ANDRZEJ ZIMNIAK TCHNIENIE SZALEŃSTWA Samochód zatrzymał się z piskiem hamulców. Dwaj mężczyźni, którzy opuścili szoferkę, udali się wprost do Komendanta. Byli zmęczeni i pokryci kurzem drogi. - O'Hara, Scoyt - przedstawili się małemu, śniademu krajowcowi, który zdawał się ginąć za swoim masywnym biurkiem. Przyglądał się przybyszom przenikliwym, nieco drapieżnym wzrokiem. Przemówił dopiero po chwili : - Dostałem telefonogram przed tygodniem. Do waszej dyspozycji jest chata trzcinowa, niestety, niczego lepszego nie mogłem przygotować. Jedna z tutejszych dziewcząt będzie wam pomagać, nazywajcie ją Baloo. Gdybyście potrzebowali czegoś, zwróćcie się bezpośrednio do mnie. Czy są jakieś pytania? O'Harę uprzedzano o surowości obyczajów szczepu Baali i niechęci do obcych, lecz brak wszelkich form grzecznościowych spowodował lekki szok. Poczuł wzbierający gniew, mruknął więc coś niewyraźnie i skierował się ku wyjściu. Nie zamierzał zaczynać od sprzeczki. Lecz piskliwy głos Komendanta osadził go na miejscu. - Jeszcze chwileczkę. Chciałem udzielić wam pewnej rady, dla waszego bezpieczeństwa. Dopóki nie będziecie niepokoić naszych ludzi, oni też dadzą wam spokój. W przeciwnym wypadku... Po prostu, u nas przetrwało wiele zwyczajów z dawnych czasów. Ci przybysze, którzy o tym pamiętali, zawsze opuszczali osadę zadowoleni. I jeszcze jedno weźcie te amulety. To znak rozpoznawczy, że jesteście ze mną w zgodzie - dodał wyjaśniająco. Komendant osiedla czy zabobonny szaman? Oto do czego prowadzi polityka nieinterwencji - pomyślał O'Hara z niesmakiem. Wziął jednak amulet i schował go do kieszeni. Wyszli w duszny, tropikalny zmrok, który zapadł nagle, zdawałoby się, że jeszcze w trakcie trwania pełnego dnia. Dżungla piętrzyła się groźnie wokół, waliła się jakby szarą, ogromną falą ze wszystkich stron na rachityczne chaty osiedla. Dziki śpiew cykad zdawał się wprowadzać czaszkę w wibracje. O'Hara dopiero teraz zrozumiał, dlaczego lasy północy, w których słychać tylko szum sosen, sprawiają wrażenie uśpionych. Jak spod ziemi wyrosła przed nimi drobna, naga dziewczyna, wskazała drogę do rozpadającej się trzcinowej chaty, rozwiesiła hamaki i przyrządziła strawę. Potem znikła równie nagle, jak pojawiła się. Mężczyźni jeszcze długo w noc przenosili i ustawiali w chacie sprzęt i aparaturę. Wreszcie legli zmęczeni w hamakach, lecz sen nie chciał przyjść. Otaczało ich nienaturalnie bujne, rozpasane życie tropików, słyszeli, jak pulsuje tysiącami dźwięków, niemal czuli przewalanie się dziwnych stworów w lepkim błocie między mangrowcami, ciche zbliżanie się drapieżników i śliski ruch węży pośród lian. Duszne powietrze dławiło ich niby gęsta, podgrzana ciecz. O'Hara oddychał płytko i z trudem. Nie mógł zasnąć, czuł dziwne podniecenie; zapadał jedynie w krótkie drzemki, wypełnione koszmarnymi obrazami bagnistej dżungli. Ubranie oblepiało spocone, rozgrzane ciało. Gdy nagły, tropikalny brzask wsączył się strumyczkami zamglonego światła przez szpary w trzcinowych ścianach, mężczyźni z ulgą zwlekli się z hamaków, przełknęli śniadanie i niezwłocznie rozpoczęli pracę. Trzeba zrobić co należy i wynosić się czym prędzej z tego nieprzyjaznego zakątka do cywilizowanych okolic, gdzie można wziąć prysznic i gdzie ludzie stwarzają pozory wzajemnej życzliwości. O'Hara miał trudności z wyzerowaniem aparatu, pokrętła i przyciski wydawały mu się toporne, a konstrukcja urządzenia zupełnie niepraktyczna. Czuł się nienormalnie podekscytowany, zupełnie jak po kilku filiżankach mocnej kawy. Skinął na Baloo, która siedziała