Encyklopedia politologii w sprzedaży: T. 1 TEORIA POLITYKI redakcja Wojciech Sokół i Marek Żmigrodzki w przygotowaniu: T. 2 USTROJE PAŃSTWOWE redakcja Marek Chmaj i Wiesław Skrzydło T. 4 MYŚL SPOŁECZNA I RUCHY POLITYCZNE WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA redakcja Maria Marczewska-Rytko T. 5 STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE redakcja Teresa Łoś-Nowak ENCYKLOPEDIA POLITOLOGU pod redakcją Marka Żmigrodzkiego TOM 3 pod redakcją Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda Herbuta PARTIE i SYSTEMY PARTYJNE KANTOR WYMWMCZY ZAKAHYCZE ZAKAMYCZE 1999 Redaktor naukowy Encyklopedii politologa: prof. dr hab. Marek Żmigrodzki, UMCS w Lublinie Redaktorzy tomu 3: prof. dr hab. Andrzej Antoszewski, Uniwersytet Wrocławski dr hab. Ryszard Herbut, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego Recenzja wydawnicza: prof. dr hab. Andrzej Chodubski, Uniwersytet Gdański i., Skład, łamanie: Andrzej Gudowski Redakcja serii: Katarzyna Szoch^Jędrys Redakcja techniczna: Agata Czuj Copyright by: Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE 1999 t» MU I Redakcja; **toaly D^orAarsfcya i Nauk Polityczny* ul. LibrowszczyznąiUnlw<f»ytetu Warszawskiego 31-030 Kraków «• "owy Świat 69. 00-04* Warszawi tel. (0-12) 429.62.79 620-03-81 w. 295, 296 Dział handlowy: tel./fax (0-12) 413.83.50 e-mail [email protected] www.zakamycze.com.pl 57556 Biblioteka WDiNP UW ISBN: 83-88114-56-5 1098003794 Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE 1999 Wydanie I Oddano do druku: 2.11.1999 Druk ukończono: 16.11.1999 Nakład 1000 +250 egz. Cena detaliczna: 68,00 zł Druk i oprawa: Drukarnia TECHNET 30-552 Kraków, ul. Wielicka 28 tel. (0-12)656.21.11 Wstęp Prezentowany Czytelnikowi kolejny, trzeci już, tom Encyklopedii Politologii, poświęcony jest problematyce partii i systemów partyjnych. Stanowią one ważny, a dla niektórych autorów nawet najważniejszy, element systemu politycznego. Mimo pojawiających się tu i ówdzie opinii o kryzysie i rychłym zaniku partii politycznych, są one nadal głównymi instytucjami, poprzez które obywatele uzyskują możliwość czynnego uczestnictwa w życiu politycznym i włączenia się do rywalizacji politycznej, przesądzającej o istocie współczesnej demokraq'i. Relaqe pomiędzy nimi, które tworzą to, co nazywamy systemem partyjnym, pozwalają z kolei na wyodrębnienie różnych jej odmian, będąc jednym z zasadniczych kryteriów typologii systemów demokratycznych. W niniejszym tomie zawarliśmy przede wszystkim informacje o partiach politycznych i systemach partyjnych rozwiniętych demokraci (USA, Kanady, Australii, Japonii, Nowej Zelandii, Izraela, Republiki Południowej Afryki oraz państw zachodnioeuropejskich). Staraliśmy się określić przynależność poszczególnych ugrupowań do „rodzin" partii, przedstawić ich program, strukturę oraz pozycję, jaką zajmują na osi lewica-prawica. Analizując systemy partyjne nie ograniczyliśmy się do opisu tworzących je partii, lecz staraliśmy się uwypuklić ich najistotniejsze cechy, nawiązując do licznych typologii i klasyfikaqi, obecnych w literaturze politologicznej. Staraliśmy się również przedstawić dynamikę rozwojową systemów partyjnych. Dane empiryczne zawarte w opracowaniu obejmują lata 1945-1998. Kierując się potrzebą przybliżenia wiedzy o zmianach politycznych, dokonujących się w Europie Środkowo-Wschodniej, przedstawiamy również partie i systemy partyjne większości krajów tego obszaru (w tym niektórych republik po-stradzieckich), stosując — w miarę możności — podobny schemat opisu. Brak miejsca nie pozwolił natomiast na prezentację partii oraz systemów partyjnych niedemokratycznych oraz demokratyzujących się państw Afryki, Ameryki Południowej i Azji. Niezależnie od haseł o charakterze informacyjnym, omawiamy również podstawowe kategorie teoretyczne oraz narzędzia badawcze Wstęp stosowane w analizie problematyki partii i systemów partyjnych. Bazowaliśmy na najnowszych opracowaniach, zarówno polskich, jak i zagranicznych. Mamy nadzieję, że lektura niniejszego tomu wypełni lukę istniejącą na polskim rynku wydawniczym i przybliży zagadnienie partii i systemów partyjnych tym wszystkim, którzy interesują się tym, czym są i jak funkcjonują zinstytucjonalizowane ruchy polityczne stanowiące ogniwo pośrednie między obywatelem a państwem. Andrzej Antoszewski Ryszard Herbut - ? ? ? ? AFRYKAŃSKI KONGRES NARODOWY POŁUDNIOWEJ AFRYKI (African National Congress of South Africa — ANC) — południowoafrykański ruch społeczny (wyzwoleńczy) założony w 1912 r., który szybko stał się głównym reprezentantem interesów czarnej ludności. W latach 1960-1990 uznawany był przez rząd za organizację nielegalną, a jego działacze przebywali bądź na emigracji, bądź też byli osadzeni w więzieniach (np. N. Mandela czy W. Sisulu). Ruch zakładał przede wszystkim scenariusz przejęcia władzy przy użyciu siły, choć z czasem jego liderzy zaczęli skłaniać się w kierunku rozwiązań negocjacyjnych. W latach 1989-1990 czołowi przywódcy ruchu zostali zwolnieni z więzień (m.in. N. Mandela), a ANC został uznany za organizację legalną. W ten sposób rozpoczął się proces przekształcania ruchu w partię polityczną. W latach 1991-1993 Kongres uczestniczył w rozmowach dotyczących przyszłego konstytucyjnego kształtu reżimu politycznego. W 1994 r. ANC ogłosił manifest polityczny „Program Rekonstrukcji i Rozwoju", w którym znalazły się postulaty dotyczące m.in. wprowadzenia polityki edukacyjnej i zdrowotnej, rozwiązania kwestii mieszkaniowej czarnej ludności oraz zapewnienia ekonomicznego wzrostu. W pierwszych demokratycznych wyborach w 1994 r. Kongres odniósł zwycięstwo, zdobywając 62,6% głosów (252 mandaty), przejmując kontrolę nad siedmioma spośród dziewięciu zgromadzeń prowincjonalnych (nie dysponuje większością parlamentarną w prowincjach KwaZulu-Na- tal oraz Zachodnim Przylądku). W maju 1994 r. N. Mandela został wybrany prezydentem (przez Zgromadzenie Narodowe), a nowy gabinet zdominowali