KSI�GA REKORD�W GUINNESSA 1991 3000 NOWYCH REKORD�W ORAZ 300 NOWYCH BARWNYCH ZDJ�� Ksi�ga Rekord�w Guinnessa 1991 REPROM Druga edycja w j�zyku polskim WYDAWCA �Reprom" Sp. z o.o. ul. Trzy Lipy 3 80-164 Gda�sk tel.: 32-59-16 32-64-41 wew. 245 fax: 32-56-76 REDAKTOR NACZELNY dr Marek Klat REDAKTOR TECHNICZNY Wanda Nowacka PROJEKT OK�ADKI Guinness Publishing/adaptacja Wies�aw Grubba Drodzy Czytelnicy Kt� by si� spodziewa�? Przed rokiem zaprasza�em na �amach pierwszej edycji �Ksi�gi Rekord�w Guinnessa" do wsp�l- nej zabawy. Dzi� ju� wiem na czym pole- ga�a genialno�� pomys�u sir Hugha Bea- vera � za�o�yciela biura i agencji �The Guinness Book of Records". Setki list�w, dziesi�tki audycji radiowych i program�w telewizyjnych oraz stosy ar- tyku��w w prasie sprawi�y, �e Ksi�ga zdoby�a tysi�ce wiernych czytelnik�w. Oddajemy w r�ce Pa�stwa drug� edycj� Ksi�gi. Wiele informacji jest w niej zmie- nionych, inna ok�adka, ilustracje, tabele. Poprawili�my b��dy i nie�cis�o�ci nauko- we dostrze�one w pierwszej edycji. �ycz� mi�ych wra�e� przy lekturze �Ksi�gi Rekord�w Guinnessa" ciesz�c si�, �e zabawa w �rekordy" tak szybko przyj�a si� w Polsce. WYDAWCA EDYCJI POLSKIEJ GRZEGORZ KORZENIEWSKI Prezes Sp�ki �Reprom" Grzegorz Korzeniewski pragnie z�o�y� podzi�kowanie dyrektorom firmy: Guinness Books - Sasannah Adams Reprom - Leszkowi Sitarkowi Printing Partners GmbH - Hansowi Kiwittowi OPRACOWANIE GRAFICZNE mapy i wykresy Ad Vantage Studios Kathy Aldridge Pat Gibbon Peter Harper Mattew Hillier Neil Ranodon FOTO lan McKinnell Nazwa �Guinness" stanowi zastrze�ony znak towarowy i nie nale�y jej u�ywa� bez uprzedniej pisemnej zgody. Wydawca rezerwuje sobie prawo do nadzorowania pr�b ustanowienia rekordu. S� one podejmowane na wy��czne ryzyko zg�aszaj�cego. Nasz adres: �Reprom" Ltd. ul. Trzy Lipy 3, 80-164 Gda�sk. �adna cz�� niniejszej ksi��ki nie mo�e by� reprodukowana lub przesy- �ana przy u�yciu �rodk�w elektronicznych, chemicznych, mechanicznych b�d� przez dowolny system przechowywania wzgl�dnie wyszukiwania informacji bez licencji albo zgody na pi�mie udzielonej przez w�a�cicieli praw autorskich. Recenzenci mog�, je�li tego sobie �ycz�, cytowa� kr�t- kie fragmenty. ISBN 83-85147-01-2 Polscy rekordzi�ci '91 Szanowni Pa�stwo W drugiej edycji �Ksi�gi Rekord�w Guin- nessa" mo�emy odnotowa� pi�� nowych polskich osi�gni��. Znajd� si� one w wyda- niach na ca�ym �wiecie � drukowane w 26 j�zykach, w wielu milionach egzemplarzy. Do wydawcy nades�ano oko�o 1000 list�w. Pisz� ludzie biznesu, naukowcy, arty�ci, sportowcy, pasjonaci, fanta�ci, wariaci... Nie byli�my w stanie nawet odpowiada� na wi�kszo�� list�w. Ten nat�ok spowodowa�, �e od 1 wrze�nia 1991 roku uruchomili�my w Gda�sku, w porozumieniu z brytyjskim Guinness Publishing, Biuro Rekord�w Guinnessa (tel. 39-45-38). Nominacj� na sze- fa otrzyma�a Mrs Polonia'91 R�a Go�asie- wicz-Klat. Biuro sporz�dza ewidencj� rekor- dzist�w, prowadzi korespondencj�, koordy- nuje imprezy, ma prawo do zatwierdzania rekord�w, a tak�e reprezentowania s�awnej firmy. Jedynym przedstawicielem �Guinnessa" na Polsk� jest sp�ka �Reprom" (Gda�sk, ul. Trzy Lipy 3) i tylko pod tym adresem s� przyjmowane zg�oszenia, okre�lenie warun- k�w i wymog�w rekordowych wyczyn�w. Przypominam, �e zgodnie z sugestiami an- gielskich wydawc�w nie b�d� przyjmowane rekordy zagra�aj�ce �yciu. Z tego wzgl�du odrzucili�my na przyk�ad �rekord" pewnego pana, kt�ry na festynie piwnym zjad� w ci�- gu 3 minut i Potrzebna by�� Gratuluj� ca�e niespotykanyn �Ksi�gi Rekoi Pa�stwa do k naszych rekor si�. Martyna Flo klasy szko�y { da niespotyka tania wspak n 7 maja 1991 r lewizji Polskie rekordu �wiat; nut przed nagraniem otrzyma�a nieznany jej tekst (by� to zbi�r wierszy �Ksi�ga nonsen- su"). W 15 minut wyrecytowa�a bez b��du 2358 wyraz�w. Wyczyn by� transmitowany przez I program Telewizji Polskiej w audycji �5, 10, 15" Mieczys�aw Hornowski ? urodzony w za- borze austrackim w lipcu 1892 r., cieszy si� najd�u�sz� znan� w historii karier� muzyka o s�awie mi�dzynarodowej. Ju� w 1899 roku, jako cudowne dziecko, gra� koncert na dwo- rze cesarskim w Wiedniu dla samego Franza J�zefa. Przez lata jako obywatel II Rzeczy- pospolitej koncertowa� na ca�ym niemal �wiecie. Ostatnio, nie dalej jak 15 lipca 1989 roku, M. Hornowski wyst�pi� na Aldebuigh Festival, w Suffolk, Anglia przedstawiaj�c utwory Bacha, Chopina, Mozarta i Schu- Tomasz Jakubowski � jego wyczyn trafi� do �Ksi�gi Rekord�w Guinnessa". skie, zamieszka�y w Rzepinie. 8 czerwca 1991 roku na trudnej, g�rzystej trasie wok� jeziora �arnowiec (woj. gda�skie) przejecha� na jednoko�owcu, bez �adnych przerw 25 km 100 m �ongluj�c przy tym pi�eczkami te- nisowymi. Uzyska� czas: 3 godziny 6 minut i 14,6 sekundy. Wyczyn by� transmitowany w programie �Rekordy Neptuna" realizowa- nym przez Telewizj� Polsk�. Maksymilian Wojakowski ? (m�odszy brat Moniki) urodzony 25 sierpnia 1978 ro- ku, bezb��dnie zapami�tuje wyniki 200 rzu- t�w kostk� do gry, na�laduj�c spos�b pracy komputera, czyli z �wewn�trzn� obr�bk� danych". Tak jak to jest w przypadku kom- putera, po zapami�taniu wynik�w 200 rzu- t�w, Maksymilian potrafi poda� ca�o�ciow� informacj� na ten temat. Mo�e poda� wyni- ki od pierwszego do ostatniego rzutu, w do- wolnej kolejno�ci, udzieli� odpowiedzi w ro- od pocz�tku rzut�w? M. Wojakowski odpo- wiada r�wnie� na pytania odno�nie �wide- �ek", a mianowicie: przyk�adowo w zakresie od 13 do 176 rzutu ile razy wypad�a �sz�st- ka", �pi�tka" itd. M. Wojakowski pobi� re- kord 15 maja 1991 roku w sopockim Grand Hotel Casino. Wyczyn by� rejestrowany przez I program Telewizji Polskiej i transmi- towany w audycji �5, 10, 15". Monika Wojakowska ? ze Szczecina, uro- dzona 29 lipca 1977 r., zapami�tuje widziany tylko raz licz�cy 540 element�w szereg sk�a- daj�cy si� z przypadkowej kombinacji dw�ch s��w: �czerwony" i �niebieski". Mo- nika mo�e odtwarza� t� seri� po kolei od pierwszego do ostatniego, na wyrywki lub w odwrotnej kolejno�ci. Jest to wyj�tkowo trudne �wiczenie pami�ciowe z uwagi na monotoni� powtarzaj�cych si� tylko dw�ch kolor�w. Z lektury biografii sowieckiego �y- da Szeroszewskiego � geniusza pami�ciowe- go, wynika �e b�d�c cz�owiekiem doros�ym zapami�tywa� on tak� seri� licz�c� nawet powy�ej 100 element�w. M. Wojakowska ROZDZIA� 1 Istota Ludzka Pochodzenie ...................... 