w kucki pod trzcinową ścianą. Gdy podeszła, sięgała mu zaledwie do ramienia, a różnicę potęgowała jeszcze jej filigranowa budowa. O'Hara był mężczyzną słusznego wzrostu i wagi i wyglądał przy niej jak niedźwiedź. Dziewczyna zgodziła się na kilka elektronicznych pomiarów. O'Hara musiał usiąść, aby umocować na głowie Baloo elektrody. Musnął przypadkowo łokciem jej nagą, jędrną pierś i poczuł łagodny zapach kobiecego ciała. Dotychczas miał ją za dziecko jeszcze, za podlotka. Poczuł wzmagające się podniecenie. Raptownie wstał, sięgnął do skrzyni i rzucił dziewczynie prześcieradło. - Zakryj się tym - warknął. Baloo pokazała w uśmiechu szereg białych zębów. O'Hara mógłby przysiąc, że wszyscy krajowcy mają w twarzach coś drapieżnego, niezależnie od nastroju, w jakim się znajdują. - Jak pan sobie życzy, sir. - I noś to zawsze. - Dobrze, sir. Szybko dokonał pomiarów i odprawił dziewczynę, albowiem jej wdzięki, chociaż spowite teraz w białą tunikę, stopniowo przesłaniały mu ekrany i wskaźniki. Co się ze mną dzieję! myślał. Ze statecznym obywatelem, poważnym naukowcem, który nigdy nie uganiał się za spódniczkami! Przebadał jeszcze kilku krajowców, lecz ciągle widział Baloo i czuł delikatny zapach jej skóry. - Co tam u klimatologa? - rzucił w stronę Scoyta, aby odwrócić tok myśli. - Potwierdzasz czy obalasz teorię? - Do licha z teorią - burknął niegrzecznie Scoyt, lecz zaraz zreflektował się i dalej ciągnął już normalnym tonem. - Z danych odbiegających od przeciętnej warto zanotować podwyższony poziom promieniowania jonizującego, a w glebie spore stężenie litu, cynku, no i dużo kadmu. Poza tym nic specjalnego. - Czy gdzieś na świecie występuje podobna kombinacja? - Owszem. W Norwegii i na Alasce - odczytywał Scoyt z ekranu komputera. - A między zwrotnikami ? - Zaraz... Są nieco podobne układy, ale zawsze któraś komponenta jest o wiele niższa. Tylko na Florydzie mamy coś podobnego. Oczywiście biorę pod uwagę jedynie dane skatalogowane. - Gdybyś podawał inne, byłbyś w najgorszym przypadku wróżką - mruknął O'Hara, lecz Scoyt gładko przeszedł nad zaczepką. - A co u ciebie? - U wszystkich osób, które przebadałem, stwierdziłem podwyższone ciśnienie krwi, podrażnienie centralnego ośrodka nerwowego, silne reakcje emocjonalne i cały zespół innych cech, charakteryzujący osobniki w stanie stresu lub gotowości do konfrontacji. Jeśli dane pozostaną podobne w ciągu dłuższego okresu, będą oznaczać tutejszy stan normalny. Stąd wniosek, że klimat i środowisko tego obszaru wywołuje obserwowane przez nas niezwykłe objawy emocjonalne. A wtedy... - Mówisz jak zwolennik teorii - przerwał Scoyt, a jego żółte oczy zwęziły się. - Mówię o faktach! - prawie krzyknął O'Hara i zacisnął wielkie pięści. Przez chwilę mierzyli się złym wzrokiem. Pierwszy opadł na trzcinowy fotel Scoyt. - Oto był dowód na wiarygodność twoich wyników. Kończmy szybko robotę i zwijajmy obóz, bo będzie źle. Mężczyźni wzięli się raźno do pracy i, choć niewyspani i rozdrażnieni, nazajutrz zdołali zgromadzić pokaźny materiał. Jednakże niewiele z niego wynikało. - To tylko poszlaki, a nie dowody - O'Hara wstał zniechęcony i przeciągnął potężne ramiona, aż zatrzeszczały stawy. - Sporo jednak tych poszlak - Scoyt próbował być optymistą. - Zaczynam poważnie brać pod uwagę możliwość ewentualnego rozważenia... - Nie próbuj być dowcipny - przerwał szorstko O'Hara. - Tak jest, szefie. Ale zauważ, że w punktach o podobnej charakterystyce geologicznej w innych miejscach kuli ziemskiej też występują poważne zaburzenia atmosferyczne. Morze Północne