politycy z ANC. Liderzy ANC zaakceptowali tzw. sunset clauses, zgodnie z którymi nowy gabinet miał mieć charakter układu koalicyjnego, bez względu na rozmiar większości, jaką dysponuje zwycięska partia w parlamencie. Uzgodniono, iż każda partia, która zdobyła 5,0% lub więcej głosów ma prawo do uzyskania stanowisk ministerialnych proporcjonalnie do liczby miejsc w parlamencie. Powstał więc gabinet koalicyjny, w którym obok ANC znalazły się jeszcze dwie partie -> Partia Narodowa (NP) oraz -> Partia Wolności Inka tha (IFP). Bazę wyborczą ANC stanowi czarna ludność RPA— 94,0% głosów oddanych na partię w wyborach w 1994 r. (co stanowi 80,0% „czarnego" elektoratu). Na partię głosowało jednak również 27,8% ludności „kolorowej", 25,0% — hindusów oraz 1,7% „białych" wyborców. W wyborach lokalnych w listopadzie 1995 r. partia zdobyła ponad 66,0% głosów. Na Kongresie partii w grudniu 1997 r. dotychczasowy lider N. Mandela zrezygnował z pełnienia tej funkcji i został zastąpiony przez T. Mbeki, polityka o wyraźnie lewicowych i nawet prokomunistycznych przekonaniach. [R. Herbut] Literatura: S. Botha, South Africa's Party System, Journal of Theoretical Politics 1996, vol. 8 (2). Agalev AGALEV — belgijska (flamandzka) partia ekologiczna (zob. -» partie lewicowo-libertariarne) powstała w lutym 1982 r. W Antwerpii na początku lat siedemdziesiątych została sformowana grupa o kul-turowo-religijnej raczej niż politycznej orientacji, tzw. grupa odnowy (heńeuings-groep).]e) celem stało się moralne odrodzenie wspólnot lokalnych. W 1973 r. grupa ta zwana Anders Gaan Leven (Żyć Inaczej) — AGL nabrała cech ruchu społecznego o zasięgu lokalnym. Bardzo szybko AGL stał się ośrodkiem przyciągającym środowiska aktywistów o proekologicznej orientacji. W 1977 r. AGL przedstawiła własną listę kandydatów w wyborach parlamentarnych (okręg Antwerpia) nazwaną AGALEV. Na pierwsze sukcesy wyborcze trzeba było jednak poczekać. W wyborach europejskich w 1979 r. partia zdobyła 2,3% głosów. Po sukcesach w kolejnych wyborach ogólnokrajowych, istniejąca od pewnego czasu „Grupa robocza Agaleu" zainicjowała stworzenie partii politycznej i oderwanie się od AGL — ruchu społecznego. Partia nigdy nie zdobyła mniej niż 5% głosów wśród społeczności flamandzkiej, a szczególnie duże zyski zarejestrowała w wyborach europejskich w 1989 r. (12,2% głosów oraz 1 mandat). W wyborach europejskich w 1994 r. uzyskała poparcie 6,6% głosów oraz zdobyła 1 mandat. Reprezentant partii wszedł w skład -» Europejskiej Federacji Partii Zielonych (EFG). Podobnie jak -> ECOLO, ugrupowanie radzi sobie znacznie lepiej w wyborach europejskich oraz lokalnych niż „narodowych". Przeciętne poparcie wyborcze dla partii (w wyborach parlamentarnych) w okresie od 1981 r. wyniosło 4,0% głosów. Partia nigdy nie brała udziału w procesie tworzenia gabinetów koalicyjnych. AGALEV, podobnie zresztą jak -? ECOLO, od samego początku swego istnienia stał się częścią partyjnej struktury rywalizaqi, wprowadzając w jej ramy szereg nowych kwestii programowych czy też oferując nowy styl zachowań politycznych (zob. -> system partyjny Belgii). Obie partie zielonych jako pierwsze zaoferowały kooperacyjny styl działań jako sposób łagodzenia skutków istniejącego —> podziału socjopolitycznego o charakterze etnicznym. Obie odrzuciły ideę naqonalizmu, traktowaną jako dążenie do stworzenia wspólnot politycznych opartych na językowej czy etnicznej homoge-niczności. Popierały postulat stworzenia państwa federacyjnego, ale jako zasadniczy argument wspierający podnosiły konieczność przeprowadzenia politycznej decentralizacji. Odrzucały natomiast wizję utworzenia dwóch scentralizowanych subpaństw członkowskich. Obie partie znacznie wykroczyły poza repertuar ekologicznych haseł, włączając się w ogólnonarodową dyskusję dotyczącą m.in. reform ekonomicznych, socjalnych czy instytucjonalnych. AGALEV jest ugrupowaniem o zdecentralizowanej i federacyjnej strukturze organizacyjnej, w ramach którego zasadnicze uprawnienia w procesie decyzyjnym spoczywają w rękach sekcji lokalnych. Partia nie ma formalnego lidera. Poczynając jednak od 1986 r., widoczne są symptomy postępującego procesu „biurokratyzacji" (np. powołany został komitet wykonawczy — Uiłvoerend Comitć, w którego skład wchodzą zawodowi biurokraci i politycy). [R. Herbut] Literatura: B. Rihoux, Belgium. Greens in a dwided sonety (in) D. Richardson, Ch. Rootes (eds), The Green Challenge, Routledge, 1995. K. Deschouwer, Belgium: The „Ecologisłs" and „AGALEV" (in) F. Muller-Rommel (ed.), New poliłics in Western Europę, 1989. AGRARNA PARTIA ROSJI (Agrarnaja partija Rossiji — APR) — rosyjska organizacja polityczna powstała w lutym 1993 r. ze Związku Agrarnego, najliczniejszej frakcji parlamentu Rosyjskiej Federacyjnej Agregacji indeks Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W wyborach do V Dumy Państwowej, w grudniu 1993 r. zdobyła 8% głosów według proporcjonalnego systemu wyborczego oraz 35 mandatów według systemu ^ W fvymJa//>oJvzumień nę interesów postradzieckiego kompleksu rolniczo-przemysłowego. Początkowo była zdecydowaną przeciwniczką liberalnych programów prywatyzacji ziemi. Później (od V Zjazdu w marcu 1997 r.) złago-dzih to stanowisko i dopuszcza istnienie ^śg^5ŚpśgK?