6 Wymiary........................... 7 Macierzy�stwo .................... 10 D�ugowieczno�� .................. 12 Fizjologia i anatomia .............. 15 ROZDZIA� 2 �WIAT �YJ�CY Kr�lestwo zwierz�t ................ 22 Ssaki .............................. 23 Ptaki .............................. 34 Gady .............................. 38 P�azy .............................. 40 Ryby .............................. 41 Rozgwiazdy ....................... 42 Paj�czaki .......................... 43 Zwierz�ta wymar�e ................ 46 Kr�lestwo ro�lin ................... 4f Kr�lestwo pierwotniak�w..........5 ROZDZIA� 3 Przyroda Ziemi i Kosmc �wiat i przestrze� .............. Pogoda ........................ Klejnoty ........................ Wszech�wiat ...................... 68 ROZDZIA� 4 Nauka i Technologia Pierwiastki ........................ 74 Liczby............................. 75 Granice fizyczne .................. 76 Energia ............................ 79 Technika .......................... 81 Podr�e kosmiczne ............... 85 ROZDZIA� 5 Budowle i Konstrukcje Spis tre�ci Obiekty rozrywkowe .............. 92 Wie�e i maszty .................... 93 Mosty ............................. 94 Kana�y............................. 95 �luzy.............................. 96 Tunele............................. 97 Konstrukcje specjalne ............. 98 ROZDZIA� 6 Transport Statki .............................102 Pojazdy drogowe ................ 109 Koleje ............................117 Lotnictwo ........................118 ,�W 128 132 136 I A� 8 iOZRYWKA .................140 ................. 142 .................143 ...................151 Zarejestru*., d�wi�k........... 157 Kino ..............................158 Radio.............................160 Telewizja .........................161 ROZDZIA� 9 Ludzkie Osi�gni�cia Wytrzyma�o�� i osi�gni�cia ......164 R�ne osi�gni�cia................167 Artyku�y i wyroby ................186 ROZDZIA� 10 �wiat Ludzi S�downictwo ....................205 Kszta�cenie .......................210 Religie ...........................211 ROZDZIA� 11 Sport i Zawody Rekordy og�lne ..................214 �ucznictwo.......................216 Badminton .......................217 Bilard.............................218 Gry planszowe ...................219 Bobsleje i saneczkarstwo ........220 Boks .............................221 Kajakarstwo ......................223 Gry w karty ......................224 Krokiet ...........................225 Curling ...........................226 Kolarstwo ........................227 Sporty je�dzieckie................228 Szybownictwo ...................233 Wy�cigi chart�w .................235 Gimnastyka sportowa ............236 Pi�ka r�czna ......................237 Wy�cigi konne ...................238 Hurling ...........................241 �y�wiarstwo .....................242 Judo .............................243 Karate ............................244 Wy�cigi motocyklowe............245 Wy�cigi samochodowe ..........246 Wspinaczka wysokog�rska ......249 Netball ...........................250 Igrzyska Olimpijskie ..............251 Biegi na orientacj� ...............252 Wy�cigi go��bi ...................253 Wy�cigi �odzi motorowych.......254 Rackets ..........................255 Jazda na wrotkach ...............256 Wio�larstwo ......................257 Liga rugby .......................258 Zwi�zek rugby ...................259 Shinty ............................260 Strzelectwo ......................261 Narciarstwo ......................262 Wy�cigi na �u�lu .................263 P�ywanie .........................264 Tenis sto�owy ....................267 Tenis ziemny .....................268 Lekkoatletyka ....................270 rM__i.: __ ^---------1:�:� \ i. **? X ISTOTA ,UDZKA Kopalna czaszka hominida � Skata- logowana pod numerem muzealnym 1470, wiek datowany* na 1,9 min lat, odkryta w 972 przez Bernarda Negeno w Kobi Fors^ pn. Kenii. (Foto: Biblioteka Fotografii Pochodzenie Rozmiary Rozmna�anie D�ueo�� �ycia Fizjologia Anatomia Pochodzenie Najbardziej kompletny (a� w 40%) ze szkie- let�w pierwszych hominidow jest szkielet �Lucy", znaleziony przez doktora Donalda C. Johansona i T. Graya 30 listopada 1974 roku na stanowisku 162 w Hadar nad rzek� Awash, w rejonie Afaru w Etiopii. Uwa�a si�, �e w chwili �mierci, 3 miliony lat temu, liczy�a sobie oko�o 40 lat i 106 cm wzrostu. R�wnoleg�e �lady st�p hominidow ci�gn�ce si� na dystansie 24 m jako pierwszy � w 1978 r. - odkry� Paul Abell, w Laetoli w Tanzanii, na pyle wulkanicznym sprzed 3,5 milion�w lat. Wzrost najni�szego z trzech osobnik�w oszacowano na 120 cm. Pierwszy rodzaj � cz�owiek (Homo) ? Najwcze�niejszy gatunek tego rodzaju to Homo habilis czyli �Cz�owiek zr�czny", na- zwany tak w 1964 r. przez profesora Ray- monda Arthura Darta (ur. 4 lutego 1893 r. w Brisbane). Najdawniejszy materia� kopal- ny dotycz�cy rodzaju Homo to czaszka KNM �ER (Muzeum Narodowe Kenii � East Rudolf) sprzed 1,9 miliona lat, odkryta przez Bernarda Ngeneo w 1972 r. w forma- cji Koobi Fora nad jeziorem Turkana w p�nocnej Kenii. Czaszk� t� zrekonstruowa�a doktor Maeve Leakey (z domu Epps). Pierwsze narz�dzia kamienne to surowe od- �upki sprzed 2,5 milion�w lat znalezione przez Francuzk� Helen� Roche w listopadzie 1976 r. w Hadar w Etiopii. Z tego samego okresu pochodz� kwarcowe krajarki przy- stosowane do trzymania palcami (a nie ca�� pi�ci�) odkryte przez Roche i doktora Joh- na Walia nad rzek� Gona ko�o Hadar. Pierwszy Homo erectus ? Gatunek ten (cz�owiek wyprostowany), przodek w linii prostej Homo sapiens, odkryty zosta� przez Kamoya Kimeu w pobli�u Nariokotome III, na zach�d od jeziora Turkana w Kenii w sierpniu 1985 r. Szkielet, nale��cy do 12-let- niego ch�opca wzrostu 1,64 m jest