lub Ochockie, Trójkąt Bermudzki... - Nigdzie tak silnie jak tutaj. Te niszczycielskie cyklony! - Ale też ludzie Baali żyją bardziej gromadnie, całe plemię tworzy jakby jedną rodzinę. Wszyscy zajmują się i przejmują na raz tym samym. - Myślałem już na ten temat. Wszystko poszlaki, a nam potrzeba dowodów. Nic więcej tu nie zdziałamy, jutro pakujemy sprzęt. A teraz idę rozerwać się trochę. Obejrzę grę w piłkę w wykonaniu tubylczych reprezentacji, podobno ciekawe widowisko. - Poczekaj, pójdę z tobą - Scoyt również miał już dosyć jałowej pracy, polegającej na kolekcjonowaniu danych. Obaj mężczyźni ruszyli w duszny żar tropikalnego popołudnia, czując palący ciężar promieni słonecznych na ramionach i plecach. Pot spływał im spod kapeluszy na . szyję i dalej każda kropla torowała sobie drogę po piersiach lub łopatkach. Mimo potwornego upału napięcie wokół wyczuwalnie rosło; krajowcy biegali między chatami, a na głównym placu pośrodku wioski zebrał się już gwarny tłum. Gracze obu drużyn, z naszej osady i sąsiedniej, blisko położonej wioski, rozgrzewali się już, miotając na siebie obelgi. Tłumnie przybyli mieszkańcy obu wiosek również nie żałowali sobie, tak że harmider zagłuszał nawet odwieczne głosy dżungli. Co tu będzie działo się za chwilę - pomyślał O'Hara i nagle w olśnieniu spojrzał na Scoyta, lecz ten był zbyt zmęczony na wszelkie dysputy. Dowlókł się do zacienionego miejsca i usiadł na piasku, skąd smętnie obserwował coraz bardziej podnieconych krajowców. Rozpoczął się mecz. Ogólnie gra polegała na waleniu małej piłeczki wielką pałką w taki sposób, aby kauczukowa kulka spadła na pole przeciwnika. Zarówno gracze, jak i kibice krzyczeli ile sił w płucach, wymachiwali rękami, tańczyli, niektórzy wpadali w ekstazę. Coraz częściej wybuchały bójki lub większe awantury. O'Hara i Scoyt woleli wycofać się zawczasu, krajowcy byli bowiem coraz bardziej nieobliczalni i niebezpieczni. Tej nocy obydwaj mężczyźni nie zmrużyli oka. Czuwali, . łowiąc niecierpliwie odgłosy z zewnątrz. To jeden, to drugi podnosił nagle głowę, aby lepiej ocenić jakieś słabe, ledwie uchwytne dźwięki. Lecz gdy wreszcie ucichły chrapliwe nawoływania krajowców, którzy nie spieszyli się do swoich chat, zewsząd dobiegało tylko granie milionów cykad. I nic ponadto. Myśli O'Hary błądziły wciąż wokół tego samego tematu. Tak, teraz właśnie, jeszcze tej nocy wszystko powinno się wyjaśnić. Może nie będzie to rozwiązanie ostateczne, ale przynajmniej bardzo istotna przesłanka. A wszystko zaczęło się tak niedawno, zaledwie kilka lat temu, kiedy Lemour wziął się do obliczania entropii informacji i emocji. O'Hara pamiętał, jak łysy niby wygolone kolano, lecz za to brodaty Lemour przychodził do niego i grzmiał: no, stary, mam problem akurat na nasze możliwości ! Jaka jest różnica w entropii między tomem encyklopedii i książką, w której hasła i litery tego tomu zostały wydrukowane chaotycznie? Albo jak zmienia się entropia człowieka przeżywającego silną, emocję? Hę? To przecież proste - bierzesz całkę... Nie było to proste, ale w końcu Lemour ułożył równania i rozwiązał je. Uznano wtedy, że jest nieszkodliwym wariatem lub w najlepszym razie szarlatanem. Wspomnienia O'Hary przerwał gwałtowny podmuch wiatru, który z furią uderzył w ażurowe ściany chaty. Obaj mężczyźni jak na komendę zeskoczyli na ziemię i wybiegli w ciemność. Po niebie pędziły niskie, wełniaste chmury, a pełna rozbudzonych krzyków dżungla gięła się pod nagłymi ciosami wichury. - Oto dowód! - Scoyt usiłował przekrzyczeć szum huraganu. - Powiedzmy, że połowa