€i^s#:^2g^s^ Dumy. W elekcji parlamentarnej w 1995 r. APR nie przekroczyła pięcioprocentowego progu (uzyskała 3,78% głosów), jednakże weszła do VI Dumy, ponieważ zdobyła 20 miejsc w okręgach jednomandato-wych. W wyniku porozumienia z kilkoma ugrupowaniami, utworzyła Agrarną Grupę Deputowanych liczącą 35 postów. APR jest nazywana partią dyrektorów kołchozów i sowchozów. Posiada organizacje terenowe we wszystkich regionach Federacji Rosyjskiej i według własnych szacunków liczy około 300 tys. członków. Największymi wpływami cieszy się w tradycyjnie rolniczych częściach kraju (południe Rosji) oraz na obszarach, na których dominują nastroje prokomunistyczne (Czarnoziemie i Rosja Centralna). Jej mobilność tłumaczy się agitacyjną aktywnością kadry kierowniczej gospodarstw rolnych wśród zależnych od nich pracowników oraz bojaźnią części środowisk wiejskich przed prywatyzacją ziemi. Kierownictwo partii dba o jedność programową \ zwalcza wszelkie przejawy irakcyjności (zob. -» trakcja polityczna). Konsekwencją te^ofyj\o us\m\ęde ża ją to do -> Komunistyczne/ Partii' Fe-deracji Rosyjskiej (KPRF), z którą tworzy koalicję w parlamencie (chociaż nie zgadza się z nią w niektórych kwestiach). APR współtworzy także, jako druga co do wielkości po KPFR, —» Ludowo-Patrio-tyczny Związek Rosji (NPSR). Czołowymi działaczami APR są: M. 1. Łapszyn, N. M. Charitonow, A. D. Michajłow, I. E. Kłoczkow, G. W. Kulik, A. G. Nazarczuk. APR współdziała z wieloma organizacjami korporatywistycznymi, m.in. z Agrar-no-Przemysłowym Związkiem Rosji, którym kieruje W. A. Starodubcew. [A. Cmjojoski] AGREGACJI INDEKS — wskaźnik, za pomocą którego można zmierzyć poziom koncentracji systemu partyjnego, oVteś\a-ny przez dwie zmienne: liczbę partii i rozmiar partii. Indeks zaproponował L. Ma-yer, biorąc pod uwagę zmienną liczby partii, skalkulowaną jako przeciętna liczba partii parlamentarnych w okresie będącym przedmiotem rozważań oraz zmien-s\ly parlamentarnej naj- czeństwa i wicepremiera) i A. Zawieruchy miotem i (późniejszego wicepremiera do spraw roi- pozwala na określenie stanu posiadania rtictwa). APR jest ugrupowaniem bronią- największej partii W stOSUtlkll <ńo llCZDy %y™JJr(fJ*^?,iT'^i~' ^^^^ wynil=e.j«ątryCrh ugrupowań reprezentowanych W parJa- syjskiego". Nie jest jednak partią przeideo- należy wyznaczyć wartość przeciętną dla logizowaną; uważa się ją za organizację okresu przyjętego jako punkt odniesienia o charakterze pragmatycznym, tworzącą Indeks można przedstawić w postaci za- parlamentame lobby, mające na celu obro- pisu matematycznego-. 9 Agregacji indeks Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W wyborach do V Dumy Państwowej, w grudniu 1993 r. zdobyła 8% głosów według proporcjonalnego systemu wyborczego oraz 35 mandatów według systemu większościowego. W wyniku porozumień koalicyjnych kilku deputowanych przeszło do frakcji komunistów. Mając łącznie prawie 50 posłów, APR utworzyła czwartą co do wielkości frakcję parlamentu, a jej poseł, I. Rybkin, został przewodniczącym Dumy. W elekcji parlamentarnej w 1995 r. APR nie przekroczyła pięcioprocentowego progu (uzyskała 3,78% głosów), jednakże weszła do VI Dumy, ponieważ zdobyła 20 miejsc w okręgach jednomandato-wych. W wyniku porozumienia z kilkoma ugrupowaniami, utworzyła Agrarną Grupę Deputowanych liczącą 35 posłów. APR jest nazywana partią dyrektorów kołchozów i sowchozów. Posiada organizacje terenowe we wszystkich regionach Federacji Rosyjskiej i według własnych szacunków liczy około 300 tys. członków. Największymi wpływami cieszy się w tradycyjnie rolniczych częściach kraju (południe Rosji) oraz na obszarach, na których dominują nastroje prokomunistyczne (Czarnoziemie i Rosja Centralna). Jej mobilność tłumaczy się agitacyjną aktywnością kadry kierowniczej gospodarstw rolnych wśród zależnych od nich pracowników oraz bojaźnią części środowisk wiejskich przed prywatyzacją ziemi. Kierownictwo partii dba o jedność programową i zwalcza wszelkie przejawy frakcyjności (zob. -» frakcja polityczna). Konsekwencją tego było usunięcie z APR I. Rybkina (późniejszego sekretarza Rady Bezpieczeństwa i wicepremiera) i A. Zawieruchy (późniejszego wicepremiera do spraw rolnictwa). APR jest ugrupowaniem broniącym tradycyjnych zasad wynikających z „historycznego kolektywizmu ludu rosyjskiego". Nie jest jednak partią przeideo-logizowaną; uważa się ją za organizację o charakterze pragmatycznym, tworzącą parlamentarne lobby, mające na celu obro- nę interesów postradzieckiego kompleksu roJniczo-przemysłowego. Początkowo była zdecydowaną przeciwniczką liberalnych programów prywatyzacji ziemi. Później (od V Zjazdu w marcu 1997 r.) złagodziła to stanowisko i dopuszcza istnienie różnych form własności, dążąc do objęcia wpływami szerszych kręgów rolników, w tym farmerów. Opowiada się za odbudową Związku Radzieckiego i ustroju radzieckiego „na nowych zasadach". Zbliża ją to do -> Komunistycznej Partii Fe-deraqi Rosyjskiej (KPRF), z którą tworzy koaliqę w parlamencie (chociaż nie zgadza się z nią w niektórych kwestiach). APR współtworzy także, jako druga co do wielkości po KPFR, —> Ludowo-Patrio-tyczny Związek Rosji (NPSR). Czołowymi działaczami APR są: M. I. Łapszyn, N. M. Charitonow, A. D. Michajłow, I. E. Kłoczkow, G. W. Kulik, A. G. Nazarczuk. APR współdziała z wieloma organizacjami korporatywistycznymi, m.in. z Agrar-no-Przemysłowym Związkiem Rosji, którym kieruje W. A. Starodubcew. [A. Czajowski] AGREGACJI INDEKS — wskaźnik, za pomocą którego można zmierzyć poziom koncentracji systemu partyjnego, określany przez dwie zmienne: liczbę partii i rozmiar partii. Indeks zaproponował L. Ma-yer, biorąc pod uwagę zmienną liczby partii, skalkulowaną jako przeciętna liczba partii parlamentarnych w okresie będącym przedmiotem rozważań oraz zmienną przeciętnej siły parlamentarnej naj-. większej partii w okresie będącym przedmiotem rozważań. Zastosowanie indeksu pozwala na określenie stanu posiadania największej partii w stosunku do liczby ugrupowań reprezentowanych w parlamencie. W przypadku obu zmiennych należy wyznaczyć wartość przeciętną dla okresu przyjętego jako punkt odniesienia. Indeks można przedstawić w postaci zapisu matematycznego: 9 Akcja Wyborcza Solidarność A = Jł gdzie A to indeks agregacji, S — przeciętny procent miejsc parlamentarnych największej partii, N — przeciętna liczba partii w parlamencie. Wyższa wartość indeksu sugeruje, iż występuje bardziej skoncentrowany system partyjny, w ramach którego pojawia się duża, względnie relatywnie duża partia polityczna (w znaczeniu rozmiaru miejsc parlamentarnych przez nią kontrolowanych), co sprzyja pojawieniu się prostego układu przetargów