najbar- dziej kompletny ze wszystkich resztek kopal- nych tego gatunku; brakuje tylko kilku frag- ment�w. Jego wiek ocenia si� na 1,6 milio- n�w lat. Pochodzer NAJSTARSZY CZ�O^ SKALA CZASOWA Je�li wiek systemu Ziemia-Ksi�yc (sza- cowany ostatnio na 4450 milion�w lat) przyr�wnamy do jednego roku, to hominidy wkroczy�y na scen� 31 grudnia oko�o 16.15, pierwsi znani nam mieszka�cy Wielkiej Brytanii pojawili si� oko�o 23.10, nasza era rozpocz�a si� oko�o 14 sekund przed p�noc�, a �ycie 120-letniego cz�owieka trwa oko�o 3/4 sekun- dy. Wed�ug najnowszych oblicze� rosn�ca temperatura S�o�ca, kt�re staje si� �czerwo- nym gigantem" sprawi, ze ju� za oko�o 5500 milion�w lat �ycie na Ziemi nie b�dzie mo�li- we. Mog� oczywi�cie wyst�powa� ch�odniej- sze epicykle. Okres 1000 milion�w lat uwa�a si� czasem za wieczno��. Cz�owiek (Homo sapiens) to gatunek nale- ��cy do podrodziny Hominirsae, nadrodziny cz�ekopodobnych (Hominoidea), podrz�du ma�p w�a�ciwych (Antropoidea), rz�du na- czelnych (Primates), podgromady �o�yskow- c�w (Eutheria), podgromady ssak�w �ywo- rodnych (Theria), gromady ssak�w (Mam- niej uszkodzony szkielet pra- wieka � Dr Donald C. Johanson wraz' p�pracownikami w roku 1974 w Etiopii a� niezwyk�ego znaleziska. Naukowcy �i ca�y nieomal �komplet" szcz�tk�w ho- . Najs�ynniejszym znaleziskiem t 40% szkielet zwany ,,tucy". (f ffee Photo tibrary). Pierwsze naczelne ? Pojawi�y si� one w paleocenie, oko�o 69 milion�w lat temu. Pierwszych przedstawicieli podrz�du ma�p w�a�ciwych (Antropoidea) spotyka si� w Af- ryce i Ameryce Po�udniowej we wczesnym oligocenie, 34 � 30 miliony lat temu, gdy ju� wydzieli�y si� dwa podrz�dy; ma_�py sze- rokonose (Platyrrhina) z Nowego �wiata i ma�py w�skonose (Catarrhina) ze Starego �wiata. Pierwsze hominidy ? Charakterystyczne cechy cz�owiekowatych, takie jak du�y m�zg czy dwuno�na lokomocja, pojawi�y si� znacznie p�niej. Najstarszy materia� kopal- ny nale��cy niew�tpliwie do hominidow to ko�� szcz�kowa australopiteka z dwoma z�- bami trzonowymi d�ugo�ci 5 cm, znaleziona przez Kiptalam'a Chepboi w lutym 1984 r. w rejonie jeziora Baringo w Kenii. Towarzy- Europa ? Uranowa metoda okre�lania wie- ku i elektronowy rezonans spinowy pozwoli�y okre�li� wiek czaszki Homo erectus z okolic Bilzingsleben w dawnej NRD na co najmniej 350000, a by� mo�e nawet na 400000 lat. Wymiary OLBRZYMI Trudno jest ustali� rzeczywisty wzrost ludzi � olbrzym�w. Przesada i zwyk�a nieuczci- wo�� zaciemniaj� obraz. Jedyne wiarygodne materia�y dotycz�ce rzeczywistego wzrostu olbrzym�w to zebrane pod kontrol� lekarzy po roku 1870. Niestety, tak�e lekarze nie za- wsze s� bez winy; rejestruj� czasem zupe�nie zmy�lone warto�ci. Stwierdzenie, jakoby Goliat (oko�o 1060 lat p.n.e.) mierzy� 6 �okci i pi�d�, czyli 290 cm pozwala przypuszcza�, �e nast�pi�o jakie� pomieszanie jednostek lub nadgorliwi kroni- karze �ydowscy dopu�cili si� przesady. Wed- �ug historyka hebrajskiego J�zefa Flawiusza (ur. 37/38 r. n.e., zm. oko�o 100 r. n.e.) i Wymiary Olbrzymi wyst�puj�cy w cyrkach i na poka- zach prawie nigdy nie poddaj� si� badaniom antropometrycznym, co maj� z regu�y za- gwarantowane warunkami kontraktu. Agen- ci tradycyjnie podnosz� ich wzrost, nawet o 45 cm. Ostatni taki przypadek to Moham- mad Alam Channa (ur. 1953 r.) z Pakistanu, kt�ry mierzy� rzekomo 250,8 cm. Bada nie an- tropometryczne wykonane 21 sierpnia 1987 r. w Nowym Jorku w stanie Nowy Jork w Sta- nach Zjednoczonych wykaza�o, �e mia� on w rzeczywisto�ci 233,6 cm. Najwy�si m�czy�ni ? Jak wynika z da- nych wsp�czesnej medycyny najwy�szym cz�owiekiem w historii by� Robert Pershing Wadi�w, urodzony 22 lutego 1918 r. o go- dzinie 6.30 w Alton stan Illinois, w Stanach Zjednoczonych. Osi�gn�� on wzrost olbrzy- mi jeszcze zanim zachorowa� na akromega- li�. 27 czerwca 1940 r. doktor. CM. Char- les, profesor nadzwyczajny wyk�adaj�cy ana- tomi� w Washington University's School of Medicine w St. Louis w stanie Missouri, oraz doktor Cyril MacBryde, zmierzyli Ro- berta Wadlowa � mia� on 272 cm wzrostu; rozpi�to�� ramion wynosi�a 288 cm. Wadi�w zmar� 18 dni p�niej, 15 lipca 1940 r. o 1.30 w nocy, w hotelu w Manistee w stanie Mi- chigan. Wa�y� wtedy 199 kg. Przyczyn� �mierci by� p�cherz posocznicowy na prawej kostce, powsta�y na skutek �le dopasowanej obr�czy. Wadi�w mia� ograniczone czucie w nogach poni�ej kolan, co spowodowane by�o szybkim tempem wzrostu. R�s� ci�gle, tak�e w czasie swej ostatniej choroby i gdyby �y� jeszcze przez rok osi�gn��by lub nawet prze- kroczy� 274 cm. W dniu swoich 21 urodzin wa�y� 222,7 kg � by�a to jego najwi�ksza waga, natomiast na kr�tko przed �mierci� �spad�" do 199 kg. Nosi� buty rozmiaru 37 AA (47 cm), a jego d�o� mia�a 32,4 cm d�u- go�ci, mierzone od nadgarstka do czubka �rodkowego palca. Pochowano go na cmentarzu Oakwood Ce- mentery w Alton w stanie Illinois, w trumnie o d�ugo�ci 328 cm, szeroko�ci 81 cm i g��bo- ko�ci 76 cm. Akromegaliczny olbrzym, Gabriel Estavao Monjane (ur. 1944) z Monjacaze w Mozam- biku, Afryka Wschodnia, mierzy obecnie 245,7 cm i wa�y 181 kg. W wieku 16 lat mia� 226 cm wzrostu, natomiast badania an- tropometryczne przeprowadzone w grudniu 1965 r. przez doktora Manuela Alberto z Lourenco Mar�ues w Portugalii wykaza�y, �e mierzy� na stoj�co 238,8 cm. Wkr�tce po- tem przy��czy� si� do portugalskiego cyrku, kt�ry reklamowa� si� jego wzrostem � 265 cm. Najwy�sze kobiety ? Olbrzymki zdarzaj� si� rzadziej ni� olbrzymi, lecz r�wnie� ciesz� si� okaza�ym wzrostem. Najwy�sz� kobiet� w historii by�a akromegaliczna olbrzymka Zeng Jinlian (czytaj San Chunglin) (ur. 26 czerwca 1964 r.) z wioski Yujiang w Komu- nie Jasnego Ksi�yca, w prowincji Hunan, w Chinach. W chwili �mierci, 13 lutego 1982 r. mia�a 247 cm wzrostu. Liczba ta wyra�a jej przypuszczalny wzrost przy prawid�owym wygi�ciu kr�gos�upa, gdy� cierpia�a na po- wa�n� skolioz� i nie mog�a sta� prosto. Za- cz�a rosn�� w nieprawid�owym tempie w wieku 4 miesi�cy i ju� przed uko�czeniem 4 lat mia�a 156 cm wzrostu (por�wnaj 163 cm w przypadku Roberta Wadlowa w wieku 5 Robert Wadlow Po urodzeniu wa�y� 3,85 kg. W wieku dw�ch lat, po dwukrotnej operacji przepukli- ny zacz�� rosn�� w nieprawid�owym tempie. Oto jak zmienia� si� jego wzrost: WZROST WAGA cm kg 5.....163...............48 8.....183...............77 9.....189...............82 10.....196...............95 11.....200...............