dowodu - O'Hara był nieco ostrożniejszy, lecz jego oblicze promieniało. Nazajutrz obydwaj mężczyźni wzięli się od rana do pracy; nie zauważyli nawet, że Baloo przyszła dopiero koło południa. Była naga, a włosy miała zaplecione w misterne warkoczyki. - Dlaczego nie ubrałaś się? - spytał szorstko O'Hara. Dziewczyna spuściła oczy. - Przyszłam... pożegnać się. - Co? - Wczoraj urodziło się białe cielę. To znak. - Do czego? - Do składania ofiar Bogom. Ja będę... dawała ofiarę. Nie mogę potem wam służyć. - Dlaczego? Nie odpowiedziała, schyliła tylko jeszcze bardziej głowę. O'Hara spojrzał na jej kształtne piersi i wysokie sklepienie bioder i myślami był bardzo daleko od składania ofiar bogom ludu Baali. - Jak wygląda takie składanie ofiar? - zainteresował się Scoyt. - To bardzo dawny zwyczaj. Nie dla białych. - Z tańcami, śpiewami? - Tak, na początku. - A później? Znów nie odpowiedziała, tylko schyliła głowę i ciemna fala drobno splecionych włosów opadła na delikatne ramiona, odsłaniając subtelny łuk pleców. O'Hara ledwie powstrzymał się, żeby ich nie odgarnąć; czuł, jak puls wali mu w skroniach, Otarł pot z czoła. - Często odbywają się takie ceremonie? - badał dalej Scoyt. - Nie - dziewczyna usiłowała sobie przypomnieć. Chyba... w tym roku dwa lub trzy razy. Scoyt założył jej kask, uruchomił baterie i wsunął w otwór kasetę synchronizującą. - Spróbuj przypomnieć sobie, kiedy to było. - Zaraz... na pewno trzeciego stycznia, potem chyba dziesiątego czy jedenastego kwietnia, no i w maju, tak, piątego maja. Dokładnie piątego wieczorem. Wszyscy dorośli członkowie szczepu idą do lasu, pozostają dzieci i starcy. Lecz Scoyt już nie słuchał, tylko wywoływał dane z komputera. Po chwili wydał triumfalny krzyk i odczytał: - Dwa cyklony, Daisy i Betty, i tajfun Cleopatra. Z tego zbieżność dwóch zupełnie niezła. Co ty na to? Nie czekając na odpowiedź zaskoczonego O'Hary pytał dalej dziewczynę: - A co z meczami, no, w piłkę? Kiedy były urządzane? - Nie wiem, to nie dla kobiet - odrzekła jakby zawstydzona. - Dobra - Scoyt zerwał się z miejsca - idę do Komendanta, on na pewno zna daty - i wybiegł na dwór. - Co to jest? - Baloo wskazała na jeden z przyrządów. Co wy robicie? - To za trudne dla ciebie, dziecko - roześmiał się O'Hara, ale widząc jej obrażoną minę dodał: - My, jakby to powiedzieć... próbujemy wyjaśnić, skąd biorą się wiatry. Widzisz, nam wydaje się, że one nieraz zaczynają się w nas samych. Zresztą, poczekaj. Pogrzebał chwilę w skrzyni i wyciągnął kasetę, którą wepchnął do drugiej szczeliny w kasku Baloo. Dziewczyna zachwiała się lekko, lecz po chwili odzyskała równowagę i poczuła się normalnie. - Pożyczyłem ci taką biblioteczkę, z której twój mózg może czerpać dane - zaśmiał się O'Hara. - Będzie ci łatwiej zrozumieć. - To jest... takie dziwne. Jakby jakaś ręka przeszukiwała moją głowę - wyszeptała dziewczyna i nagle umilkła, przestraszona własnymi słowami. - Nie zwracaj na to uwagi, tego typu odczucie występuje zawsze - O'Hara mówił nienaturalnym głosem, nie mogąc oderwać wzroku od długich ud Baloo. Miał wrażenie, że w żyłach pulsuje mu stopiony, łaskoczący metal. A dziewczyna, doskonale wyczuwając jego zainteresowanie, jakby umyślnie eksponowała swoje wdzięki. Bawi się kosztem starego durnia - pomyślał ze złością. Zaczął mówić, gwałtownie wyrzucając słowa i usiłując stłumić wzbierające ciepłą falą pożądanie. - Znasz już teraz pojęcie entropii, prawda? Przyjmijmy po prostu, że jest to miara chaosu. Bezład - to maksimum entropii, zaś celowe organizowanie to jej zmniejszenie. Rozwijający