koalicyjnych, prowadzących do sformowania gabinetu. Gabinety charakteryzują się z kolei znacznym poziomem trwałości. Niższa wartość indeksu wskazuje, iż w systemie partyjnym nie występuje duża, względnie relatywnie duża partia polityczna, która mogłaby stać się ośrodkiem, wokół którego koncentrowałby się proces przetargów koalicyjnych (istnieje raczej kilka takich ośrodków), a sam system charakteryzuje się znacznym poziomem fragmentaryzacji parlamentarnej. W efekcie następuje skomplikowanie procesu przetargów koalicyjnych, a sformowane gabinety mogą być podatne na wewnętrzne kryzysy, co może osłabić poziom ich trwałości. Indeks ten uwzględnia więc różnice występujące pomiędzy poziomem koncentracji rządowej a koncentracji opozyqi. Jeżeli opozycja pozostaje sfragmentaryzowana przy wysokim poziomie koncentracji rządowej, to prawdopodobieństwo alternacji władzy między elekcjami jest nikłe. W latach 1980-1994 najwyższą wartość indeksu zarejestrowano w Grecji (15,02), W. Brytanii (13,23), Niemczech (12,18) oraz Portugalii (11,79), zaś najniższą — w Belgii (1,78), Włoszech (2,46) oraz Finlandii (3,11). W krajach Europy Środkowej i Wschodniej najwyższa wartość indeksu wystąpiła na Węgrzech w wyborach w 1994 r. (18,7) oraz 1990 r. (11,5), zaś najniższa — w Polsce w wyborach w 1991 r. (1,0). Spo- sób konceptualizacji indeksu rodzi jednak pewne wątpliwości. Jego poziom w zbyt dużym stopniu uzależniony jest od liczby partii obecnych w parlamencie, niejednokrotnie dysponujących tylko jednym czy dwoma mandatami. Ich znaczenie parlamentarne jest na ogół minimalne, ale obecność w legislatywie nakazuje uwzględnić ten fakt w kalkulacjach. Może to wpłynąć na zwiększenie wartości mianownika, co z kolei obniża wartość indeksu. Można temu zaradzić, zastępując wskaźnik przeciętnej liczby partii w parlamencie innym, a mianowicie wskaźnikiem efektywnej liczby partii parlamentarnych (zob. -> efektywnej liczby partii indeks). [R. Herbut] Literatura: R. Herbut, Systemy partyjne w Europie Zachodniej — ciągłość i zmiana. Studium porównawcze, Wrocław 1996. L. C. Mayer, A Notę on the Aggregation of Party Systems (in) P. Merkl (ed.), Western European Party Systems, New York 1980. AKCJA WYBORCZA SOLIDARNOŚĆ — (AWS) polska koalicja polityczna i sojusz wyborczy, który ukonstytuował się w związku ze zbliżającymi się wyborami do parlamentu w 1997 r. Akcja powstała 11 lipca 1996 r. Jej sygnatariuszami stały się ugrupowania polityczne, które ratyfikowały Deklarację z 8 czerwca 1996 r. W jej skład weszło około 40 ugrupowań, które pod szyldem Akcji chciały wziąć udział w wyborach parlamentarnych. Oprócz wielu małych organizacji i stowarzyszeń, na listach AWS znaleźli się m.in. reprezentanci: -» Zjednoczenia Chrześci-jańsko-Narodowego (ZChN), —> Konfederacji Polski Niepodległej-Obóz Patriotyczny A. Słomki (zob. -> Konfederacja Polski Niepodległej — KPN), -> Porozumienia Centrum (PC), Ruchu dla Rzeczypo-spolitej-Obóz Patriotyczny R. Szeremietie- 10 Alforda indeks wa, Partii Chrześcijańskich Demokratów, Ruchu STU, Stronnictwa Konserwatyw-no-Ludowego, Koalicji Konserwatywnej, itp. Największą grupę reprezentantów zgłosił Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność". Akcja w zakresie polityki wewnętrznej deklarowała poparcie dla samorządu terytorialnego, przeprowadzenie lustracji i dekomunizacji, zmianę Konstytucji z 17 października 1997 r., ograniczenie prawa do aborcji, ratyfikację konkordatu, sformowanie armii zawodowej. W zakresie polityki gospodarczej koalicja proponuje trochę niespójne rozwiązania, jak np. z jednej strony — ideę korporaq'onizmu, interwencjonizmu, a z drugiej — poszanowanie wszystkich praw charakterystycznych dla wolnego rynku (jest to efekt ścierania się wielu nurtów politycznych obecnych w AWS). W zakresie polityki międzynarodowej popiera szybką integrację z NATO i Unią Europejską, przy jednoczesnym opowiedzeniu się za koncepcją „Europy Ojczyzn". Ponadto nie popiera sprzedaży ziemi obcokrajowcom i domaga się ochrony tych sektorów gospodarki, które mogą być zagrożone obcą konkurencją. W wyborach 1997 r. AWS zdobyła 33,83% głosów (201 mandatów), stając się największym klubem w parlamencie. Akcja wraz z Unią Wolności sformowała gabinet. Obsadziła 17 tek ministerialnych, w tym fotel premiera, którym został J. Buzek (powołany na to stanowisko przez prezydenta RP w dniu 17 października 1997 r.). Również w obu izbach parlamentu AWS objęła najwyższe urzędy. Marszałkiem Sejmu został M. Płażyński, a marszałkiem Senatu — A. Grześkowiak. Liderem AWS jest przewodniczący NSZZ „Solidarność" M. Krzaklewski (obecnie poseł), który pod koniec roku 1997 powołał partię polityczną pod nazwą Ruch Społeczny „Akcja Wyborcza Solidarność", skupiającą przede wszystkim małe organizacje wchodzące w skład AWS. Prezesem tej partii jest M. Krzaklewski. IW. Jednaka] ALFORDA INDEKS — służy do pomiaru poziomu klasowego głosowania (zob. -> klasowy model głosowania), a więc wskazuje na zjawisko występowania bądź też niewystępowania związku między faktem przynależności do określonej klasy społecznej a zagregowanym sposobem podejmowania decyzji wyborczych. Indeks służy więc pomiarowi tzw. społecznych (klasowych) cech elektoratu, które mogą odgrywać określoną rolę w zachowaniach wyborczych. Umożliwia on dokonanie pomiaru zakresu, w jakim lewicowy poziom głosowania w ramach klasy robotniczej (głosy oddane na partie tworzące rodzinę ugrupowań lewicowych) pozostaje wyższy od lewicowego poziomu głosowania w ramach nowej klasy średniej. Im ta różnica jest większa (wartość indeksu wyższa), tym silniej świadczy to o występowaniu spójnego modelu klasowego głosowania, a klasa okazuje się zmienną, mającą wpływ na sposób zagregowanego zachowania elektoratu. Teoretyczna wartość indeksu rozciąga się od +100 (gdy cała klasa robotnicza głosuje na partie lewicowe) do -100 (gdy żaden przedstawiciel klasy robotniczej nie głosuje na partie lewicowe). Wartości indeksu zbliżające się do 0 (dodatnie) lub ujemne świadczą o procesie zaniku modelu klasowego głosowania lub jego braku. W krajach Europy Zachodniej obserwujemy tendencję spadku wartości indeksu, jednak różnice w jego poziomie między poszczególnymi krajami wciąż pozostają dość znaczne. Na przykład w W. Brytanii w 1964 r. poziom indeksu wyniósł 42, zaś w 1987 r. — już tylko 25. W Niemczech w latach 1953-1987 spadł z poziomu 30 do 9. W wyborach w 1990 r. zarejestrowano 12% różnicę między wyborcami lewicowymi z klasy robotniczej a wyborcami lewicowymi z klasy średniej, przynajmniej jeżeli chodzi o kraje (landy) zachodnie. W pięciu nowych krajach (wschodnich) jego wartość wyniosła natomiast -8 (negatywny model klasowego 11 Anty-partia głosowania). W krajach skandynawskich poziom indeksu, pomimo ogólnej tendencji spadkowej, wciąż jest relatywnie wysoki — w Danii, Szwecji i Norwegii oscyluje pomiędzy 31-32. Może to świadczyć o tym, iż preferencje grupowe (klasowe) odgrywają w tej części Europy dużą rolę w procesie strukturyzacji zachowań wyborczych (zob. *» zachowania wyborcze). IR. Herbut] Literatura: R. R. Alford, Party and Society: The Angło- American Democracies, Chicago 1963. R. Dalton, Two German Electorałes? (in) G. Smith, W. Paterson, P. Merkl (eds), De- velopments in West Germany Poliłics, Lon- don 1990. ANTY-PARTIA — organizacja o wyraźnie politycznych celach, która promuje typ strategii organizacyjnej i programowej, mający świadczyć o całkowitym odrzuceniu zasad i norm typowych dla ustabilizowanych partii politycznych. Organizację z reguły charakteryzuje niski poziom instytucjonalizaqi (zob. -» instytucjonalizacja partii), czemu towarzyszą deklaracje mające świadczyć o zachowaniu statusu luźnie zorganizowanego ruchu społecznego, którego zasadniczym celem jest reprezentowanie opinii publicznej. Anty-partia odrzuca zasadę budowy formalnej struktury organizacyjnej, oferując styl podejmowania decyzji oparty na bezpośrednim udziale członków i zwolenników, niejednokrotnie wykorzystując formy demokracji bezpośredniej. Bardzo często ucieka się do stosowania tzw. niekonwencjonalnego stylu uprawiania polityki (np. marsze, festyny, blokady), redukując nacisk kładziony zwykle przez partie polityczne na sukces wyborczy, a odwołując się do symbolicznych akq'i (np. strajk głodowy). Jeżeli chodzi o charakter oferty programowej, to anty-partia podnosi z reguły te kwestie programowe, które nie mieszczą się w głównym nurcie rywalizacji ustabilizowanych partii politycznych. Pojawia się typ organizacji reprezentującej opinię społeczeństwa, która zrywa powiązania z konkretnymi grupami społecznymi (sytuuje się poza strukturą -> podziałów socjopolitycznych), nie artykułuje i nie reprezentuje materialnych interesów o charakterze sekcjonalnym. Anty-partia stara się mobilizować obywateli w oparciu o konkretne wartości i to bez względu na ich miejsce w systemie społecznej stratyfikacji. Tożsamość anty-partii przyjmowało większość partii ekologicznych, zwłaszcza w genetycznej fazie ich rozwoju. Charakter taki miały niektóre partie etniczne czy reprezentujące interesy regionalne (np. włoska -> Liga Północy-Fede-ralne Włochy — LN-IF czy -»Kanadyjska Partia Reform — RPC) oraz populistyczne partie dalekiej prawicy (np. —> Partie Postępu w Danii — FRPi Norwegii — FrP, -> Front Narodowy — FN we Francji; zob. też —> partie ultraprawicowe). Zdecydowana ich większość jednak z czasem przybierała cechy typowe dla normalnych, wyborczo zorientowanych i dysponujących względnie rozbudowaną strukturą wewnętrzną organizacji partyjnych. Klasycznym przypadkiem anty-partii pozostaje, nieistniejąca już dziś, francuska Union de Dejense des Commercanls et Arti-sans (UDCA), znana lepiej pod nazwą Po-ujadists, od nazwiska jej lidera — P. Pouja-de. W 1956 r. rozpoczęła ona „krucjatę" skierowaną przeciwko politykom i partiom politycznym. Była to organizacja o antymodernistycznym obliczu, promująca populistyczne slogany w rodzaju walki „małych" z „wielkimi", ludzi prostych z intelektualistami, biednych z bogatymi, oskarżająca polityków o konspirowanie przeciw interesom obywatela, którzy w dodatku wpuszczają do Francji obcy kapitał, głównie żydowski. Jeden ze sloganów wyborczych tego ruchu „drobnych sprzedawców i handlarzy" brzmiał „Odrzućmy deputowanych w następnych wy- 12 Apel Chneścijańsko-Dcmokratyczny borach". W przekonaniu lidera UDCA, partie to organizaq'e kosztowne i bezużyteczne, sponsorowane przez niegodnych zaufania polityków, których jedynym celem pozostaje zaspokojenie własnych ambicji politycznych. Bardzo podobny charakter miała włoska organizacja zwana Uomo Qualunque (Zwykły Człowiek), istniejąca w latach 1945-1948. [R. Herbut] APEL CHRZEŚCIJAŃSKO-DEMO-KRATYCZNY (Christen Demokratisch Ap-pel — CDA) — holenderska partia polityczna należąca do rodziny -> partii cha-deckich, ukonstytuowana jako odrębna struktura organizacyjna w październiku 1980 r. Początki ugrupowania sięgają jednak 1975 r., gdy została utworzona fede-raqa polityczna skupiająca trzy partie wyznaniowe: Katolicką Partię Ludową (Ka-tholieke Volksparłij — KVP), ugrupowanie powstałe w 1926 r. pod nazwą Rooms Ka-łholieke Staałspartij (zmiana nazwy nastąpiła w 1945 r.), protestancką Partię Anty-Rewolucyjną (Anti-Revolutionaire Partij— ARP), utworzoną w 1879 r. przez kalwińskiego ministra A. Kuypera oraz protestancką Unię Chrześcijańsko-Historyczną (Christelijk-Historische Unie — CHU), powołaną do życia w 1908 r. Celem federacji miało być zahamowanie procesu odchodzenia elektoratu od partii wyznaniowych i stworzenie jednej struktury organizacyjnej zdolnej do przeciwstawienia się rosnącej w siłę -» Partii Pracy (PvdA). Wypracowanie zasad, które legły u podstaw nowej organizacji trwało 5 lat, choć już w wyborach w 1977 r. partie sformowały koalicję wyborczą, na czele której stanął A. van Agt. Koalicja uzyskała poparcie 31,9% elektoratu (49 mandatów), stając się drugą siłą polityczną w parlamencie (po -ł Partii Pracy — PvdA). Poczynając od wyborów w 1980 r. przeciętny poziom poparcia dla CDA wyniósł 30,5% głosów, choć podlega ono dość znacznym wahaniom. Rekordowe osiągnięcie partia zanotowała w 1989 r., zdobywając 35,3% głosów (54 mandaty), a wynik w 1986 r. był tylko nieznacznie gorszy, jeżeli chodzi o głosy wyborcze (34,6%), gdyż stan posiadania w niższej izbie parlamentu (Tzueede Kamer) był identyczny. Wybory w 1998 r. to z kolei rekordowo niskie osiągnięcie; CDA — zdobył 18,4% głosów (29 mandatów). Do 1994 r. partie (partia) chadeckie uczestniczyły we wszystkich gabinetach koalicyjnych tworzonych po II wojnie światowej. Do 1977 r. koalicjantem była KVP (zasada), a w niektórych gabinetach pojawiała się jedna z dwóch pozostałych partii wyznaniowych (5 gabinetów) lub obie (8 gabinetów). Tylko raz zdarzyła się sytuacja, iż KVP stworzyła gabinet koalicyjny, w którego składzie nie znalazła się żadna z pozostałych partii wyznaniowych (gabinet L. J. M. Beela — 1946-1948). KVP nominowała 6 premierów, zaś ARP — 3. W latach 1977-1994 (grudzień) wszystkie gabinety koalicyjne były tworzone w oparciu o CDA. Na ich czele stawał polityk chadecki — A. van Agt w latach 1977-1982 (4 gabinety), a R. F. Lubbers — 1982-1994 (3 gabinety). W 1994 r. partia chadecka znalazła się po raz pierwszy w opozycji wobec koalicji gabinetowej zdominowanej przez -> Partię Pracy (PvdA) i -» Partię Ludową na rzecz Wolności i Demokracji (VVD). Po wyborach w 1998 r. sytuacja powtórzyła się — partia znów nie weszła w skład gabinetu koalicyjnego, opartego na współpracy liberałów i socjaldemokratów. W programie społeczno-ekonomicz-nym partia akceptuje kapitalistyczny model gospodarki rynkowej, choć czyni w tym względzie pewne zastrzeżenia. Produkcja winna być nastawiona na potrzeby społeczeństwa i charakteryzować się „społeczną doniosłością" {maatschappe-lijk zinvol). Siła ekonomiczna nie może podlegać koncentracji. Ostatnie dokumenty programowe CDA wskazują jednak na pewne przesunięcie w kierunku neokon- 13 Australijscy Demokraci serwatyzmu, czego wyrazem stała się m.in. krytyka biurokratycznego państwa dobrobytu. Neokonserwatyzm w wydaniu holenderskim charakteryzuje się jednak kładzeniem nacisku na odpowiedzialność państwa za promowanie zasady sprawiedliwości społecznej (socjalnej). Z tego powodu partia bardzo niechętnie formułuje hasła redukcji wydatków publicznych na programy socjalne. Jeżeli chodzi o wartości moralne i etyczne (np. problem aborcji czy eutanazji), CDA unika formułowania jednoznacznych opinii i raczej stara się zdjąć je z agendy politycznej (depolityzacja). Elektorat partii rekrutuje się przede wszystkim spośród osób religijnych, regularnie uczęszczających do kościoła (3/4 elektoratu). W1991 r. stwierdzono jednak, iż blisko 19% wyborców CDA nie identyfikuje się z żadnym z wyznań. W 1989 r. partia liczyła ponad 122 tys. członków. W wyborach europejskich w 1994 r. CDA uzyskała poparcie 30,8% elektoratu (zdobyła 10 spośród 31 mandatów „holenderskich"). Reprezentanci w Parlamencie Europejskim uczestniczą w pracach chadeckiej grupy -> Europejska Partia Ludowa (EPP). Partia jest członkiem -> Międzynarodówki Chadeckiej. IR. Herbut] Literatura: P. Lucardie, H-M. ten Napel, Betiaeen con-fessionalism and liberał conservatism: The Chrisłian Democratic parties ofBelgium and the Netherlands (in) D. Hanley, Chistian De-mocracy in Europę. A Comparatwe Perspec-twe, London 1994. AUSTRALIJSCY DEMOKRACI (Austra-lian Democrats — AD) — australijska centrolewicowa partia polityczna stworzona w maju 1977 r. przez D. Chipp'a, byłego ministra z ramienia -> Liberalnej Partii Australii (LPA). Ugrupowanie można zaliczyć do rodziny -> partii lewicowo-liber-tariarnych, biorąc pod uwagę zawartość przedstawianej przez nią oferty programowej. W przestrzeni rywalizacji politycznej plasuje się ona trochę bardziej na lewo od -» Australijskiej Partii Pracy (ALP). Partia opowiada się m.in. za formułą tzw. demokracji partycypacyjnej, opartej na szerokim stosowaniu instrumentów demokracji bezpośredniej, popiera politykę ochrony środowiska naturalnego człowieka, postuluje powszechne rozbrojenie. W manifestach AD na plan pierwszy wysuwana jest również kwestia ochrony praw i wolności obywatelskich oraz postulat sprawiedliwości społecznej (m.in. równouprawnienie mniejszości etnicznych). W sferze polityki gospodarczej, liderzy partii opowiadają się za utrzymaniem interwencyjnych funkcji państwa, odrzucając np. postulaty prywatyzacji oraz tzw. deregulacji. Państwo powinno gwarantować obywatelom bezpieczeństwo ekonomiczne i socjalne. Partia opowiada się więc za modelem państwa dobrobytu, którego składnikiem winno stać się m.in. zwiększenie nakładów publicznych na edukację i programy socjalne. Partii nigdy nie udało się wprowadzić swych przedstawicieli do Izby Reprezentantów (izba niższa), a największy sukces wyborczy zanotowała w wyborach w 1996 r., uzyskując poparcie 6,8% elektoratu. Od 1977 r. członkowie partii zasiadają natomiast w izbie wyższej — Senacie, co pozwala jej na wypełnianie funkcji ugrupowania obrotowego (zob. -» partia obrotowa), utrzymującego równowagę sił politycznych w jej ramach. W wyborach w 1993 r. oraz 1996 r. AD zdobyli 7 miejsc w Senacie. W 1986 r. na czele partii stanęła senator J. Haines, stając się pierwszą w historii Australii kobietą-liderem partii parlamentarnej. [R. Herbutl AUSTRALIJSKA PARTIA PRACY (Au-stralian Labour Party — ALP) — najstarsza australijska partia ogólnonarodowa, stwo- 14 Australijska Partia Pracy rzona w 1901 r. jako federacja organizacji robotniczych i związkowych, istniejących w poszczególnych stanach i prowincjach od 1891 r. Ugrupowanie należy do rodziny -» partii socjaldemokratycznych, choć poczynając od 1945 r. przesuwa się w kierunku centrum systemu partyjnego. Partia powstała jako polityczna reprezentacja bardzo silnego w Australii ruchu związkowego. W pierwszych wyborach powszechnych w 1901 r. wprowadziła swych reprezentantów do obu