- 12.....210...............- 13.....218.............. 116 14.....226..............137 15.....234..............161 16.....240..............170 17.....245.............. 1431 18.....253...............- 19.....258.............. 218 20.....261...............- 21.....265.............. 223 22,42. ... 272..............199 1 Po ci�kiej grypie i infekcji stopy. z R�s� jeszcze podczas ostatniej choroby, tu� przed �mierci�. Eunuchoidalna olbrzymka Ella Ewing (1875�1913) z Gorin w stanie Missouri w Stanach Zjednoczonych mierzy�a rzekomo 249 cm, lecz by�a to przesada. W wieku 23 lat mia�a 224 cm wzrostu, a w chwili �mierci mog�a mie� 228,6 cm. Najwy�sz� kobiet� �wiata jest Sandy Allen, urodzona 18 czerwca 1955 r. w Chicago w stanie Illinois, w Stanach Zjednoczonych; obecnie pracuje ona jako sekretarka w In- dianapolis w stanie Indiana. Zacz�a rosn�� w nieprawid�owym tempie wkr�tce po uro- dzeniu (waga urodzeniowa � 2,95 kg). W wieku 10 lat mierzy�a 190,5 cm, a w wieku lat 16 - 216 cm. 14 lipca 1977 r. ta akro- megaliczna olbrzymka poddana zosta�a ope- racji gruczo�u przysadkowego, co poci�gn�o za sob� kolejn� faz� wzrostu, do momentu osi�gni�cia 231,7 cm. Obecnie wa�y ona 209,5 kg i nosi obuwie o rozmiarze 16 EEE w systemie ameryka�skim. W kwietniu 1986 r. do szpitala w miejsco- wo�ci Surabaja na Jawie przywieziono eunu- choidalna olbrzymk� o imieniu Mulia (ur. 1956 r.), pochodz�c� z nieznanej wioski na Borneo. Mia�a ona zosta� poddana operacji koryguj�cej nieprawid�owe tempo wzrostu. W wieku 13 lat mierzy�a 155 cm i wa�y�a 41,2 kg, a w dwa lata p�niej zacz�a bardzo szybko rosn��. Pocz�wszy od roku 1977 nie mog�a sta� prosto, co spowodowane by�o jej z�ym stanem zdrowia; musiano zatem mie- rzy� j� w pozycji le��cej. Uzyskany wynik 233 cm pozwala, po uwzgl�dnieniu pewnego wyd�u�enia, ustali� wzrost tej kobiety na oko�o 228,6 cm. Jej �wczesna waga wynosi�a 77 kg. Nie wiadomo, czy operacja zako�czy- �a si� sukcesem, gdy� od tamtej pory o Mulii nic nie s�ycha�. Bli�ni�ta ? P�ci m�skiej. Najwy�szymi bli�- ni�tami jednojajowymi na �wiecie s� Michael i James Lanier (ur. 27 listopada 1969 r.) z Troy w stanie Michigan w Stanach Zjedno- czonych. W wieku 14 lat mierzyli po 216 cm, a obecnie obaj mierz� po 223,3 cm. Ich siostra, Jennifer, ma 157,4 cm wzrostu. Olbrzymi Wymienieni tu zostali wszyscy pozostali m�czy�ni, co do kt�rych z wiarygodnych �r�de� wiado- mo, �e mieli co najmniej 245 cm wzrostu. W siedmiu przypadkach na dziewi�� gigantyzmowi to- warzyszy�a akromegalia, zaburzenie powoduj�ce nadmierny rozrost j�zyka, warg, nosa, �uchwy, st�p i d�oni, co wynika ze wzmo�onej aktywno�ci i zwi�kszonego wydzielania hormonu wzrostu przez obrzmia�y gruczo� przysadkowy, kt�ry znajduje si� w podstawie m�zgu. John William Rogan (1871-1905) z Gallatin, stan Tennessee, Stany Zjednoczone*, 264 cm. John F. Carroll (1932-69) z Buffalo, stan Nowy Jork, Stany Zjednoczone2, 263,5 cm. Valn� Myllyrinne (1909-63) z Helsinek w Finlandii3, 251,4 cm. Don Koehler (1925-81) z Denton, stan Montana, Stany Zjednoczone4, 248,9 cm, p�niej zamieszka� w Chicago. Bernard Coyne (1897-1921) z Anthon, stan Iowa, Stany Zjednoczone5, 248,9 cm. Patrick Cotter (O'Brien) (1760-1806) z Kinsale, County Cork, Republika Irlandii8, 246 cm. �Constantine" (1872-1902) z Reutlingen, RFN', 245,8 cm. Gabriel Estavao Monjane (ur. 1944-fi. 1989} z Monjacaze w Mozambiku8, oko�o 245,7 cm. Sulaiman 'Ali Nashush (ur. 1943-fl. 1968) z Trypolisu w Libii', 245 cm. 1 Zmierzony w pozycji siedz�cej. Nie m�g� sta�, gdy� cierpia� na ankyloz� (zesztywnie- nie staw�w poprzez formowanie zrost�w) kolan i bioder. Wa�y� tylko 79 kg. 2 Silne tylno-boczne wygi�cie kr�gos�upa. Liczba ta wyra�a jego wzrost przy przypu- szczalnej normalnej krzywi�nie kr�gos�upa, obliczonej na podstawie wzrostu w pozycji stoj�cej, zmierzonego 14 pa�dziernika 1959 r. � 245 cm. Na kr�tko przed �mierci� w po- zycji stoj�cej mierzy� 234 cm. 3 W wieku 21 lat mia� 222 cm wzrostu. Przed uko�czeniem 40 roku �ycia przeszed� drugi okres wzrostu i w chwili �mierci mierzy� 246,8 cm. W 1931 r. wa�y� 196,8 kg. 4 Okres nieprawid�owego wzrostu rozpocz�� sie w wieku 10 lat. Jeao siostra bli�niaczka Olbrzym eunuchoidalny (syndrom d�ugich n�g Daddy'ego). W 1918 r. nie przyj�to go do wojska; mia� wtedy 236 cm wzrostu. R�s� jeszcze przed �mierci�. Wzrost podany na podstawie pomiaru szkie- letu po jego ekshumacji 19 grudnia 1972 r. Olbrzym eunuchoidalny. Wzrost szacunkowy; amputowano mu obie nogi, zaatakowane przez gangren�. On sam twierdzi�, �e mia� 259 cm. Ostatni pomiar wykonany w maju 1987 r. Niedawno przeszed� udan� operacj� biodra w Republice Po�udniowej Afryki. W 1960 r. w Rzymie przeszed� udan� opera- cj� koryguj�c� nieprawid�owe tempo wzrostu. 8 Wymiary Podwy�szony Wzrost Wymienieni ��] tu znani olbrzymi, kiorych wzrost zosta� podwy�szony NAZWISKO �?-:.-:?;?. WZROST PODWY�SZONY RZECZYWISTY cm cm Edou;trd CV .ur1 ? ... 1881 is�4 ........ Kanada .......... 251,4 236 2 t�ohammad Aalam Chai ?g&3jji&?||93yj35? Pakistan 250 8 233 6 | Belgia . 279,4 234 i 1922-tl 1845 H -.'i.ni ? 238,7 233.6 .... 1846-93 ........ Chiny............ 279,4 233,6 1914-fl 1986 I .l.in.li i 264 1 231.1 .... 1928-fl. 1986....... USA............. 245 1 231,1 H .i i- i . 278,1 229.8 1879-1916 Fioiicici "��(-."?"i ? 229.8 Wiochy 243,8 _i jci 3 Antilid 259 0 228 6 Eddie Carmel3...... .... 1938-72............. Izrael............. 275,5 228.6 Danie) Cajanus..... 283,2 222,2 Palrick Murphy.... 269 2 222,2 Jakop Loll (Olbrzym Por 255,2 Paul Henoch..... 251,4 218.4 1 Zabalsamowane c iego Carmel a zost.il oszacowany le zdj��, a Caj� Sk�a - na podsta- I Montrealu ma 2" �� ^K| wynnaiy po- 2 Channa zosta) 'ch �r�de� me- ,ieipnia 1989 i i 2 cm w/rostu (w : Najni�si z �yj�cych ? Najni�szym cz�o- wiekiem �wiata, kt�ry mo�e porusza� si� sa- modzielnie, jest prawdopodobnie Nelson de la Rosa A�uino (ur. w czerwcu 1968 r.) z Santo Domingo w Dominikanie, kt�ry cierpi na chorob� Seckela. 