolił je ubitym śniegiem. Posążek odzyskał dawną postać! A przecież, kiedy Grosparmi był tu ostatnio, odłamki leżały pod śniegiem. Dałby głowę, że tak właśnie było. Grosparmi wzniósł broń. Tuż przy kapliczce dojrzał ślady stóp, które nieco dalej zlały się z jego własnymi śladami, tak jakby szła tędy tylko jedna osoba i podążała prosto do Dra-guan. Szlifierz zaklął i przyspieszył. Nie odrywał oczu od śladów na śniegu. Nieznajomy stawiał długie kroki. Dłuższe niż on. Grosparmi szedł równolegle do tropu; był czujny i gotów podjąć walkę. Nagle ślad się urwał. Na samym środku drogi. Jakby ten ktoś rozpłynął się we mgle. Grosparmi podniósł wzrok. Krew pulsowała mu w skroniach. Dobiegł go niewyraźny szmer, jakby świst powietrza, i niemal w tej samej chwili osunął się na ziemię, wyjąc jak zarzynane zwierzę. Echa jego krzyku dotarły aż do północnej bramy, oddalonej od rozwidlenia dróg o strzał z kuszy. Tkacz i jego ludzie poderwali się z miejsc. Chwytając za broń, wybiegli z ukrycia. W odległości dwudziestu metrów, za skarpą, wśród ośnie- 34 żonych drzew, ujrzeli potężną sylwetkę mężczyzny, który zbliżał się do Draguan. „Człowiek w czerni" wrócił. Ten diabeł wciąż krył się pod czarnym płaszczem z głębokim kapturem, który osłaniał mu twarz. Wyglądał jak nocny ptak. Szedł, podpierając się kijem, do którego przytroczony był niewielki węzełek. Spoglądał w ziemię. - Pozbył się konia - szepnął Clergues. - Zapewne chce niepostrzeżenie wśliznąć się do miasta pod osłoną nocy... a może jego rumak padł z wychłodzenia. Czterej stróże północnej bramy inną drogą pognali ku miastu. Chaty w Draguan przylegały ciasno do siebie, niektóre z nich połączone zostały wewnętrznym przejściem, zastawianym zwykłą deską. Wieść o powrocie zabójcy rozeszła się lotem błyskawicy. W ciągu paru sekund sąsiad uprzedzał sąsiada. Natychmiast wygaszono wszystkie pochodnie, umilkły wszelkie rozmowy... Ktoś pobiegł na kanonię zawiadomić mnichów. Zapukał do drzwi i podenerwowanym głosem oznajmił: „Wrócił! Ten człowiek! Obcy wrócił! Ten, który przybył tu rano! Ten od biskupa! Zaatakował Grosparmiego..." Dokładnie wtedy morderca wszedł do Draguan. Szyb