izb parlamentu, a w 1904 r. sformowała swój pierwszy gabinet, mający status mniejszościowego (premier J. Watson). ALP rządziła również w latach 1907-1909,1910-1913, 1914-1915, 1929-1931 oraz 1941-1949. W latach 1949-1972 partia znalazła się w opozycji wobec gabinetów zdominowanych przez —> Liberalną Partię Australii. W wyborach w 1972 r. ALP odzyskała władzę, tworząc dwa kolejne gabinety kierowane przez E. G. Whitlama (1972-1975). Rząd E. G. Whitlama podjął szereg spektakularnych decyzji dotyczących m.in. zniesienia przymusowej służby wojskowej oraz wycofania wojsk australijskich z Wietnamu. W 1975 r. Generalny Gubernator J. Kerr, w obliczu pogłębiającego się kryzysu konstytucyjnego (ALP utraciła większość w Senacie), podjął kontrowersyjną decyzję o zdymisjonowaniu gabinetu E. G. Whitlama. W 1983 r. partia odzyskała większość w Izbie Reprezentantów, tworząc kolejne gabinety, na czele których stali R. Hawke (1983-1991) oraz P. Keating (1991-1996). W wyborach w 1996 r. partia poniosła porażkę, a P. Keating został zastąpiony przez K. Beaz-leya na stanowisku przewodniczącego. W przedterminowych wyborach w 1998 r. ALP znów przegrała rywalizację z Liberalną Partią Australii, choć tym razem minimalnie (ma o 7 mandatów mniej w Izbie Reprezentantów niż jej główny rywal). W latach 1972-1996 ALP kontrolowała przeciętnie ponad 47% miejsc w izbie niższej, a wszystkie gabinety przez nią sfor- mowane po 1941 r. miały status większościowych, czysto jednopartyjnych. Program partii zawiera postulaty typowe dla reprezentanta lewicowej — socjaldemokratycznej opcji politycznej. W latach osiemdziesiątych, R. Hawke zapoczątkował proces transformacji programowej i organizacyjnej partii, kontynuowany zresztą przez jego następcę P. Keatinga. Stało się to zwłaszcza widoczne w sferze postulatów ekonomicznych, gdy partia po zwycięstwie w wyborach w 1983 r. zdecydowała się na wprowadzenie restryktywnej polityki antyinflacyjnej, rewidując szereg wcześniejszych założeń dotyczących zarówno modelu państwa dobrobytu, jak i koncepcji państwa interweniującego. Zmiana polityki ekonomicznej oraz akcentowanie w programie postulatów typowych dla opcji prorynkowej, doprowadziło do konfliktu pomiędzy pragmatycznie nastawioną większością, skupioną wokół organizacji parlamentarnej, a frakcją lewicową, znajdującą oparcie w ruchu związkowym. Efektem było oderwanie się w 1989 r. frakcji lewicowej i stworzenie Socjalistycznej Partii Australii. Lata osiemdziesiąte to okres wzbogacania oferty programowej partii o hasła typowe dla opcji libertariarnej, czego wyrazem stało się pojawienie m.in. postulatów ekologicznych, dotyczących równouprawnienia mniejszości, w tym uznanie praw Abory-genów oraz koncepcji wielonarodowej społeczności australijskiej przy poszanowaniu odrębności poszczególnych grup etnicznych (odrzucenie koncepcji melting pot). W programie ALP pojawił się również postulat wprowadzenia republikańskiej formy państwa z prezydentem jako głową państwa. Premier P. Keating planował zakończenie tego procesu w 2001 r. W tym kontekście należy rozpatrywać działania liderów ALP zmierzające do sformułowania niezależnej polityki zagranicznej, skierowanej przede wszystkim na penetrację regionu Azji-Pacyfiku. Dyplomatyczne wysiłki miały być wspiera- 15 Austriacka Partia Ludowa ne działaniami ekonomicznymi i otwarciem Australii przede wszystkim na wymianę handlową z państwami tego regionu. W latach osiemdziesiątych partia liczyła ponad 60 tys. członków. [R. Herbut] AUSTRIACKA PARTIA LUDOWA (Ósterreichische Volksparłei—ÓVP)—stworzona w 1945 r., w oparciu o szereg grup i organizacji katolickich, partia polityczna należąca do rodziny -? partii chadeckich. Głównym inicjatorem budowy tej relatywnie nowej struktury organizacyjnej stały się 3 korporacyjne organizacje: Liga Farmerów, Liga Biznesu oraz Liga Robotników i Pracobiorców. Ligi te bardzo szybko odtworzyły po 1945 r. Swe struktury organizacyjne, a nie kojarzono ich z faktem wprowadzenia dyktatury w 1934 r. ÓVP od samego początku swego istnienia podkreślała fakt zerwania z tradycją przedwojennej Chrześcijańskiej Partii Socjalnej, reprezentującej obóz (lager) katolicko-kon-serwatywny i zbyt silnie związanej z rządami autorytarnymi. Partia odrzuciła m.in. scentralizowany charakter swej poprzedniczki, proponując model partii sfe-deralizowanej w oparciu o Ligi, które choć stały się częścią ÓVP, to jednak zachowały status autonomicznych stowarzyszeń (Vereine), mających prawo m.in. do prowadzenia niezależnej polityki finansowej, a nawet wyjścia z partyjnej struktury. OVP określana jest mianem „niesocjalistycznej partii typu catch-all" (biirgerliche Samm-lungspartei), skupiającej grupy i jednostki o niesocjalistycznej orientacji i reprezentujące niesocjalistyczną ideologię opartą na założeniach społecznej doktryny Kościoła, konserwatywnych i liberalnych ideach. Partia pozostaje swoistą organizacją — „parasolem", początkowo dla trzech Lig, a obecnie również i dla kolejnych trzech funkcjonalnych organizacji (kobiet, ludzi młodych oraz emerytów). Organizacyjna struktura partii opiera się zarówno na kry- terium terytorialnym, jak i funkcjonalnym (ten drugi jest bardziej istotny niż pierwszy), przybierając formę piramidy, co oznacza, iż delegat z niższego poziomu przechodzi do poziomu bezpośrednio wyższego. Reprezentacja w OVP bazuje na liczbie członków oraz liczbie głosów. Ligi jako organizacje funkcjonalne nominują delegatów na kongres określonego poziomu organizacyjnego, zgodnie z liczbą członków. Liczba delegatów terytorialnych organizacji oparta jest na liczbie głosów zdobytych przez partię w ostatnich wyborach na odpowiednim poziomie (wybory lokalne w dystryktach i krajach). Przestrzegana jest zasada formalnego oddzielenia stanowiska lidera partyjnego od stanowiska lidera frakcji parlamentarnej, choć egzekutywa ÓVP może wysyłać oficjalne rekomendacje do partii parlamentarnej. W1990 t. partia skupiała ponad 480 tys. członków, co