2 kwietnia 1987 r. zo- sta� on zbadany przez przewodnicz�cego Stowarzyszenia Lekarzy Republiki Domini- kany, kt�ry og�osi�, �e ta drobna istota mie- rzy 72 cm i wa�y tylko 6,81 kg. (Dla por�w- nania: przeci�tny noworodek wa�y 3,4 kg). Pozosta�e wymiary to: 44,4 cm w obwodzie klatki piersiowej oraz 40,6 cm w pasie. Le- karz stwierdzi� ponadto, �e Nelson przesta� ju� rosn��. Ca�a rodzina Nelsona jest nor- malnego wzrostu. Madge Bester (ur. 26 kwietnia 1963 r.) z Jo- hannesburga w Afryce Po�udniowej ma za- ledwie 65 cm wzrostu, lecz cierpi na chorob� zwan� Osteogenesis imperfecta (wrodzona �amliwo�� ko�ci) i jest przykuta do w�zka inwalidzkiego. Choroba ta polega na dzie- dzicznych zwyrodnieniach tkanki ��cznej (kolagenu), kt�ra, razem z solami wapnio- wymi, zapewnia prawid�ow� struktur� ko�ci; przypad�o�� charakteryzuje si� krucho�ci� i �amliwo�ci� ko�ci, a tak�e innymi zniekszta�- ceniami ko��ca. Matka Madge, Winnie, jest niewiele wy�sza od c�rki � ma 70 cm wzro- stu i r�wnie� przykuta jest do w�zka. P�ci �e�skiej. Jednojajowe bli�niaczki Pamela i Patricia Terry (ur. 27 lipca 1951 r.) ze sta- nu Ohio w Stanach Zjednoczonych maj� obie po 182,88 cm wzrostu. Ma��e�stwo ? Anna Hanen Swan (1846 � �1888) z Nowej Szkocji w Kanadzie, kt�rej przypisywano wzrost 246 cm, mia�a w rze- czywisto�ci 227 cm. 17 czerwca 1871 r. w londy�skiej katedrze St. Martin-in-the-Fields wysz�a ona za m�� za Martina van Burena Batesa (1845-1919) z miejscowo�ci Whites- burg, Letcher County w stanie Kentucky w Stanach Zjednoczonych; mierzy� on 219 cm. Pa�stwo Bates stali si� w ten spos�b najwy�- szym ma��e�stwem �wiata. KAR�Y Podawane do publicznej wiadomo�ci wymia- ry kar��w � tak samo, jak olbrzym�w � cz�sto nie odpowiadaj� prawdzie; w tym przypadku wzrost ich jest oczywi�cie zani�a- ny. 274 cm to szczyt marze� olbrzyma, na- tomiast 58 cm to granica, do kt�rej d��� najni�si z doros�ych kar��w i karlic (dla po- r�wnania: noworodki maj� zwykle 46 � 50 cm, d�ugo�ci). W przypadku kar�owato�ci czy infantylizmu przysadkowego ko�ciec za- chowuje sw�j pierwotny stan. Dzieci-kar�y za� s� bardzo cz�sto �postarzane" przez swoich agent�w lub menad�er�w. Najni�sz� doros�� istot� ludzk� zanotowan� przez medycyn� by�a karlica Pauline Mu- sters (�Ksi�niczka Pauline") z Danii. Uro- dzi�a si� 26 lutego 1876 r. w Ossendrecht; mierzy�a wtedy 30 cm. W wieku 9 lat mia�a 55 cm wzrostu i wa�y�a zaledwie 1,5 kg. Zmar�a 1 marca 1895 r. w Nowym Jorku, w wieku 19 lat, na zapalenie p�uc po��czone z zapaleniem opon m�zgowych; mia�a os�abio- ne serce, co spowodowane by�o nadu�ywa- niem alkoholu. M�wi�o si�, �e mia�a 48 cm wzrostu; jednak wcze�niejsze badania poz- woli�y ustali�, �e mierzy�a 59 cm. Badanie po�miertne okre�li�o jej wzrost na 61 cm (po �mierci nast�pi�o pewne wyd�u�enie). Ju� w wieku doros�ym wa�y�a od 3,4 kg do 4 kg, a iei wvmiarv wynosi�y 47 � 48 � 43 cm, z cze- i wa�y�a 1,98 kg; tu� po urodzeniu mierzy�a 15 cm. Zmar�a 22 sierpnia 1985 r. w klaszto- rze Lyrion Convent w Atenach, w Grecji. W dniu �mierci mia�a 67 cm i wa�y�a 5 kg. Dziewczynka by�a podobno jedn� z bli�nia- czek (siostra cierpia�a na chorob� Seckela, kar�owato�� po��czon� z tzw. �sowi� twa- rz�" � wypuk�e oczy i wystaj�cy nos). Najni�szym kar�em p�ci m�skiej by� Calvin Phillips, urodzony 14 stycznia 1791 r. w Bridgewater w stanie Massachusetts w Sta- nach Zjednoczonych. Tu� po urodzeniu wa- �y� 907 g, a w wieku 5 lat przesta� rosn��. Jako 19-latek mia� 67 cm wzrostu i wa�y� 5,4 kg w ubraniu. Zmar� w dwa lata p�niej, w kwietniu 1812 r. na progeri�, rodzaj rzad- kiego zaburzenia, charakteryzuj�cego si� karlim wzrostem i przedwczesnym starze- niem. W 1938 r., gdy Paul Del Rio (ur. 1920 w Madrycie) odwiedzi� Hollywood, �Life Ma- gazine", miejscowa gazeta, og�osi�a, �e liczy on 48 cm wzrostu. Wa�y� jednak a� 5,4 kg (12 funt�w), co pozwala przypuszcza�, �e w rzeczywisto�ci by� znacznie wy�szy � mie- rzy� oko�o 66 cm. Dodatkowym argumen- tem mo�e by� niewielkie wra�enie, jakie przyjazd Paula zrobi� na innych kar�ach, mieszkaj�cych na sta�e w stolicy filmu. William E. Jackson, alias �Wielkie Male�- stwo", urodzony 2 pa�dziernika 1864 r. w Dunedin w Nowej Zelandii, mia�, w momen- cie przyj�cia na �wiat, 23 cm d�ugo�ci i wa- �y� 340 g. W listopadzie 1880 r. mierzy� 53 cm i wa�y� 4 kg. Gdy zmar� 9 grudnia 1900 r. w Nowym Jorku, mia� 69 cm wzrostu. Najs�ynniejszym kar�em w historii by� Char- les Sherwood Stratton, alias �Genera� Tom- cio Paluch", urodzony 4 stycznia 1838 r. Gdy nawi�za� wsp�prac� z Phineasem T. Barnumem, s�ynnym ameryka�skim organi- zatorem widowisk, jego data urodzenia zo- sta�a zmieniona na 4 stycznia 1832 r. Z tego wynika, �e wzrost 77 cm osi�gn�� w wieku 12 lat, a nie 18, jak reklamowa� go Barnum. Zmar� 15 lipca 1883 r. na udar m�zgu, w Najni�sze bli�ni�ta wszechczas�w to pier- wotne kar�y Matjus i Bela Matina (1903-1935) z Budapesztu na W�grzech, kt�rzy otrzymali obywatelstwo ameryka�- skie. Oboje mieli po 76 cm wzrostu. Obecnie najni�sze bli�ni�ta to John i Greg Rice (ur. 3 grudnia 1951 r.) w West Palm Beach na Florydzie w Stanach Zjednoczo- nych, kt�rzy mierz� po 86,3 cm. Najni�szy- mi siostrami � bli�niaczkami jednojajowymi s� Dorene Williams z Oakdale i Darlene McGregor z miejscowo�ci Almeda w stanie Kalifornia w Stanach Zjednoczonych. Obie maj� 124,4 cm wzrostu. Do tej pory tylko dwie osoby karlego wzro- stu do�y�y 100 lat � obie to kobiety. Star- sza z nich to Amerykanka w�gierskiego po- chodzenia, Susanna Bokoyni (�Ksi�niczka Susanna") z Newton w stanie New Jersey w Stanach Zjednoczonych, kt�ra zmar�a 24 sierpnia 1984 r. w wieku 105 lat. Mia�a 101 cm wzrostu i wa�y�a 16,78 kg. Druga to An- n� Clowes z Matlock w hrabstwie Derbyshi- re, Anglia, kt�ra w chwili �mierci, 5 sierpnia 1784 r. mia�a 103 lata. Mierzy�a 114 cm i wa�y�a 21,7 kg. Najwi�ksze zr�nicowanie ? Adam Rai- ner urodzony w 1899 r. w Graz w Austrii, w wieku 21 lat mia� 118 cm wzrostu. Potem zacz�� niespodziewanie rosn�� w bardzo szybkim tempie, i w 1931 r. mierzy� ju� 218 cm. Os�abi�o go to do tego stopnia, �e reszt� �ycia sp�dzi� w ��ku. Na kr�tko przed �mierci�, kt�ra nast�pi�a 4 marca 1950 r., po uko�czeniu 51 roku �ycia, mia� 234 cm wzrostu. Jako jedyny cz�owiek w historii me- dycyny by� zar�wno kar�em, jak i olbrzy- mem. Najbardziej zr�nicowana para ? 