się ludzie są jakby wysepkami malejącej entropii w środowisku jej ogólnego wzrostu. Chociaż procesy samorzutne... - To wiem. Mówi pan w sposób prosty o rzeczach ogólnie znanych - przerwała dzika, lecz wyposażona w kasetkę dziewczyna z plemienia Baali. - Przepraszam najmocniej - O'Hara nie mógł powstrzymać uśmiechu. - Wobec tego przechodzę do sedna sprawy. Jeden z moich przyjaciół, Lemour, przyjął, że entropia człowieka w stanie równowagi psychicznej jest większa niż po doprowadzeniu go do silnego wzburzenia. Po prostu bezruch i stagnacja, charakteryzujące spokój wewnętrzny, to stany poprzedzające działanie bodźca, który powoduje ukierunkowaną, a więc w pewnym sensie uporządkowaną koncentrację reakcji psychofizjologicznych, czyli w końcowym efekcie po prostu wzburzenie emocjonalne. Lemour nie poprzestał na spekulacji abstrakcyjno - filozoficznej, lecz... Dlaczego ja to wszystko jej tłumaczę? Przecież tracę cenny czas... Nie, bo piersi tej dziewczyny są niesamowite, takie ostre, jak wykute w kamieniu, chciałbym wziąć je w rękę chociaż na chwilę, nie dbam o resztę, po co mi stanowisko uniwersyteckie... - Czy wszystko jest w porządku? - w głosie dziewczyny dźwięczał niepokój. Poczuł raczej niż zobaczył, że zbliżyła się. - Tak!! - rzucił przez zęby, odwracając się tyłem. Po chwili mówił dalej : - Więc ten mój przyjaciel, zresztą stał się on wkrótce przyjacielem wielu osób, a nawet osobistości, które przedtem raczyły zwykle nie zauważać jego istnienia, tak więc Lemour obliczył swoją całkę. Wartość entropii, a raczej wartość jej spadku w wyniku wzburzenia emocjonalnego, wyszła monstrualna, nieprawdopodobnie wielka. Było jasne, że w rozumowaniu tkwił błąd lub że... Można było założyć, że w otoczeniu jednocześnie zachodzi ogromny kompensujący wzrost entropii, i wtedy proces nie przeczył podstawowym prawom termodynamiki. A wzrost entropii to ujednolicenie, uśrednienie. Jeśli w głębi ziemi istniały naprężenia, powinno w tym momencie lub niewiele później następować ich wyrównywanie. Na przykład: intensywnie przeżywane emocje grupy ludzi mogłyby, według jego hipotezy, spowodować gwałtowne trzęsienie ziemi w rejonach sejsmicznych. Dalej - jeśli w atmosferze istniałaby różnica potencjałów, to wedle teorii wyładowanie w postaci pioruna miałoby zostać zainicjowane w analogiczny sposób. To samo przy różnicy ciśnień między dwoma obszarami, która powinna być niwelowana huraganem lub tylko wiatrem, w zależności od gradientu wielkości fizycznej i od mocy impulsu emocjonalnego. Stąd burze i wiatry wiosenne, kiedy wszystko co żywe dostaje gorączki rozmnażania, stąd też straszliwe tajfuny i cyklony w obszarach tropikalnych, bo ludzie są tu szaleni, a życie zwariowane w porównaniu z zimną północą. O'Hara gadał urywanymi zdaniami jak nakręcony, zupełnie jakby wypluwał z siebie ten najkrótszy w życiu wykład. W nerwowym podnieceniu zaciskał wielkie, spocone pięści. Pragnął wyrzucić stąd tę drobną dziewczynę, i to jak najprędzej; tylko jeszcze choć raz spojrzy na jej smukłe plecy i wiotką talię. - Jaka to piękna hipoteza - zawołała z podziwem, patrząc, zdumiona na O'Harę - i jaka naciągana! Przecież... - Ależ oczywiście! - jednym szarpnięciem zerwał jej kask z głowy. Wiem, że są jeszcze tysiące innych czynników! Lecz gniew zgasł w nim natychmiast, gdy ujrzał jej zalęknione oczy i skuloną postać. Poczuł się paskudnie, jakby zabił noworodka. - Zimno tutaj, sir. Czy ja... spałam? - Nie, to jest... tak, przez chwilę. - Przepraszam! - To był eksperyment, pomiar - tłumaczył niezręcznie. Czuł, że