stanowiło ponad 9,0% elektoratu. Przeciętny poziom poparcia wyborczego dla partii w latach 1945-1996 wyniósł 41,1% głosów elektoratu, z tym iż w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nastąpił znaczny jego spadek (o 12,9%). W latach 1945-1970 ÓVP była wiodącą partią w Austrii, choć tylko raz sformowała czysto jednopartyjny gabinet (1966-1970). W latach 1945-1949 kierowała rządem koalicyjnym (premier L. Figi), w którego skład wchodziły również -> Socjaldemokratyczna Partia Austrii (SPÓ) i Komunistyczna Partia Austrii (KPÓ). W latach 1949-1966 wraz z SPÓ tworzyła tzw. I wielką koalicję, nominując wszystkich kanclerzy (L. Figi —1949-1953, J. Ra-ab —1953-1961, A. Gorbach —1961-1964, J. Klaus — 1964-1966). W 1970 r. partia przeszła do opozycji i dopiero w 1987 r. weszła w skład gabinetu koalicyjnego (tzw. II wielka koalicja), tym razem jako „młodszy partner". Po przyjęciu Austrii do Unii Europejskiej (1 stycznia 1995 r.) 6 reprezentantów (posłów) ÓVP znalazło się w Parlamencie Europejskim. Przyjęto wówczas zasadę, iż byli oni wyłaniani 16 Austriacka Partia Wolności spośród członków austriackiego parlamentu, a partyjna reprezentacja była proporcjonalna do odsetka zdobyczy wyborczych każdej partii w wyborach powszechnych (1995 r.). W pierwszych wyborach bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego (październik 1996 r.), partia zdobyła 29,6% głosów i 7 mandatów. Reprezentanci partii wchodzą w skład -> frakcji politycznej w Parlamencie Europejskim i -> transnarodowej federacji partii politycznych -» Europejskiej Partii Ludowej (EPP). ÓVP jest członkiem -» Międzynarodówki Chadeckiej. [R. Herbut] - Literatura: W. C. Miiller, B. Steininger, Party organisa-łion and party competitivness: The case ofthe Austrian Peopłe's Party, 1945-1992, Europe-an Journal of Political Research 1994, vol. 29 (1). AUSTRIACKA PARTIA WOLNOŚCI (Freiheitliche Partei Osterreichs — FPÓ) — zob. <-> Ruch Wolności (Die Freiheitlichen — DF). ? 6 BASKIJSKA PARTIA NARODOWA (Partido Nacjonalista Vasco — PNV) — baskijska nacjonalistyczna partia polityczna o chadeckiej tożsamości programowej, której początki sięgają 1895 r. Ukształtowała się w oparciu o baskijski ruch katolicki, któremu przewodził S. Arana y Go-iri. Od 1918 r. partia miała swą reprezentację w Kortezach. Związana była z reżimem republikańskim, po upadku którego jej przywódcy zostali zmuszeni do opuszczenia kraju. W 1936 r. utworzyła autonomiczny rząd w kraju Basków, na czele którego stanął J. Aguirre. Po śmierci J. Aguirre w 1960 r. baskijski „rząd na uchodźstwie" mianował J. M. Leizaola prezydentem gabinetu. W wyborach w 1977 r. partia zdobyła 7 miejsc w izbie niższej. W wyborach lokalnych w 1980 r. PNV otrzymała poparcie 37,6% elektoratu i zdobyła 25 mandatów. Na czele stworzonego przez nią rządu stanął jej lider C. Garaikoetxea. W wyborach krajowych w 1982 r. partia zdobyła poparcie 1,9% elektoratu (8 mandatów w Kortezach). W wyborach lokalnych w Regionie Basków w 1984 r. powiększyła swój stan posiadania do 32 mandatów (42,0% głosów), tworząc tym razem gabinet koalicyjny z Baskijską Partią Soq'alistyczną, na czele którego stanął A. Garro. Po wyborach lokalnych w 1986 r. znów pojawił się gabinet koalicyjny o identycznej konfiguracji. W wyborach ogólnokrajowych w tymże roku PNV otrzymała 1,5% głosów, zdobywając 6 mandatów. W kolejnych wyborach krajowych w 1989 r. zdobyła 1,2% głosów i 5 miejsc w izbie niższej. W wy- borach lokalnych w 1990 r. i 1994 r. partia potwierdziła swą dominację, tworząc gabinety. W wyborach krajowych w 1993 r. powtórzyła rezultat z poprzedniej elekq'i, wchodząc w skład większości parlamentarnej, która wspierała gabinet mniejszościowy -» Hiszpańskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE). Jeżeli chodzi o zdobycze, historia powtórzyła się w wyborach w 1996 r. Tym razem partia weszła w skład szerokiej koalicji parlamentarnej (obok partii -» Zbieżność i Związek — CiU oraz Koaliq'i Kanaryjskiej) popierającej mniejszościowy gabinet —> Partii Ludowej (PP). Partia jest rzecznikiem pełnej autonomii Regionu Basków w ramach Hiszpanii oraz potępia terrorystyczne kampanie prowadzone przez zwolenników uzyskania pełnej niepodległości (m.in. przez radykalne ugrupowania baskijskie: Herri Bałasuna i Euskadico Esquer-ra). W wyborach europejskich w 1994 r. PNV stanęła na czele listy regionalnej, na którą głosowało 2,8% wyborców. Lista otrzymała dwa miejsca w Parlamencie Europejskim, a jedno z nich obsadził reprezentant PNV. Wchodzi on w skład parlamentarnej grupy chadeckiej -> Europejskiej Partii Ludowej (EPP). Partia jest członkiem -» Międzynarodówki Chadeckiej. [R. Herbut] BIEGUN WOLNOŚCI (Polo delie Liberta — PL) — włoska centroprawicowa formacja polityczna (wyborcza) stworzona w 1994 r. W jej skład weszły -» Forza Ita- 18 lia i -» Liga Północy-Federalne Włochy (LN/IF), tworzące sojusz „północy" oraz tzw. Biegun na Rzecz Dobrego Rządu {Polo del Buon Gwernó), obejmujący -»Przymierze Narodowe (AN) oraz Centrum Chrze-ścijańsko-Demokratyczne (Centro Cristia-na Democratica), partię utworzoną przez prawicowe skrzydło byłej Chrześcijańskiej Demokracji (Democrazia Cristiana — DC). W wyborach w 1994 r. ta wyborcza konfederacja partii politycznych zdobyła łącznie 46,4% głosów oraz 58,1% mandatów (366). Po wyborach partie tworzące PL stworzyły gabinet koalicyjny, na czele którego stanął S. Berlusconi. Obok wspomnianych wcześniej głównych ugrupowań składających się na PL, do rządu weszła również Unia Demokratycznego Centrum (Union delia Centro Democrałico), partia o liberalnej orientacji, która otrzymała 2 stanowiska ministerialne. W grudniu 1994 r. z gabinetu wycofała się Liga Północy-Federalne Włochy (LN/IF), co w efekcie doprowadziło do upadku rządu PL. W wyborach w 1996 r. PL uzyskał poparcie 42,1% wyborców (246 mandatów). W efekcie partie tworzące go musiały przejść do opozyqi wobec gabinetu R. Prodiego, sformowanego przez formację zwaną -> Drze