30 czerwca 1984 r, licz�cy 200,6 cm Nigel Wilks (ur. 1963) z Kingston upon Hull w hrab- stwie Humberside, Anglia o�eni� si� z chor� Wymiary 9 PLEMIONA Najwy�sze z licz�cych si� na �wiecie plemion to wysmukli Tutsi (znani jako Watussi) z Rwandy i Burundi w Afryce �rodkowej, oraz Dinka z Sudanu. U Tutsi �redni wzrost doros�ego m�czyzny wynosi 195,5 cm, a ko- biety - 177,8 cm. Techuelche z Patagonii, d�ugo uwa�ani za olbrzym�w (tzn. 213 � 244 cm) w rzeczywi- sto�ci mierz� �rednio 177 cm (m�czy�ni) i nie przekraczaj� 198 cm. Najni�si pigmeje to Mbuti z Ituri Forest w Zairze, w Afryce �rodkowej, u kt�rych �red- ni wzrost doros�ego m�czyzny wynosi 137 cm, a kobiety � 135 cm. Niekt�re grupy s� jeszcze ni�sze � maj� odpowiednio 132 cm i 124 cm. Z ostatnich bada� lekarskich wyni- ka, �e dzieci pigmej�w nie s� wiele ni�sze od swoich r�wie�nik�w z innych plemion. Nie rosn� one jednak w wieku dojrzewania, gdy� ich organizmy wytwarzaj� za ma�o hormonu zwanego IGF (hormon wzrostu podobny do insuliny). WAGA Najci�si m�czy�ni ? Najci�szym m�- czyzn� w historii medycyny by� Jon Brower Minnoch (ur. 29 wrze�nia 1941 r.) z Bain- bridge Island w Stanach Zjednoczonych, kt�ry ju� od dzieci�stwa cierpia� na oty�o��. Ten by�y taks�wkarz mia� 185 cm wzrostu i wa�y�: w 1963 r. 181 kg, w 1966 r. 317 kg i we wrze�niu 1976 r. 442 kg. W 18 miesi�cy p�niej, w marcu 1978 r., trafi� do szpitala University Hospital w Seattle z powodu nie- wydolno�ci kr��enia i oddychania. Dwuna- stu stra�ak�w musia�o przenosi� go z domu na prom na specjalnych, zaimprowizowa- nych noszach. W szpitalu le�a� na dw�ch po��czonych ze sob� ��kach. �eby go prze- wr�ci� potrzebnych by�o 13 os�b. Poprzez por�wnanie jego wska�nika spo�ycia i wyda- lania, doktor Robert Schwartz, endokryno- log, obliczy�, �e Minnoch musia� wa�y� po- nad 635 kg, gdy zosta� przyj�ty do szpitala; spor� cz�� stanowi� p�yn obrz�kowy, kt�re- go nagromadzenie spowodowane by�o nie- wydolno�ci� kr��enia. Po prawie 2 latach diety 1200-kalorycznej, p�yn obrz�kowy zni- kn�� i Minnoch opu�ci� szpital; wa�y� wtedy 216 kg. Jednak ty� znowu. W pa�dzierniku 1981 roku, gdy przybra� na wadze 91 kg, wr�ci� do szpitala. W chwili �mierci, 10 wrze�nia 1983 roku, wa�y� ponad 363 kg. Najci�si z �yj�cych ? Obecnie najci�- szym cz�owiekiem na �wiecie jest T.J. Albert Jackson (ur. w Kent Nicholson), znany tak- �e jako �Gruby Albert" z Canton w stanie Mississippi w Stanach Zjednoczonych (patrz tabela). Ostatnio osi�gn�� wag� 404 kg. Mie- rzy 305 cm w klatce piersiowej, 294 cm w pasie, po 178 cm w udach i 75 cm w karku. R�wnie� Albert Pernitsch z Grafkorn w Austrii pretenduje do tytu�u najci�szego cz�owieka �wiata, lecz jego �szczytowa" wa- ga wynosi jedynie 399 kg. Gdy usi�owano zwa�y� Waltera Hudsona (ur. w listopadzie 1944 r.) z Nowego Jorku w stanie Nowy Jork w Stanach Zjednoczo- nych, zepsu�a si� waga przemys�owa o za- kresie 454 kg. P�niej uda�o si� ustali�, �e wa�y� 545 kg. Mia� on 178 cm wzrostu, 269,2 cm w obwodzie klatki piersiowej, i 279,4 cm w pasie. 14 wrze�nia 1987 r. zna- laz� si� na pierwszych stronach gazet, gdy� zaklinowa� si� w drzwiach do sypialni. Dzie- na�ogowym �ar�okiem, stosuje teraz specjal- n� diet� odchudzaj�c�; do czerwca 1988 r. straci� ju� 286 kg. Odchudzanie ? Do lipca 1979 r. Jon Bro- wer Minnoch (1941 � 83) (patrz wy�ej) �spad�" do 216 kg, trac�c w ten spos�b 419 kg w ci�gu 2 lat, czyli �rednio 4 kg tygod- niowo. Najwi�kszy wyczyn w historii odchu- dzania, po��czony z publikacj� rezultat�w, nale�y do Michaela Hebranko (ur. 1953) z Brooklynu w stanie Nowy Jork w Stanach Zjednoczonych, kt�ry w lipcu 1987 r. wa�y� 410,5 kg. W ci�gu 15 miesi�cy �zrzuci�" po- nad 226,8 kg i w czerwcu 1989 r. wa�y� ju� tylko 98,4 kg. Schud� w sumie o 312 kg w okresie kr�tszym ni� 24 miesi�ce. Jego ob- w�d pasa zmniejszy� si� z 292,1 cm do 91-96 cm, czyli o 200,6 cm. Paul M. Kimelman (ur. 1943) z Pittsburgha w stanie Pensylwania w Stanach Zjednoczo- nych schud� z 216 kg do 59 kg w okresie od 1 stycznia 1967 r. do 3 sierpnia 1967 r., czyli straci� 162 kg w 215 dni. Roly Mclntyre (ur. 1952) w Kesh, Fermanagh w Irlandii P�- nocnej (patrz: Najci�si m�czy�ni) �spad�" z 262 kg do 84,8 kg w ci�gu 22 miesi�cy, w okresie od kwietnia 1983 r. do lutego 1985 r. 15 marca 1982 r. chirurdzy ze szpitala w Nowym Jorku w stanie Nowy Jork w Sta- nach Zjednoczonych, usun�li 67 kg z brzu- cha m�czyzny wa��cego 362 kg. Musieli u�y� wyci�gu, aby podnosi� usuwane war- stwy t�uszczu. Ron Allen (ur. 1947) wypoci� 9,7 kg ze swoich 113,4 kg w ci�gu 24 godzin, w sierp- niu 1984 r., w Nashville w stanie Tennessee w Stanach Zjednoczonych. �Gruba dama" ameryka�skiego cyrku, Cele- sta Geyer (ur. 1901), alias Dolly Dimples, schud�a z 251 kg do 69 kg w latach 1950 � 51, czyli zrzuci�a 182 kg w ci�gu 14 miesi�cy. Z grubaski o do�� wyr�wnanej fi- gurze � 200 � 213 � 231 cm, sta�a si� zgrab- n� kobiet� o wymiarach 86 � 71�91 cm. Jej ksi��ka �Jak zrzuci�am 392 funty" nie sta�a si� bestsellerem, gdy� niewiele os�b mo�e uto�sami� si� z problemami, jakie niesie ze sob� zrzucenie ponad 178 kg przy wzro�cie 150 cm. W grudniu 1967 r. pani Geyer wa- �y�a podobno ju� tylko 50 kg. W lutym 1951 r. Gertrud� Levandowski (ur. 1893) z Burnips w stanie Michigan, Stany Zjednoczone, przesz�a udan�, cho� przeci�- gaj�c� si� operacj� usuni�cia torbieli jajnika, co obni�y�o jej wag� z 280 kg do 140 kg. Tycie ? Jon Minnoch przyty� o 91 kg w ci�gu 7 dni, w pa�dzierniku 1981 r., gdy przyj�to go ponownie do szpitala University of Washington Hospital w Seattle w stanie Waszyngton w Stanach Zjednoczonych. Arthur Knorr przyty� o 136 kg w ci�gu ostatnich 6 