dłużej nie zniesie widoku tej dziewczyny, a raczej kobiety, podlotka czy wampa - wszystko jedno. Chciał wybiec, uciec, lecz wtedy ona podeszła i dotknęła go. Zwyczajnie dotknęła, idąc za głosem naturalnego, pierwotnego odruchu. Zobaczył wokół czerwień i już nie czuł nic - tylko jej mokrą, rozgrzaną twarz i gibkie kocie ciało. Czas zatrzymał się i pędził jednocześnie w obłędnym rytmie osuwającego się świata, a gorąca rozkosz napływała kumulującą się aż do bólu falą. Poczuł słony smak krwi. Dopiero drugie uderzenie dotarło do jego świadomości. Zwalił się ciężko na ziemię; między zębami zazgrzytał piach. Czyjaś twarda dłoń przewróciła go na plecy, spostrzegł nad sobą czerwoną, wykrzywioną wściekłością twarz i żółte ślepia Scoyta. - Coś ty narobił, skończony idioto! O'Hara podniósł się na łokciu. Zdążył jeszcze zobaczyć, jak Komendant i kilku krajowców pospiesznie opuszcza chatę; pozostał sam ze Scoytem, który usiadł ciężko i złapał się za głowę. Powoli wracali do równowagi. Powietrze było gęste od straszliwego, dusznego gorąca. Ubrania oblepiały dokładnie ciała obu mężczyzn. Na zewnątrz gardłowe wrzaski krajowców przybierały na sile. - Odprawiają taniec wojenny. Trzeba uciekać - Scoyt mówił z trudem, po raz pierwszy jąkał się. - A aparatura? - O'Hara dźwignął się z trudem i bezskutecznie usiłował doprowadzić ubranie do porządku. - Jaki ty jesteś głupi - wycedził Scoyt, a jego żółte oczy zwęziły się do szparek. - Nawet jeśli oni nie zdążą podziurawić nas swoimi włóczniami, nie domyślasz się, co stanie się za godzinę lub dwie?! - krzyczał z bezradnym, trochę dziecinnym wyrazem twarzy. - Całe plemię, łącznie z kobietami i dziećmi, pała żądzą zemsty na tobie, teraz już na nas obu. Powietrze aż drga od emocji. Uciekajmy! Wybiegli w ciężki żar popołudnia. W szoferce nie było czym oddychać, a fotele parzyły niby rozgrzany piec. Silnik prychnął parę razy i zgasł. Scoyt zaklął i spróbował ponownie - tym razem zapalił i zawył od razu na najwyższych obrotach, lecz wóz zarzucił i zakopał się w piachu. Wszystkie dętki były przedziurawione. O'Hara poczuł ucisk strachu na krtani. Rzucił się ciężko w ślad za biegnącym Scoytem. Wkrótce dotarli do podmokłej dżungli, gdzie wpadali w głębokie błoto między korzeniami mangrowców, ostre kolce boleśnie raniły skórę, a tysiące moskitów cisnęły się do ust i oczu. Lecz nawet tam doganiały ich krzyki rozwścieczonych mieszkańców wioski - nie mogli ujść daleko. Już po chwili zdali sobie sprawę z beznadziejności sytuacji; nie mieli żadnych szans. Wtedy dżungla zamilkła. Zwierzęta jakby straciły głos i wpełzły w najgłębsze zakamarki swoich kryjówek. W złowrogiej ciszy nawet krajowcy zaprzestali nawoływań. Nagle uderzył huragan. Rozszalał się od razu całą mocą, jakby chciał natychmiast wyładować długo gromadzoną wściekłość. Dżungla krzyknęła strasznie jak rozdzierany i miażdżony potwór i poddała się. Wielkie drzewa padały z łoskotem, a mangrowce legły od razu niby trawa pod kosą. Powietrze wypełniły strzępy lian, liście i grudy ziemi; martwe ptaki przypominały wirujące strzępy rozdmuchanego pierza. O'Hara, który jako jedyny jakimś cudem ocalał z pogromu, czasami wspomina te wydarzenia jak nierealny, zły sen, choć musi przyznać, że przez całe swoje spokojne życie nie doznał tylu wrażeń, co w ciągu owych kilku szalonych dni. Natomiast teoria, jak to często bywa, nie została nigdy ani całkowicie obalona, ani dowiedziona ponad wszelką wątpliwość; po prostu zastąpiono ją inną, lepszą i nowocześniejszą, co nie znaczy, że ostateczną, a tym bardziej prawdziwą.