miesi�cy �ycia. Doris James z San Francisco w stanie Kalifornia w Sta- nach Zjednoczonych uty�a podobno 147 kg w ci�gu 12 miesi�cy, przed �mierci� w sierp- niu 1965 r. Zmar�a w wieku 38 lat; mia�a 157 cm wzrostu i wa�y�a 306 kg. Najwi�ksza r�nica ? Najbardziej zr�ni- cowana para ma��e�ska to Jon Brower Min- noch i jego �ona Jeanette, wa��ca 50 kg. W marcu 1978 r. Minnoch by� ci�szy od �ony o 589 kg. Mieli dw�ch syn�w. Najci�sze kobiety ? W 1888 r. pewna nieznana Murzynka z Bostonu w stanie Massachusetts w Stanach Zjednoczonych wa�y�a podobno 385,5 kg, brak jednak dal- szych szczeg��w. 9 pa�dziernika 1972 r., gdy w szpitalu w Milwaukee w Stanach Zjednoczonych zmar- �a cierpi�ca z powodu nadmiernego pragnie- nia Percy Pearl Washington, waga wskazy- wa�a 362,8 kg; przypisywano jej jednak wi�- cej kilogram�w, bo a� 399,1. Mia�a ona 183 cm wzrostu i nosi�a 62 rozmiar ubra� (w sy- stemie ameryka�skim). Ida Maitland (1898-1932) ze Springfield w stanie Mississippi w Stanach Zjednoczonych wa�y�a podobno 413 kg, nie zosta�o to jed- nak nigdy potwierdzone. Najci�sze z �yj�cych ? Najci�sz� kobie- t� �wiata by�a prawdopodobnie Rosie Car- nemolla (ur. 1944) z Poughkeepsie w stanie P�nocna Dakota w Stanach Zjednoczo- nych, kt�ra swoj� szczytow� wag� 385,5 kg osi�gn�a 13 marca 1988 r. W tydzie� p�- niej podda�a si� �ci�le kontrolowanej diecie, dzi�ki kt�rej schud�a o 113 kg w ci�gu 6 miesi�cy; nast�pnie przesz�a operacj� zmniej- szaj�c� rozmiary �o��dka. We wrze�niu 1988 roku ta by�a na�ogowa �ar�oczka wa�y�a ju� tylko 158,7 kg, obw�d jej talii zmniejszy� si� z 249 cm do 117 cm, a rozmiar noszonych przez ni� ubra� � z 70 do 46 (w systemie ameryka�skim). Do ko�ca 1989 r. mia�a za- miar osi�gn�� swoj� wag� docelow� � 68 kg. 10 roku) McCrary alias McGuire z Henderson- ville w stanie P�nocna Karolina w Stanach Zjednoczonych, rozwijali si� prawid�owo a� do momentu, gdy w wieku 6 lat zachorowali na r�yczk�. W listopadzie 1978 r. wa�yli: Billy 337 kg, a Benny 328 kg i obaj mierzyli w pasie 213 cm. Zawodowo zajmowali si� przeci�ganiem liny � w reklamach cz�sto podwy�szano ich wag� a� do 349 kg. Billy zmar� w Niagara Falls w prowincji Ontario w Kanadzie w wyniku wypadku motocyklo- wego, 13 lipca 1979 r. Ludzie cierpi�cy na chorob� Prader-Wil- li'ego rzadkie zaburzenie umys�owe, kt�re sprawia, �e s� bez przerwy g�odni, potrafi� uty� tak bardzo, �e umieraj� z uduszenia. Najl�ejsza ? Najl�ejsz� doros�� osob� by�a Lucia Zarate (ur. 2 stycznia 1863 r. w San Carlos w Meksyku, zm. w pa�dzierniku 1889 r.), wychudzona meksyka�ska karlica, kt�ra w wieku 17 lat wa�y�a 2,125 kg przy wzro�cie 67 cm. Do swoich 20 urodzin �uty- �a" do 5,9 kg. Jej waga urodzeniowa wyno- si�a 1,1 kg. Najszczuplejsza ? Najszczuplejszych do- ros�ych normalnego wzrostu spotyka si� w�r�d os�b cierpi�cych na chorob� Gli�skie- go-Simmondsa (char�actwo przysadkowe). U kobiet notuje si� straty a� do 65% podsta- wowej wagi cia�a; najni�sza jak dot�d waga � 20 kg � nale�y do Emmy Shaller (ur. 8 lipca 1868 r. w St Louis w stanie Missouri, zm. 4 pa�dziernika 1890), kt�ra mia�a 157 cm wzrostu. Edward C. Hagner (1890 � �1962), alias Eddie Masher (Stany Zjedno- czone), wa�y� podobno tylko 22 kg przy wzro�cie 170 cm. Znany by� tak�e jako �La- lu�-Ko�ciotrup". W sierpniu 1825 r. zmie- rzono obw�d bicepsa Claude-Ambroisea Seurata (ur. 10 kwietnia 1797 r., zm. 6 kwietnia 1826 r.) z Troyes we Francji � wy- nosi� on 10 cm, natomiast odleg�o�� mi�dzy plecami a klatk� piersiow� nie mia� nawet 7,6 cm. Wed�ug pewnego sprawozdania Seu- rat liczy� sobie 171 cm wzrostu i wa�y� 35 kg, lecz w innym miejscu twierdzi si�, �e mierzy� 163 cm, a wa�y� jedynie 16 kg. Ame- ryka�ska ekshibicjonistka Rosa Lee Ple- mons (ur. 1873) wa�y�a 12 kg w wieku 18 lat. Macierzy�stwo Najwi�cej, bo a� 69 dzieci, zanotowano u pierwszej z dw�ch �on Fiodora Wasiliewa (1707-1782), ch�opa z Szuji, wioski po�o�o- nej 241 km na wsch�d od Moskwy. Podczas 27 porod�w 16 razy urodzi�a ona bli�ni�ta, 7 razy trojaczki i 4 razy czworaczki; co naj- mniej 67 z nich prze�y�o okres niemowl�cy. Informacja o tym przypadku wys�ana zosta- �a do Moskwy przez klasztor Nikolskij Mo- nastyr 27 lutego 1782 r. Rodzin� zaintereso- wa�a si� podobno caryca Katarzyna II Wiel- ka (1729 � 96). Prawie wszystkie dzieci do�y- �y pe�noletno�ci; przysz�y one na �wiat w la- tach 1725-65. Obecnie najp�odniejsz� matk� �wiata jest Leontina Albina (z domu Espinosa) (ur. 1925) z San Antonio w Chile, kt�ra w 1981 roku urodzi�a ostatnie, 55-te dziecko. Jej m��, Gerardo Secunda Albina, wyzna�, �e pobrali si� w 1943 r. w Argentynie i jeszcze Macierzy�stwo 31 stycznia 1989 r. Maria Olivera (ur. 1939), �ona rolnika z San Juan w Argentynie, uro- dzi�a 32-gie dziecko. Wszystkie jej dzieci �y- j�- Najstarsza matka ? �r�d�a medyczne opi- suj� niezwyk�e, lecz niepotwierdzone przy- padki matek siedemdziesi�cioletnich, jak np. Ellen Ellis (72 lata) z Four Crosses, Clwyd, Anglia, kt�ra w 46 roku ma��e�stwa, 15 ma- ja 1776 roku, urodzi�a 13-te, martwe dziec- ko. Wiele takich przypadk�w to jedynie pr�- ba ukrycia nie�lubnych wnucz�t. Najstarsza matka, kt�rej autentyczno�� zosta�a medyc�- nie potwierdzona, to Ruth Alice Kistler (z domu Taylor, primo voto Shepard) (1899-1982) z Portland w stanie Oregon, Stany Zjednoczone. Jak wynika ze �wiadec- twa urodzenia, 18 pa�dziernika 1956 r., w wieku 57 lat 129 dni, w Glendale ko�o Los Angeles w stanie Kalifornia, urodzi�a ona c�rk� � Suzan. W gazecie �Gazette Medi- cale de Liege" (z 1 pa�dziernika 1891 r.) doktor E. Derasse opisa� przypadek swojej pacjentki, kt�ra w wieku 59 lat i 5 miesi�cy urodzi�a zdrowe dziecko. Uda�o mu si� zdo- by� jej metryk� urodzenia. Kobieta ta mia�a ju� zam�n�, 40-letni� c�rk�. Pierwsze dziecko z prob�wki ? 25 lipca 1978 r. o godzinie 23.47, w szpitalu Oldham General Hospital w hrabstwie Lancashire, Anglia, Lesley Brown (31 lat) urodzi�a, przez cesarskie ci�cie, c�rk� Louis� Brown (2,6 kg). Sztuczne pocz�cie mia�o miejsce 10 listopada 1977 r. Najd�u�sza i najkr�tsza ci��a ? M�wi�o si� nawet o ci��y trwaj�cej 413 dni. Jednak rosn�ca popularno�� doustnych �rodk�w an- tykoncepcyjnych, powoduj�cych zahamowa- nie menstruacji, uniemo�liwia ustalanie prawdziwych danych. Pismo �The US Medi- cal Investigator" (z 27 grudnia 1884 r.) opi- suje przypadek ci��y trwaj�cej 15 miesi�cy i 20 dni, a �Histoire de 1'Academie" (z 1751) � przypadek niezwyk�y: 36 miesi�cy. W ma- ju 1961 r., po ci��y trwaj�cej 25 lat, pewna 54-letnia kobieta birma�ska z Rangunu uro- dzi�a, przez cesarskie ci�cie, zwapnia�e dziec- ko wa��ce 1,3 kg. Termin porodu wyznaczo- ny by� na rok 1936, lecz dziecko nie przysz�o wtedy na �wiat. Najm�odszy �ywy wcze�niak. James Elgin Gili urodzi� si� 20 maja 1987 r., 128 dni za wcze�nie; wa�y� 624 g. Jego rodzicami s� Brenda i James Gili z Ottawy w prowincji Ontario, w Kanadzie. Joann� i Mark Holding (bli�ni�ta dwujajo- we) przyszli na �wiat 28 lutego 1988 r. w Portsmouth w hrabstwie Hantshire, Anglia, 105 dni za wcze�nie. Joann� wa�y�a 0,880 kg, a Mark 0,825 kg. DZIECI Najci�sze ? Du�e dzieci (tzn. wa��ce po- nad 4,5 kg) rodz� si� zwykle kobietom po- stawnym, oty�ym lub maj�cym problemy ze zdrowiem. Najci�sze dzieci normalnych ro- dzic�w to dwaj ch�opcy wa��cy po 10,2 kg, syn Carmeliny Fedele z miejscowo�ci Aversa we W�oszech (urodzony we wrze�niu 1955 r.) i Christiny Samane z Transkei w Afryce Po�udniowej (urodzony 24 maja 1982 r. w szpitalu Sipetu Hospital, przez cesarskie ci�- Anna Bates z domu Swan (1846 � 88), kana- dyjska olbrzymka mierz�ca 227 cm. 19 stycznia 1879 r. w domu w Seville w stanie Ohio, Stany Zjednoczone, urodzi�a ch�opca wa��cego 10,77 kg i mierz�cego 76 cm; dziecko zmar�o w 11 godzin p�niej. Jej pierwsze dziecko, dziewczynka o wadze 8,16 kg i d�ugo�ci 61 cm, urodzi�o si� martwe w 1872 r. 9 stycznia 1891 r. Florentin Ortega z Buenos Aires w Argentynie urodzi�a mar- twego ch�opca, wa��cego 11,3 kg. W maju 1939 r. w szpitalu w Effingham w stanie Illi- nois w Stanach Zjednoczonych przysz�o na �wiat zdeformowane dziecko o wadze 13,26 kg, kt�re zmar�o po 2 godzinach. Najl�ejsze dziecko ? 20 marca 1938 r. po- tr�cona przez ci�ar�wk� John Womack urodzi�a dziecko wa��ce 227 g. Przedwcze�- nie urodzone niemowl� zabrano do szpitala St Mary's Hospital w East St Louis w stanie Illinois w Stanach Zjednoczonych, prze�y�o ono jednak zaledwie 2 godziny. Urodzone 23 lutego 1952 r. w szpitalu w Indianapolis w stanie Indiana w Stanach Zjednoczonych dziecko o wadze 170 g prze�y�o a� 12 go- dzin. Bli�niak przyszed� na �wiat martwy. Jednakowy dzie� urodzin ? Pi�cioro dzie- ci Ralpha i Carolyn Cummins�w: Catherine (ur. 1952), Carol (1953), Charles (1956), Claudia (1961) i Cecilia (1966) przysz�y na �wiat jednakowego dnia � 20 lutego. Ta ro- dzina z Clintwood w stanie Wirginia w Sta- nach Zjednoczonych to jak na razie jedyny udokumentowany przypadek takiego zbiegu okoliczno�ci. Prawdopodobie�stwo, �e pi�- cioro dzieci w jednej rodzinie urodzi si� jed- nakowego dnia wynosi 1 do 17 797 577 730 � liczba ta jest ponad 3,5 raza wi�ksza od liczby wyra�aj�cej ilo�� mieszka�c�w Ziemi. Troje dzieci pa�stwa Henriksen�w Andenes w Norwegii: Heidi (ur. 1960), Olav (1964) i Lief-Martin (1968) obchodzi urodziny do�� rzadko � co 4 lata, gdy� przypadaj� one 29 lutego. Ralph Bertram Williams przyszed� na �wiat 4 lipca 1982 r. w Wilmington w stanie P�nocna Karolina w Stanach Zjed- noczonych. Jego ojciec, dziadek i pradziadek tak�e urodzili si� 4 lipca. Macierzy�stwo 11 NAJWI�KSZA LICZBA DZIECI URODZONYCH PODCZAS ^JEDNEGO PORODU �wiat 10 (dziesi�ctoraczki) (2 ch�opc�w, 8 dzie- ''//wczynek) w Bacacay w Brazylii, 22 kwietnia 1946 r. NAJWI�KSZA UCZBA DZIECI ZAREJESTRWOANA PRZEZ MEDYCYN� 9 (dziewi�cioraczki) {4 dziewczynki, 5 ch�opc�w) uradzi�a Geraldine Brodrick 13 .,, czerwca 1971 r. w szpitalu Royal Hospitat w Sydney w Australii. Dwaj ch�opcy przyszli na �wiat martwi. Tfzeci, Richard prze�y� 6 dni. 9 (wszystkie zmar�y) urodzi�a pewna kobieta w szpitalu w Filadelfii, w stanie Pensylwania 'w Stanach Zjednoczonych, 29 maja 1972 r. 9 (wszystkie zmar�y) urodzi�a 30-tetnia ko- bieta w Bagerhat w Sangladeszu, oko�o 11 maja 197? r. ; NAJWI�KSZA LICZBA DZIECI, KT�RE PRZE�Y�Y1 ''�wiat / 16 z 6 (3 ch�opcy, 3 dziewczynki), urodzone ipszBz Susan Jane Rosenkowitz (z domu yScoones) (ur. 28 pa�dziernika 1947 r. w Co- ;- lombo na Sri Lance) 11 stycznia 1974 r. w iMowbray w Kapsztadzie, w Afryce Polud- WlELORACZKI niowej. W kolejno�ci byli to: David, Nicolet- te, Jason, Emma, Grant i Elizabeth. Wa�yli razem 10,915 kg. 6 z 6 (4 ch�opcy, 2 dziewczynki), urodzone przez Rosann� Griannini (ur. 1952) 11 stycznia 1980 r. w szpitalu Careggi Hospitat we Florencji we W�oszech. S� to Francesco, Fabrizio, Giorgio, Roberto, Letizia i Linda. PI�CIORACZKI Najci�sze na �wiecie 11,35 kg Lui Saufien z Chin, wodzone 7 czerwca 1953 i. 11,35 kg Kama�ammal z In- dii, urodzone 30 grudnia 1956 r. �adna ko- bieta nie urodzi�a pi�cioraczk�w wi�cej, ni� raz. CZWORACZKI Najci�sze na �wiecie 10,35 kg Ayaka Takeda, urodzone 4 pa�- dziernika 1978 r. w szpitalu Tsuchthasht Ma- ternity Hospitat w Kagosbimie w Japonii (4 dziewczynki) Najwi�cej razy na �wiecie 4 - �ona Fiodora Wasiliewa z Szuji w Rosji (zm. przed 1770 r.) TROJACZKI2 Najci�sze na �wiecie 11,97 kg (przypadek niepotwierdzony), (ran, (2 ch�opcy, 1 dziewczynka) urodzone 18 marca 1968 r. Najwi�cej razy na �wiecie 15 - Maddafena Granata, W�ochy (1839-1886). BLI�NI�TA Najci�sze na �wiecie 12,590 kg (�yj�) J.P. Haskin z Fort Smith w stanie Arkansas w Stanach Zjednoczonych, urodzone 20 lutego 1924 r. Najwi�cej razy na �wiecie 16 - �ona Fiodora Wasifiewa (zobacz wy- jp �ej). Uwaga: Barbara Zulu z Barbeton w Af- |f ryce Po�udniowej w ci�gu 7 lat (1967-73)8 trzy razy urodzi�a po parze dziewczynek i 3;p razy po parze ch�opiec - dziewczynka. 1 Prasa po�udniowo-afryka�ska nie mog�a potwierdzi�, �e 16 pa�dziernika 1980 r. '?'/ Charmatne Craig {z domu Peterson) uro- dzi�a w Kapsztadzie 5 dzieci, natomiast sz�ste dziecko przysz�o na �wiat 8 listopa- da. Ich imiona to Frank, Salome, John, Andrew, Witliam i �sp�nialska" Deborah. 2 Anna Steynvaait z Johannesburg